8/18/2019 18 Ιουλίου 1913 Η Ανακωχή

1/6

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 248 

18 Ιουλίου 1913: Η Ανακωχή 

(Διήγηση του Νικήτα133 )

«Η είδηση της ανακωχής έπεσε σαν βόμβα. Δεν την περιμέναμε. Ήμασταν στο

δρόμο για την Σόφια, μια δυο μέρες ακόμη και θα την βλέπαμε από κοντά. Αλλά

 μπήκαν στη μέση οι Μεγάλες Δυνάμεις , οι “αξιοσέβαστες κυρίες”   όπως τις

έλεγε ο Βενιζέλος, και μας τα θαλάσσωσαν. Τι να γίνει; Δεν μπορείς και να τα

βάλεις με όλο τον κόσμο … Διακόσιες χιλιάδες άνθρωποι είχαμε γυρισμένα τα

 μάτια μας στον “κουμπάρο”. Ότι πει αυτός θα γίνει. Θέλει να αφήσουμε τα

όπλα; Θα τα αφήσουμε. Θέλει να τραβήξουμε μπροστά; Φτάνει να μας κάνει

ένα νόημα. Εδώ είμαστε! Θα κάνουμε ότι θέλει ο κουμπάρος! Δικοί του και στην

ειρήνη και στη φωτιά. Γιατί ότι πει αυτός, θα πει πως έτσι έπρεπε να γίνει.» 

Αυτά τα λόγια δεν τα λέω τώρα, τόσα χρόνια μετά τον πόλεμο. Είναι από ένα

γράμμα που έστειλα στους δικούς μου, τη μέρα που μάθαμε ότι κηρύχθηκε η

ανακωχή. Τα έβαλα για να δείτε πώς σκεφτόμασταν τότε. Εμείς, παρ’ όλες τις

βαριές απώλειες, θέλαμε να συνεχίσουμε. Και σαν Στρατιώτες, είχαμε πίστη

στον Αρχιστράτηγό μας. Και μη κάνετε το λάθος να με πείτε «φιλοβασιλικό».

Δεν ξέραμε τότε από τέτοια. Δεν υπήρχε ακόμη ο απαίσιος Διχασμός. Εμείς

ξέραμε τότε, ότι είχαμε έναν μεγάλο Στρατηλάτη, που πήγαινε μπροστά και τον

ακολουθούσαμε, και έναν Πρωθυπουργό, που έδινε τις δικές του μάχες με

εχθρούς αλλιώτικους. Και οι δυο τους κάνανε τη δουλειά τους, όσο καλύτερα γινόταν, για το συμφέρον της Πατρίδας. 

 Όσο για εμάς, κάναμε κι εμείς τη «δουλειά»  μας. Το καθήκον μας. Και το

κάναμε με πολύ πάθος. Θα σας διηγηθώ ένα περιστατικό για να καταλάβετε. Ο

Ανθυπασπιστής Κωνσταντίνος Κριτσιλής, του ΙΙΙ/19 Τάγματος, τραυματίστηκε

στο Πρεντέλ  Χαν στις 17 Ιουλίου. Επ’ ουδενί λόγω δεν εγκατέλειπε τη μάχη,

έδεσε το τραύμα του και συνέχισε. Την άλλη μέρα, νέα μάχη. Μπροστά ο

Κριτσιλής, στην πρώτη γραμμή. Ώσπου οι σάλπιγγες σήμαναν το «παύσατε

πυρ», αφού κηρύχτηκε η ανακωχή. Το απόγευμα έγινε η ταφή των νεκρών.

Ανάμεσά τους κι ο Κριτσιλής, που έπεσε στην τελευταία επίθεση του πολέμου.

Και πέσανε κι άλλοι πολλοί στο Πρεντέλ Χαν. Ο Λγός Νικόλαος Κοντογούρης, ο

έφεδρος Υπλγός  Χαράλαμπος Παπαδημητρίου, ο Ανθγος ΠΖ Χαρίλαος

Βλαχιώτης, οι έφεδροι Ανθγοί Θεόδωρος Παρλακώστας, Ιωάννης Πρεβεζάνος,

Γεράσιμος Μυτάκης, Χρήστος Παπαγιαννόπουλος  και ο Ανδρέας Χοϊδάς που

133  Στρατιώτης  εθελοντής Νικήτας Μαύρος, τελειόφοιτος της Φαρμακευτικής, ΙΙΙ/18

Τάγμα, 6η  ΜΠ , πραγματικό  πρόσωπο, όπως και ο «φίλος» του Μιχάλης Σαλαχώρης.

(Υπήρξαν πράγματι και αναφέρονται στο βιβλίο του Αρ. Περίδη «Στα κανόνια μας»,

αλλά οι «διηγήσεις» τους είναι καθαρά μυθιστορηματικές.)

8/18/2019 18 Ιουλίου 1913 Η Ανακωχή

2/6

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 249 

υπέκυψε από τραύματα στο Β’ Ορεινό Χειρουργείο, ο Ανθστής ΠΖ Σεραφείμ

Λούρος.

Σε ένα άλλο επεισόδιο, την τελευταία μέρα, ένας Λόχος είχε κυκλωθεί από

πολυάριθμους εχθρούς. Σαν φάνηκαν Στρατιώτες με λευκές σημαίες, που τιςφέρνανε να τις στήσουν για την ανακωχή

134  που κηρύχθηκε στο μεταξύ, οι

μαχητές παρεξηγήθηκαν: 

«Λευκή σημαία; Τι πάει να πει αυτό; Δεν παραδινόμαστε εμείς κύριε Λοχαγέ.

Προτιμούμε να σκοτωθούμε εδώ πέρα. Δεν σηκώνουμε λευκή σημαία!» Είχαν

νομίσει ότι πρόκειται για παράδοση και όρμησαν να σκίσουν τις σημαίες!

Στις 18 Ιουλίου, ο Λόχος μας ήταν πάνω στο 1378, στις «προφυλακές  μάχης» 

του Τάγματος. Ο καιρός ήταν βροχερός και ψυχρός αλλά αυτό δεν με πείραζε.

 Ένοιωθα ότι η βροχή ξέπλενε το αιματοβαμένο χώμα και ότι το κρύο περιόριζε

τα φαντάσματα των τόσων σκοτωμένων. Αλλά η μεγάλη μας απορία ήταν πώς

εξαφανίστηκαν οι Βούλγαροι … Οι περίπολοί μας δεν βρήκαν ούτε έναν στις

θέσεις που κατείχαν την προηγούμενη μέρα. 

«Συνάδελφοι, φινίρανε οι μπαρτζολίες! Ελάτε μωρέ αδέρφια να σας φιλήσω!» 

«Τι τρέχει μωρέ Αντώνιο;» 

«Μωρέ φινίρανε σας λέω. Οι περίπολοι δεν βρήκαν ούτε βουλγάρικο  ίσκιο …» 

«Καλά μωρέ Αντώνιο, και δεν ακούσαμε τίποτα;» 

134 Το επίσημο ανακοινωθέν είχε ως εξής:

«Οι στρατιωτικοί πληρεξούσιοι συνελθόντες σήμερον την 17 ην   (30) Ιουλίου 1913 όπως

διατυπώσωσι συμφώνως προς την απόφασιν της Συνδιασκέψεως τους όρους της

εκεχειρίας, ομοφώνως απεφάσισαν όπως διαταχθή η ταυτόχρονος αναστολή των

εχθροπραξιών υπό τους εξής όρους: 

1ον  ) Θέλει ορισθή γραμμή διαχωρισμού ίσης αποκαταστάσεως από των εκατέρωθεν

προφυλακών και δη από του σημείου του παρ’ αυτών κατεχομένου την μεσημβρίαν της

18ης (31) Ιουλίου. Η γραμμή αύτη θέλει ειδικώτερον ορισθή δια λευκών σημαιών. 

2ον  ) Η εκεχειρία θέλει είσθαι διαρκείας πέντε ημερών αρχομένων την μεσημβρίαν της18

ης (31) Ιουλίου (ώρα Κεντρικής Ευρώπης). 

3ον  ) Πάσα κίνησις στρατεύματος ως και ο οιουδήποτε είδους εφοδιασμός, θέλει ενερ-

γείσθαι μόνον εντεύθεν των προφυλακών. 

4ον  ) Οι εμπόλεμοι θέλουσι αμοιβαίως αλλήλοις ανακοινώση τας παρούσας διατάξεις,

όπως επιτευχθή η ταυτόχρονος των εχθροπραξιών παύσις.

5ον  ) Τα Γενικά Στρατηγεία θέλουσιν ειδοποιηθή επειγόντως, δια την έγκαιρον έκδοσιν

των οικίων διαταγών. 

6ον  ) Θέλουσι εφαρμοσθή αι διατάξεις των άρθρων 50 και 57 της διεθνούς συμφωνίας,

της αφορώσης εις τα νόμιμα του κατά ξηράν πολέμου. 

Εφ’ ω και υπεγράφη το παρόν πρακτικόν  

Εν Βουκουρεστίω τη 17 (30) Ιουλίου 1913 

Γενικός Υπασπιστής Σγός Κοάντα, Σγός Φίτσεφ, Σχης Κριτσέσκος, Σχης Σμίλιανιτς, Ανσχης

 Στάνσιεφ, Ανσχης Καλαφάτοβιτς, Λγός Πάλλης 

8/18/2019 18 Ιουλίου 1913 Η Ανακωχή

3/6

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 250 

«Όσκε ψυχούλα μου … δεν είναι σαν εμάς αυτοί φαίνεται …» 

Δεν είχε άδικο ο Αντώνιο ο σαλπιγκτής μας … Θυμήθηκα τη φασαρία που

κάναμε εμείς τότε που περνούσαμε το Δρίσκο, με το τσιγαράκι στο στόμα και

χαλώντας τον κόσμο με τις φωνές μας και μου φαινόταν αδιανόητο. Χαθήκαν οι

αρκουδιαρέοι και δεν ακούσαμε ούτε ένα κρότο; Φύγανε τόσα Συντάγματα καιδεν άναψαν ούτε ένα τσιγάρο; Α πα πα, αλλιώτικοι άνθρωποι … 

«Έγινε ανακωχή ψυχούλα μου … έχουμε ανακωχή πέντε μερώνε …» έλεγε τρα-

γουδιστά ο Αντώνιο και το χαμόγελο έφτανε ως τ’ αυτιά του.

«Και πούθε τόμαθες εσύ  μωρέ Αντώνιο;» 

«Μου τόπεν  η “Μαρίκα”  του Λοχαγού. Αυτός έχει πάντα σωστά φορματσιόνι.»

Πράγματι, σε λίγο ήρθε ο Λοχαγός και διέταξε να παραταχθεί ο Λόχος, για να

διαβάσει με κάθε επισημότητα την Ημερήσια Διαταγή, που έλεγε για την

ανακωχή! Το τι επακολούθησε, δύσκολα μπορεί να περιγραφεί. Ζητωκραυγές,

πυροβολισμοί στον αέρα, αγκαλιές, φιλιά, χοροί. Τα υψώματα και οι χαράδρες

του Χάρου, που μέχρι χθες αντιλαλούσαν κανονιές και βογγητά, θαρρείς και

συμμερίζονταν τη χαρά μας. Ως και η βροχή σταμάτησε κι ακούστηκαν ξανά

κελαηδήματα … 

Μετακινηθήκαμε σε νέες θέσεις, στο τελευταίο ύψωμα της Τζουμαγιάς. Από κει

βλέπαμε καθαρά κάτι λευκά σπιτάκια, που ήταν οι Μεθοριακοί Σταθμοί των

παλαιών συνόρων της Βουλγαρίας με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στις 5 μ.μ.,

πλησίασαν τους διπλοσκοπούς μας τρεις έφιπποι με λευκή σημαία. Ήταν έναςΤαγματάρχης, μεγαλοπρεπής και ξανθογένης, ένας  νεαρός Υπολοχαγός με

κατεβασμένα τα γαλανά μάτια του, που μάλλον ήταν Υπίατρος, και ένας 

σαλπιγκτής, με τόσο ηλίθιο ύφος, που δεν θύμιζε σε τίποτα τον δικό μας τον

8/18/2019 18 Ιουλίου 1913 Η Ανακωχή

4/6

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 251 

Αντώνιο. Μίλησαν στους σκοπούς βουλγάρικα, αλλά αυτοί πέρα από «ντόμπερ

βέτσερ» και «ντα»135

 δεν ξέραν άλλη λέξη. Ευτυχώς οι Βούλγαροι ξέρανε λίγα

γαλλικά. Και οι Αξιωματικοί τους γούρλωσαν τα μάτια, σαν τους απάντησαν σε

άπταιστα γαλλικά οι σκοποί μας. 

«Ομιλείτε γαλλικά;» «Ολίγα κύριε Ταγματάρχα …» 

«Φωνάξτε παρακαλώ τον  επί κεφαλής Αξιωματικό σας» 

Προτού τον φωνάξουν, ήρθε προς συνάντησή τους ο Υπολοχαγός Χαράλαμπος

Νικολόπουλος136

, με 10 άνδρες της 1ης  Διμοιρίας.  Άρχισαν να συζητούν στα

γαλλικά και ο Βούλγαρος συνέχισε να γουρλώνει τα μάτια, βλέποντας απλούς

Στρατιώτες να κάνουν τη μετάφραση. Πού να ήξερε ότι οι 10 Στρατιώτες που

είχε μαζί του ο Νικολόπουλος ήταν 4 ομογενείς από το Παρίσι και 6  από την

Αίγυπτο, που είχαν τα γαλλικά για δεύτερη γλώσσα τους  ... Ο  Λοχαγός μας

κοίταζε τον Βούλγαρο με την υπερηφάνεια του νικητή, και απαντούσε κι αυτός

με τα μάτια … Ο Βούλγαρος πρότεινε να ορίσουμε «ζώνη ανακωχής»137

, έχοντας

φέρει μαζί του και ακόντια με σημαίες. Ο Νικολόπουλος απάντησε ότι δεν έχει

τέτοιες εντολές και κανονίστηκε νέα συνάντηση για την επόμενη μέρα την ίδια

ώρα. Το επόμενο πρωί ήρθε ο Διοικητής του Συντάγματός μας, ο Ανχης κ. Κ.

Τριαντάκης, μαζί με τον Επιτελάρχη του τον Τχη Χατζηανέστη και τον κύριο

135 («καλησπέρα» και «ναι») 

136 Η εξιστόρηση των γεγονότων στο σημείο αυτό βασίζεται στο «Ημερολόγιο Εκστρα-

τείας» του Χαρ. Νικολόπουλου (απόσπασμα που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΑ

Εικονογραφημένη, τ. 537), αλλά επιβεβαιώνεται και από το βιβλίο του Περίδη. 137 

 (ουδέτερη ζώνη) 

8/18/2019 18 Ιουλίου 1913 Η Ανακωχή

5/6

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 252 

Κοκκίδη, για να κανονίσουν τις λεπτομέρειες προφανώς. Και το απόγευμα

ξαναήρθαν οι Βούλγαροι και ορίστηκε η ουδέτερη ζώνη. Όχι ότι ηρεμήσαμε,

αλλά σταμάτησαν οι μάχες και το μεγάλο μακελειό.

Ανάμεσα στις δύο άσπρες γραμμές που όριζαν οι σημαίες σε όλο το μήκος τουμετώπου, εκτεινόταν η «νεκρή ζώνη». Και την επόμενη μέρα, καθώς ο ήλιος

ανέβαινε στον ουρανό και ο υδράργυρος σκαρφάλωνε στους 37 βαθμούς, οι

δυο πλευρές ασχολήθηκαν με την ταφή των νεκρών τους. Αντί για μάνλιχερ

κρατούσαν τώρα φτυάρια και αξίνες. Η «νεκρή ζώνη»  γέμισε από αγγαρείες,

από τη μια φαντάροι και τσολιάδες, από την άλλη οι Βούλγαροι με τις πράσινες

στολές και τα μαύρα καλπάκια τους.

Οι νεκροί είναι ανακατεμένοι και έτσι ανακατεύονται  και οι αγγαρείες. Κάθε

που σταματάνε για να ξαποστάσουν, ανταλλάσσουν άγριες ματιές και θαρρείς

πως θα ξαναρχίσουν τον πόλεμο.  Ένας Εύζωνος βγάζει την καπνοσακούλα του

να στρίψει τσιγάρο. Απέναντι ο Βούλγαρος φαντάρος τον κοιτάζει λαίμαργα … 

«Ουρέ δόλιε, χαρμάν’ς είσι;» και του προτείνει την σακούλα.

 Όλοι σωπαίνουν και καθώς ο Βούλγαρος απλώνει το χέρι του  χαμογελώντας 

ντροπαλά, δέχεται μια καμτσικιά στο πρόσωπο από έναν Επιλοχία. Ο Εύζωνος

αγριεύει: 

«Γιατί τον βαράς ουρέ ζαγάρ;» 

Και μεμιάς σηκώνεται και ορμά στον Βούλγαρο Επιλοχία, χτυπώντας τον με τιςγροθιές. Τρομαγμένοι οι Αξιωματικοί, με σφυρίχτρες και φωνές, μαζεύουν τους

αγριεμένους φαντάρους, πριν γενικευθεί η συμπλοκή. 

«Θα σι μάθου ιγώ, να γένεις άνθρωπους παλιόσκυλου» μονολογεί ο Εύζωνος

και δείχνει ακόμη τις γροθιές του στον Επιλοχία, που απομακρύνεται, με το

πρόσωπο γεμάτο αίματα. 

Παραπέρα, σε μια χιλιομπαλωμένη σκηνή, ένας Συνταγματάρχης με κάτασπρα

μουστάκια, γράφει την αναφορά του και ξεσπάει σε κλάματα. Τον βλέπει από

το άνοιγμα της σκηνής ο Εύζωνος σκοπός και απορεί: «Ουρέ, κλαίν’ και τα θηρία;» 

Το κλάμα του Συνταγματάρχη συνεχίζεται. Μιλάει μονάχος του: 

«Πάει ο Γιάννης μου, πάει κι ο Γιώργος, πάνε τα παιδιά μου … Τι θα πω στις

 μάνες και τις γυναίκες τους;» 

Ο Συνταγματάρχης που κλαίει είναι ο Παπαδόπουλος, ο σκληρός Διοικητής του

1ου  Ευζωνικού Συντάγματος. Προσπαθεί να γράψει την αναφορά του,  και

συνάμα μνημονεύει τους ήρωες Βελισσαρίου και Κολοκοτρώνη και τους τόσους

Ευζώνους του που έμειναν στο 1378. Δεν του απόμεινε ούτε ένας Διοικητής. Τα

υπολείματα των Ταγμάτων του διοικούν Ανθυπολοχαγοί, τους Λόχους διοικούν

Υπαξιωματικοί και τις Διμοιρίες απλοί Εύζωνοι. 

8/18/2019 18 Ιουλίου 1913 Η Ανακωχή

6/6

 

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 253 

Λίγα χιλιόμετρα παραπάνω, κλαίει και ο Βούλγαρος Στρατηγός Ιβανώφ. Αλλά

δεν θρηνεί για τις απώλειές του. Θρηνεί από λύσσα για το όνειρο που έσβησε.

Οι Επιτελείς του τον πιέζουν να εκμεταλλευθούν την ανακωχή για βελτίωση των

θέσεών τους. Αγριεύει και τους δείχνει το τηλεγράφημα του  Αρχιστρατήγου

τους, του Σαβώφ:«… Δια την πιστήν τήρησιν της ανακωχής έχει εγγυηθεί η τιμή του Τσάρου και

της Βουλγαρίας …» 

Η τελευταία παράγραφος της Διαταγής, που την υπέκλεψαν οι τηλεγραφητές

της Μεραρχίας μας, είχε γνωστοποιηθεί σε όλο το στράτευμα , και όλοι μαζί

τραγουδούσαμε δυνατά, να μας ακούν και οι απέναντι: 

«Η τιμή, τιμή δεν έχει 

Και χαρά του που την έχει …» 

Να γελάσει κάθε πικραμένος, ακόμη και οι ψαράδες της Καβάλας, για την τιμή

του Τσάρου, που τους χρωστάει ακόμη τις 65 οκάδες ψάρια που είχε αγοράσει

βερεσέ138

 … 

Ξέρετε τι μου έχει μείνει στη μνήμη έντονα; Ότι παρ’ όλο που αυτά σήμαιναν

ότι τελείωσε ο πόλεμος, ότι θα γυρίσουμε σπίτια μας ζωντανοί, ότι θα γυρίσω

κι εγώ να τελειώσω τις σπουδές μου, υπήρχε μια γεύση περίεργη στο στόμα.

Σαν να μας κόψανε στο φαγητό επάνω που άνοιγε η όρεξη. Έτσι νοιώθαμε.

Μην ψάξετε αν είχαμε δίκιο ή άδικο που νοιώθαμε έτσι. Δεν έχει σημασία.

Απλά, έτσι αισθανόμασταν. Σαν να αφήσαμε τη δουλειά στη μέση. 

138  Σε όλο τον Ελληνικό Στρατό είχε κυκλοφορήσει η ιστορία με τον Τσάρο Φερδινάνδο,

που είχε «φεσώσει» τους Καβαλιώτες ψαράδες, αγοράζοντας «βερεσέ» ψάρια που δεν

τα πλήρωσε ποτέ …