EBDOMADIAIO ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥΣυντάκτης: † Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος & Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

Ἀριθμ. 14

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 22 IANOYAΡΙΟΥ 2010Μνήμη Τιμοθέου Ἀποστόλου, Ἀναστασίου τοῦ Πέρσου

ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙΟ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ

Τήν 26η τοῦ μηνός Ἰανουαρίουἑορτάζουμε τήν μνήμη τοῦ ἁγίου Ἀμμωνᾶ.

Αὐτός ὁ ἅγιος Ἀμμωνᾶς ἦταν Ἐπίσκοπος γιά τόν ὁποῖο ὁ Μέγας Ἀντώνιοςεἶχε πεῖ ὅτι θά προκόψει στόν φόβο τοῦ Θεοῦ. Ὁ ἅγιος εἶχε μεγάλη ἀνεξικακίακαί ἀγαθότητα, τόση ὥστε δέν ἐγνώριζε καθόλου τήν κακία. Ἔτσι, ὅταν ἔγινεἘπίσκοπος ἔφεραν σ᾽ αὐτόν μία νέα, ἡ ὁποία ἔμεινε ἔγγυος ἀπό κάποιον. Ὁμοίωςἔφεραν στόν ἅγιο καί ἐκεῖνον πού ἔφθειρε τήν νέα καί ζητοῦσαν νά τούς ἐπιτιμήσει.Ὁ ἅγιος ὅμως Ἀμμωνᾶς ὄχι μόνο δέν τούς ἐπιτίμησε, ἀλλά οὔτε καθόλου τούςκατέκρινε. Μάλιστα, ἀντί νά ἐπιτιμήσει τήν γυναίκα, τήν σφράγιζε στήν κοιλιάτης καί τῆς δώρισε καί ἕξι ζευγάρια σεντόνια!

Ἄλλοτε πάλι ἐπῆγε ὁ ἅγιος σέ ἕνα τόπο καί ἐκεῖ ἦταν ἕνας μοναχός, πού φη-μιζόταν ὅτι πορνεύει μέ μία γυναίκα. Μάλιστα ἐκείνη τήν φορά ἔτυχε νά εἶναιμέσα στό κελλίο τοῦ μοναχοῦ ἡ γυναίκα μέ τήν ὁποία ἁμάρτανε. Αὐτό τό ἤξερανοἱ ἄλλοι ἐντόπιοι καί παρακάλεσαν τόν ἅγιο Ἀμμωνᾶ νά περάσει, ὡς Ἐπίσκοποςπού ἦταν, ἀπό τό κελλί τοῦ μοναχοῦ, γιά νά ἐξευτελιστεῖ ὁ μοναχός γιά τήν ἁμαρ-τία του. Πῆγε ὁ ἅγιος στό κελλί τοῦ μοναχοῦ μέ τούς ἐντοπίους ἄλλους μοναχούςκαί λαϊκούς. Ὁ μοναχός, ὅταν τούς εἶδε, πρόλαβε καί ἔκρυψε τήν γυναίκα σέἕνα πιθάρι, ἀλλά ὁ Ἀμμωνᾶς, σάν ἅγιος, τό γνώριζε αὐτό καί πῆγε καί κάθισε

2

πάνω στό στόμιο τοῦ πιθαριοῦ. Ἔπειτα πρόσταξε τούς ἄλλους νά ἐρευνήσουν,γιά νά τοῦ βροῦν τήν γυναίκα, γιά τήν ὁποία τοῦ κατήγγειλαν. Ἀλλά αὐτοί δέντήν βρῆκαν πουθενά. Καί μετά εἶπε σ᾽ αὐτούς, τούς κατηγορήσαντες τόν μοναχό:«Ὁ Θεός νά σᾶς συγχωρέσει γιά τήν ἁμαρτία πού κάνατε μέ τό νά συκοφαντή-σετε τόν ἀδελφό σας μοναχό». Τότε αὐτοί καταντροπιασμένοι ἀναχώρησαν καί ὁἅγιος Ἀμμωνᾶς πιάνοντας τό χέρι τοῦ μοναχοῦ (δείχνοντάς του ἔτσι τήν ἀγάπητου σ᾽ αὐτόν) τοῦ εἶπε αὐτόν τόν ἁπλό λόγο: «Πρόσεχε, ἀδελφέ μου». Καί ἀνα-χώρησε!

Τήν 28η τοῦ μηνός Ἰανουαρίουἑορτάζουμε τήν μνήμη τοῦ ἁγίου Ἰακώβου τοῦ Ἀσκητοῦ.

Ὁ ὅσιος Ἰάκωβος ἐγκατέλειψε τά ἐγκόσμια καί ἐγκαταστάθηκε γιά δεκαπέντεχρόνια σέ μιά σπηλιά δίπλα σέ μιά κωμόπολη. Προόδευσε πολύ στήν ἄσκηση,τόσο πολύ, ὥστε ἀξιώθηκε ἀπό τόν Θεό νά κάνει θαύματα: Ἔδιωχνε δαίμονες,γιάτρευε ἀσθένειες καί πολλές ἀνίατες ἀρρώστιες. Ἀπό τότε ἔγινε γνωστός καίξακουστός σέ ὅλους. Πολλοί πήγαιναν στό κελλί του γιά νά ὠφεληθοῦν καί νάθεραπευθοῦν. Πήγαιναν ὄχι μόνο εὐσεβεῖς, ἀλλά καί ἀσεβεῖς, τούς ὁποίους νου-θετοῦσε μέ παραδείγματα ἀπό τήν Ἁγία Γραφή καί τούς ἔστρεφε στήν εὐσέβεια.

Ὁ φθονερός ὅμως διάβολος, βλέποντας τήν πολύ μεγάλη ὠφέλεια πού εἶχε ὁλαός ἀπό αὐτόν, τόν μίσησε καί προσπάθησε νά διώξει τόν ὅσιο ἀπό ἐκεῖ. Ἔτσιἔβαλε μερικούς κακούς ἀνθρώπους γιά νά βροῦν τρόπους νά διώξουν τόν ὅσιο ἀπότό κελλί του. Αὐτοί βρῆκαν μία πόρνη καί τῆς ἔδωσαν εἴκοσι χρυσά φλουριά,ὑποσχόμενοι νά τῆς δώσουν καί ἄλλα περισσότερα, ἄν καταφέρει νά ἁμαρτήσειμέ τόν ὅσιο καί ἔτσι νά τόν διώξουν ἀπό τήν περιοχή.

Ὅταν λοιπόν νύχτωσε, ἡ ἀδιάντροπη καί ἄσωτη αὐτή γυναῖκα πῆγε στό κελλίτοῦ ὁσίου, χτύπησε τήν πόρτα καί τόν παρακάλεσε νά τήν ὑποδεχθεῖ. Ἐκεῖνοςδέν ἤθελε νά τῆς ἀνοίξει. Αὐτή ὅμως ἔμεινε πολλή ὥρα καί τόν παρακαλοῦσε μέδάκρυα νά τῆς ἀνοίξει. Ὅταν ἐκεῖνος ἄνοιξε τήν πόρτα καί τήν εἶδε, νόμισε ὅτιἦταν ἕνα φάντασμα καί κλείνοντας πάλι τήν πόρτα πίσω του ἄρχισε νά προσεύ-χεται, γιά νά τόν λυτρώσει ὁ Κύριος ἀπό τόν πειρασμό.

Ἡ γυναίκα ὅμως τοῦ φώναζε καί τοῦ ἔλεγε:«Γιά τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ, δοῦλε τοῦ Θεοῦ, ἐλέησέ με τήν ταλαίπωρη καί φτωχή

καί ἄνοιξέ μου τήν πόρτα, γιά νά μή μέ φᾶνε τά θηρία».Καί φώναζε μέχρι τά μεσάνυχτα. Ὁ ὅσιος τότε τήν λυπήθηκε καί τῆς ἄνοιξε:

«Ἀπό ποῦ εἶσαι καί τί ζητᾶς;», τήν ρώτησε. Καί αὐτή ἀπάντησε: «Ἀπό τό τάδε

3

μοναστήρι εἶμαι καί μέ ἔστειλε ἡ ἡγουμένη νά φέρω εὐλογίες σέ τοῦτο τό χωριόκαί νύχτωσα. Γι᾽ αὐτό παρακαλῶ νά μέ κρατήσεις ἐδῶ ἕως ὅτου νά ξημερώσεικαί τότε θά πάω στόν προορισμό μου».

Ἐπειδή λοιπόν τήν λυπήθηκε ὁ ὅσιος Ἰάκωβος, τῆς ἔδωσε ἄρτο καί κρασί καί,ἀφοῦ τήν ἄφησε στό ἔξω κελλί, μπῆκε ἐκεῖνος στό μέσα κελλί. Αὐτή, ἀφοῦ ἔφαγε,ἡσύχασε γιά λίγο. Ἔπειτα ἄρχιζε νά φωνάζει δυνατά σάν νά τήν ἔδερναν. Ὁὅσιος, τήν ρώτησε τί ἔπαθε. Ἐκείνη τότε εἶπε ὅτι τῆς ἦλθε στήν καρδιά δυνατόςπόνος, πού τήν ὁδηγεῖ στόν θάνατο καί τόν παρακάλεσε νά βάλει στό στῆθος τηςτό χέρι του καί νά τό σταυρώσει, μήπως σταματήσει ὁ πόνος της. Πιστεύοντάςτην λοιπόν σάν ἄνθρωπος ὁ ὅσιος βγῆκε καί, ἀφοῦ ἄναψε φωτιά, τέντωσε τό ἀρι-στερό του χέρι πάνω στήν πυρά καί μέ τό δεξί του χέρι ἄλειψε τό στῆθος της μέλάδι ἀπό τά καντήλια τῶν ἁγίων. Αὐτή ὅμως κοπίαζε νά τόν παγιδεύσει καί τοῦἔλεγε: «Γιά τό ὄνομα τοῦ Κυρίου, ἄλειψέ μου τήν καρδιά γιά ἀρκετή ὥρα, ἕωςὅτου σταματήσουν οἱ πόνοι μου».

Ὁ ὅσιος γνωρίζοντας τίς ραδιουργίες τοῦ πονηροῦ δέν τόλμησε νά βγάλει τόχέρι του ἀπό τήν φωτιά, ὅση ὥρα τήν ἄλειφε. Ἔτσι πέρασαν τρεῖς ὧρες, ὥστεἔσπασαν οἱ σύνδεσμοι τῶν δακτύλων του.

Ὁ ἅγιος μέ αὐτόν τόν τρόπο, μέ τό νά βάλει δηλαδή τό χέρι του στήν φωτιά,ἀπομάκρυνε τήν σαρκική ἐπιθυμία ἀπό μέσα του. Ὅταν δέ ἡ γυναίκα εἶδε κατα-καμμένο τό χέρι του, ἦρθε σέ περισυλλογή καί ἄρχισε νά κλαίει πικρά, μετανοών-τας γιά τήν πράξη της. Ἐξομολογήθηκε στόν ἅγιο ὅλη τήν ἱστορία της καί ἔταξενά τηρήσει σωφροσύνη στό μέλλον. Τότε ὁ ἅγιος τήν κατήχησε καί τήν ἔστειλεστόν ἁγιώτατο Ἐπίσκοπο Ἀλέξανδρο, ὁ ὁποῖος, ὅταν διαπίστωσε τήν πραγματικήτης μετάνοια, τήν ἔστειλε σέ μοναστήρι, τούς δέ κακούς ἀνθρώπους, πού μηχα-νεύθηκαν αὐτό τό κακό τέχνασμα ἐναντίον τοῦ ὁσίου, ἀπομάκρυνε ἀπό τήν περιοχήἐκείνη. Μάλιστα ἡ γυναίκα αὐτή, ἡ πρώην ἄσωτη, τόσο πολύ πρόκοψε στήν μο-ναχική ζωή, ὥστε ἀξιώθηκε καί δαιμόνια νά διώκει ἀπό τούς ἀνθρώπους.

Ὕστερα ἀπό καιρό μία κόρη, θυγατέρα ἑνός ἄρχοντα, δαιμονίστηκε. Μέ τόστόμα της φώναζε τό δαιμόνιο καί καλοῦσε τόν Ἰάκωβο. Οἱ γονεῖς τοῦ κοριτσιοῦτήν ἔφεραν σ᾽ αὐτόν μέ τήν θερμή παράκληση νά διώξει τό ἀκάθαρτο δαιμόνιο.Ὁ ὅσιος προσευχήθηκε καί μόλις ἔβαλε τό χέρι του στό κεφάλι τῆς κόρης ὁ δαί-μονας ἔφυγε ἀμέσως καί αὐτή ἔγινε καλά. Οἱ γονεῖς της τότε, γιά νά ἀνταμείψουντόν ὅσιο γι᾽ αὐτό τό μεγάλο καλό πού τούς ἔκανε, ἔστειλαν σ᾽ αὐτόν τριακόσιαχρυσά νομίσματα. Αὐτός ὅμως δέν δεχόταν τά χρήματα καί ἔλεγε: «Τήν χάρητοῦ Θεοῦ δέν πρέπει κανείς νά τήν ἐκμεταλλεύεται». Οἱ ἀπεσταλμένοι τοῦ εἶπαν

4

νά τά κρατήσει γιά νά τά δώσει στούς φτωχούς, ἀλλά ὁ ὅσιος τούς ἀπάντησε:«Ἄς τά δώσουν στούς φτωχούς ἐκεῖνοι πού τά κατέχουν».

Καί ἄλλα πολλά θαύματα ἔκανε ὁ ὅσιος Ἰάκωβος ὁ ἀσκητής μέ τήν προσευχήτου, μέ ἀποτέλεσμα νά δέχεται τίς τιμές καί τίς εὐχαριστίες τῶν ἀνθρώπων. Φο-βήθηκε ὅμως μήπως πέσει στήν κενοδοξία καί χάσει τούς κόπους του. Ἔτσιπῆγε σέ ἄλλο μέρος, σαράντα μίλια μακρυά, σέ ἕνα σπήλαιο καί κατοίκησε ἐκεῖγιά τριάντα χρόνια τρώγοντας μόνο ἄγρια χόρτα. Ἀλλά καί ἐκεῖ ἔγινε πολύ γνω-στός καί πολλοί ἔρχονταν νά λάβουν τήν εὐλογία του.

Ὅμως, ἄν καί ἦταν ἄνθρωπος μέ τόσο μεγάλη ἁγιότητα, ἐπειδή ὑπερηφανεύ-θηκε, ἐγκαταλείφθηκε ἀπό τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ καί ἔπεσε σέ μεγάλη ἁμαρτία.Τό ἐπέτρεψε δέ αὐτό ὁ Θεός γιά νά ταπεινωθεῖ καί νά σωθεῖ. Γιατί, ὅταν ὁ ἁμαρ-τωλός μετανοεῖ γιά τήν ἁμαρτία του καί κλαίει γι᾽ αὐτήν, ὁ Κύριος τόν εὐσπλαγ-χνίζεται καί τόν σώζει.

Μιά κόρη ἑνός πλουσίου δαιμονίστηκε καί τό δαιμόνιο πού εἶχε μέσα της φώ-ναζε καί τῆς ἔλεγε: «Ἄν δέν μέ διατάξει ὁ Ἰάκωβος ὁ ἀσκητής, δέν θά βγῶ ποτέἀπό μέσα σου». Πῆραν λοιπόν οἱ γονεῖς τήν δαιμονιζόμενη κόρη τους καί τήνπῆγαν στόν Ἰάκωβο. Ἔπεσαν στά πόδια του καί τοῦ ζητοῦσαν νά τήν θεραπεύσει.

Τότε ὁ ἅγιος, ἀφοῦ προσευχήθηκε ἐπί πολλή ὥρα, φύσησε στό πρόσωπό τηςλέγοντας: «Στό ὄνομα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ βγές ἀπό τήν κόρη αὐτή, ἀκάθαρτε».Ὁ δαίμονας ἔφυγε ἀμέσως ἀπό τήν κόρη σάν νά τόν κυνηγοῦσε φωτιά. Οἱ γονεῖςτης δόξασαν τόν Θεό γιά τό θαῦμα πού εἶδαν, ἀλλά ἐπειδή φοβήθηκαν μήπωςἐπανέλθει τό δαιμόνιο σ᾽ αὐτήν, παρακάλεσαν τόν ὅσιο νά τήν κρατήσει μαζί τουἀκόμη γιά λίγες ἡμέρες καί αὐτοί ἐπέστρεψαν στό σπίτι τους. Ἀλλά ὁ πονηρός,μέ ἀφορμή πιθανόν τίς εὐλαβικές διαχύσεις τῆς νέας στό πρόσωπο τοῦ θεραπευτοῦτης, ἄναψε στήν καρδιά τοῦ ἀσκητῆ μεγάλη σαρκική ἐπιθυμία, καί τόσο πολύτόν βασάνισε ἡ ἐπιθυμία αὐτή, ὥστε τόν ἔκανε νά πέσει στά γηρατειά του σέἁμαρτία μέ τήν νέα γυναίκα. Στά νειᾶτα του εἶχε ξεφύγει τήν ἁμαρτία αὐτή καίτήν διέπραξε τώρα σέ μεγάλη του προχωρημένη ἡλικία. Πρέπει νά ἦτανἑβδομῆντα ἐτῶν. Ἀλλά καί τό ἀκόμη χειρότερο καί φοβερώτερο! Φοβούμενοςτώρα ὁ Ἰάκωβος μήπως φανερωθεῖ ἡ ἁμαρτία του καί διαπομπευθεῖ, φόνευσετήν κόρη καί πέταξε τό νεκρό της σῶμα στό ποτάμι πού ἔτρεχε ἐκεῖ κοντά.1

Μετά ὅμως ἀπό τήν διάπραξη τῶν δύο αὐτῶν μεγάλων του ἁμαρτημάτων, τῆς

1. Οἱ Συναξαριστές λέγουν πράγματι ὅτι τόν φόνο ὁ Ἰάκωβος τόν ἔκανε γιά νά μήν διαπομπευθεῖ ἡἁμαρτία του μέ τήν νεάνιδα. Ἐπειδή βασανίσαμε τό συμβάν, νομίζουμε ὅτι ὁ ὅσιος φόνευσε τήν νεάνιδαἀπό ταραχή καί ἀγανάκτηση γι᾽ αὐτό πού συνέβηκε ἐξ αἰτίας της. Τό περιστατικό ἑρμηνεύεται ψυχο-λογικά. Σκεπτόμενος ὁ ἀσκητής αὐτό πού τοῦ συνέβηκε σέ προχωρημένη του μάλιστα ἡλικία καί πούμ᾽ αὐτή του τήν ἁμαρτία παρέβηκε τόν ὅρκο τῆς ἀφιερώσεώς του στόν Θεό, ταράχθηκε καί ἔγινε «ὠκεα-

5

μοιχείας καί τοῦ φόνου, ὁ Ἰάκωβος ἦλθε στόν ἑαυτό του. Μπῆκε στό κελλί τουκαί πέφτοντας στό χῶμα κτυποῦσε τό στῆθος του καί τό πρόσωπό του δυνατάκαί ἀπό τά μάτια του ἔτρεχαν πολλά καί καυτά δάκρυα. Ὁ διάβολος ὅμως τώρα,βλέποντάς τον νά μετανοεῖ, ἔσπειρε στήν καρδιά του λογισμούς ἀπελπισίας καίτοῦ ἔλεγε: «Μήν κοπιάζεις ἄδικα, γιατί δέν σώζεσαι». Σηκώθηκε λοιπόν ἀπό τόἔδαφος καί ἀναχώρησε ἀπό τήν ἔρημο πηγαίνοντας περίλυπος πρός τόν κόσμο.

Ἀλλά ὁ φιλάνθρωπος Θεός τοῦ ἔστειλε πάλι βοήθεια. Στόν δρόμο του συνάντησεἕναν ἅγιο Γέροντα, ὁ ὁποῖος ἀπό τό ταραγμένο ὕφος του κατάλαβε ὅτι εἶχε πέσεισέ μεγάλο ἁμάρτημα καί τόν παρακάλεσε νά τοῦ τό ἐξομολογηθεῖ.

Τότε ὁ Ἰάκωβος μέ πολλά δάκρυα διηγήθηκε τήν ὑπόθεσή του ἀπό τήν ἀρχή.Ὁ ἅγιος Γέροντα, πού ἦταν ἔμπειρος πνευματικός πατέρας, κατάλαβε τίς πα-νουργίες τοῦ δαίμονα καί εἶπε μέ ἀγάπη στόν Ἰάκωβο: «Μή λυπᾶσαι, ἀδελφέμου, μή λυπᾶσαι καί πέσεις στήν ἀπελπισία, γιατί ὑπάρχει μετάνοια. Ὁ Θεόςπού συνεχώρησε τόν Δαυΐδ, θά συγχωρέσει καί σένα, πού ἔκανες τά ἴδια ἁμαρ-τήματα μ᾽ αὐτόν. Καί ὁ Πέτρος ἁμάρτησε, ἀλλά μέ τήν μετάνοιά του ἔσβησετήν ἁμαρτία του καί ὁ Χριστός τόν ἔκανε ἀπόστολό Του».

Μέ αὐτά τά λόγια τοῦ φωτισμένου Γέροντα στηρίχθηκε ὁ θλιμμένος καί ἀπελ-πισμένος Ἰάκωβος καί συνέχισε ἔπειτα τόν δρόμο του. Περπατώντας βρῆκε ἕναμεγάλο τάφο σάν σπηλιά καί κλείστηκε σ᾽ αὐτόν γιά νά ξεπλύνει μέ τήν μετάνοιατίς ἁμαρτίες του. Ἡ μετάνοιά του ἔγινε τόσο δεκτή ἀπό τόν Θεό, ὥστε κάποτεπού ἡ περιοχή ὑπέφερε ἀπό μεγάλη ἀνομβρία, ὁ Θεός ἐμφανίστηκε σέ ὄνειρο στόνἘπίσκοπο τοῦ τόπου καί τόν πρόσταξε νά καταφύγει στόν Ἰάκωβο, γιά νά προ-σευχηθεῖ νά σταματήσει ἡ ἀνομβρία. Ὁ Θεός μάλιστα φανέρωσε στόν Ἐπίσκοποκαί ποῦ ἦταν κλεισμένος ὁ Ἰάκωβος. Ὁ Ἐπίσκοπος τότε πῆγε μαζί μέ τόν λαόστόν τάφο πού ἀσκεῖτο ὁ Ἰάκωβος καί τόν παρακάλεσαν νά προσευχηθεῖ γιά νάβρέξει. Ὁ Θεός πράγματι ἄκουσε τήν προσευχή τοῦ Ἰακώβου καί ἡ βροχή ἔπεσεπλούσια στήν γῆ. Αὐτό ἔδωσε θάρρος στόν Ἰάκωβο, γιατί πῆρε ἐλπίδες γιά τήνσωτηρία του, καί πρόσθετε περισσότερες προσευχές στίς μέχρι τώρα προσευχέςτου καί ἔκανε ἀκόμη μεγαλύτερη ἄσκηση. Ἔτσι, μέ αὐτήν τήν θεάρεστη μετά-νοιά του, τελείωσε ὁ ὅσιος τήν ζωή του ἐν εἰρήνῃ σέ ἡλικία ἑβδομήντα πέντεἐτῶν, τήν 28η Ἰανουαρίου.

Ὁ ὅσιος Ἰάκωβος ὁ ἀσκητής μοῦ εἶναι συμπαθής ἅγιος ἀπό ἐτῶν, ἀπό τότε

νός» ἡ ψυχή του. Στήν κατάσταση αὐτή ἔχασε τήν κυριαρχία του καί ὅρμησε κατά τῆς νέας μέ ἀγα-νάκτηση ἐναντίον της, γιά τό ποῦ βρέθηκε αὐτή ἐκεῖ μακρυά στό ἀσκηταριό του καί ἔγινε ἀφορμή νάτοῦ συμβεῖ τέτοιο κακό, χειρότερο ἀπό τόν ὁποῖο γι᾽ αὐτόν δέν ὑπῆρχε. Ἔτσι, μέ τέτοια ὁρμή καί βρασμόψυχῆς, ὅρμησε ἐναντίον της καί τήν ἔπνιξε.

6

πού ἀνέγνωσα τόν βίο του. Γι᾽ αὐτό τοῦ ἀφιέρωσα ἕνα ἐκκλησάκι, ὡς ὑπόγειο,γιά νά μοῦ θυμίζει τόν τάφο του. Εἶναι ὁ ὑπόγειος Ναός κάτω ἀπό τόν ὅσιο Δαυΐδστήν Μάνδρα Ἀττικῆς, δίπλα ἀκριβῶς στόν τάφο τῆς μακαριστῆς Μητέρας μου.Οἱ θεῖες Λειτουργίες σ᾽ αὐτόν τόν ὑπόγειο Ναό τοῦ ὁσίου Ἰακώβου μοῦ ἦτανπολύ θελκτικές.

bbbbbbc

ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΕΓΚΥΚΛΙΟ ΚΗΡΥΓΜΑ

(Ἀναγινώσκεται κάθε Κυριακή ἀπό τούς Ἱερεῖς στούς Ναούς καί τίς Μονές τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας)

Δημητσάνα - Μεγαλόπολη, Κυριακή 24 Ἰανουαρίου 2010

11. ΟΙ ΕΠΑΓΓΕΛΙΕΣ ΣΤΟΝ ΑΒΡΑΑΜ (Γεν. 12,2-4.7)

1. Μελετοῦμε, ἀδελφοί μου χριστιανοί, τό πρῶτο βιβλίο τῆς Ἁγίας Γραφῆς, τήνΓένεση. Πολύ καλά τό βιβλίο αὐτό τό ὀνόμασαν ἔτσι. «Γένεση» σημαίνει δημιουργία.Τό βιβλίο λοιπόν αὐτό, ἀφοῦ μᾶς εἶπε μέχρι τώρα γιά τήν δημιουργία τοῦ κόσμου καίτοῦ ἀνθρώπου, θα μᾶς πεῖ τώρα γιά τήν δημιουργία τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ. Ὁ Θεός, ἀγα-πητοί μου, θά ἐκλέξει ἕναν λαό μέ τόν ὁποῖον θά συνάψει συμφωνία καί θά τοῦ δώσειτόν Νόμο Του. Καί θά τό κάνει ὁ Θεός αὐτό, γιατί θέλει τόν λαό πού θά ἐκλέξει νάτόν χρησιμοποιήσει σάν προζύμι, γιά νά ζυμώσει ὅλο τό ἀλεύρι τοῦ κόσμου! Ναί! Ὁσκοπός γιά τόν ὁποῖον ὁ Θεός ἐξέλεξε τόν Ἰσραηλιτικό λαό καί τοῦ ἔδωσε τόν ΝόμοΤου ἦταν ἱεραποστολικός σκοπός. Ἦταν γιά νά γίνει ὁ λαός αὐτός ἱεραπόστολος στάἔθνη καί νά δώσει καί στά ἔθνη αὐτά τόν Νόμο, πού ἔδωσε ὁ Θεός σ᾽ αὐτόν.

2. Εἴδαμε στό προηγούμενο κήρυγμά μας γιά τήν κλήση τοῦ Ἀβραάμ ἀπό τήνΜεσσοποταμία πρός τήν Παλαιστίνη. Αὐτός ὁ Ἀβραάμ θά γινόταν ὁ γενάρχης τοῦλαοῦ αὐτοῦ. Καλώντας ὁ Θεός τόν Ἀβραάμ πρός τήν νέα του κατοικία τοῦ ἔδωσε μίαἐπαγγελία, μία ὑπόσχεση γιά τό μέλλον του. Ὅταν αὐτός βρισκόταν στήν Συχέμ τοῦεἶπε: «Θά σέ εὐλογήσω, θά σέ κάνω μέγα ἔθνος καί θά μεγαλύνω τό ὄνομά σου...Καί θά εὐλογηθοῦν διά σοῦ ὅλες οἱ φυλές τῆς γῆς» (Γεν. 12,2-3). Ἀλλά, λίγο ἀργότεραὁ Θεός ἔδωσε καί μία ἄλλη ἐπαγγελία στόν Ἀβραάμ. Τοῦ εἶπε ὅτι αὐτή τήν χώρα πούβλέπει τήν προορίζει γιά κατοικία τοῦ λαοῦ πού θά βγεῖ ἀπό τά σπλάχνα του (Γεν.12,7). Αὐτές οἱ δύο ἐπαγγελίες, ἀγαπητοί, πού δόθηκαν στόν Ἀβραάμ, ἦταν δύο θε-

7

οφάνειες τοῦ Θεοῦ σ᾽ αὐτόν. Γι᾽ αὐτό καί διαβάζουμε: «Ὤφθη Κύριος τῷ Ἀβραάμ καίεἶπεν αὐτῷ» (Γεν.12,7). Αὐτές τίς θεοφάνειες θά τίς βλέπουμε συχνά στήν ΠαλαιάΔιαθήκη. Δέν εἶναι, λοιπόν, ἡ Παλαιά Διαθήκη ἕνα ἁπλῶς καλό βιβλίο, πού ἔχει καλάλόγια. Τέτοια βιβλία μέ καλά λόγια εἶναι πολλά. Ἡ Παλαιά Διαθήκη εἶναι βιβλίο θε-οφανειῶν. Καί μάλιστα θά ποῦμε ἀργότερα, ὅτι ἡ Παλαιά Διαθήκη ἔχει θεοφάνειεςτοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, προτοῦ ἀκόμη νά σαρκωθεῖ. Γι᾽ αὐτόν ἀκριβῶς τόνλόγο δέν πρέπει νά ἀπορρίπτουμε τήν Παλαιά Διαθήκη, γιατί εἶναι καί αὐτή, ὅπωςκαί ἡ Καινή. Εἶναι βιβλίο τοῦ Χριστοῦ.

3. Ὁ Ἀβραάμ λοιπόν εἶδε καί ἄκουσε τόν Θεό, πού τοῦ ἔδωσε δύο ἐπαγγελίες, γι᾽αὐτόν καί γιά τόν λαό, πού θά προέλθει ἀπό αὐτόν. Ἀλλά μπορεῖ νά δεῖ κανείς τόνΘεό; Ὄχι, χριστιανοί μου, «κανείς ποτέ δέν εἶδε τόν Θεό» (Ἰωάν. 1,18). Ἀλλά θάπρέπει ἀπό τώρα νά σᾶς πῶ ὅτι, ὅπως δέν μποροῦμε νά δοῦμε καί νά ἀγγίξουμε τήνοὐσία τοῦ ἥλιου, τήν λάβα του, ἀλλά ὅμως λουζόμαστε στό φῶς καί τίς ἀκτῖνες τοῦἥλιου, ἔτσι καί μέ τόν Θεό. Δέν μποροῦμε νά δοῦμε, οὔτε μποροῦμε νά ἔρθουμε σέἐπαφή μέ τήν οὐσία τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ὅμως βλέπουμε τόν Θεό καί κοινωνοῦμε μαζί τουμέ τίς ἐνέργειές Του. Μάθετε, ἀγαπητοί μου, αὐτό τό δόγμα τῆς πίστεως, πού δέν τόἤξερε ὁ αἱρετικός Βαρλαάμ, καί ἄς ἔκανε τόν σοφό. Οἱ ἅγιοι Πατέρες, μέ μεγάφωνοτόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, μᾶς λέγουν ὅτι ὁ Θεός ἔχει οὐσία καί ἐνέργειες. Μέτήν θεία οὐσία μόνο Τρία Πρόσωπα ἔχουν κοινωνία, γι᾽ αὐτό καί λέγονται «Ὁμοούσια».Εἶναι τά Τρία Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος.

Διά μέσου τῶν θείων ἐνεργειῶν λοιπόν ὁ Ἀβραάμ εἶδε καί ἄκουσε τόν Θεό, ὅτανΑὐτός τοῦ ἔδωσε τίς ἐπαγγελίες. Ὅτι, δηλαδή, «θά εὐλογηθεῖ καί θά γίνει μέγα ἔθνος»καί ὅτι «θά εὐλογηθοῦν διά αὐτοῦ ὅλες οἱ φυλές τῆς γῆς»! Οἱ ὑποσχέσεις αὐτές τοῦΘεοῦ στόν Ἀβραάμ εἶναι μέ λίγα λόγια ὅλο τό ὑπόλοιπο μέρος τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης.Ἀλλά οἱ ὑποσχέσεις αὐτές τοῦ Θεοῦ εἶναι καί ἡ οὐσία τῆς Καινῆς Διαθήκης. Γιατί ἡΚαινή Διαθήκη μᾶς μιλάει γιά τήν σωτηρία ὅλων τῶν ἐθνῶν διά τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ,ὁ Ὁποῖος, κατά σάρκα, εἶναι ἀπόγονος τοῦ Ἀβραάμ. Ὅπως μᾶς λέγει ὁ ἀπόστολοςΠαῦλος «Ἡ εὐλογία τοῦ Ἀβραάμ – δηλαδή, ἡ ἐπαγγελία πού ἔδωσε ὁ Θεός σ᾽ αὐτόν– ἔρχεται μέ τόν Ἰησοῦ Χριστό στά ἔθνη. Καί ἔτσι μέ τήν πίστη ἀποκτοῦμε τόπνεῦμα πού ὑποσχέθηκε ὁ Θεός στόν Ἀβραάμ» (Γαλ. 3,14).

4. Ὁ εὐλαβέστατος καί εὐσεβέστατος Ἀβραάμ στόν τόπο ἐκεῖνο τῆς Συχέμ, πούεἶδε καί ἄκουσε τόν Θεό, «ἔχτισε θυσιαστήριο σ᾽ Αὐτόν, πού τοῦ φανερώθηκε» (Γεν12,7). Δηλαδή ὁ Ἀβραάμ στόν τόπο ἐκεῖνο ἔκανε ἕναν Ναό. Ἤθελε νά θυμᾶται καίαὐτός καί οἱ ἀπόγονοί του τό θαῦμα τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ σ᾽ αὐτόν τόν τόπο καίὅσοι περνοῦν ἀπ᾽ αὐτόν νά τόν σέβονται καί νά τόν εὐλαβοῦνται ὡς ἱερό τόπο. Καίπραγματικά, ἔτσι ἔβλεπαν ἀργότερα τόν τόπο αὐτόν. Σ᾽ αὐτόν τόν τόπο ἀργότερα ὁἸακώβ ἔχτισε καί αὐτός ἕνα θυσιαστήριο ἀγοράζοντας μάλιστα καί τόν τόπο. Ἔγινεἕνας τόπος ταφῆς τῶν Πατριαρχῶν (Ἰησ. Ν. 24,32).

8

5. Ὁ Ἀβραάμ, ἀγαπητοί μου, ἦταν ἄνθρωπος μεγάλης πίστεως στόν Θεό. Ὁ Θεόςτοῦ εἶπε ὅτι θά πληθύνει τούς ἀπογόνους του, ἀλλά ἡ γυναίκα του Σάρρα ἦταν στείρα.Καί ἦταν καί οἱ δυό σέ μεγάλη ἡλικία. Ὄχι μόνον αὐτό, ἀλλά τώρα ἔχασε καί αὐτήτήν στείρα γυναίκα του. Γιατί μᾶς λέει παρακάτω ἡ Γένεση, ὅτι ὁ Ἀβραάμ βρέθηκεστήν Αἴγυπτο (12,10-20). Τί ἤθελε ὁ Ἀβραάμ στήν Αἴγυπτο; Πείνα συνέβαινε συχνάστήν Παλαιστίνη καί οἱ πεινῶντες κατέβαιναν στήν Αἴγυπτο, τόν σιτοβολῶνα αὐτόντῆς Ἀνατολῆς (Γεν. 12,10). Στήν Αἴγυπτο ὅμως πού πῆγε ὁ Ἀβραάμ ζοῦσαν οἱΦαραώ, πού εἶχαν χαρέμια γυναικῶν. Ἔτσι λοιπόν οἱ ἄρχοντες τοῦ Φαραώ ἅρπαξανκαί τήν Σάρρα, τήν γυναίκα τοῦ Ἀβραάμ καί τήν παρουσίασαν στόν Φαραώ. Μιάστείρα γυναίκα εἶχε ὁ Ἀβραάμ καί τοῦ τήν πῆραν καί αὐτή! Καί αὐτός ἔμεινε μόνομέ τήν ἐπαγγελία τοῦ Θεοῦ, ὅτι θά τόν κάνει ἔθνος μέγα. Ἀλλά κρατιόταν, πραγμα-τικά, ὁ Ἀβραάμ ἀπό αὐτήν τήν ὑπόσχεση τοῦ Θεοῦ, γιατί εἶχε δυνατή πίστη σ᾽ Αὐτόν.Καί ὁ Θεός πάντα ὑπεράσπιζε τόν πιστό Του δοῦλο, τόν Ἀβραάμ. Καί τώρα, στήνπερίπτωση τοῦ Φαραώ, ἐπενέβηκε ὁ Θεός καί τοῦ χτύπησε μέ πληγές τήν οἰκογένειάτου, γιατί ἅρπαξε τήν γυναίκα τοῦ πιστοῦ του δούλου. Καί ἀναγκάστηκε τελικά ὁἴδιος ὁ Φαραώ νά παραδώσει τήν Σάρα στόν σύζυγό της Ἀβραάμ (Γεν. 12,17-19).Ἀλλά θά συνεχίσουμε στό ἑπόμενό μας κήρυγμα.

Μέ πολλές εὐχές, † Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

8u8

ΟΡΘΟΔΟΞΗ KATHXHΣΗ(Σέ συνέχειες)

Ἐπειδή ἐπειγόμαστε νά ἐκδώσουμε μία ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΚΑΤΗΧΗΣΗγιά τόν λαό μας, διαφορετική σέ πολλά σημεῖα ἀπό αὐτήν πού εἴχαμε ἐκδό-σει παλαιότερα, καταχωροῦμε ἐδῶ στό ἑβδομαδιαῖο περιοδικό μας τοῦ δια-δικτύου τό ἔργο ἀνά ἑνότητες.

ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

– Ἐρώτηση: Τί εἶναι ἡ Ὀρθόδοξη Κατήχηση;Ἀπάντηση: Ὀρθόδοξη Κατήχηση εἶναι ἡ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας γιά

τήν πίστη μας, πού πρέπει ὅλοι οἱ χριστιανοί νά γνωρίσουμε, γιά νά γίνουμε συ-νειδητοί χριστιανοί καί νά εὐαρεστήσουμε τόν Θεό.

9

– Ἐρ.: Ποιά εἶναι ἡ ἔννοια τῆς λέξης «Κατήχηση;»Ἀπ.: Ἡ λέξη «Κατήχηση» σημαίνει «διδασκαλία», προφορική διδασκαλία.

Καί χρησιμοποιήθηκε ἡ λέξη αὐτή ἀπό παλαιά, ἀπό τά χρόνια τῶν ἁγίων Ἀπο-στόλων, γιά νά δηλώσει τήν στοιχειώδη διδασκαλία τῆς χριστιανικῆς πίστεως,πού εἶναι ἀναγκαία γιά κάθε χριστιανό (βλ. Λουκ. 1, 4. Πράξ. 18, 25). Εἶναι δέπλασμένη ἡ λέξη ἀπό ἐκεῖνο πού συνέβηκε τήν Πεντηκοστή. Κατά τήν Πεντη-κοστή ἦρθε ἀπό τόν οὐρανό, ἀπό πάνω πρός τά κάτω «ἦχος», σάν ἰσχυρή βοήἀνέμου καί γέμισε ὅλο τό σπίτι, ὅπου ἦταν συγκεντρωμένοι οἱ μαθητές (βλ. Πράξ.2, 2). Ἀπό αὐτές τίς λέξεις, «κάτω» «ἦχος», ἔγινε ἡ λέξη «Κατήχηση».

– Ἐρ.: Τί χρειάζεται γιά νά γίνουμε συνειδητοί χριστιανοί καί νά εὐαρε-στήσουμε τόν Θεό;

Ἀπ.: Χρειάζεται, ὅπως εἴπαμε, Κατήχηση. Γιά νά εὐαρεστήσουμε τόν Θεόχρειάζεται κατά πρῶτον νά ἔχουμε γνώση τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ μας καί σωστήπίστη σ’ Αὐτόν· καί δεύτερον, πράγμα πού ἀπορρέει ἀπό τό πρῶτο, ἡ ζωή μαςνά ἔχει ἔργα καλά σύμφωνα μέ τήν πίστη μας.

– Ἐρ.: Γιατί κατά πρῶτον λόγον εἶναι ἀναγκαία ἡ πίστη;Ἀπ.: Γιατί, ὅπως τό λέει ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, «χωρίς τήν πίστη εἶναι ἀδύνατο

νά εὐαρεστήσουμε τόν Θεό» (Ἑβρ. 11, 6).– Ερ.: Γιατί πρέπει τά καλά ἔργα νά εἶναι ἀχώριστα ἀπό τήν πίστη;Ἀπ.: Γιατί, ὅπως μᾶς τό λέει πάλι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, «ἡ πίστη χωρίς τά ἔργα

εἶναι νεκρά» (Ἰακ. 2, 20).– Ἐρ.: Τί εἶναι πίστη;Ἀπ.: Κατά τόν ὡραῖο ὁρισμό τοῦ ἀποστόλου Παύλου, πίστη εἶναι «ἐλπιζομέ-

νων ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων» (Ἑβρ. 11, 1). Δηλαδή,πίστη εἶναι ἀκλόνητη πεποίθηση στήν πραγματική ὕπαρξη ἀγαθῶν πού ἐλπί-ζουμε· εἶναι βεβαιότητα γιά πράγματα πού δέν βλέπονται μέ τά μάτια. Πίστηεἶναι ἡ ἀπόλυτη ἐμπιστοσύνη στόν Θεό καί ὄχι ἁπλῶς ἡ παραδοχή ὅτι ὑπάρχειΘεός. Πίστη στόν Θεό σημαίνει νά ἐμπιστευόμαστε ἀπόλυτα σ’ Αὐτόν. Ἀλλά οἱἐρωτευμόνοι ἐμπιστεύονται ἀπόλυτα. Πίστη λοιπόν εἶναι ἡ θερμή ἀγάπη καί ὁἔρωτας στόν Ἰησοῦ Χριστό! Ἤ, ὅπως τό λέει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός,πίστη εἶναι ἡ κοινωνία μέ τήν παράδοση, ὅπως αὐτή βιώνεται στήν ὈρθόδοξηἘκκλησία. Ἀντίθετα, αὐτός πού κοινωνεῖ μέ τά ἔργα τοῦ Διαβόλου καί ὄχι μέτήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας, εἶναι ἄπιστος.1

1. Πρέπει νά προσέξουμε ἰδιαίτερα αὐτόν τόν ἁπλό ὁρισμό τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ περίτῆς πίστεως, ὅτι, δηλαδή, αὐτή εἶναι κοινωνία μέ τήν παράδοση, ὅπως αὐτή βιώνεται στήν Ἐκκλησίαμας. Ἔτσι, δέν μᾶς ἀναπαύει ὁ ὁρισμός τῶν σχολαστικῶν ὅτι ἡ πίστη εἶναι ἁπλᾶ θεωρητικές δογματικές

10

– Ἐρ.: Βοηθάει ὁ λόγος (ἡ λογική) στήν πίστη; Ἀπ. Κατά πρῶτον ἀποκρούουμε τήν ἄποψη τῶν σχολαστικῶν ὅτι ὁ ἄνθρωπος

μέ τήν λογική του μπορεῖ νά ἐμβαθύνει στό περιεχόμενο τῶν ἀληθειῶν τῆς πί-στεως καί νά ἀνακαλύψει καινούργια δόγματα.2 Δεχόμαστε τήν θέση τῶν δογ-ματολόγων θεολόγων ὅτι ὁ λόγος βοηθάει μόνο στήν διατύπωση καί τήνσυστηματική ἐκφορά τῶν δογμάτων τῆς πίστεώς μας.

– Ἐρ. Μέ αὐτό ὅμως σάν νά φαίνεται ὅτι οἱ πιστοί δέχονται τήν πίστημέ ἄλογο τρόπο, ἀφοῦ ὁ λόγος χρησιμεύει μόνο γιά τήν διατύπωση τῶν δογ-

ἀλήθειες, πού πρέπει ἀπαθῶς νά τίς δεχόμαστε σάν νά μήν ἐπιτρέπεται νά τίς ἐξετάζουμε, γιατί τάδόγματα ὑπερβαίνουν τόν αἰσθητό κόσμο καί δέν μπορεῖ, λοιπόν, ὁ ἄνθρωπος νά συλλάβει τό νόημά τους.Αὐτό εἶναι ὀρθό ἀπό ἕνα μέρος, ἀλλά ἕνας τέτοιος ψυχρός ὁρισμός τῆς πίστεως μᾶς παίρνει τά δόγματαἀπό τά χέρια μας, γιατί δέν μᾶς τά παρουσιάζει ὡς ἁπτᾶ, δέν μᾶς ὁδηγεῖ σέ ὄρεξη γιά τήν σπουδή τους,γιατί ὁ νοῦς θεωρεῖται ξένος καί ἀνίκανος γιά τήν ἔρευνά τους, ἀλλά καί ὁ ὁρισμός αὐτός τοῦ περιεχομένουτῆς πίστεως ὡς ἀκαταλήπτων δογματικῶν ἀληθειῶν, δέν μᾶς ὁδηγεῖ στήν καρδιακή κοινωνία μέ τήνπαράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας, ὅπως ἔτσι καθορίζει τήν πίστη ὁ ἅγιος Δαμασκηνός. Παραθέτω ἐδῶτά ὅσα ὡραῖα γράφει ὁ δογματολόγος μακαριστός Καθηγητής Νικόλαος Ματσούκας: «Ἡ πίστη δένἀποτελεῖ καμιά ἀνεξέλεγκτη καί ἀφελή παραδοχή κάποιων ἀπόψεων, μιά καί ὁ νοῦς ἔχει περιορισμένεςδυνατότητες γιά τήν κατάληψη τοῦ περιεχομένου τῶν δογμάτων. Ἄλλωστε ὁ νοῦς ἔχει περιορισμένεςδυνατότητες καί γιά τή γνώση κάθε ἐπιστητοῦ. Κάθε ἐπιστήμη ἐξάλλου γνωρίζει τά ὅρια τῶν νοητικῶνἱκανοτήτων τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά ποτέ δέν ἔχει ὑποστηρίξει (ἐκτός ἀπό τούς θιασῶτες τοῦ δογματισμοῦ)τήν ἀνάγκη ν᾽ ἀποδέχεται κανείς ἄκριτα καί ἀνεξέλεγκτα κάποιες ἀπόψεις, ἐπειδή ὁ ἀνθρώπινος νούςἀδυνατεῖ νά προσπελάσει ἐξολοκλήρου μιά πραγματικότητα. Ἡ πίστη λοιπόν δέν εἶναι τίποτα ἄλλοπαρά ἡ κοινωνία μέ ἕνα (ὁποιοδήποτε) περιεχόμενο ζωῆς, καί ἡ σταθερή καί βέβαιη ἐμμονή σ᾽ αὐτό.Στήν κοινωνία αὐτή, ὅπως καταλαβαίνει κανείς πολύ εὔκολα, ὑπάρχει σέ μεγάλο βαθμό ἔλεγχος*,κρίση, δοκιμή καί ἀξιολόγηση. Ἀλλιώτικα δέν μπορεῖ νά νοηθεῖ οὔτε θρησκευτική οὔτε ἐπιστημονικήοὔτε ὁποιαδήποτε ἄλλη (ἐμπορική λόγου χάρη!) πίστη. Ὁ πιστός κατά τόν Ἰωάννη Δαμασκηνό κοινωνεῖμέ τήν παράδοση, μέ κάτι πού εἶναι, θά ἔλεγε κανείς, περισσότερο πραγματικό ἀπό ὁποιοδήποτε φυσικόστοιχεῖο. Ἐμμένει σέ τούτη τήν κοινωνία κι ἔτσι παραμένει πιστός. Ὁ ἄπιστος ἀρνεῖται τούτη τήν κοι-νωνία καί συντάσσεται μέ τά διαβολικά ἔργα. Τό περιεχόμενο λοιπόν τῆς πίστης, μέ τό ὁποῖο ἀσχολεῖταιἡ δογματική καί συμβολική θεολογία, ὡς σύνολο δογματικῶν ἀληθειῶν, εἶναι κάτι τό ἁπτό καί συγκε-κριμένο» (Ν. Ματσούκα, Δογματική καί Συμβολική Θεολογία Β΄, σελ. 24-25).

2. Βλ. Πρωτ. Ἰωάν. Ρωμανίδου, Ρωμαῖοι ἤ Ρωμηοί Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, Τόμος πρῶτος, σελ.78.79. Θεωροῦμε ὡς πολύ ἀναγκαῖο τήν ἀπό τόν ὀρθόδοξο θεολόγο μελέτη τῶν σελ. 5-189 τοῦ βιβλίουτούτου τοῦ μακαριστοῦ πατρός καί καθηγητοῦ.

* Βλ. Ἑβρ. 11,1: «Ἔστιν δέ πίστις ἐλπιζομένων ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων». Καί ἐπειδή ἡ ἀνάγνωσητῶν ἱερῶν (καί ὁποιωνδήποτε) κειμένων δέν μπορεῖ νά γίνεται μέ ἀκρωτηριασμένα ἀποσπάσματα δίχως συνοχή πρός τό ὅλο,ἄν κανείς διαβάσει ὁλόκληρο τό ἐνδέκατο κεφάλαιο τῆς Πρός Ἑβραίους Ἐπιστολῆς θά δεῖ συγκλονισμένος πῶς ἐννοεῖ ὁ Παῦλοςαὐτή τήν «ὑπόσταση» καί τοῦτο τόν «ἔλεγχο». Μπροστά στά μάτια του θά παρελάσει ὁλόκληρη ἡ δραματική ἱστορία τοῦἸσραήλ (τά γεγονότα τῆς θείας οἰκονομίας καί ἑπομένως ἡ ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας). Ἡ πίστη ἐδῶ ὡς «ὑπόσταση» ἐλπι-ζομένων καί ὡς «ἔλεγχος» μή βλεπομένων πραγμάτων περνάει μέσα ἀπό φωτιά καί δάκρυα. Ἱστορική εἶναι ἡ ρίζα τῆς (θρη-σκευτικῆς-δογματικῆς) πίστης.

11

μάτων τῆς πίστεώς μας καί δέν συμμετέχει στήν ἐμπερία, στήν βίωση τῶνδογμάτων.

Ἀπ. Πολύ σωστό αὐτό! Γιατί ἔλεγαν καί λέγουν ἀκόμη πολλοί, ἐπειρεασμένοιἀπό τήν Δύση, ὅτι τήν πίστη τήν γευόμαστε μόνο μέ τό συναίσθημα, ὅτι αὐτήδιενεργεῖται μόνο στήν συναισθηματική σφαίρα, καί ἔχει ἄλογο χαρακτήρα (δένσυμμετέχει ἡ λογική). Ὁ λόγος δηλαδή, λέγουν, ἐρευνᾶ τήν πίστη μέχρι ἑνόςσημείου καί ἀπό ἐκεῖ καί πέρα σταματᾶ τήν προσπάθειά του καί παραδίδει τήνσκυτάλη στό συναίσθημα ἤ σέ κάποια ἄλογη λειτουργία! Καί ὅμως! Τό περιε-χόμενο τῆς πίστεώς μας, σάν χαρισματική ζωή, προσεγγίζεται μέ ὅλη τήν ὕπαρξητοῦ ἀνθρώπου, καί μέ τήν λογική του βέβαια, γιατί ὅ,τι ἔχουμε ὡς ἄνθρωποι μᾶςδόθηκε ἀπό τόν Θεό κατά τήν δημιουργία γιά νά Τόν προσεγγίζουμε καί νά Τόνβιώνουμε.3 Ἔτσι τήν πίστη μας τήν γεύονται λογικοί καί καθαροί ἀσφαλῶς κατάπρῶτον στήν καρδιά ἄνθρωποι.4

Ἄς προσθέσουμε δέ ἐδῶ, πού μιλᾶμε γιά τήν πίστη, ὅτι οἱ ἅγιοι Πατέρεςμιλᾶνε γιά δύο εἴδη πίστεως.

– Ἐρ.: Ποιά εἶναι αὐτά τά εἴδη; Ἀπ.: Ἡ μία πίστη εἶναι ἡ «ἐξ ἀκοῆς»· εἶναι πίστη πού προῆλθε ἀπό τήν ἀκοή.

Ὁ ἀκροατής ἄκουσε ἕνα κήρυγμα καί δέχθηκε τήν διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ. Δέν

3. «Καί λογισμόν ἐλάβομεν, ἵνα τόν Χριστόν γινώσκωμεν, ἐπιθυμίαν, ἵνα πρός ἐκεῖνον τρέχωμεν,μνήμην ἔσχομεν, ἵν᾽ ἐκεῖνον φέρωμεν, ἐπεί καί δημιουργημένοις αὐτός ἀρχέτυπον ἦν» (Νικόλαος Κα-βάσιλας, Περί τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς 6. MPG 150,680A).

4. Ὁ Καθηγητής Ματσούκας λέγει: «Ἡ ἐπιστημονική θεολογία μέ ἄλλα λόγια, μολονότι εἶναι μιάξεχωριστή διανοητική λειτουργία, συνυπάρχει καί συμβιβάζεται μέ τήν γνώση τοῦ δόγματος ὡς ἐμπειρίαςἤ πείρας τῆς χαρισματικῆς ζωῆς, ὅπου ἐκεῖ ἀκριβῶς φωτίζεται ὁ νοῦς καί γίνεται ἱκανός νά κατανοήσεικατά τό ἐφεκτό τά μυστήρια τῶν θείων πραγμάτων. Ἔτσι μονάχα ἀποδέχεται κανείς ἀβίαστα ὅτι ὁλόγος ἐμβαθύνει στό δόγμα, ἀλλά τό δόγμα φωτίζει τόν λόγο γιά νά κατανοήσει τοῦτο τό περιεχόμενοτῆς θείας ζωῆς... Οἱ λειτουργίες τῆς ψυχῆς ὡς λόγος καί ὡς γενική σχέση πρός τήν «πείρα» τοῦ Θεοῦκαί τῆς συγκεκριμένης ζωῆς τοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας διατηροῦν πάντοτε τήν ἰσορροπία καί τήνθέση τους. Μόνο ἔτσι διατηρεῖται καί ἡ λειτουργικότητα ἐπιστήμης, φιλοσοφίας καί θεολογίας. Τούτηἡ λειτουργικότητα σίγουρα εἶναι τό ἀποτέλεσμα τῆς «λόγωσης τῆς σάρκας» κατά τήν χαρακτηριστικήπατερική ἔκφραση πού μνημονεύει ὁ Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς ὀρθοδόξου πίστεως4,18. MPG 94,1184B». Δογματική καί Συμβολική Θεολογία Β΄, σ. 33.34. Καί στό ἴδιο του βιβλίο σ.35.36 ὁ Καθηγητής πάλι λέγει: «Ἡ ὀρθόδοξη θεολογία διασώζει τόν λόγο μέ τήν «λόγωση τῆς σάρκας»καί τόν θέλει νά συνυπάρχει ὡς τήν θέωση στήν συνολική ὑπαρξιακή ἑνότητα τοῦ ἀνθρώπου. Ἔπειταὁ ἴδιος ὁ λόγος μέ τήν ἐπιστημονική καί φιλοσοφική γλώσσα μπορεῖ καί ἔχει ὅλη τήν δικαιοδοσία νάδιατυπώσει καί νά ἐκθέσει μέ ὅλα τά συμβολικά μέσα τό περιεχόμενο τῆς πίστης. Ὅσο παράδοξο κι ἄνφαίνεται ὁ σχολαστικισμός καί ἡ νεότερη δυτική σκέψη ἔχουν εὐνουχίσει τόν λόγο, ἐνῶ ἡ ὀρθόδοξη θε-ολογία τόν ἀναδεικνύει ὄχι μόνο ἔτσι κι ἀλλιῶς στόν χῶρο τῆς ἐπιστήμης καί τῆς φιλοσοφίας, ἀλλά κα-τεξοχήν στόν χῶρο τῆς θεολογίας.

12

σώζει ὅμως αὐτή ἡ πίστη. Δέν ἀρκεῖ δηλαδή γιά τήν σωτηρία τό νά παραδεχθεῖκάποιος μόνο ὅτι ὑπάρχει Θεός ἤ νά πιστέψει μόνο ὡς ἀληθινά τά δόγματα τῆςπίστης μας. Αὐτή εἶναι μία πίστη ἁπλῆ ἤ ψιλή. Πρέπει αὐτή ἡ «πίστη ἐξ ἀκοῆς»νά γίνει «πίστη ἐκ θεωρίας». Νά βάλει δηλαδή στήν καρδιά του τήν ἐξ ἀκοῆςπίστη του καί αὐτή νά τοῦ διαποτίσει ὅλο τό εἶναι του καί νά τήν βιώνει στήνκαθημερική του ζωή μέ θεάρεστα στόν Θεό ἔργα. Διαφορετικά ἡ πίστη του θάτοῦ εἶναι νεκρά, γιατί ὁ ἀδελφόθεος Ἰάκωβος λέγει: «Πίστις χωρίς τῶν ἔργωννεκρά ἐστι» (Ἰακ. 2,26). Ὁ ἄνθρωπος σώζεται μέ τήν «πίστη ἐκ θεωρίας», μέἐκείνη δηλαδή τήν πίστη πού τόν βοηθάει νά ζητάει μέ θέρμη τόν Θεό καί νάκαθαρίζει τήν καρδιά του ἀπό τά πάθη του, ὥστε νά τοῦ ἀποκαλύπτονται τά μυ-στήρια τῆς θεολογίας.5

ΓΙΑ ΤΗΝ ΘΕΙΑ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ

– Ἐρ.: Ἀπό ποῦ μαθαίνουμε τά δόγματα τῆς ὀρθόδοξης πίστης μας;Ἀπ.: Ἀπό τήν θεία Ἀποκάλυψη.– Ἐρ.: Τί ἐννοοῦμε μέ τήν ἔκφραση «θεία Ἀποκάλυψη»;Ἀπ.: Ἐννοοῦμε αὐτό πού ὁ Ἴδιος ὁ Θεός ἀπεκάλυψε στούς ἀνθρώπους, γιά

νά πιστεύουν ὀρθά σ’ Αὐτόν καί νά Τόν λατρεύουν σωστά.– Ἐρ.: Πῶς ἔδωσε ὁ Θεός τήν ἀποκάλυψή του; Ἀπ.: Ὁ Θεός χρησιμοποίησε ὡρισμένα πρόσωπα στά ὁποῖα ἔδωσε τήν ἀπο-

κάλυψή Του, γιά νά τήν παραδώσουν ἔπειτα αὐτοί σ’ ἐκείνους, πού ἐπιθυμοῦν νάτήν λάβουν.

– Ἐρ.: Ποιά εἶναι τά πρόσωπα πού δέχτηκαν τήν θεία Ἀποκάλυψη;

5. Κατά τόν ἅγιο Ἰσαάκ τόν Σῦρο μέ τήν λ. «πίστη» δέν ἐννοῦμε τήν παραδοχή τῶν δογματικῶνἀληθειῶν, ἀλλά κυρίως ἐννοῦμε «τήν πίστιν τήν ἐκ τοῦ φωτός τῆς χάριτος ἀνατέλλουσαν ἐν τῇ ψυχῇ».Καί ἡ πνευματική αὐτή πίστη δέν μαθαίνει μέ τήν ἀκοή τά μυστήρια, «ἀλλ᾽ ἐν τοῖς πνευματικοῖς ὀφθαλ-μοῖς τά μυστήρια τά κεκρυμμένα ἐν τῇ ψυχῇ καί τόν κρυπτόν καί θεῖον πλοῦτον, τόν κεκρυμμένον ἐκτῶν ὀφθαλμῶν τῶν υἱῶν τῆς σαρκός καί ἀποκαλυπτόμενον ἐν τῷ πνεύματι τοῖς ἐν τῇ τραπέζῃ τοῦ Χρι-στοῦ διαιτωμένοις ἐν τῇ ἀδολεσχίᾳ τῶν νόμων αὐτοῦ...» (Ἰσαάκ Σύρου, Ἀσκητικά, ἔκδ. Ρηγοπούλου,1977, σ. 261). Βλ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ἱεροθέου, Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία, 1987, σελ. 318.Περί τῶν δύο εἰδῶν τῆς πίστεως βλ. τοῦ ἰδίου στά ἔργα του Τό πολίτευμα τοῦ Σταυροῦ2, σελ. 34-38.Ψυχική ἀσθένεια καί ὑγεία3, σελ. 35-36. Βλ. τά θέματα: Ἡ Ὀρθοδοξία κατά τούς ἁγίους Πατέρες εἰςἘκκλησιαστικό Φρόνημα2, σελ. 75-96. Ἡ χριστιανική πίστη εἰς Ποιότητα Ζωῆς, σελ. 21-23. Οἱτρεῖς γνώσεις κατά τόν ἅγιο Ἰσαάκ τόν Σύρο εἰς Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία5, σελ. 318-325. ὈρθόδοξηΨυχοθεραπεία (Πρώτη συζήτηση) εἰς Συζητήσεις γιά τήν Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία2, σελ. 55 ὑποσ. 3.

13

– Ἀπ.: Εἶναι ὁ Ἀδάμ (πρίν ἀπό τήν πτώση του), ὁ Νῶε, ὁ Ἀβραάμ, ὁ Μωυσῆςκαί ἄλλοι Προφῆτες, πού ἔλαβαν καί δίδαξαν τίς ἀρχές τῆς θείας Ἀποκάλυψης.Τήν πλήρη ὅμως καί τέλεια θεία Ἀποκάλυψη ἔφερε στήν ἀνθρωπότητα ὁ σαρ-κωθείς Υἱός τοῦ Θεοῦ καί τήν ἐξάπλωσαν σ’ ὅλο τόν κόσμο οἱ μαθητές Του καίἈπόστολοί Του. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος λέει στήν ἀρχή τῆς πρός Ἑβραίους ἐπι-στολῆς Του: «Ἀφοῦ ὁ Θεός τούς παλαιούς καιρούς πολλές φορές καί μέ πολλούςτρόπους μίλησε στούς προγόνους μας διά τῶν προφητῶν, τίς ἔσχατες αὐτές ἡμέ-ρες μίλησε σέ μᾶς διά τοῦ Υἱοῦ. Αὐτόν κατέστησε κληρονόμον ὅλων. Δι᾽ αὐτοῦδημιούργησε τόν κόσμο» (Ἑβρ. 1, 1-2).

Ὁ ἴδιος ἀπόστολος γράφει τά ἀκόλουθα πρός τούς χριστιανούς τῆς Κορίνθου:«Κηρύττουμε σοφία τοῦ Θεοῦ, πού ἀναφέρεται σέ μυστικό σχέδιο· σοφία, πούἦταν κρυμμένη, πού ὁ Θεός προώρισε προαιωνίως γιά τήν δόξα μας. Αὐτή τήνσοφία κανείς ἀπό τούς ἄρχοντας τοῦ κόσμου τούτου δέν γνώρισε. Γιατί, ἄν γνώ-ριζαν, δέν θά σταύρωναν τόν Κύριο τῆς δόξης... Σέ μᾶς ὅμως ὁ Θεός τά ἀπεκά-λυψε διά τοῦ Πνεύματός του, γιατί τό Πνεῦμα τά γνωρίζει ὅλα, καί αὐτά τάβάθη τοῦ Θεοῦ (Πατρός)» (Α Κορ. 2, 7.10).

Ὁ εὐαγγελιστής Ἰωάννης γράφει στό Εὐαγγέλιό Του: «Τόν Θεό κανείς δένἔχει ἰδεῖ ποτέ. Ὁ μονογενής Υἱός πού εἶναι στόν κόλπο τοῦ Πατέρα, ἐκεῖνος ἀπο-κάλυψε» (Ἰωάν. 1, 18).

Καί ὁ ἴδιος ὁ Ἰησοῦς Χριστός λέει: «Κανένας (ἄνθρωπος) δέν γνωρίζει τόνΥἱό, παρά μόνο ὁ Πατέρας, οὔτε τόν Πατέρα γνωρίζει κανείς, παρά μόνο ὁ Υἱός,καί ἐκεῖνος στόν ὁποῖο θά θελήσει ὁ Υἱός ν᾽ ἀποκαλύψει» (Ματθ. 11, 27).

– Ἐρ.: Δηλαδή, κατά τά λόγια αὐτά τοῦ Χριστοῦ, δέν μποροῦμε νάἔχουμε κάποια γνώση τοῦ Θεοῦ, ἄν δέν ἔχουμε λάβει μιά εἰδική ἀπο-κάλυψη ἀπ’ Αὐτόν.

Ἀπ.: Ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά ἔχει κάποια γνώση Θεοῦ ἀπό τήν μελέτη τῶνδημιουργημάτων· ἡ γνώση ὅμως αὐτή εἶναι ἀτελής καί ἀνεπαρκής καί μπορεῖνά χρησιμεύσει μόνο σάν μιά προπαρασκευή γιά τήν πίστη ἤ σάν βοήθημα γιάτήν γνώση τοῦ Θεοῦ ἀπό τήν θεία Ἀποκάλυψή Του. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος λέειστήν πρός Ρωμαίους ἐπιστολή του: «Ἡ αἰώνια δύναμη τοῦ Θεοῦ καί ἡ θεία με-γαλειότητά του, ἄν καί εἶναι πράγματα ἀόρατα, φαίνονται καθαρά διά μέσου τῶνδημιουργημάτων μέ τά μάτια τῆς διανοίας» (Ρωμ. 1, 20).

Ὁ εὐαγγελιστής Λουκᾶς στό βιβλίο του Πράξεις τῶν Ἀποστόλων λέει: «(ὉΘεός) δημιούργησε ὅλα τά ἔθνη τῶν ἀνθρώπων ἀπό ἕνα αἷμα, γιά νά κατοικοῦνσέ ὅλη τήν γῆ. Καί ὥρισε τούς χρόνους, πού θά ζοῦν, καί τά ὅρια τῆς κατοικίαςτους, γιά νά ζητοῦν τόν Κύριο, μήπως τόν ἀνακαλύψουν καί τόν βροῦν, ἄν καί

14

δέν εἶναι μακρυά ἀπό τόν καθένα μας. Γιατί ἐξ αἰτίας του ζοῦμε καί κινούμεθακαί ὑπάρχουμε» (Πράξ. 17, 26-28).

Καί ὁ μέγας Βασίλειος λέει: «Γιά τήν πίστη μας στόν Θεό προηγεῖται ἡ ἔννοιαὅτι ὑπάρχει Θεός. Αὐτήν δέ τήν ἔννοια τήν συμπεραίνουμε ἀπό τά δημιουργήματα.Ἐξετάζοντες τήν δημιουργία τοῦ κόσμου νοοῦμε ὅτι ὁ Θεός εἶναι σοφός, δυνατόςκαί ἀγαθός. Ἔτσι, λοιπόν, τόν δεχόμαστε καί κυβερνήτη μας. Γιατί, ἀφοῦ ὁ Θεόςεἶναι δημιουργός ὅλου τοῦ κόσμου, ἐμεῖς δέ εἴμαστε ἕνα μέρος τοῦ κόσμου, ἄραεἶναι καί δικός μας δημιουργός. Σ’ αὐτή τήν γνώση ἀκολουθεῖ ἡ πίστη στόν Θεόκαί σ’ αὐτή τήν πίστη ἡ λατρεία μας σ’ Αὐτόν» (Ἐπιστολή 235, MPG 32,872).

pppppppppppppppppppppppppp

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΣΤΟ ΚΑΤΑ ΜΑΤΘΑΙΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ(Σέ συνέχειες)

Μή μολύνετε τά ἅγια πράγματα (7,6)

7,6Μὴ δῶτε τὸ ἅγιον τοῖς κυσὶμηδὲ βάλητε τοὺς μαργαρίτας ὑμῶνἔμπροσθεν τῶν χοίρων, μήποτε κα-ταπατήσωσιν αὐτοὺς ἐν τοῖς ποσὶναὐτῶν καὶ στραφέντες ρήξωσινὑμᾶς.

7,6«Μή δώσετε τό ἅγιο στά σκυλιάκαί μή ρίξετε τά μαργαριτάρια σαςστούς χοίρους, γιά νά μήν τά καταπα-τήσουν μέ τά πόδια τους καί ἔπειταστραφοῦν ἐναντίον σας καί σᾶς καταξε-σχίσουν».

Ὁ λόγος αὐτός τοῦ Κυρίου ἀπευθύνεται σέ ὅλους τούς χριστιανούς καί ἰδιαίτεραστούς ἱερεῖς καί τούς κήρυκες τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ. Μᾶς λέγει νά μήν δίδουμε«τό ἅγιο στούς κύνες», οὔτε νά ρίχνουμε «τούς μαργαρίτες στούς χοίρους». Μέτίς ἐδῶ ἐκφράσεις «ἅγιο» καί «μαργαρίτες» ὁ Χριστός ὀνομάζει ὅλο τό μυστήριο

7,6. Μή δῶτε τό ἅγιον... Εἶναι αἰνιγματική ἔκφραση πού μπορεῖ νά σημαίνει στήν Παλαιά Διαθήκητά ἱερά κρέατα, τίς ἐξαγνισμένες τροφές, ἀφοῦ αὐτές εἶχαν προσφερθεῖ στόν Ναό (βλ. Ἐξ. 22,30. Λευτ.22,14), εἴτε δύναται νά σημαίνει, κατά τά συμφραζόμενα, τήν διδασκαλία τοῦ Ἰησοῦ στά κεφ. 5-7,εἴτε, πιό γενικά, τό Εὐαγγέλιο. Δηλαδή, δέν πρέπει νά προτείνουμε μία πολύτιμη καί ἅγια διδασκαλίασέ ἀνθρώπους πού εἶναι ἀνίκανοι νά τήν δεχθοῦν καλῶς καί πού μποροῦν νά κάνουν καί κακή χρήση

15

τῆς πίστης μας. Εἶναι «ἅγιο» τό μυστήριο τῆς πίστης μας, γιατί εἶναι θεῖο· καί«μαργαρίτες» εἶναι τά τίμια δόγματα τῆς ἀμώμητης αὐτῆς πίστης μας. «Κῦνες»καί «χοῖροι» εἶναι οἱ ἄπιστοι καί οἱ ἀσεβεῖς. Καί λέγονται μέν «κῦνες», γιατί«γαυγίζουν», δηλαδή, ὑβρίζουν τόν Ἰησοῦ Χριστό καί τήν πίστη μας, «χοῖροι»δέ λέγονται γιατί ζοῦν στό βόρβορο τῶν παθῶν τους. Μᾶς λέγει λοιπόν ὁ Κύριόςμας ἐδῶ νά μή δίδουμε σ᾽ αὐτούς τό μυστήριο τῶν δογμάτων τῆς πίστης μας.Γιατί αὐτοί εἶναι ἀνάξιοι νά ἀκούσουν μιά τέτοια ὑψηλή καί θεία διδασκαλία.

Τέτοιοι ἄνθρωποι εἶναι προτιμώτερο νά μήν ἀκούσουν κἄν γιά τά δόγματά μας,παρά νά τά ἀκούσουν καί νά τά ἐμπαίζουν ἔπειτα, ἐπειδή δέν ἔχουν τήν καθαρό-τητα τῆς καρδιᾶς γιά νά τά κατανοήσουν καί τά πιστεύσουν. Ὅπως μᾶς λέγειἡ περικοπή μας ἐδῶ, αὐτοί οἱ ἄνθρωποι, πού ὁ Κύριός μας τούς παρομοιάζει μέ«κῦνες» καί μέ «χοίρους», θά «καταπατήσουν» (στίχ. 6) τά δόγματα τῆς πίστηςμας. Καί τά «πόδια», μέ τά ὁποῖα θά καταπατήσουν τή δόγματά μας, εἶναι ἡἀπιστία τους. Θά ἐμπαίζουν λοιπόν αὐτοί καί θά διακωμωδοῦν τήν πίστη μας,ἄν τήν ἀκούσουν, καί ὄχι μόνο αὐτό, ἀλλά καί θά ἐπιτεθοῦν ἐναντίον αὐτῶν πούτήν κηρύττουν. Αὐτό εἶναι τό «ρήξωσιν ὑμᾶς», πού λέγει στήν συνέχεια ὁ Κύριος.

Δέν πρέπει, λοιπόν, μᾶς λέγει ὁ Κύριος στόν στίχο μας αὐτόν νά προτείνουμε μίαπολύτιμη καί ἅγια διδασκαλία σέ ἀνθρώπους πού εἶναι ἀνίκανοι νά τήν δεχθοῦνκαλῶς καί πού μποροῦν νά κάνουν καί κακή χρήση αὐτῆς. «Τά ἅγια τοῖς ἁγίοις»!

αὐτῆς («κῦνες», «χοῖροι»). Τό κείμενο δέν καθορίζει ποιοί εἶναι αὐτοί οἱ ἄνθρωποι· Ἰουδαῖοι, ἐχθρικοί ἤτά ἔθνη (βλ. 15,26); Ὁ λόγος αὐτός τοῦ Κυρίου εἶναι πιθανόν μία σύσταση γιά σωφροσύνη στό πνεῦματοῦ χωρίου Ματθ. 10,16. Βλ. Παροιμ. 9,7. – Τοῖς κυσί. Μία πολύ προσβλητική ἔκφραση, βλ. 15,26-27. Δευτ. 23,18. Φιλιπ. 3,2. Ἀποκ. 22,15. – Τῶν χοίρων. Ἐθεωροῦντο ἀκάθαρτοι ἀπό τούς Ἰουδαίους,βλ. 8,31. Λευτ. 11,7-8. Ἠσ. 65,4. Β΄ Πέτρ. 2,22.

16

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΣΤΟΝ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΣΑΪΑ(Σέ συνέχειες)

Δεύτερη παρέμβαση: Τό σημεῖο τοῦ Ἐμμανουήλ (7,10-17)

7,10Καὶ προσέθετο Κύριος λαλῆσαιτῷ Ἄχαζ λέγων· 11αἴτησαι σεαυτῷ σημεῖον παρὰ Κυ-ρίου Θεοῦ σου εἰς βάθος ἢ εἰς ὕψος.

12Καὶ εἶπεν Ἄχαζ· οὐ μὴ αἰτήσωοὐδ᾽ οὐ μὴ πειράσω Κύριον.

13Καὶ εἶπεν· ἀκούσατε δή, οἶκοςΔαυΐδ· μὴ μικρὸν ὑμῖν ἀγῶνα παρέχεινἀνθρώποις; Καὶ πῶς Κυρίῳ παρέχετεἀγῶνα;

14Διὰ τοῦτο δώσει Κύριος αὐτὸς ὑμῖνσημεῖον· ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν γαστρὶἕξει, καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσεις τὸὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ·

7,10Καί ὁ Κύριος συνέχισε νά ὁμιλεῖστόν Ἄχαζ καί τοῦ εἶπε:

11«Ζήτησε γιά τόν ἑαυτό σου ἀπό τόν Κύριο τόν Θεό σου

ἕνα σημεῖο, (σημεῖο) εἴτε στό βάθος (τῆς γῆς)

εἴτε στό ὕψος (τοῦ οὐρανοῦ)».12Ἀλλά ὁ Ἄχαζ ἀποκρίθηκε:«Δέν θά ζητήσω, γιά νά μή δοκι-

μάσω τόν Κύριο»13Τότε εἶπε (ὁ Ἠσαΐας):

«Ἀκοῦστε, λοιπόν, ὦ οἶκος τοῦ Δαυΐδ!Σᾶς εἶναι πολύ λίγο

νά καταπονεῖτε ἀνθρώπους,ὥστε θέλετε

νά καταπονήσετε καί τόν Θεό;14Γι᾽ αὐτό θά σᾶς δώσει αὐτός ὁ Κύριος σημεῖο:

Ἰδού ἡ Παρθένοςθά συλλάβει καί θά γεννήσει υἱό

καί θά τόν ὀνομάσει “Ἐμμανουήλ”.

7,10. Δέν εἶναι βέβαιο ὅτι αὐτός ὁ δεύτερος λόγος τοῦ Γιαχβέ (διά τοῦ προφήτου του βεβαίως)ἔλαβε χώρα ἀμέσως μετά τόν πρῶτο. Τό κείμενο δέν καθορίζει οὔτε τόν χρόνο οὔτε τόν τόπο. Γενικῶςὅμως λέγουμε ὅτι τά περιστατικά δέν πρέπει νά ἄλλαξαν πολύ. 7,11. Σημεῖον. Τό «σημεῖον»(Ἑβρ. «ὤθ») στόν Ἠσαΐα νοεῖται καί ὡς θαῦμα, ὡς ἕνα ἔκτακτο γεγονός, ἀλλά καί ὡς ἕνα γεγονόςπού θά συμβεῖ λίγο μετά καί τό ὁποῖο θά βοηθήσει γιά νά νοηθεῖ μέ βεβαιότητα ἕνα ἄλλο πολύ με-τέπειτα χρονικῶς γεγονός (βλ. 8,18.20. 37,30. 38,7-8). Ἤ, καί στήν Παλαιά καί στήν ΚαινήΔιαθήκη, τό «σημεῖον» εἶναι συνήθως κάποιο γεγονός, τό ὁποῖο βεβαιώνει τόν ἄνθρωπο γιά μία θείαἐπέμβαση. Εἶναι μία μορφή ἀποκαλύψεως· στήν περίπτωσή μας τό «σημεῖο» σκοπεύει νά διαβε-

17

15βούτυρον καὶ μέλι φάγεται· πρὶν ἢγνῶναι αὐτὸν ἢ προελέσθαι πονηρά,ἐκλέξεται τὸ ἀγαθόν·

16διότι πρὶν ἢ γνῶναι τὸ παιδίον ἀ -γαθὸν ἢ κακόν, ἀπειθεῖ πονηρίᾳ τοῦἐκλέξασθαι τὸ ἀγαθόν, καὶ καταλει-φθήσεται ἡ γῆ, ἣν σὺ φοβῇ, ἀπὸ προ-σώπου τῶν δύο βασιλέων.

17Ἀλλὰ ἐπάξει ὁ Θεὸς ἐπὶ σὲ καὶ ἐπὶτὸν λαόν σου καὶ ἐπὶ τὸν οἶκον τοῦ πα-τρός σου ἡμέρας, αἳ οὔπω ἥκασιν ἀφ᾽ἧς ἡμέρας ἀφεῖλεν Ἐφραὶμ ἀπὸ Ἰούδατὸν βασιλέα τῶν Ἀσσυρίων.

15Βούτυρο καί μέλι θά τρώγει·προτοῦ ἀκόμη ἔρθει σέ ἡλικία

νά νοήσει καί νά γνωρίσει τό κακό,θά ἐκλέξει τό καλό·

16γιατί προτοῦ τό παιδί μάθει νά διακρίνει τό ἀγαθό ἀπό τό κακό,

θά ἀπειθεῖ στήν πονηρία γιά νά ἐκλέγει τό ἀγαθό.

(Αὐτό ἐγγυᾶται ὅτι)θά ἀπαλλαγεῖ ἡ χώρα,

γιά τήν ὁποία ἐσύ φοβᾶσαι,ἀπό τούς δύο βασιλεῖς.

17Ἀλλά ὁ Κύριος θά ἐπιφέρει ἐναντίον σου

καί ἐναντίον τοῦ λαοῦ σουκαί ἐναντίον τοῦ οἴκου τοῦ πατέρα σου,

ἡμέρες, οἱ ὁποῖες δέν ἔχουν ἔρθειἀπό τήν ἡμέρα ἐκείνη

πού ὁ Ἰσραήλ χωρίστηκε ἀπό τόν Ἰούδα.

(Θά ἐπιφέρει ἐναντίον σου)τόν βασιλέα τῶν Ἀσσυρίων».

βαιώσει τό πρῶτο μήνυμα τοῦ Γιαχβέ στόν Ἄχαζ. - Εἰς βάθος ἤ εἰς ὕψος. Τό «εἰς βάθος» δύναταινά νοηθεῖ καί ὡς ὁ τόπος παραμονῆς τῶν νεκρῶν, στόν ἅδη βαθειά, καί ὄχι ἁπλᾶ μέ τήν ἔννοια νάζητήσει ὁ Ἄχαζ ἕνα περίεργο ἤ ἀκατόρθωτο γεγονός. Καί τό «εἰς ὕψος» πάλι θά ἑρμηνευθεῖ ἀνα-λόγως, εἰς ὕψος, μέχρι τόν οὐρανό. Ἡ ἀντίθεση αὐτή τοῦ πάνω καί τοῦ κάτω κόσμου ὑπογραμμίζειἐδῶ τόν ἐπίσημο χαρακτῆρα τῆς πρότασης καί τήν σπουδαιότητα τοῦ γεγονότος γιά τό ὁποῖο πρό-κειται (βλ. Δευτ. 33,13. Ἰώβ 11,8). 7,12. Οὐ μή αἰτήσω οὐδ᾽οὐ μή πειράσω... Ἀναφερόμενοςσέ παλαιά κείμενα (βλ. Ἐξ. 17,2) ὁ Ἄχαζ προσποιεῖται τόν εὐσεβῆ γιά νά ἀποφύγει νά ἐκλέξει τήνἀπόλυτο ἐμπιστοσύνη του στόν παγκόσμιο καί παντοδύναμο Θεό, ὅπως τόν συνεβούλευε ὁ προφήτης

Ὁ βασιλεύς σιωποῦσε στά καθησυχαστικά λόγια τοῦ προφήτου Ἠσαΐου τῆςπροηγούμενης περικοπῆς, ἀλλά αὐτή ἡ σιωπή ἦταν δυσπιστία. Γι᾽ αὐτό καί ὁΠροφήτης προσπαθώντας νά τόν βοηθήσει στήν ἐμπιστοσύνη του πρός τόν Θεό,τόν προσκαλεῖ νά ζητήσει ἀπό τόν Θεό ἕνα «σημεῖον», ὅσο αὐτός θέλει μεγάλοκαί καταπληκτικό (στίχ. 11). Μέ τήν λ. «σημεῖον» θά νοήσουμε ἕνα ἔκτακτογεγονός, ἕνα θαῦμα, τό ὁποῖο θά ἀπέβλεπε στήν διαβεβαίωση τῆς ὑποσχέσεως

18

περί λυτρώσεως τῆς Ἰερουσαλήμ. Ἀλλά ὁ βασιλεύς ἐμφορούμενος ἀπό κοσμικάκαί ὑλιστικά φρονήματα καί μή συμφωνώντας μέ τήν θεοκρατική πολιτική τοῦΠροφήτου, τῆς ἐμπιστοσύνης δηλαδή στόν Θεό καί τῆς ἐπαναπαύσεως σ᾽ Αὐτόν,ὑποκρίνεται εὐσέβεια καί λέγει ὅτι δέν θέλει νά πειράσει τόν Θεό μέ τό νά ζητήσει«σημεῖον» ἀπό Αὐτόν (στίχ. 12). Μετά τήν ἀποτυχία καί τῆς δευτέρας του ἀπό-πειρας νά συνετίσει τόν βασιλέα Ἄχαζ ὁ Προφήτης, ἀγανακτώντας κατά τῆςἀπιστίας του καί ὑποκρισίας του ἀπευθύνεται πρός αὐτόν καί πρός ὅλον τόν οἶκονΔαυΐδ καί τούς ἐλέγχει (στίχ. 13). Ἔτσι ἐπέρχεται τελεία ρήξη μεταξύ βασιλέωςκαί Προφήτου. Ἀλλά ἐάν ἔτσι ὁ βασιλεύς ἀπέρριψε τό θαῦμα, ὁ Προφήτης ὅμως,γιά νά ἀποδείξει τήν ἀλήθεια τῆς θεοκρατικῆς πολιτικῆς, τῆς πίστεως στήν παν-τοδυναμία τοῦ Θεοῦ, διατυπώνει τό μεγαλύτερο θαῦμα τῆς ἱστορίας, τήν γέννησηἀπό τήν Παρθένο τοῦ Ἐμμανουήλ, διά τοῦ ὁποίου οἱ πιστεύσαντες σ᾽ Αὐτόν θάσωθοῦν (7,14 ἑξ.). Καί στήν συνέχεια ὁ προφήτης Ἠσαΐας μᾶς λέγει καί γιά τόθαυμαστό Πρόσωπο τοῦ Ἐμμανουήλ καί γιά τό προσεχές μέλλον τοῦ ἔθνους·εἶναι δέ ἡ προφητεία περί τοῦ μέλλοντος ἐπαγγελία καί ἀπειλή συνάμα (στίχ. 15

Ἠσαΐας, καί νά μήν συνάψει λοιπόν συμμαχία μέ τούς Ἀσσυρίους.7,13. Καί εἶπεν. Κατά τήνἀρχή τοῦ στίχ. 10 ὁ Κύριος, ἀλλά κατά τόν παρόντα στίχ. («καί πῶς Κυρίῳ», κατά τό Ἑβρ. «τόνΘεό μου») ὁ ἴδιος ὁ Ἠσαΐας. Στήν πραγματικότητα ὁ Κύριος διά τοῦ προφήτου. - Μή μικρόνὑμῖν ἀγῶνα παρέχειν ἀνθρώποις; Μᾶλλον ἐδῶ ἔχουμε ὑπαινιγμό σέ ἕνα σημαντικό μέρος τοῦλαοῦ τῆς Ἰερουσαλήμ, πού ἡ ταραγμένη καρδιά του δέν θά ἔκλινε ἀναγκαστικά πρός τήν σκέψητοῦ βασιλιᾶ (στίχ. 2), ὁ ὁποῖος μέ τίς ἐνέργειές του ἀποσπᾶται ἀπό τήν δυναστεία τοῦ Δαυΐδ καίγίνεται γι᾽ αὐτό μή λαοφιλής. 7,14. Ἰδού ἡ παρθένος ἐν γαστρί ἕξει καί τέξεται υἱόν...Ἐδῶἔχουμε μία ἀπό τίς σπουδαιότερες μεσσιακές προφητεῖες, γιά τήν ὁποία ἔχουν γραφεῖ πάμπολλεςμονογραφίες, ἐκτός τῶν εἰς ὑπομνήματα σχολιασμῶν. Ὑπό τήν «παρθένο» τοῦ στίχου μας θά νοή-σουμε τήν Παρθένο Μαρία, τήν Παναγία Μητέρα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, γιά τήν ὑπερ-φυσική γέννηση τοῦ ὁποίου πληροφορούμεθα ἀπό τά χωρία Λουκ. 1,35 καί Ματθ. 1,18 ἑξ. τῆςΚ.Δ. Ἤδη ὅμως ἀπό παλαιά, καθώς πληροφορούμεθα ἀπό τόν φιλόσοφο καί μάρτυρα Ἰουστῖνο(†165;) (Διάλογος πρός Τρύφωνα 71,120), ὑπῆρχαν σύγχρονοί του Ἰουδαῖοι, οἱ ὁποῖοι διέστρεφαντό σημαντικώτατο αὐτό χωρίο τοῦ Ἠσαΐου καί ἑρμήνευαν τήν λ. «παρθένος» («ἁλμά») διά τοῦ«νεᾶνις». Ἀλλά σέ τί θά εἶναι «σημεῖον», δηλ. θαῦμα, τό ὁποῖο θά στερεώσει τόν ἀπιστοῦντα Ἄχαζ,ἀλλά καί πάντα ἄπιστο, τό νά γεννήσει μία ὕπανδρος γυναίκα, ἔστω καί νεαρά («νεᾶνις»); Γιά νάνοηθεῖ ὀρθῶς ἡ προφητεία μας πρέπει ἀπαραιτήτως νά συσχετισθεῖ καί πρός τίς ἄλλες σχετικέςπροφητεῖες τοῦ Ἠσαΐου (κεφ. 8-11) καί πρός παράλληλη προφητεία τοῦ Μιχαίου (5,1 ἑξ.). Ἡ«ἁλμά» τοῦ Ἠσαΐου εἶναι ἡ «Γιολενδά» τοῦ Μιχαίου. Ἰσχυρή ἀναίρεση ἀπό ὀρθοδόξου πλευρᾶςτῶν παλαιῶν ἰουδαϊκῶν, ἀλλά καί συγχρόνων προτεσταντικῶν λεγομένων περί τῆς «παρθένου» τοῦστίχ. μας βλ. τό ἰσχυρό ὑπόμνημα τοῦ ἀειμνήστου Καθηγητοῦ μας Π. Μπρατσιώτου Ὁ προφήτηςἩσαΐας, Τεῦχος Α . Κεφ. Α -ΙΒ΄ (ἔκδοση Καθηγητοῦ Ν. Μπρατσιώτου, Ἀθῆναι 1993, σελ. 115-119). Ἀλλά θά παραθέσουμε χάριν ἑρμηνείας καί τούς σχολιασμούς ξένων ὑπομνημάτων, τά ὁποῖα

19

ἑξ.). Ὁ Ἐμμανουήλ εἶναι Θεός, πράγμα τό ὁποῖο ὑποδηλώθηκε μέ τήν παρθενικήσύλληψή Του καί ὑποδηλώνεται πάλι τώρα μέ τήν εὐθυκρισία του καί τό ἀνα-μάρτητον αὐτοῦ (στίχ. 15.16α), ἀκόμη δέ καί μέ τήν διατροφή αὐτοῦ, ἡ ὁποίαθά εἶναι παραδείσια καί ἡ ὁποία καί στούς Βαβυλωνίους καί στούς Ἕλληνες συν-δέεται ἀπό παλαιά μέ τούς θεούς («βούτυρον καί μέλι φάγεται», στίχ. 15). Ὁβέβαιος ἐρχομός τοῦ Ἐμμανουήλ ἐγγυᾶται τήν ἀπαλλαγή τῆς χώρας ἀπό τήν

καί συμβουλευόμεθα ἐκλεκτικῶς. Τά ὑπομνήματα αὐτά δίνουν μία ἄλλη, τυπολογική μεσσιακήἔννοια στό χωρίο μας, ἡ ὁποία δέν μᾶς γίνεται ἀπολύτως ἀποδεκτή, γιατί δέν μᾶς εἶναι πειστική.Τό ὑπόμνημα JBC λέγει: «Μία παμμεγέθης λογοτεχνία ἔχει ἀναπτυχθεῖ σχετική μέ τήν προφητείααὐτή τοῦ στίχου μας καί ἀκόμη συνεχίζονται νά γράφονται μελέτες. Πρέπει νά σχολιασθοῦν ὅμωςμερικά σημεῖα: Ὁ Ἠσαΐας δέν χρησιμοποιεῖ τήν τεχνητή λέξη γιά τήν «παρθένο» τήν bethula,ἀλλά τήν λέξη alma, πού σημαίνει μία νεαρά γυναίκα σέ ἡλικία γάμου, εἴτε παρθένο εἴτε ὄχι. Ἡἐπίσημη προφητεία μας ἐλέχθη πρό τῆς βασιλικῆς αὐλῆς, περιφόβου μήπως ἀνατραπεῖ καί ἐκλείψειἡ Δαυϊτική δυναστεία. Μία τέτοια καταστροφή θά ἐσήμαινε τήν διαγραφή τῆς μεγάλης ὑποσχέσεωςτῆς γενομένης στόν οἶκο τοῦ Δαυϊδ περί τῆς δυναστείας (Β΄ Βασ. 7,12-16). Ὁ Ἰούδας ἐναπέθετετίς ἐλπίδες του γιά τήν σωτηρία τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ σέ βασιλικό ἀπόγονο τοῦ Δαυίδ. Τό παιδί τόὁποῖο θά ἐγεννᾶτο, λοιπόν, θά ἦταν πιθανόν ὁ νεαρός Ἐζεκίας, στήν γέννηση τοῦ ὁποίου ὁ ἰουδαϊκόςλαός θά ἔβλεπε τήν συνεχῆ παρουσία τοῦ Θεοῦ μεταξύ τοῦ λαοῦ του καί μία ἄλλη ἀνανέωση τῆςὑποσχέσεως τῆς γενομένης στόν Δαυΐδ. Οὐχ ἦττον ὅμως ἡ ἐπισημότης τῆς προφητείας καί τοῦὀνόματος “Ἐμμανουήλ” ἔφερε τήν πίστη στήν γνώμη ὅτι ἡ προφητεία τοῦ Ἠσαΐου δέν σταματᾶστήν γέννηση τοῦ Ἐζεκίου· κινεῖται πέραν, μακρᾶν, πρός τόν ἰδεατό Βασιλέα τῆς γραμμῆς τοῦΔαυΐδ, διά τοῦ ὁποίου ἐρχόμενος ὁ Θεός θά ἠδύνατο νά λεχθεῖ ὅτι εἶναι ὁριστικῶς καί πλήρως μετάτοῦ λαοῦ του. Αὐτό δέν σημαίνει φυσικά ὅτι ὁ Ἠσαΐας προεῖδε τήν ἐκπλήρωση αὐτῆς τῆς προφητείαςστόν Χριστό, ἀλλά ἐξέφρασε τήν ἐλπίδα ὅτι ὁ Χριστός θά τήν πραγματοποιήσει πλήρως. Ὁ Ματ-θαῖος καί ἡ Ἐκκλησία εἶδαν στήν γέννηση τοῦ Χριστοῦ ἀπό τήν παρθένο Μαρία τήν πλήρη ἐκπλή-ρωση αὐτῆς τῆς προφητείας». Ἀλλά πῶς – ἐρωτοῦμε ἡμεῖς – ἀναφέρεται ἡ προφητεία μας στόνἘζεκία, ἀφοῦ αὐτός εἶχε ἤδη γεννηθεῖ κατά τόν χρόνο ἐκεῖνο καί ἦταν μάλιστα 9, ἄν ὄχι 11 ἐτῶν(Δ Βασ. 16,2. 18,2. Β΄ Παραλ. 28,1)! Καί πῶς δύναται νά νοηθεῖ ὁ Ἄχαζ πατέρας τοῦ Ἐμμα-νουήλ (!), αὐτός ὁ ὁποῖος ἀπεποιήθη τό σημεῖο; Παραθέτουμε ὁμοίως καί τό σχόλιο τοῦ ΤΟΒ, τόὁποῖο λέγει: «Τό σημεῖο, τό ὁποῖο δίνει ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος εἶναι λοιπόν ἡ γέννηση ἑνός ἀγοριοῦ. Ἡ“νεᾶνις”, γιά τήν ὁποία πρόκειται ἐδῶ, εἶναι πιθανόν ἡ κατ᾽ ἐξοχήν νεαρή γυναίκα, δηλαδή, ἡ βα-σιλική σύζυγος, ἡ ὁποία σημαίνεται ὁμοίως σέ κάποια πολύ παλαιά κείμενα τῆς Οὐγγαρίτ. Αὐτή ἡἑρμηνεία φαίνεται προτιμητέα ἀπό τίς ἄλλες ἑρμηνεῖες πού βλέπουν ἐδῶ ὁποιαδήποτε νεαρή ἔγγυοτότε γυναίκα τοῦ βασιλείου τοῦ Ἰούδα ἤ ἀκόμη καί τήν σύζυγο τοῦ ἰδίου τοῦ Ἠσαΐου. Ἡ προφητείαἀπευθύνεται, πράγματι, στόν οἶκο Δαυΐδ, σέ μιά κατάσταση ὅπου ἡ ἴδια ἡ δυναστεία τίθεται σέἀμφισβήτηση: Εἶναι λοιπόν λογικό ὅτι ἡ ἀναγγελομένη γέννηση εἶναι ἡ γέννηση τοῦ κληρονόμουτῆς δυναστείας. – Ἡ Μετάφραση τῶν Ο΄ μετέφρασε ἐδῶ τό «νεᾶνις» μέ τό «παρθένος». Ἀπό τόν2ο αἰῶνα π.Χ. καί ἴσως ἐνωρίτερα ἤδη, μιά μερίδα τῆς ἰουδαϊκῆς παραδόσεως εἶδε λοιπόν σ᾽ αὐτήτήν ἐξαιρετική γέννηση, τήν ἀναμενομένη ἀκόμη, τήν παρθενική γέννηση τοῦ Μεσσίου. Σέ συνέχειατοῦ Ματθ. 1,23, ἡ παλαιά χριστιανική παράδοση ἐφήρμοσε αὐτή τήν προφητεία στήν Μαρία, τήνΜητέρα τοῦ Ἰησοῦ, ὁ Ὁποῖος εἶναι ὁ κατ᾽ ἐξοχήν κληρονόμος τῆς δαυϊτικῆς δυναστείας». Ὅμως

20

ἐπιδρομή τῶν ἐχθρῶν (στίχ. 16β) καί ἀνανεώνεται ἔτσι ἡ δοθεῖσα στούς στίχ.7-9 ὑπόσχεση. Στόν τελευταῖο ὅμως στίχ. 17 χάνεται ἡ δυναμένη νά γεννηθεῖστόν βασιλέα ἐλπίδα. Γιατί ὁ ἐρχομός τοῦ βασιλέως τῶν Ἀσσυρίων Τιγλάθ-Πι-

τό σύντομο, ἀλλά λίαν περιεκτικό ὑπόμνημα BJ λέγει καλύτερα ἐπί τοῦ στίχου μας: «Ὁ βασιλεύςἌχαζ ἀρνήθηκε νά ζητήσει σημεῖο, ἀλλά ἐν τούτοις τοῦ δόθηκε ἀπό τόν Θεό. Τό σημεῖο εἶναι ἡγέννηση ἑνός παιδίου, τοῦ ὁποίου τό ὄνομα Ἐμμανουήλ, δηλαδή “ὁ Θεός μαζί μας”, βλ. 8,8.10,εἶναι προφητικό, βλ. σχόλ. εἰς 1,26, καί ἀναγγέλει ὅτι ὁ Θεός θά προστατεύσει καί θά εὐλογήσειτόν Ἰούδα. Σέ ἄλλες περικοπές, 9,1-6. 11,1-9, ὁ Ἠσαΐας θά ἀποκαλύψει μέ μεγαλύτερη ἀκρίβειατήν σωτηρία πού θά ἔλθει ἀπό αὐτό τό παιδίο. Οἱ προφητεῖες αὐτές εἶναι μία ἔκφραση τοῦ μεσσια-νικοῦ βασιλείου, πού ἔχει σκιαγραφηθεῖ ἤδη ἀπό τόν προφήτη Νάθαν, Β΄ Βασ. κεφ. 7, καί πού θάἐπαναληφθεῖ ἀργότερα ἀπό τίς περικοπές Μιχ. 4,14. Ἰεζ. 34,23. Ἀγγ.2,23·βλ. Ψαλμ. 2,45.72.110. Ὁ Θεός θά δώσει τήν σωτηρία στόν λαό του ἀπό ἕνα βασιλιᾶ, διάδοχο τοῦ Δαυΐδ·ἡ ἐλπίδατῶν πιστῶν τοῦ Γιαχβέ στηρίζεται στήν διάρκεια τῆς δαυϊτικῆς γραμμῆς. Ἀκόμη καί ἄν ὁ Ἠσαΐαςἔχει κατά νοῦν τήν ἄμεση γέννηση ἑνός υἱοῦ τοῦ Ἄχαζ, γιά παράδειγμα τοῦ Ἐζεκία (πράγμα πούφαίνεται πιθανόν, παρά τήν ἀβεβαιότητα τῆς χρονολογίας, καί πράγμα πού φαίνεται νά ἐνόησαν οἱΟ΄ διαβάζοντας στόν στίχ. 14 «καί καλέσεις τό ὄνομα αὐτοῦ»), ὅμως, ἀπό τήν ἐπισημότητα τῆςπροφητείας καί ἀπό τήν δυνατή ἔννοια τοῦ συμβολικοῦ ὀνόματος πού δόθηκε στό παιδίο, νοοῦμε ὅτιὁ Ἠσαΐας διαβλέπει σ᾽ αὐτή τήν βασιλική γέννηση, πέρα ἀπό τά παρόντα περιστατικά, μία ἐπέμβασητοῦ Θεοῦ πρός τήν ὁριστική μεσσιακή βασιλεία. Ἔτσι ἡ προφητεία περί τοῦ Ἐμμανουήλ ξεπερνάειτό ἄμεσο παρόν καί πολύ σωστά λοιπόν οἱ Εὐαγγελιστές (εἰς Ματθ. 1,23 ἀναφέρεται τό Ἠσ. 7,14·εἰς Ματθ. 4,15-16 ἀναφέρεται τό Ἠσ. 8,23-9,1) καί στήν συνέχεια ὅλη ἡ χριστιανική παράδοσηβλέπουν στήν ἐδῶ προφητεία μας τήν ἀγγελία τῆς γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ. - Ἡ παρθένος. Τόἀντίστοιχο ἑβρ. «ἁλμά» σημαίνει ἀκριβῶς μία νέα ἄγαμη γυναίκα ἤ καί ἀκόμη καί μία προσφάτωςὑπανδρευμένη. Ἡ Μετάφραση ὅμως τῶν Ο΄ ἀπέδωσε τήν ἑβραϊκή αὐτή ἔκφραση «ἁλμά» μέ τό«παρθένος» καί αὐτό πρέπει νά ὑποδηλώνει μία παλαιά ἰουδαϊκή παράδοση περί τῆς Μητέρας τοῦΜεσσίου, πού θά ἐπιβεβαιωθεῖ ἀπό τό ἱερό Εὐαγγέλιο: Τό Ματθ. 1,23 βρίσκει στήν μετάφρασηαὐτή τήν προφητεία περί τῆς παρθενικῆς συλλήψεως τοῦ Χριστοῦ. – Καί καλέσεις. Τό Μασοριτικόἔχει «αὐτή θά καλέσει», δηλαδή ἡ μητέρα. Τό γεγονός τό ὅτι ἡ μητέρα δίνει στό παιδί της τό ὄνομάτου δέν εἶναι καθόλου περίεργο, βλ. Γεν. 29,32-35. 30,24. 35,18. Α Βασ. 4,21. κ.ἄ. Ἕνα ὅμωςχειρόγραφο τοῦ Qumran ἔχει «αὐτός θά καλέσει», ἐνῶ οἱ μεταφράσεις γενικά διχάζονται μεταξύτῶν «σύ θά καλέσεις», (τό πλεῖστον τῶν ἑλληνικῶν χειρογράφων), «σεῖς θά καλέσετε» (παλαιάλατινική μετάφραση καί κάποια ἑλληνικά χειρόγραφα) καί «θά καλέσουν» (Βουλγάτα). Τά σύμφωνατοῦ Ἑβραϊκοῦ κειμένου μποροῦν νά ἀναγνωσθοῦν «αὐτή θά καλέσει» ἤ «σύ θά καλέσεις». Τήν ἀνά-γνωση «σύ θά καλέσεις» οἱ δεχόμενοι ὅτι ὁ προφήτης μέ τήν προφητεία του δέν ἐννοεῖ ἄμεσα τήνγέννηση τοῦ Μεσσία τήν νοοῦν ὡς δυναμένη νά ἀπευθυνθεῖ καί στήν μέλλουσα μητέρα, τήν ὁποίαὅμως πρέπει νά θεωρήσουν ὡς παροῦσα (!) – Ἐμμανουήλ, σημαίνει «ὁ Θεός μαζί μας». Πρόκειταιμᾶλλον γιά ἕνα τύπο λειτουργικῆς κραυγῆς, γιατί παρόμοιες ἐκφράσεις («ὁ Κύριος», «ὁ Παντοδύ-ναμος», «εἶναι μαζί μας») φαίνονται στήν ἐπῳδό τοῦ Ψαλμ. 45. Βλ. Μιχ. 3,11. Σοφ. 3,15. Ἀριθμ.23,21. Ἀμ. 5,14 κ.ἄ. Αὐτός ὁ τύπος παίρνει ἐδῶ τήν ἀξία ἑνός συμβολικοῦ ὀνόματος (βλ. στίχ.3.8,1-4.18), ὁ ὁποῖος δέν μαρτυρεῖται ἀλλοῦ στήν Π.Δ. ὡς προσωπικό ὄνομα καί φέρει μιά ὑπόσχεσητῆς σωτηρίας. – Τό παιδίο, γιά τό ὁποῖο πρόκειται ἐδῶ, ξαναεμφανίζεται στό 8,8 (βλ. καί 8,10)

21

λεσέρ πρός βοήθεια τοῦ Ἄχαζ γιά νά τόν ἀπελευθερώσει ἀπό τήν πολιορκία (734-732 π.Χ.), ἀπήλλαξε μέν τήν Ἰουδαία ἀπό τόν κίνδυνο, ἀλλά ὑποχρέωσε τόνἌχαζ σέ βαρύ φόρο πρός αὐτόν καί τό 701 οἱ Ἀσσύριοι εἰσβάλλουν στήν Ἰουδαίακαί τήν ἀπειλοῦν. Ὁ Προφήτης ἀπεδείχθη καταστροφεύς!

σάν μία ἐγγύηση νίκης γιά τήν Ἰουδαία, ἡ ὁποία καλεῖται «χώρα του». Ἄν λάβουμε ὑπ᾽ ὄψιν τόνδυναστικό χαρακτῆρα τῆς κρίσεως, στήν ὁποία ἀναφέρεται ὅλο τό τμῆμα αὐτό τοῦ βιβλίου (βλ.ἐκτός τῶν παραπάνω σχολίων, τήν ἀντίθεση τοῦ Ἄχαζ, πού παραδίδει τόν υἱό του στήν φωτιά,κατά τό Δ Βασ. 16,3 καί τό τέλος τοῦ βιβλίου μέ τήν προφητεία 9,6, πού ἀφορᾶ ἕναν ὑπερφυῆδιάδοχο τοῦ Δαυΐδ, ὁ ὁποῖος θά ἀναλάβει τήν διακυβέρνηση τῆς νέας βασιλείας), πρόκειται ἐδῶ,λέγει τό ΤΟΒ, γιά βασιλικό κληρονόμο. Πέραν ἀπό τόν Ἐζεκία, ὁ ὁποῖος θά ἀπαγοητεύσει γιά πολύτίς τεθεῖσες σ᾽ αὐτόν ἐλπίδες, ὁ ἴδιος ὁ προφήτης Ἠσαΐας καί οἱ μετά ἀπό αὐτόν μαθητές του θάδιάβασαν ὁπωσδήποτε τήν προφητεία σέ μία νέα προοπτική, τῆς ἀγγελίας ἑνός ἄλλου ἀπογόνουτοῦ Δαυΐδ, καί σ᾽ αὐτόν θά ἐφήρμοζαν σιγά - σιγά ὅλα τά χαρακτηριστικά τοῦ Μεσσίου, μόνουἱκανοῦ νά ἐξασφαλίσει μιά κατάσταση τέλειας εὐημερίας, πού θά περιγραφηθεῖ μέ παραδείσιουςὅρους. 7,15.Βούτυρον καί μέλι φάγεται. Τό βούτυρο καί τό μέλι εἶναι μιά ἐκλεκτή τροφή, σύμβολαἀφθονίας (βλ. Δευτ. 32,13, μερικά κείμενα τῆς Οὐγγαρίτ καί τήν παρόμοια ἔκφραση «γῆ ρέουσαμέλι καί γάλα» εἰς Ἐξ. 3,8, κ.ἄ.) καί ἔτσι σημεῖο μιᾶς οἰκονομίας ποιμενικοῦ τύπου (κατά διαφοράμέ τήν ἔκφραση «ἔλεον καί οἶνον», σημεῖα μιᾶς ἀγροτικῆς ζωῆς). Ἡ ἔκφραση εὑρίσκεται μετέπειταεἰς 2 Ἐνώχ 8,5, στόν λόγο περί παραδείσου. Ὅμως ἡ ἴδια ἔκφραση μπορεῖ νά σημάνει καί χρόνουςπείνης καί δυσκολίας καί ἐλλείψεως τῶν ἀναγκαίων, ὅταν ὁ πληγείς λαός δέν δύναται νά ἐλπίζει τί-ποτε περισσότερο παρά τήν τροφή τῶν νομάδων (βλ. στίχ. 22). Θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι ὑπότήν τροφή «βούτυρο καί μέλι» νοεῖται ἡ παραδείσια τροφή, ἡ ὁποία καί στούς Βαβυλωνίους καίστούς ἄλλους λαούς καί μάλιστα καί στούς Ἕλληνες παριστάνεται ὡς τροφή θεῶν καί ἡρώων.Ὁποιαδήποτε ἑρμηνεία καί ἄν γίνει δεκτή ἕνα εἶναι σαφές: Ὁ Ἡσαΐας προφητεύει καί ἀπελευθέρωσηκαί καταστροφή γιά τόν Ἰούδα. Πρῶτον, πρίν τό παιδίον φθάσει στήν ἡλικία νά διακρίνει καλό καίκακό, θά ἔλθει ἡ ἀπελεθέρωση ἀπό τήν ἀπειλή τοῦ συνασπισμοῦ Ἰσραηλιτῶν καί Συρίων (στίχ.16)· ἔπειτα ὅμως θά ἔλθει ἐρήμωση τῆς χώρας ἀπό τήν εἰσβολή τῶν Ἀσσυρίων (στίχ. 17-25).7,16. Καί καταληφθήσεται ἡ γῆ...Ὅπως στήν προφητεία 7,7-9, ἔτσι καί ἐδῶ ἔχουμε μία ἀγγελίαπερί τῶν καταστροφῶν πού θά ἔλθουν στά βασίλεια τῆς Σαμάρειας καί τῆς Δαμασκοῦ, πράγμαπού ὑποσχέθηκε ὁ Θεός στό βασίλειο τοῦ Ἰούδα, πού τώρα ἀπειλεῖται. Τό βαθύτερο νόημα τοῦστίχου εἶναι: Ἡ λύτρωση τῆς Ἰουδαίας ἀπό τούς συνασπισθέντας (στίχ. 16β) ἐγγυᾶται τήν ἔλευσητοῦ «σημείου», τήν γέννηση τοῦ Ἐμμανουήλ: «Τοῦ κατά τόν Ἐμμανουήλ μέλλοντος γίνεσθαι θαύ-ματος ὕστερον, ἀξιόπιστον νῦν ἐνέχυρον λαμβανέτω τό γῆν ἐλευθερωθῆναι» (Προκόπιος Γάζης,MPG 87B,1965). 7,17. Ὁ στίχ. δέν εἶναι ἀπειλή, ὅπως φαίνεται ἀπό τό τέλος τοῦ στίχ. τόν βα-σιλέα τῶν Ἀσσυρίων, φράση τήν ὁποία πρέπει νά θεωρήσουμε ὡς παρέμβλητο, ὡς σχόλιο, στηρι-ζόμενο σέ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία. Ὁ στίχ. μας ὑποδηλώνει μιά ἐποχή εὐημερίας καί δόξης, ὡς αὐτέςπού γνώρισε ὁ Ἰσραήλ στίς βασιλεῖες τοῦ Δαυΐδ καί τοῦ Σολομῶντος. Μέ αὐτή τήν ὅραση τῆςἐλπίδος τελειώνει τό δεύτερο ἐπεισόδιο (7,10-17) τῆς προφητείας τοῦ Ἐμμανουήλ. – Γιά τό σπου-δαῖο θέμα, ποία σχέση ἔχει ὁ Ἐμμανουήλ πρός τούς στίχ. 15-17, παραπέμπουμε στά ὅσα θεολο-γικῶς ὡραῖα γράφει ὁ μακαριστός Καθηγητής Μπρατσιώτης σελ. 122. 123 τοῦ μνημονευθέντοςὑπομνήματός του.

22

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ

(Σέ συνέχειες)

Ὁ πύργος τῆς Βαβέλ

Τό μεγάλο γεγονός τῆς ἀρχαιότητας, πού ἐρέθιζε τούς Ἑβραίους, ἦταν τό κτί-σιμο τῆς Βαβέλ ἤ τῆς Βαβυλώνας. Αὐτός εἶναι ἕνας τόπος πού ἀποδιδόταν στόνΝεβρώδ, «τόν ἰσχυρό κυνηγό ἐνώπιον τοῦ Γιαχβέ», πού ἡ βάση τοῦ βασιλείουτου ἦταν ἡ «Βαβυλών, ἡ Ὀρέχ, ἡ Ἀρχάδ καί ἡ Χαλάννη στήν γῆ Σενναάρ»(Γέν. 10, 8-12). Ἀλλά γιά τόν Νεβρώδ δέν ἔχουμε καμμιά ἄλλη πληροφορία ἀπότήν Βίβλο καί πρέπει νά ἀνατρέξουμε σέ ἄλλες πηγές νά πληροφορηθοῦμε γι᾽αὐτόν.1

Ἡ πολύ γνωστή ἀπό τήν παιδική μας ἡλικία ἱστορία περί τῆς Βαβέλ βρίσκεταιστό 11 κεφ. τῆς Γένεσης. Οἱ ἄνθρωποι μιλοῦν τήν ἴδια γλώσσα καί πηγαίνουνπρός τήν πεδιάδα Σεναάρ, ὅπου μαθαίνουν νά χρησιμοποιοῦν πλίνθους ἀντί τῶνλίθων. Ἐκεῖ ἀποφασίζουν νά κτίσουν μιά πόλη καί ἕνα πύργο, ὥστε νά μή δια-σκορπίζονται μακρυά, ἀλλά νά ἀποτελέσουν ἕνα ἰσχυρό κράτος. Ὁ Γιαχβέ ὅμωςκατέβηκε νά δεῖ τήν πόλη καί τόν πύργο καί διακήρυξε ὅτι δέν ὑπάρχει τέλοςστήν ἀνθρώπινη ὑπερηφάνεια. Γιά νά ἀποτρέψει τόν τελειωμό τῆς πόλης ὁ Θεόςσυνέχεε τήν γλώσσα τῶν ἀνθρώπων, τόσο ὥστε δέν μποροῦσαν νά καταλάβουν ὁἕνας τό ἄλλο. Ἔτσι ἡ ἀνθρωπότητα διασπάρθηκε καί ἡ πόλη ὀνομάστηκε«Βαβέλ» (βλ. Γεν. 11,1 ἑξ.).

Τό «Βαβέλ» εἶναι ἡ συνήθης ἑβραϊκή λέξη γιά τήν Βαβυλώνα καί ὁ συγγρα-φέας τοῦ Γεν. κεφ. 11 τό παράγει ἀπό τό balal, «συγχέομαι». Πρέπει νά παρα-τηρήσουμε ὅτι σέ ὅλες τίς γλῶσσες μία ἀκαθόριστη καί συγκεχυμένη προφοράκαί ὁμιλία τήν ἐκφράζουμε μέ τό γράμμα b. Ἄς θυμηθοῦμε καί τά δικά μας «βω-

1. Ὁ Ἰώσηπος ἀποδίδει τό κτίσιμο τοῦ πύργου τῆς Βαβέλ στόν Νεβρώδ (ἑβρ. Nimrod ) ,Ἀ ρ χ α ι ο λ . I, IV, 2. Στήν ἰουδαϊκή παράδοση ὁ Νεβρώδ παρουσιάζεται ὡς διώκτης τοῦ Ἀβραάμ.Οἱ ἑρμηνευτές φαίνονται νά ἔχουν διάφορη γνώμη γι᾽ αὐτόν. Γιά παράδειγμα: ὁ Pinches στό Hastings’

Dict. of the Bible τόν ταυτίζει μέ τόν θεό Merodach. Ὁ Sayce (εἰς Higher Crit. and Monuments) λέει ὅτιαὐτός δέν ἦταν ἕνας υἱός τοῦ Cush, ἀλλά ὁ θεμελιωτής μιᾶς Κασσιτικῆς καί μιᾶς Σημιτικῆς δυναστείας·ἐνῶ ὁ Cheyne μεταφέρει τόν Νεβρώδ ἀπό τήν Βαβυλωνία καί τόν τοποθετεῖ μεταξύ τῶν Γεραμελιτῶνστήν Νότιο Παλαιστινη! (Encyclopoedia Biblica, ἄρθ. Nimrod� Traditions and Beliefs σ. 180). Ὁ Μιχαίας(5,6) ὀνομάζει τήν Ἀσσυρία «χώρα τοῦ Νεβρώδ». Ὁ Driver (Genesis, σ. 120) καλεῖ τήν περικοπή Γεν.10,8-12 «μιά παρέκβαση· ἀρχή τῶν αὐτοκρατοριῶν τῆς Βαβυλώνας καί τῆς Ἀσσυρίας».

23

βαίνω» ἤ καί τήν ὀνομασία τοῦ μωροῦ, ἐπειδή δέν ἠμπορεῖ νά ὁμιλήσει, ὡς«μπέμπης».

Ἡ πραγματική ἔννοια τῆς πόλεως εἶναι «Bab-ilani», «ἡ πύλη τοῦ Θεοῦ»,ἀλλά, ἐπειδή θέλησε νά κυριαρχήσει τόν κόσμο, κτυπήθηκε ἀπό τήν κρίση τοῦΘεοῦ καί ἔγινε «Βαβέλ», «πύλη τῆς συγχύσεως». Ἄς θυμηθοῦμε τόν λόγο τοῦπροφήτου Ἰερεμίου γιά τήν Βαβυλώνα: «Καί ἄν ἡ Βαβυλώνα ἀναβεῖ μέχρι τόνοὐρανό, κι᾽ ἄν ὀχυρώσει τό ὕψος τῆς δύναμής της, θά ἔρθουν ἐξολοθρευτές ἐναντίοντης» (51,53 κατά τό Ἑβραϊκό). Στόν λόγο αὐτό τοῦ προφήτου ἔχουμε ὑπαινιγμόστήν ἐδῶ διήγηση τῆς Γενέσεως.

Ὁ πύργος τῆς Βαβέλ εἶναι ἤ στόν λόφο Birs Nimrud στήν Borsippa, Ν.Δ.τῆς Βαβυλώνας, ἤ εἶναι ὁ μεγάλος πύργος τοῦ ναοῦ τοῦ Marduk στήν ἴδια τήνΒαβυλώνα. Βλ. περί αὐτοῦ εἰς The Interpreter’s Dictionary of the Bible. Ὁ Driver

νομίζει ὅτι ἡ ἱστορία τοῦ πύργου τῆς Βαβέλ δέν εἶναι βαβυλωνιακή. «Ὅπως πα-ρατήρησε ὁ Gunkel, λέγει, ἡ διήγηση ἀντανακλᾶ τήν ἐντύπωση πού θά εἶχαν οἱΒαβυλώνιοι γιά ἕνα ξένο, παρά τήν ἐντύπωση πού θά εἶχαν γιά ἕναν αὐτόχθονα»(Genesis, σ. 137).2

Ἡ Βαβυλώνα, πηγή τῶν πρώτων Ἰσραηλιτικῶν παραδόσεων

Τέτοιες ἦταν οἱ παραδόσεις, πού οἱ Ἑβραῖοι τοῦ 9ου αἰῶνος π.Χ. εἶχαν λάβεισχετικά μέ τήν ἀρχή τῆς ἀνθρωπότητος. Οἱ παραδόσεις αὐτές, ὅπως φαίνεται,προέρχονται ἀπό τήν πολύ παλαιά ἀρχαιότητα καί μάλιστα, ἄς λάβουμε ὑπ᾽ ὄψινὅτι τότε πού κατέγραφαν οἱ Ἰσραηλῖτες τίς παραδόσεις τους εἶχαν ζήσει τουλά-χιστον τέσσερες αἰῶνες στήν Χαναάν καί προηγουμένως εἶχαν ζήσει στήν Αἴγυ-πτο. Καί ὅμως, πολλές ἀπό αὐτές τίς παραδόσεις δέν λέγουν τίποτε, οὔτε γιάτήν Παλαιστίνη οὔτε γιά τήν Αἴγυπτο. Ἡ σκηνή εἶναι βαβυλωνιακή καί πολλάἀπό τά ἀναφερόμενα ὀνόματα δέν εἶναι Ἑβραϊκά. Ἄν καί ἀπό τήν ἐποχή τῆςἘξόδου μέχρι τήν ἐποχή τοῦ Σολομώντος δέν ἔχουμε κανένα ὑπαινιγμό γιά ἐπι-κοινωνία τῶν Ἑβραίων μέ τίς ἀνατολικές χῶρες τοῦ Εὐφράτου, ὅμως εἶναι φανερόὅτι οἱ Ἑβραῖοι εἶχαν τραφεῖ μέ τήν ἰδέα ὅτι ἡ πρώτη τους κατοικία ἦταν ἐκεῖ·καί οἱ ἀνακαλύψεις στήν Tel-el-Amarna στερεώνουν τήν ἐντύπωση πού δίνει ἡΒίβλος ὅτι οἱ σχέσεις μεταξύ τῆς Παλαιστίνης καί τῆς Βαβυλωνίας εἶχαν ἐπίμακρόν διατηρηθεῖ.

Ἀκόμη, καί ὅταν τόν 15ο αἰ. π.Χ. ἡ Παλαιστίνη ἦταν ὑποτελής στήν Αἴγυπτο,

2. Βλ. τά ἑρμηνευτικά μας ὑπομνήματα στήν Γένεση στόν σχολιασμό του κεφ. 11.

24

τό μέσο ἐπικοινωνίας μεταξύ τῶν ὑποτελῶν λαῶν καί τοῦ κυριάρχου Φαραώ τῆςΑἰγύπτου γινόταν στήν σφηνοειδῆ γραφή τῆς Βαβυλωνίας. Στήν Αἴγυπτο ἀνα-καλύφθηκε μία ἐκτενής ἀλληλογραφία σέ πήλινα πινακίδια, πού δείχνει τίς δι-πλωματικές σχέσεις μεταξύ ἑνός βασιλέως τῆς 18ης δυναστείας καί τῶνπαλαιστινίων ὑποτελῶν του. Σ᾽ αὐτή τήν ἀλληλογραφία ἀποδεικνύεται ὅτι οἱ πα-λαιστίνιοι δανείστηκαν τόν πολιτισμό τους ἀπό τήν πέραν τοῦ Εὐφράτου περιοχή,ὅπως αὐτή πράγματι τήν ἐντύπωση δίνει καί μιά ἁπλῆ ἀνάγνωση τῶν πρώτωνκεφαλαίων τῆς Γενέσεως. Ἀπό ἀσσυριακά ἐπίσης μνημεῖα ἔχει δειχθεῖ ὅτι πολύπρίν ἀπό τήν πατριαρχική περίοδο τῆς ἑβραϊκῆς ἱστορίας ἡ Χαναάν εἶχε κατα-κτηθεῖ ἀπό τούς Βαβυλωνίους.3 Θά ἦταν καλό γιά τήν μελέτη μας νά κάνουμεμία σύντομη περιγραφή τῆς σκηνῆς τῶν ἀρχικῶν ἀναφορῶν τῆς ἱστορίας τῆςΒίβλου, πού γιά ἔλλειψη καλυτέρου ὀνόματος ὀνομάζουμε Βαβυλωνία.

Ἀρχική ἱστορία τῆς Βαβυλωνίας

Στήν μακρυνή περίοδο γιά τήν ὁποία ὁμιλοῦμε φαίνεται πιθανόν ὅτι ὁ ΠερσικόςΚόλπος πρός βορρᾶν ἐκτεινόταν περισσότερο ἀπό ἑκατό μίλια ἀπό ὅσο εἶναι τάσημερινά του ὅρια καί ὅτι ὁ Τίγρης καί ὁ Εὐφράτης εἰσέρρεαν σ᾽ αὐτόν ἀπό διά-φορα στόμια. Ἡ νοτιώτερη περιοχή μεταξύ τῶν δύο ποταμῶν ὀνομαζόταν Σούμερκαί πρός τά βόρεια αὐτῆς ἦταν ἡ χώρα τῆς Ἀκκάδ. Ὅλη αὐτή ἡ περιοχή, ἡὁποία ἔχει τό σχῆμα μιᾶς φιάλης, πού ὁ λαιμός της σχηματίζεται ἀπό τόν Τίγρηκαί τόν Εὐφράτη, εἶναι γνωστή ὡς Σινάρ (Ο΄ Σενναάρ) καί Βαβυλωνία. Οἱ πρῶτοιβασιλεῖς, πού ἀπήτησαν κυριότητα σ᾽ ὅλη τήν περιοχή ὀνόμασαν τούς ἑαυτούςτους «Βασιλεῖς τῆς Σουμέρ καί τῆς Ἀκκάδ».4

Ἡ χώρα αὐτή τῆς Σινάρ ἦταν μία χώρα μεγάλων πόλεων, πού τά ὀνόματάτους ἀναφέρονται στήν Παλαιά Διαθήκη. Τό νοτιώτερο τμῆμα καί πιθανόν τόἀρχαιότερο ἦταν ἡ Ἐριδού (Tel-Abu-Sharein) στόν Εὐφράτη. Πέρα ἀπό τόν πο-ταμό καί πρός τά πάνω ἦταν ἡ Οὔρ καί ἡ Ἔρεχ καί ἀκόμη χίλια μίλια ψηλότεραἦταν ἡ Βαβέλ, ἡ Βαβυλώνα. Ἀκριβῶς στό σημεῖο πού οἱ ποταμοί πλησιάζουν ὁἕνας τόν ἄλλο, ἦταν ἡ Ἀκκάδη (Ἀκκάδ) καί ἡ Σιππάρα. Στήν κοιλάδα τοῦ Σινάρ

3. Ὁ Σαργών τῆς Accad, ὁ ὁποῖος κατά τήν ἐπιγραφή τοῦ Ναβονίδη (550 π. Χ.) χρονολογεῖται τό3800, ἀλλά ἀπό μερικούς τοποθετεῖται ἀργότερα, τό 2770, εἶναι βέβαιο ὅτι κατέκτησε τήν χώρα τῶνMartu (τήν Συρία) καί ὁ υἱός του Naram Sin ἐπροσκυνεῖτο πιθανόν ὡς θεός στήν Κύπρο.

4. Τόν τίτλο αὐτό τόν χρησιμοποίησε πρῶτος ἕνας βασιλεύς τῆς πόλεως Λάρσα, περί τό 1850 π.Χ.(βλ. Hommel, εἰς Dict. of the Bible, Babylonia).

25

ἦταν ἡ Κούθα, ἡ Νιπούρ καί ἡ Ἐλλασάρ (ἤ Λάρσα). Στά βόρεια τῆς Βαβυλώναςπρός τόν Τίγρη ἦταν ἡ χώρα τῆς Ἀσσούρ, ὅπου ὁ Νεβρώδ πῆγε νά κτίσει τήνΝινευή, τήν Ρεχομπόθ Ἴρ καί τήν Κάλαχ (Γεν. 10,8-12).

Ὁ πολιτισμός τῆς Βαβυλώνας ὀφείλεται στούς παλαιούς της κατοίκους, τούςΣουμερίους καί τούς Ἀκκαδῖτες. Ἀλλά σέ κάποια παλαιά περίοδο, ἄνθρωποικοινῆς καταγωγῆς, ὅπως οἱ Ἑβραῖοι ἀπό τό σημιτικό γένος, κατέλαβαν τήνχώρα καί υἱοθέτησαν τίς τέχνες, πού διδάχθηκαν ἀπό τούς παλαιούς αὐτούς κα-τοίκους.

Θρησκεία τῆς Βαβυλωνίας

Ἡ θρησκεία τῆς Βαβυλωνίας ἦταν πολυθεϊστική καί ὑπάρχουν ἐνδείξεις ὅτι με-ρικές ἀπό τίς ἱστορίες πού ἐνσωματώθηκαν στήν Γένεση κυκλοφοροῦσαν ἀρχικάμεταξύ λαῶν, πού ἐλάτρευαν πολλούς θεούς. Ἀλλά ὁ ἱερός συγγραφεύς τῆς Γενέ-σεως, ὁ λάτρης τοῦ Γιαχβέ, ἐκάθαρε τίς διηγήσεις αὐτές καί ἀκόμη ἔδωσε σ᾽ αὐτέςθεολογία. Οἱ Ἰσραηλῖτες πάντως παρεδέχοντο ὅτι οἱ πρόγονοί τους ἐλάτρευαν πολ-λούς θεούς. Ὁ ἴδιος ὁ Ἰησοῦς τοῦ Ναυῆ παρουσιάζεται νά λέγει: «Πέραν τοῦ πο-ταμοῦ παρῴκησαν οἱ πατέρες ὑμῶν τό ἀπ᾽ ἀρχῆς, Θάρα ὁ πατήρ Ἀβραάμ καί ὁπατήρ Ναχώρ, καί ἐλάτρευσαν θεοῖς ἑτέροις» (Ἰησ. Ν. 24,2). Ἔχει δέ εἰπωθεῖ,ὅτι στίς ἴδιες τίς διηγήσεις τῆς Γενέσεως παρέμειναν μερικά σημεῖα, τά ὁποῖα προ-δίδουν τήν ἀρχική ἀναφορά τῶν διηγήσεων αὐτῶν ἀπό πολυθεϊστικούς λαούς. Ἔτσιἑρμηνεύουν οἱ ἑρμηνευτές αὐτοί τόν λόγο τοῦ Θεοῦ στίς διηγήσεις μας σέ πρῶτοπληθυντικό πρόσωπο κατά τήν δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου («ποιήσωμεν ἄνθρωπονκατ᾽ εἰκόνα ἡμετέραν καί καθ᾽ ὁμοίωσιν», Γεν. 1,26) ἤ καί τήν παράσταση τοῦΘεοῦ ὡς θεῶν συσκεπτομένων τί νά πράξουν γιά τήν ἀνέγερση τοῦ Πύργου τῆςΒαβέλ («Δεῦτε καί καταβάντες συγχέωμεν αὐτῶν ἐκεῖ τήν γλῶσσαν», Γεν. 11,7).Ἡ ὀρθόδοξη ὅμως θεολογία μας δίνει ἄλλη ἑρμηνεία τῶν χωρίων αὐτῶν, ὅτι, δηλαδή,ἔχουμε σ᾽ αὐτά ὑποδηλώσεις τοῦ Τριαδικοῦ δόγματος.5

5. Κατά τόν FOAKES Jackson δύσκολο εἶναι νά ποῦμε ὅτι κατά τόν χρόνο πού κατεγράφοντο οἱ διη-γήσεις τῆς Γενέσεως ἡ θρησκεία τοῦ Ἰσραήλ ἦταν ἀπόλυτα μονοθεϊστική. Ἕνας μονοθεϊστής πιστεύειἀπόλυτα σέ ἕνα μόνο Θεό καί ἀρνεῖται ἐντελῶς τήν ὕπαρξη ἄλλων θεῶν. Οἱ Ἰσραηλῖτες ὅμως πιστεύουνμέν καί λατρεύουν τόν Ἕνα Θεό, ἀλλά δέν φαίνεται νά ἀρνοῦνται οὔτε τήν ὕπαρξη οὔτε τήν δύναμη τῶνθεῶν τῶν ἐθνῶν, ἀλλά ἁπλᾶ θεωροῦν τόν δικό τους Θεό Γιαχβέ ἀνώτερο τῶν θεῶν τῶν εἰδωλολατρῶν.Βλ. FOAKES JACKSON, THE BIBLICAL HISTORY OF THE HEBREWS TO THE CRISTIAN ERA, σελ.413 ὑποσ. 25.