1

1)Εισαγωγή.

Το µεταναστευτικό φαινόµενο αποτελεί µια πραγµατικότητα για την Ελλάδα

της τελευταίας εικοσαετίας. Μια πραγµατικότητα ζωντανή και συνεχώς

µεταλλασσόµενη, η οποία έχει επηρεάσει τις δοµές της ελληνικής κοινωνίας. Το

έντονο µεταναστευτικό ρεύµα των τελευταίων χρόνων προς τη χώρα µας

σηµατοδοτεί µείζονες αλλαγές την ελληνική κοινωνία, οι οποίες επηρεάζουν την

σύνθεση του πληθυσµού, την αγορά εργασίας, τις κοινωνικές αντιλήψεις και το

πολιτισµικό της µωσαϊκό. Οι αλλαγές αυτές στις κοινωνικές δοµές, τις οποίες βιώνει

σήµερα η Ελλάδα, έχουν επηρεάσει νωρίτερα άλλες χώρες της Ευρώπης, οι οποίες

λόγω της ιστορίας τους και των πολιτικών και οικονοµικών συνθηκών τους, έχουν

κληθεί να διαχειριστούν το φαινόµενο της µετανάστευσης δεκαετίες πριν.

Η παρούσα εργασία θα αποτολµήσει µια σύγκριση µεταξύ τριών ευρωπαϊκών

χωρών, της Ελλάδας, των Κάτω Χωρών και του Ηνωµένου Βασιλείου. Η συγκριτική

ανάλυση θα εστιαστεί στα θεσµικά πλαίσια των χωρών, σε σχέση µε τις πολιτικές

ένταξης των µεταναστών και στα προγράµµατα εκµάθησης της γλώσσας της χώρας

υποδοχής από τους µετανάστες, ως προτεραιότητα των πολιτικών ένταξης.

Στο θεωρητικό υπόβαθρο, το οποίο χωρίζεται σε δύο µέρη, θα επιχειρηθεί µια

επεξήγηση των ορισµών του φαινοµένου της µετανάστευσης, της ένταξης και της

ενσωµάτωσης των µεταναστών, στον κοινωνικό ιστό των χωρών υποδοχής και της

µεταναστευτικής πολιτικής, ως κοµµάτι της κοινωνικής πολιτικής των ευρωπαϊκών

κρατών. Επίσης, θα παρουσιαστεί µια κατηγοριοποίηση των χωρών µε βάση την

ιστορική τους σχέση µε τη µετανάστευση και τη στάση τους απέναντι στο φαινόµενο

αυτό.

Το δεύτερο µέρος της θεωρίας επικεντρώνεται στο ζήτηµα της εκπαίδευσης

ενηλίκων, δεδοµένου ότι η ένταξη των νεοεισερχόµενων µεταναστών, οι οποίοι στην

πλειοψηφία τους είναι ενήλικες, βασίζεται στις πρακτικές της εκπαίδευσης ενηλίκων,

η οποία παρουσιάζει διαφοροποιήσεις σε σχέση µε την σχολική εκπαίδευση.

Ακολούθως, θα επιχειρηθεί µια εισαγωγική ανάλυση στην διδασκαλία της ελληνικής

γλώσσας, ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας στους µετανάστες, καθώς και η εκπαίδευση

της γλώσσας της χώρας υποδοχής, ως εργαλείο για την ένταξη των µεταναστών.

Στο κύριο µέρος της εργασίας παρουσιάζονται οι τρεις χώρες του δείγµατος, η

Ελλάδα, οι Κάτω Χώρες και το Ηνωµένο Βασίλειο. Η ανάλυση έχει την µορφή

2

πυραµίδας, από το γενικό προς το ειδικό. Η παρουσίαση των χωρών αρχίζει µε το

προφίλ της κάθε χώρας και συνεχίζει µε την ανάλυση των θεσµικών πλαισίων των

χωρών αυτών σε σχέση µε τη µετανάστευση και την ένταξη των µεταναστών. Εν

συνεχεία, παρατίθεται η προτεραιότητα της εκµάθησης της γλώσσας, ως πολιτική

ένταξης των µεταναστών, όπως προκύπτει από το θεσµικό πλαίσιο της κάθε χώρας.

Στο τελευταίο κοµµάτι της παρουσίασης, παρατίθενται επιλεγµένα προγράµµατα

εκµάθησης γλώσσας και ένταξης των µεταναστών για κάθε µια από τις τρεις χώρες

του δείγµατος.

Το τρίτο µέρος της παρούσας εργασίας, είναι αφιερωµένο στα ευρήµατα και

στα συµπεράσµατα που προκύπτουν από την παρουσίαση των τριών χωρών. Η

συγκριτική ανάλυση βασίζεται στο στόχο της συγκριτικής αποτίµησης των θεσµικών

πλαισίων, των προτεραιοτήτων που σχετίζονται µε τις διαδικασίες ένταξης των

µεταναστών στην κάθε χώρα του δείγµατος, και των συγκεκριµένων προγραµµάτων

εκµάθησης της γλώσσας υποδοχής. Συµπερασµατικά, προκύπτει το ερώτηµα, του

κατά πόσον τα θεσµικά πλαίσια των χωρών του δείγµατος και οι προσπάθειες της

Ευρωπαϊκής Ένωσης σε επιτελικό επίπεδο, θα µπορούσαν να συντελέσουν στην

δηµιουργία µιας Κοινής Ευρωπαϊκής Μεταναστευτικής Πολιτικής.

Η προτεραιότητα της εκπαίδευσης, όπως προκύπτει από την συγκριτική

παρουσίαση που επιχειρεί η παρούσα εργασία, πρέπει να θεωρηθεί ως βασικό

στοιχείο των διαδικασιών και των πρακτικών ένταξης των µεταναστών στις κοινωνίες

που τους υποδέχονται. Η µετανάστευση συνιστά κίνδυνο για τις κοινωνίες υποδοχής,

µόνο όταν οι πληθυσµοί των κρατών που τους υποδέχονται δεν έχουν την κατάλληλη

παιδεία και όταν οι κυβερνήσεις τους δεν έχουν φροντίσει να αναπτύξουν

αποτελεσµατικές πολιτικές και δεν έχουν επενδύσει στα µακροχρόνια αποτελέσµατα

που έχει η εκπαίδευση των µεταναστών στην οµαλή ένταξή τους, και τελικά στην

ενσωµάτωσή τους στις καινούργιες τους πατρίδες.

3

2)Θεωρητικό υπόβαθρο.

1) Ά Μέρος: Το µεταναστευτικό φαινόµενο, κατηγοριοποίηση των χωρών σε σχέση

µε τον τρόπο διαχείρισης του µεταναστευτικού φαινοµένου. Οι έννοιες της ένταξης,

της ενσωµάτωσης, η µεταναστευτική πολιτική ως µορφή κοινωνικής πολιτικής και η

Ευρωπαϊκή Ένωση.

2.1) Το φαινόµενο της µετανάστευσης.

Ως µετανάστευση ορίζουµε τη µόνιµη ή προσωρινή µεταβολή του τόπου

εγκατάστασης ενός ατόµου, µιας οµάδας ή ενός κοινωνικού συνόλου, από και προς

µια περιοχή. Η µετανάστευση συνιστά µια µορφή δηµογραφικής διαδικασίας, η

οποία συνεπάγεται την ανανέωση του πληθυσµού µιας χώρας (Μπάγκαβος &

Παπαδοπούλου, 2002). Ο όρος «σύγχρονη µετανάστευση», αναφέρεται στη µεταβολή

του τόπου εγκατάστασης ενός ατόµου ή ενός κοινωνικού συνόλου, που παρατηρείται

στα πλαίσια της σύγχρονης βιοµηχανικής εποχής (Μουσούρου, 1991:16). Η διάκριση

της σύγχρονης από την παραδοσιακή εστιάζεται κυρίως στο γεγονός ότι η

παραδοσιακή αναφέρεται στην υπερπόντια µετανάστευση των τελών του 19ου αιώνα.

Ως µετανάστη ορίζουµε εκείνο το µέλος της κοινωνίας που εγκαταλείπει

εκούσια τη χώρα του, µε σκοπό να εγκατασταθεί προσωρινά ή µόνιµα σε µια άλλη

χώρα, περισσότερο αναπτυγµένη οικονοµικά, µε στόχο την αναζήτηση εργασίας

(Μπάγκαβος &Παπαδοπούλου, 2002:12).

Τα µεταναστευτικά ρεύµατα διακρίνονται σε κατηγορίες κατά κύριο λόγο µε

κριτήρια γεωγραφικά. Όταν η µετακίνηση παρατηρείται στα γεωγραφικά όρια της

ίδιας εθνικής επικράτειας, µιλάµε για «εσωτερική µετανάστευση». Αν η µετακίνηση

πραγµατοποιείται στο διεθνή χώρο, τότε µιλάµε για «εξωτερική µετανάστευση».

Σύµφωνα µε τον τόπο προορισµού διακρίνουµε τη µετανάστευση σε ενδοευρωπαική

ή υπερπόντια. Επίσης, σύµφωνα µε το εάν είναι καταγεγραµµένη η µετανάστευση ή

όχι από τις επίσηµες κρατικές αρχές τη διακρίνουµε σε νόµιµη ή παράνοµη.

Οι χώρες που εξάγουν µετανάστες, θεωρούνται ως χώρες αποστολής και οι

χώρες που τους δέχονται, ως χώρες υποδοχής. Όσον αφορά τις χώρες της Ε.Ε. , οι

4

περισσότερες είναι πλέον χώρες υποδοχής µεταναστών, µαζί µε αυτές και η Ελλάδα1,

η οποία στο όχι πολύ µακρινό παρελθόν ήταν χώρα αποστολής.

Μετά τη διεύρυνση του 2004, η Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 πλέον µελών

απαρτίζεται και από χώρες οι οποίες εξακολουθούν να είναι χώρες αποστολής, λόγω

οικονοµικών και διαρθρωτικών προβληµάτων. Συνέπεια αυτού του γεγονότος είναι

να υπάρχουν και µεταναστευτικές ροές µέσα στα γεωγραφικά πλαίσια της ίδιας της

Ένωσης, από τις Ανατολικές χώρες προς τις ∆υτικές. Αν και κάποιες χώρες, ανάµεσα

σε αυτές, η Γαλλία, η Γερµανία, η Βρετανία, αλλά και η Ελλάδα2, έχουν προνοήσει

να συνάψουν συµφωνίες χρονικής καθυστέρησης της εισόδου στην επικράτειά τους

πολιτών Ανατολικών χωρών, µε σκοπό την εύρεση εργασίας και την πιθανή

εγκατάσταση.

2.2) ∆ιάκριση χωρών µε βάση την µεταναστευτική τους πολιτική.

Η ταξινόµηση των χωρών που θα επιχειρήσουµε, βασίζεται στον τρόπο µε τον

οποίο η κάθε χώρα αντιµετωπίζει τον εαυτό της ως χώρα υποδοχής µεταναστών,

διαµορφώνοντας αναλόγως την πολιτική της ως προς αυτούς.

Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν χώρες µε πολιτική αφοµοίωσης των

µεταναστών, όπως οι Ηνωµένες Πολιτείες, ο Καναδάς και η Αυστραλία3. Οι χώρες

αυτές είναι κυριολεκτικά χτισµένες από µετανάστες και το κύριο χαρακτηριστικό της

πολιτικής τους είναι ότι απέβλεπαν στην απόκτηση πολιτών και όχι απλώς εργατικού

δυναµικού (Μουσούρου, 2003:127). Η πολιτική απόκτησης πολιτών και η µαζική

είσοδος µεταναστών δικαιολογούν τα συγκεκριµένα µέτρα που οι χώρες αυτές

λαµβάνουν προκειµένου να ελέγξουν ποσοτικά και ποιοτικά τα µεταναστευτικά τους

ρεύµατα.

1 Η πρόσφατη εµπειρία της Ελλάδας ως χώρας υποδοχής, αντικατοπτρίζεται και από τον ιδιόµορφο κώδικα ιθαγένειας που διαθέτει, µαζί µε τη Βραζιλία και το Ισραήλ, στον οποίο υπάρχει ρύθµιση που δεν απελευθερώνει ποτέ το άτοµο από την εθνική του ιθαγένεια, ακόµα και αν υπάρχει διπλή ιθαγένεια, φιλοδοξώντας να µην απαλείψει ποτέ τους Έλληνες της διασποράς (Schnapper, 2000:21). 2 Στην περίπτωση της Ελλάδας έχει συναφθεί συµφωνία µε τη Βουλγαρία και στην περίπτωση της Γαλλίας µε την Πολωνία. 3 Στη δεκαετία του ’70 η Αυστραλία έκανε σαφή στροφή στη µεταναστευτική της πολιτική και εποµένως άλλαξε και κατηγορία.

5

Όσον αφορά τις Η.Π.Α ήδη από το 1882, όπου ίσχυσε ο πρώτος

οµοσπονδιακός νόµος για τη µετανάστευση, υπήρχε η πολιτική του ελέγχου των

µεταναστών, η οποία ήταν επιτυχής παρά το γεγονός ότι οι µετανάστες εισέρεαν κατά

χιλιάδες ηµερησίως σε κάποιες περιόδους. Μετά τον Ά Παγκόσµιο Πόλεµο

καταργήθηκε ο κατά κεφαλήν φόρος εισόδου που ίσχυε µέχρι τότε και εισήχθη ο

περίφηµος Νόµος των ποσοστώσεων του 1921, µε σκοπό να ενισχυθούν οι εθνότητες

προερχόµενες από την ευρωπαϊκή Ήπειρο. Το σύστηµα αυτό καταργείται το 1965 και

αντικαθίσταται από το σύστηµα του ετήσιου µέγιστου αριθµού, αποσυνδέοντας την

επιλογή από την εθνικότητα. Το 1978, εισάγεται ο θεσµός της οικογενειακής

επανένωσης και των µεταναστών υψηλής εξειδίκευσης (Μουσούρου, 2003).

Η µεταναστευτική πολιτική των Η.Π.Α εκφράζει την αµερικανική εθνική

ιδεολογία της έλλειψης διακρίσεων και της ισονοµίας και είναι ουσιαστικά πολιτική

αφοµοίωσης. Η αµερικανική κοινωνία αντιµετωπίζει τον εαυτό της ως κοινωνία

ουσιαστικά µεταναστών, γι’ αυτό και επιζητεί την αφοµοίωση των διαφορετικών

εθνικών οµάδων που µεταναστεύουν. Είναι ένα χωνευτήριο εθνοτήτων (melting pot),

ανεξαρτήτως από τα ερωτηµατικά που προκύπτουν σχετικά µε το κατά πόσον είναι

εφικτή η πλήρης αφοµοίωση.

Ο Καναδάς από την άλλη πλευρά, επίσης έθνος µεταναστών, ακολούθησε

διαφορετικό δρόµο στην προσπάθειά του να κρατήσει τις ισορροπίες ανάµεσα σε δύο

επίσηµες γλώσσες και σε τρεις µειονότητες (Αγγλοσαξονική-Γαλλική-Ασιατική).

‘Έτσι το 1988 θεσµοθετεί το δόγµα «Πολύ-πολιτισµός σε ∆ι-γλωσσικό πλαίσιο»

(Ρουµπάνης, 2008:29). Ανήκει φυσικά στην πρώτη κατηγορία χωρών, αφού είναι

χώρα χτισµένη αποκλειστικά από µετανάστες, παρόλο που ακολούθησε έναν δρόµο

λιγότερο φιλόδοξο από αυτόν των Ηνωµένων Πολιτειών και προτίµησε τον πιο

ρεαλιστικό δρόµο της πολύ-πολιτισµικότητας. Η δεύτερη κατηγορία είναι αυτή των

χωρών µε πολιτική διαµόρφωσης πολυπολιτισµικής κοινωνίας. Η Αυστραλία είναι

µια τέτοια χώρα µετά τη δεκαετία του 70, όπως επίσης και η Σουηδία. Οι χώρες αυτές

προτάσσουν την ένταξη και ενθαρρύνουν τον πολιτισµικό πλουραλισµό (Collins,

1988:234).

Η τρίτη κατηγορία αφορά χώρες µε πολιτικές αντιµετώπισης των µεταναστών

ως εργατικής δύναµης. Η µετανάστευση στις χώρες της ∆υτικής Ευρώπης είναι µια

µετανάστευση απόλυτα ελεγχόµενη από τις χώρες υποδοχής, µε µοναδικό σκοπό την

εκµετάλλευση εργατικού δυναµικού. Πρόκειται για µια πολιτική που παίρνει ως

6

δεδοµένη την προσωρινότητα της παραµονής του αλλοδαπού (Μουσούρου,

2003:147). Τέτοιες χώρες είναι η Γερµανία και η Ελβετία.

Χαρακτηριστική κατηγορία αποτελούν οι πρώην αποικιοκρατικές χώρες,

όπως η Γαλλία, η Ολλανδία και το Ηνωµένο Βασίλειο γιατί όλες τους ήταν πρώην

αποικιοκρατικές δυνάµεις, αλλά οι µεταναστευτικές πολιτικές εξελίχθηκαν

διαφορετικά σε κάθε µία από αυτές. Η Μεγάλη Βρετανία πάντα έδινε προτεραιότητα

στους εισερχόµενους από χώρες της Κοινοπολιτείας, ενώ άργησε να αποδεχθεί τον

όρο µετανάστης. Η Ολλανδία παροµοίως, αντιµετώπιζε ως µόνιµους κατοίκους µε

πλήρη δικαιώµατα τους µετανάστες από τις πρώην αποικίες, την ίδια στιγµή που

αντιµετώπιζε ως προσωρινή εργατική δύναµη τους υπόλοιπους, µέχρι που η

πραγµατικότητα της µόνιµης εγκατάστασης των «προσωρινών», την έκανε να

αναθεωρήσει ριζικά τις πολιτικές της.

Η Γαλλία διαµόρφωσε την πολιτική της «κάτω από την διπλή επίδραση των

δηµογραφικών και των οικονοµικών της αναγκών» (Μουσούρου, 2003:155),

µετατρέποντας όµως σε πληθυσµό της χώρας τους µετανάστες που εγκαταστάθηκαν

µε σκοπό την εργασία. Η Γαλλία είναι µια χώρα που δίνει βάρος στην έννοια του

πολίτη, δίνοντας τη γαλλική ιθαγένεια σε όλους τους ξένους που γεννιούνται στη

χώρα από το 1851, πολύ νωρίς για τα ευρωπαϊκά δεδοµένα. Όµως κάτω από την

πίεση των κοινωνικών προβληµάτων, η Γαλλία µεταβάλει τη πολιτική της. Σε αυτό

συµβάλουν και οι πολυάριθµοι πρόσφυγες από τις γαλλόφωνες πρώην αφρικανικές

αποικίες. Σήµερα η Γαλλία έχει συνειδητοποιήσει ότι η πολιτική χορήγησης

υπηκοότητας χωρίς να συνοδεύεται από πολιτικές ένταξης δεν µπορεί να

λειτουργήσει, µε αποτέλεσµα να έχει στραφεί ολοκληρωτικά σε θεσµικές αλλαγές και

σε δράσεις που προωθούν την ένταξη.

Τα παραδείγµατα του Ηνωµένου Βασιλείου και των Κάτω Χωρών, θα µας

απασχολήσουν εκτενέστερα στο κύριο µέρος της εργασίας, καθώς είναι οι χώρες που

έχουµε επιλέξει να αναλύσουµε και να συγκρίνουµε µε την ελληνική

πραγµατικότητα. Η Ελλάδα ανήκει στην κατηγορία των µεσογειακών χωρών, µαζί µε

την Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία. Αυτή η κατηγορία περιλαµβάνει χώρες που

µετατράπηκαν από χώρες αποστολής µεταναστών σε χώρες υποδοχής, λόγω

συνθηκών, χωρίς να προλάβουν να αντιµετωπίσουν άµεσα το φαινόµενο.

Συµπερασµατικά, διαπιστώνουµε δύο παράγοντες σύµφωνα µε τους οποίους

διαµορφώνονται οι µεταναστευτικές πολιτικές των κρατών. Ο πρώτος αφορά στο πως

βλέπει τον εαυτό της η κάθε χώρα (άρα και η αντίθεση µεταξύ των κρατών της

7

ευρωπαϊκής και της αµερικανικής ηπείρου: έθνη-κράτη/ κράτη µεταναστών). Ο

δεύτερος αφορά στις κοινωνικές και οικονοµικές αλλαγές που προκύπτουν από την

εισροή µεταναστευτικών ρευµάτων, οι οποίες εξάλλου αλλάζουν τις ανάγκες και τις

προτεραιότητες των κρατών ως προς το µεταναστευτικό φαινόµενο.

2.3) Η µεταναστευτική πολιτική ως µορφή κοινωνικής πολιτικής.

Η µεταναστευτική πολιτική θα µπορούσε να οριστεί ως η συνισταµένη των

κρατικών µέτρων, που παρουσιάζονται µε τη µορφή θεσµικών πλαισίων, και

υιοθετηµένων κοινωνικών πρακτικών που αναφέρονται στη διαχείριση των

µεταναστευτικών πληθυσµών (Μπάγκαβος & Παπαδοπούλου, 2002:22). Είναι µια

πολιτική που χωρίζεται σε δύο σκέλη:

α) Στη ρύθµιση και τον έλεγχο της εισόδου, της διαµονής και της

απασχόλησης των µη πολιτών ενός κράτους, συµπεριλαµβανοµένων των µέτρων για

την καταπολέµηση της παράνοµης µετανάστευσης (Schnapper, 1992).

β) Στη διαχείριση της ήδη εγκατεστηµένης µετανάστευσης, µέσω της

κοινωνικής πολιτικής που διακρίνεται στις επιµέρους εθνικές πολιτικές ένταξης και

ενσωµάτωσης των µεταναστών (Schnapper, 1992).

Συνεπώς, το δεύτερο σκέλος της µεταναστευτικής πολιτικής αναφέρεται

άµεσα στην κοινωνική πολιτική και θα µπορούσε να ιδωθεί ως κοµµάτι της.

Ο πρώτος άξονας έχει κατασταλτικό, αµυντικό και αστυνοµικό χαρακτήρα και

είναι ζήτηµα της κεντρικής εξουσίας, καθώς αναφέρεται σε αυτό που αποκαλούµε

«σκληρό πυρήνα» του Κράτους, γιατί από αυτόν εξαρτώνται η εξωτερική

επιβεβαίωση της εθνικής κυριαρχίας και η εσωτερική συνοχή της κοινωνίας.

Ο δεύτερος άξονας, που θα απασχολήσει και αυτή την εργασία, είναι

ουσιαστικά µια θετική πολιτική, η οποία δίνει τη δυνατότητα να δηµιουργηθούν οι

κατάλληλες νοµικές και τυπικές προϋποθέσεις της σύγκλισης του επιπέδου ζωής των

µεταναστευτικών πληθυσµών µε τους πολίτες µιας κοινωνίας. Επίσης, επειδή

ακριβώς αναφέρεται στο επίπεδο διαβίωσης, δίνει τη δυνατότητα στα ευρωπαϊκά

κράτη να αποπειραθούν τη δηµιουργία ενός ενιαίου θεσµικού πλαισίου για την

ένταξη των µεταναστών. Για πραγµατοποιηθεί µια ενιαία Ευρωπαϊκή µεταναστευτική

πολιτική µε κοινές κατευθύνσεις πρέπει η µεταναστευτική πολιτική να

αντιµετωπιστεί µε τον τρόπο που της αξίζει, δηλαδή ως σηµαντικό, ενεργό και

αναπόσπαστο κοµµάτι της κοινωνικής πολιτικής των κρατών.

8

Ο κύριος λόγος που τα κράτη έχουν διαφορετικές αντιλήψεις σχετικά µε τη

διαχείριση της µετανάστευσης, είναι το γεγονός ότι η κάθε χώρα έχει διαχειριστεί

µέχρι στιγµής το φαινόµενο σύµφωνα µε τις κοινωνικοπολιτικές της ανάγκες και την

πορεία της µέσα στην ιστορία. Είναι δηλαδή πολύ σηµαντικός ο τρόπος που

αντιλαµβάνεται η κάθε χώρα το ρόλο της και την ταυτότητά της.

2.4) Οι έννοιες της ένταξης και της ενσωµάτωσης.

Η ένταξη και η ενσωµάτωση αποτελούν δύο πολύ σηµαντικούς όρους της

επιστήµης της κοινωνιολογίας. Ο όρος Ένταξη (Insertion) είναι συµπληρωµατικός

του όρου Αποκλεισµός (Exclusion), ενώ ο ένας προσδιορίζεται σε σχέση µε τον

άλλον, µε την έννοια ότι ο ένας όρος, υφιστάµενος, αποκλείει τον άλλο, ως προς τα

δοµικά χαρακτηριστικά του, που συνίστανται κυρίως στην πρόσληψη ή µη, των

κοινωνικών αγαθών.

Ως κοινωνικό αποκλεισµό ορίζουµε, την παρεµπόδιση απορρόφησης

κοινωνικών και δηµόσιων αγαθών, όπως είναι π.χ. η εκπαίδευση, η υγειονοµική

περίθαλψη κ.λ.π., η έλλειψη των οποίων οδηγεί συνήθως στην οικονοµική ανέχεια

και στην περιθωριοποίηση (Κασιµάτη, Κ. 2003). Αντίθετα, ως κοινωνική ένταξη

ορίζουµε τη σταδιακή εξίσωση δικαιωµάτων και υποχρεώσεων ενός ατόµου, όπως

και της πρόσβασής του σε αγαθά και υπηρεσίες, µε τα δεδοµένα που ισχύουν και για

τον υπόλοιπο πληθυσµό, υπό συνθήκες ίσων ευκαιριών και ίσης αντιµετώπισης (ESC,

2002:1). Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ότι µεγάλο µέρος του θετικού φορτίου

της έννοιας της ένταξης, είναι η αντιδιαστολή της προς την έννοια της αφοµοίωσης

(Παύλου, στους Κοντιάδη και Παπαθεοδώρου, 2007). Στην παρούσα συγκυρία, όπου

κυριαρχεί η ρητορική για το σεβασµό στη διαφορετικότητα, η έννοια της αφοµοίωσης

των µεταναστών, αποκτά αρνητική χροιά, καθώς αυξάνονται οι φωνές που µιλούν για

µια γόνιµη συνύπαρξη πολλών διαφορετικών ταυτοτήτων µέσα στον ίδιο κοινωνικό

ιστό.

«Με τον όρο κοινωνική ενσωµάτωση εννοείται η πλήρης κοινωνική ένταξη

υπό την έννοια της πρόσβασης στην αγορά εργασίας, στην υγεία, στην κατοικία, στην

εκπαίδευση, στην επαγγελµατική κατάρτιση, στην εκµάθηση της γλώσσας, στις

κοινωνικές υπηρεσίες και στην άσκηση δικαιωµάτων και υποχρεώσεων όπως και ο

9

γηγενής πληθυσµός» (Έµκε-Πουλοπούλου, 2007:442). Αναφέρεται επίσης στην

αποφυγή συµπεριφορών που αποκλίνουν από τους συνήθεις κώδικες συµπεριφοράς

µιας κοινωνίας. Η κοινωνική ενσωµάτωση µεταναστών κρίνεται επιτυχής, όταν οι

τελευταίοι συµµετέχουν στην κοινωνική, οικονοµική, πολιτισµική και πολιτική ζωή

της χώρας υποδοχής. Ακόµα, η ενσωµάτωση κρίνεται ως επιτυχής όταν υπάρχει

ισοτιµία µεταξύ των πολιτών και ταυτόχρονα αλληλοσεβασµός µεταξύ των

διαφορετικών πολιτισµικών προτύπων. Ο σεβασµός στη διαφορετικότητα οδηγεί

στην κοινωνική αποδοχή των µεταναστών από τις τοπικές κοινωνίες.

Επιτυχή ενσωµάτωση µεταναστών έχουµε όταν η συµµετοχή τους στην

κοινωνική, οικονοµική, πολιτισµική και πολιτική ζωή της χώρας υποδοχής, είναι

ισότιµη και όταν υπάρχει ταυτόχρονα αλληλοσεβασµός των διαφορετικών

πολιτισµικών προτύπων. Ο σεβασµός στη διαφορετικότητα οδηγεί στην κοινωνική

αποδοχή των µεταναστών από τις τοπικές κοινωνίες.

Ο όρος ένταξη (Insertion) και ενσωµάτωση (Inclusion), παραπέµπουν σε

διαφορετικής έντασης φαινόµενα. Οι τοµείς της καθηµερινής ζωής του ατόµου που

άπτονται του δηµοσίου βίου, όπως η απασχόληση, η κατοικία, η εκπαίδευση της

γλώσσας, αποτελούν τους βασικότερους παράγοντες της κοινωνικής ένταξης.

Αντιθέτως, η σφαίρα του ιδιωτικού βίου, που κινείται γύρω από την οικογένεια, τη

θρησκεία και τις πολιτισµικές ιδιαιτερότητες του ατόµου, παραπέµπουν σε κοινωνική

ενσωµάτωση (Παπαδοπούλου, 2006:307). Η διάκριση αυτή, είναι στην ουσία η

διάκριση µεταξύ ιδιωτικής και δηµόσιας σφαίρας4, µια διάκριση που χαρακτηρίζει τις

κοινωνίες των κρατών της Βόρειας και ∆υτικής Ευρώπης. Η διάκριση αυτή δεν είναι

τόσο εµφανής στις Μεσογειακές χώρες, λόγω ιστορικών και κοινωνικοπολιτικών

συνθηκών. Επιπλέον, η ενσωµάτωση αφορά συνήθως τις δεύτερες και τρίτες γενιές

µεταναστών, ενώ η ένταξη τούς άρτι αφιχθέντες µετανάστες. Στην ελληνική

περίπτωση λοιπόν, πρέπει να δοθεί βαρύτητα στα ζητήµατα της ένταξης από την

ελληνική πολιτεία, προκειµένου να επιτευχθεί στο µέλλον και η ενσωµάτωση.

Για να επιτευχθεί η ενσωµάτωση και πριν ξεκινήσει η διαδικασία της ένταξης,

προηγείται µια άλλη διαδικασία. Οι µετανάστες εισέρχονται µέσα σε µία κοινωνία,

έχοντας προηγουµένως ήδη ενσωµατωθεί και κοινωνικοποιηθεί σε µία άλλη

κοινωνία, αυτή της καταγωγής τους. Έχουν ήδη υποστεί µια πρώτη κοινωνικοποίηση,

σε αντίθεση µε τα µέλη της κοινωνίας των γηγενών που δεν έχουν γνωρίσει τη

4 Όπως αναφέρεται από τον Jugern Habermas, στο “The Structural Transformation of the Public Sphere”, (Cambridge, Polity), 1989.

10

διαδικασία της αποκοινωνικοποίησης και επανακοινωνικοποίησης

(desocialisation/resocialisation). Ο µετανάστης, για να µπορέσει να συµµετάσχει στην

κοινωνία υποδοχής θα πρέπει να αποβάλλει µέρος των αξιών και των συνηθειών της

παλιάς του κοινωνίας και να υιοθετήσει µέρος των νέων αξίων της κοινωνίας

υποδοχής. Όσο πιο πετυχηµένα πραγµατοποιηθεί αυτή η διαδικασία τόσο πιο

επιτυχής είναι και η ενσωµάτωση (Παπαδοπούλου, 2006:302).

Επίσης, ένας όρος που συναντάται συχνά σε σύγχρονα κείµενα της

Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι αυτός της κοινωνικής συνοχής, ο οποίος χρησιµοποιείται

σχεδόν ως ταυτόσηµος µε τον όρο ένταξη, µε την έννοια ότι οι κοινωνίες µε υψηλά

επίπεδα κοινωνικής συνοχής, είναι αυτές στις οποίες οι µετανάστες ενσωµατώνονται

µε επιτυχία (Entinger & Biezeveld, 2003:6). Η έννοια της κοινωνικής συνοχής είναι

συστατική συνιστώσα της στρατηγικής της Λισσαβόνας, η οποία αντικατοπτρίζει το

βαθµό ένταξης όλων στην οικονοµική και κοινωνική ζωή και βασίζεται στις πολιτικές

των χωρών µελών της Ένωσης. Υπό αυτή την έννοια, η ένταξη περιγράφει τις

διαδικασίες και το εύρος συµµετοχής του ατόµου σε ένα κοινωνικό σύστηµα.

2.5) Ευρωπαϊκό θεσµικό πλαίσιο σε σχέση µε τη µετανάστευση.

Η Συνθήκη του Σένγκεν (1985), η οποία επεκτάθηκε σταδιακά στο σύνολο

των χωρών της Ένωσης µε εξαίρεση το Ηνωµένο Βασίλειο και την Ιρλανδία,

αποτέλεσε το πρώτο βήµα στην προσπάθεια διαχείρισης του µεταναστευτικού

φαινοµένου σε διακρατικό επίπεδο. Κατάργησε τα εσωτερικά σύνορα µεταξύ των

χωρών και δηµιούργησε κοινά εξωτερικά σύνορα, µε στόχο την ελεύθερη

κυκλοφορία των πολιτών από χώρα σε χώρα. Επίσης, η Συνθήκη προέβλεψε κοινούς

κανόνες αστυνόµευσης και παροχής ασύλου και κοινά µέτρα για την καταπολέµηση

της εγκληµατικότητας και της τροµοκρατίας

(www.europa.eu.int/scadplaus/leg/el/lvb/133020.htm).

Η Συνθήκη του Άµστερνταµ (1997), ρύθµισε ζητήµατα που αφορούν στην

πολιτική ασύλου, στην ελεύθερη κυκλοφορία, στους κανόνες που διέπουν στη

διέλευση των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε, και στη µεταναστευτική πολιτική. Τα

δικαιώµατα των υπηκόων τρίτων χωρών και η καταπολέµηση της παράνοµης

µετανάστευσης εµφανίστηκαν ως προτεραιότητες. Ακολούθως, στις Συνόδους

11

κορυφής του Τάµπερε (1999) και της Σεβίλλης (2002), αποφασίστηκε η υιοθέτηση

µιας κοινής πολιτικής για το άσυλο και τη µετανάστευση. Στη Σεβίλλη,

παρουσιάστηκε ένα σχέδιο τεσσάρων σηµείων, σύµφωνα µε το οποίο ενοποιήθηκαν

οι πολιτικές ασύλου και ενισχύθηκε η συνεργασία µεταξύ των χωρών για την

εξάρθρωση των δικτύων της λαθροµετανάστευσης, ενώ εγκαινιάστηκε η συνεργασία

µε τρίτες χώρες, όπως η Τουρκία, οι οποίες είναι χώρες διέλευσης αυτών των

δικτύων. Στο πλαίσιο αυτό εγκαινιάστηκε η Frontex5 , ως κοινό σύστηµα ελέγχου των

πυλών εισόδου των παράνοµων δικτύων (Μπάκαβος, Παπαδοπούλου, 2002).

Ακολούθως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επεξεργάστηκε µια στρατηγική για τη

µεταναστευτική πολιτική, βάσει δύο αξόνων: α) την υιοθέτηση ενός Κοινού

Νοµοθετικού Πλαισίου και β) την ανάπτυξη µιας Ανοιχτής Μεθόδου Συντονισµού. Η

στρατηγική αυτή στοχεύει στη διασφάλιση της αποτελεσµατικής διαχείρισης των

µεταναστευτικών ροών, αφήνοντας περιθώρια για τη χάραξη εθνικών πολιτικών από

τα κράτη µέλη. Η χάραξη µιας κοινής µεταναστευτικής πολιτικής προβλέπεται και

από το προσχέδιο του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος, χωρίς όµως να προβλέπει την

εναρµόνιση των εθνικών νοµοθεσιών σε σχέση µε την ένταξη των µεταναστών και

για το οποίο δεν έχει βρεθεί ακόµα ο τρόπος να καταστεί αποδεκτό από τα κράτη

µέλη.

Η Οδηγία του 2003/86/ΕΚ του Συµβουλίου σχετικά µε το δικαίωµα της

οικογενειακής επανένωσης και η Οδηγία 2003/109/ΕΚ, σχετικά µε το καθεστώς των

επί µακρόν διαµενόντων, έχουν ως σκεπτικό την προώθηση της ένταξης των

µεταναστών, δεδοµένου ότι, η οικογενειακή συνύπαρξη και το αίσθηµα της

ασφάλειας που προκύπτει από τη νοµιµότητα και τη µονιµότητα της διαµονής σε µία

χώρα, κρίνονται ως απαραίτητα στοιχεία της ένταξης (Σταυροπούλου, Μιγγείρου,

2008). Επιπλέον, η ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής µε τίτλο

«Μετανάστευση, Ένταξη και Απασχόληση», επιδιώκει να καταστεί µια

ολοκληρωµένη προσέγγιση στο ζήτηµα της ένταξης. Πιο συγκεκριµένα, βασίζεται

στο σκεπτικό ότι η ένταξη είναι µια διαδικασία που προϋποθέτει την ισορροπία

µεταξύ δικαιωµάτων και υποχρεώσεων των µεταναστών, η οποία µε την πάροδο του

χρόνου διαµορφώνεται προς όφελος τω µεταναστών αφού όσο αυξάνεται η περίοδος

5 Η Frontex δηµιουργήθηκε το 2005, µε στόχο την διαφύλαξη των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε , ως κοινό σώµα επιφυλακής σε λιµάνια και αεροδρόµια µε συστήµατα παρακολούθησης υψηλής τεχνολογίας. Μελλοντικά, η δράση αυτή θα ενισχυθεί από το σύστηµα παρακολούθησης Eurosur.

12

διαµονής τους σε µια χώρα τόσο αυξάνονται τα δικαιώµατα και οι υποχρεώσεις τους.

Τα έξι βασικά στοιχεία της στρατηγικής που περιλαµβάνει η ανακοίνωση είναι:

- ένταξη στην αγορά εργασίας µε έµφαση στην κατάρτιση, στην

καταπολέµηση των διακρίσεων και στην αναγνώριση των

δεξιοτήτων των µεταναστών,

- εκµάθηση της γλώσσας της χώρας υποδοχής και ειδική µέριµνα για

τα παιδιά των µεταναστών,

- στέγαση και οικιστικά ζητήµατα, για την αποτροπή του φαινοµένου

της συγκέντρωσης των µεταναστών σε υποβαθµισµένες περιοχές,

- υγειονοµικές και κοινωνικές υπηρεσίες,

- κοινωνικό και πολιτισµικό περιβάλλον,

- και εθνικότητα, ιθαγένεια και σεβασµός στη διαφορετικότητα, για

να προωθηθεί το αίσθηµα του ανήκειν στην κοινωνία υποδοχής

(Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Μετανάστευση, Ένταξη

και Απασχόληση, 2003:20-24).

Παράλληλα µε το θεσµικό πλαίσιο, έχουν αναπτυχθεί και αξιόλογες

πρωτοβουλίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την προώθηση της ένταξης των

µεταναστών. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η πρωτοβουλία της

δηµιουργίας του δικτύου ευρωπαϊκών πόλεων CLIP από το Ευρωπαϊκό

Ίδρυµα για τη Βελτίωση των Συνθηκών ∆ιαβίωσης και Εργασίας και το ∆ήµο

της Στουτγάρδης, µε στόχο τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και

εργασίας. Στόχοι του δικτύου CLIP είναι:

- η καταγραφή και η ανάλυση των τοπικών πολιτικών ένταξης,

- η ανταλλαγή εµπειριών µεταξύ των πόλεων,

- και η αξιολόγηση του ρόλου που διαδραµατίζουν σε τοπικό επίπεδο

οι ΜΚΟ, η Τοπική Αυτοδιοίκηση και οι κοινωνικοί εταίροι στην

υποστήριξη των τοπικών πολιτικών ένταξης.

Το δίκτυο αποτελείται από 30 πόλεις, µεταξύ των οποίων και η Αθήνα, και

ασχολείται µε θέµατα όπως:

- η υποστήριξη της εκπαίδευσης και της επιχειρηµατικότητας των

µεταναστών,

- η πρόσβασή τους στις υπηρεσίες υγείας,

- η κατάρτιση και η επιµόρφωση,

13

- οι πολιτικές και οι δράσεις που προωθούν την πολιτισµική τους

ένταξη (γλώσσα, θρησκεία, κουλτούρα),

- και η προαγωγή της συµµετοχής των ίδιων των µεταναστών σε όσα

θέµατα τους αφορούν.

Το δίκτυο συνεργάζεται µε οµάδες επιστηµονικής στήριξης που

στελεχώνονται από ερευνητές ευρωπαϊκών πανεπιστηµίων, οι οποίοι

εργάζονται µε στόχο την διερεύνηση πιθανών τρόπων βελτίωσης των

πολιτικών και των πρακτικών που σχετίζονται µε την ένταξη των µεταναστών,

πραγµατοποιώντας περιπτωσιολογικές µελέτες

(www.eurofound.europa.eu./areas/populationandsociety/clip.htm).

Τέλος, το Εγχειρίδιο για την Ένταξη (Handbook on Integration),

αποτελεί ένα κοινό σηµείο αναφοράς σε σχέση µε τις ενταξιακές πρακτικές

των ευρωπαϊκών κρατών. Το εγχειρίδιο αυτό απευθύνεται στους υπεύθυνους

χάραξης πολιτικής και τους ειδικούς επαγγελµατίες και επιστήµονες σε τοπικό

επίπεδο, καθώς και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πρώτη έκδοση του

εγχειριδίου περιλαµβάνει το ζήτηµα των εισαγωγικών µαθηµάτων που

προορίζονται για τους νεοαφιχθέντες µετανάστες και αιτούντες άσυλο, τη

συµµετοχή τους στα κοινά και τους δείκτες που σχετίζονται µε την ένταξη

των µεταναστών (Εγχειρίδιο σχετικά µε την ένταξη, 2007).

2.6) Εθνικές µεταναστευτικές πολιτικές ή κοινή Ευρωπαϊκή

µεταναστευτική πολιτική;

Με τον τρόπο που έχει διαµορφωθεί στις µέρες µας η κοινωνικοπολιτική και

οικονοµική παγκόσµια τάξη πραγµάτων, συνεπεία και της παγκοσµιοποίησης,

καθιστά τη διαχείριση του φαινόµενου της µετανάστευσης, ως µονόδροµο για τις

σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες. Αυτό που διαφοροποιεί τη µία χώρα από την άλλη

είναι τα µέσα και οι µηχανισµοί αντιµετώπισης του προβλήµατος, καθώς και ο

βαθµός ωριµότητας µε τον οποίο η κάθε χώρα αντιµετωπίζει την κατάσταση.

Αναφερόµαστε βεβαίως στην κοινωνική ωριµότητα, η οποία προκύπτει από την

πολιτική ιστορία της κάθε χώρας, από την εµπειρία ή µη υποδοχής αλλοδαπών

πληθυσµών και από το βαθµό συνειδητοποίησης και κοινωνικής υπευθυνότητας των

πολιτών της κάθε χώρας.

14

Επειδή το φαινόµενο της µετανάστευσης αγγίζει τα όρια του λεγόµενου

«σκληρού πυρήνα» του Κράτους, αφού επηρεάζει την ακεραιότητα των συνόρων

µιας χώρας και αναφέρεται στην ικανότητα ενός κρατικού µηχανισµού να ελέγξει τη

σύσταση του πληθυσµού του και την τήρηση της τάξης, το κάθε Κράτος µέλος της

Ένωσης προτιµά να το διαχειρίζεται αυτόνοµα. Όµως τα τελευταία χρόνια

παρατηρείται µια µεταστροφή στην πρακτική αυτή για δύο κυρίως λόγους. Ο πρώτος

λόγος, αφορά στις αιτίες του ίδιου του µεταναστευτικού φαινοµένου, καθώς οι

µετακινήσεις πληθυσµών από τη Ασία και την Αφρική λόγω πολεµικών

συγκρούσεων και κακής οικονοµικής κατάστασης (στο εγγύς µέλλον και λόγω

περιβαλλοντικών προβληµάτων), επηρεάζει όλες τις χώρες της Ένωσης, σε

µεγαλύτερο ή µικρότερο βαθµό. Επίσης οι διαδροµές που ακολουθούν οι πρόσφυγες

και οι οικονοµικοί µετανάστες, µέσω της παράνοµης διακίνησής τους, ακόµα κι αν

περνάνε από αρχικά από τις µεσογειακές χώρες ως πύλες εισόδου, δεν έχουν αυτές τις

χώρες ως τελικό προορισµό του ταξιδιού, αλλά τις χώρες της Βόρειας και ∆υτικής

Ευρώπης. Ο δεύτερος λόγος, αφορά στους κοινούς µηχανισµούς διάχυσης και

εφαρµογής πολιτικών που ισχύουν στην Ε.Ε, όπως προκύπτουν από την λειτουργία

των θεσµικών οργάνων, γεγονός που διευκολύνει τις πολιτικές τάσεις που υπάρχουν

για µια απόπειρα αντιµετώπισης και διαχείρισης του φαινοµένου της µετανάστευσης

µέσω µιας κοινής µεταναστευτικής πολιτικής (Μπάκαβος, Παπαδοπούλου, 2002).

Υπάρχει στις µέρες µας µια κοινή τάση για προώθηση πολιτικών που ευνοούν

την ασφάλεια των ευρωπαϊκών κοινωνιών και αυτό διαγράφεται ξεκάθαρα από το

θεσµικό πλαίσιο των τελευταίων ετών. Η εξασφάλιση του αισθήµατος της ασφάλειας

είναι πάγιο αίτηµα των καιρών µας, αλλά η όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων στις

ευρωπαϊκές χώρες παράγεται από τη µη ενσωµάτωση των αλλοδαπών πληθυσµών,

που ολοένα και αυξάνονται. Η ανάπτυξη αποτελεσµατικών πολιτικών ένταξης των

µεταναστών, οφείλει να είναι προτεραιότητα για την ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική,

γιατί αποτελεί µια πραγµατική και µακροπρόθεσµη λύση στο πρόβληµα των

κοινωνικών ανισοτήτων και των συνεπειών που αυτές δηµιουργούν.

Η ευρωπαϊκή νοµοθεσία έτσι όπως έχει διαµορφωθεί µέχρι στιγµής

αποδεικνύει ότι φιλοδοξεί να ρυθµίσει και να διαχειριστεί συνολικά το

µεταναστευτικό φαινόµενο, αν και προσκρούει στον σκληρό πυρήνα των εθνικών

νοµοθεσιών (π.χ Κώδικες Ιθαγένειας), στον οποίο δεν µπορεί να παρέµβει. Όµως η

καταπολέµηση της παράνοµης µετανάστευσης και η ενσωµάτωση των ήδη

εγκατεστηµένων µεταναστών είναι προϋποθέσεις απαραίτητες για την εξασφάλιση

15

της κοινωνικής ασφάλειας και ειρήνης και ως εκ τούτου χρειάζονται την

αποτελεσµατικότητα µιας κεντρικά σχεδιασµένης και συναινετικής, κοινής

ευρωπαϊκής µεταναστευτικής πολιτικής (Μπάκαβος, Παπαδοπούλου, 2002).

Β Μέρος: εκπαίδευση ενηλίκων, η διδασκαλία της ελληνικής και η εκµάθηση της

γλώσσας της χώρας υποδοχής ως εργαλείο ένταξης των µεταναστών.

2.7) Τα βασικά χαρακτηριστικά της εκπαίδευσης ενηλίκων.

Η εκπαίδευση ενηλίκων συνιστά ένα πλατύ πεδίο που περιλαµβάνει

όλες τις δραστηριότητες µέσα από τις οποίες οι ενήλικες άνθρωποι, µαθαίνουν

µε συστηµατικό και οργανωµένο τρόπο. Η εκπαίδευση ενηλίκων

περιλαµβάνει όλες τις µορφές εκπαίδευσης και κατάρτισης, τυπικές ή άτυπες,

στις οποίες οι εκπαιδευόµενοι είναι ενήλικες. Περιλαµβάνει λοιπόν, ως

υποσυστήµατά της:

- την αρχική κατάρτιση,

- τη συνεχιζόµενη κατάρτιση,

- την επιµόρφωση,

- τη µαθητεία,

- την εκπαίδευση σε χώρους εργασίας

- και την εκπαίδευση κοινωνικών οµάδων (Κόκκος Α, 1999).

Η εκπαίδευση ενηλίκων από κοινωνιολογική άποψη επίσης είναι:

- κοινωνικός θεσµός που προσφέρει µαθησιακές ευκαιρίες σε

ενήλικες,

- λαϊκή επιµόρφωση,

- κάθε οργανωµένη και συνεχής επικοινωνία που έχει σχεδιαστεί µε

στόχο να δώσει ευκαιρίες µάθησης,

- το σύνολο των οργανωµένων εκπαιδευτικών διαδικασιών,

- και µια εκπαιδευτική διαδικασία που υλοποιείται µε έναν ώριµο

τρόπο (Jarvis P, 2003).

16

Το πρόσφατο θεωρητικό πλαίσιο σε σχέση µε την εκπαίδευση

ενηλίκων κινείται γύρω από την έννοια της ενεργητικής φύσης της µάθησης.

Σύµφωνα µε αυτή, το άτοµο θέλοντας να εναρµονισθεί µε το διαρκώς

µεταβαλλόµενο κοινωνικό πλαίσιο και περιβάλλον, αναζητεί ταυτόχρονα

µεγαλύτερη αυτονοµία και αυτοεκπλήρωση και θέτει στον εαυτό του στόχους

που µε τη σειρά τους οδηγούν στην ενεργοποίηση των µαθησιακών του

δεξιοτήτων (Γούλας, 2008:14).

Κοινός παρανοµαστής όλων των σύγχρονων απόψεων είναι ότι η

µάθηση είναι µια ενεργητική διαδικασία. Το άτοµο µαθαίνει κινητοποιούµενο

από ερεθίσµατα που προέρχονται από τον κοινωνικό του περίγυρο, αλλά και

τις εσωτερικές του ανάγκες. Ο ενήλικας εκπαιδευόµενος έχει συνείδηση των

κινήτρων του για µάθηση και έχει ρητούς µαθησιακούς στόχους. Είναι οι

ενέργειές του που δηµιουργούν τη µαθησιακή κατάσταση και όχι η

εσωτερικευµένη αντανάκλαση των επιδράσεων που ασκούνται επάνω του από

ερεθίσµατα του εξωτερικού κόσµου (Κόκκος Α, 1999).

Η ενεργητική φύση του ενήλικα εκπαιδευόµενου ευνοεί την

δηµιουργική και κριτική µάθηση και την προώθηση της ανεξαρτησίας του.

Στην εκπαίδευση ενηλίκων το επίκεντρο είναι ο εκπαιδευόµενος, τα ιδιαίτερα

χαρακτηριστικά του οποίου πρέπει να λαµβάνονται υπόψη προκειµένου η

σχεδιασµένη µαθησιακή δραστηριότητα και η ενεργητική συµµετοχή των

εκπαιδευόµενων να στοχεύσει στην ενθάρρυνση του αυτοκαθορισµού τους

(Rogers A, 1999).

Τα χαρακτηριστικά της ενηλικιότητας είναι:

- η ωριµότητα,

- η πλήρης ατοµική ανάπτυξη,

- η προσωπική ωρίµανση,

- η αίσθηση προοπτικής που αναφέρεται στη δυνατότητα

αξιοποίησης των εµπειριών,

- η υπευθυνότητα,

- η αυτονοµία,

- και ο αυτοκαθορισµός (υπεύθυνη λήψη αποφάσεων, εκούσια

συµπεριφορά), (Rogers A, 1999).

17

Οι προϋποθέσεις που απαιτούνται προκειµένου να είναι επιτυχής η µαθησιακή

διαδικασία στους ενήλικες είναι:

- Ο ενήλικας µαθαίνει όταν καταλαβαίνει.

- Ο ενήλικας µαθαίνει όταν η εκπαίδευσή του έχει άµεση σχέση µε

την καθηµερινότητά του.

- Ο ενήλικας µαθαίνει όταν αντιλαµβάνεται, κατανοεί και αποδέχεται

τους στόχους του προγράµµατος που παρακολουθεί.

- Ο ενήλικας µαθαίνει όταν ενεργεί και εµπλέκεται. Ο τρόπος µε τον

οποίο παρουσιάζονται οι δραστηριότητες του εκπαιδευτικού

προγράµµατος πρέπει να αναπτύσσει την προθυµία και την

ενεργητική συµµετοχή µέσω της παρουσίασης εµπειριών από τον

εκπαιδευόµενο.

- Ο ενήλικας µαθαίνει όταν νιώθει ενταγµένος σε µια οµάδα.

- Ο ενήλικας µαθαίνει όταν ο εκπαιδευτής έχει ως στόχο την

προώθηση της ενεργητικής συµµετοχής του εκπαιδευόµενου,

διαθέτει µια σειρά από γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες, σέβεται

και προωθεί την ενηλικιότητα και κατευθύνει τους ενήλικες µέσω

πειθαρχηµένων δράσεων στην πραγµατοποίηση των στόχων τους.

- Ο ενήλικας µαθαίνει µέσα σε κλίµα που ευνοεί τη συµµετοχή.

Χρειάζεται να νιώθει ότι συνεισφέρει και όχι ότι τον

χρησιµοποιούν, ότι τον λαµβάνουν υπόψη και όχι ότι τον κρίνουν

(Courau S, 2000).

Οι ενήλικοι εκπαιδευόµενοι δια θέτουν ένα πλήθος από εµπειρίες και

γνώσεις, ενώ παράλληλα έχουν διαµορφωµένες αντιλήψεις και στάσεις για τη

ζωή. Οι εµπειρίες τους χρησιµεύουν στο να προσδιορίσουν την ταυτότητά

τους, γι’ αυτό και όταν τυχαίνει αυτές να υποτιµηθούν ή να αγνοηθούν,

υποδηλώνεται απόρριψη του ίδιου προσώπου τους και όχι µόνο της εµπειρίας.

Επιπλέον, πολλές φορές οι πρότερες εµπειρίες και γνώσεις των ενηλίκων,

ειδικά όταν προέρχονται από διαφορετικά πολιτισµικά περιβάλλοντα, είναι

ακατάλληλες για το καινούργιο κοινωνικό περιβάλλον. Σε αυτή την

περίπτωση επιβάλλεται µια διεργασία «αποµάθησης» πριν προσεγγιστεί το

νέο αντικείµενο. Η διεργασία αυτή είναι δύσκολη και επίπονη, γιατί ακουµπά

γνώσεις και πεποιθήσεις βαθιά ριζωµένες. Συνεπώς, κάθε απόπειρα

18

µετασχηµατισµού τους κινδυνεύει να εκληφθεί από τους εκπαιδευόµενους ως

απειλή (Rogers A, 1999:94-95,97).

Στην περίπτωση της εκπαίδευσης των µεταναστών, που αφορά αυτή

την εργασία, είναι χρήσιµο να τεθούν υπόψη όλα τα παραπάνω δεδοµένα,

γιατί µας βοηθούν να κατανοήσουµε τις διαδικασίες που λαµβάνουν χώρα.

2.8) Η εκµάθηση της γλώσσας ως µέσον της κρατικής πολιτικής ένταξης

των µεταναστών.

Στην περίπτωση των µεταναστών, η ένταξη περιγράφει µια αµφίδροµη

διαδικασία προσαρµογής, µεταναστών και κοινωνίας, σε διάφορους τοµείς της

κοινωνικής ζωής. Έχουµε να κάνουµε µε µια διαδικασία σταδιακής εξίσωσης

δικαιωµάτων και υποχρεώσεων ηµεδαπών και αλλοδαπών, έτσι ώστε να προαχθεί η

αρµονική και παραγωγική συµβίωση ανθρώπων που προέρχονται από διαφορετικές

πολιτισµικές συνιστώσες. Για την πραγµάτωση της συµβίωσης αυτής, απαιτείται η

ανάπτυξη σχέσεων µεταξύ της κοινωνίας υποδοχής και του µεταναστευτικού

πληθυσµού. Η ύπαρξη όµως οποιασδήποτε σχέσης προϋποθέτει την επικοινωνία. Με

αυτό ως δεδοµένο, η εκµάθηση της γλώσσας της χώρας υποδοχής είναι το sine qua

non των µεταναστών στην προσπάθειά τους να ανταποκριθούν στις νέες

επικοινωνιακές τους ανάγκες.

Η γλώσσα είναι το κυριότερο προϊόν του κάθε πολιτισµού. Άρα, η εκµάθηση

της γλώσσας της χώρας υποδοχής δεν αποτελεί απλώς ένα µέσο επικοινωνίας µε

σκοπό την εξυπηρέτηση των καθηµερινών αναγκών, αλλά το όχηµα που θα φέρει τον

µετανάστη σε επαφή µε τα σύµβολα έκφρασης, την «κουλτούρα» (Altouser) και τις

αξίες του λαού της χώρας υποδοχής. Η γλώσσα λοιπόν, αποτελεί δοµικό στοιχείο του

κοινωνικού ιστού και το µέσο της ανάπτυξης σχέσεων συναλλαγής και κοινής

δραστηριοποίησης των πολιτών. Όσον αφορά τους µετανάστες, η γνώση της γλώσσας

της χώρας υποδοχής συνιστά το µέσο για την οικονοµική, πολιτική, κοινωνική και

πολιτισµική ένταξη και την εν γένει ενσωµάτωσή τους σε κάθε πτυχή της

καθηµερινής ζωής. Με αυτά τα δεδοµένα, η απόκτηση γλωσσικών δεξιοτήτων

αποτελεί θεµελιώδες δικαίωµα των µεταναστών στην προσπάθειά τους να ενταχθούν

19

οµαλά µέσα στο κοινωνικό σύστηµα, ως ισότιµα µέλη µιας κοινωνίας που θα τους

προστατέψει από τους κινδύνους της περιθωριοποίησης και της ανέχειας, που

οδηγούν σε παρεκκλίνουσες και παραβατικές συµπεριφορές.

Η γλώσσα εξάλλου, είναι το εργαλείο µέσω του οποίου πραγµατοποιείται η

επικοινωνία µέσω του ποµπού και του δέκτη. Η επικοινωνία αυτή πραγµατοποιείται

µέσω της αποκωδικοποίησης των µηνυµάτων-συµβόλων, µέσω δηλαδή της

γλωσσικής συναλλαγής (Bourdieu, 1991). Η µη γνώση των συµβόλων και των

κανόνων µιας γλώσσας, αποτρέπει ή δυσχεραίνει την επικοινωνία µεταξύ ποµπού και

δέκτη.

Οι γλωσσικές δεξιότητες βοηθούν το µετανάστη να εξελιχθεί επαγγελµατικά

και κοινωνικά στο πλαίσιο της κοινωνίας υποδοχής. Ο ρόλος της κρατικής εξουσίας

σε αυτή την περίπτωση είναι να ασκήσει αποτελεσµατικό έλεγχο πάνω στον

µεταναστευτικό πληθυσµό, διοχετεύοντάς τον σε µια διαδικασία άµεσης ένταξης,

µέσω της εκµάθησης της γλώσσας. Το Κράτος, προκειµένου να παραχωρήσει στον

νεοεισερχόµενο µετανάστη τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώµατα που του

αναλογούν, προαπαιτεί µια επαρκή γνώση της εθνικής ή κρατικής επίσηµης γλώσσας.

Ο µετανάστης από την πλευρά του, στην απόπειρά του να εισέλθει σε µια κοινωνία

µε τα δικαιώµατα ενός ισότιµου πολίτη, θα επιδιώξει τη χορήγηση του καθεστώτος

της µακροχρόνιας διαµονής, ή ακόµα και την απόκτηση της ιθαγένειας της χώρας

υποδοχής. Για το µετανάστη που αποσκοπεί σε µια µόνιµη διαµονή η επιλογή της

εκµάθησης της γλώσσας είναι µονόδροµος για να πραγµατοποιήσει τις επιδιώξεις

αυτές.

2.9)Η διδασκαλία της γλώσσας της χώρας υποδοχής.

Η έννοια της «∆εύτερης ή Ξένης» γλώσσας, έρχεται σε αντιδιαστολή µε

αυτήν της µητρικής. Η Μητρική γλώσσα είναι ο πρώτος κώδικας επικοινωνίας ενός

ατόµου, η εκµάθηση της οποίας ξεκινά από την αρχή της ζωής του ατόµου και

αποτελεί εν µέρει µια ασυνείδητη διαδικασία (Μήτσης, 2004). Η κατάκτηση του

«∆εύτερου κώδικα επικοινωνίας» (Μήτσης, 2004), που είναι η «Ξένη» γλώσσα, είναι

µία µεταγενέστερη διαδικασία µε διαφορετικά χαρακτηριστικά που αφορούν στην

20

πρόσληψη δεδοµένων που συνιστούν έναν γλωσσικό κώδικα ενός ξένου κοινωνικού

µορφώµατος.

Όταν µιλάµε για διδασκαλία της γλώσσας της χώρας υποδοχής σε µετανάστες,

µιλάµε ουσιαστικά για εκπαίδευση ενηλίκων. Οι νεοεισερχόµενοι µετανάστες είναι

στην πλειοψηφία τους ενήλικοι, οι οποίοι εισέρχονται σε ένα νέο περιβάλλον,

κουβαλώντας µαζί τους τις γνώσεις που έχουν αποκοµίσει από το εκπαιδευτικό

σύστηµα της χώρας τους. Το επίπεδο γνώσεων του κάθε µετανάστη ποικίλει από αυτό

της βασικής εκπαίδευσης, ή ακόµα και την έλλειψή της, µέχρι αυτό της

πανεπιστηµιακής εκπαίδευσης. «Οι µετανάστες διακρίνονται σε άτοµα χωρίς

εκπαίδευση και ειδίκευση, σε άτοµα εκπαιδευµένα και ειδικευµένα των οποίων η

ειδίκευση δεν χρησιµοποιείται στην χώρα υποδοχής, και σε µετανάστες µε υψηλό

επίπεδο ειδίκευσης, που απασχολούνται ως στελέχη επιχειρήσεων ή στον κλάδο της

υψηλής τεχνολογίας» (Έµκε- Πουλοπούλου, 2007:464). Στις περισσότερες των

περιπτώσεων, η εκπαίδευση που έχουν ήδη αποκτήσει στη χώρα προέλευσής τους,

δεν αντανακλάται στις δουλειές που κάνουν στη χώρα υποδοχής, ούτε στις αµοιβές

που λαµβάνουν. Αυτό συµβαίνει ιδιαίτερα στους υπηκόους τρίτων χωρών, οι οποίοι

είτε δουλεύουν σε καθεστώς παρανοµίας, είτε δεν µπορούν να πιστοποιήσουν ή να

εξισώσουν τις τυπικές τους γνώσεις µε τα ευρωπαϊκά δεδοµένα. Ένα µεγάλο ποσοστό

µεταναστών είναι κάτοχοι πανεπιστηµιακών τίτλων, αλλά το ποσοστό αυτό ποικίλει

ανάλογα µε την εθνικότητά τους και το εκπαιδευτικό σύστηµα της χώρας τους (Έµκε-

Πουλοπούλου, 2007:464). Συνήθως η ειδίκευσή τους είναι παρωχηµένη ή

ακατάλληλη για ικανοποιητική επαγγελµατική διέξοδο στην ευρωπαϊκή αγορά

εργασίας.

Οι ενήλικες µετανάστες έχουν ανάγκη από εκπαιδευτικά προγράµµατα

προσαρµοσµένα στις ανάγκες ατόµων µε ήδη διαµορφωµένη προσωπικότητα και ένα

εκπαιδευτικό υπόβαθρο. Η µεθοδολογία των προγραµµάτων εκπαίδευσης ενήλίκων

έχει τα εξής βασικά χαρακτηριστικά: α) την επιδίωξη της προώθησης της προσωπικής

ανάπτυξης, β) την τόνωση της υπευθυνότητας και της αυτοπεποίθησης, γ) και την

ενθάρρυνση της ανάπτυξης αίσθησης προοπτικής. Τα χαρακτηριστικά αυτά αφορούν

στην προσωπική ωριµότητα του ενηλίκου, στην αίσθηση υπευθυνότητάς του και στις

συσσωρευµένες εµπειρίες ζωής που ήδη κατέχει ( Rogers, 1999:63).

Οι ενήλικοι µετανάστες έχουν ήδη αναπτύξει έναν τρόπο µάθησης που

ποικίλει ανάλογα µε τη χώρα καταγωγής τους. Χαρακτηριστικό παράδειγµα

αποτελούν οι µετανάστες που προέρχονται από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, οι

21

οποίοι επιδεικνύουν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις κλασσικές σπουδές, ως

απόρροια του εκπαιδευτικού συστήµατος των χωρών αυτών.

Η γλωσσική διδασκαλία στους µετανάστες, οφείλει να αποσκοπεί πρωτίστως

στην οµαλή ένταξή τους στην κοινωνία υποδοχής και δευτερευόντως στην ανάπτυξη

των γενικών γνώσεών τους, καθώς αυτοί υποκινούνται από µια αίσθηση ανάγκης και

οι προσδοκίες τους σχετικά µε τη µαθησιακή διεργασία, έχουν να κάνουν µε τα

αποτελέσµατα της εκπαίδευσής τους στον εργασιακό στίβο. Με αυτή την προοπτική,

ο τρόπος διδασκαλίας οφείλει να είναι συγκεκριµένος και πεπερασµένος, µε την

έννοια ότι χρειάζεται να έχει µια συγκεκριµένη δοµή και µεθοδολογία, ειδικά

σχεδιασµένη για τις ανάγκες τους, κρατώντας αποστάσεις από την στείρα διδασκαλία

των γραµµατικών φαινοµένων.

22

3)Στόχοι εργασίας και µεθοδολογία.

Στόχος της εργασίας είναι να παρουσιαστεί και να αναλυθεί το θεσµικό

πλαίσιο τριών χωρών του ευρωπαϊκού χώρου σε σχέση µε τις µεταναστευτικές

πολιτικές ένταξης, καθώς και να εξεταστούν αντιπροσωπευτικά προγράµµατα

εκµάθησης της γλώσσας της χώρας υποδοχής, ειδικά σχεδιασµένα για µετανάστες.

Στη συνέχεια θα επιχειρηθεί µια συγκριτική αποτίµηση των θεσµικών πλαισίων και

των προγραµµάτων εκµάθησης γλώσσας που απευθύνονται σε αλλοδαπούς στις

χώρες του δείγµατος.

Οι δύο χώρες της Ένωσης που συνιστούν ενδιαφέρουσες περιπτώσεις, είναι το

Ηνωµένο Βασίλειο και οι Κάτω Χώρες. Είναι και οι δύο, χώρες µε µεγάλη παράδοση

στη διαχείριση µεταναστευτικών ρευµάτων στο επίπεδο των Κεντρικών τους

Κυβερνήσεων, επειδή υπήρξαν και οι δύο πρώην αποικιοκρατικές δυνάµεις. Επίσης,

είναι χώρες µε οικονοµικά ανεξάρτητες και χειραφετηµένες Τοπικές Αυτοδιοικήσεις.

Επιπλέον, διαθέτουν ένα εδραιωµένο µακροχρόνια δηµοκρατικό πολίτευµα, γεγονός

το οποίο έχει συνηγορήσει στη διαµόρφωση µιας Κοινωνίας των πολιτών ιδιαίτερα

δραστήριας και δυναµικής, ειδικά σε σύγκριση µε τα ελληνικά δεδοµένα.

Η τρίτη χώρα του δείγµατός είναι η Ελλάδα. Η Ελλάδα ανήκει στην

κατηγορία των χωρών που, ενώ υπήρξε χώρα αποστολής µεταναστευτικών

πληθυσµών στο παρελθόν, έχει µετατραπεί σε χώρα υποδοχής µεταναστών. Έχοντας

διαφορετική ιστορική πορεία από τις δύο προηγούµενες χώρες και διαφορετικές

κοινωνικοπολιτικές δοµές, αποτελεί ένα διαφορετικό παράδειγµα στα πλαίσια της

συγκριτικής ανάλυσης που θα επιχειρήσει η παρούσα εργασία.

Οι παράγοντες, οι οποίοι διαµορφώνουν την µεταναστευτική πολιτική των

χωρών και που γι αυτόν το λόγο θα απασχολήσουν την παρούσα εργασία, είναι οι

εξής:

- τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε χώρας,

- η πορεία που επιλέγει να ακολουθήσει η κάθε χώρα σε σχέση µε τη

διαχείριση του φαινοµένου της µετανάστευσης,

23

- η προσαρµοστικότητα των θεσµικών τους πλαισίων σε σχέση µε τις

κατευθυντήριες γραµµές της Ευρωπαϊκής Ένωσης,

- η σηµασία της εκµάθησης της γλώσσας της χώρας υποδοχής από

τους µετανάστες, για την κάθε µια από τις χώρες του δείγµατός,

όπως αυτή διαφαίνεται από το θεσµικό της πλαίσιο,

- και το κατά πόσον η µέχρι τώρα πορεία τους στα ζητήµατα της

διαχείρισης της µετανάστευσης και της ένταξης των µεταναστών, θα

µπορούσαν να καταστήσουν δυνατή µια Κοινή Ευρωπαϊκή

Μεταναστευτική Πολιτική.

Στο κύριο µέρος της εργασίας θα παρουσιαστεί η κάθε χώρα ξεχωριστά, ενώ η

δοµή της παρουσίασης έχει την µορφή της παράθεσης των πληροφοριών από το

γενικό προς το ειδικό. Πιο συγκεκριµένα, η παρουσίαση της κάθε χώρας αρχίζει µε

την παράθεση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της κάθε χώρας και την ταυτότητά

της, σε σχέση µε το µεταναστευτικό φαινόµενο, και συνεχίζει µε την ανάλυση του

προϋπάρχοντος και του ισχύοντος θεσµικού πλαισίου σε σχέση µε τη µετανάστευση.

Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι προτεραιότητες των πολιτικών ένταξης των

µεταναστών, όπως προκύπτουν από το θεσµικό τους πλαίσιο, καθώς και η εκµάθηση

της γλώσσας της χώρας υποδοχής ως βασική προτεραιότητα των πολιτικών ένταξης.

Ακολουθεί η παρουσίαση ενός συγκεκριµένου προγράµµατος εκµάθησης της

γλώσσας της χώρας υποδοχής από τους µετανάστες, στην Ελλάδα, τις Κάτω Χώρες

και το Ηνωµένο Βασίλειο.

Στο κεφάλαιο των συµπερασµάτων θα γίνει µια απόπειρα να συγκριθούν και

να αποτιµηθούν οι τρεις χώρες που αποτελούν το δείγµα της εργασίας, σε σχέση µε

τους στόχους που παρατέθηκαν παραπάνω. Θα συγκριθούν τα θεσµικά πλαίσια των

χωρών του δείγµατος, καθώς και τα προγράµµατα εκµάθησης γλώσσας που

απευθύνονται στους µετανάστες.

Το απαιτούµενο πληροφοριακό υλικό συλλέχθηκε µετά από έρευνα σε

πανεπιστηµιακές βιβλιοθήκες. Όµως, ο µεγαλύτερος όγκος των πληροφοριών

συλλέχθηκε από την βιβλιοθήκη του Ινστιτούτου Μεταναστευτικής Πολιτικής και

από ηλεκτρονικές πηγές. Οι απαιτούµενες πληροφορίες αντλήθηκαν από πρωτογενείς

πηγές, όπως το θεσµικό πλαίσιο των χωρών σχετικά µε τη µετανάστευση, από την

σχετική βιβλιογραφία, ελληνόφωνη και αγγλόφωνη, αλλά και από περιοδικά και

µελέτες, στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα. Στην περίπτωση των Κάτω

24

Χωρών, το πληροφοριακό υλικό αντλήθηκε µε έµµεσο και όχι µε άµεσο τρόπο, λόγω

της µη γνώσης της γράφουσας στην ολλανδική γλώσσα. Καθώς το θεσµικό πλαίσιο

που αφορά στην ολλανδική περίπτωση είναι προφανώς γραµµένο στην ολλανδική

γλώσσα, οι πληροφορίες σχετικά µε αυτό αντλήθηκαν µε έµµεσο τρόπο, µέσω της

βιβλιογραφίας και των µελετών που έχουν ασχοληθεί µε τη µετανάστευση στις Κάτω

Χώρες, στα ελληνικά και στα αγγλικά.

25

ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ

Σε αυτό το µέρος της εργασίας θα εξεταστεί η κάθε χώρα του δείγµατός µας

ξεχωριστά, αναφορικά µε το θεσµικό της πλαίσιο σε σχέση µε τη µετανάστευση και

τις προτεραιότητες των ενταξιακών της πολιτικών. Επίσης, θα παρουσιαστούν τρία

επιλεγµένα προγράµµατα (ένα για κάθε χώρα) εκµάθησης γλώσσας της χώρας

υποδοχής, τα οποία απευθύνονται σε ενήλικες µετανάστες.

4)Η περίπτωση της Ελλάδας.

4.1) Το προφίλ της χώρας.

Μολονότι, η Ελλάδα είναι πλέον χώρα εισροής µεταναστών, όπως και οι

υπόλοιπες χώρες της Ένωσης, παρουσιάζει όµως διαφορές από τις χώρες της Βόρειας

και ∆υτικής Ευρώπης. Αυτό είναι συνέπεια του γεγονότος ότι οι χώρες του

Μεσογειακού Νότου, παρουσιάζουν µια χρονική υστέρηση εκδήλωσης των

κοινωνικο-οικονοµικών φαινοµένων, λόγω διαφορετικών κοινωνικοπολιτικών και

οικονοµικών συνθηκών.

Ειδικά το µεταναστευτικό φαινόµενο παρουσιάστηκε µε ιδιαίτερη ένταση στις

αρχές της δεκαετίας του ’90 και οι µεταβολές που επέφερε στις κοινωνικές δοµές, το

καθιστούν, ως ένα από τα βασικότερα κοινωνικο-οικονοµικά φαινόµενα

διαρθρωτικού χαρακτήρα στην Ελλάδα (Μπάγκαβος- Παπαδοπούλου, 2002:60).

Η κατάρρευση των καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης σε συνδυασµό µε

την τεράστια κρίση την οποία διέρχονται πολλές χώρες της Αφρικής και της Ασίας,

έχουν δηµιουργήσει ένα κύµα µετανάστευσης, το οποίο µε σκοπό να διέλθει στο

ευρωπαϊκό έδαφος, πρέπει να περάσει την πόρτα της Ελλάδας. Λόγω γεωγραφικής

θέσης λοιπόν, οι µεσογειακές χώρες και ιδιαίτερα η Ελλάδα, έχουν καταστεί ως

χώρες διέλευσης (transit), για τους µετανάστες.

Η ελληνική πολιτεία κλήθηκε ξαφνικά να διαχειριστεί έναν µεγάλο αριθµό

αλλοδαπού πληθυσµού, χωρίς να έχει εµπειρία στον σχεδιασµό σχετικών πολιτικών

και έχοντας έναν κρατικό µηχανισµό που προσαρµόζεται δύσκολα στις αλλαγές.

Παράλληλα η ελληνική κοινωνία, όπως ακριβώς και η ελληνική πολιτεία,

26

αντιµετώπισε τη µετανάστευση ως κάτι το έκτακτο και παροδικό και µόνο µετά από

κάποια χρόνια, και αφού το φαινόµενο εντεινόταν ολοένα, η κοινωνία και η πολιτεία

αναγκάστηκαν να συνειδητοποιήσουν ότι στην πραγµατικότητα η µετανάστευση

είναι ένα φαινόµενο µόνιµο και χρήζει ενός θεσµικού πλαισίου που να το

αντιµετωπίζει ως τέτοιο.

Η ελληνική περίπτωση έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον µελετητή, καθώς

είναι µια χώρα µε επισφαλή σύνορα, που ευνοούν την παράνοµη µετανάστευση, και

την καθιστούν ως χώρα διέλευσης (transit) και όχι τελικού προορισµού.

4.2) Το ελληνικό θεσµικό πλαίσιο σε σχέση µε τη µετανάστευση.

4.2.1)Το προϋπάρχον νοµοθετικό πλαίσιο.

Κατά την περίοδο µέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’90, πριν την έναρξη των

µαζικών µεταναστευτικών ροών, ίσχυε ο Νόµος 4310/1929. ο οποίος δεν είχε τη

δυνατότητα να ρυθµίζει τη µαζική µετανάστευση. Συνεπώς, το 1991 ψηφίστηκε ο

Νόµος 1975/1991, περί αστυνοµικού ελέγχου των µεθοριακών διαβάσεων, εισόδου,

παραµονής, εργασίας και απελάσεως Αλλοδαπών και Προσφύγων. Ο Νόµος αυτός

τροποποιήθηκε και συµπληρώθηκε από το Νόµο 2452/1996 και το Νόµο 2713/1999.

Οι Νόµοι αυτοί είχαν κατεξοχήν αστυνοµικό και αποτρεπτικό χαρακτήρα, χωρίς να

παρέχουν ένα σαφές θεσµικό πλαίσιο διαχείρισης της µετανάστευσης και χωρίς να

διαπνέονται από µια λογική ενσωµάτωσης των αλλοδαπών που διέµεναν στην χώρα,

πολλοί από τους οποίους διαβιούσαν σε «ηµιπαράνοµη» κατάσταση. «Όλοι αυτοί οι

νόµοι χαρακτηρίστηκαν από µια τροµακτική, επιθετική και καταπιεστική λογική»

(Ζαβός, 2006:14), µε επίκεντρο την αύξηση της αστυνόµευσης και µε σκοπό τη

µείωση των παράνοµων µεταναστών, ο αριθµός των οποίων µεγάλωνε διαρκώς

(Ζαβός, 2006:14). Ο Νόµος 2713 του ’99, θα µπορούσε να χαρακτηρισθεί ως µια

βεβιασµένη και αµήχανη αντίδραση της ελληνικής πολιτείας απέναντι στα µεγάλα

κύµατα µετανάστευσης, νόµιµης και παράνοµης, που κατέκλυσαν τη χώρα,

φέρνοντας εξ’ απροόπτου τον κρατικό µηχανισµό και την ελληνική κοινωνία.

Η πρώτη αντίδραση του ελληνικού Κράτους ήταν να ρυθµίσει θεσµικά τη

διαδικασία απέλασης των παράνοµων αλλοδαπών. Η πρώτη απόπειρα διαχείρισης της

27

παράνοµης µετανάστευσης, όχι µέσω του µέτρου της απέλασης, έγινε το 1998 µε τα

Προεδρικά διατάγµατα 358/1997 και 359/1997, µε τα οποία έλαβαν άδεια παραµονής

πάνω από 200.000 αλλοδαποί. Η άδεια παραµονής είναι ουσιαστικά η παραχώρηση

του δικαιώµατος νόµιµης παραµονής και εργασίας σε αυτούς τους αλλοδαπούς που

πληρούσαν τις προϋποθέσεις που έθετε ο νόµος. Αυτή η πρώτη απόπειρα

νοµιµοποίησης είναι ουσιαστικά το πρώτο βήµα προς τη µετάλλαξη της εικόνας της

χώρας από χώρα αποστολής σε χώρα υποδοχής µεταναστών.

Ο Νόµος που ακολούθησε ήταν ο 2910/2001 µε τίτλο «Είσοδος και παραµονή

Αλλοδαπών στην Ελληνική Επικράτεια. Κτήση της Ελληνικής Ιθαγένειας µε

πολιτογράφηση και άλλες διατάξεις». Ο νόµος αυτός φιλοδοξούσε να εκσυγχρονίσει

την ελληνική µεταναστευτική πολιτική, φέρνοντάς τη λίγο πιο κοντά στα ευρωπαϊκά

δεδοµένα και επιχείρησε να αποστασιοποιηθεί από την σκληρή πολιτική που

εισήγαγαν οι προηγούµενοι από αυτόν νόµοι. Έδωσε βαρύτητα στα δικαιώµατα των

µεταναστών, όπως η οικογενειακή επανένωση, η εργασία και η εκπαίδευση των

παιδιών τους. Στο µεσοδιάστηµα πραγµατοποιήθηκε και η δεύτερη προσπάθεια

νοµιµοποίησης παράνοµων µεταναστών, συνοδευόµενη και από µια προσπάθεια

καταγραφής και διαχείρισης του πληθυσµού τους. Όµως ένα πολύ µεγάλο κοµµάτι

του πληθυσµού των αλλοδαπών δεν κατάφερε να επωφεληθεί ούτε και από την

δεύτερη προσπάθεια νοµιµοποίησης για δύο λόγους. Πρώτον, η γραφειοκρατία σε

συνδυασµό µε τον µεγάλο όγκο των αιτήσεων έκαναν αποτρεπτική για µερικούς

ακόµα και αυτή την φιλότιµη προσπάθεια και δεύτερον, η Ελλάδα, πρώτη χώρα στην

παραοικονοµία στην Ε.Ε. , προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες για απασχόληση στους

παράνοµους µετανάστες από ότι στους νόµιµους (Μουσούρου, 2006:220). Επίσης, µε

το νόµο αυτό, το Κράτος επιχείρησε να αντιµετωπίσει τους παράνοµους αλλοδαπούς

που διέµεναν στη χώρα µε έναν αποθαρρυντικό τρόπο, µε το να µην τους

διασφαλίζει δικαιώµατα ως προς την εργασία, την ασφάλιση και τις συναλλαγές τους

µε το δηµόσιο.

4.2.2)Το ισχύον θεσµικό πλαίσιο

Ο πιο πρόσφατος µεταναστευτικός Νόµος είναι ο 3386/2005, που αφορά στην

«είσοδο, διαµονή και κοινωνική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην ελληνική

28

επικράτεια». Ο νόµος αυτός τροποποιήθηκε µε τον 3536/2007 και θεωρείται ότι έχει

διορθώσει πολλά από τα µειονεκτήµατα των προηγούµενων νόµων.

Τα καινοτόµα στοιχεία της ισχύουσας νοµοθεσίας είναι τα εξής:

I. Συστήνεται ∆ιυπουργική Επιτροπή, η οποία αποτελείται από τους

Υπουργούς: Εσωτερικών, Οικονοµίας και Οικονοµικών, Εξωτερικών,

Άµυνας, Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, ∆ικαιοσύνης και

Εµπορικής Ναυτιλίας, µε σκοπό τον συντονισµό της εθνικής

µεταναστευτικής πολιτικής (Άρθρο 3).

II. Οι άδειες διαµονής πλέον ισοδυναµούν- ενέχουν, άδεια εργασίας, µε

σκοπό να συνδέεται η διαµονή µε την εργασιακή κατάσταση του

αλλοδαπού, διασφαλίζοντάς του παράλληλα και ασφαλιστικά

δικαιώµατα.

III. Προβλέπεται αυξηµένη προστασία στα θύµατα εµπορίας ανθρώπων,

τα οποία συνεργάζονται µε τις Αρχές προκειµένου να εξαρθρωθούν τα

κυκλώµατα παράνοµης διακίνησης ανθρώπων (Κεφάλαιο Θ,

Άρθρα:45-62).

IV. Εισάγεται βελτιωµένη η διαδικασία της οικογενειακής επανένωσης. Η

πρώτη αναφορά σε αυτήν την διαδικασία είχε γίνει στον προηγούµενο

νόµο 2910/2001. Η διαδικασία της οικογενειακής επανένωσης

προβλέπεται από την Οδηγία 86/2003/ΕΚ, η οποία ενσωµατώθηκε στο

ελληνικό εσωτερικό δίκαιο µε το Π.∆. 131/2006.

V. Εισάγεται το καθεστώς του επί µακρόν διαµένοντος, γίνεται εκτενής

αναφορά στις προϋποθέσεις και στα κριτήρια απόκτησης της ιδιότητας

αυτής από τους αλλοδαπούς που ήδη διέµεναν στη χώρα χωρίς σαφές

προσδιορισµένο καθεστώς παραµονής. Οι πληροφορίες αυτές

βρίσκονται στο κεφάλαιο ΙΓ του 3386/2005 και στα άρθρα 67-69, τα

οποία αποτελούν συνδετικό κρίκο µε το Προεδρικό ∆ιάταγµα

150/2006, το οποίο ενσωµατώνει στην ελληνική έννοµη τάξη την

Οδηγία 109/2003/ΕΚ.

VI. Η πιο σηµαντική ίσως καινοτοµία του 3386/2005 είναι το γεγονός ότι

για πρώτη φορά γίνεται προσπάθεια για µια ολοκληρωµένη

προσέγγιση της κοινωνικής ένταξης των µεταναστών που διαµένουν

και εργάζονται µόνιµα στην ελληνική επικράτεια. Ένα ολόκληρο

κεφάλαιο του νόµου είναι αφιερωµένο στο θέµα αυτό, σε µια απόπειρα

29

να θεσµοποιήσει για πρώτη φορά τις έννοιες της ένταξης και της

ενσωµάτωσης (Κεφάλαιο ΙΒ- Κοινωνική ένταξη, Άρθρο 65-66).

Με την τροποποίηση του 3536/2007, συστήνεται η Εθνική Επιτροπή για την

Κοινωνική Ένταξη των µεταναστών, η οποία υπάγεται στο Υπουργείο Εσωτερικών

και της οποίας το έργο είναι η προώθηση της κοινωνικής ένταξης των υπηκόων

τρίτων χωρών που διαµένουν και εργάζονται στη χώρα. Επίσης, γίνεται µια

προσπάθεια να θεσµοθετηθεί ο διάλογος µε την κοινωνία των πολιτών σχετικά µε την

ένταξη των µεταναστών. Η επιτροπή καλείται να συντάσσει µια ετήσια έκθεση

πεπραγµένων και προτάσεων, η οποία υποβάλλεται στη Βουλή και στη ∆ιυπουργική

Επιτροπή, µε σκοπό να ενηµερώνει για τις εξελίξεις και να προτείνει τα αναγκαία

µέτρα (Μιγγείρου και Σταυροπούλου, 2008:45-46).

4.3)Οι πολιτικές ένταξης όπως προκύπτουν από το θεσµικό πλαίσιο.

Η καθυστέρηση µε την οποία η ελληνική έννοµη τάξη αποφάσισε να

θεσµοποιήσει τις πολιτικές ένταξης των µεταναστών, θα µπορούσε να κάνει τον

µελετητή ή τον απλό παρατηρητή να αναρωτηθεί, αν η µεταστροφή αυτή της

πολιτικής βούλησης οφείλεται στη συνειδητοποίηση, έστω και καθυστερηµένα µιας

κοινωνικής πραγµατικότητας, ή αν είναι απλά η εκπλήρωση της υποχρέωσης του

ελληνικού Κράτους να ενσωµατώσει στο δίκαιό του τις σχετικές ευρωπαϊκές οδηγίες.

Σε κάθε περίπτωση, το ισχύον θεσµικό πλαίσιο περιλαµβάνει πολιτικές

ένταξης κυρίως υπό τη µορφή διαδικασιών (όπως η οικογενειακή επανένωση), αλλά

και µε τη µορφή συστάσεων επιτροπών και προγραµµάτων δράσης.

Πιο συγκεκριµένα, στο κεφάλαιο του 3386/05 που αναφέρεται στην

κοινωνική ένταξη, στο άρθρο 66 εγκαινιάζεται το «Ολοκληρωµένο Πρόγραµµα

∆ράσης», στο οποίο γίνεται λόγος για τις βασικές αρχές της κοινωνικής ένταξης, στη

χορήγηση δικαιωµάτων στους υπηκόους τρίτων χωρών και στην ισότιµη συµµετοχή

τους στην οικονοµική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της χώρας ( Ν. 3386/2005, αρ.

65, & 1). Το Ολοκληρωµένο Πρόγραµµα ∆ράσης, έβαλε τα θεµέλια για µια ενιαία

και συνολική στρατηγική στον τοµέα της ένταξης.

30

Σε αυτό το πλαίσιο, το Υπουργείο Εσωτερικών προχώρησε στη σύνταξη του

προγράµµατος µε το διακριτό τίτλο «ΕΣΤΙΑ». Η φιλοσοφία του προγράµµατος αυτού

εκλαµβάνει την κοινωνική ένταξη «ως ένα οργανωµένο σύνολο δραστηριοτήτων

µεταξύ Κράτους, Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ιδιωτικής πρωτοβουλίας και εκπροσώπων

της κοινωνίας των πολιτών, συµπεριλαµβανοµένων των ίδιων των µεταναστών»

(Καθηµερινή-Ειδικές Εκδόσεις, 2008:58). Το «ΕΣΤΙΑ» διαρθρώνεται σε έξι

επιχειρησιακά προγράµµατα6, στα οποία εµπλέκονται αναλόγως οκτώ Υπουργεία και

αφορούν σε συγκεκριµένους άξονες και µέτρα πολιτικής. Το «ΕΣΤΙΑ», όταν θα τεθεί

σε εφαρµογή θα αποτελέσει ένα συνεκτικό νοµικό τοπίο «το πλέον ρηξικέλευθο

ανάµεσα στις χώρες της Ε.Ε.» (Καθηµερινή-Ειδικές Εκδόσεις, 2008:58).

Το «Καθεστώς του επί µακρόν διαµένοντος» ευνοεί την ένταξη αλλά και την

ενσωµάτωση του µετανάστη, αφού ο αλλοδαπός που το αποκτά, προσοµοιώνεται σε

αρκετά σηµεία µε τους ηµεδαπούς. Η νοµιµοποίηση του καθεστώτος διαµονής του

και η απόκτηση δικαιωµάτων, του δίνουν τη δυνατότητα να ζει και να εργάζεται

χωρίς φόβο, υπάρχοντας µέσα στην κοινωνία και όχι στο περιθώριό της. Με αυτό

τον τρόπο ο µετανάστης είναι ελεύθερος να αναπτυχθεί, να δηµιουργήσει και να

συµβιώσει αρµονικά µε τον κοινωνικό του περίγυρο.

Η διαδικασία της Οικογενειακής Επανένωσης, µε τη χορήγηση ή την

ανανέωση άδειας διαµονής µε σκοπό την οικογενειακή επανένωση (Ν. 3386/2005,αρ.

53-60), ευνοεί την ενσωµάτωση των υπηκόων τρίτων χωρών, µιας και αυτή

επιτυγχάνεται ευκολότερα, όταν οι αλλοδαποί συνοδεύονται στην καινούργια τους

ζωή από τις οικογένειές τους, παρά όταν µεταναστεύουν µόνοι τους.

Πέρα από το πλαίσιο του 3386/05, σηµαντικός επιβάλλεται να είναι και ο

ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Η δράση της κατοχυρώνεται θεσµικά από το

άρθρο 75 του Κώδικα ∆ήµων και Κοινοτήτων, όπου θεµελιώνεται η ενεργός

ανάµειξη της Τ.Α. στην ένταξη των µεταναστών. Επίσης, ενώ το Ι.ΜΕ.ΠΟ συνεχίζει

το έργο του αναλαµβάνοντας δράση σε ευρωπαϊκά προγράµµατα µε αντικείµενο την

ένταξη των µεταναστών, αλλά και σε ερευνητικό επίπεδο, ιδιαιτέρως σηµαντική

κρίνεται η απόφαση του Συµβουλίου της Ε.Ε για τη σύσταση του Ευρωπαϊκού

Ταµείου Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών, κατά την περίοδο 2007-13

(2007/435/ΕΚ).

6 Τα προγράµµατα αυτά είναι: Πληροφόρηση και Εξυπηρέτηση, Προώθηση στην Απασχόληση, Εκπαίδευση, Υγεία και Στέγαση, Πολιτισµός και Σωφρονιστική µεταχείριση & Μέριµνα για τους Αποφυλακιζόµενους.

31

4.4) Η γλωσσική εκπαίδευση ενηλίκων µεταναστών ως προτεραιότητα

των πολιτικών ένταξης.

Ο Νόµος 2910/2001, τον οποίο σχολιάσαµε παραπάνω, έκανε λόγο για την

πρόσβαση των ανηλίκων µεταναστών στην εκπαίδευση, αλλά αγνόησε την ανάγκη

οποιασδήποτε παρέµβασης του Κράτους στην εκπαίδευση των ενηλίκων µεταναστών

(Τσουκαλάς, Παπαγεωργίου, Ρετάλης, 2006). Αντιθέτως, ο 3386/2005, έθιξε το

ζήτηµα αυτό στο κεφάλαιο ΙΓ «Καθεστώς επί µακρόν διαµένοντος», ένα καθεστώς

που µε σκοπό να προωθήσει την ένταξη ανάµεσα στα άλλα προβλέπει ότι

προκειµένου να αποκτήσει ένας αλλοδαπός το καθεστώς αυτό χρειάζεται να έχει

επαρκή γνώση της ελληνικής γλώσσας και µια βασική γνώση στοιχείων της

ελληνικής ιστορίας και του ελληνικού πολιτισµού (ν. 3386/05 άρ, 68 & 1). Οι

γνώσεις αυτές κρίνονται ως τα απαραίτητα στοιχεία που θα οδηγήσουν έναν

µετανάστη από το αρχικό στάδιο της οµαλής ένταξης στο επιθυµητό τελικό στάδιο

της ενσωµάτωσης µέσα στην κοινωνία που τους περιβάλλει.

Με τα ίδια κριτήρια, το πρόγραµµα «ΕΣΤΙΑ» προβλέπει τη λήψη µέτρων και

δράσεων που αποσκοπούν στο να καταστεί η εκπαιδευτική διαδικασία σε πολιτισµική

γέφυρα µεταξύ κοινωνίας και υπηκόων τρίτων χωρών. Πιο συγκεκριµένα, όσον

αφορά στην εκµάθηση της ελληνικής γλώσσας από ενήλικες µετανάστες,

προβλέπεται η αξιολόγηση και η αναδιοργάνωση των υφιστάµενων φροντιστηριακών

τµηµάτων µάθησής της ως δεύτερης, και η δηµιουργία ανάλογων τµηµάτων στις

χώρες καταγωγής των µεταναστών. Παράλληλα, προβλέπεται η βελτίωση των δοµών

παροχής βασικής εκπαίδευσης µε εκπαιδευτικές δοµές πολλαπλών ευκαιριών και

εξατοµικευµένων δράσεων. Επίσης, προβλέπονται δράσεις που να αφορούν στην

ανάπτυξη διαπολιτισµικών δοµών εκπαίδευσης, µε την αξιολόγηση και την

αναδιοργάνωση των τµηµάτων διδαχής στοιχείων ελληνικής ιστορίας και πολιτισµού

και τη δηµιουργία ανάλογων τέτοιων τµηµάτων στις χώρες καταγωγής. Τα ανωτέρω

ισχύουν σε συνάρτηση µε τις σχετικές διατάξεις της Κ.Υ.Α 16928/2007 για την

πιστοποίηση της γνώσης της ελληνικής ιστορίας και πολιτισµού από υπηκόους τρίτων

χωρών, προκειµένου να αποκτήσουν το καθεστώς του επί µακρόν διαµένοντος, όπως

τροποποιήθηκε και συµπληρώθηκε µε την Κ.Υ.Α 999/2008 (Καθηµερινή-Ειδικές

Εκδόσεις, 2008:58-59).

Παρατηρούµε ότι η εθνική πολιτική για την εκµάθηση της ελληνικής γλώσσας

από τους µετανάστες συναρτάται µε την ευρωπαϊκή στρατηγική εκπαίδευσης

32

ενηλίκων, σύµφωνα µε την ανακοίνωση της Επιτροπής µε τίτλο «Εκπαίδευση

ενηλίκων, ποτέ δεν είναι αργά για µάθηση». Σε αυτή την κατεύθυνση, τα κράτη µέλη

καλούνται να εξασφαλίσουν επαρκείς πόρους και να µεριµνήσουν για την

αποτελεσµατικότητα των προγραµµάτων τους (COM 2006/614 σελ. 9-10). Το Εθνικό

Σχέδιο ∆ράσης για την Κοινωνική Ενσωµάτωση (ΕΣ∆ΕΝ), έχοντας λάβει υπόψη την

ευρωπαϊκή στρατηγική, καλεί τα Υπουργεία Παιδείας και Απασχόλησης καθώς και

την Τοπική Αυτοδιοίκηση να αναπτύξουν παρεµβάσεις για την εκµάθηση της

γλώσσας.

4.5) Τα προγράµµατα εκµάθησης της ελληνικής γλώσσας.

4.5.1)Το Πρόγραµµα της Γ.Γ.∆.Β.Μ:

Το εκπαιδευτικό πρόγραµµα «Εκµάθηση της ελληνικής γλώσσας ως δεύτερης

σε εργαζόµενους Μετανάστες» εκπαιδεύει ενήλικες εργαζόµενους µετανάστες στην

ελληνική γλώσσα και τους εισάγει στον ελληνικό Πολιτισµό διδάσκοντάς τους

στοιχεία αυτού, όπως και της σύγχρονης ελληνικής πραγµατικότητας.

Το πρόγραµµα εκπαίδευσης είναι δοµηµένο σε τρία επίπεδα µάθησης. Τα επίπεδα, τα

οποία µέχρι και φέτος ήταν τέσσερα και είχαν διάρκεια 425 ώρες, από την έναρξη του

καινούργιου προγράµµατος θα είναι τρία. Τα επίπεδα, Α’ και Β’ έχουν διάρκεια 100

ωρών το καθένα, ενώ το Γ’ επίπεδο έχει διάρκεια 125 ώρες. Οι 25 επιπλέον ώρες

αφορούν σε µαθήµατα ελληνικής ιστορίας και στοιχείων ελληνικού πολιτισµού.

Λόγω έλλειψης κονδυλίων, πιθανολογείται ότι αυτός ο σχεδιασµός µπορεί να

τροποποιηθεί και τα επίπεδα να µειωθούν σε δύο, το Α1 και το Α2, µε 125 και 175

ώρες αντίστοιχα7. Το εκπαιδευτικό υλικό του προγράµµατος διανέµεται δωρεάν. Στο

τέλος κάθε γλωσσικού επιπέδου, χορηγείται το «Πιστοποιητικό ∆ια Βίου

Εκπαίδευσης». Οι γλωσσικές δεξιότητες που αποκτούν οι εκπαιδευόµενοι στην

ελληνική γλώσσα, ακόµα και από τα πρώτα επίπεδα εκµάθησης, τους δίνουν τη

δυνατότητα, εφόσον το επιθυµούν, να συµµετάσχουν σε διαδικασίες πιστοποίησης

ελληνοµάθειας.

Επιπλέον, τους δίνεται η δυνατότητα να συµµετάσχουν στις εξετάσεις

πιστοποίησης ελληνοµάθειας που θα διενεργούνται από τη Γενική Γραµµατεία

7 Βλέπε παράρτηµα σελ. 85, σχετικά µε το Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο αναφοράς για τις γλώσσες.

33

Εκπαίδευσης Ενηλίκων για όσους επιθυµούν να πάρουν την ιδιότητα του επί µακρόν

διαµένοντος. Το πρόγραµµα χρησιµοποιεί τις δοµές των Κέντρων Εκπαίδευσης

Ενηλίκων (Κ.Ε.Ε.). Τµήµατα µάθησης λειτουργούν στους 50 από τους 54 Νοµούς της

Χώρας.

Οι στόχοι του προγράµµατος είναι: να αναπτύξουν οι εκπαιδευόµενοι τις

δεξιότητες που απαιτούνται ώστε να ανταποκρίνονται στις επικοινωνιακές

καταστάσεις της καθηµερινής ζωής. Μέσω της ανάπτυξης της επικοινωνιακής

ικανότητας στα ελληνικά, να εξοικειωθούν οι εκπαιδευόµενοι µε τις κοινωνικές

συνήθειες, την καθηµερινή ζωή, τις συνθήκες διαβίωσης και ό,τι άλλο στοιχειοθετεί

την κοινωνική ζωή, την ιστορία και τον πολιτισµό της χώρας. Να αναπτύξουν οι

εκπαιδευόµενοι την επικοινωνιακή ικανότητα στα ελληνικά σε τέτοιο βαθµό ώστε,

όσοι το επιθυµούν, να είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε µια διαδικασία

πιστοποίησης ελληνοµάθειας και να είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τους τίτλους

σπουδών που απέκτησαν στη χώρα προέλευσής τους. Επίσης, τους δίνεται η

δυνατότητα να ενταχθούν στην τυπική εκπαίδευση (Σχολεία ∆εύτερης Ευκαιρίας) ή

να παρακολουθήσουν και να αποκτήσουν νέες βασικές δεξιότητες, απαραίτητες για

την προσωπική κι επαγγελµατική ανάπτυξή τους.

Το πρόγραµµα «Εκµάθηση της ελληνικής γλώσσας ως δεύτερης σε

εργαζόµενους µετανάστες II» απευθύνεται σε εργαζόµενους Μετανάστες

ανεξαρτήτως εθνικότητας, σε συζύγους Ελλήνων πολιτών καθώς και σε υπηκόους

τρίτων χωρών που επιθυµούν να αποκτήσουν την ιδιότητα του επί µακρόν

διαµένοντος στην Ελλάδα, για την οποία απαραίτητη προϋπόθεση είναι και η

πιστοποιηµένη επάρκεια γνώσης της ελληνικής γλώσσας. Το εκπαιδευτικό

πρόγραµµα εντάσσεται στο Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ. ΙΙ του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και

Θρησκευµάτων (Μέτρο 1.1. , Ενέργεια 1.1.2. Γ) και συγχρηµατοδοτείται από το

Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο και το Ελληνικό ∆ηµόσιο.

4.5.2)Περιεχόµενο εκπαιδευτικού προγράµµατος «εκµάθησης της ελληνικής

γλώσσας ως δεύτερης σε εργαζόµενους µετανάστες».

Όπως αναφέραµε παραπάνω, το εκπαιδευτικό πρόγραµµα χωρίζεται σε τρία

επίπεδα. Τα επίπεδα ήταν τέσσερα αρχικά, αλλά µειώθηκαν σε τρία γιατί κρίθηκε ότι

34

µε αυτό τον τρόπο γίνεται καλύτερη διαχείριση του χρόνου που αφιερώνουν οι

εκπαιδευόµενοι στην προσπάθειά τους να γνωρίσουν την ελληνική γλώσσα.

Στο πρώτο επίπεδο εκµάθησης, που έχει διάρκεια 100 ώρες, πραγµατοποιείται

η αρχική γνωριµία των µεταναστών µε την ελληνική γλώσσα. ∆ιδάσκονται οι βασικοί

κανόνες της γραµµατικής της νέας ελληνικής (χρόνοι ρηµάτων, πτώσεις κ.λ.π.),

καθώς και ένα βασικό λεξιλόγιο, το οποίο να εξυπηρετεί τις καθηµερινές τους

ανάγκες. Πιο συγκεκριµένα διδάσκονται διάλογοι που χρησιµοποιούνται:

- σε συστάσεις και χαιρετισµούς

- στην ώρα και την διεύθυνση κατοικίας και εργασίας

- σε προσκλήσεις, ευχές και προπόσεις

- στην αγορά

- στην τηλεφωνική συνοµιλία

- στην συνδιαλλαγή µε υπηρεσίες

- στα µέσα µεταφοράς

- στα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης

- και στην εκπαίδευση(σχολεία, φροντιστήρια, πανεπιστήµια κ.λ.π.).

Στο δεύτερο επίπεδο, που διαρκεί επίσης 100 ώρες, γίνεται εµβάθυνση των γνώσεων

των εκπαιδευόµενων σε σχέση µε τους κανόνες της γραµµατικής και του

συντακτικού, ενώ παράλληλα εµπλουτίζεται το λεξιλόγιο και βελτιώνεται η

ικανότητα εκφοράς του λόγου, έχοντας ως βάση τις θεµατικές ενότητες του πρώτου

επιπέδου. Επίσης, προστίθενται καινούργιες θεµατικές ενότητες που αφορούν σε:

- σε µετακινήσεις και ταξίδια

- στην υγεία και την περίθαλψη

- στις γιορτές και τα έθιµα

- στην διατροφή και τα καταναλωτικά αγαθά

- στην εργασία

- στον αθλητισµό

- και στις νέες τεχνολογίες.

Στο τρίτο επίπεδο, αφιερώνονται 100 ώρες στην εκµάθηση της γλώσσας και επιπλέον

25 ώρες στην επαφή των εκπαιδευόµενων µε βασικά στοιχεία της ιστορίας και του

35

πολιτισµού της χώρας. Όσον αφορά το γλωσσικό σκέλος δίνεται έµφαση σε όλα τα

βασικά γλωσσικά και γραµµατικά φαινόµενα, έτσι ώστε µε το τέλος του

προγράµµατος οι εκπαιδευόµενοι να έχουν φτάσει σε ένα επίπεδο ίδιο µε αυτό των

µαθητών του ελληνικού γυµνασίου. Όσον αφορά το λεξιλόγιο και τον προφορικό

λόγο, οι γνώσεις των εκπαιδευόµενων εµπλουτίζονται από επιπλέον θεµατικές

ενότητες, όπως:

- επαγγελµατικός προσανατολισµός

- πλανήτης γη, κόσµος

- θέµατα της επικαιρότητας

- µάστιγες της σύγχρονης κοινωνίας(ναρκωτικά, βία και εγκληµατικότητα

κ.λ.π.)

- υγεία και ασθένειες

- γεωγραφία και γεωλογικά φαινόµενα

- οικολογία

- και επιστήµη

Στις 25 ώρες της ενότητας του τρίτου επιπέδου που αφορούν στον ελληνικό

πολιτισµό και το ελληνικό πολιτισµό σύστηµα, διδάσκονται οι εξής θεµατικές

ενότητες:

- Όµηρος και σύνοψη της αρχαίας ελληνικής ιστορίας

- Νεοελληνική λογοτεχνία (Σεφέρης, Ελύτης, Καβάφης, Ρίτσος,

Καζαντζάκης)

- Ελληνικό πολίτευµα

- Εκλογές

- ∆ικαιοσύνη

- ∆ικαστήρια

- Ζητήµατα της επικαιρότητας

Αξίζει να σηµειωθεί ότι και στα τρία επίπεδα εκµάθησης δίνεται ιδιαίτερη έµφαση

στον προφορικό λόγο και στην ανάπτυξη των ικανοτήτων προφορικής επικοινωνίας.

Παράλληλα, καλλιεργούνται και οι δεξιότητες των εκπαιδευόµενων στον γραπτό

λόγο και στην ορθογραφία, ενώ στο τρίτο επίπεδο δίνεται καλλιεργείται η ικανότητα

παραγωγής γραπτού λόγου, µε κείµενα γενικού προβληµατισµού.

36

4.5.3)Εκπαιδευτικό πρόγραµµα «Εκµάθηση της ελληνικής γλώσσας ως δεύτερης

σε εργαζόµενους µετανάστες», στατιστικά στοιχεία.

Πίνακας 1. Στατιστικά στοιχεία για την περίοδο 2004-20088.

Α)Εκπαιδευθέντες µετανάστες µε βάση το φύλο.

Άνδρες 6842

Γυναίκες 9031

Σύνολο 15873

Β) Ήπειρος προέλευσης εκπαιδευθέντων.

Ευρώπη 12278

Ασία 2684

Αφρική 504

Ωκεανία 27

Αµερική 380

Γ) Ηλικιακή διαβάθµιση εκπαιδευθέντων.

<20ετών 219

20-24ετών 1312

25-29ετών 2791

30-44ετών 8346

45-64ετών 3037

65>ετών 168

∆) Απασχολησιµότητα των εκπαιδευθέντων.

Σύνολο 2005-2008 12942

Εργαζόµενοι 11713

Σύζυγοι 1229

8 Πηγή: Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων, Γενική Γραµµατεία ∆ια Βίου Μάθησης.

37

5)Η περίπτωση των Κάτω Χωρών.

5.1) Το προφίλ της χώρας.

Η Ολλανδία είναι µία χώρα που υπήρξε αποικιοκρατική δύναµη στο παρελθόν

και ως συνέπεια αυτού του γεγονότος, έχει δεχθεί µεγάλα µεταναστευτικά κύµατα

από πολύ νωρίς, µετά το τέλος του ∆ευτέρου Παγκοσµίου Πολέµου, κυρίως από τις

πρώην αποικίες της. Το φαινόµενο συνεχίστηκε µέχρι και την δεκαετία του ’70, όταν

εξαιτίας της οικονοµικής ανάπτυξης που γνώρισε η χώρα, δέχτηκε ένα µεγάλο αριθµό

εργατών από την Ανατολική, τη Νότια Ευρώπη και την Ασία (Van Selm στον

Γιαννίτσα, 2007:108).

Στις µέρες µας οι Κάτω Χώρες έχουν ένα εδραιωµένο µακροχρόνια

δηµοκρατικό καθεστώς και τη φήµη του ανθρωπιστικού παράδεισου, που προσελκύει

θύµατα πολιτικής καταπίεσης, πολέµων και φτώχειας από όλο τον κόσµο. Όµως ο

όγκος των µεταναστευτικών κυµάτων είναι σηµαντικά µικρότερος πλέον, κυρίως

γιατί η µετανάστευση έχει πλέον συνδεθεί µε την οικογενειακή επανένωση, τους

πολιτικούς πρόσφυγες και τους αιτούντες άσυλο. Από τη δεκαετία του ’90 και µετά,

τα ζητήµατα του ασύλου και της ενσωµάτωσης των µεταναστών είναι από τα πιο

κρίσιµα ζητήµατα της πολιτικής ατζέντας στην Ολλανδία.

Αν και η Ολλανδία συνεχίζει να παραµένει υψηλά στις προτιµήσεις των

µεταναστών ανά τον κόσµο ως χώρα προορισµού, το κλίµα έχει αρχίσει να

αντιστρέφεται από τις πρόσφατες κοινωνικές εντάσεις, οι οποίες οδήγησαν στη

δολοφονία του σκηνοθέτη Theo van Gogh, το Νοέµβρη του 2004. Στην αντιστροφή

του κλίµατος ρόλο έπαιξε και η υιοθέτηση σκληρότερης και πιο κλειστής

µεταναστευτικής πολιτικής ήδη από το 2001. Επί του παρόντος, η ολλανδική

κοινωνία δεν έχει απολέσει τον πολυπολιτισµικό της χαρακτήρα. Παραµένει µια

κοινωνία που έχει το σεβασµό προς τη διαφορετικότητα και τον ανθρωπισµό ως

κυρίαρχες αξίες, εντούτοις διατυπώνονται προβληµατισµοί για το κατά πόσο η ανοχή

σε οτιδήποτε είναι πολιτισµικά διαφορετικό µπορεί να λειτουργήσει προς όφελος της

χώρας. Επίσης, πληθαίνουν οι φωνές που διεκδικούν τη θέσπιση αυστηρότερων

κριτηρίων για την είσοδο, παραµονή και εργασία των µεταναστών (Zimmermann,

2005).

38

Η περίπτωση των Κάτω Χωρών είναι ενδιαφέρουσα για δύο λόγους. Πρώτον,

γιατί είναι µία χώρα που χαίρει πολύς καλής φήµης όσον αφορά στο ανθρωπιστικό

και πολυπολιτισµικό της προφίλ και δεύτερον, γιατί έχει δώσει δείγµατα γραφής όσον

αφορά στις πολιτικές ένταξης των µεταναστών.

5.2) Το προϋπάρχον θεσµικό πλαίσιο των Κάτω Χωρών.

Τα πρώτα δείγµατα για τη δηµιουργία µιας πολιτικής ένταξης των

µεταναστών έγιναν στη δεκαετία του ’70. H Έκθεση του Επιστηµονικού Συµβουλίου

για την Κυβερνητική Πολιτική (Scientific Council for Government Policy), είχε τον

τίτλο: «ως προς τη θέσπιση µιας γενικής πολιτικής εθνοτικών µειονοτήτων». Η

έκθεση αυτή υπερασπίστηκε την ανάγκη µιας µεταρρύθµισης σε σχέση µε τις

διαδικασίες ένταξης των µεταναστών στην ολλανδική κοινωνία, αναγνωρίζοντας το

γεγονός ότι, οι µεταναστευτικοί πληθυσµοί που εγκαταστάθηκαν στη χώρα ως

εργατικό δυναµικό, θα έπρεπε να αντιµετωπιστούν πλέον ως µόνιµοι πληθυσµοί

(Penninx, 2005).

Στη δεκαετία του ’80 ακολούθησαν και άλλες κυβερνητικές εκθέσεις, οι

οποίες αποτέλεσαν τη βάση για τη θέσπιση µιας συγκεκριµένης πολιτικής που έµεινε

γνωστή ως «Πολιτική των Εθνικών Μειονοτήτων» και είχε ως βασικούς άξονες τις

πολιτικές ένταξης στοχευόµενες σε συγκεκριµένες οµάδες µεταναστών, το σεβασµό

της πολιτισµικής διαφορετικότητας και την επίτευξη της ισότητας των εθνοτικών

κοινοτήτων στον κοινωνικοοικονοµικό τοµέα. Η αρµοδιότητα του συντονισµού των

δράσεων δόθηκε στο Υπουργείο Εσωτερικών, προκειµένου να δοθεί η δυνατότητα

ενός κεντρικού σχεδιασµού (Καβουνίδη et al, 2006:107-108). Το µοντέλο της

πολιτικής των εθνοτικών µειονοτήτων «βασίστηκε στις αρχές του Κράτους Πρόνοιας

και συνδυάστηκε µε µια φιλοσοφία ενδυνάµωσης της θέσης των αλλοδαπών στην

ολλανδική κοινωνία, µέσα από µια πολυπολιτισµική νοοτροπία µε έµφαση στις

εθνοτικές κοινότητες» (Penninx in Καβουνίδη et al, 2006:110).

Παράλληλα, ενισχύθηκε η νοµοθεσία κατά των διακρίσεων και δόθηκαν

εκλογικά δικαιώµατα στους νόµιµα διαµένοντες αλλοδαπούς στο επίπεδο της

Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Το γεγονός αυτό είχε σαν αποτέλεσµα την προώθηση των

αλλοδαπών σε θέσεις δηµοτικών συµβούλων στα µεγάλα αστικά κέντρα και εν

συνεχεία τη σηµαντική βουλευτική εκπροσώπηση των αλλοδαπών. Επίσης, η

39

εφαρµογή της πολιτικής των θετικών διακρίσεων (affirmative action), βοήθησε τους

µετανάστες να εργαστούν στον δηµόσιο τοµέα και στην τοπική αυτοδιοίκηση, ειδικά

κατά την περίοδο 1986-1993, όπου το ποσοστό των δηµοσίων υπαλλήλων µε

εθνοτική καταγωγή αυξήθηκε σηµαντικά (Penninx, 2005).

Μέσα στο πλαίσιο της ένταξης δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα στην εκπαίδευση

των παιδιών των µεταναστών µε την εφαρµογή ενός συστήµατος πόντων σύµφωνα µε

το οποίο τα σχολεία µε µεγάλο ποσοστό µεταναστών έπαιρναν περισσότερα χρήµατα.

Επίσης, χρηµατοδοτήθηκαν και τα ισλαµικά σχολεία, τα οποία εκείνη την εποχή δεν

αντιµετωπίζονταν µε καχυποψία από την ολλανδική Κυβέρνηση.

Από τις αρχές της δεκαετίας του ΄90 και ενώ ο αριθµός των αιτούντων άσυλο

στη χώρα συνεχώς αυξανόταν, το δηµόσιο αίσθηµα άλλαξε και άρχισε να επικρατεί η

αντίληψη ότι τα µεταναστευτικά ρεύµατα είναι τόσο µεγάλα που να µην µπορούν

πλέον να ελεγχθούν. Επίσης, άρχισαν να αµφισβητούνται κα οι πολιτικές ένταξης ως

προς την αποτελεσµατικότητά τους. Η ολλανδική κοινωνία άρχισε να αποκτά

συµπτώµατα ξενοφοβίας και σύµφωνα µε τον Penninx ενώ το πολιτικό κλίµα σε

σχέση µε την µετανάστευση και την ένταξη άλλαζε, τα πολιτικά κόµµατα άλλαξαν

και αυτά τακτική αφήνοντας πίσω την ιδεολογία περί ανοχής στη διαφορετικότητα

και υιοθετώντας µια σκληρότερη στάση απέναντι στην µετανάστευση (Penninx et al,

2003).

Η εκµάθηση της ολλανδικής γλώσσας ξέφυγε από τα στενά πλαίσια του

εκπαιδευτικού συστήµατος και επεκτάθηκε στα εκπαιδευτικά προγράµµατα ενηλίκων

αλλοδαπών, αιτούντων άσυλο στη χώρα από το 1996. Τα προγράµµατα αυτά

αφορούσαν νεοαφιχθέντες µετανάστες και είχαν εθελοντικό χαρακτήρα. Το 1998, µε

το νόµο περί ένταξης (Wet Inburgering Nieukomers-WIN), η διαδικασία της ένταξης

µετατράπηκε από εθελοντική σε υποχρεωτική για όλους τους νέους µετανάστες.

Σκοπός του νέου νόµου ήταν η ενίσχυση της αυτάρκειας και της ανεξαρτησίας των

µεταναστών. Το πνεύµα του νόµου αυτού υπαγορεύθηκε από την πεποίθηση ότι η

ενασχόλησή των µεταναστών µε την ένταξή τους από την πρώτη στιγµή της εισόδου

τους στη χώρα θα τους απέτρεπε από το να «γκετοποιηθούν» (Niessen et al 2003). Η

σχεδίαση και η πραγµατοποίηση των προγραµµάτων ένταξης ανατέθηκε στους

∆ήµους, οι οποίοι είχαν την υποχρέωση να παράσχουν εκτός από τα µαθήµατα

γλώσσας και συµβουλευτική υποστήριξη στους αλλοδαπούς για την εξεύρεση

εργασίας. Υπολογίζεται, ότι µέχρι το έτος 2000, οι ολλανδικοί ∆ήµοι εξετέλεσαν

22.500 προγράµµατα ένταξης (Καβουνίδη et al, 2006:114).

40

5.3) Το ισχύον θεσµικό πλαίσιο των Κάτω Χώρών.

Το 2004 δολοφονήθηκε ο Ολλανδός σκηνοθέτης Theo van Gogh από

πολιτογραφηµένο Ολλανδό υπήκοο µαροκινής καταγωγής. Η δολοφονία είχε

θρησκευτικό κίνητρο, καθώς ο σκηνοθέτης ήταν πολέµιος των φονταµενταλιστών

ισλαµιστών και αυτό το εξέφραζε και µε δηλώσεις του στον Τύπο και µέσω της

δουλειάς του. Για την ολλανδική κοινή γνώµη η δολοφονία αυτή ήταν επίθεση κατά

της δηµοκρατίας και των αξίων της ολλανδικής κοινωνίας. Οι εκπρόσωποι των

µουσουλµανικών κοινοτήτων αποστασιοποιήθηκαν από την δολοφονία, αλλά το

αρνητικό κλίµα και η πόλωση που είχε δηµιουργηθεί, σε συνδυασµό µε τη δράση

ακροδεξιών οµάδων, έφεραν την ολλανδική κοινή γνώµη στο σηµείο να αρχίσει να

επαναδιαπραγµατεύεται τις αξίες και τις πεποιθήσεις της σε σχέση µε τον σεβασµό

στη διαφορετικότητα (Penninx, 2005).

Το 2005 η νέα ολλανδική κυβέρνηση προχώρησε σε αξιολόγηση και

αποτίµηση της µέχρι τότε ενταξιακής πολιτικής. Τα στοιχεία που προέκυψαν από την

αξιολόγηση ήταν αρνητικά σε σχέση µε την ενσωµάτωση των αλλοδαπών στην

ολλανδική κοινωνία. Το Υπουργείο ∆ικαιοσύνης εξέδωσε τα αποτελέσµατα της

έρευνας για την ένταξη (INDIAC), τα οποία συνοπτικά ήταν τα εξής: ένα µεγάλο

ποσοστό αλλοδαπών δεν είχε επαρκή γνώση της ολλανδικής γλώσσας και ως εκ

τούτου αδυνατούσε να εισέλθει ισότιµα στην αγορά εργασίας, ενώ αλλοδαποί

µαθητές µαροκινής και τουρκικής καταγωγής εγκαταλείπουν το σχολείο νωρίς, µε

συνέπειες να έχουν µικρότερο ποσοστό πρόσβασης στην αγορά εργασίας και

µεγαλύτερα ποσοστά εγκληµατικότητας από τον γηγενή πληθυσµό (INDIAC, 2005).

Έχοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, η ολλανδική κυβέρνηση αποφάσισε να

αλλάξει τις διαδικασίες ένταξης αλλά και την φιλοσοφία της ένταξης των

µεταναστών. Η πολυπολιτισµική λογική του παρελθόντος, που αντιµετώπιζε τις

εθνοτικές µειονότητες ως ευάλωτες οµάδες, εκλείπει πλέον, και υπερισχύει η λογική

της ένταξης ως ατοµική ευθύνη του µετανάστη, εισάγοντας την έννοια του πολίτη, ο

οποίος έχει τα ίδια δικαιώµατα, αλλά και τις ίδιες υποχρεώσεις µε τους γηγενείς

(Musso-van der Velde, 2004). Η έννοια του πολίτη προϋποθέτει ένα σύστηµα κοινών

αξιών το οποίο να υιοθετείται από όλους τους Ολλανδούς πολίτες ανεξαρτήτως

καταγωγής. Επίσης αλλάζει και η έννοια της ένταξης, η οποία θεωρείται πλέον ως

ατοµική ευθύνη των µεταναστών, οι οποίοι µε την αρωγή του κράτους, καλούνται να

41

επωµιστούν τις ευθύνες που προκύπτουν από την απόφασή τους να γίνουν Ολλανδοί

πολίτες.

Η ένταξη των µεταναστών για την ολλανδική κυβέρνηση επιτυγχάνεται µέσω

διαδικασιών, στόχος των οποίων είναι η πολιτογράφηση του µετανάστη.

Συγκεκριµένα ως «πολιτογράφηση ορίζεται η δυνατότητα ενός ατόµου να ζει µια

ανεξάρτητη, ελεύθερη και αυτάρκη ζωή και να ενστερνίζεται τις βασικές αξίες της

ολλανδικής κοινωνίας» (Καβουνίδη et al, 2006:117). Εποµένως, ο τελικός στόχος των

διαδικασιών ένταξης είναι η συµµετοχή των µεταναστών στην έννοια του πολίτη.

Η νέα πολιτική ένταξης συνοψίζεται στα εξής:

- Παλιοί και νέοι µετανάστες είναι υποχρεωµένοι από το νόµο να

ενταχθούν στην ολλανδική κοινωνία.

- Οι µετανάστες καλούνται να πληρώσουν οι ίδιοι τα δίδακτρα των

εκπαιδευτικών τους προγραµµάτων, κάνοντας την ένταξή τους

ατοµική τους ευθύνη.

- Η τοπική αυτοδιοίκηση παίζει κυρίαρχο ρόλο στην διαδικασία της

ένταξης.

- Η επιτυχής δοκιµασία του µετανάστη στο διαγώνισµα ένταξης,

ολοκληρώνει την προσπάθειά του, και τον οδηγεί στην

πολιτογράφηση.

- Η πολιτική ένταξης αφορά αλλοδαπούς αιτούντες άσυλο και επί

µακρόν διαµένοντες, καθώς και ολλανδούς πολίτες που εισέρχονται

στη χώρα για πρώτη φορά.

- Θεσµοθετούνται κίνητρα και διοικητικές ποινές σε σχέση µε τα

αποτελέσµατα του κάθε αλλοδαπού, στη διαδικασία ένταξης. Το

κράτος επιστρέφει το µεγαλύτερο µέρος των εκπαιδευτικών

δαπανών σε αυτούς που ολοκλήρωσαν την εκπαίδευσή τους µε

επιτυχία και επιβάλλει διοικητικά πρόστιµα σε αυτούς που επιλέγουν

να διακόψουν την εκπαίδευσή τους (Καβουνίδη et al, 2006:117-118).

Ο νόµος περί νεοαφιχθέντων αλλοδαπών (Wet inburgering in het buitenland),

τέθηκε σε ισχύ στις 15 Μαρτίου του 2006. Καινοτοµία της νέας πολιτικής αποτελεί

και η θέσπιση διαδικασιών ένταξης από τις χώρες προέλευσης. Η ρύθµιση αυτή

αφορά µετανάστες που σκοπεύουν σε µόνιµη διαµονή στην Ολλανδία, ως

αποτέλεσµα της οικογενειακής επανένωσης. Το Κράτος, προκειµένου να τους κάνει

42

δεκτούς τους υποχρεώνει να αρχίσουν την εκπαίδευσή τους από τη χώρα καταγωγής

τους, έτσι ώστε να εισέλθουν στο ολλανδικό έδαφος έχοντας ήδη αποκοµίσει κάποιες

βασικές γνώσεις. Έτσι, οι αλλοδαποί µε δικαίωµα θεώρησης εισόδου είναι

υποχρεωµένοι να παρακολουθήσουν την ενταξιακή εκπαίδευση που θα τους

οριστεί(ανάλογα µε το επίπεδο γνώσεών τους) και να περάσουν µε επιτυχία τις

σχετικές εξετάσεις που πραγµατοποιούνται στη χώρα τους. Με την είσοδό τους στη

χώρα καλούνται να συνεχίσουν την µακροχρόνια εκπαίδευσή τους, µε στόχο τη

γνώση της γλώσσας και την εξοικείωσή τους µε τις αξίες της ολλανδικής κοινωνίας

(Ministerie van Buitenlandse Zaken στην Καβουνίδη et al, 2006:118).

Οι διαδικασίες της ένταξης πρέπει να αξιολογούνται τακτικά, προκειµένου να

είναι σε θέση το κράτος να γνωρίζει την αποτελεσµατικότητα των πολιτικών του. Για

αυτό το λόγο, το Υπουργείο Εσωτερικών της Ολλανδίας σε συνεργασία µε την

Στατιστική Υπηρεσία της χώρας δηµιούργησε ένα όργανο µετρήσεως, το οποίο

ονόµασε «κλίµακα ένταξης» , µε σκοπό την µέτρηση του βαθµού ένταξης των

µεταναστευτικών πληθυσµών σε σχέση µε συγκεκριµένους δείκτες ένταξης. Αυτοί οι

δείκτες, που διαχωρίζεται σε θετικούς και σε αρνητικούς, για να εκφράσουν

αντίστοιχα το βαθµό ενσωµάτωσης ή αποτυχίας αυτής, είναι τα εργαλεία για έναν

εµπειρικό υπολογισµό των επιπέδων ενσωµάτωσης των εθνοτικών µειονοτήτων της

χώρας (Καβουνίδη et al, 2006).

5.4) Η εκµάθηση της γλώσσας ως διαδικασία ένταξης στις Κάτω Χώρες.

Τα προγράµµατα ένταξης των νεοαφιχθέντων υπάγονται στις διευθύνσεις των

∆ήµων της χώρας, οι οποίοι αναλαµβάνουν να φέρουν εις πέρας την πολύµηνη

διαδικασία ένταξης των αλλοδαπών. Οι νεοαφιχθέντες αλλοδαποί υποβάλουν αίτηση

για συµµετοχή στο πρόγραµµα ένταξης του ∆ήµου στον οποίο εγκαταστάθηκαν, µέσα

σε χρονικό διάστηµα έξι εβδοµάδων από τη έκδοση της άδειας παραµονής τους ή

µετά την εγγραφή τους στην ∆ιεύθυνση Πολιτών του ∆ήµου (Γιαννίτσας, 2007:145).

Οι υπεύθυνοι υπάλληλοι, λαµβάνοντας υπόψη τα στοιχεία της αίτησης µε τα

προσωπικά δεδοµένα του αλλοδαπού και το εκπαιδευτικό του υπόβαθρο, την

επαγγελµατική και εργασιακή του εµπειρία, είναι σε θέση να καθορίσουν τις ακριβείς

του ανάγκες. Με βάση τις ανάγκες του καθενός ξεχωριστά δηµιουργείται ένα

προσωπικό ενταξιακό πρόγραµµα. Στη διαδικασία δηµιουργίας των προσωπικών

43

προγραµµάτων συµµετέχουν εκπαιδευτικοί που διδάσκουν την ολλανδική γλώσσα ως

ξένη, καθώς και επαγγελµατικοί φορείς της τοπικής κοινωνίας. Ο προσδιορισµός των

ιδιαίτερων αναγκών του κάθε ενδιαφερόµενου εξασφαλίζει σε µεγάλο βαθµό την

επιτυχία του εκπαιδευτικού προγράµµατος που καλείται να ακολουθήσει.

Αφού καθοριστεί το κατάλληλο πρόγραµµα, ο αιτών θα πρέπει να εγγραφεί

µέσα σε χρονικό διάστηµα τεσσάρων µηνών σε ένα εκπαιδευτικό ινστιτούτο που

είναι συµβεβληµένο µε το ∆ήµο (Γιαννίτσας, 2007:146). Άρα δεν είναι η ίδια η

δηµοτική αρχή που αναλαµβάνει να φέρει εις πέρας τα µαθήµατα της ολλανδικής

γλώσσας και του πολιτισµού, αλλά τα κατά τόπους πιστοποιηµένα ινστιτούτα, τα

οποία όµως ακολουθούν ένα ενιαίο πρόγραµµα εκµάθησης, σχεδιασµένο και

πιστοποιηµένο από τους αρµόδιους φορείς.

Το εκπαιδευτικό πρόγραµµα διαρκεί ένα χρόνο και εµπεριέχει 500 ώρες

διδασκαλίας αφιερωµένες στην εκµάθηση της ολλανδικής γλώσσας και 100 ώρες

διδασκαλίας σε µαθήµατα κοινωνικού και επαγγελµατικού προσανατολισµού

προσαρµοσµένα στις εργασιακές ανάγκες του καθενός µετανάστη ξεχωριστά

(Γιαννίτσας, 2007:146). Ο κοινωνικός προσανατολισµός αφορά σε στοιχεία του

ολλανδικού πολιτεύµατος (πολίτευµα, κρατική δοµή), καθώς και της ολλανδικής

ιστορίας και του πολιτισµού, µε σκοπό να εµφυσήσει στον εκπαιδευόµενο τις αξίες

της ολλανδικής κοινωνίας. Ο επαγγελµατικός προσανατολισµός αφορά στην

προετοιµασία του αλλοδαπού προκειµένου να είναι σε θέση να εκµεταλλευτεί τις

όποιες ικανότητές του στην αγορά εργασίας, καθώς και στην πληροφόρηση του

αλλοδαπού σχετικά µε την αγορά εργασίας της περιοχής του και τη λειτουργία των

υπηρεσιών που τον αφορούν (γραφεία ευρέσεως εργασίας, υπηρεσίες ∆ήµου,

οργανώσεις υποστήριξης µεταναστών). Η εκµάθηση της γλώσσας γίνεται σε επίπεδα,

ανάλογα µε το υπόβαθρο του εκπαιδευόµενου.

Οι τελικές εξετάσεις είναι γραπτές και προφορικές, δίνοντας µεγαλύτερο

βάρος στις ικανότητες του εξεταζόµενου στον προφορικό λόγο. Τις εξετάσεις τις

διενεργεί ο αντίστοιχος εκπαιδευτικός φορέας που ανέλαβε τη διεξαγωγή των

µαθηµάτων. Μετά το πέρας των εξετάσεων ο ενδιαφερόµενος λαµβάνει ένα

πιστοποιητικό παρακολούθησης το οποίο περιλαµβάνει την περιγραφή του

προγράµµατος που παρακολούθησε και τη βαθµολογία του στις εξετάσεις

(Γιαννίτσας, 2007:146).

Η πληρωµή των διδάκτρων θεωρείται προσωπική υποχρέωση του µετανάστη

µε τη λογική της προσωπικής του συµµετοχής στη διαδικασία της ένταξης όπως

44

αναφέραµε και παραπάνω. Προβλέπεται η δυνατότητα άτοκης δανειοδότησης από το

Κράτος από ειδικά δανειοδοτικά προγράµµατα ειδικά για αυτό το σκοπό. Η

αποπληρωµή του δανείου ξεκινάει µε το τέλος των εξετάσεων και διαρκεί έως και

τρία χρόνια από την ηµεροµηνία εγγραφής στα µαθήµατα (Γιαννίτσας, 2007:146).

5.5) Παρουσίαση του τµήµατος Education and Citizenship E&I, του

∆ήµου του Άµστερνταµ:

Το τµήµα: Education and Citizenship E&I (επιµόρφωση µε στόχο την

υπηκοότητα), είναι µέρος των διοικητικών υπηρεσιών του ∆ήµου της ολλανδικής

πρωτεύουσας. Από τις λειτουργίες του τµήµατος αυτού προκύπτει ολόκληρος ο

σχεδιασµός, καθώς και η εποπτεία των προγραµµάτων εκµάθησης της ολλανδικής

γλώσσας από τους µετανάστες. Οι τρεις βασικές λειτουργίες του τµήµατος είναι η

οργάνωση, η διεκπεραίωση και ο έλεγχος όλου του συστήµατος χορήγησης της

υπηκοότητας στους αλλοδαπούς που υπάγονται στη γεωγραφική δικαιοδοσία του

∆ήµου του Άµστερνταµ (Van Heelsum, 2008:28). Όπως αναφέραµε και

προηγουµένως η χορήγηση της υπηκοότητας περνά αποκλειστικά µέσα από τη

διαδικασία εκµάθησης της γλώσσας και της γενικότερης επιµόρφωσης των

ενδιαφερόµενων, εποµένως, το Education and Citizenship E&I, αναλαµβάνει τον

µετανάστη από τη στιγµή που πατάει ολλανδικό έδαφος µέχρι τη στιγµή που θα

κριθεί ικανός να αναλάβει την ολλανδική υπηκοότητα.

Το Education and Citizenship E&I, αναλαµβάνει να εφαρµόσει την κρατική

πολιτική, όπως έχει αναθεωρηθεί από την 1η Ιανουαρίου του 2007. Συγκεκριµένα, το

τµήµα, αφού παραλάβει από τις υπηρεσίες της κεντρικής κυβέρνησης τις λίστες µε

τους αλλοδαπούς που έχουν εισέλθει στη χώρα, αναλαµβάνει να τους προσεγγίσει µε

σκοπό να περάσουν από συνέντευξη για να διαπιστωθούν το µορφωτικό υπόβαθρο

και οι εξειδικευµένες ανάγκες του καθενός, µε σκοπό να ενταχθεί ο καθένας στο

κατάλληλο πρόγραµµα.

Το υποχρεωτικό για όλους τους αλλοδαπούς (µετανάστες και πρόσφυγες)

πρόγραµµα υπηκοότητας9 (citizenship program), απευθύνεται σε όποιον είναι από 16

9 Στην ολλανδική περίπτωση, όταν αναφερόµαστε σε πρόγραµµα υπηκοότητας, εννοούµε πρόγραµµα εκµάθησης γλώσσας και επιµόρφωσης, αφού όχι µόνο αποτελεί προϋπόθεση για την υπηκοότητα, αλλά και αναπόσπαστο κοµµάτι της.

45

έως 65 ετών, διαµένει στα όρια του ∆ήµου του Άµστερνταµ και έχει όλα τα νόµιµα

έγγραφα. Το κόστος των προγραµµάτων εκµάθησης της γλώσσας, το οποίο

αναλαµβάνουν οι ενδιαφερόµενοι ποικίλει ανάλογα µε το είδος του προγράµµατος

που θα ακολουθήσουν και το επίπεδο γνώσεών τους. Το κόστος της τελικής εξέτασης

είναι 276 ευρώ (Van Heelsum, 2008:29). Σε περίπτωση που κάποιος αποτύχει στις

εξετάσεις, αναλαµβάνει πρόστιµο 3000 ευρώ, ποσό αρκετά υψηλό, γεγονός που

αναγκάζει τους ενδιαφερόµενους να πάρουν πολύ στα σοβαρά τη φοίτησή τους.

Τα προγράµµατα εκµάθησης της γλώσσας γίνονται και µε παροχέα τον ίδιο

τον ∆ήµο, αλλά και από ανεξάρτητα κέντρα διδασκαλίας, τα οποία είναι

εξειδικευµένα σε αυτό τον τοµέα και αδειοδοτούνται από το ∆ήµο µετά από

διαγωνισµό. Το 2007 µετρήθηκαν 40 τέτοια κέντρα (ανεξάρτητα) στην πόλη του

Άµστερνταµ (Van Heelsum, 2008:28). Το µεγαλύτερο κέντρο όµως είναι το δηµοτικό

(Regional educational Centre ROC), το οποίο διαθέτει µεγάλη βιβλιοθήκη και

οπτικοακουστικό εξοπλισµό.

Στο παρελθόν οι λίστες αναµονής για τα προγράµµατα εκµάθησης γλώσσας

ήταν πολύ µεγάλες, αλλά από την αλλαγή του νόµου το 2007 µέχρι και το

Φεβρουάριο του 2008, παρακολούθησαν µαθήµατα 6.933 αλλοδαποί. Οι ιθύνοντες

φιλοδοξούν να εξυπηρετήσουν 35.000 αλλοδαπούς στα επόµενα τέσσερα χρόνια

(Van Heelsum, 2008:33).

Κάθε δηµοτικό διαµέρισµα έχει το δικό του κέντρο διδασκαλίας προς

εξυπηρέτηση όλων των ενδιαφερόµενων. Παράλληλα µε την εκµάθηση της γλώσσας,

λειτουργούν παράπλευρες πολιτικές, οι οποίες σκοπό έχουν να διευκολύνουν τη

φοίτηση όλων ανεξαιρέτως των εκπαιδευόµενων. Τέτοιες πολιτικές αφορούν ειδικές

οµάδες µεταναστών, όπως ανύπανδρες µητέρες, στις οποίες οι υπηρεσίες του ∆ήµου

προσφέρουν δωρεάν βρεφονηπιακή φροντίδα, ειδικά τις ώρες που οι µητέρες

καλούνται να παρακολουθήσουν τα µαθήµατα γλώσσας. Επίσης προσφέρονται ειδικά

µαθήµατα γλώσσας για µετανάστες υψηλού µορφωτικού επιπέδου και τεχνικής

κατάρτισης, ενώ όλα τα προγράµµατα υποστηρίζονται από το γραφείο ευρέσεως

εργασίας και επαγγελµατικού προσανατολισµού του ∆ήµου (Van Heelsum, 2008).

Το 20% του προσωπικού του τµήµατος είναι και οι ίδιοι αλλοδαποί που έχουν

περάσει από παρόµοια διαδικασία και έχουν αποκτήσει την υπηκοότητα. Επιπλέον,

τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί και ο αριθµός των αλλοδαπών που συµµετέχουν ως

στελέχη στη δηµιουργία της πολιτικής που εφαρµόζει ο ∆ήµος για τους µετανάστες

(Van Heelsum, 2008:30).

46

Τέλος, αξίζει να επισηµανθεί, ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση στις Κάτω Χώρες,

αν και αναλαµβάνει την οργάνωση, την διεκπεραίωση και την εποπτεία των

προγραµµάτων εκµάθησης γλώσσας και όλων των ενταξιακών πολιτικών, στην ουσία

ακολουθεί και εφαρµόζει την πολιτική της κεντρικής κυβέρνησης. Εξάλλου, το

περιεχόµενο των εκπαιδευτικών προγραµµάτων είναι αποτέλεσµα κεντρικού

σχεδιασµού και είναι ενιαίο σε όλη την επικράτεια της χώρας.

6)Η περίπτωση του Ηνωµένου Βασιλείου.

6.1) Το προφίλ της χώρας.

Το Ηνωµένο Βασίλειο, ως η κατ’ εξοχήν αποικιοκρατική χώρα, έχει

µακρόχρονη εµπειρία ως χώρα υποδοχής µεταναστών. Το φαινόµενο της

µετανάστευσης στο Η.Β. είναι άρρηκτα συνδεδεµένο µε τη βρετανική αποικιοκρατία,

µετά το τέλος της οποίας ακολούθησε η ίδρυση του θεσµού της Κοινοπολιτείας. Ο

θεσµός της Κοινοπολιτείας αφορούσε την δηµιουργία ανεξάρτητων Κρατών στη θέση

των πρώην αποικιών (Ινδία, Καραϊβική, Αφρικανικές χώρες κ.λ.π.), τα οποία

διατηρούσαν στην ουσία τους ίδιους ισχυρούς δεσµούς µε το Η.Β. που είχαν και στην

πρότερη κατάσταση. Οι δεσµοί αυτοί ήταν κοινωνικοί, πολιτιστικοί αλλά κυρίως

οικονοµικοί, προερχόµενοι από την εξάρτηση που διατηρούσαν οι χώρες αυτές µε την

αποικιοκρατική δύναµη. Το βρετανικό Στέµµα ηγήθηκε της Κοινοπολιτείας και όλοι

οι υπήκοοι των χωρών του καινούργιου θεσµού είχαν το δικαίωµα της ελεύθερης

εισόδου και διαµονής στο Η.Β.

Με το νόµο του 1948 περί υπηκοότητας, οι υπήκοοι των χωρών της

Κοινοπολιτείας αποκτούσαν αυτόµατα την βρετανική υπηκοότητα άµα της εισόδου

τους στη χώρα. Οι συνεχείς µεταναστευτικές ροές από τις πρώην αποικίες κάλυψαν

τις µεταπολεµικές ανάγκες της χώρας σε εργατικό δυναµικό. Αυτά τα ιστορικά

δεδοµένα έκαναν την περίπτωση της Μεγάλης Βρετανίας ξεχωριστή σε σχέση µε τις

υπόλοιπες χώρες της ∆υτικής Ευρώπης, οι οποίες αντιµετώπιζαν τη

47

µεταναστευτικούς πληθυσµούς ως προσωρινό εργατικό δυναµικό (Kruyt & Niessan,

1996).

Μια άλλη ιδιοµορφία της βρετανικής περίπτωσης, η οποία επίσης έχει τις

ρίζες της στην αποικιοκρατία, είναι οι εθνοτικές και φυλετικές διαφοροποιήσεις.

∆εδοµένου ότι το ζήτηµα της µετανάστευσης συνδέθηκε άρρηκτα µε το ζήτηµα της

φυλής, η µετανάστευση αντιµετωπίστηκε από την αρχή ως φυλετικό ζήτηµα.

∆ηµιουργήθηκε έτσι µια εννοιολογική κατασκευή σύµφωνα µε την οποία οι

µεταναστευτικοί πληθυσµοί απειλούσαν τη συνοχή και την πολιτιστική και φυλετική

οµοιογένεια της χώρας, αλλά και τον πατροπαράδοτο βρετανικό τρόπο ζωής, τον

οποίο οι βρετανοί υπερασπίστηκαν µε πάθος σε όλη την διάρκεια της

αποικιοκρατικής τους ιστορίας (Hansen, 2000, Malik, 2001).

Όλα αυτά έρχονται σε αντιδιαστολή µε το φιλελεύθερο µοντέλο

µετανάστευσης που υιοθέτησαν οι βρετανοί µεταπολεµικά, ενώ τα «διάφορα γηγενή

φοβικά σύνδροµα» (Καβουνίδη et al, 2006:77) που επικρατούσαν, δηµιουργούσαν

κοινωνικές εντάσεις και οδήγησαν σε µια µεταστροφή της µεταναστευτικής

πολιτικής. Η πολιτική των κλειστών συνόρων εγκαινιάστηκε στην δεκαετία του ‘60

µέσα από τα προγράµµατα οικογενειακής επανένωσης, ενώ θα χρειαστεί να περάσει

αρκετός καιρός µέχρι το βρετανικό Κράτος να αναγνωρίσει επίσηµα τον πολυεθνικό

χαρακτήρα της χώρας και να στηρίξει την πολυπολιτισµικότητα.

Το βρετανικό πολυπολιτισµικό πρότυπο έκανε αρχικά την εµφάνισή του στις

δεκαετίες ’60 και ΄70, µε έµµεσο τρόπο, µέσα από νοµοθετήµατα που αφορούσαν τις

φυλετικές διακρίσεις. Στη συνέχεια, στη δεκαετία του ’80 υποστηρίχθηκε από την

τοπική αυτοδιοίκηση (Municipality Multiculturalism), όπου αναγνωρίστηκε το

δικαίωµα στην πολιτισµική διαφοροποίηση, ενώ η άρνηση του δικαιώµατος αυτού

χαρακτηρίστηκε ως ρατσιστική συµπεριφορά. Αυτού του είδους η αντιµετώπιση

δηµιούργησε τις πολιτικές «ταυτότητας» (identity politics), όπου το πολιτισµικό

υπόβαθρο του καθενός θεωρούνταν ως αναπόσπαστο κοµµάτι της ταυτότητάς του και

ως εκ τούτου έπρεπε να είναι σεβαστό (Καβουνίδη et al, 2006).

Όµως στις δεκαετίες που ακολούθησαν υποστηρίχθηκε η αντίληψη ότι η

αναγνώριση των πολιτισµικών διαφορών δεν θα έπρεπε να έρχεται σε ρήξη µε την

κοινωνική συνοχή της χώρας (Kyambi, 2004). Η κρίση που διήλθε το βρετανικό

µοντέλο οδήγησε στην παρούσα φάση σε µια µεταστροφή προς την ιδέα της

αφοµοίωσης, αλλά αυτή τη φορά ιδωµένη ως κοινωνική συνοχή (Brubaker in

Καβουνίδη et al, 2006:84-85). Η σύγχρονη έννοια της αφοµοίωσης δεν αναφέρεται

48

στην πλήρη αφοµοίωση, ούτε θέλει να µιµηθεί το πρότυπο των Ηνωµένων Πολιτειών

(melting pot), αλλά στην επίτευξη της κοινωνικής συνοχής µέσα από το σεβασµό στη

διαφορά.

Ο φόβος της τροµοκρατίας στη δεκαετία που διανύουµε έπληξε ακόµα

περισσότερο το πολυπολιτισµικό µοντέλο το οποίο κατηγορήθηκε ότι έχει

δηµιουργήσει µια κατακερµατισµένη Βρετανία. Το ζητούµενο πλέον είναι η

δηµιουργία µιας καινούργιας βρετανικής ταυτότητας και της έννοιας του πολίτη-

υπηκόου, σε µία ενιαία κοινωνία µε κοινές αρχές και αξίες.

Οι πολιτικές ένταξης στοχεύουν στην κοινωνική συνοχή και αυτό ακριβώς

είναι το ζητούµενο στην παρούσα φάση. Η περίπτωση του Ηνωµένου Βασιλείου

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε σχέση µε τις πολιτικές ένταξης όπως έχουν

διαµορφωθεί µέσα σε ένα περιβάλλον διενέξεων και κοινωνικών αναταραχών, που

έχουν οδηγήσει στην επαναδιαπραγµάτευση της ίδιας της ταυτότητας της χώρας.

6.2) Το προϋπάρχον θεσµικό πλαίσιο σε σχέση µε τη µετανάστευση στο

Η.Β.

Από τη δεκαετία του ΄60, εν µέσω οικονοµικής κρίσης, η βρετανική κοινή

γνώµη αναδιπλώθηκε σε συντηρητικότερα σχήµατα σε σχέση µε τις ροές των

µεταναστών που εισέρεαν στη χώρα. Στα πλαίσια αυτής της µεταστροφής

περιορίστηκε σταδιακά το καθεστώς της ελεύθερης εισόδου των πολιτών της

Κοινοπολιτείας. Το αποτέλεσµα ήταν η σταδιακή εισαγωγή ενός νοµοθετικού

πλαισίου µε σκοπό τον περιορισµό των µεταναστευτικών ροών. Συγκεκριµένα

παραδείγµατα της βούλησης των τότε βρετανικών κυβερνήσεων ήταν:

- Το ψήφισµα περί µετανάστευσης από την Κοινοπολιτεία του 1962

(Commonwealth Immigration Act)

- Το ψήφισµα περί µετανάστευσης του 1971 (Immigration Act)

- Το ψήφισµα περί υπηκοότητας του 1981 (Nationality Act)

Ο νόµος του 1962, έθεσε ποσοτικούς περιορισµούς ως προς την είσοδο των

οικονοµικών µεταναστών από τις πρώην αποικίες, ενώ ο νόµος του 1981, ήταν ακόµα

πιο περιοριστικός σε σχέση µε την είσοδο µεταναστών όλων των κατηγοριών

(Layton-Henry in Cornelius et al, 2004).

49

Μετά το 1983, το ενδιαφέρον των νοµοθετών στράφηκε στο ζήτηµα των

προσφύγων και του ασύλου. Στο τέλος της δεκαετίας του ΄80, οι αναταραχές που

προκλήθηκαν από την υπόθεση του συγγραφέα Σαλµάν Ρασντί, επιβεβαίωσαν τη

µεταστροφή του ενδιαφέροντος στα ζητήµατα του ασύλου, ενώ παράλληλα οι

οικονοµικοί µετανάστες έρχονταν σε δεύτερη µοίρα (Layton-Henry in Cornelius et al,

2004).

Κατά τη διάρκεια της δεκαετία του ’90 έγιναν αλλαγές στο νοµοθετικό

πλαίσιο προκειµένου να θεσµοθετηθεί το ζήτηµα της χορήγησης ασύλου και τέθηκε

σε εφαρµογή το ψήφισµα περί Μετανάστευσης και Ασύλου του 1993 (Immigration

and Asylum Act).

6.3) Το ισχύον νοµοθετικό πλαίσιο σε σχέση µε τη µετανάστευση στο Η.Β.

Σύµφωνα µε τον Favell, οι βρετανικές κυβερνήσεις δεν είχαν ποτέ µια

ξεκάθαρη άποψη σε σχέση µε τη µετανάστευση και την ένταξη των µεταναστών

(Favell, 1998). Το υπάρχον νοµοθετικό πλαίσιο του Ηνωµένου Βασιλείου µπορεί να

χαρακτηριστεί ως εξαιρετικά περίπλοκο, γιατί αποτελεί το προϊόν µιας σειράς

νοµοθετικών ρυθµίσεων και ψηφισµάτων, ο όγκος των οποίων είναι αποθαρρυντικός

για τους ενδιαφερόµενους να το µελετήσουν.

Σε επίπεδο πρωτογενούς νοµοθεσίας ισχύει το ψήφισµα περί Μετανάστευσης

και Ασύλου του 1993, όπως έχει τροποποιηθεί διαδοχικά το 1996, το 1999, το 2002

και το 2004, δίνοντας πάντα προτεραιότητα σε αιτούντες άσυλο που βρίσκονται σε

κίνδυνο. Σε σχέση µε τους οικονοµικούς µετανάστες το βάρος πλέον έχει δοθεί σε

αυτούς που είναι καταρτισµένοι και έχουν συγκεκριµένα προσόντα (High Skilled

Workers).

Το 2005 το βρετανικό Υπουργείο Εσωτερικών, εξέδωσε ένα πενταετές

πρόγραµµα µε τίτλο «Ελέγχοντας τα σύνορά µας, κάνοντας τη µετανάστευση να

λειτουργήσει προς όφελος της Βρετανίας» Το πρόγραµµα αυτό αλλάζει τις

προτεραιότητες της µεταναστευτικής πολιτικής στο Η.Β, δίνοντας έµφαση στη

διαχείριση του µεταναστευτικού φαινοµένου µε τρόπο που να συµβάλει στην

εξυπηρέτηση του δηµοσίου συµφέροντος και να προωθεί την οικονοµική ανάπτυξη

της χώρας, χωρίς να επιβαρύνει το ασφαλιστικό της σύστηµα. Το βασικό σκεπτικό

50

του καινούργιου πλαισίου είναι να επιτρέπεται η είσοδος των µεταναστών όταν

κρίνεται ωφέλιµο για τη χώρα και να αποτρέπεται σε αντίθετη περίπτωση

(Controlling our Borders, making Migration work for Britain, Home Office, 2005b).

Η εισαγωγή ενός συστήµατος πόντων (Points based System) για την επιλογή

µεταναστών αποτελεί την πιο πρωτοποριακή πρόταση του καινούργιου πλαισίου, αν

και βασίζεται κατά πολύ στο Αυστραλιανό αλλά και στο Καναδικό σύστηµα πόντων,

που εφαρµόζεται µε επιτυχία στον Καναδά-χώρα υπόδειγµα στις µεταναστευτικές

πολιτικές- τα τελευταία χρόνια. Μια από τις επιπτώσεις της παγκοσµιοποίησης είναι

η παγκοσµιοποιηµένη αγορά εργασίας, όπου οι πιο ανεπτυγµένες χώρες

ανταγωνίζονται για το καλύτερο και πιο εξειδικευµένο εργατικό δυναµικό. Η

διευκόλυνση της εισόδου στη χώρα υψηλά εξειδικευµένων µεταναστών µε σκοπό την

κάλυψη συγκεκριµένων ελλείψεων σε νευραλγικούς τοµείς της οικονοµίας, όπως π.χ

η βιοµηχανική έρευνα, η υγεία και η εκπαίδευση επιτυγχάνεται µέσω αντικειµενικών

κριτηρίων βάσει των µορίων που συγκεντρώνουν οι ενδιαφερόµενοι. Η

κατηγοριοποίηση αφορά όχι µόνο επιστήµονες αλλά και ανειδίκευτους εργάτες, οι

οποίοι καλούνται να καλύψουν συγκεκριµένες θέσεις εργασίας στις οποίες υπάρχει

έλλειψη εργατικού δυναµικού.

6.4) Οι προτεραιότητες της ένταξης στο Ηνωµένο Βασίλειο, όπως

προκύπτουν από το θεσµικό πλαίσιο.

Οι διαδικασίες ένταξης των αλλοδαπών πληθυσµών χρειάζονται

προκειµένου να επιτευχθούν η κοινωνική συνοχή της χώρας και η δηµιουργία µιας

συλλογικής ταυτότητας. Στη χώρα λειτουργούν πολλά προγράµµατα ένταξης από

κυβερνητικούς φορείς, την τοπική αυτοδιοίκηση και την κοινωνία των πολιτών.

Παρατηρείται µεγάλη δραστηριοποίηση στο θέµα της ένταξης από πολλούς

διαφορετικούς φορείς, αλλά το σηµαντικό βήµα έγινε µε το τελευταίο θεσµικό

πλαίσιο που υπαγορεύει πολιτικές ένταξης σε επίπεδο κυβερνητικής πολιτικής. Το

θεσµικό πλαίσιο του βρετανικού Υπουργείου Εσωτερικών, «Αυξάνοντας τις

ευκαιρίες-∆υναµώνοντας την κοινωνία» (Home Office, 2005), είναι το εργαλείο

βάσει του οποίου θεµελιώνεται η κοινωνικοοικονοµική ένταξη των µεταναστών.

51

Ο µετασχηµατισµός του βρετανικού µοντέλου επέβαλε νέες προτεραιότητες

στην µεταναστευτική πολιτική. Ο καινούργιος στόχος είναι αυτός της επίτευξης της

κοινωνικής συνοχής και της δηµιουργίας µιας συµµετοχικής βρετανικής ταυτότητας.

Μιας συλλογικής ταυτότητας που να εµπεριέχει πολλαπλά πολιτισµικά υπόβαθρα,

ενώ παράλληλα να ενστερνίζεται κοινές αξίες και αρχές. Αυτή η καινούργια και

διευρυµένη έννοια της βρετανικής υπηκοότητας είναι το εννοιολογικό πλαίσιο µέσα

στο οποίο κινούνται τα προγράµµατα ένταξης, τα οποία µέσα από την εκµάθηση της

γλώσσας σε συνδυασµό µε τον επαγγελµατικό προσανατολισµό και την προώθηση

κοινών αξιών, οδηγούν στην διεκδίκηση της υπηκοότητας.

Από το 2004 έχουν εγκαινιαστεί οι τελετές απόκτησης της ιθαγένειας µε

πανηγυρικό χαρακτήρα. Αυτές οι τελετές λαµβάνουν χώρα στα κατά τόπους

δηµαρχεία µε κάθε επισηµότητα, δίνοντας την ευκαιρία στους επιτυχόντες να

γιορτάσουν την καινούργια τους ζωή. Με αυτό τον τρόπο δίνεται «συµβολικό νόηµα

στην απόκτηση της βρετανικής ιθαγένειας ως το τελευταίο στάδιο εγκλιµατισµού των

µεταναστών» (Καβουνίδη et al, 2006:92).

Το συµβουλευτικό κυβερνητικό σώµα Life in the United Kingdom Advisory

Group, θεωρώντας την υπεύθυνη πληροφόρηση των µεταναστών, ως το πρώτο

σκαλοπάτι για την οµαλή ένταξη, εξέδωσε το πολύγλωσσο πληροφοριακό εγχειρίδιο

«Ζώντας στο Ηνωµένο Βασίλειο» (Living in the United Kingdom). Το εγχειρίδιο

διανέµεται σε όλους τους νεοαφιχθέντες µετανάστες, αλλά και σε όσους

ενδιαφέρονται να αποκτήσουν την ιθαγένεια και περιέχει όλες τις απαραίτητες για

αυτούς πληροφορίες. Το περιεχόµενό του στηρίζεται σε έξι θεµατικές ενότητες,

όµοιες µε αυτές του προγράµµατος εκµάθησης της γλώσσας που θα αναλύσουµε

παρακάτω. Η οµοιότητα αυτή προκύπτει από το γεγονός ότι το εγχειρίδιο και το

πρόγραµµα εκµάθησης της γλώσσας είναι αλληλοσυµπληρούµενα.

52

6.5) Η εκµάθηση της γλώσσας ως πολιτική ένταξης στο Ηνωµένο

Βασίλειο.

Το Ηνωµένο Βασίλειο διαφοροποιείται σε µεγάλο βαθµό από όλες τις

υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες στον τοµέα της γλώσσας. Η Αγγλική γλώσσα είναι η

lingua franca της εποχής µας, η κυρίαρχη γλώσσα διεθνώς, καθώς είναι η γλώσσα

που πρεσβεύει την κυρίαρχη κουλτούρα. Επίσης, είναι σηµειολογικά συνδεδεµένη µε

τον ∆υτικό πολιτισµό και ότι αυτός αντιπροσωπεύει. Το γεγονός αυτό την καθιστά

γνωστή σε µεγαλύτερο ή µικρότερο βαθµό στους µεταναστευτικούς πληθυσµούς από

όπου και αν προέρχονται. Είναι πάρα πολύ δύσκολο για έναν µετανάστη, όποια και

αν είναι η χώρα προέλευσής του να µην έχει έρθει σε επαφή µε την αγγλική γλώσσα

µε οποιονδήποτε τρόπο, είτε µέσω των Μ.Μ.Ε., είτε µέσω της κατανάλωσης

πολιτιστικών αγαθών. Εξάλλου, η παγκοσµιοποίηση έχει µεταφέρει την ∆υτική

κουλτούρα στα αποµακρυσµένα µέρη του πλανήτη.

Άρα το ζητούµενο, στο αρχικό στάδιο της εκµάθησης της αγγλικής γλώσσας

ως µέσον ένταξης στην βρετανική κοινωνία, δεν είναι η αρχική επαφή των

εκπαιδευόµενων µε τη γλώσσα και τους βασικούς κανόνες της (όπως συµβαίνει στην

ελληνική και στην ολλανδική περίπτωση), αλλά η συστηµατοποίηση των γνώσεων

των εκπαιδευόµενων και η εµβάθυνση στη δοµή της γλώσσας και στον πολιτισµό που

αυτή η γλώσσα εκπροσωπεί. Θα µπορούσαµε να υποστηρίξουµε ότι µε αυτά τα

δεδοµένα, το Η.Β. είναι ένα βήµα µπροστά στη µακρόχρονη διαδικασία της ένταξης.

Η εκµάθηση της γλώσσας έχει οριστεί και θεσµικά ως το πιο σηµαντικό βήµα

ένταξης των µεταναστών στο Η.Β. Από τον Ιούλιο του 2004, η επαρκής γνώση της

αγγλικής συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση για την απόκτηση της βρετανικής

ιθαγένειας. Το νεοσύστατο συµβουλευτικό κυβερνητικό σώµα Life in the United

Kingdom Advisory Group ανέλαβε να σχεδιάσει ένα εξειδικευµένο και ευέλικτο

γλωσσικό εκπαιδευτικό πρόγραµµα, το οποίο λειτουργεί ως η βάση πάνω στην οποία

διεξαγάγονται τα προγράµµατα εκµάθησης της αγγλικής στους µετανάστες στο

σύνολο της βρετανικής επικράτειας. Το πρόγραµµα αυτό είναι σχεδιασµένο ειδικά για

αυτούς που επιθυµούν να αναλάβουν την βρετανική υπηκοότητα, είναι

εµπλουτισµένο µε στοιχεία πολιτικής αγωγής και είναι σχεδιασµένο ώστε να παρέχει

όλες τις απαραίτητες πληροφορίες που χρειάζονται οι εκπαιδευόµενοι προκειµένου

να περάσουν µε επιτυχία τις τελικές εξετάσεις.

53

Το πρόγραµµα εκτός από την εκµάθηση της γλώσσας, η οποία βασίζεται στα

πρότυπα του ESOL: English for speakers of other languages, περιέχει και έξι

θεµατικές κατηγορίες που αφορούν στην καθηµερινότητα των εκπαιδευόµενων,

όπως:

α) Σύγχρονοι βρετανικοί πολιτικοί θεσµοί και Οργανισµοί

- κοινοβουλευτισµός, πολιτικά κόµµατα, εκλογικό σύστηµα

- Βρετανικό Στέµµα

- Βρετανία και Ευρώπη

- Ανθρώπινα δικαιώµατα, ελευθερία λόγου και Τύπου

β) Πολυπολιτισµική κοινωνία

- µετανάστευση

- ισότητα φύλων

- φυλετικές σχέσεις

γ) Νοµικές γνώσεις

- αστυνοµία

- δικαιώµατα του πολίτη

- νοµοθεσία περί φυλετικών σχέσεων

- οικογενειακή νοµοθεσία

- προστασία ανηλίκων

- προστασία καταναλωτή

δ) Εργασία και απασχόληση

- ασφαλιστικό σύστηµα

- γραφεία ευρέσεως εργασίας

- επιδόµατα ανεργίας

- εργασιακά δικαιώµατα

- ανάπτυξη δεξιοτήτων

ε) Πηγές πληροφόρησης

- ηλεκτρονική εξυπηρέτηση φορολογούµενων

- δηµόσιες βιβλιοθήκες και ηλεκτρονικές βάσεις πληροφόρησης

- τηλεφωνική εξυπηρέτηση

54

- Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης

στ) καθηµερινότητα

- στέγαση

- υγεία

- ταχυδροµεία

- δίπλωµα οδήγησης

- εξυπηρέτηση από Τράπεζες

- σχολική εκπαίδευση παιδιών µεταναστών και προσφύγων

- Μέσα Μαζικής Μεταφοράς

Πηγή: (Life in the United Kingdom: Advisory Group).

Το πρόγραµµα εκµάθησης της αγγλικής γλώσσας απευθύνεται εξίσου

και σε νεοαφιχθέντες µετανάστες και αιτούντες άσυλο αλλά και ήδη

εγκατεστηµένους µετανάστες, επί µακρόν διαµένοντες, στους οποίους δεν έχει

δοθεί η ευκαιρία να εµβαθύνουν τις γνώσεις τους στη γλώσσα, µε συνέπεια να

έχουν λιγότερες πιθανότητες να βρουν εργασία µε ικανοποιητικές αποδοχές.

Η αξιολόγηση της γνώσης της γλώσσας γίνεται µε τον καθορισµό

τριών κυρίων επιπέδων εκµάθησης, όπως αυτά έχουν καθοριστεί και από το

κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο αναφοράς για τις γλώσσες (βλέπε παράρτηµα).

Επίπεδο Α (βασικό): χρήστης µε στοιχειώδης γνώσεις, ικανοποιητικό

επίπεδο για χειρώνακτες εργάτες.

Επίπεδο Β (µέσο): µέτρια γνώση της γλώσσας και ικανότητα

ανάγνωσης και γραφής, ανεξάρτητος χρήστης.

Επίπεδο Γ (προχωρηµένο): έµπειρος χρήστης, επαρκής ικανότητα

επικοινωνίας, γραφής και ανάγνωσης.

Οι τρεις πρώτες ενότητες του προγράµµατος εκµάθησης της αγγλικής

που αναλύσαµε παραπάνω απευθύνονται σε µετανάστες µε επίπεδο γνώσεων

ανώτερο του µέσου και οι τρεις τελευταίες ενότητες απευθύνονται σε

νεοαφιχθέντες µε ελλιπή γνώση της γλώσσας.

55

6.6) Παρουσίαση του προγράµµατος «Ζώντας στο Peterborough», του

οµώνυµου ∆ήµου του Η.Β

Ο ∆ήµος του Peterborough, στην κεντρική Αγγλία είναι ένας µεσαίου

µεγέθους ∆ήµος, που όµως προσελκύει µεγάλο αριθµό µεταναστών λόγω των

τοπικών βιοµηχανιών. Η δηµοτική αρχή έχει δηµιουργήσει το τµήµα Asylum

and Migration service µε σκοπό την εξυπηρέτηση όλων των νεοεισερχόµενων

αλλοδαπών.

Το τµήµα εξυπηρέτησης µεταναστών και αιτούντων άσυλο, έχει

αναπτύξει µεγάλη δραστηριότητα τα τελευταία χρόνια στην παροχή

πολύτιµων πληροφοριών στους ενδιαφερόµενους και στα εκπαιδευτικά

προγράµµατα που αφορούν µετανάστες. Επίσης, έχει καταφέρει να

συγκεντρώσει έναν ικανό αριθµό εθελοντών από την τοπική κοινωνία, οι

οποίοι προσφέρουν εργασία βοηθώντας τους νεοεισερχόµενους αλλοδαπούς

να εγκατασταθούν στην πόλη τους και να ενταχθούν οµαλά στον νέο

κοινωνικό περίγυρο.

Για τους µη γνωρίζοντες την αγγλική γλώσσα υπάρχει µεταφραστικό

τµήµα το οποίο αναλαµβάνει να διεκπεραιώσει όλα τα απαιτούµενα έγραφα

των αλλοδαπών, παρέχοντας παράλληλα και τις υπηρεσίες του µέσω

τηλεφώνου. Επίσης, προωθεί τους ήδη εγκατεστηµένους αλλοδαπούς µε

επαρκή γνώση της αγγλικής γλώσσας, στο να εκπαιδευτούν περαιτέρω ώστε

να γίνουν οι ίδιοι µεταφραστές και διαµεσολαβητές µεταξύ των µεταναστών

και των κρατικών υπηρεσιών.

Το Asylum and Migration service, παρέχει ενηµερωτικά προγράµµατα

υπό την µορφή επισκέψεων ενηµέρωσης, σε όλους τους ενδιαφερόµενους

σχετικά µε τα µεταναστευτικά ζητήµατα. Οι ενηµερωτικές επισκέψεις

γίνονται σε όλους τους τοπικούς φορείς όπως σχολεία, πανεπιστήµια,

επιχειρήσεις, αστυνοµικά τµήµατα, εργοστάσια, νοσοκοµεία κ.λ.π. η

ενηµέρωση αφορά σε ζητήµατα όπως, η µετανάστευση µε σκοπό την εργασία

και οι διαδικασίες ένταξης των µεταναστών, ζητήµατα που αφορούν τους

πρόσφυγες και τις αιτήσεις ασύλου και ζητήµατα που αφορούν τους

παράνοµους αλλοδαπούς και την παράνοµη εργασία.

Το πρόγραµµα εκµάθησης γλώσσας που διαχειρίζεται το εν λόγω

τµήµα, αφορά στους νεοεισερχόµενους αλλοδαπούς που έχουν ένα βασικό

56

επίπεδο γνώσης της αγγλικής γλώσσας και σε αυτούς που δεν έχουν καµία

προηγούµενοι επαφή µε την αγγλική γλώσσα. Για τους υπόλοιπους

µετανάστες οι οποίοι ανήκουν στο µεσαίο και στο ανώτερο επίπεδο γνώσης

της γλώσσας, σύµφωνα µε τα κριτήρια του ESOL, τα προγράµµατα

εκµάθησης της γλώσσας γίνονται σε συνεργασία µε τα τοπικά πανεπιστήµια,

τα οποία έχουν συµβληθεί µε τη δηµοτική αρχή προκειµένου να παρέχουν τα

αντίστοιχα µαθήµατα γλώσσας σε προσιτές τιµές.

Το εισαγωγικό πρόγραµµα εκµάθησης της αγγλικής που απευθύνεται

στους νεοεισερχόµενους βασίζεται στα πρότυπα του ESOL για το επίπεδο Α,

που καλύπτει τις ανάγκες ενός βασικού χρήστη της γλώσσας. Το περιεχόµενο

του Living in Peterborough citizenship course χωρίζεται σε εννέα θεµατικές

ενότητες που καλύπτουν όλο το φάσµα των γνώσεων που χρειάζεται ο

νεοεισερχόµενος προκειµένου να καταστεί αυτόνοµος και να είναι σε θέση να

καλύπτει τις καθηµερινές του ανάγκες. Πιο συγκεκριµένα, το περιεχόµενο του

προγράµµατος είναι το εξής:

- Ενότητα 1: Υπηρεσίες άµεσης ανάγκης ( αστυνοµία, νοσοκοµεία,

πυροσβεστική).

- Ενότητα 2: Ατοµικά δικαιώµατα (ίσες ευκαιρίες, οικιακή βία,

ανεξιθρησκία).

- Ενότητα 3: Κτήση βρετανικής υπηκοότητας.

- Ενότητα 4: Οδήγηση.

- Ενότητα 5: Ανακύκλωση, άδειες (τηλεόραση, ψάρεµα κ.λ.π).

- Ενότητα 6: Νοµικά ζητήµατα (αίτηση ασύλου, πρόσληψη

συνηγόρου, συλλήψεις).

- Ενότητα 7: Υπηρεσίες, Τράπεζες, Μεταφορές.

- Ενότητα 8: Υπηρεσίες υγείας.

- Ενότητα 9: Εκπαίδευση και εργασία.

Οι ενότητες αυτές προσφέρουν όλες τις απαραίτητες πληροφορίες και

καλύπτουν το βασικό λεξιλόγιο που είναι απαραίτητο στην καθηµερινότητα των

εκπαιδευόµενων, οι οποίοι αντιµετωπίζονται από τους ιθύνοντες του προγράµµατος

ως εκκολαπτόµενοι πολίτες (www.peterborough.gov.uk/page-3838).

57

7)Ευρήµατα-Συµπεράσµατα.

Βασιζόµενοι στα δεδοµένα και τις πληροφορίες που έχουµε αντλήσει

από την παρουσίαση των τριών περιπτώσεων, της Ελλάδας, των Κάτω Χωρών

και του Ηνωµένου Βασιλείου, θα αποτολµήσουµε µια συγκριτική αποτίµηση

των χαρακτηριστικών των τριών χωρών. Η σύγκριση αυτή είναι χρήσιµη

προκειµένου να διαπιστώσουµε:

- τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε χώρας,

- την πορεία που επιθυµεί να ακολουθήσει η κάθε χώρα σε σχέση µε

τη διαχείριση του φαινοµένου της µετανάστευσης,

- την προσαρµοστικότητα των θεσµικών τους πλαισίων σε σχέση µε

τις κατευθυντήριες γραµµές της Ευρωπαϊκής Ένωσης,

- τη σηµασία της εκµάθησης της γλώσσας της χώρας υποδοχής από

τους µετανάστες, για την κάθε µια από τις χώρες του δείγµατός µας,

- και το κατά πόσον η µέχρι τώρα πορεία τους στα ζητήµατα της

διαχείρισης της µετανάστευσης και της ένταξης των µεταναστών θα

µπορούσαν να καταστήσουν δυνατή µια Κοινή Ευρωπαϊκή

Μεταναστευτική Πολιτική.

Η ιστορική διαδροµή της κάθε χώρας, η θέση που αυτή διαδραµατίζει

στα περιφερειακά ή παγκόσµια δρώµενα, η κοινωνική και πολιτική της

κουλτούρα και η οικονοµική της κατάσταση, είναι οι βασικότεροι από τους

παράγοντες, οι οποίοι καθορίζουν την ταυτότητα της χώρας. Οι τρεις χώρες

που αποτελούν το δείγµα µας, συνιστούν η κάθε µια, ξεχωριστή περίπτωση,

ως προς τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Από την ανάλυση που προηγήθηκε

στο θεωρητικό υπόβαθρο και στο κύριο µέρος της εργασίας, µας δίνεται η

δυνατότητα να κάνουµε µια σύγκριση των τριών περιπτώσεων, µε σκοπό να

διαπιστώσουµε τα στοιχεία εκείνα που διαµορφώνουν τις πολιτικές, το

θεσµικό πλαίσιο και το ρόλο που επιθυµεί να διαδραµατίσει η κάθε µια από

τις χώρες του δείγµατός µας στο γενικότερο ευρωπαϊκό πλαίσιο.

Η απόπειρα της σύγκρισης θα ακολουθήσει τη δοµή του κυρίου

µέρους της εργασίας, δηλαδή από το γενικό προς το ειδικό, ξεκινώντας από τη

58

σύγκριση των «προφίλ» των χωρών του δείγµατος, συνεχίζοντας µε το

θεσµικό τους πλαίσιο σε σχέση µε τη µετανάστευση, τις πολιτικές ένταξης

των µεταναστών που ακολουθούν και την εκµάθηση της γλώσσας από τους

µετανάστες ως πολιτική ένταξης. Επίσης, θα συγκρίνουµε τα τρία

προγράµµατα εκµάθησης γλώσσας που παρουσιάστηκαν στο κύριο µέρος µε

κριτήρια το περιεχόµενό τους, τους στόχους τους και την απήχησή τους στους

αλλοδαπούς πληθυσµούς.

7.1) Συγκρίνοντας τα κύρια χαρακτηριστικά της Ελλάδας, των Κάτω

Χωρών και του Ηνωµένου Βασιλείου.

Οι Κάτω Χώρες και το Ηνωµένο Βασίλειο, έχουν παράλληλες πορείες,

ως πρώην αποικιοκρατικές δυνάµεις. Το γεγονός αυτό επηρέασε τη

µεταναστευτική τους πολιτική, η οποία αρχικά διαµορφώθηκε µε γνώµονα

τους υπηκόους των χωρών των πρώην αποικιών τους. Οι πολίτες των πρώην

ολλανδικών υπερπόντιων κτήσεων και της βρετανικής Κοινοπολιτείας,

αποτέλεσαν τους πρώτους αλλοδαπούς που κέρδισαν το δικαίωµα της

υπηκοότητας στις χώρες αυτές.

Βέβαια, η µεταναστευτική πολιτική των χωρών αυτών πέρασε πολλά

εξελικτικά στάδια. Όσον αφορά στο Ηνωµένο Βασίλειο, µετά τη διάλυση της

βρετανικής αυτοκρατορίας οι ανάγκες της χώρας σε εργατικό δυναµικό

καλύπτονταν µέσω των υπηκόων των χωρών της Κοινοπολιτείας. Το

φαινόµενο της µετανάστευσης είναι άρρηκτα συνδεδεµένο µε την

αποικιοκρατική ιστορία της χώρας και είναι αυτό που καθορίζει την αρχή των

µεταναστευτικών πολιτικών στη Μεγάλη Βρετανία (Gilroy in Αβραµίδη &

Μαυροµάτη, 2007).

Το µεταναστευτικό προφίλ του Η.Β άλλαξε κατεύθυνση όταν οι

σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες άρχισαν να έρχονται σε αντιπαράθεση µε την

ιστορικά διαµορφωµένη σύζευξη µεταξύ µετανάστευσης και αποικιοκρατίας

(Αβραµίδη & Μαυροµάτης, 2007:98). Το Η.Β προκειµένου να προσαρµοστεί

στο νέο παγκοσµιοποιηµένο τοπίο της αγοράς εργασίας και του έντονου

ανταγωνισµού µεταξύ των χωρών για υψηλά εξειδικευµένο εργατικό

δυναµικό (brain drain), προσαρµόζει το θεσµικό του πλαίσιο µε το σύστηµα

59

των µορίων-πόντων, έτσι ώστε να προσελκύσει υψηλά εξειδικευµένους

µετανάστες από όλο τον κόσµο (Home Office, 2005a, 2005b, 2006). Ενώ

όµως ανοίγει τις πόρτες στους υψηλά εξειδικευµένους, περιορίζει όσο το

δυνατόν περισσότερο την είσοδο των ανειδίκευτων οικονοµικών µεταναστών

από τρίτες χώρες, αφήνοντας τους περιθώρια να διεκδικήσουν την βρετανική

υπηκοότητα µόνο µέσω της διαδικασίας του ασύλου. Παράλληλα, για να

καλύψει τις ανάγκες του σε χειρώνακτες, απευθύνεται προς τα νέα κράτη

µέλη της Ε.Ε από την Ανατολική Ευρώπη.

Η σύγχρονη µεταναστευτική πολιτική του Ηνωµένου Βασιλείου

προσανατολίζεται πλέον προς την κατεύθυνση της διαχείρισης των

µεταναστευτικών ροών, µε γνώµονα το οικονοµικό συµφέρον της χώρας

(ανάπτυξη της οικονοµίας, βελτίωση της ανταγωνιστικής θέσης της χώρας και

περιορισµός της οικονοµικής αιµορραγίας του ασφαλιστικού της

συστήµατος).

Η πολυπολιτισµικότητα του βρετανικού προτύπου βασίστηκε στη

νοµοθεσία κατά των διακρίσεων και στην αναγνώριση των µειονοτικών

οµάδων και των αλλοδαπών πληθυσµών, ως πολιτιστικών οντοτήτων.

Εποµένως, η ένταξη των µεταναστευτικών πληθυσµών ειδώθηκε ως

διαχείριση των διαφυλετικών σχέσεων. Το πολυπολιτισµικό µοντέλο µετά

την περίοδο κρίσης που διήλθε, µετασχηµατίστηκε και απέκτησε νέες

προτεραιότητες: την ένταξη των αλλοδαπών πληθυσµών και την κοινωνική

συνοχή. Η µεταστροφή αυτή βασίζεται στην θεσµοποίηση της

προτεραιότητας της διαδικασίας της πολιτογράφησης, ως το σηµαντικότερο

µέσο επίτευξης της κοινωνικής συνοχής. Η ανάληψη της ιθαγένειας µιας

χώρας, εν προκειµένω του Η.Β, δηµιουργεί ισότιµους πολίτες, µε ίδια

δικαιώµατα και υποχρεώσεις. Η παραδοχή της κατάστασης της ισονοµίας και

της ισοπολιτείας για τους αλλοδαπούς, έχει σαν αποτέλεσµα την ενσωµάτωση

των µεταναστών.

Η περίπτωση των Κάτω Χωρών, επίσης πρώην αποικιοκρατικής

δύναµης είναι διαφορετική από αυτής του Η.Β. Η Ολλανδία θεωρείται

πρωτοπόρος χώρα σε θέµατα κοινωνικής πολιτικής γενικότερα, αλλά και σε

θέµατα που αφορούν τη µεταναστευτική νοµοθεσία και πολιτικές ένταξης των

αλλοδαπών πληθυσµών. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’80, είχε

θεσπίσει µια κυβερνητική πολιτική ένταξης των αλλοδαπών, την διάσηµη

60

«Πολιτική των Εθνοτικών Μειονοτήτων». Η µεταναστευτική πολιτική στις

Κάτων Χώρες βασιζόταν στις αρχές του κράτους πρόνοιας, αρχές στις οποίες

το ολλανδικό κράτος παρέµεινε πιστό για πολλές δεκαετίες. Όπως και το

βρετανικό µοντέλο, το ολλανδικό διαθέτει πολυπολιτισµικά στοιχεία, µε τη

διαφορά ότι αντιµετωπίζει τους µεταναστευτικούς πληθυσµούς ως ευάλωτες

κοινωνικές οµάδες που χρειάζονται την προστασία του κράτους. ∆ηλαδή το

ζητούµενο στην ολλανδική περίπτωση δεν είναι οι διαφυλετικές σχέσεις, αλλά

η συνδροµή του κράτους στις ευάλωτες κοινωνικές οµάδες.

Οι κοινωνικές αλλαγές που συντελέστηκαν στα τέλη της

προηγούµενης δεκαετίας και στην δεκαετία που διανύουµε, οδήγησαν την

κυβερνητική πολιτική στον δρόµο της ένταξης. Σύµφωνα µε τον Νόµο περί

ένταξης του 1998, οι νεοεισερχόµενοι µετανάστες υποχρεούνται να

παρακολουθούν προγράµµατα εκµάθησης της ολλανδικής γλώσσας και

κοινωνίας. Η αλλαγή που συντελέστηκε στις προτεραιότητες της ολλανδικής

µεταναστευτικής πολιτικής, αφορά κυρίως τη µετάβαση από τις κοινωνικές

παροχές στην υποχρεωτική ένταξη. Με αυτόν τον τρόπο µεταβιβάζεται όλη η

ευθύνη της ένταξης στον ενδιαφερόµενο. Επίσης, το κράτος δεν επιβαρύνεται

πλέον, µέσω της χρηµατοδότησης των κοινωνικών παροχών (τουλάχιστον όχι

εξ’ολοκλήρου), αλλά το οικονοµικό βάρος της ένταξης το χρεώνεται ο

µετανάστης, αποδεικνύοντας µε αυτό τον τρόπο το προσωπικό του

ενδιαφέρον να ενταχθεί στην ολλανδική κοινωνία. Η έννοια της προσωπικής

ευθύνης του µετανάστη, αποτελεί την πραγµατική τοµή του ολλανδικού

ενταξιακού µοντέλου.

Η διαδικασία πολιτογράφησης και η ανάληψη της ιθαγένειας ως

τελικός στόχος των διαδικασιών ένταξης, αλλά και η έννοια του πολίτη-

υπηκόου, είναι κοινές προτεραιότητες τόσο στην ολλανδική περίπτωση, όσο

και στην βρετανική. Ο επιθυµητός στόχος και για τις δύο χώρες είναι η

δηµιουργία συνεκτικών δεσµών των πολιτών, ανεξαρτήτως των διαφορετικών

πολιτισµικών υποβάθρων που µπορεί να έχουν. Η αποδοχή από την πλευρά

του µετανάστη των αξιών που πρεσβεύουν οι χώρες αυτές, και της αξίας

δηµοκρατίας, είναι βασικές προϋποθέσεις για ειρηνική συνύπαρξη.

Στην ελληνική περίπτωση, η εισροή των µεταναστών είναι το γεγονός που

έχει αλλοιώσει τη γνωστή µέχρι πρότινος πληθυσµιακή οµοιογένεια και έχει

συµβάλλει τα µέγιστα στην αλλαγή του προφίλ της χώρας. Είναι πλέον

61

γνωστό ότι η Ελλάδα, όπως και οι γειτονικές της νοτιοευρωπαϊκές χώρες-µέλη

της Ε.Ε. (Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία), µετατράπηκε από χώρα αποστολής

σε χώρα υποδοχής µεταναστών µέσα σε λίγα µόλις χρόνια στα τέλη της

δεκαετίας του ’80 (Τριανταφυλλίδου 2005). Με την άφιξη οικονοµικών και

πολιτικών µεταναστών-προσφύγων από τις Βαλκανικές χώρες, όπως και από

χώρες του τρίτου κόσµου, στην αρχή µε κατεύθυνση προς την υπόλοιπη

Ευρώπη, στη συνέχεια µε σαφή και εµφανή πρόθεση να εγκατασταθούν

µόνιµα στην Ελλάδα, άλλαξαν οι εσωτερικές ισορροπίες και το κοινωνικό

ισοζύγιο» της χώρας (Κούρτοβικ 2001). Έτσι, διευρύνθηκε ο πολιτισµικός

χάρτης της Ελλάδας και από µονοπολιτισµικός έγινε πολυπολιτισµικός

(Αθανασίου 2001).

Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ελληνικής περίπτωσης, είναι το φαινόµενο

της παραοικονοµίας. Το φαινόµενο αυτό από τη µία πλευρά προσελκύει παράνοµους

αλλοδαπούς, ενώ από την πλευρά λειτουργεί ως τροχοπέδη στην ένταξη των νόµιµων

µεταναστών, των οποίων πολύ συχνά η υπόσταση ορίζεται µόνο από την ιδιότητα

τους ως φθηνή εργατική δύναµη στην ανεπίσηµη πλευρά της οικονοµίας.

Μετά από 18 περίπου χρόνια εµπειρίας της Ελλάδας ως χώρας υποδοχής

µεταναστών, η ελληνική µεταναστευτική πολιτική εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται

από µία σχετική υστέρηση: εµφανίζεται πάντα ως αντίδραση στα γεγονότα παρά ως

κατευθυντήρια δύναµη. Περιορίζεται δηλαδή σε µια αποσπασµατική προσπάθεια

επίλυσης προβληµάτων που έχουν ήδη παγιωθεί στην ελληνική κοινωνία

(Τριανταφυλλίδου 2005). Για την αποτελεσµατική αντιµετώπιση των διαφόρων

προβληµάτων που προέκυψαν λόγω της µετανάστευσης στην ελληνική κοινωνία

προτείνεται µια «νέα προσέγγιση» (Τριανταφυλλίδου 2005) στηριζόµενη στα εξής

βασικά σηµεία:

i. Ενεργητικές (pro-active) πολιτικές για την απασχόληση µεταναστών

εργαζοµένων στην ελληνική οικονοµία (προγραµµατισµό των εσωτερικών

αναγκών, συνεργασία µε τις χώρες προέλευσης και µε διεθνείς οργανισµούς,

ετήσιες ποσοστώσεις µεταναστών από τρίτες χώρες).

ii. Έµφαση στις διµερείς σχέσεις µε τις χώρες προέλευσης µεταναστών (για

καλύτερο προγραµµατισµό της νόµιµης µετανάστευσης, διευκόλυνσης του

επαναπατρισµού όσων το επιθυµούν και περιορισµό της παράτυπης

µετανάστευσης).

62

iii. Ενίσχυση του µέτρου της κυκλικής µετανάστευσης.

iv. Αναδιοργάνωση των µέτρων ελέγχου της παράνοµης µετανάστευσης µε

έµφαση στους εσωτερικούς ελέγχους (µε παράλληλο έλεγχο της ελληνικής

αγοράς εργασίας γενικότερα).

v. Σταδιακή ένταξη των µεταναστών στο πολιτικό σύστηµα (διευκόλυνση

πολιτογράφησης για µετανάστες που διαµένουν σταθερά στην Ελλάδα για

πέντε χρόνια και µερικώς αυτόµατη πολιτογράφηση για τη δεύτερη γενιά

µεταναστών καθώς και για παιδιά που ήρθαν στη χώρα σε πολύ νεαρή ηλικία)

(Τριανταφυλλίδου, 2005).

Επίσης, θα πρέπει να διευκολύνεται η συµµετοχή των οµάδων των

µεταναστών στους διαφόρους τοµείς της κοινωνικής ζωής µε υποστήριξη από τυπικά

και άτυπα κοινωνικά δίκτυα που θα λειτουργούν «ως δίχτυ ασφαλείας» (Γεωργούλας

2001). Συγκεκριµένα:

i. Τοπικά κοινωνικά δίκτυα, τυπικά και άτυπα, όπως οι δηµοτικοί φορείς, οι

πολιτιστικοί σύλλογοι και η γειτονιά, πρέπει να γίνουν οι κύριοι φορείς

άσκησης µεταναστευτικής πολιτικής.

ii. Είναι, επίσης, απαραίτητο να εφαρµοστούν στρατηγικές που θα προσφέρουν

στους µετανάστες και στις µειονότητες τη δυνατότητα να συνεισφέρουν µε

ίσους όρους στην καλή τοπική διοίκηση των πόλεών τους. Η δράση στο

δίκτυο της κοινότητας πρέπει να στοχεύει στην ενθάρρυνση των πληθυσµών

µεταναστών και µειονοτήτων να συµµετέχουν στην πολιτιστική, οικονοµική,

κοινωνική και πολιτική ζωή.

iii. Θα πρέπει να εξασφαλιστεί η συµµετοχή των µεταναστών στο σχεδιασµό, την

εφαρµογή, την αξιολόγηση και τον επανασχεδιασµό κάθε προγράµµατος που

τους αφορά (Γεωργούλας 2001).

63

7.2) Συγκρίνοντας τα θεσµικά πλαίσια των χωρών του δείγµατος.

7.2.1)Ελλάδα:

Στη δεκαετία που διανύουµε, η ελληνική πολιτεία επιχείρησε να επιφέρει

αρκετές βελτιώσεις στο θεσµικό πλαίσιο που σχετίζεται µε τη µετανάστευση. Έχουν

πραγµατοποιηθεί δύο µεγάλες προσπάθειες νοµιµοποίησης των µεταναστών, από τις

οποίες επωφελήθηκε ένα πολύ µεγάλο ποσοστό αλλοδαπών, αν και ο αριθµός των

αλλοδαπών που διαβιούν σε καθεστώς παρανοµίας παραµένει ακόµα υψηλός.

Ο Νόµος 3386 του 2005, προβλέπει την εφαρµογή ολοκληρωµένων

προγραµµάτων δράσης για την οµαλή ένταξη ων υπηκόων τρίτων χωρών. Επίσης, µε

την ενσωµάτωση των κοινοτικών οδηγιών για την οικογενειακή επανένωση και τη

χορήγηση του καθεστώτος του επί µακρόν διαµένοντος καταδεικνύεται η πρόθεση

του νοµοθέτη να διευθετήσει σοβαρά ζητήµατα που αφορούν στην αξιοπρεπή

διαβίωση των µεταναστών και στην ολοκληρωµένη προσέγγιση του µεταναστευτικού

φαινοµένου. Παράλληλα, θα πρέπει να τονιστεί ότι µε το νόµο αυτό ενισχύεται η

µεταβίβαση των αρµοδιοτήτων στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, µια αλλαγή που είναι

αναγκαία προκειµένου αυτή να παίξει έναν πιο δυναµικό ρόλο στον τοµέα της

διαχείρισης της µετανάστευσης.

Ο πιο πρόσφατος Νόµος 3536 του 2007, επιχείρησε να διευθετήσει τα

γραφειοκρατικά προβλήµατα που προέκυψαν από την εφαρµογή του προηγούµενου

Νόµου, ενώ µια ακόµα σηµαντική τοµή του καινούργιου θεσµικού πλαισίου είναι η

σύσταση της Εθνικής Επιτροπής για την κοινωνική ένταξη των µεταναστών στο

Υπουργείο Εσωτερικών, µε στόχο την σφαιρική επίβλεψη όλων των ζητηµάτων που

αφορούν στην ένταξη.

Στην απόπειρά µας να εκτιµήσουµε το πρόσφατο θεσµικό πλαίσιο σε σχέση

µε τη µετανάστευση και την ένταξη στην Ελλάδα, συνειδητοποιούµε ότι κυρίαρχο

ρόλο στο ισχύον θεσµικό πλαίσιο παίζει η λογική της ενσωµάτωσης των κοινοτικών

Οδηγιών (οικογενειακή επανένωση, καθεστώς επί µακρόν διαµενόντων). Παράλληλα,

δεν έχει τεθεί ακόµα σε εφαρµογή το πρόγραµµα ΕΣΤΙΑ, ως ένα ολοκληρωµένο

πρόγραµµα δράσης, επειδή είναι ακόµα ανυπόγραφο. Όταν θα τεθεί σε εφαρµογή το

πρόγραµµα αυτό θα µπορούµε να κάνουµε λόγο για µια ολοκληρωµένη διαχείριση

του µεταναστευτικού φαινοµένου στην Ελλάδα. Παρατηρούµε επίσης, ότι η εθνική

64

πολιτική για την εκµάθηση της ελληνικής γλώσσας από τους µετανάστες συναρτάται

µε την ευρωπαϊκή στρατηγική εκπαίδευσης ενηλίκων, σύµφωνα µε την ανακοίνωση

της Επιτροπής µε τίτλο «Εκπαίδευση ενηλίκων, ποτέ δεν είναι αργά για µάθηση». Η

προσαρµοστικότητα του ελληνικού θεσµικού πλαισίου σε σχέση µε τις

κατευθυντήριες γραµµές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καταδεικνύει τις προθέσεις της

ελληνικής πολιτείας να διαχειριστεί αποτελεσµατικά το φαινόµενο της

µετανάστευσης. Παράλληλα, δείχνει να διαθέτει την απαραίτητη ευελιξία που

χρειάζεται ένα θεσµικό πλαίσιο προκειµένου να καταστεί δυνατό να εναρµονιστεί µε

θεσµικά πλαίσια έτερων κρατών, µε στόχο τη δηµιουργία µιας κοινής

µεταναστευτικής πολιτικής.

Επιπλέον, θα ήταν ωφέλιµη µια νοµοθετική πρωτοβουλία για την εισαγωγή

διατάξεων που θα άρουν τα σηµερινά αντικίνητρα και θα διευκολύνουν την κυκλική

µετανάστευση. Η προώθηση της κυκλικής µετανάστευσης θα µπορούσε να

αποτελέσει λύση σε µια χώρα διελεύσεως µεταναστών, όπως είναι η Ελλάδα,

διευκολύνοντας τους αλλοδαπούς που δεν την επιλέγουν ως χώρα µόνιµης διαµονής.

Επίσης, για να ενσωµατωθούν σωστά οι αλλοδαποί στην ελληνική κοινωνία πρέπει

να τεθεί ως προτεραιότητα η εξάλειψη του καθεστώτος της παρανοµίας στο οποίο

πολλοί διαβιούν, διευκολύνοντας την άνθιση της παραοικονοµίας. Η εκ των υστέρων

νοµιµοποίησή τους µε µια ιδιότυπη µορφή καθεστώτος αµνηστίας, δεν είναι ο πλέον

αποτελεσµατικός τρόπος ένταξής τους στην ελληνική κοινωνία, ειδικά όταν η

νοµιµοποίηση έρχεται για αυτούς πολύ αργά, όταν ήδη έχουν συνηθίσει να διαβιούν

στο κοινωνικό περιθώριο.

7.2.2)Κάτω Χώρες:

Στην περίπτωση της Ολλανδίας, το ισχύον θεσµικό πλαίσιο χαρακτηρίζεται

από τα προγράµµατα ένταξης πριν από την άφιξη του αλλοδαπού σε ολλανδικό

έδαφος, προκειµένου να είναι κατάλληλα προετοιµασµένος όταν θα εισέλθει στη

χώρα. Η πρακτική αυτή, αν και θεωρείται καινοτόµος, αντιµετωπίζει επικριτικά

σχόλια από τον ολλανδικό Τύπο και από πολλούς µελετητές, που τη χαρακτηρίζουν

ως πολιτική διακρίσεων. Η προετοιµασία πριν την άφιξη του αλλοδαπού σε

ολλανδικό έδαφος, απευθύνεται κυρίως σε Τούρκους και Μαροκινούς υπηκόους που

επιθυµούν να επανασυνδεθούν µε µέλη της οικογένειάς τους που είναι Ολλανδοί

65

υπήκοοι10. Η εξέταση που καλούνται να δώσουν έχει χαρακτηριστεί κακοπροαίρετα

δύσκολη και το χρηµατικό αντίτιµο ιδιαιτέρως υψηλό. Όµως οι κριτικές δεν φαίνεται

να επηρεάζουν την ολλανδική κυβέρνηση, αλλά ούτε και την βρετανική και τη

γερµανική, που θεωρούν την πρακτική αυτή ιδιαίτερα επιτυχηµένη και επιθυµούν να

την υιοθετήσουν (Nederland’s: Discrimination in the name of Integration, 2008).

Οι διαδικασίες ένταξης των µεταναστών και ο έλεγχος της µετανάστευσης,

συγκλίνουν στην πρακτική των τελικών εξετάσεων ένταξης που επιβάλλεται να

περάσει ένας αλλοδαπός προκειµένου να µπορέσει να διεκδικήσει µια µόνιµη

παραµονή στις Κάτων Χώρες και εν συνεχεία την υπηκοότητα. Ενώ προηγουµένως,

ένα ασφαλές νοµικό καθεστώς µπορούσε να εξασφαλίσει τη µόνιµη παραµονή του

µετανάστη, µε το νέο θεσµικό πλαίσιο, η έλλειψη διαπιστευτηρίων ένταξης θεωρείται

ως αιτία άρνησης εισόδου και παραµονής στη χώρα (Focus-Migration, 2008).

Η λογική της ένταξης ως µακροχρόνιας διαδικασίας, χαρακτηρίζει το

ολλανδικό θεσµικό πλαίσιο, αποδεικνύοντας τη βούληση του ολλανδικού κράτους να

επενδύσει στην εκπαίδευση των αλλοδαπών και στα µακροπρόθεσµα αποτελέσµατα

που αυτή επιφέρει στην επιθυµητή κοινωνική συνοχή. Επιπλέον, πρωταρχικό ρόλο

στην ένταξη των αλλοδαπών διαδραµατίζει και η ανάληψη της ιθαγένειας, η οποία

δίδεται µετά την επιτυχή αποπεράτωση του εκπαιδευτικού προγράµµατος και των

τελικών εξετάσεων.

Η διοργάνωση, η διαχείριση και η εποπτεία των προγραµµάτων ένταξης και

των εξετάσεών τους, συνιστούν ένα µεγάλο οργανωτικό και γραφειοκρατικό φορτίο

για την ολλανδική Τοπική Αυτοδιοίκηση. Ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι

πρωτεύων στην ολλανδική περίπτωση, επισηµαίνοντας την µεγάλη σηµασία της

ενεργούς εµπλοκής των τοπικών κοινωνιών και των τοπικών διοικητικών

µορφωµάτων στην ένταξη των µεταναστευτικών πληθυσµών.

Ένα ακόµα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ολλανδικού θεσµικού πλαισίου

είναι ο καθορισµός της έννοιας της προσωπικής ευθύνης του µετανάστη για την

ένταξή του, αναλαµβάνοντας το µεγαλύτερο µέρος των εξόδων του εκπαιδευτικού

προγράµµατος που θα ακολουθήσει. Η ανάληψη προσωπικής ευθύνης για την ένταξη,

είναι ένα πολύ σηµαντικό και πρωτοποριακό στοιχείο της ολλανδικής

10 Οι Τούρκοι και οι Μαροκινοί αποτελούν το µεγαλύτερο ποσοστό αλλοδαπών στις Κάτω Χώρες, ενώ η επιµονή τους να παντρεύονται µόνο µε άτοµα που προέρχονται από τις χώρες τους, δηµιουργεί κύµατα αλυσιδωτής µετανάστευσης στην Ολλανδία.

66

µεταναστευτικής πολιτικής, γιατί µε αυτό τον τρόπο προωθείται η χειραφέτηση των

µεταναστών, στην καινούργια τους ζωή.

Το ολλανδικό θεσµικό πλαίσιο σε σχέση µε τη διαχείριση της µετανάστευσης

και την ένταξη των µεταναστών, κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο, ανάµεσα στα

ανάλογα θεσµικά πλαίσια των υπολοίπων χωρών της Ένωσης. Η περίπτωση της

Ολλανδίας εγείρει σχολιασµούς, θετικούς και αρνητικούς και αποτελεί παράδειγµα

για τις υπόλοιπες χώρες.

7.2.3)Ηνωµένο Βασίλειο:

Στην περίπτωση της Μεγάλης Βρετανίας, έχουµε να κάνουµε µε ένα

εξαιρετικά περίπλοκο θεσµικό πλαίσιο που δίνει την εντύπωση ότι είναι

κατακερµατισµένο και χωρίς κεντρικό σχεδιασµό. Στην βρετανική περίπτωση,

απουσιάζει η αίσθηση του κεντρικού σχεδιασµού της µεταναστευτικής πολιτικής, που

είναι πολύ έντονη στην ολλανδική περίπτωση, ενώ δίνεται η εντύπωση ότι οι

πρωτοβουλίες που αφορούν στην ένταξη των µεταναστών είναι κατακερµατισµένες.

Το γεγονός αυτό ίσχυε µε το προϋπάρχον νοµοθετικό πλαίσιο, αλλά µε το ισχύον

νοµοθετικό πλαίσιο διαφαίνεται καθαρά η πολιτική βούληση για µια πολιτική

ένταξης των µεταναστών, µέσα από διαδικασίες ένταξης µε έµφαση στην απόκτηση

της βρετανικής ιθαγένειας.

Ένα ακόµα χαρακτηριστικό του βρετανικού θεσµικού πλαισίου είναι το

σύστηµα των µορίων (Points-based System), το οποίο δανείζεται πολλά στοιχεία από

αντίστοιχα συστήµατα που εφαρµόζονται µε επιτυχία στον Καναδά και στην

Αυστραλία, δύο από τις λεγόµενες «αγγλοσαξονικές» χώρες, µε µεγάλη παράδοση

στη διαχείριση µεταναστευτικών εισροών. Το σύστηµα των µορίων στοχεύει στην

προσέλκυση υψηλά εξειδικευµένων µεταναστών συνδέοντας την πραγµατικότητα της

µετανάστευσης µε την οικονοµική ανάπτυξη της χώρας.

Το βρετανικό µοντέλο απόκτησης της υπηκοότητας παρουσιάζει αντιθέσεις

συγκρινόµενο µε τα περισσότερα ηπειρωτικά ευρωπαϊκά µοντέλα. Ενώ η ηπειρωτική

Ευρώπη, εκτός της Γαλλίας, ανακάλυψε πρόσφατα την πολιτική της χορήγησης

υπηκοότητας στους µετανάστες, το Ηνωµένο Βασίλειο είχε αυτό το σκεπτικό

δεκαετίες πιο πριν. Αντιθέτως, η Βρετανία ανακάλυψε πολύ πρόσφατα την έννοια της

ένταξης ως ευθύνη της κρατικής πολιτικής, και των διαδικασιών που αυτή

67

προϋποθέτει, µε την εισαγωγή του citizenship test του 2005, ενώ η ένταξη έγινε

απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάληψη της ιθαγένειας, µόλις το 2007.

Το σκεπτικό της ολλανδικής πολιτικής ένταξης, ότι η ανάληψη της

υπηκοότητας είναι ο τερµατικός σταθµός µιας µακράς διαδροµής, έρχεται σε

αντίθεση µε τη φιλελεύθερη βρετανική σκέψη, που προτιµά να µείνει πιστή στη

φιλοσοφία ότι η ανάληψη της υπηκοότητας δεν πρέπει να είναι το τέλος του ταξιδιού

αλλά η αρχή του. Επίσης, αξίζει να αναφερθεί το γεγονός ότι η βρετανική Κυβέρνηση

έχει αποφασίσει να µην χρεώνει τους µετανάστες για το εκπαιδευτικό υλικό της

προετοιµασίας τους και για τα προπαρασκευαστικά µαθήµατα που προηγούνται των

εξετάσεων της υπηκοότητας. Το σκεπτικό αυτής της απόφασης είναι να δίνεται η

δυνατότητα σε όλους ανεξαιρέτως να διεκδικήσουν την υπηκοότητα.

Όσον αφορά στο περιεχόµενο του προγράµµατος εκµάθησης γλώσσας, οι

θεµατικές ενότητες που το αποτελούν είναι σχεδόν ίδιες στις περισσότερες

ευρωπαϊκές χώρες, δεδοµένου ότι βασίζονται σε κοινά αποδεκτά κείµενα, όπως το

εγχειρίδιο για την ένταξη (Handbook on Integration). Η διαφορά µεταξύ των Κάτων

Χωρών και του Ηνωµένου Βασιλείου, σε σχέση µε την εκµάθηση της γλώσσας,

εστιάζεται κυρίως στο βαθµό δυσκολίας που παρουσιάζει η τελική εξέταση η οποία

οδηγεί στην υπηκοότητα. Στην Ολλανδία η εξέταση αυτή έχει χαρακτηριστεί ως

δύσκολη και αποθαρρυντική για πολλούς ενδιαφερόµενους, ενώ στη Μεγάλη

Βρετανία υπάρχει η εισαγωγική εξέταση η οποία δεν είναι ιδιαίτερης δυσκολίας,

δίνοντας τη δυνατότητα στους περισσότερους να την περάσουν επιτυχώς. Για τους

µετανάστες που ενδιαφέρονται να βελτιώσουν τα αγγλικά τους προσφέρονται ποικίλα

προγράµµατα ανωτέρου επιπέδου (Focus- Migration, 2008).

Τα στοιχεία αυτά µας οδηγούν στο συµπέρασµα, ότι ακόµα και στα

προγράµµατα ένταξης των µεταναστών, η φιλελεύθερη λογική του βρετανικού

µοντέλου κυριαρχεί, δίνοντας βάση στο δικαίωµα των ίσων ευκαιριών και στη

µειωµένη κρατική εποπτεία των διαδικασιών. Αντιθέτως, η λογική της κρατικής

παρέµβασης είναι κυρίαρχη στο ολλανδικό µοντέλο, όπου η διαδικασία της

παρακολούθησης των προγραµµάτων ένταξης είναι απαιτητική για τους

ενδιαφερόµενους και η εποπτεία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι συνεχής.

68

Πίνακας 2. Συγκεντρωτικός πίνακας των χωρών του δείγµατος, σχετικά µε τα

προαπαιτούµενα της ένταξης των µεταναστών.

Χώρα Προϋποθέσεις

Πριν από την άφιξη Μετά την άφιξη Υπηκοότητα

Κάτω

Χώρες

Η διαδικασία ένταξης

αρχίζει πριν από την

άφιξη στο ολλανδικό

έδαφος. Χρειάζεται

παρακολούθηση

προγράµµατος το οποίο

ακολουθεί εξέταση

γνώσεων της

ολλανδικής γλώσσας

και κοινωνίας.

Απαιτείται εξέταση

γνώσεων υπηκοότητας

στην ολλανδική

γλώσσα στο επίπεδο

Α2 (προχωρηµένο

βασικό), και σε

στοιχεία της

ολλανδικής κοινωνίας.

∆ιαγώνισµα

υπηκοότητας από το

2003. Το επίπεδο

είναι σχεδόν το ίδιο

µε αυτό του βασικού

προγράµµατος

ένταξης Α2.

Ηνωµένο

Βασίλειο

Από τον Απρίλιο του

2007 ισχύουν οι ίδιες

προϋποθέσεις που

ισχύουν και για την

υπηκοότητα.

∆ιαγώνισµα

υπηκοότητας για

επαρκή γνώση της

Αγγλικής ή Γαελικής

ή Σκωτικής

διαλέκτου, συν

στοιχείων της

βρετανικής

κοινωνίας.

Ελλάς Παρακολούθηση

µαθηµάτων ελληνικής

γλώσσας και

συµµετοχή στις

εξετάσεις για το

«Πιστοποιητικό

Ελληνοµάθειας».

Επαρκής γνώση της

ελληνικής γλώσσας,

ιστορίας και του

πολιτισµού.

Προβλέπονται

εξετάσεις

πιστοποίησης

ελληνοµάθειας πριν

την πολιτογράφηση.

69

7.3) Συγκρίνοντας τα προγράµµατα εκµάθησης γλώσσας:

«Εκµάθηση της ελληνικής γλώσσας ως δεύτερης σε

εργαζόµενους µετανάστες», της Γενικής Γραµµατείας ∆ια

Βίου Μάθησης.

Education and Citizenship E&I, του ∆ήµου του

Άµστερνταµ.

«Ζώντας στο Peterborough», του ∆ήµου του Peterborough.

7.3.1)Το πρόγραµµα της Γ.Γ.∆.Β.Μ:

Έχει τρία επίπεδα µάθησης και διαρκεί συνολικά

325 ώρες.

Οργανώνεται και εποπτεύεται από τη Γ.Γ.∆.Β.Μ

και το Υπουργείο Παιδείας.

Χορηγεί πιστοποιητικό ∆ια Βίου Μάθησης και

προετοιµάζει τους υποψηφίους για τις εξετάσεις

ελληνοµάθειας.

Παρέχει δωρεάν το εκπαιδευτικό του υλικό.

Τα µαθήµατα γίνονται από πιστοποιηµένους

εκπαιδευτές ενηλίκων.

Τα τµήµατά του λειτουργούν στους περισσότερους

νοµούς της χώρας.

Μέχρι στιγµής έχει εκπαιδεύσει 15.873 άτοµα.

7.3.2) Το πρόγραµµα Education and Citizenship E&I:

Περιλαµβάνει εξειδικευµένα προγράµµατα, τα οποία

βασίζονται στο καθαρά γλωσσικό τους περιεχόµενο

στα τρία βασικά επίπεδα του Κοινού Ευρωπαϊκού

πλαισίου αναφοράς για τις γλώσσες.

Η οργάνωση και η εποπτεία των προγραµµάτων

ανήκει στον ίδιο το ∆ήµο του Άµστερνταµ.

Προετοιµάζει τους υποψηφίους για τις εξετάσεις της

υπηκοότητας.

70

Τα µαθήµατα γίνονται από πιστοποιηµένους

εκπαιδευτές ενηλίκων.

Το κόστος και οι ώρες των µαθηµάτων ποικίλουν

ανάλογα µε το πρόγραµµα.

Υπάρχει µεγάλη εξειδίκευση στα προγράµµατα, ενώ

τα τµήµατα διαµορφώνονται ανάλογα µε τις

ιδιαίτερες ανάγκες των εκπαιδευόµενων (tailor

made).

Το κόστος των µαθηµάτων και του εκπαιδευτικού

υλικού το επιβαρύνεται ο ενδιαφερόµενος. Το κόστος

των εξετάσεων είναι 276 ευρώ.

Ο ∆ήµος, εκτός από το δηµοτικό κέντρο

διδασκαλίας, εποπτεύει και τα υπόλοιπα 40

ανεξάρτητα κέντρα που λειτουργούν στην πόλη.

Το 2007 εκπαιδεύτηκαν επιτυχώς 6.993 µετανάστες,

ενώ το 2008, ο ∆ήµος φιλοδοξεί να εκπαιδεύσει

35.000 αλλοδαπούς.

7.3.3)Το πρόγραµµα «Ζώντας στο Peterborough»:

Περιλαµβάνει ένα εισαγωγικό πρόγραµµα, το οποίο

απευθύνεται σε νεοεισερχόµενους µετανάστες και

αναφέρεται στο Ά επίπεδο του ESOL.

Συνεργάζεται επίσης µε τα τοπικά πανεπιστήµια και

κολέγια, προσφέροντας προγράµµατα εκµάθησης

γλώσσας για το µεσαίο και ανώτερο επίπεδο του

ESOL.

Η οργάνωση και η εποπτεία του κάθε προγράµµατος

αναλαµβάνεται από το φορέα που το πραγµατοποιεί.

Το κόστος των µαθηµάτων ποικίλει, αλλά το

εκπαιδευτικό υλικό διανέµεται δωρεάν.

Προσφέρονται ηµερήσια και νυχτερινά µαθήµατα,

για τους ενδιαφερόµενους που εργάζονται, τα οποία

διαµορφώνονται ανάλογα µε τις ανάγκες των

71

εκπαιδευόµενων (tailor made). Οι ώρες είναι

τέσσερις εβδοµαδιαίως.

Το εκπαιδευτικό περιεχόµενο δίνει µεγάλη έµφαση

στην πρακτικότητα και στην καθηµερινότητα των

µεταναστών.

Τα µαθήµατα τα διενεργούν πιστοποιηµένοι

εκπαιδευτές.

Ο ∆ήµος παράλληλα µε τα µαθήµατα προσφέρει

στους νεοεισερχόµενους τη συνδροµή ενός

µεταφραστικού τµήµατος και των πολιτισµικών

διαµεσολαβητών του, οι οποίοι είναι και οι ίδιοι

µετανάστες.

7.4) Συµπερασµατικές σκέψεις

Από τα παραπάνω στοιχεία διαπιστώνεται ότι και στα τρία προγράµµατα τα

µαθήµατα διενεργούνται από πιστοποιηµένους εκπαιδευτές. Η οργάνωση και η

εποπτεία τους, στην περίπτωση της Ελλάδας διενεργείται σε κεντρικό επίπεδο, στην

περίπτωση των Κάτω Χωρών σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ενώ στην

περίπτωση του Ηνωµένου Βασιλείου, την αρµοδιότητα την έχει ο εκάστοτε φορέας

που πραγµατοποιεί τα µαθήµατα.

Όσον αφορά στο σύνολο των ωρών που απαιτούνται προκειµένου ο

ενδιαφερόµενος να φτάσει σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο γνώσης της γλώσσας της

χώρας υποδοχής, στην περίπτωση της Ελλάδας οι 325 ώρες κρίνονται λίγες, σε

σχέση µε τις αντικειµενικές δυσκολίες που παρουσιάζει η ελληνική γλώσσα για

τους αλλοδαπούς, ιδιαίτερα λόγω της εκφοράς της και του αλφαβήτου της. Στις

περιπτώσεις της Ολλανδίας και της Μεγάλης Βρετανίας το σύνολο των ωρών, αν

και ποικίλει ανάλογα µε το πρόγραµµα, είναι µεγαλύτερο των 325 ωρών.

Όσον αφορά στο περιεχόµενο των εκπαιδευτικών προγραµµάτων, στην

περίπτωση της Ελλάδας, το µεγαλύτερο βάρος πέφτει στον τοµέα της εκµάθησης

της γλώσσας, ενώ η εκπαίδευση που αφορά σε στοιχεία του πολιτεύµατος, την

ιστορία και τον πολιτισµό, αλλά και σε ζητήµατα της καθηµερινότητας,

πραγµατοποιείται στο στενό περιθώριο των 25 ωρών. Αντιθέτως, στην περίπτωση

της Ολλανδίας, η αγωγή του µετανάστη ως µέλλοντα πολίτη-υπηκόου έχει

72

µεγάλη βαρύτητα, ενώ στην περίπτωση του Ηνωµένου Βασιλείου, δίνεται

ιδιαίτερη βαρύτητα στην πρακτικότητα των εκπαιδευτικών προγραµµάτων και

στην βελτίωση της καθηµερινότητας του µετανάστη.

Στατιστικά στοιχεία για την αποτελεσµατικότητα των προγραµµάτων σε

σχέση µε την βελτίωση της θέσης των µεταναστών στην αγορά εργασίας και την

ενσωµάτωσή τους στις κοινωνίες υποδοχής δεν υπάρχουν ακόµα, καθώς

πρόκειται για πρόσφατες πρακτικές. Όµως η επένδυση του Κράτους, της Τοπικής

Αυτοδιοίκησης και της κοινωνίας των πολιτών, στις οργανωµένες και

θεσµοποιηµένες πρακτικές που προωθούν την ένταξη των µεταναστών και

ιδιαίτερα σε εκπαιδευτικά προγράµµατα εκµάθησης της γλώσσας της χώρας

υποδοχής τους και αγωγής του πολίτη, είναι µια επένδυση µε µακροχρόνια

αποτελέσµατα. Η εκπαίδευση των µεταναστών µε στόχο την ένταξη, αποτελεί τον

πιο ασφαλή δρόµο προς την ενσωµάτωσή τους και την κοινωνική συνοχή των

ευρωπαϊκών κρατών.

8)Αντί επιλόγου: Προς µια κοινή µεταναστευτική πολιτική. Έθνη- κράτη

και διαπολιτισµικές κοινωνίες.

Τα ευρωπαϊκά Κράτη µέχρι στιγµής, έχουν βασιστεί το καθένα στην ιστορία

του, την πολιτιστική του κληρονοµιά και στις κοινωνικοπολιτικές και οικονοµικές

του συνθήκες, για να σχεδιάσουν την µεταναστευτική τους πολιτική. Τα κράτη τα

οποία έχουν δηµιουργηθεί αποκλειστικά από µεταναστευτικούς πληθυσµούς, όπως ο

Καναδάς, θα µπορούσαν να αποτελέσουν παραδείγµατα προς µίµηση για τις χώρες

της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όµως τα ευρωπαϊκά κράτη, διαµορφώθηκαν ιστορικά ως

έθνη κράτη και διαµόρφωσαν ανάλογα τις κοινωνίες τους ως «µονοπολιτισµικές»

κοινωνίες. Το φαινόµενο της µετανάστευσης, ήρθε για να µεταµορφώσει τις

κοινωνικές τους δοµές και η κάθε χώρα ξεχωριστά κλήθηκε να το διαχειριστεί µε το

δικό της τρόπο.

Η πορεία προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση, αποτελεί πρόκληση για το κάθε

κράτος-µέλος της Ένωσης σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής, όπως την οικονοµική

συνεργασία και τη απόπειρα δηµιουργία ενός κοινού θεσµικού πλαισίου. Η

73

ευρωπαϊκή διάσταση της µεταναστευτικής πολιτικής προκύπτει από τις πρόσφατες

πρωτοβουλίες σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ενώ ήδη µε τη Συνθήκη του

Άµστερνταµ έγινε µια πρώτη προσπάθεια να καθοριστούν κοινοί ευρωπαϊκοί στόχοι

σε σχέση µε τη µετανάστευση, κυρίως πάνω στο ζήτηµα της διασυνοριακής

κινητικότητας. Επίσης, σε όλα τα Συµβούλια Κορυφής που έγιναν µετά την κύρωση

της Συνθήκης του Άµστερνταµ τέθηκε το ζήτηµα της ρύθµισης της µετανάστευσης,

κυρίως πάνω σε θέµατα που αφορούν τη φύλαξη των συνόρων και την καταπολέµηση

της λαθροµετανάστευσης, αλλά και τις διαδικασίες ένταξης των νόµιµα διαµενόντων

µεταναστών.

Τα 27 κράτη µέλη της Ένωσης αντιλαµβάνονται πλέον τη σκοπιµότητα της

ανάπτυξης µιας πιο συνεκτικής ευρωπαϊκής µεταναστευτικής πολιτικής που θα

λαµβάνει υπόψη: την καταπολέµηση της παράνοµης µετανάστευσης, τις δυνατότητες

υποδοχής και απορρόφησης ανθρώπινου δυναµικού που έχει κάθε κράτος, την

διασφάλιση των δικαιωµάτων των νοµίµως διαµενόντων µεταναστών και την οµαλή

κοινωνική τους ένταξη. Επίσης, προτεραιότητα αποτελεί και αναβάθµιση των

ποιοτικών χαρακτηριστικών των µεταναστευτικών πληθυσµών, µέσω της

εκπαίδευσης και της επαγγελµατικής κατάρτισης.

Η απόπειρα διαµόρφωσης µια κοινής µεταναστευτικής πολιτικής, προσκρούει

στην δεδοµένη διστακτικότητα των ευρωπαϊκών κρατών να παραχωρήσουν στην

Ένωση εξουσίες που αφορούν στον λεγόµενο «σκληρό πυρήνα» του Κράτους, όπως

ο έλεγχος των συνόρων τους, η αστυνόµευση και η τήρηση της τάξης, ακόµα

περισσότερο την εξουσία να καθορίζουν τα ίδια τα κράτη τις προϋποθέσεις

πολιτογράφησης των υπηκόων τους. Όµως, το καθεστώς των κοινών συνόρων και οι

επιπτώσεις που έχει αυτό στην κινητικότητα των εργαζοµένων, προβάλει ως ανάγκη

την δηµιουργία ενός κοινού πλαισίου αναφοράς για τη διαµόρφωση µεταναστευτικών

πολιτικών.

Η εµπειρία των κρατών υποδοχής µεταναστευτικών πληθυσµών, όπως είναι οι

Κάτω Χώρες και το Ηνωµένο Βασίλειο, έχει να προσφέρει πολλά στις νέες χώρες

υποδοχής µεταναστών όπως είναι η Ελλάδα και οι υπόλοιπες µεσογειακές χώρες.

Όµως, η υιοθέτηση καλών πρακτικών πρέπει να γίνεται µε γνώµονα τις εθνικές

ιδιαιτερότητες και οι όποιες πολιτικές ακολουθούνται κάθε φορά, χρειάζονται την

συµµετοχή των τοπικών κοινωνιών. Οι απόπειρες σύγκλισης των εθνικών πολιτικών

σε µία κοινή πολιτική δεν οδηγούν απαραίτητα στα ίδια αποτελέσµατα σε όλες τις

κοινωνίες. Μια συγκεκριµένη πολιτική ή καλή πρακτική, θα µπορούσε να δώσει

74

διαφορετικά αποτελέσµατα, αν εφαρµοζόταν αυτούσια σε µια άλλη χώρα, γιατί το

κοινωνικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο εφαρµόζονται οι πολιτικές είναι διαφορετικό σε

κάθε χώρα.

Στην παρούσα εργασία, έγινε λόγος για ένταξη και για ενσωµάτωση των

µεταναστών. Οι µεταναστευτικοί πληθυσµοί εντάσσονται και ενσωµατώνονται σε

µια κοινωνία, όταν υπάρχουν ήδη κατά την άφιξή τους οι κατάλληλες δοµές ένταξης.

Συνεπώς, η δηµιουργία των κατάλληλων δοµών που να διευκολύνουν την ένταξη

πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για τα ευρωπαϊκά κράτη, ακόµα και αν χρειαστεί

να αναδιοργανωθούν οι παραδοσιακές διαρθρωτικές δοµές των χωρών που θα το

επιχειρήσουν. Το σηµείο εκκίνησης για µια τέτοια αλλαγή είναι να αλλάξει ο τρόπος

που η κάθε χώρα βλέπει τον εαυτό της, αν δηλαδή επιθυµεί να είναι µια χώρα έθνος-

κράτος, ή µια πολυπολιτισµική κοινωνία. Αυτός ο τρόπος θέασης των πραγµάτων

προϋποθέτει την ενότητα µέσα από την πολυµορφία, σε ένα καθεστώς όπου οι

διαφορές στην εθνικότητα, στην γλώσσα και στον πολιτισµό, θα θεωρούνται

περισσότερο εποικοδοµητικές διαφορές παρά αποκλίσεις.

75

Βιβλιογραφία

Πρωτογενείς πηγές

Ελλάδα:

Ν. 2910/2001 «Είσοδος και παραµονή αλλοδαπών στην Ελληνική επικράτεια. Κτήση

της Ελληνικής Ιθαγένειας µε πολιτογράφηση και άλλες µεταβατικές διατάξεις».

Ν. 3386/2005 (Φ.Ε.Κ. 212/Α/23.8.2005)

«Είσοδος, διαµονή και κοινωνική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελληνική

Επικράτεια».

Ν. 3536/2007 (Φ.Ε.Κ. 42/Α/23.2.2007)

«Ειδικές ρυθµίσεις θεµάτων µεταναστευτικής πολιτικής και λοιπών ζητηµάτων

αρµοδιότητας Υπουργείου Εσωτερικών ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και Αποκέντρωσης».

Ν.3284/2004 (Φ.Ε.Κ. 217/Α/10.11.2004)

«Κώδικας της Ελληνικής Ιθαγένειας».

Ηνωµένο Βασίλειο:

Immigration Asylum and Nationality Act, 2006

Home Office (2005a), Selective Admission: Making Migration Work for Britain,

London: Home Office.

Home Office (2005b), Controlling our borders: Making Migration Work for Britain,

London: Home Office.

Home Office (2006), A points-based System: Making Migration Work for Britain,

London: Home Office.

76

Ευρωπαϊκή Νοµοθεσία:

Ανακοίνωση της Επιτροπής, «Εκπαίδευση Ενηλίκων: ποτέ δεν είναι αργά για

µάθηση», COM (2006) 614 τελικό, 2006.

Ανακοίνωση της Επιτροπής, «Μετανάστευση, Ένταξη και Απασχόληση», COM

(2003) 336.

Καθηµερινή- Ειδικές Εκδόσεις (The Economist), Μετανάστευση, τεύχος 49, Μάρτιος

2008.

Βιβλία

Γενική ∆ιεύθυνση ∆ικαιοσύνης, Ελευθερίας και Ασφάλειας: Εγχειρίδιο σχετικά µε

την Ένταξη για υπευθύνους χάραξης πολιτικής και ειδικούς επαγγελµατίες,

Βρυξέλλες: 2007.

Γεωργούλας Σ. (2001), Η νέα µεταναστευτική κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα και

η νοµιµοποίησή της, in: Μαρβάκης Αθ., Παρσανόγλου ∆.,Παύλου Μ. Μετανάστες

στην Ελλάδα, Αθήνα.

Γούλας, Χ., (2008), Εισαγωγή στην εκπαίδευση ενηλίκων και βασικές διδακτικές

τεχνικές, Αθήνα: ΙΝΕ/ ΓΣΕΕ.

Courau, S., (2000), Τα βασικά εργαλεία της εκπαίδευσης ενηλίκων, Αθήνα:

Μεταίχµιο.

∆ηµουλάς, Κ., (2006), Παράµετροι ένταξης των οικονοµικών µεταναστών, στο

Μπάγκαβος, Χ., Παπαδοπούλου, ∆., (επιµ.), Μετανάστευση και ένταξη των

µεταναστών στην ελληνική κοινωνία, Αθήνα: Gutenberg.

Έµκε- Πουλοπούλου, Η., (2007), Η µεταναστευτική πρόκληση, Αθήνα: Παπαζήσης.

Jarvis, P., (2003), Συνεχιζόµενη εκπαίδευση και κατάρτιση- Θεωρία και πράξη,

Αθήνα: Μεταίχµιο.

77

Ζαβός, Α., (2006), Migration Management as a Political Necessity, in Managing

Migration: the Greek, EU and International Contexts, Αθήνα: Ινστιτούτο

Μεταναστευτικής Πολιτικής.

ΙΜΕΠΟ, (2006), Πολιτικές Ένταξης των Μεταναστών: η Ευρωπαϊκή Εµπειρία,

Αθήνα: Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής.

ΙΜΕΠΟ, (2007), Μεταναστευτική Πολιτική: η Ευρωπαϊκή Εµπειρία,

Αθήνα:Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής.

Καβουνίδη, Τ., (2003), Έρευνα για τη οικονοµική και κοινωνική ένταξη των

µεταναστών, Αθήνα: Παρατηρητήριο Απασχόλησης Ερευνητική Πληροφορική Α.Ε.

Κασιµάτη, Κ., (2003), Πολιτικές µετανάστευσης και στρατηγικές ένταξης. Η

περίπτωση των Αλβανών και Πολωνών µεταναστών, Αθήνα: Gutenberg.

Κόκκος, Α., (2007), Εκπαίδευση Ενηλίκων- Το πεδίο, οι αρχές µάθησης, οι

συντελεστές, Πάτρα: Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήµιο.

Κούρτοβικ Ι. (2001), Μετανάστες: ανάµεσα στο δίκαιο και στη νοµιµότητα, in:

Μαρβάκης Αθ., Παρσανόγλου ∆.,Παύλου Μ. Μετανάστες στην Ελλάδα, Αθήνα.

Μήτσης, Ν., (2004), Στοιχειώδεις αρχές και µέθοδοι της εφαρµοσµένης

γλωσσολογίας, Εισαγωγή στη διδασκαλία της ελληνικής ως ∆εύτερης ή Ξένης

γλώσσας, Αθήνα: Gutenberg.

Μουσούρου, Λ.Μ., (2003), Μετανάστευση και Μεταναστευτική Πολιτική στην

Ελλάδα και στην Ευρώπη, Αθήνα: Gutenberg.

Μουσούρου, Λ.Μ., (2006), Παιδιά Παλλινοστούντων και Αλλοδαπών στο Ελληνικό

Σχολείο, στους, Μπάγκαβος, Χ., - Παπαδοπούλου, ∆., (επιµ.), Μετανάστευση και

ένταξη των Μεταναστών στην Ελληνική Κοινωνία, Αθήνα: Gutenberg.

78

Μπάγκαβος, Χ., - Παπαδοπούλου, ∆., (2006), Μετανάστευση και ένταξη των

µεταναστών στην ελληνική κοινωνία, Αθήνα: Gutenberg.

Μπάγκαβος, Χ., - Παπαδοπούλου, ∆., (2002), Μεταναστευτικές Τάσεις και

Ευρωπαϊκή Μεταναστευτική Πολιτική, Αθήνα: ΙΝΕ- ΓΣΕΕ.

Παύλου, Μ., (2007), Μακροπολιτικές προκλήσεις της Μετανάστευσης, στο

Κοντιάδης, Ξ., Παπαθεοδώρου, Θ., (επιµ.), Η µεταρρύθµιση της µεταναστευτικής

πολιτικής, Αθήνα: Παπαζήσης.

Ρουµπάνης Η., (2008), ∆ιαπολιτισµικότητα και ενσωµάτωση, Αθήνα: Εθνική Σχολή

Τοπικής Αυτοδοίκησης.

Rogers, A., (1999), Η εκπαίδευση ενηλίκων, Αθήνα: Μεταίχµιο.

Σταυροπούλου, Μ., Μιγγείρου, Κ., (2008), Θεσµικό πλαίσιο σε ∆ιεθνές, Ευρωπαϊκό

και Εθνικό Επίπεδο, Αθήνα: Εθνική Σχολή Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Τριανταφυλλίδου A. (2005), Ελληνική Μεταναστευτική Πολιτική:Προβλήµατα και

Κατευθύνσεις, Αθήνα, ΕΛΛΗΝΙΚΟ Ι∆ΡΥΜΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ

ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (ΕΛΙΑΜΕΠ).

Τσουκαλάς, Σ., Παπαγεωργίου, Π., Ρετάλης, Σ., Προσδιορίζοντας ∆είκτες

Αποτελεσµατικότητας Προγραµµάτων Εκπαίδευσης Ενηλίκων Μεταναστών στην

Ελλάδα. Εισήγηση που παρουσιάστηκε στο Επιστηµονικό Συνέδριο του ΙΜΕΠΟ

«Μετανάστες στην Ελλάδα: Εµπειρίες- Πολιτικές- Προοπτικές», Αθήνα, ΙΜΕΠΟ: 24

Νοεµβρίου 2006.

79

Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία:

Bourdieu P., (1991), Language and symbolic power, Cambridge: Polity Press.

Collins, J., (1988), Migrant Hands in a Distant Land, Sydney & London: Pluto.

Favell A. (2000), Philosophies of Integration: Immigration and the idea of citizenship

in France and Britain, Basingstone:Macmillan.

Gilroy P., (2004), After Empire: Melancholia or convivial culture? London:

Routledge.

Habermas, J. (1989), The Structural Transformation of the Public Sphere,

Cambridge: Polity.

Kruyt A. & riessen J. (1996), “Great Britain” in Vermeulen Hans (ed.), Immigrant

Policy for a Multicultural society, Brussels:MPG.

Kyambi S.(2004), What are the strengths and weaknesses of the British multicultural

model?

www.cicerofoundation/presentaion-kyambi.ppt#5

Layton-Henry, (2004), Britain: From Immigration Control to Migration

Management, in Cornelius, Wayne A., Controlling Immigration: A global perspective,

Stanford California: Stanford University Press.

Marinelli, V., (2005), The Netherlands, in Niessen, J., Schibel, Y., Thomson, C.,

(eds.), Current Immigration Debates in Europe: A Publication of the European

Migration Dialogue, Migration Policy Group.

80

riessen, J., Schibel, Y., Magoni, R., (eds.), (2005), “The EU and US approaches to

the management of immigration”, The Netherlands, Institute for Multicultural

Development.

Penninx, R., (2005a), Dutch Integration Policies after the Van Gogh Murder,

www.canada.metropolis.net/events/metropolis_presents/social_integration/

Penninx_Lecture_january_2005.pdf.

Penninx, R., (2005b), Is the Dutch Integration Model in disarray? Lecture at the

International Seminar “Integrating Migrants In Europe”, Cicero Foundation, Paris, 9-

10 June.

Sassen S. (1999), Guests and Aliens, New York:The New Press.

Schnapper, D., (1992), Europe of Migrants, essays in the politics of Immigration,

Paris: Francois Bourin.

Zimmermann, K., (ed.), (2005), European Migration: What do we know? New

York: Oxford University Press.

Άρθρα- Μελέτες:

Αθανασίου Λ. (2001), Προβλήµατα διαπολιτισµικής προσέγγισης της εκπαίδευσης

στην Ελλάδα, ∆ΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣH, 1/2001, σελ. 15-25.

Brubaker R., (2001), the return of assimilation? Changing perspectives and its

sequels in France, Germany and the United States, Ethnic and racial studies, no. 4 pp

531-548.

81

Γούλας, Χ., ( 2006), Ο ρόλος και ο βαθµός συµµετοχής των ενηλίκων

καταρτιζόµενων στην διαδικασία της κατάρτισής τους, ∆ιαθέσιµο στο

www.adulteduc.gr

Department for Communities and Local Government, February, (2008), The

Governments Response to the Commission on Integration and Cohesion,

www.communities.gov.uk

European Foundation for the Improvement of Living Conditions: Local

Integration Policies for Migrants in Europe, 2007, pp.12-68.

Entinger H. & Biezeveld R. (2003), Benchmarking in Immigrant Integration,

Rotterdam, European Research Centre on Migration and Ethnic Relations, Faculty of

Social Sciences, Erasmus University Rotterndam.

Focus- Migration, (2008), Do obligatory civic courses for Immigrants in Western

Europe further Integration?

www.focus-migration.de/pdf

Jacobs D., Rea A., (2007), The end of National Models? Integration courses and

citizen trajectories in Europe, EUSA Conference, Montreal, 17-19 May,

www.unc.edu/euce/eusa2007/papers/jacobs-d-11i.pdf

Hansen R., (2000), Citizenship and Immigration in Post-War Britain: The

Institutional Foundations of a Multicultural State,

www.psa.ac.uk/cps/2000/Hansen%Randall.pdf

IrDIAC (2005), A review of recent literature on the impact of integration on Dutch

society, Ministry of Justice, Holland.

82

Kiwan D., (2008), Becoming a British Citizen: A learning journey,

www.justice.gov.uk/docs/becoming-a-citizen.pdf

Malik K., (2001), The trouble with multiculturalism, www.spiked-

online/comArticlew/00000002D35.htm

Musso-van der Velde S., (2004), Immigrant Integration Policy- The case of

Netherlands, www.pcb.ub.es/idp/cat/2-recerca/immig/pdf.

Review of Migrant Integration Policy in the UK, June 2008, Department for

Communities and Local Government: London

www.communities.gov.uk/documents/communities/pdf/838994.pdf

The Netherlands: Discrimination in the name of Integration, n. 1, May 2008,

www.hrw.org/backgraounder/2008/netherlands.0508.web.pdf

Van Heelsum A., (2008), Case study on Diversity Policy in Employment and Service

Provision, Institute for Migration and Ethnic Studies (IMES) , Amsterdam: University

of Amsterdam.

Vasta E., (2008), The British Model of Integration, Compas: University of Oxford,

www.econ.born.edu.tr/cee/cee/VastaEllie.ppt

Ηλεκτρονικές Πηγές:

www.ideke.edu.gr/, Γενική Γραµµατεία ∆ια Βίου Μάθησης, (τελευταία επίσκεψη

14/11/08 )

www.eurofound.europa.eu/areas/populationandsociety/clip.ht, ∆ικτυακός τόπος του

Ευρωπαϊκού ∆ικτύου πόλεων για την ένταξη των µεταναστών, (τελευταία επίσκεψη

14/11/08 )

83

www.peterbourough.gov.uk/page-3838, Ιστοσελίδα του οµώνυµου ∆ήµου του Η.Β,

σχετικά µε το πρόγραµµα ένταξης µεταναστών, (τελευταία επίσκεψη 14/11/08 )

www.hmso.gov.uk-/acts:Το Νοµοθετικό πλαίσιο του Ηνωµένου Βασιλείου,

(τελευταία επίσκεψη 14/11/08 )

www.imepo.gr: Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής, (τελευταία επίσκεψη

14/11/08 )

www.inegsee,gr: Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ, (τελευταία επίσκεψη 11/11/08 )

www.migrant.gr: Ελληνικό Φόρουµ Μεταναστών, (τελευταία επίσκεψη 9/11/08 )

http://users.fmg.uva.nl/avanheelsum/: (τελευταία επίσκεψη 5/11/08 )

www.compas.ox.ac.uk/: The Centre on Migration Policy and Society, Universtity of

Oxford, (τελευταία επίσκεψη 11/10/08 )

www.bia.homeoffice.gov.uk/: Home Office- UK Border Agency, (τελευταία

επίσκεψη 11/10/08 )

http://europa.eu/: Επίσηµος δικτυακός τόπος της Ευρωπαικής Ένωσης, (τελευταία

επίσκεψη 5/10/08 )

www.mmo.gr: Mediterranean Migration Observatory, (τελευταία επίσκεψη 5/10/08)

www.kedek.inpatra.gr: Κέντρο ∆ιαπολιτισµικής Εκπαίδευσης Πανεπιστηµίου

Πατρών, (τελευταία επίσκεψη 4/10/08 )

www.jcwi.org.uk: Joint Council for the Welfare of Immigrants, (τελευταία επίσκεψη

3/10/08)

http://diavatirio.net: Ηλεκτρονικό περιοδικό για µετανάστες, (τελευταία επίσκεψη

1/10/08 )

84

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

1) Αντίγραφο του σώµατος της επιστολής της Γενικής Γραµµατείας ∆ια Βίου

Μάθησης, σχετικά µε τα στατιστικά στοιχεία των ετών 2004-2008, από το

πρόγραµµα «Εκµάθηση της Ελληνικής Γλώσσας ως δεύτερης σε εργαζόµενους

Μετανάστες».

85

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: 2

Το Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς για τις Γλώσσες του Συµβουλίου της

Ευρώπης.

Επίπεδο Α: Χρήστης µε στοιχειώδεις γνώσεις.

Α1: Πρώτη επαφή µε τη γλώσσα ή εισαγωγικό επίπεδο.

Α2: Ενδιάµεσο επίπεδο- επίπεδο επιβίωσης.

Επίπεδο Β: Ανεξάρτητος χρήστης.

Β1: Ανώτερο επίπεδο.

Β2: Ανεξάρτητος χρήστης.

Επίπεδο C (Γ): Έµπειρος χρήστης.

C1 (Γ1): Αυτόνοµος χρήστης της γλώσσας.

C2 (Γ2): Εξειδικευµένη γνώση της γλώσσας.