3

1 Εισαγωγικές Παρατηρήσεις

Η ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού της γης έχει μεταβληθεί σημαντικά τα τελευταία

30 χρόνια. Το ποσοστό των ατόμων τρίτης ηλικίας αυξάνει συνεχώς και αυτό αποτελεί

φαινόμενο παγκόσμιο, Ευρωπαϊκό και Ελληνικό. Παράλληλα αυξάνει δραματικά το

προσδόκιμο επιβίωσης σε όλον τον κόσμο.

Η δημογραφική γήρανση δηλαδή η αύξηση της αναλογίας των ηλικιωμένων στον

πληθυσμό και η ζωή των ατόμων μεγάλης ηλικίας έχουν προκαλέσει το ενδιαφέρον των

επιστημόνων και της κοινής γνώμης. Το ενδιαφέρον άρχισε στις δεκαετίες του 1950 και

1960 όταν είδαν το φως οι πρώτες δημογραφικές μελέτες που ανέλυαν τη γήρανση του

πληθυσμού. Στη δεκαετία του 1970 δόθηκε έμφαση στους υπερήλικες που τους όριζαν

ως άτομα άνω των 75 ετών. Στη δεκαετία του 1980 έγιναν οι περισσότερες μελέτες για

τη γήρανση του πληθυσμού τα αίτια και τις επιπτώσεις της (Πουλοπούλου – ΄Εμκε

1999).

Το ενδιαφέρον των επιστημόνων των επαγγελματιών, των πολιτικών και της κοινής

γνώμης για τη γήρανση των πληθυσμών και των ατόμων αποδίδεται στις ακόλουθες

αιτίες (Πουλοπούλου – ΄Εμκε 1999):

Στη μεγάλη αύξηση του αριθμού και της αναλογίας των ηλικιωμένων.

Στις αλλαγές στις δημογραφικές μεταβλητές που σημειώθηκαν στις τελευταίες

δεκαετίες (μεταβολές στη γονιμότητα, στη θνησιμότητα και στις μεταναστεύσεις).

Στις μεταβολές στη δομή της οικογένειας και στο μέγεθος των νοικοκυριών που

είχαν επιπτώσεις στη ζωή των ηλικιωμένων.

Η αύξηση του ποσοστού των ηλικιωμένων στη δημογραφική πυραμίδα και η

συνεπακόλουθη ανισορροπία μεταξύ ενεργού και εξαρτώμενου πληθυσμού έχει

δυσμενείς επιπτώσεις στις υπηρεσίες υγείας, στην κοινωνική ασφάλιση, στην

απασχόληση, στην οικονομία και στην κοινωνία γενικότερα. Ειδικότερα η πίεση που

ασκείται στα συστήματα υγείας εξαιτίας της δημογραφικής γήρανσης είναι αυξανόμενη

και οι αλλαγές που απαιτούνται στα συστήματα υγείας θεωρούνται δομικής φύσεως.

Σκοπός της εργασίας είναι να καταδείξει τη σημαντικότητα του προβλήματος της

δημογραφικής γήρανσης για τα συστήματα υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όσο ο

αριθμός των ηλικιωμένων αυξάνει, τα συστήματα υγείας στην Ε.Ε. πρέπει να υποστούν

σημαντικές αλλαγές τόσο ως προς το σύστημα παραγωγής-διανομής όσο και ως προς το

σύστημα χρηματοδότησης για να είναι σε θέση να ικανοποιούν το σύνολο των αναγκών

υγείας των ηλικιωμένων και να τους παρέχουν ολοκληρωμένη φροντίδα υγείας.

4

Μεθοδολογία- Πηγές

Η μέθοδος που ακολουθήθηκε για τη συγγραφή της εργασίας ήταν η αναζήτηση

διεθνούς αλλά και ελληνικής βιβλιογραφίας σχετικά με τη γήρανση του πληθυσμού και

τις υπηρεσίες υγείας και στη συνέχεια η συστηματοποιημένη καταγραφή τους. Βασικές

πηγές που χρησιμοποιήθηκαν κυρίως είναι, αναφορές του ΟΟΣΑ για τα συστήματα

υγείας και του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζουν τις ανάγκες των ηλικιωμένων

διεθνώς, στοιχεία από την Ευρωπαϊκή Ένωση για την ευρωπαϊκή πραγματικότητα,

εκθέσεις του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τα συστήματα υγείας της Ε.Ε. Όσον

αφορά την ελληνική πραγματικότητα η συλλογή των εμπειρικών δεδομένων έγινε

κυρίως από το βιβλίο Πουλοπούλου 1999.

Η εργασία είναι δομημένη σε έξι κεφάλαια μαζί με την εισαγωγή και τις

συμπεράσματα.. Στο δεύτερο κεφάλαιο, που ακολουθεί, επιχειρείται μια σύντομη

ανάλυση της δημογραφικής γήρανσης στην Ε.Ε. καθώς και των αναγκών υγείας των

ηλικιωμένων προκειμένου στη συνέχεια να διαπιστωθεί πως αυτές οι αυξημένες

ανάγκες υγείας επιδρούν αυτές στα συστήματα υγείας των χωρών της Ε.Ε. Στο τέλος

του κεφαλαίου επιχειρείται η προσέγγιση του τρόπου με τον οποίο τα συστήματα

υγείας μπορούν να ικανοποιήσουν το σύνολο των αναγκών υγείας των ηλικιωμένων

κυρίως με την παροχή ολοκληρωμένης φροντίδας υγείας.

Βασικό τμήμα του απαραίτητου ολοκληρωμένου φάσματος υπηρεσιών υγείας για τους

ηλικιωμένους αποτελεί η μακροχρόνια φροντίδα υγείας. Στο επόμενο κεφάλαιο γίνεται

προσπάθεια να δειχτεί η σημαντικότητα της ανάγκης μακροχρόνιας φροντίδας υγείας

για τους ηλικιωμένους τη σημερινή εποχή καθώς και το γεγονός πως η ανάγκη για

μακροχρόνια φροντίδα αποτελεί ένα ανασφάλιστο κίνδυνο στις περισσότερες χώρες της

Ε.Ε. με εξαίρεση την Ολλανδία, τη Γερμανία και το Λουξεμβούργο. Συνέπεια των

παραπάνω είναι να προβάλλεται το πρόβλημα της χρηματοδότησης της μακροχρόνιας

φροντίδας με απειλητικές διαστάσεις.

Στα επόμενα δύο κεφάλαια επιχειρείται η καταγραφή των ακολουθούμενων

ευρωπαϊκών πολιτικών και μέτρων για τη φροντίδα υγείας των ηλικιωμένων. Στο

πρώτο από τα κεφάλαια αυτά καταβάλλεται προσπάθεια να αναλυθεί η σχέση

ιδρυματικής και κοινοτικής φροντίδας στην Ε.Ε., να γίνει καταγραφή των μετόχων του

συστήματος παροχής φροντίδας για την τρίτη ηλικία και να διαπιστωθεί κατά πόσο τα

όρια μεταξύ κοινωνικών υπηρεσιών και υπηρεσιών υγείας συγχέονται κατά την παροχή

μακροχρόνιας φροντίδας. Στο επόμενο κεφάλαιο επιχειρείται μια αναλυτική κατά

κράτος καταγραφή του τρόπου με τον οποίο τα κράτη μέλη της Ε.Ε. αντιμετωπίζουν

5

τις ανάγκες υγείας των ηλικιωμένων. Τα κράτη χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: αυτά

που ακολουθούν το μοντέλο Beveridge και αυτά που ακολουθούν το μοντέλο

Bismarck. Το κάθε κράτος εξετάζεται ως προς τις παροχές κλειστής και ανοιχτής

περίθαλψης καθώς και ως προς τον τρόπο χρηματοδότησης των υπηρεσιών για τους

ηλικιωμένους. Ο τρόπος χρηματοδότησης της μακροχρόνιας φροντίδας φαίνεται ότι

είναι στενά συνδεδεμένος με τη δομή του συστήματος υγείας. Χώρες που ακολουθούν

το μοντέλο Beveridge θεωρούν τη μακροχρόνια φροντίδα τμήμα της κοινωνικής

φροντίδας και τη χρηματοδοτούν μέσα από τις δαπάνες για κοινωνική φροντίδα ενώ οι

χώρες που ακολουθούν το μοντέλο Bismarck φαίνεται ότι έχουν αναγνωρίσει τον

κοινωνικό κίνδυνο της ανάγκης για μακροχρόνια φροντίδα και τον καλύπτουν μέσα από

την κοινωνική ασφάλιση ή έχουν δημιουργήσει κοινωνική ασφάλιση που καλύπτει

ακριβώς αυτόν τον κίνδυνο. Εξαίρεση αποτελούν οι μεσογειακές χώρες που καλύπτουν

την ανάγκη για μακροχρόνια φροντίδα κυρίως μέσω ιδιωτικών πληρωμών.

Στο τελευταίο, πριν τα συμπεράσματα, κεφάλαιο αναλύεται η ελληνική

πραγματικότητα σε σχέση με τη φροντίδα υγείας των ηλικιωμένων. Περιγράφεται το

σύστημα υπηρεσιών υγείας για την τρίτη ηλικία διακρινόμενο σε δύο κατηγορίες ;την

κλειστή και την ανοιχτή περίθαλψη. Οι υπάρχουσες υπηρεσίες παρουσιάζουν

ανεπάρκειες και ανισότητες. Στο τέλος ακολουθούν μια σειρά από προτάσεις σχετικά

με τις πολιτικές που πρέπει να ακολουθήσουν οι αρμόδιοι για τη βελτίωση των

παρεχόμενων υγειονομικών υπηρεσιών για τους ηλικιωμένους.

2 Οι ανάγκες υγείας των ηλικιωμένων και το σύστημα υγείας

2.1 Ορισμός τρίτης ηλικίας

Σε όλες τις κοινωνίες υπήρχαν άτομα που ξεπερνούσαν ηλικιακά το μέσο όρο ηλικίας

και ήταν οι «ηλικιωμένοι». Για να υπάρξει όμως η «τρίτη ηλικία» έπρεπε να συμβούν

μια σειρά από γεγονότα όπως η αποτελεσματικότητα της ιατρικής επιστήμης και

πρακτικής, η οικονομική ανάπτυξη, τα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας και ασφάλισης

ώστε οι κοινωνίες να δημιουργήσουν μια νέα κατηγορία υπόστασης μέσα στην

κοινωνία την «τρίτη ηλικία» (Αγραφιώτης 1998).Πρόκειται δηλαδή για όρο ο οποίος

επιβλήθηκε τεχνητά.

Η ανάδυση της «τρίτης ηλικίας» ως κατάστασης αποτελεί ένδειξη και απόδειξη για το

πώς οι σύγχρονες κοινωνίες αντιλαμβάνονται τα συστατικά τους στοιχεία, διακρίνουν

τις φάσεις ζωής των μελών τους και τους διανέμουν υποχρεώσεις και δικαιώματα. Είναι

6

σχεδόν μοιραίο να γίνεται ήδη συζήτηση για την «τέταρτη ηλικία» καθώς αυξάνει ο

αριθμός των ατόμων ηλικίας άνω των 80 ετών.

Πολλοί ερευνητές απορρίπτουν τους όρους τρίτη και τέταρτη ηλικία γιατί ακριβώς

επιβλήθηκαν τεχνητά και προτείνουν τη χρησιμοποίηση φράσεων όπως «εξαρτημένοι

ηλικιωμένοι» ή «συνταξιούχοι και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν στην ενεργό

ζωή». Οι έννοιες ηλικιωμένοι και συνταξιούχοι δεν είναι ταυτόσημες και είναι λάθος να

συνδέονται τα γηρατειά με τη συνταξιοδότηση. Υπάρχουν συνταξιούχοι που δεν είναι

ηλικιωμένοι αλλά και ηλικιωμένοι που δε λαμβάνουν σύνταξη.

Από την άποψη της νομοθεσίας και της κοινωνικής προστασίας ο γεροντικός

πληθυσμός θεωρείται ότι απαρτίζεται από άτομα που έχουν υπερβεί το 60ο ή 65

ο έτος

της ηλικίας τους. Δεν υπάρχει κανένα επιστημονικό κριτήριο για τη συσχέτιση της

χρονολογικής ηλικίας και της συνταξιοδότησης. Δεν υπάρχει απότομη φθορά στη

σωματική ή ψυχολογική λειτουργία του ατόμου που κλείνει τα 65 του χρόνια. Άλλωστε

οι περισσότεροι 65ρηδες δεν είναι γέροι με την έννοια του σωματικού ή διανοητικού

γήρατος. Πολλοί από αυτούς συνεχίζουν να μπορούν και να εργάζονται και μετά τη

συνταξιοδότηση τους και πολλές φορές μέχρι το τέλος της ζωής τους (Πουλοπούλου -

Έμκε 1999).

2.2 Η δημογραφική γήρανση στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση μία από τις σημαντικότερες επιτυχίες του δεύτερου μισού του

20ου

αιώνα είναι η αύξηση της μακροβιότητας γεγονός που αντικατοπτρίζει τη

βελτίωση του επιπέδου υγείας και ευημερίας. Η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης

είναι δείκτης κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης, είναι ο θρίαμβος της επιστήμης

και της δημόσιας πολιτικής ενάντια στις πολλαπλές αιτίες πρώιμων θανάτων που

σταματούσαν τη ζωή σε παλαιότερες εποχές. Αν και η αύξηση στο προσδόκιμο

επιβίωσης στη διάρκεια του πρώτου μισού του 20ου

αιώνα έχει αποδοθεί μάλλον στα

μέτρα δημόσιας υγείας παρά στις ιατρικές επεμβάσεις τώρα πλέον υποστηρίζεται πως

οι συνεχείς αυξήσεις στο προσδόκιμο επιβίωσης στο δεύτερο μισό του 20ου

αιώνα

οφείλονται στην πρόοδο στην ιατρική και στη φροντίδα υγείας Όμως η μακροβιότητα

σε συνδυασμό με μια σημαντική μείωση στη γονιμότητα τα τελευταία 30 χρόνια

οδήγησαν σε μια γρήγορη μετάβαση προς ένα κατά πολύ γηραιότερο πληθυσμό

γεγονός που θα συνεχιστεί, σύμφωνα με δημογραφικές προβλέψεις, για πολλές

δεκαετίες.

7

Ο αριθμός των ατόμων τρίτης ηλικίας (>65 ετών) στην Ευρωπαϊκή Ένωση αυξήθηκε

από 10 % το 1960, σε 15% το 1995, δηλαδή υπήρξε μια αύξηση της τάξεως του 50%

ενώ το έτος 2050 ο πληθυσμός των ηλικιωμένων στην Ευρώπη προβλέπεται να αγγίξει

το 27.6% του συνολικού πληθυσμού.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 : ΠΟΣΟΣΤΟ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΣΤΟΝ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ

Ε.Ε. ΤΟ 1996

Πηγή :Eurostat 1997

Μεταξύ 1960 και 1995 το μέσο προσδόκιμο επιβίωσης των πολιτών της Ένωσης

αυξήθηκε κατά 8 έτη για τους άνδρες και 7 για τις γυναίκες (European Commission

1999b).

ΧΩΡΑ ΑΤΟΜΑ 65- 79

ΕΤΩΝ (%)

ΑΤΟΜΑ>80

ΕΤΩΝ (%)

ΣΥΝΟΛΟ

Σουηδία 12,8 4,717,5

Ιταλία 12,7 4,116,8

Βέλγιο 12,2 3,816

Ελλάδα 12,3 3,515,8

Μ.Βρετανία 11,7 415,7

Ισπανία 12,1 3,415,5

Γερμανία 11,5 415,5

Γαλλία 11,2 4,115,3

Αυστρία 11,4 3,815,2

Πορτογαλία 11,8 2,814,6

Φινλανδία 11,1 3,214,3

Λουξεμβούργο 10,7 3,414,1

Ολλανδία 10,2 3,1 13,3

Ιρλανδία 8,9 2,611,5

ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ

ΕΥΡΩΠΗΣ

11,46 3,62

15,08

8

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1: ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΠΡΟΣΔΟΚΙΜΟΥ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ ΣΤΗΝ Ε.Ε. 1970-1995

Πηγή: Στοιχεία από WHO Regional Office for Europe

ΠΙΝΑΚΑΣ 2:ΠΡΟΣΔΟΚΙΜΟ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ Ε.Ε.

ΧΩΡΑ ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΑΥΣΤΡΙΑ 74,4 80,4

ΒΕΛΓΙΟ 74,5 81,3

ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ 73,4 80,7

ΓΑΛΛΙΑ 74,9 83,6

ΓΕΡΜΑΝΙΑ 73,7 80,1

ΕΛΛΑΔΑ 75,5 80,5

ΙΡΛΑΝΔΙΑ 73,3 78,3

ΙΤΑΛΙΑ 75,4 82,1

ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ 74,5 81,4

ΟΛΛΑΝΔΙΑ 75 81,1

ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 72 79,5

ΙΣΠΑΝΙΑ 75,3 82,1

ΣΟΥΗΔΙΑ 77,1 81,9

ΔΑΝΙΑ 72,9 78,1

Μ. ΒΡΕΤΑΝΙΑ 74,7 79,7

Μ.Ο.Ε.Ε. 74,4 80,72

Πηγή : WORLD HEALTH REPORT 2000

Η παράταση αυτή της ζωής, συνδυαζόμενη με τη μείωση της γονιμότητας, επιβαρύνει

ουσιωδώς το φαινόμενο της δημογραφικής γήρανσης τον 21ο αιώνα.

ΠΡΟΣΔΟΚΙΜΟ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ Ε.Ε. 1970-1995

65

70

75

80

1970 1980 1990

9

Άλλο χαρακτηριστικό της δημογραφικής γήρανσης στην Ε.Ε. είναι η μεγαλύτερη

αύξηση του ποσοστού των ηλικιωμένων άνω των 80 ετών. Όπως μπορεί να υπολογίσει

κανείς από τα διαγράμματα που ακολουθούν ενώ η αναλογία των ατόμων ηλικίας άνω

των 65 ετών αναμένεται να αυξηθεί κατά 38% μέχρι το 2025 η αναλογία των ατόμων

άνω των 80 ετών αναμένεται να αυξηθεί κατά 50%.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2:ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΗ ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΑΝΩ ΤΩΝ 65 ΕΤΩΝ

ΜΕΧΡΙ ΤΟ 2025

Πηγή: European Commission 1999b

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3:ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΗ ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΑΝΩ ΤΩΝ 80 ΕΤΩΝ

ΜΕΧΡΙ ΤΟ 2025

ΠΗΓΗ:European Commission 1999b

ΠΟΣΟΣΤΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΑΝΩ ΤΩΝ 65 ΕΤΩΝ ΣΤΗΝ Ε.Ε. 1995-

2025

10

12

14

16

18

20

22

24

1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025

ΕΤΟΣ

ΠΟ

ΣΟ

ΣΤ

Ο (

%)

ΠΟΣΟΣΤΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΑΝΩ ΤΩΝ 80 ΕΤΩΝ ΣΤΗΝ Ε.Ε. 1995-

2025

2

3

4

5

6

7

1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025

ΕΤΟΣ

ΠΟ

ΣΟ

ΣΤ

Ο (

%)

10

Oι κοινωνίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζουν εξαιτίας της γήρανσης του

πληθυσμού μια σειρά από προκλήσεις (European Commission 1999a):

Σχετική μείωση του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας και γήρανση του εργατικού

δυναμικού. Κατά τη χρονική περίοδο 1995-2015 η ηλικιακή ομάδα των 20-29 ετών

θα χάσει 11 εκατομμύρια άτομα (- 20 %), ενώ η ομάδα των 50-64 ετών θα αυξηθεί

κατά 16,5 εκατομμύρια (+ 25 %).

Πίεση στα συνταξιοδοτικά συστήματα και τα δημόσια οικονομικά από την

αύξηση του αριθμού των συνταξιούχων και τη μείωση του πληθυσμού σε ηλικία

εργασίας. Κατά την προσεχή 20ετία θα αυξηθεί κατά 17 εκατομμύρια ο αριθμός

των προσώπων που έχουν υπερβεί την κανονική ηλικία συνταξιοδότησης (δηλ. τα

65 έτη). Στο εσωτερικό αυτής της ομάδας ο αριθμός των υπερηλίκων (άνω των 80

ετών) θα αυξηθεί κατά 5,5 εκατομμύρια.

Αύξηση των αναγκών περίθαλψης υγείας των ηλικιωμένων. Η μεγάλη αύξηση

του αριθμού των υπερηλίκων που έχουν ανάγκη περίθαλψης θα ασκήσει

αυξανόμενη πίεση στα θεσμικά συστήματα περίθαλψης, τα οποία επομένως πρέπει

να προσαρμοσθούν στις νέες καταστάσεις. Παραλλήλως πρέπει να εκπονηθούν

πολιτικές με σκοπό να περιορισθεί η αύξηση του αριθμού των μη αυτόνομων

ηλικιωμένων, μέσω της προαγωγής της υγιούς γήρανσης, της πρόληψης των

ατυχημάτων και της προσαρμογής μετά από ασθένειες.

Αυξανόμενη διαφοροποίηση ανάμεσα στους ηλικιωμένους σε σχέση με τις

ανάγκες τους και τα εισοδήματα τους. Οι διαφορές στο επίπεδο της οικογενειακής

κατάστασης, της στέγασης, της εκπαίδευσης, της υγείας καθώς και των

εισοδημάτων και της περιουσίας αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για την

ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων. Στις μέρες μας η μεγάλη πλειονότητα των

ηλικιωμένων ζει σε καλές συνθήκες. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι

ηλικιωμένοι χαίρουν καλύτερων συνθηκών ζωής απ' ό,τι στο παρελθόν, δεν πρέπει

να αγνοείται ο μόνιμος κίνδυνος κοινωνικού αποκλεισμού και φτώχειας ο οποίος

συνδέεται με την ηλικία.. Επομένως είναι πρωταρχικής σημασίας η εφαρμογή

πολιτικών που να αντανακλούν περισσότερο την ποικιλία κοινωνικών καταστάσεων

των ηλικιωμένων, να οδηγούν σε καλύτερη χρήση των πόρων προς όφελος

μεγαλύτερου μέρους ηλικιωμένων και να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικότερα τον

κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού κατά το γήρας.

11

Τα πρώτα αποτελέσματα της γήρανσης του πληθυσμού γίνονται ήδη αισθητά στον

τομέα της κοινωνικής προστασίας κυρίως στις συντάξεις αλλά και στον τομέα υγείας.

Αναμένεται να επιβαρυνθεί κατά πολύ η μελλοντική χρηματοδότηση της κοινωνικής

προστασίας η οποία εξαρτάται από τις εισφορές του εργαζόμενου πληθυσμού. Καθώς ο

αριθμός των ηλικιωμένων αυξάνει ο ρόλος τους στην κοινωνία γίνεται όλο και πιο

σημαντικότερος. Ως εκ τούτου η δημογραφία αποτελεί παράγοντα εξαιρετικής

σημασίας ο οποίος πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στον εκσυγχρονισμό της κοινωνικής

προστασίας και ειδικότερα των συστημάτων υγείας.

2.3 Οι ανάγκες υγείας των ηλικιωμένων

Όπως γερνούν οι άνθρωποι, βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο να ασθενήσουν και να

πάθουν κάποια αναπηρία, χρησιμοποιούν περισσότερο τις υπηρεσίες ιατρικής

φροντίδας και προκαλούν μεγαλύτερες δαπάνες ιατρικής περίθαλψης. Όμως, αν και δεν

υπάρχει αμφιβολία πως η προχωρημένη ηλικία είναι προάγγελος νοσηρότητας και

θνησιμότητας, η αξία αυτής της πρόβλεψης είναι μάλλον περιορισμένη. Το επίπεδο

υγείας των ηλικιωμένων είναι καλύτερο από ότι γενικά θεωρείται και διαφέρει

σημαντικά από άτομο σε άτομο (National Research Council 1988).

Η αύξηση της νοσηρότητας και της εξάρτησης που παρατηρείται στους ηλικιωμένους

έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά (European Commission 1999b):

1. Υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης: οι ηλικιωμένοι αρρωσταίνουν πιο τακτικά από

τους νέους.

2. Ασθένειες της τρίτης ηλικίας: κυριαρχούν τα χρόνια εκφυλιστικά νοσήματα και

ιδιαίτερα οι ασθένειες του καρδιαγγειακού συστήματος, οι νόσοι των αγγείων του

εγκεφάλου, τα ατυχήματα, οι ψυχικές διαταραχές, η φυσική αναπηρία και οι

πνευματικές διαταραχές που εμφανίζονται κυρίως στους ηλικιωμένους.

3. Χρονιότητα των νοσημάτων: οι ηλικιωμένοι γενικά χρειάζονται περισσότερο χρόνο

για να αναρρώσουν από μια ασθένεια και υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος οι

ασθένειες να γίνουν χρόνιες. Η γεροντική άνοια είναι μια τυπική ασθένεια των

ηλικιωμένων για την οποία χρειάζονται συχνά επαγγελματικές υπηρεσίες

φροντίδας.

4. Πολυνοσηρότητα: τα άτομα τρίτης ηλικίας κατά κανόνα πάσχουν από πολλές

ασθένειες ταυτόχρονα.

12

5. Συνήθως χρησιμοποιούν περισσότερο τις υγειονομικές υπηρεσίες γιατί χρειάζονται

περισσότερο χρόνο για να αναρρώσουν.

Η ύπαρξη ορισμένων ιδιαιτεροτήτων στη σημερινή κοινωνία δημιουργούν δυσμενείς

επιδράσεις και κάνουν απαραίτητη μια πιο ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των

προβλημάτων υγείας των ηλικιωμένων. Οι ιδιαιτερότητες αυτές είναι κυρίως η αλλαγή

στη δομή της οικογένειας, η έξοδος της γυναίκας στην εργασία, η μείωση του μεγέθους

της οικογένειας, η μεταβολή στα καταναλωτικά πρότυπα που κάνουν πιο ευάλωτους

τους ηλικιωμένους.

Μια σημαντική παρανόηση στον τομέα της υγείας είναι ότι οι ηλικιωμένοι αποτελούν

μια ομογενή ομάδα ευπαθών ατόμων που μάλλον γρήγορα θα χρειαστούν μακροχρόνια

φροντίδα. Στην πραγματικότητα οι ηλικιωμένοι αποτελούν μια ετερογενή ομάδα.

Διάφοροι ερευνητές έχουν χωρίσει τους ηλικιωμένους σε τρεις κατηγορίες: τους

«νέους- ηλικιωμένους» (65-74 ετών) , τους «γέρους- ηλικιωμένους» (75-84 ετών) και

τους «υπερήλικες-ηλικιωμένους» (>85 ετών). (National Research Council 1988).

Η εξέταση σε αυτές τις τρεις διαφορετικές κατηγορίες μπορεί να έχει σημαντικές

συνέπειες για την πολιτική υγείας γιατί ανάμεσα σε αυτές τις τρεις ομάδες ηλικιωμένων

ατόμων υπάρχουν σημαντικές δημογραφικές και επιδημιολογικές διαφορές. Έρευνα του

“Medical Research Council” στην Μ. Βρετανία το 1993 έδειξε ότι ενώ ο πληθυσμός της

Αγγλίας αναμένεται να αυξηθεί κατά 8% ανάμεσα στο 1991 και το 2031 ο πληθυσμός

ηλικίας 60-74 θα αυξηθεί κατά 43%, ο ηλικίας 75-84 κατά 48% και ο πληθυσμός άνω

των 85 κατά 138% (Cassel 1994).

Στις ανεπτυγμένες χώρες ποσοστό μεγαλύτερο από το 80% του πληθυσμού φτάνει την

ηλικία των 65 ετών έχοντας μάλλον καλή υγεία. Γενικά τα άτομα ηλικίας 65-75 είναι

συνήθως ανεξάρτητα και δραστήρια και εμφανίζουν λίγα και ελεγχόμενα ιατρικά

προβλήματα. Τα άτομα άνω των 75 ετών, όμως, έχουν πολύ περισσότερα χρόνια

ιατρικά προβλήματα, χρειάζονται όλο και περισσότερο βοήθεια με τις καθημερινές

δραστηριότητες και είναι λιγότερο πιθανό να μπορούν να ζουν μόνα τους.

Περισσότεροι από τους μισούς που είναι άνω των 85 ετών χρειάζονται βοήθεια με τις

καθημερινές δραστηριότητες και εξαρτώνται από τα δίκτυα κοινωνικής υποστήριξης. Η

κατηγορία αυτή χαρακτηρίζεται από αυξημένη σωματική αδυναμία και αυξημένες

ανάγκες για βραχυχρόνιες και μακροχρόνιες υπηρεσίες φροντίδας

Η αναγνώριση του γεγονότος πως για τα περισσότερα άτομα τρίτης ηλικίας η

ποιότητα της ζωής μετά τα 75 είναι πιο σημαντική από τη διάρκεια ζωής οδηγεί την

13

ιατρική έρευνα και τη φροντίδα υγείας σε διαφορετικές προτεραιότητες για αυτούς από

ότι για τον υπόλοιπο πληθυσμό.

Οι ανάγκες των ηλικιωμένων διαφέρουν από αυτές των νέων όχι μόνο ποσοτικά αλλά

και ποιοτικά. Χρειάζονται ειδική προσέγγιση γιατί οι ανάγκες υγείας τους αντανακλούν

μια πολυσύνθετη αλληλεπίδραση των σωματικών αλλαγών λόγω ηλικίας με τα

ψυχολογικά επακόλουθα και με τις ποικίλες παθολογικές διαδικασίες που συντελούνται

κατά τη γήρανση. Έχει γίνει παραδεκτό ότι οι ηλικιωμένοι είναι μια ομάδα ατόμων που

έχει ανάγκη παροχής ειδικής φροντίδας και πρέπει ο τρόπος κάλυψης των αναγκών

τους να έχει ως τελικό στόχο την βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους.

Οι ασθένειες που πολλοί ηλικιωμένοι αντιμετωπίζουν δεν είναι αναπόφευκτες.

Κάποιες αιτίες φυσικής και πνευματικής παρακμής μπορεί να προληφθούν και οι

ηλικιωμένοι μπορούν να μάθουν να ζουν διαφορετικά και να διατηρούν σε υψηλό

επίπεδο τις φυσικές, ψυχολογικές και κοινωνικές λειτουργίες τους. Τα ηλικιωμένα

άτομα σήμερα μπορούν να παραμένουν σε καλύτερη φυσική κατάσταση σαν

αποτέλεσμα των ιατρικών, κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών που έχουν συμβεί

στον αιώνα μας. Με την παροχή των κατάλληλων κοινωνικών υπηρεσιών και

υπηρεσιών υγείας ένα μεγαλύτερο ποσοστό ηλικιωμένων θα μπορέσουν να

διατηρήσουν ένα σχετικά ανεξάρτητο τρόπο ζωής και να βελτιώσουν την ποιότητα της

ζωής τους (Stoto et al 1990).

Οι ηλικιωμένοι έχουν ανάγκη πλήρους φροντίδας υγείας. Η προσπάθεια πλήρους

κάλυψης των αναγκών υγείας τους εμπίπτει μέσα στο φάσμα των λειτουργικά

διαφοροποιημένων πεδίων δράσης του συστήματος υγείας.

Η διαχείριση και η πρόληψη υγείας στην τρίτη ηλικία έχει μεγαλύτερη σχέση με την

ποιότητα της ζωής παρά με την μεγέθυνση της. Σημαντική θεωρείται η συνδρομή των

γιατρών και των άλλων λειτουργών υγείας στη διαχείριση προβλημάτων της τρίτης

ηλικίας, αφού αυτοί γνωρίζουν το εύρος των διαθέσιμων υπηρεσιών και μπορούν να

φέρουν αρχικά τα άτομα της τρίτης ηλικίας σε επαφή με τις υπηρεσίες. Μερικά από τα

προβλήματα της τρίτης ηλικίας δεν μπορούν να προληφθούν γιατί οφείλονται στην ίδια

την γήρανση. Άλλα όμως μπορεί να προληφθούν γιατί είναι αποτέλεσμα της

συνύπαρξης ασθενειών, απώλειας σωματικής και ψυχικής ικανότητας και των

κοινωνικών αλλαγών που συνοδεύουν την τρίτη ηλικία.

Σπουδαία είναι η παροχή υπηρεσιών αποκατάστασης με κύριο στόχο την σωματική

αποκατάσταση έτσι ώστε να αποφεύγεται επιδείνωση μιας κατάστασης ή πρώιμη

αναπηρία ή καταστάσεις που απαιτούν διαρκή νοσηλευτική φροντίδα.

14

Εξίσου σημαντική είναι και η παροχή υπηρεσιών νοσηλευτικής φροντίδας

(νοσοκομεία ημέρας, μονάδες βραχείας νοσηλείας, κατ’ οίκον νοσηλεία) για λόγους

κυρίως προχωρημένης ηλικίας και προχωρημένου σταδίου χρόνιων παθήσεων

(Μπουρσανίδης 2000a).

Τέλος η αναπλήρωση εισοδήματος με τη μορφή παροχών σε χρήμα είναι απαραίτητη

γιατί η φτώχεια οδηγεί σε χειροτέρευση της υγείας και πολλοί ηλικιωμένοι λόγω

φτώχειας ζητούν καταφύγιο σε ιδρύματα ή νοσοκομεία με αποτέλεσμα αύξηση του

κόστους των παρεχόμενων υπηρεσιών.

Οι άνθρωποι ζουν σήμερα πολύ περισσότερο και πολλοί από αυτούς περνούν πιο

πολλά χρόνια υγιούς, ανεξάρτητης και δραστήριας ζωής. Όλο και πιο συχνά οι

ηλικιωμένοι είναι δραστήριοι και δυνατοί σε μεγαλύτερη ηλικία , έχουν καλύτερη

μόρφωση και σαν συνέπεια έχουν γίνει περισσότερο ανεξάρτητοι και υπεύθυνοι. Για

αυτούς ακριβώς τους ανθρώπους η διατήρηση της ανεξαρτησίας τους και της

ευρωστίας τους πρέπει να είναι ο κυριότερος στόχος της παρεχόμενης φροντίδας

υγείας.

Η φροντίδα υγείας είναι θεμελιώδες κοινωνικό δικαίωμα και έτσι η ισότιμη πρόσβαση

στη θεραπεία και στη φροντίδα πρέπει να εξασφαλίζεται σε όλους ανεξάρτητα από την

ηλικία ή άλλη κατάσταση. Οι ηλικιωμένοι έχουν μεγαλύτερη ανάγκη για φροντίδα

υγείας από όταν ήταν νέοι και υγιείς. Υπάρχει επομένως ανάγκη προσαρμογής των

προτεραιοτήτων στις υπηρεσίες υγείας και στις κοινωνικές υπηρεσίες. Η πρόκληση που

καλούνται να αντιμετωπίσουν οι κοινωνίες είναι να διασφαλίσουν ότι οι μελλοντικές

πολιτικές στη φροντίδα υγείας θα παρέχουν μια επαρκή και αποτελεσματική, σε σχέση

με το κόστος των παρεχόμενων υπηρεσιών, απάντηση στις αλλαγές που προκαλούνται

από τις δημογραφικές τάσεις.

2.4 Επίδραση των αναγκών υγείας των ηλικιωμένων στα συστήματα υγείας

Τα συστήματα υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωσης θα βρεθούν ή ήδη βρίσκονται υπό την

πίεση μιας σειρά παραγόντων που θα προκαλέσουν μια γενική αλλαγή και μια

διαδικασία αναδιάρθρωσης. Οι πιο σημαντικοί παράγοντες είναι: α) η δημογραφική

γήρανση β) η ανάπτυξη της ιατρικής τεχνολογίας γ) οι υψηλότερες απαιτήσεις των

ανθρώπων δ) η διάχυση της τεχνολογίας της πληροφορίας.

Από τους πιο πάνω παράγοντες σημαντικότερος θεωρείται η δημογραφική γήρανση η

οποία θέτει τα εξής προβλήματα στα συστήματα υγείας:

15

o αύξηση της ζήτησης των υπηρεσιών υγείας

o χρηματοδότηση του συστήματος υγείας

o αύξηση των δαπανών υγείας

o ανάγκη αλλαγής της δομής του συστήματος

Πιο αναλυτικά έχουμε:

1.Αύξηση της ζήτησης υπηρεσιών υγείας

Οι ηλικιωμένοι χρειάζονται περισσότερες και διαφορετικές υπηρεσίες υγείας σε σχέση

με τους νεώτερους. Η απότομη αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων ανθρώπων και

κυρίως της ομάδας άνω των 85 ετών θα έχει ως συνέπεια την αύξηση των ασθενειών

που σχετίζονται με την ηλικία και των αναγκών καθημερινής φροντίδας πράγμα που

οδηγεί σε μια αυξανόμενη ζήτηση υπηρεσιών φροντίδας υγείας και πολλά συστήματα

ίσως δεν μπορούν να ανταποκριθούν. Τα συστήματα χρειάζεται να αναπτυχθούν

περαιτέρω για να αντιμετωπίσουν την νέα κατάσταση.

2.Χρηματοδότηση

Η γήρανση θέτει επίσης το πρόβλημα της χρηματοδότησης των υπηρεσιών υγείας,

ένα πρόβλημα με δύο πλευρές. Η πρώτη πλευρά έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον αφού

σχετίζεται με το γεγονός ότι η αναλογία των εξαρτημένων ατόμων –συνταξιούχων

προς τους εργαζόμενους θα αυξηθεί από τα σημερινά επίπεδα και αυτό σημαίνει ότι

λιγότερα άτομα θα χρηματοδοτούν το σύστημα υγείας. Η δεύτερη πλευρά αφορά το

κόστος της χρήσης των υπηρεσιών υγείας και την αύξηση των δαπανών υγείας που

αναλύεται στη συνέχεια.

3.Αύξηση των δαπανών υγείας

Ένα από τα αποτελέσματα της γήρανσης του πληθυσμού είναι και η αύξηση των

δαπανών υγείας για τους ηλικιωμένους και επομένως την αύξηση των συνολικών

δαπανών υγείας. Οι δαπάνες υγείας σχετίζονται με την ηλικία και έχουν την τάση να

μεταβάλλονται με την αύξηση της.

Οι μεγαλύτεροι καταναλωτές ιατρικών και νοσηλευτικών υπηρεσιών είναι τα παιδιά

κάτω του έτους και οι ηλικιωμένοι. Οι νεότερες και γηραιότερες ομάδες ηλικιών

χρησιμοποιούν περισσότερο τις υπηρεσίες υγείας αλλά η ζήτηση για τις υπηρεσίες

υγείας είναι διαφορετική για τους νέους και τους ηλικιωμένους. Μια απότομη μείωση

των γεννήσεων μπορεί να μειώσει τις δαπάνες υγείας για τα παιδιά αλλά με τη

δημογραφική γήρανση ένα μέρος των πόρων που εξοικονομήθηκε από τους νέους θα

χρησιμοποιηθεί για την περίθαλψη των ηλικιωμένων. Παρά το γεγονός ότι σήμερα οι

16

περισσότεροι ηλικιωμένοι είναι σχετικά υγιείς, οι ασθενείς ή και ανάπηροι ηλικιωμένοι

έχουν μεγαλύτερες απαιτήσεις από το σύστημα υγείας.

Η δημογραφική γήρανση αυξάνει τις δαπάνες για την υγεία γιατί (Πουλοπούλου –

Έμκε 1999):

a) η ταχεία αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων και ιδιαίτερα των υπερηλίκων

προκαλεί μεγαλύτερη ζήτηση των υπηρεσιών υγείας, Οι ηλικιωμένοι χρησιμοποιούν

περισσότερο από τους νεώτερους τις υπηρεσίες υγείας, η νοσηλεία τους απαιτεί

περισσότερο χρόνο για την αντιμετώπιση κάποιας οξείας κατάστασης ή την έξαρση

υπάρχουσας χρόνιας νόσου, ενώ ορισμένες χρόνιες καταστάσεις απαιτούν τη συνεχή

επίβλεψη των ηλικιωμένων στο σπίτι τους ή στην κοινότητα. Επίσης όλοι οι

ηλικιωμένοι χρειάζονται προληπτική φροντίδα και έχουν ειδικές ανάγκες για υγιεινή

διατροφή και άσκηση, ενώ ορισμένοι χρειάζονται αποκατάσταση και ειδική

φροντίδα.

b) η αύξηση του αριθμού και της αναλογίας των ηλικιωμένων στο γενικό

πληθυσμό επηρεάζει ανοδικά τη ζήτηση για υπηρεσίες υγείας διότι σημειώνεται

αύξηση της νοσηρότητας αφού οι ηλικιωμένοι είναι πιο πιθανό να αρρωστήσουν σε

σύγκριση με τους νεώτερους, παθαίνουν περισσότερα οικιακά ή άλλα ατυχήματα και

κάνουν μεγαλύτερη χρήση των υπηρεσιών υγείας.

c) οι ηλικιωμένοι έχουν συχνότερη πρόσβαση σε νοσοκομεία και η διάρκεια της

παραμονής τους είναι μεγαλύτερη σε σύγκριση με τις υπόλοιπες ομάδες του

πληθυσμού για την αντιμετώπιση κάποιας οξείας κατάστασης ή χρόνιας νόσου.

d) η αλλαγή του επιδημιολογικού προτύπου έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση της

συχνότητας των χρόνιων νοσημάτων και αναπηριών που συμβαίνουν στους

ηλικιωμένους. Συγκεκριμένα παρατηρείται αύξηση των χρόνιων εκφυλιστικών

ασθενειών, των οξέων καταστάσεων όπως λοιμώξεις, ψυχικές διαταραχές και

νοσήματα ακόμα και ανεπιθύμητες αντιδράσεις σε φάρμακα. Όσο περισσότερο ζουν

τα άτομα τόσο πιο ακριβά πληρώνουν για την αποκατάσταση της υγείας τους,

απαιτούνται πιο σύγχρονες και δαπανηρές μέθοδοι θεραπείας (χρήση βιοϊατρικής

τεχνολογίας) και μακροχρόνια φροντίδας από το σύστημα υγείας

Μελέτη του Eurolink Age υπολογίζει ότι η δημόσια δαπάνη για την περίθαλψη των

ηλικιωμένων είναι 3 έως 7 φορές υψηλότερη για τους ηλικιωμένους σε σύγκριση με τον

υπόλοιπο πληθυσμό. Μελέτες σε χώρες της Ε.Ε. δίνουν τις εξής πληροφορίες

(Πουλοπούλου – Έμκε 1999):

17

Το κόστος περίθαλψης των ηλικιωμένων διαφοροποιείται ανάλογα με την ομάδα

των ηλικιών (60-70, 70-80, 80+). Το κόστος των υπερηλίκων είναι αισθητά

υψηλότερο

Οι ηλικιωμένοι καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο ποσοστό των νοσοκομειακών

κλινών

Ορισμένες ασθένειες πλήττουν ιδιαίτερα τα ηλικιωμένα άτομα και στοιχίζουν

ακριβά στο κράτος και στον ασθενή π.χ. νόσος του Αλτσχάιμερ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4: ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΔΑΠΑΝΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΑ ΑΤΟΜΑ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ

ΣΕ 7 ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ Ε.Ε. ΤΟ 1993

Πηγή: OECD 1999

Οι ηλικιωμένοι καταναλώνουν περισσότερο από το 50% των υπηρεσιών υγείας στις

βιομηχανικές χώρες. Η δαπάνη υγείας για την τρίτη ηλικία είναι κυρίως δαπάνη για

νοσοκομειακή περίθαλψη που έχει υψηλότερο κόστος από τις άλλες υπηρεσίες υγείας.

ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗ ΔΑΠΑΝΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΕ ΟΜΑΔΕΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΟ 1993

0,00

0,50

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

4,00

4,50

ΦΙΝ

ΛΑ

ΝΔ

ΙΑ

ΓΑ

ΛΛ

ΙΑ

ΓΕ

ΡΜ

ΑΝ

ΙΑ

ΟΛ

ΛΑ

ΝΔ

ΙΑ

ΠΟ

ΡΤ

ΟΓ

ΑΛ

ΙΑ

ΣΟ

ΥΗ

ΔΙΑ

Μ. Β

ΡΕ

ΤΑ

ΝΙΑ

ΧΩΡΑ

ΠΟ

ΣΟ

ΣΤ

Ο Δ

ΑΠ

ΑΝ

ΗΣ

/Π

ΟΣ

ΟΣ

ΤΟ

ΠΛ

ΗΘ

ΥΣ

ΜΟ

Υ

0-64 65+ 75+

18

Η Ελλάδα δεν αποκλίνει από το μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ:1

ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΠΟΣΟΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΑ ΑΤΟΜΑ>65 ΕΤΩΝ

ΜΕΧΡΙ ΤΟ 2050 ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Πηγή : Κυριόπουλος 1998

Εδώ όμως θα μπορούσαμε να σημειώσουμε πως ναι μεν από τη μια, επειδή η

σημερινή κατά κεφαλή δαπάνη υγείας αυξάνει με την αύξηση της ηλικίας η μεγαλύτερη

αναλογία ατόμων τρίτης ηλικίας θα αυξήσει σημαντικά το κόστος των υπηρεσιών

υγείας. Από την άλλη τα άτομα τρίτης ηλικίας σήμερα είναι πιο υγιή από ότι ήταν

παλαιότερα και το πιθανότερο είναι να είναι ακόμα πιο υγιή στο μέλλον ( γεγονός που

εξηγεί βέβαια γιατί θα ζήσουν πολύ περισσότερο). Σε οποιαδήποτε ηλικία το να είσαι

πιο υγιής σε σχέση με τις παλαιότερες γενιές ίσως θα μειώσει τις ανάγκες υγείας και

κατά συνέπεια θα μειώσει τη χρήση των υπηρεσιών υγείας ή το λιγότερο θα αναβάλλει

τις ανάγκες υγείας και τη χρήση των υπηρεσιών υγείας για μια μεγαλύτερη ηλικία.

4. Ανάγκη αλλαγής της δομής του συστήματος υγείας

Δίχως αμφιβολία η κυριότερη δημογραφική τάση που σχετίζεται με την παροχή

υπηρεσιών υγείας είναι το συνεχώς αυξανόμενο ποσοστό των υπερηλίκων (πάνω από

80 ετών) στον πληθυσμό των ατόμων τρίτης ηλικίας. Το γεγονός αυτό θα έχει

σημαντική επίδραση στις ανάγκες υγείας του πληθυσμού και στα είδη των ασθενειών

που τις προκαλούν κυρίως λόγω των υψηλότερων επιπέδων χρόνιων παθήσεων και

αναπηρίας. Εκτός από τη μεταβολή στη ζήτηση για υπηρεσίες υγείας θα απαιτηθούν

αλλαγές στην οργάνωση και στη δομή τους. Με περισσότερους ανθρώπους να ζουν

1 a.Όταν η αναλογία της κατά κεφαλή δαπάνη υγείας για τους ηλικιωμένους προς τον υπόλοιπο πληθυσμό είναι 3,0 :1 (εκτιμήσεις

ΙΚΑ)

b) Όταν η αναλογία της κατά κεφαλή δαπάνη υγείας για τους ηλικιωμένους προς τον υπόλοιπο πληθυσμό είναι 4,3 :1 (εκτιμήσεις O.Ο.Σ.Α)

ΕΤΟΣ/

ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050

ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ 65+ΕΤΩΝ 12,3 15 16,8 17,8 19,5 21 21,1

ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ

ΔΑΠΑΝΩΝ 26,1 31,8 35,6 37,8 41,4 44,6 44,8

ΔΑΠΑΝΩΝ ΥΓΕΙΑΣ (α) 30,4 37,1 41,5 44 48,2 51,9 52,1

ΔΑΠΑΝΩΝ ΥΓΕΙΑΣ (b) 34,9 42,5 47,6 50,5 55,3 59,5 59,8

19

πάνω από τα 80 και 90 χρόνια, πιο πολλά άτομα θα χρειαστούν μακροχρόνιες

υπηρεσίες φροντίδας υγείας και εξειδικευμένες κοινωνικές υπηρεσίες (European

Commission 1999b).

Σήμερα η πλειοψηφία αυτών των ατόμων χρειάζονται μόνιμη φροντίδα και

εξυπηρετούνται κυρίως από τις οικογένειες τους στα σπίτια τους ενώ η αναλογία των

προσφερόμενων επαγγελματικών υπηρεσιών παραμένει ακόμα μάλλον χαμηλή.

Ιστορικά η μακροχρόνια φροντίδα ανήκει στην ευθύνη της οικογένειας χωρίς να

παρεμβαίνει ο δημόσιος τομέας. Αυτή η κατάσταση αλλάζει λόγω πολλών παραγόντων

και κυρίως της αύξησης του προσδόκιμου επιβίωσης και των αλλαγών στη δομή της

οικογένειας. Ο αυξανόμενος αριθμός οικογενειών με ένα ή δύο ηλικιωμένα άτομα να

μένουν μόνα τους και η μείωση στη δυνατότητα παροχής νοσηλευτικής φροντίδας από

την οικογένεια (κυρίως λόγω της εξόδου των γυναικών στην αγορά εργασίας) θα

προκαλέσει αλλαγές στις τεχνολογίες νοσηλευτικής φροντίδας που παρέχονται στο

σπίτι. Έτσι οι κοινωνικές και δημογραφικές αλλαγές φέρνουν μια αυξανόμενη ανάγκη

για υπηρεσίες μακροχρόνιας φροντίδας. Η δημογραφική γήρανση μας υποχρεώνει στην

αναζήτηση νέων μοντέλων οργάνωσης των υπηρεσιών υγείας. Τα συστήματα αυτά

πρέπει να αναπτυχθούν περαιτέρω ώστε να αντιμετωπίσουν την νέα κατάσταση.

Η ανάπτυξη υπηρεσιών που θα υποστηρίζουν την αυτονομία και την ανεξαρτησία των

ηλικιωμένων κλιμακώνεται από εναλλακτικές μορφές ιδρυμάτων έως την κατ’ οίκον

νοσηλεία, από νέους τύπους κοινοτικών και κατ’ οίκον υπηρεσιών φροντίδας (βοήθεια

στο σπίτι, κέντρα ημερήσιας φροντίδας) έως ένα καλύτερο περιβάλλον στέγασης για

τους ηλικιωμένους κ.λ.π. Η πρόνοια για τους ηλικιωμένους θα επικεντρωθεί στην

προσφορά κατ’ οίκον υπηρεσιών που θα επιτρέψουν στους ηλικιωμένους να

παραμείνουν ανεξάρτητοι στο δικό τους σπίτι.

Η αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων θέτει την μεγαλύτερη πρόκληση στα

συστήματα υγείας γιατί έχουν τις μεγαλύτερες ανάγκες για φροντίδα υγείας. Οι

πολιτικές που θα ακολουθηθούν πρέπει να περιλαμβάνουν την ανάπτυξη προληπτικών

στρατηγικών, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων, την καλύτερη

κατανομή των πόρων.

Το ανερχόμενο κόστος του συστήματος υγείας και η ανάγκη μιας δομικής

μεταρρύθμισης αποτελούν θέματα- κλειδιά για το παρόν και το μέλλον των

συστημάτων κοινωνικής προστασίας. Σήμερα κεντρική θέση στη συζήτηση για τις

20

πολιτικές που πρέπει να ακολουθηθούν σχετικά με τη φροντίδα υγείας κατέχουν τα

εξής (European Commission 1999b):

Η ισοστάθμιση του κόστους των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας με την

ποιότητα των υπηρεσιών

Η μείωση των υφιστάμενων ανισοτήτων στα συστήματα υγείας με τη

βελτίωση των συνθηκών υγείας στις πιο ευάλωτες ηλικίες και στα πιο χαμηλά

εισοδήματα

2.5 Κάλυψη αναγκών υγείας της τρίτης ηλικίας μέσα από τα συστήματα υγείας

Τα συστήματα υγείας και κοινωνικής φροντίδας των μοντέρνων κοινωνιών έχουν

σχεδιαστεί έτσι ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες των νέων και να στηρίζουν το εργατικό

δυναμικό. Το 1971 ο Cochrane υποστήριξε πως το μόνο πλεονέκτημα από την

αποκατάσταση της υγείας των ηλικιωμένων είναι ότι ελευθερώνονται πόροι για αυτούς

που κάνουν χρήσιμη παραγωγική δουλειά (Millard et al 1999). Τώρα με τη γήρανση

του πληθυσμού τα συστήματα φροντίδας πρέπει να προσαρμοστούν για να

ανταποκριθούν στις εκτενείς ανάγκες των ηλικιωμένων. Η δημογραφική γήρανση και οι

επιπτώσεις που προκαλεί στα συστήματα υγείας θέτουν το ερώτημα του πως θα πρέπει

να οργανωθούν και να διανεμηθούν οι υπηρεσίες υγείας σε ένα πληθυσμό που γερνάει.

Η κύρια παρανόηση γύρω από τους ηλικιωμένους είναι ότι τους αντιμετωπίζουμε σαν

ασθενείς. Στην πραγματικότητα όμως δεν είναι παρά υγιείς με ιδιαιτερότητες. Η

εμφάνιση ασθένειας δεν αντιμετωπίζεται με το ίδιο τρόπο στους νέους και στους

ηλικιωμένους. Οι δεύτεροι όταν αρρωσταίνουν θεωρούνται μάλλον πρόβλημα γιατί

μειώνεται συνήθως η ανεξαρτησία τους. Αυτή ακριβώς η αλληλεπίδραση μεταξύ

εξάρτησης, ασθένειας και γήρανσης κάνει επιτακτικό το να ακολουθηθούν νέες

προσεγγίσεις όσον αφορά την παροχή υπηρεσιών που θα ικανοποιήσουν τις ανάγκες

υγείας και τις κοινωνικές ανάγκες των ηλικιωμένων.

Όλες οι χώρες του Ο.Ο.Σ.Α έχουν συμφωνήσει πως ο κύριος στόχος στην παροχή της

κατάλληλης φροντίδας για την τρίτη ηλικία είναι τα ηλικιωμένα άτομα να μπορούν να

παραμείνουν για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στο δικό τους σπίτι και

όταν αυτό δεν είναι δυνατό να μπορούν να ζήσουν σε ένα προστατευόμενο και

υποστηριζόμενο περιβάλλον που θα είναι όσο το δυνατόν πιο κοντά στην κοινότητα

τους (OECD 1995).

21

Η «British Geriatrics Society» έχει παρουσιάσει ένα χάρτη με τα «Πρότυπα της

ιατρικής φροντίδας για τους ηλικιωμένους» μέσα από τον οποίο γίνεται προσπάθεια να

αποτελέσουν οι ανάγκες και οι προσδοκίες των ηλικιωμένων ατόμων το βασικό

επίκεντρο των υπηρεσιών υγείας. Το 1997 ο χάρτης υιοθετήθηκε από τον « European

Section of the International Association of Gerontology». Ο χάρτης αυτός και η

υιοθέτηση του αντανακλά την ανάγκη διευκρίνησης των δικαιωμάτων της τρίτης

ηλικίας για ειδική φροντίδα και βοήθεια (Millard et al 1999).

Στον χάρτη διακηρύσσεται ότι οι υπηρεσίες υγείας θα πρέπει να έχουν ως στόχο:

Να προάγουν την καλή υγεία και την ευεξία , να προλαμβάνουν και να

περιορίζουν την ασθένεια, την αναπηρία και τη μακροχρόνια αδυναμία στα

άτομα τρίτης ηλικίας.

Να θεραπεύουν την αρρώστια όταν εμφανίζεται.

Να επιτρέπουν στους ηλικιωμένους να έχουν μια όσο το δυνατόν

ανεξάρτητη ζωή σαν δραστήρια μέλη της κοινότητας.

Να παρέχουν εκτεταμένη κοινωνική και φροντίδα υγείας για τη στήριξη των

ατόμων στα σπίτια τους.

Να διασφαλίζουν την κατάλληλη ιδρυματική περίθαλψη όταν χρειαστεί.

Να διασφαλίζουν πάντοτε τη διατήρηση της αξιοπρέπειας.

Να διασφαλίζουν πως η αποτελεσματικότητα και η αποδοτικότητα των

υπηρεσιών προάγεται μέσα από έρευνα, ανάπτυξη και κλινικό έλεγχο.

Να διασφαλίζουν πως η κατάλληλη εκπαίδευση και υψηλά επαγγελματικά

πρότυπα έχουν καθιερωθεί για όλο το προσωπικό.

Η πλειοψηφία των ηλικιωμένων φροντίζουν οι ίδιοι τους εαυτούς τους. Μόνο όταν

αρρωστήσουν έχουν ανάγκη για κοινωνική και φροντίδα υγείας. Βέβαια μόνο ένα μικρό

ποσοστό ηλικιωμένων φτάνουν σε πολύ μεγάλη ηλικία χωρίς να έχουν ανάγκη

φροντίδας.

Ένα σύστημα υγείας πρέπει να μπορεί να προσφέρει στους ηλικιωμένους (OECD

1995): Επαρκή φροντίδα-καλής ποιότητας -σε αποδεκτό περιβάλλον -με δυνατότητα

επιλογής προμηθευτών -σε ανεκτό κόστος -σε συνεργασία με άλλα μέλη της

οικογένειας

Δύο σημαντικά στοιχεία για την αντιμετώπιση των αναγκών των ηλικιωμένων μέσα

από το σύστημα υγείας είναι τα εξής:

22

1. Η διασφάλιση της πρόσβασης στις απαραίτητες υπηρεσίες υγείας : Δεν πρέπει οι

ηλικιωμένοι να στερούνται την πρόσβαση σε νέες και καλύτερες θεραπείες απλά και

μόνο λόγω της ηλικίας τους. Η διασφάλιση της πρόσβασης σε κατάλληλες και επαρκείς

υπηρεσίες υγείας είναι βασική αρχή σε ένα σύστημα υγείας. Η ταχεία αύξηση του

αριθμού των ηλικιωμένων στην Ευρώπη θέτει αυτήν την αρχή σε δοκιμασία. (European

Commission 1999 a).

2. Η αξιολόγηση των αναγκών υγείας του ηλικιωμένου: Η αξιολόγηση των αναγκών

ενός ηλικιωμένου ατόμου είναι απαραίτητο να γίνεται πάντοτε πριν του παρασχεθεί

οποιαδήποτε φροντίδα υγείας. Η αναλυτική αξιολόγηση των αναγκών υγείας αποτελεί

το πιο σημαντικό στοιχείο στην παροχή αποτελεσματικής φροντίδας υγείας στους

ηλικιωμένους (www.bgs.org.uk).

Για να μπορέσουν οι παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας να καλύψουν το σύνολο των

αναγκών υγείας των ηλικιωμένων πρέπει να ικανοποιούν τα λειτουργικά

διαφοροποιημένα πεδία δράσης ενός συστήματος υγείας που είναι : πρόληψη, πρώιμη

διάγνωση, περίθαλψη, αποκατάσταση, νοσηλευτική φροντίδα και αναπλήρωση

εισοδήματος. Πρέπει δηλαδή ένα σύστημα υγείας να παρέχει ολοκληρωμένη φροντίδα

υγείας στους ηλικιωμένους.

Συγκεκριμένα πρέπει να παρέχονται υπηρεσίες:

α) πρόληψης

Η ηλικία στην οποία οι ηλικιωμένοι αρχίζουν να χρειάζονται κάποιου είδους

φροντίδας υγείας αυξάνει. Η προαγωγή της ενεργούς γήρανσης και άλλων υγιών

τρόπων ζωής σε συνδυασμό με την πρόοδο της ιατρικής θα ενδυναμώσουν αυτήν την

τάση. Μια έμφαση σε προληπτικές στρατηγικές που θα περιλαμβάνουν πιο υγιεινή

διατροφή, φυσική και πνευματική δραστηριότητα μάλλον θα αποδώσει υψηλά κέρδη.

Πραγματικά, η σχετιζόμενη με τη γήρανση, προαγωγή της υγείας πρέπει να ξεκινήσει

από τον τρόπο ζωής των νέων και των μεσήλικων. Η μετάβαση σε πιο υγιείς τρόπους

ζωής μπορεί να είναι σημαντικό για την ποιότητα της ζωής ακόμα και αν αρχίσει μετά

τα 65. Έρευνες έδειξαν ότι ακόμα και μικρές αλλαγές στη διατροφή και στον τρόπο

ζωής των ηλικιωμένων μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά το επίπεδο υγείας τους

(European Commission 1999 a).

β) πρώιμης διάγνωσης

Ακόμα και στην περίπτωση των ηλικιωμένων η έγκαιρη διάγνωση ασθενειών σε ένα

πρώιμο στάδιο μπορεί να εμποδίσει την εμφάνιση της ασθένειας ή να βελτιώσει τις

προοπτικές θεραπείας της ασθένειας αυτής.

23

γ) περίθαλψης εξειδικευμένης για τις ανάγκες των ηλικιωμένων

Η πρωτοβάθμια φροντίδα για τους ηλικιωμένους μπορεί να παρέχεται από τους

γενικούς γιατρούς, η δευτεροβάθμια φροντίδα για βραχυχρόνιες ασθένειες από τους

ειδικούς γιατρούς σε νοσοκομεία βραχείας νοσηλείας. Όμως η τριτοβάθμια φροντίδα

των πολυσύνθετων και πολυπαραγοντικών προβλημάτων των ηλικιωμένων πρέπει να

παρέχεται από τους ειδικούς γηρίατρους. Η γηριατρική ένας νέος κλάδος της ιατρικής

επιστήμης, ένας κλάδος που δημιουργήθηκε για να ανταποκριθεί στις ανάγκες των

ηλικιωμένων. Το μήνυμα της γηριατρικής είναι: «Οι ηλικιωμένοι μπορούν να

θεραπευτούν». Η διάγνωση, η θεραπεία, η αποκατάσταση των ηλικιωμένων καθώς και

η υποστήριξη αυτών και των οικογενειών τους απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις και

ικανότητες. Αν η φροντίδα των ηλικιωμένων και ειδικά των γηραιότερων αφεθεί σε

ιατρικό, νοσηλευτικό προσωπικό χωρίς ειδική εκπαίδευση και γνώση αυτό σημαίνει

άρνηση του δικαιώματος τους να λάβουν την απαραίτητη φροντίδα για αυτούς.

Απαιτούνται ειδικές υποστηρικτικές υπηρεσίες γιατί η κακοδιαχείριση των

πολυσύνθετων ιατρικών, κοινωνικών και ψυχολογικών προβλημάτων των ηλικιωμένων

προκαλεί περιττό πόνο, αυξάνει την ιδρυματοποίηση και αυξάνει τις δαπάνες. Οι

ηλικιωμένοι καταλαμβάνουν τα νοσοκομειακά κρεβάτια αν τα προβλήματα τους δεν

αντιμετωπίζονται σωστά. Το μήνυμα της γηριατρικής είναι ξεκάθαρο: η ακριβής

διάγνωση, η σωστή θεραπεία και η παροχή φροντίδας από διεπιστημονική ομάδα που

ειδικεύεται στην τρίτη ηλικία μειώνει την ανάγκη ιδρυματικής φροντίδας και

ελευθερώνει τις νοσοκομειακές κλίνες (Millard et al 1999).

δ) αποκατάστασης

Μια απλή πτώση μπορεί γρήγορα να μετατρέψει ένα δραστήριο, ανεξάρτητο

ηλικιωμένο σε ένα εξαρτημένο άτομο με ταχεία παρακμή της υγείας του. Η πρόσβαση

σε υπηρεσίες αποκατάστασης μπορεί να το αποτρέψει. Η ύπαρξη υπηρεσιών

αποκατάστασης που να είναι διαθέσιμες σε όλους βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής

και πρέπει να αποτελούν ένα βασικό συστατικό των συστημάτων υγείας (European

Commission 1999 a).

ε) νοσηλευτικής φροντίδας

Η νοσηλευτική φροντίδα ως τμήμα του συνεχούς φάσματος φροντίδας υγείας συνιστά

ένα σχετικά νέο λειτουργικό πεδίο του οποίου τα όρια διάκρισης από την περίθαλψη

και την αποκατάσταση είναι ακόμα ρευστά.. Με μια πολύ γενικευμένη διαπίστωση ως

νοσηλευτική φροντίδα θα μπορούσαν να οριστούν όλα εκείνα τα μέτρα και οι

υπηρεσίες που προσφέρονται ή είναι αναγκαίο να προσφερθούν μετά από μια επιτυχή

24

περίθαλψη ή παράλληλα με αυτή (Μπουρσανίδης 2000a). Η ανάγκη για νοσηλευτική

φροντίδα είναι ιδιαίτερα εξαπλωμένη στον πληθυσμό τρίτης ηλικίας για τρεις λόγους :

Η προχωρημένη ηλικία τους

Το προχωρημένο στάδιο των χρόνιων παθήσεων και των εκφυλιστικών

ασθενειών από τις οποίες πάσχουν

Η ανεπάρκεια χρηματικών πόρων είτε για την ενεργοποίηση κινητοποίηση

βοήθειας από άτομα του πρωτογενούς κοινωνικού χώρου ή δικτύου είτε για την

πληρωμή της προσφερόμενης βοήθειας νοσηλευτικού χαρακτήρα από τρίτους

Η συνεχιζόμενη νοσηλευτική φροντίδα ή μακροχρόνια φροντίδα υγείας μπορεί να

παρέχεται (OECD 1995):

Σε ειδικά τμήματα μακροχρόνιας νοσηλευτικής φροντίδας νοσοκομείων

Σε ιδρύματα μακροχρόνιας φροντίδας

Στο σπίτι

Στην κοινότητα

Η ανάγκη για μακροχρόνια φροντίδα αποτελεί ένα κοινωνικό κίνδυνο και μάλιστα

ανασφάλιστο. Ο κίνδυνος θεωρείται ανασφάλιστος για τους εξής λόγους (Pacolet

2000):

Σε μερικές χώρες η ευθύνη παραμένει στις οικογένειες.

Σε μερικές χώρες αποτελεί θέμα της πρόνοιας.

Σε μερικές χώρες οι υπηρεσίες παραμένουν υποανεπτυγμένες.

Πολλές φορές η επίσημη φροντίδα (φροντίδα από το κράτος) αποσύρεται όταν

υπάρχει ανεπίσημη φροντίδα (από την οικογένεια, τους φίλους κ.α.).

Στο επόμενο κεφάλαιο θα αναπτυχθεί αναλυτικά το θέμα της μακροχρόνιας

νοσηλευτικής φροντίδας.

3 Η ανάγκη για μακροχρόνια φροντίδα υγείας

Η γήρανση αν και καθολική βιολογική διαδικασία δεν αποτελεί μια ομοιόμορφη και

ενιαία διαδικασία. Πολλοί ηλικιωμένοι έχουν καλή υγεία μέχρι να πεθάνουν ενώ άλλοι

υποφέρουν από μακροχρόνιες παθήσεις που τους προκαλούν ανικανότητα και

αναπηρία. Πολλοί ηλικιωμένοι και ιδιαίτερα αυτοί που είναι άνω των 85 ετών

εμφανίζουν σοβαρές δυσλειτουργίες που συνδέονται με περιορισμό στην ικανότητα

του ατόμου να εκτελεί δραστηριότητες της καθημερινής ζωής (διατροφή, περπάτημα,

25

μπάνιο, ψώνια κ.τ.λ.) κυρίως μετά από μια ασθένεια ή πάσχουν από χρόνιες ασθένειες

και αναπηρίες (OECD 1998 a).

Έχει γίνει πλέον αποδεκτό πως για τους περισσότερους εξαρτημένους ηλικιωμένους

θεωρείται απαραίτητη η παροχή ενός εκτεταμένου φάσματος υπηρεσιών έτσι ώστε να

υπάρχει το κατάλληλο επίπεδο φροντίδας. Δεν πρέπει να θεωρείται σωστή η

παλαιότερη προσέγγιση κατά την οποία η φροντίδα για τους ηλικιωμένους παρέχονταν

είτε από την οικογένεια με υποστήριξη από τις υπηρεσίες βραχυχρόνιας φροντίδας

υγείας είτε από ένα ίδρυμα μακροχρόνιας φροντίδας συνήθως γηροκομείο. Στα

συστήματα υγείας των χωρών πρέπει να αναπτυχθεί ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών υγείας

οι οποίες θα μπορούν να συνδυαστούν κατά διαφορετικό τρόπο ώστε να

ανταποκρίνονται στις ποικίλες ανάγκες και καταστάσεις των ηλικιωμένων. Πρόκειται

για τις υπηρεσίες συνεχιζόμενης νοσηλευτικής φροντίδας ή μακροχρόνια φροντίδας.

Η μακροχρόνια φροντίδα παραδοσιακά αποτελούσε ευθύνη των μελών της

οικογένειας, φίλων ή ανεπίσημων φροντιστών (άτυπη φροντίδα). Ιστορικά το κράτος

δεν μεσολαβούσε με τρόπο ώστε να καλύπτει όλους τους ευπαθείς ηλικιωμένους παρά

μόνο αυτούς που είχαν πολύ χαμηλό εισόδημα και που δεν είχαν οικογένεια να τους

φροντίσει.

Έχει αναγνωριστεί πως η «άτυπη φροντίδα» ή «φροντίδα στον ανεπίσημο τομέα»

παρέχει το μεγαλύτερο ποσοστό της φροντίδας και της κοινωνικής υποστήριξης στο για

τους ηλικιωμένους. Όμως με τα σημερινά δεδομένα ακόμα και αν η προθυμία των

οικογενειών να φροντίσουν τους ηλικιωμένους συγγενείς τους παραμείνει η ίδια, θα

είναι όλο και λιγότερο ικανές να αντεπεξέλθουν σε αυτό το καθήκον. Οι κοινωνικές και

οι δημογραφικές αλλαγές ασκούν έντονη πίεση στις παραδοσιακές μορφές φροντίδας.

Από τη μια η τάση για ολιγομελείς οικογένειες που ήδη έχει παρατηρηθεί θα συνεχιστεί

και στο μέλλον και όλο και περισσότερες γυναίκες βγαίνουν στον εργασιακό χώρο.

Από την άλλη ο αυξανόμενος αριθμός των πολύ ηλικιωμένων ατόμων που υποφέρει

από χρόνιες παθήσεις που σχετίζονται με την ηλικία του και έχει αυξημένες ανάγκες

υγείας θα πρέπει να περιθάλπεται από ένα συνεχώς μειούμενο αριθμό παιδιών. Σαν

επακόλουθο περισσότερες επαγγελματικές υπηρεσίες όπως η κατ’ οίκον νοσηλεία κ.τ.λ.

θα χρειαστούν.

Υπάρχουν αρκετοί που πιστεύουν πως η ιατρική πρόοδος στη θεραπεία των

καταστάσεων αναπηρίας τελικά θα μειώσει την ανάγκη για μακροχρόνια φροντίδα.

Άλλοι πιστεύουν πως η αύξηση στο προσδόκιμο επιβίωσης θα σημαίνει για πολλούς

ηλικιωμένους περισσότερα χρόνια ανικανότητας πριν το θάνατο. Δεν είναι ακόμα

26

ξεκάθαρο εάν η πιο μακρόχρονη ζωή θα σημαίνει περισσότερα χρόνια καλής υγείας ή

περισσότερα χρόνια χρόνιων ασθενειών και δυσλειτουργιών. Υπάρχουν μελέτες που

έχουν δείξει ότι η υγεία του πληθυσμού της τρίτης ηλικίας βελτιώνεται. Άλλες μελέτες

έχουν δείξει πως αν και πληθυσμός γερνά υπάρχει πολύ μικρή αύξηση στο ποσοστό

των εξαρτημένων ηλικιωμένων. Παρά τα ευνοϊκά αυτά στοιχεία η ανάγκη για

μακροχρόνια φροντίδα μάλλον θα αυξηθεί κυρίως για την ομάδα άνω των 80 ετών το

ποσοστό της οποίας αυξάνει πολύ γρήγορα μέσα στον πληθυσμό των ηλικιωμένων.

Επιπλέον ο αριθμός των ασθενών που πάσχουν από γεροντική άνοια αναμένεται να

αυξηθεί (European Commission 1999 b).

Τελικά σε σχέση με την μακροχρόνια φροντίδα αναμένεται πως δύο τάσεις θα

κυριαρχήσουν (European Commission 1999b):

Η ζήτηση για υπηρεσίες φροντίδας θα αυξηθεί λόγω της δημογραφικής γήρανσης

αλλά κυρίως λόγω της αύξησης του προσδόκιμου επιβίωσης.

Οι οικογένειες θα είναι όλο και λιγότερο ικανές να αναλάβουν τα αυξανόμενα

καθήκοντα φροντίδας και έτσι η ζήτηση για υπηρεσίες φροντίδας που

παρέχονται από τον δημόσιο τομέα αναμένεται να αυξηθεί.

3.1 Ορισμός μακροχρόνιας φροντίδας υγείας

Η μακροχρόνια φροντίδα ή συνεχιζόμενη νοσηλευτική φροντίδα δεν είναι εύκολο να

οριστεί. Τα όρια μεταξύ της πρωτοβάθμιας, της νοσοκομειακής και της μακροχρόνιας

φροντίδας είναι ασαφή.

Το 1980 δόθηκε ένας ορισμός από το αμερικάνικο υπουργείο Υγείας: «Η μακροχρόνια

φροντίδα υγείας αναφέρεται στις υπηρεσίες που απαιτούνται σε συνεχή ή περιοδική

βάση από ένα άτομο λόγω χρόνιων ή μονίμων σωματικών ή πνευματικών βλαβών.

Αυτές οι υπηρεσίες μπορεί να παρέχονται σε διάφορες δομές συμπεριλαμβανομένου

και του σπιτιού του ασθενή. Η θεραπεία δεν αποτελεί ένα ρεαλιστικό στόχο της

μακροχρόνιας φροντίδας. Οι στόχοι της είναι να βοηθήσει τους ανθρώπους να

αντιμετωπίσουν τις αναπηρίες τους, να μειωθεί η εξάρτηση από άλλους και να μειωθεί

η απόσταση μεταξύ των πραγματικών τους και των δυνητικών τους λειτουργιών»

(National Health Council 1988).

Το 1985 σε άρθρο των Doty, Liu and Weiner στο περιοδικό Health Care Financing

Review δίνεται ο ορισμός της μακροχρόνιας φροντίδας ως εξής: «Η μακροχρόνια

φροντίδα αναφέρεται στις υπηρεσίες υγείας, υπηρεσίες στέγασης και κοινωνικές

27

υπηρεσίες που παρέχονται στα χρόνια ανάπηρα άτομα για παρατεταμένη χρονική

περίοδο. Η ανάγκη για μακροχρόνια φροντίδα δεν προσδιορίζεται μόνο από ορισμένες

χρόνιες ασθένειες αλλά και από σωματικές ή πνευματικές αναπηρίες που περιορίζουν

την ικανότητα των ατόμων να φροντίσουν οι ίδιοι τον εαυτό τους και να εκτελούν τις

δραστηριότητες που είναι απαραίτητες στην καθημερινή ζωή» (National Health Council

1988).

Κατά τον ορισμό της μακροχρόνιας φροντίδας αξίζει να δώσουμε έμφαση σε αρκετά

σημεία (Stone 2000):

Η μακροχρόνια φροντίδα πρωταρχικά εστιάζεται στη διατήρηση ή στη

βελτίωση της δυνατότητας των ηλικιωμένων με ανικανότητες να λειτουργούν

όσο πιο ανεξάρτητα γίνεται για όσο το δυνατό μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Λαμβάνει υπόψη και τις κοινωνικές και περιβαλλοντολογικές ανάγκες εν

αντιθέσει με το μοντέλο που κυριαρχεί στην νοσοκομειακή φροντίδα.

Είναι χαμηλής εντάσεως τεχνολογίας, αν και ήδη έχει γίνει πιο περίπλοκη

αφού τα ηλικιωμένα άτομα με πολυσύνθετες ιατρικές ανάγκες μένουν στα

ιδρύματα μακροχρόνιας φροντίδας ή στα σπίτια τους.

Οι συνθήκες στέγασης είναι τόσο σημαντικές όσο και οι ίδιες οι παρεχόμενες

υπηρεσίες. Ο χώρος που οι άνθρωποι ζουν συμπεριλαμβανομένου του

κοινωνικού και φυσικού περιβάλλοντος μπορεί να ενισχύσει σημαντικά ή να

περιορίσει την λειτουργική ανικανότητα, την ανεξαρτησία και την ποιότητα

ζωής του ατόμου.

Οι ηλικιωμένοι δεν είναι οι μόνοι χρήστες της μακροχρόνιας φροντίδας. Χρήστες

μπορεί να είναι άνθρωποι όλων των ηλικιών από τους χρόνια άρρωστους έως τους

σωματικά ανάπηρους και τους πνευματικά άρρωστους. Οι ανάγκες των χρηστών της

μακροχρόνιας φροντίδας κυμαίνονται από τις αποκλειστικά ιατρικές έως τις κοινωνικές

ανάγκες (National Health Council 1988).

3.2 Σχέση μακροχρόνιας και βραχυχρόνιας φροντίδας

Η ανάγκη για μακροχρόνια φροντίδα πηγάζει από χρόνιες ιατρικές καταστάσεις που

συμβαίνουν κατά τη γέννηση ή στη διάρκεια των σταδίων ανάπτυξης όπως αρθρίτιδα,

διαβήτης, άνοια, εγκεφαλική παράλυση ή που είναι αποτελέσματα ατυχημάτων που

προκαλούν καταστάσεις όπως παραπληγία, εγκεφαλικές κακώσεις. Η μακροχρόνια

φροντίδα δεν είναι μια απλή επέκταση της βραχείας φροντίδας. Επειδή συνεχίζεται για

28

μακρύ χρονικό διάστημα και περιλαμβάνει κυρίως υποστηρικτικές υπηρεσίες χαμηλής

τεχνολογίας εξελίσσεται σε ζωτικό τμήμα της ζωής ενός ηλικιωμένου με ανικανότητα.

Τα άτομα που χρειάζονται μακροχρόνια φροντίδα χρειάζονται επίσης πρωτοβάθμια και

νοσοκομειακή φροντίδα όταν αρρωσταίνουν αλλά οι υπηρεσίες αυτές στοχεύουν απλά

στη θεραπεία μιας νόσου. Ο κυριότερος λόγος που τα όρια μεταξύ της μακροχρόνιας

και νοσοκομειακής φροντίδας, φροντίδας αποκατάστασης είναι θολά είναι η σύγχυση

που επικρατεί γύρω από τις δομές που παρέχουν αυτές τις υπηρεσίες. Για παράδειγμα

τα νοσοκομεία παρέχουν μακροχρόνια φροντίδα σε ασθενείς (Stone 2000).

3.3 Δομές παροχής μακροχρόνιας φροντίδας

Η μακροχρόνια φροντίδα μπορεί να παρέχεται σε μονάδες κλειστής και ανοιχτής

περίθαλψης.

3.3.1 Κλειστή περίθαλψη

Οι μονάδες κλειστής περίθαλψης είναι τα νοσοκομεία (σε τμήματα μακροχρόνιας

περίθαλψης ή σε γηριατρικά τμήματα), τα νοσοκομεία χρόνιων παθήσεων, τα

νοσηλευτήρια (nursing homes), τα κέντρα αποκατάστασης, οι μονάδες ψυχικής υγείας

και τα γηροκομεία. Οι προμηθευτές των υπηρεσιών αυτών μπορεί να είναι το κράτος

και οι ιδιωτικοί κερδοσκοπικοί και μη οργανισμοί.

Μακροχρόνια νοσηλευτική φροντίδα σε νοσοκομεία

Τα νοσοκομεία εδώ και πολλά χρόνια έχουν αποτελέσει το δίκτυο ασφάλειας όσον

αφορά την παροχή συνεχιζόμενης νοσηλευτικής φροντίδας. Η πρόσβαση σε

νοσοκομείο όταν άλλες εξειδικευμένες υπηρεσίες δεν είναι διαθέσιμες αποτελεί μια

εγγύηση για την παροχή της κατάλληλης ατομικής φροντίδας. Πολλές χώρες εξαιτίας

του κόστους της νοσηλείας σε νοσοκομείο, σε συνδυασμό με ερωτήματα σχετικά με

την καταλληλότητα των νοσοκομείων για μακροχρόνια φροντίδα, έχουν οδηγηθεί

στην ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών παροχής μακροχρόνιας φροντίδας. Έτσι έχουν

σημειωθεί σημαντικές μειώσεις στον αριθμό των νοσοκομειακών κλινών που

διατίθενται για μακροχρόνια φροντίδα.

Παρόλα αυτά ο ρόλος των νοσοκομείων στην παροχή μακροχρόνιας φροντίδας στους

ηλικιωμένους παραμένει αρκετά σημαντικός. Αυτό συμβαίνει γιατί ένα ηλικιωμένο

άτομο χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να αναρρώσει ακόμα και από μικρές

εγχειρήσεις πόσο μάλλον από πιο σοβαρές. Επίσης πολλές φορές τα νοσηλευτήρια-

29

αναρρωτήρια δεν διαθέτουν όλες τις απαραίτητες υπηρεσίες για μετανοσοκομειακή

φροντίδα (OECD 1995).

Μακροχρόνια φροντίδα σε ιδρύματα

Υπάρχουν διάφορα είδη ιδρυμάτων για ηλικιωμένους ανάλογα με τα προβλήματα τους

και την βαρύτητα της περίπτωσης τους. Υπάρχουν:

α) γηροκομεία που παρέχουν κυρίως στέγαση και υποστήριξη και στοιχειώδη ιατρική

παρακολούθηση.

β) ημινοσηλευτικά ιδρύματα : νοσηλευτήρια ή αναρρωτήρια (nursing homes),

νοσοκομεία για τους χρόνια πάσχοντες, γηριατρικά νοσοκομεία.

γ) ειδικά διαμερίσματα που νοικιάζουν από το κράτος ή την τοπική αυτοδιοίκηση σε

συμβολική τιμή (δεν προσφέρεται ιατρική παρακολούθηση ή περίθαλψη).

3.3.2 Ανοιχτή περίθαλψη

Η ανοιχτή μακροχρόνια φροντίδα. προσφέρεται στην κοινότητα ή στο σπίτι του

ασθενή. Οι προμηθευτές των υπηρεσιών μπορεί να είναι το κράτος, ιδιωτικοί

κερδοσκοπικοί και μη οργανισμοί και σε ένα μεγάλο μέρος όσον αφορά τη φροντίδα

στο σπίτι οι άτυποι φροντιστές (οικογένεια, φίλοι κ.τ.λ.).

Μακροχρόνια κοινοτική φροντίδα (Sinclair et al 1990)

Παρέχεται σε μονάδες όπως: κέντρα ημέρας, νοσοκομεία ημέρας (προσφέρουν

διάφορες μορφές θεραπείας σε ηλικιωμένους έχοντας ως κύριο στόχο την παροχή

υπηρεσιών αποκατάστασης, αξιολόγηση της κατάστασης της υγείας και τη διατήρηση

της σωματικής λειτουργίας), συγκροτημάτα στέγασης στα οποία παρέχονται στους

ηλικιωμένους ευκολίες όπως σίτιση και φροντίδα κατ’ οίκον, συστήματα συναγερμού

για έκτακτες καταστάσεις.

Κατ΄ οίκον φροντίδα (Sinclair et al 1990)

Παρέχεται στο σπίτι του ασθενή και περιλαμβάνει υπηρεσίες κατ’ οίκον νοσηλείας

που παρέχουν ολοκληρωμένη νοσηλευτική φροντίδα , υπηρεσίες βοήθειας στο σπίτι

που περιλαμβάνουν βοήθεια για τις οικιακές δουλειές (καθάρισμα, πλύσιμο κ.τ.λ.), για

τις σωματικές καθημερινές ανάγκες (ντύσιμο, μπάνιο), για τις κοινωνικές υποχρεώσεις

(επικοινωνία με τους συγγενείς κ.α.), εθελοντική προσφορά γευμάτων κατ’ οίκον ,

εργοθεραπεία.

30

3.4 Το πρόβλημα της χρηματοδότησης της μακροχρόνιας φροντίδας: Η

περίπτωση της Ολλανδίας και της Γερμανίας

Όπως έχει ήδη αναφερθεί παραδοσιακά οι ηλικιωμένοι με χρόνια προβλήματα

φροντίζονταν στο σπίτι από μέλη της οικογένειας κυρίως γυναίκες. Σήμερα όσο ο

αριθμός των ηλικιωμένων αυξάνει και η ιατρική πρόοδος επεκτείνει τη διάρκεια ζωής

όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα χρειάζονται κάποιου είδους μακροχρόνιας

φροντίδας κλειστής ή ανοιχτής. Η αναμενόμενη αύξηση στη ζήτηση για υπηρεσίες

μακροχρόνιας φροντίδας σε συνδυασμό με την ελάττωση της παρεχόμενης

μακροχρόνιας φροντίδας από το οικογενειακό περιβάλλον και την πρόοδο στην

τεχνολογία μάλλον θα οδηγήσει σε αύξηση του κόστους των υπηρεσιών. Με την

πλειοψηφία των γυναικών τώρα να ανήκει στο εργατικό δυναμικό και την αλλαγή στη

δομή της οικογένειας η παροχή και η χρηματοδότηση της φροντίδας θέτει ένα

αξεπέραστο πρόβλημα (Cadette 2000).

Διάφορες εκτιμήσεις και έρευνες στις Η.Π.Α. έχουν δείξει ότι οι συνολικές δαπάνες

για τη μακροχρόνια φροντίδα αναμένεται να αυξηθούν κατά 150-180% μέχρι το 2040

(Congressional Budget Office 1999). Εκτιμήσεις της Βρετανικής Royal Commission

δείχνουν πως το κόστος της μακροχρόνιας φροντίδας στη Μ. Βρετανία αναμένεται να

αυξηθεί κατά 300%! μέχρι το 2051 (Stout 2000).Οι περισσότερες χώρες δεν διαθέτουν

τα απαραίτητα χρηματοδοτικά προγράμματα για να ανταποκριθούν στην ανάγκη αυτή.

Έτσι το πρόβλημα της χρηματοδότησης της μακροχρόνιας φροντίδας προβάλλεται με

απειλητικές διαστάσεις .

Η χρηματοδότηση της μακροχρόνιας φροντίδας έχει αποτελέσει ένα από τα κυριότερα

σημεία ενδιαφέροντος σε πολλές χώρες του ΟΟΣΑ. Μέχρι σήμερα στις περισσότερες

από τις χώρες η χρηματοδότηση της μακροχρόνιας φροντίδας γίνονταν κυρίως μέσω

των τοπικών αυτοδιοικήσεων (δήμων) με κεφάλαια που δίνονταν από το κράτος και

αποτελούσε ευθύνη των κοινωνικών υπηρεσιών. Σε κάποιες χώρες έχουν γίνει

προσπάθειες ώστε να δημιουργηθούν χρηματοδοτικά προγράμματα ειδικά για τη

μακροχρόνια φροντίδα που θα βασίζονται είτε στη γενική φορολογία είτε στην

κοινωνική ασφάλιση.

Το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: ποιος πρέπει να πληρώσει για τη μακροχρόνια

φροντίδα, το κράτος ή οι ιδιώτες ; Η κάλυψη του κόστους της φροντίδας αποτελεί

πρωταρχικά ευθύνη της δημοσίου μέσω της φορολογίας ή της κοινωνικής ασφάλισης

ή αποτελεί ιδιωτική ευθύνη για κάθε άτομο και οικογένεια;

31

Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί διάφορες προσεγγίσεις σε σχέση με τους

δυνατούς τρόπους χρηματοδότησης της μακροχρόνιας φροντίδας, οι πιο κοινές από τις

οποίες είναι οι εξής (Schultz 1997):

1.καθιέρωση ιδιωτικής ασφάλισης που μπορεί να είναι εθελοντική ή υποχρεωτική και

για αυτούς που δεν μπορούν να πληρώσουν να καλύπτει το κράτος.

Σε σχέση με την καθιέρωση εθελοντικής ιδιωτικής ασφάλισης, το κύριο μειονέκτημα

είναι ότι πολλοί δεν θα ασφαλίσουν τους εαυτούς τους. Σε σχέση με την προοπτική

της υποχρεωτικής ιδιωτικής ασφάλισης, αυτή φαίνεται κατάλληλη για τους εύπορους

που θέλουν μεγαλύτερη προστασία και περισσότερες επιλογές και μπορούν να

πληρώσουν για αυτό. Για αυτούς που έχουν λιγότερους πόρους αυτή η επιλογή δεν

είναι ευχάριστη. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν να πληρώσουν τα υψηλά

ασφάλιστρα που θα τους χρεώσουν όταν θα ενδιαφερθούν για τις παροχές (όταν θα

είναι κοντά στις ευάλωτες ηλικίες) (Stout 2000).

2.καθιέρωση εθνικής ασφάλισης μέσω του συστήματος της φορολογίας με κύρια

πλεονεκτήματα πως μπορεί να εφαρμοστεί σε όλα τα εισοδήματα και στους

συνταξιούχους και πως είναι προοδευτικό σύστημα και αυτοί που έχουν υψηλότερα

εισοδήματα πληρώνουν περισσότερα.

3.καθιέρωση υποχρεωτικής καθολικής κοινωνικής ασφάλισης σε συνδυασμό με ένα

δίκτυο ασφαλείας για αυτούς που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη. Χώρες που

ακολούθησαν αυτό το μοντέλο είναι η Γερμανία και η Ολλανδία.

Η καθολική κάλυψη διαθέτει το πλεονέκτημα να θέτει την ευθύνη της μακροχρόνιας

φροντίδας στην κοινωνία ως σύνολο αντί στα σχετικώς λίγα εκείνα άτομα που είναι

τόσο άτυχα ώστε να χρειάζονται την πανάκριβη, πολλές φορές, ιδρυματική φροντίδα

στο τέλος της ζωής τους (Cadette W. 2000).

Από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης η Ολλανδία έχει θεσπίσει κοινωνική

ασφάλιση για τη μακροχρόνια φροντίδα υγείας από το 1968, η Γερμανία το 1994 ενώ

αρκετά πρόσφατα το 1998 θεσπίστηκε ανάλογη ασφάλιση στο Λουξεμβούργο. Στις

επόμενες παραγράφους ακολουθεί μια παρουσίαση της ασφάλισης για τη μακροχρόνια

φροντίδα στην Ολλανδία και στην Γερμανία.

3.4.1 Ολλανδία (Ministerie van Volksgezondheid 2000)

Το ασφαλιστικό σύστημα της Ολλανδίας διαιρείται σε τρεις τομείς χρηματοδότησης

κάθε ένας από τους οποίους αντιστοιχεί σε έναν από τα τρία τμήματα στα οποία

32

διακρίνεται εκεί η φροντίδα υγείας. Ο πρώτος τομέας σχετίζεται με τη χρηματοδότηση

της δαπανηρής μακροχρόνιας φροντίδας υγείας το κόστος της οποίας καλύπτεται από

τον οργανισμό AWBZ (Exceptional Medical Expenses Act), ασφάλιση που τέθηκε σε

εφαρμογή το 1968.

Η ασφάλιση είναι υποχρεωτική. Κάθε ένας που είναι κάτοικος της Ολλανδίας ή που

εργάζεται στην Ολλανδία και υπόκειται σε φορολογικές κροτήσεις στο μισθό,

ασφαλίζεται ανεξάρτητα αν θέλει ή όχι να κάνει χρήση των παροχών που δίνονται,

σύμφωνα με το νόμο. Όλα τα ασφαλισμένα άτομα υποχρεώνονται να πληρώσουν τις

εισφορές που καθορίζονται από το νόμο. Οι εισφορές για την ασφάλιση συλλέγονται

μέσω της φορολογίας εισοδήματος. Αυτοί που δεν εργάζονται πληρώνουν τις εισφορές

βάσει αξιολόγησης που γίνεται από τις φορολογικές υπηρεσίες. Τα ασφαλισμένα άτομα

κάτω των 15 ετών και αυτά άνω των 15 που δεν έχουν φορολογητέο εισόδημα δεν

υπόκεινται σε εισφορές. Το ύψος της εισφοράς σχετίζεται με το ύψος του εισοδήματος

Οι ασφαλιστικές παροχές καλύπτουν τη συνεχιζόμενη νοσηλευτική φροντίδα, τη

φροντίδα για την πνευματική υγεία, τη φροντίδα για τους ανάπηρους και την

προληπτική φροντίδα υγείας. Για την ψυχοθεραπεία, τη διαμονή σε ιδρύματα, τη

φροντίδα υγείας σε νοσηλευτήριο και την κατ’ οίκον νοσηλεία υπάρχει και συμμετοχή

του ασθενή στο κόστος.

Οι παροχές καλύπτουν την φροντίδα υγείας στους εξής τομείς:

Διαιτητικές συμβουλές για ιατρικούς σκοπούς, εισαγωγή και παραμονή σε γενικά και

πανεπιστημιακά νοσοκομεία μετά τις πρώτες 365 ημέρες, εισαγωγή και παραμονή σε

νοσηλευτήρια ή ιδρύματα για άτομα με σωματική αναπηρία, φροντίδα σε κέντρα

ημέρας για σωματικά ανάπηρους, φροντίδα στο σπίτι, αποκατάσταση, ψυχιατρική

φροντίδα σε ψυχιατρικά νοσοκομεία, φροντίδα για τους τυφλούς, τους κουφούς, τους

πνευματικά ανάπηρους, φροντίδα για τις εγκύους και τα παιδιά κατά τα πρώτα χρόνια

της ζωής τους, εμβολιασμούς.

3.4.2 Γερμανία (Cuellar et al 2000)

Το 1994 η γερμανική νομοθεσία θέσπισε την υποχρεωτική καθολική κοινωνική

ασφάλιση για τη μακροχρόνια φροντίδα. Πριν την εισαγωγή αυτής της ασφάλισης, η

μακροχρόνια φροντίδα παρέχονταν από το δημόσιο σύστημα πρόνοιας, το ύψος των

παροχών συνδέονταν με το εισόδημα του χρήστη και η διαχείριση-διοίκηση γίνονταν

από τα κρατίδια. χωρίς άμεση ομοσπονδιακή συνεισφορά. Η αυξανόμενη πίεση στους

33

οικονομικούς πόρους των κρατιδίων και η ανησυχία σχετικά με τη διαφορά μεταξύ της

ακολουθούμενης πολιτικής και του γερμανικού ιδεώδους περί κοινωνικής αλληλεγγύης

οδήγησε στη μεταρρύθμιση.

Η διαχείριση των οικονομικών πόρων της ασφάλισης μακροχρόνιας φροντίδας είναι

ξεχωριστή από τη διαχείριση των πόρων της ασφάλισης υγείας αν και τα ταμεία

ασθένειας έχουν την διαχείριση της. Οι εισφορές είναι ενιαίες, αντιστοιχούν σύμφωνα

με το νόμο στο 1.7% του μισθού του εργαζόμενου και μοιράζονται ισότιμα ανάμεσα

στους εργαζόμενους και στους εργοδότες. Οι συνταξιούχοι πληρώνουν μόνο το μισό

ποσοστό της εισφοράς και το υπόλοιπο μισό καλύπτεται από τα ταμεία σύνταξης.

Κριτήριο για να είναι κάποιος δικαιούχος των παροχών αποτελεί η κατάσταση της

λειτουργικής του ικανότητας. Η αξιολόγηση του βαθμού ανικανότητας γίνεται από τις

ιατρικές υπηρεσίες των ταμείων ασθένειας. Σύμφωνα με το νόμο της κοινωνικής

ασφάλισης τα άτομα είναι δικαιούχοι των παροχών αν βρίσκονται σε πνευματική ή

σωματική κατάσταση τέτοια που να καταλήγει σε ανάγκη για βοήθεια με τις

δραστηριότητες της καθημερινής ζωής και αναμένεται να διαρκέσει τουλάχιστο έξι

μήνες.

Η ασφάλιση μακροχρόνιας φροντίδας υγείας γενικά προσφέρει δύο είδη παροχών:

παροχές για φροντίδα στο σπίτι που μπορεί να είναι σε είδος ή σε χρήμα και παροχές

για ιδρυματική φροντίδα. Οι παροχές για την ιδρυματική φροντίδα καλύπτουν μόνο το

κόστος της νοσηλευτικής φροντίδας, το κόστος διαμονής και σίτισης καλύπτεται από

τον ασθενή ή αν αυτός δεν έχει οικονομικούς πόρους, από το στενό οικογενειακό

περιβάλλον ή τέλος από την κοινωνική πρόνοια. Τα άτομα που λαμβάνουν φροντίδα

στο σπίτι μπορούν να επιλέξουν να λάβουν χρηματική παροχή ως συμπλήρωμα

εισοδήματος αντί για παροχές σε είδος. Η αξία του χρηματικού επιδόματος είναι

μικρότερη από τη μισή αξία των παροχών σε είδος αλλά η χρήση του επιδόματος είναι

χωρίς περιορισμό.

Μέρος των στόχων του νέου προγράμματος ήταν να δαπανηθούν περισσότερα

χρήματα στη μακροχρόνια φροντίδα και το πρόγραμμα τα κατάφερε. Επίσης το

πρόγραμμα πέτυχε κατά μεγάλο μέρος το στόχο της επέκτασης της κάλυψης σε μη

ιδρυματικές δομές. Η πλειοψηφία των δικαιούχων (το 74% το 1998) λαμβάνει φροντίδα

εκτός των μονάδων νοσηλευτικής φροντίδας και μάλιστα η πλειοψηφία από αυτούς (το

76%) επιλέγει το χρηματικό επίδομα.

Η ασφάλιση πέτυχε πολλούς από τους στόχους της (Naegele 2000):

34

Τα κρατίδια και οι δήμοι απαλλάχτηκαν από το βάρος της χρηματοδότησης της

μακροχρόνιας φροντίδας και σημειώθηκε σημαντική μείωση των δαπανών των

δήμων.

Οι κοινοτικές και οι υπηρεσίες κατ’ οίκον επεκτάθηκαν σε βάρος της ιδρυματικής

περίθαλψης.

Μειώθηκε η εξάρτηση από την κοινωνική πρόνοια.

Οι δυνατότητες επιλογής του καταναλωτή αυξήθηκαν.

Η συζήτηση περί της ποιότητας της παρεχόμενης φροντίδας οξύνθηκε και δόθηκε

προσοχή σε θέματα ποιότητας.

Μειώθηκε ο αριθμός των ατόμων που εξαρτώνται από την κοινωνική πρόνοια κατά

20-33% και κυρίως ο αριθμός αυτών που χρειάζονται ιδρυματική περίθαλψη.

Παρόλα τα θετικά αποτελέσματα της ασφάλισης έχουν διαπιστωθεί πως υπάρχουν και

αρκετά αδύνατα σημεία (Naegele 2000) :

Οι παροχές θεωρούνται μάλλον περιορισμένης έκτασης.

Είναι ήδη γνωστό πως οι εισφορές είναι πολύ χαμηλές για να καλύψουν τις

μελλοντικές δαπάνες για μακροχρόνια φροντίδα.

Υπάρχουν προβλήματα συντονισμού μεταξύ ασφάλισης υγείας και ασφάλισης

μακροχρόνιας φροντίδας.

Ο στενός ορισμός της έννοιας της εξάρτησης δεν αναγνωρίζει τις ειδικές ανάγκες

των ηλικιωμένων με προβλήματα ψυχικής υγείας όπως θα έπρεπε.

Ο περιορισμός στις παροχές λόγω των περιορισμένων εισφορών μπορεί να

θεωρηθεί ως πρώτο βήμα για την υπονόμευση της μέχρι τώρα κυρίαρχης αρχής της

κάλυψης των πραγματικών αναγκών των δεκτών της φροντίδας.

Η ανάγκη για μεταρρύθμιση σε σχέση με τη χρηματοδότηση της μακροχρόνιας

φροντίδας θα γίνει πιο επείγουσα με το πέρασμα των χρόνων και την αύξηση του

πληθυσμού των ηλικιωμένων. Η Ολλανδία αλλά κυρίως η Γερμανία με την πιο

πρόσφατη μεταρρύθμιση μπορεί να αποτελέσουν παραδείγματα προς μελέτη και ίσως

προς μίμηση. Είναι ώρα να προετοιμαστούν οι χώρες, να εξεταστούν τα προβλήματα

και να εκτιμηθούν οι πιθανές λύσεις.

35

4 Ευρωπαϊκές πολιτικές για τη φροντίδα υγείας των ηλικιωμένων (OECD

1998b)

Στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα τελευταία είκοσι χρόνια, λόγω

της αύξησης του αριθμού των ηλικιωμένων και της αύξησης των αναγκών υγείας τους

με ότι αυτό συνεπάγεται για ένα σύστημα υγείας, οι κοινωνικές υπηρεσίες και οι

υπηρεσίες υγείας που απευθύνονται στους ηλικιωμένους έγιναν το επίκεντρο του

ενδιαφέροντος των ακολουθούμενων πολιτικών στον τομέα της κοινωνικής

προστασίας.

Δύο είναι οι επικρατούσες τάσεις στις ακολουθούμενες πολιτικές των ευρωπαϊκών

χωρών για την αντιμετώπιση της αυξανόμενης ανάγκης για φροντίδα υγείας για τους

ηλικιωμένους. Η πρώτη τάση αφορά την ανάπτυξη της κοινοτικής φροντίδας (ανοιχτή

περίθαλψη). Πρόκειται για μια εναλλακτική επιλογή σε σχέση τα ιδρύματα

μακροχρόνιας φροντίδας (κλειστή περίθαλψη) που θεωρείται καλύτερη με κριτήρια

κόστους αποτελεσματικότητας και παράλληλα λαμβάνεται σοβαρά υπόψη η επιθυμία

που έχουν εκφράσει οι ηλικιωμένοι να παραμένουν για όσο το δυνατό μεγαλύτερο

χρονικό διάστημα στα σπίτια τους. Οι υπηρεσίες που αναπτύχθηκαν ήταν ποικίλες:

εναλλακτικές μορφές ιδρυμάτων, επεκτάθηκαν οι υπηρεσίες κατ’ οίκον νοσηλείας,

εξειδικεύτηκαν οι υπηρεσίες κοινοτικής και κατ’ οίκον φροντίδας (βοήθεια στο σπίτι,

κέντρα ημέρας, νοσοκομεία ημέρας) κ.λ.π.

Η δεύτερη τάση αφορά την ενθάρρυνση του πλουραλισμού στην παροχή των

υπηρεσιών φροντίδας για τους ηλικιωμένους. Η φροντίδα παρέχεται από ποικίλες

πηγές όπως ο δημόσιος τομέας, μη κυβερνητικοί οργανισμοί, άτυπη και εθελοντική

υποστήριξη και η εκκλησία. Ο κυριότερος κίνδυνος της τάσης αυτής είναι ότι μπορεί

να οδηγήσει σε ασυνέχεια στη φροντίδα των ηλικιωμένων λόγω των διαφορετικών

προμηθευτών.

4.1 Σχέση ιδρυματικής και κοινοτικής φροντίδας

Οι περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν υιοθετήσει πολιτικές που

στόχο έχουν τη διατήρηση περισσότερων ηλικιωμένων για όσο το δυνατό μεγαλύτερο

χρονικό διάστημα στα σπίτια τους. Οι κατ’ οίκον υπηρεσίες αναπτύσσονται σαν μια

σταδιακή προσαρμογή στις δημογραφικές αλλαγές και παράλληλα σαν υποκατάστατο

στα ιδρύματα.

36

Την τελευταία εικοσαετία η Δανία και η Σουηδία παρουσίασαν σημαντική μείωση

στην αναλογία των ηλικιωμένων ατόμων που δεχόταν ιδρυματική φροντίδα και με

παράλληλη επέκταση των υπηρεσιών φροντίδας στο σπίτι. Στην Ολλανδία

παρατηρήθηκε το ίδιο. Χώρες όπως η Φινλανδία έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στην

ανάπτυξη της κοινοτικής φροντίδας Στην Ιρλανδία η μακροχρόνια παραμονή σε

νοσοκομείο εξακολουθεί να αποτελεί τον κυριότερο τρόπο παροχής μακροχρόνιας

φροντίδας στους ηλικιωμένους. Στη Γαλλία τα νοσοκομεία εξακολουθούν να έχουν

σημαντικό ρόλο αλλά στις άλλες χώρες η παροχή μακροχρόνιας φροντίδας σε

νοσοκομεία έχει μειωθεί σημαντικά και έχει αντικατασταθεί από άλλες μορφές

ιδρυματικής ή κοινοτικής φροντίδας.

Ο ΟΟΣΑ έχει υπολογίσει ότι η κατ’ οίκον βοήθεια είναι σχεδόν ανύπαρκτη (τη

λαμβάνει ποσοστό μικρότερο από το 1% του πληθυσμού των ηλικιωμένων) στην

Ελλάδα, στην Ιταλία, στην Πορτογαλία και στην Ισπανία. Σε αυτές τις χώρες είναι

χαμηλό και το ποσοστό ηλικιωμένων που λαμβάνουν ιδρυματική φροντίδα. Χώρες

όπως η Αυστρία, και η Ιρλανδία έχουν μέτρια επίπεδα κατ’ οίκον φροντίδας (2-3%).

Χώρες με σημαντικό επίπεδο παροχής είναι το Βέλγιο, η Γαλλία, η Ολλανδία και η Μ.

Βρετανία. και η Γερμανία. Χώρες με πολύ υψηλό επίπεδο παροχής είναι η Δανία, η

Φινλανδία και η Σουηδία.

ΠΙΝΑΚΑΣ 4: ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΤΟΜΩΝ ΑΝΩ ΤΩΝ 65 ΠΟΥ ΖΟΥΝ ΣΕ ΙΔΡΥΜΑΤΑ Ή

ΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΕΠΙΣΗΜΗ ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΣΤΗΝ Ε.Ε.

ΧΩΡΑ

ΕΤΟΣ

ΠΟΣΟΣΤΟ

ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ

ΠΟΥ ΖΟΥΝ ΣΕ

ΙΔΡΥΜΑΤΑ (%)

ΕΤΟΣ

ΠΟΣΟΣΤΟ

ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΠΟΥ

ΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΕΠΙΣΗΜΗ

ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ ΦΡΟΝΤΙΔΑ

(%)

ΔΑΝΙΑ 1992 5,2 1991 17

ΣΟΥΗΔΙΑ 1990 5,3 1990 16

ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ 1990 7 1990 24

Μ. ΒΡΕΤΑΝΙΑ 1990 5,1 1991 13

ΓΑΛΛΙΑ 1990 5,0 1985 7

ΑΥΣΤΡΙΑ 1992 4,7 1991 3

ΒΕΛΓΙΟ 1991 5,2 1990 6

ΓΕΡΜΑΝΙΑ 1992 5,4 1995 9,6

ΙΡΛΑΝΔΙΑ 1991 5 1991 3

ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓ

Ο 1991 7,4 Ν/Α

ΟΛΛΑΝΔΙΑ 1990 9,1 1990 8

ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 1992 2,0 1992 1

ΙΣΠΑΝΙΑ 1988 2,4 1994 2

ΕΛΛΑΔΑ 1992 1,8 Ν/Α

ΙΤΑΛΙΑ 1988 2,4 1988 1

Πηγή: OECD (1995) και Swirski (1997)

37

4.2 Μέτοχοι συστήματος παροχής υπηρεσιών φροντίδας για την τρίτη ηλικία στις

χώρες της Ε.Ε.

Οι κύριοι μέτοχοι τους συστήματος παροχής φροντίδας για την τρίτη ηλικία στην

Ευρωπαϊκή Ένωση είναι: το κράτος, οι ιδιωτικοί κερδοσκοπικοί και μη οργανισμοί και

η οικογένεια (OECD 1998b).

4.2.1 Ο ρόλος του κράτους

Σε όλες τις χώρες η κεντρική κυβέρνηση χρηματοδοτεί και παρέχει το πλαίσιο της

πολιτικής για τις υπηρεσίες φροντίδας για τους ηλικιωμένους Σε πολλές περιπτώσεις

όμως ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι ο πιο σημαντικός όσον αφορά το

δημόσιο τομέα, αφού είναι σε θέση να αντικατοπτρίζει τις ανάγκες της κοινότητας. Οι

ενέργειες στο τοπικό επίπεδο κλιμακώνονται από την άμεση παροχή των υπηρεσιών

έως τη ρύθμιση του επιπέδου των υπηρεσιών. Ειδικότερα οι δήμοι ή η μικρότερη

διοικητική μονάδα στην τοπική αυτοδιοίκηση έχουν την μεγαλύτερη εξουσία σε σχέση

με τη μακροχρόνια φροντίδα υγείας. Για παράδειγμα στις Σκανδιναβικές χώρες οι

δήμοι έχουν τη νόμιμη εξουσία και την ευθύνη της παροχής μακροχρόνιας φροντίδας

για τους ηλικιωμένους.

4.2.2 Ο ρόλος των ιδιωτικών οργανισμών

α) Μη κερδοσκοπικών

Όσον αφορά τους ιδιωτικούς οργανισμούς που εμπλέκονται στην παροχή φροντίδας

για τους ηλικιωμένους, οι μη κερδοσκοπικοί κατέχουν σημαντική θέση σε πολλές

χώρες. Συνήθως πρόκειται για φιλανθρωπικούς οργανισμούς. Στη Γερμανία αποτελούν

τους πιο σημαντικούς προμηθευτές υπηρεσιών νοσηλευτικής φροντίδας. Σημαντικός

είναι ο ρόλος τους και στην Ελλάδα. Στις Σκανδιναβικές χώρες παρέχουν υπηρεσίες

που θεωρείται πως πρέπει να παρέχονται από τους δήμους και χρηματοδοτούνται από

αυτούς.

β) Κερδοσκοπικών

Ο ρόλος των ιδιωτικών κερδοσκοπικών οργανισμών είναι λιγότερο σημαντικός σε

σχέση με αυτόν των μη κερδοσκοπικών. Συνήθως οι υπηρεσίες που προσφέρουν

περιορίζονται σε καθαρισμό του σπιτιού ή άλλες μη επαγγελματικές υπηρεσίες Όμως

αντίθετα στην Μ. Βρετανία οι ιδιωτικοί κερδοσκοπικοί οργανισμοί κατέχουν

38

σημαντική θέση στην παροχή εκτεταμένου φάσματος υπηρεσιών μακροχρόνιας

φροντίδας.

Ο ρόλος των ιδιωτικών ατομικών φροντιστών για τους ηλικιωμένους που

απασχολούνται ύστερα από ιδιωτική συμφωνία είναι λιγότερο ξεκάθαρος και

ασήμαντος με μοναδική εξαίρεση την περίπτωση των γειτόνων ή των φίλων ευπαθών

ηλικιωμένων που κατέχουν σημαντική θέση ως άτυποι φροντιστές μαζί με τα μέλη της

οικογένειας.

4.2.3 Ο ρόλος της οικογένειας

Η οικογένεια εξακολουθεί να κατέχει σημαντική θέση στην παροχή φροντίδας για

τους ηλικιωμένους στις περισσότερες χώρες. Στην Ελλάδα θεωρείται ως η

σημαντικότερη μονάδα παροχής μακροχρόνιας φροντίδας. Στην Αυστρία υπάρχει

νομική ευθύνη στα μέλη της οικογένειας για τη φροντίδα των ηλικιωμένων συγγενών.

Στη Γερμανία η νομική ευθύνη περιορίζεται στη χρηματοδότηση- οικονομική

υποστήριξη των ηλικιωμένων που έχουν ανάγκη και στο Βέλγιο στη νομική κηδεμονία

για πρόσωπο που είναι πνευματικά ανίκανο. Σε αρκετές χώρες έχουν παρθεί μέτρα για

την υποστήριξη των μελών της οικογένειας που φροντίζουν ηλικιωμένο όπως

εκπαιδευτικά προγράμματα, υπηρεσίες προσωρινής ξεκούρασης και επαγγελματικές

συμβουλές. Επίσης υπάρχουν μέτρα για την οικονομική υποστήριξη των άτυπων

φροντιστών.

4.3 Διαστάσεις ποιότητας: Ικανοποίηση των ατομικών αναγκών των ηλικιωμένων

Η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών αποτελεί σημείο κεντρικού ενδιαφέροντος

για πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ειδικότερα η ποιότητα από την οπτική

γωνία των ίδιων των ηλικιωμένων πρέπει να εξεταστεί σε σχέση με τρία βασικά

θέματα: την αυτονομία, την διαφύλαξη της προσωπικής ζωής και την δυνατότητα

επιλογής από τον καταναλωτή.

Ως μέτρο για την προαγωγή της αυτονομίας χώρες όπως το Λουξεμβούργο, η

Γερμανία δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη της κατ’ οίκον φροντίδας ενώ σε

χώρες όπως στη Δανία και στην Ολλανδία οι ίδιοι οι ηλικιωμένοι συμμετέχουν στη

διαδικασία λήψης αποφάσεων που τους αφορούν.

Το θέμα της διαφύλαξης της προσωπικής ζωής προκύπτει κυρίως στην περίπτωση της

ιδρυματικής φροντίδας και οι περισσότερες χώρες δίνουν έμφαση στην ανάπτυξη της

39

κατ’ οίκον φροντίδας ή προωθούν τα μονόκλινα δωμάτια στα ιδρύματα μακροχρόνιας

φροντίδας (Φινλανδία).

Όσον αφορά τη δυνατότητα επιλογής του καταναλωτή οι πολιτικές που

ακολουθούνται αφορούν την ανάπτυξη υπηρεσιών που ταιριάζουν καλύτερα στις

ανάγκες των ηλικιωμένων. Έτσι στη Φινλανδία υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση και

ποικιλία των υπηρεσιών ενώ στη Μεγάλη Βρετανία η απόφαση για το τι υπηρεσίες

χρειάζεται ένας ηλικιωμένος λαμβάνεται από μια διεπιστημονική ομάδα αξιολόγησης

των αναγκών. Στην Ολλανδία χορηγούνται χρηματικά επιδόματα για να επιλέξουν οι

ηλικιωμένοι μόνοι τους τις υπηρεσίες που τους ταιριάζουν.

4.4 Οριοθέτηση μακροχρόνιας φροντίδας υγείας στην Ε.Ε.

Ένα βασικό πρόβλημα που έχει παρατηρηθεί όσον αφορά τις υπηρεσίες φροντίδας για

τους ηλικιωμένους στην Ε.Ε. αλλά και σε άλλες χώρες του ΟΟΣΑ, κυρίως σε σχέση με

την ανάγκη για μακροχρόνια φροντίδα, είναι ο καθορισμός των ορίων μεταξύ των

υπηρεσιών υγείας και των κοινωνικών υπηρεσιών.

Το πρόβλημα αυτό σχετίζεται με τη διαφορά στην ίδια τη φύση των υπηρεσιών. Οι

υπηρεσίες υγείας αφορούν τη θεραπεία των ασθενειών και έτσι το πρωταρχικό τους

γνώρισμα είναι η βραχυπρόθεσμη περίθαλψη των ασθενών. Βέβαια πρέπει να

σημειώσουμε πως αυτό το γνώρισμα έχει αρχίζει να αλλάζει λόγω της αύξησης των

χρόνιων ασθενειών που απαιτούν μακροχρόνια περίθαλψη από τον τομέα υγείας.

Επίσης η παραδοσιακή διάκριση μεταξύ υγείας και ασθενειών έχει επιτρέψει τους

επαγγελματίες στο χώρο της υγείας να ορίσουν το σκοπό των υπηρεσιών με

επιστημονικό τρόπο.

Όσον αφορά τις κοινωνικές υπηρεσίες δεν θεωρείται ότι οι χρήστες των υπηρεσιών

αυτών θα θεραπευτούν από κάτι με την επιστημονική έννοια του όρου θεραπεία, απλά

θα έχουν μια βοήθεια και στήριξη της παρούσας κατάστασης τους. Έτσι οι κοινωνικές

υπηρεσίες είναι μάλλον λιγότερο επαγγελματικές υπό την επιστημονική ή ιατρική

άποψη. Έτσι σύμφωνα με την παραπάνω λογική οι κοινωνικές και οι υπηρεσίες υγείας

αναπτύχθηκαν ξεχωριστά .

Ένα παράδειγμα του προβλήματος της οριοθέτησης των υπηρεσιών υγείας και των

κοινωνικών που τίθεται σήμερα μπορεί να είναι το πως θα καθοριστούν οι ανάγκες

ενός ηλικιωμένου και το αν αυτός είναι δικαιούχος για φροντίδα καθώς επίσης και ποιο

θα είναι το περιεχόμενο των υπηρεσιών που αυτός είναι δικαιούχος.

40

Είναι χαρακτηριστικό των υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας ότι δεν είναι ξεκάθαρο

πότε κάποιος είναι δικαιούχος των υπηρεσιών. Στην περίπτωση των υπηρεσιών υγείας

αυτό εξαρτάται από τη διάγνωση του γιατρού. Στην περίπτωση των κοινωνικών

υπηρεσιών που συνήθως χρηματοδοτούνται από τη γενική φορολογία η αξιολόγηση

των αναγκών βασίζεται σε μη ιατρικές θεωρήσεις και το αν κάποιος σε ανάγκη είναι

δικαιούχος των υπηρεσιών σχετίζεται με το ύψος του εισοδήματος του. Επειδή όμως οι

υπηρεσίες μακροχρόνιας φροντίδας αποτελούν ένα είδος συνένωσης κοινωνικών και

υπηρεσιών υγείας φαίνεται ότι υπάρχει μια ανακολουθία τόσο στην αξιολόγηση των

αναγκών και όσο και κατά πόσο κάποιος είναι δικαιούχος των παροχών στις υπηρεσίες

στο σύνολο.

Ένα άλλο σημείο στο οποίο υπάρχει διαφορά είναι στις μεθόδους χρηματοδότησης

Στην Ιταλία μόνο οι υπηρεσίες υγείας χρηματοδοτούνται από το ΕΣΥ ενώ οι κοινωνικές

όχι. Στην Αυστρία η κατ’ οίκον νοσηλεία είναι αυστηρά διαχωρισμένη από τις άλλες

μακροχρόνιες υπηρεσίες.

Ένα άλλο στοιχείο πού πρέπει να σημειωθεί είναι ότι σε πολλές χώρες η παροχή των

υπηρεσιών υγείας είναι καθολική, γενική ενώ η πρόσβαση στις κοινωνικές υπηρεσίες

εξαρτάται από το εισόδημα του ασθενή ή έχει άλλους περιορισμούς πράγμα που έχει

οδηγήσει σε μεγαλύτερη ζήτηση και χρήση των υπηρεσιών υγείας.

Εντούτοις το νέο περιεχόμενο των υπηρεσιών που παρέχονται κάτω από την κάλυψη

της μακροχρόνιας φροντίδας καθορίζεται αποκλειστικά από την θέση των ηλικιωμένων

ως αποδέκτες των υπηρεσιών. Με άλλα λόγια το περιεχόμενο της μακροχρόνιας

φροντίδας πρέπει να περιλαμβάνει ότι χρειάζεται ο ηλικιωμένος. Συνεπώς οι

ασυμφωνίες μεταξύ των υπηρεσιών υγείας και κοινωνικών υπηρεσιών πρέπει να

συντονιστούν και να ενοποιηθούν για χάρη των ηλικιωμένων που χρειάζονται

μακροχρόνια φροντίδα.

Για αυτόν ακριβώς το λόγο πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης μεταβίβασαν τη

διαχείριση όλων των υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας στους δήμους π.χ. στη

Σουηδία η διαχείριση των ιδρυμάτων μακροχρόνιας φροντίδα, η ημερήσια φροντίδα

ανήκει στους δήμους και υπάρχει επίσης δυνατότητα μεταβίβασης της διαχείρισης της

κατ’ οίκον νοσηλείας ή άλλης ιατρικής φροντίδας στους δήμους, στη Φινλανδία έγινε

συγχώνευση των τομέων υπηρεσιών φροντίδας στο σπίτι και της κατ’ οίκον νοσηλείας

και η διαχείριση τους ανατέθηκε στους δήμους ενώ στη Δανία γίνονται συμφωνίες

μεταξύ των δήμων που έχουν την ευθύνη της μακροχρόνιας φροντίδας και των

περιφερειακών αρχών που είναι υπεύθυνοι για τις υπηρεσίες υγείας.

41

5 Συγκριτική παρουσίαση υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας υγείας και

χρηματοδότησης τους στις χώρες της Ε.Ε.

Στις επόμενες παραγράφους ακολουθεί μια αναλυτική περιγραφή του τρόπου με τον

οποίο τα κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης προσπαθούν να ανταποκριθούν στις

αυξημένες ανάγκες υγείας των ηλικιωμένων μέσα από τα συστήματα υγείας τους. Η

περιγραφή γίνεται αφού τα κράτη χωριστούν σε δύο κατηγορίες ανάλογα με το αν

ακολουθούν το σύστημα Beveridge ή το μοντέλο Bismarck. Εξετάζονται οι

παρεχόμενες υπηρεσίες ανοιχτής και κλειστής περίθαλψης για τους ηλικιωμένους

καθώς και ο τρόπος χρηματοδότησης τους

5.1 Χώρες που ακολουθούν το μοντέλο Beveridge

5.1.1 Δανία

Το σύστημα υγείας της Δανίας έχει υιοθετήσει ένα προληπτικό προσανατολισμό όσον

αφορά τη φροντίδα των ηλικιωμένων και δίνει ιδιαίτερη προσοχή στην σωματική,

ψυχολογική και κοινωνική ευημερία.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 εκπονήθηκε σχέδιο με σκοπό την προώθηση της

αυτονομίας των ηλικιωμένων αλλά και την ταυτόχρονη παροχή της αναγκαίας

φροντίδας. Άρχισε να μειώνεται ο αριθμός των ιδρυμάτων, να μη χτίζονται καινούρια

και τα ήδη υπάρχοντα εκσυγχρονίστηκαν έτσι ώστε οι ένοικοι να απολαμβάνουν

κάποια σχετική αυτονομία και να τους παρέχεται η απαραίτητη συνεχιζόμενη

νοσηλευτική φροντίδα. Παράλληλα ξεκίνησε μια τάση ανάπτυξης των υπηρεσιών που

προσφέρονται στην κοινότητα. Αυτό σήμαινε υποστήριξη των ηλικιωμένων πρωί και

βράδυ από νοσοκόμες και κατ’ οίκον βοηθούς έτσι ώστε να μπορούν να μένουν στο

σπίτι τους για όσο το δυνατό μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Επίσης με νόμο

καθιερώθηκαν δύο φορές το χρόνο υποχρεωτικές προληπτικές επισκέψεις από

νοσοκόμες ή άλλου είδους υγειονομικού προσωπικού (ανάλογα με την απόφαση του

κάθε δήμου) σε σπίτια ηλικιωμένων άνω των 75 χρονών (European Observatory

1999a).

Κλειστή περίθαλψη

Περιλαμβάνει τα νοσηλευτήρια (nursing homes) που απευθύνονται σε όσους

χρειάζονται ιδρυματική περίθαλψη, τα διαφόρων ειδών συγκροτήματα κατοικιών στα

42

οποία παρέχονται στους ηλικιωμένους ευκολίες όπως υπηρεσίες κατ’ οίκον φροντίδας

κ.α. (ΕΣΔΥ 2001)

Ανοιχτή περίθαλψη

Υπάρχουν νοσηλευτήρια ημέρας για παροχή υπηρεσιών υγείας κατά τη διάρκεια της

ημέρας και κέντρα ημερήσιας φροντίδας.

Από τους δήμους παρέχονται προληπτικές υπηρεσίες και περιλαμβάνουν κατ’ οίκον

νοσηλεία, βοήθεια στο σπίτι, 24ωρη νοσηλευτική φροντίδα στο σπίτι, βοηθήματα -

συσκευές και εθελοντική προσφορά γευμάτων

Στη Δανία η κατ’ οίκον βοήθεια είναι η πιο σημαντική στη καθημερινή φροντίδα των

ηλικιωμένων αφού έχει ένα σχετικά μεγάλο πληθυσμό ηλικιωμένων που μένουν μόνοι

τους. Το 1996 σχεδόν ένας στους τέσσερις ηλικιωμένους πάνω από 67 χρονών λάμβανε

βοήθεια στο σπίτι. Η συντριπτική πλειοψηφία των ηλικιωμένων στη Δανία ζει στο σπίτι

και μόνο το 4% αυτών ζουν σε νοσηλευτήρια.

Χρηματοδότηση

Σε όλη τη χώρα οι περιφερειακές αρχές είναι υπεύθυνες για την παροχή των

νοσοκομειακών υπηρεσιών ενώ οι τοπικές αρχές φροντίζουν τους ασθενείς μετά την

έξοδο τους από το νοσοκομείο. Οι δήμοι έχουν υπό την ευθύνη τους τον καθορισμό των

δικαιούχων των παροχών και τη γενική ευθύνη για τις υπηρεσίες ανεξαρτήτως από

δεσμευτικές συμβάσεις με ιδιωτικά θεραπευτήρια ή μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς

που παρέχουν μακροχρόνια φροντίδα.

Η μακροχρόνια φροντίδα χρηματοδοτείται από τους δήμους και η κύρια πηγή

χρηματοδότησης είναι οι φόροι (OECD1998b). Η κρατική ασφάλιση υγείας καλύπτει

την ιατρική φροντίδα σε οξεία περιστατικά και στο σπίτι. Οι δαπάνες για υπηρεσίες

αποκατάστασης καλύπτονται μετά από συμφωνία μεταξύ των περιφερειακών αρχών

(υπεύθυνες για την φροντίδα υγείας) με τους δήμους (υπεύθυνοι για τη μακροχρόνια

φροντίδα).

5.1.2 Φινλανδία

Δεν υπάρχει ξεχωριστή νομοθεσία για τις κοινωνικές υπηρεσίες και για τις υπηρεσίες

υγείας για τους ηλικιωμένους. Τα δικαιώματα τους περιγράφονται στη γενική εθνική

νομοθεσία. Η κεντρική κυβέρνηση δίνει τις γενικές κατευθυντήριες οδηγίες για την

κλειστή και ανοιχτή φροντίδα. Οι τοπικοί δήμοι έχουν την νομική ευθύνη για την

οργάνωση και την παροχή των απαραίτητων υπηρεσιών υγείας για όλα τα άτομα που

43

μένουν μόνιμα στο δήμο. Οι χρήστες πληρώνουν ανάλογα με το εισόδημα τους (OECD

2000a)

Βασική αρχή που διέπει τη πολιτική για τη φροντίδα των ηλικιωμένων είναι η

διατήρηση της αυτονομίας και η διαφύλαξη της ατομικής ζωής των ηλικιωμένων . Τα

ιδρύματα έχουν αναπτυχθεί με τρόπο ώστε να μοιάζουν με σπίτια π.χ. τα δωμάτια

είναι μονόκλινα. Προκειμένου ο ασθενής να έχει δυνατότητα επιλογής είναι διαθέσιμες

ποικίλες υπηρεσίες π.χ. κέντρα ημέρας κατ’ οίκον νοσηλεία κ.α. (WHHO 1995).

Στα εθνικά σχέδια για την κοινωνική φροντίδα και την φροντίδα υγείας δίνεται

έμφαση στην υποστήριξη των ηλικιωμένων που μένουν στα δικά τους σπίτια. Έτσι έχει

γίνει σημαντική προσπάθεια για τη βελτίωση των παρεχόμενων υποστηρικτικών

υπηρεσιών στους ηλικιωμένους που ζουν μόνοι τους. Το 1991-92 αναπτύχθηκε

πρόγραμμα για τη μείωση της ιδρυματικής φροντίδας με κύριο στόχο την ανάπτυξη

εκείνων των υπηρεσιών που θα επιτρέψουν στους ηλικιωμένους να παραμείνουν στα

σπίτια τους για όσο το δυνατό περισσότερο. Στόχος ήταν το 2000 να μένει σε ιδρύματα

ποσοστό μικρότερο του 12% αυτών που είναι άνω των 75 ετών. Γενικά η ιδρυματική

φροντίδα μειώθηκε σε όλη τη χώρα τα προηγούμενα χρόνια. Οι δήμοι αντικατέστησαν

την ιδρυματική φροντίδα αυξάνοντας τον όγκο των υπηρεσιών που προσφέρονται στο

σπίτι

Κλειστή περίθαλψη

Η ιδρυματική περίθαλψη παρέχεται σε γηροκομεία και στα τμήματα μακροχρόνιας

νοσηλείας των κέντρων υγείας. Δεν υπάρχουν νοσηλευτήρια (nursing homes). Η

πλειοψηφία των γηροκομείων ανήκει στους δήμους αλλά υπάρχουν και αρκετά

ιδιωτικά. Τα κέντρα υγείας συνεργάζονται στενά με τα γηροκομεία π.χ. στέλνουν ένα

γιατρό της μονάδας για συμβουλές μια ή δύο φορές την εβδομάδα. (WHO 1996a).

Ανοιχτή περίθαλψη

Η ανοιχτή περίθαλψη περιλαμβάνει την κατ’ οίκον νοσηλεία και την ημερήσια

νοσοκομειακή φροντίδα. Η κατ’ οίκον φροντίδα υγείας είναι μέρος της φροντίδας

υγείας που παρέχεται από την εθνική κυβέρνηση και ρυθμίζεται περιφερειακά από τα

κέντρα υγείας. Οι δημόσιες υπηρεσίες υγείας συμπληρώνονται από υπηρεσίες που

παρέχονται από μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς και τον ιδιωτικό τομέα κυρίως σε ότι

αφορά υπηρεσίες αποκατάστασης και φυσιοθεραπείας (WHHO 1995).

Χρηματοδότηση

44

Όλες οι υπηρεσίες χρηματοδοτούνται από δημοτικούς φόρους, κρατικές

επιχορηγήσεις και από τους ίδιους τους χρήστες ανάλογα με το εισόδημα τους

(European Observatory 1996a).

Οι ιδιωτικές υπηρεσίες είναι μάλλον ακριβές πράγμα που περιορίζει τη ζήτηση αν και

οι ιδιωτικές υπηρεσίες υγείας υποστηρίζονται από τα σύστημα ασφάλισης ασθένειας.

Το 1995 οι τοπικές αρχές κάλυψαν περίπου το 50% του κόστους της μακροχρόνιας

φροντίδας, η κρατική επιχορήγηση το 30% ενώ οι χρήστες το 20% (OECD1998b). Η

συμμετοχή των χρηστών κυμαίνεται από 20% για τα γηροκομεία μέχρι 12% για τις κατ’

οίκον υπηρεσίες για τους ηλικιωμένους. Τα ταμεία ασθενείας καλύπτουν τα φάρμακα,

τις δαπάνες μετακίνησης, τις αμοιβές των ιατρών στον ιδιωτικό τομέα και τις ιατρικές

εξετάσεις των ηλικιωμένων (www.reformmonitor.org).

5.1.3 Σουηδία

Η βασική αρχή που διέπει τη φροντίδα των ηλικιωμένων στην Σουηδία είναι ότι

όποιος επιθυμεί μπορεί να παραμείνει στο σπίτι του, ανεξάρτητα από την ασθένεια ή τις

μειωμένες ικανότητες του και έχουν καταβληθεί μεγάλες προσπάθειες για να γίνει

δυνατή η φροντίδα των ηλικιωμένων στο σπίτι τους (WHO 1996b).

Το 1989 με εισαγωγή νόμου κατέστη, δυνατό αν τα μέλη οικογένειας θέλουν να

φροντίσουν τον ηλικιωμένο, η οικογένεια να μπορεί να λάβει την απαραίτητη

κοινωνική υποστήριξη. Διαφορετικά το κρατικό σύστημα πρέπει να παρέχει την

απαιτούμενη υποστήριξη στον ηλικιωμένο..

Το 1990 με νόμο οι δήμοι αποκτούν την πολιτική, χρηματοδοτική και διοικητική

ευθύνη της φροντίδας των ηλικιωμένων. Συγκεκριμένα (Johansson 2000):

Έχουν τη νόμιμη ευθύνη για παροχή ιδρυματικής φροντίδας σε όποιον χρειάζεται

και η οποία περιλαμβάνει τα γηροκομεία, τα νοσηλευτήρια (nursing homes)

καθώς επίσης και την ευθύνη για την παροχή φροντίδας σε κέντρα ημερήσιας

φροντίδας και σε κέντρα αποκατάστασης. Στις κλινικές νοσηλευτικής φροντίδας

δεν υπάρχει μόνιμος ιατρός αλλά όταν χρειαστεί τον καλούν για τον ασθενή και

αποζημιώνεται από τον ίδιο τον ασθενή.

Μπορεί επίσης να έχουν την ευθύνη της κατ’ οίκον νοσηλείας μη

συμπεριλαμβανομένης της φροντίδας από γενικούς ιατρούς που ανήκει στα

νομαρχιακά συμβούλια.

45

Έχουν την ευθύνη χρηματοδότησης για ηλικιωμένους ασθενείς σε γηριατρικές

μονάδες και σε νοσοκομεία βραχείας νοσηλείας όπου δέχονται νοσηλευτική

φροντίδα εφόσον έχει ολοκληρωθεί η θεραπεία της ασθένειας τους και μπορούν να

πάρουν εξιτήριο.

Η υπηρεσία «βοήθεια στο σπίτι» είναι η πιο εκτεταμένη περιοχή λειτουργίας του

τομέα φροντίδας των ηλικιωμένων και περίπου το 3% του πληθυσμού λαμβάνει αυτή

τη βοήθεια. Ειδικό νοσηλευτικό προσωπικό κάνει κατ’ οίκον επισκέψεις και παρέχει τις

απαραίτητες υπηρεσίες 24 ώρες την ημέρα. Οι υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας έχουν

την ευθύνη της παροχής υπηρεσιών βοήθειας στο σπίτι όπως ψώνια, καθάρισμα,

μαγείρεμα κ.λ.π. σε ηλικιωμένους που μένουν σπίτι τους και δεν μπορούν να τα

καταφέρουν μόνοι τους. Οι αμοιβές για την υπηρεσία αυτή επιδοτούνται αλλά και ο

αποδέκτης της φροντίδας έχει κάποια συμμετοχή που εξαρτάται από το εισόδημα του.

Πάντως τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των ηλικιωμένων που λαμβάνουν φροντίδα

στο σπίτι έχει μειωθεί σημαντικά αν και το ποσοστό τους στο γενικό πληθυσμό έχει

αυξηθεί και αυτό οφείλεται κυρίως στην αύξηση των οίκων στέγασης των ηλικιωμένων

(WHO 1996b)

Χρηματοδότηση

Η χρηματοδότηση όλων των παραπάνω υπηρεσιών φροντίδας για τους ηλικιωμένους

καλύπτεται από δημοτικούς φόρους (64%), γενικές κρατικές μεταβιβαστικές πληρωμές

προς τους δήμους και ιδιωτικές πληρωμές των χρηστών που καλύπτουν κατά μέσο όρο

το 9%- 10% του πραγματικού κόστους των υπηρεσιών (www.reformmonitor.org).

5.1.4 Ιρλανδία

Η διάθεση υπηρεσιών φροντίδας για τους ηλικιωμένους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό

από τον τόπο διαμονής τους και το εισόδημα τους. Η παροχή κοινωνικών υπηρεσιών

δεν ήταν ποτέ αποσπασμένη από τις ιατρικές υπηρεσίες, αντίθετα κοινωνικές και

ιατρικές υπηρεσίες είναι ενσωματωμένες και λειτουργούν στο γενικότερο πλαίσιο των

υπηρεσιών υγείας. Υπάρχουν οχτώ περιφερειακά συμβούλια υγείας με σκοπό ανάμεσα

σε άλλους την παροχή υπηρεσιών σε επίπεδο κοινότητας όπως νοσοκομειακές

υπηρεσίες, υπηρεσίες ημερήσιας φροντίδας, μακροχρόνια ιδρυματική φροντίδα και

ιδιαίτερα τη διάθεση δημόσιας νοσηλευτικής φροντίδας (ΕΣΔΥ 2001).

Κλειστή περίθαλψη

46

Για τη φροντίδα των ηλικιωμένων που δεν μπορούν να μείνουν σπίτι τους στη

διάρκεια της περασμένης δεκαετίας ιδρύθηκαν σε όλα τα νοσοκομεία βραχείας

νοσηλείας ειδικά τμήματα ιατρικής για τους ηλικιωμένους που διευθύνονται από

σύμβουλους γηρίατρους που επιβλέπουν τα προγράμματα αξιολόγησης της κατάστασης

των ασθενών και αποκατάστασης. Για τη μακροχρόνια φροντίδα υγείας υπάρχει επίσης

δίκτυο νοσοκομείων μακροχρόνιας νοσηλείας ή νοσηλευτικών μονάδων από τον

δημόσιο και από τον ιδιωτικό τομέα. Η πρόσβαση στις ιδιωτικές νοσηλευτικές

μονάδες–κλινικές έγινε ευκολότερη μετά το 1993 όταν εισήχθη σχέδιο σύμφωνα με το

οποίο επιδοτείται το κόστος νοσηλείας στις ιδιωτικές κλινικές μακροχρόνιας νοσηλείας

αφού πρώτα ελεγχθεί το εισόδημα του ασθενή (OECD 2000a).

Ανοιχτή περίθαλψη

Η κύρια πολιτική είναι να παραμένουν οι ηλικιωμένοι στο δικό τους σπίτι για όσο το

δυνατό περισσότερο (αν το επιθυμούν) με την παροχή κοινοτικών υποστηρικτικών

υπηρεσιών όπως κατ’ οίκον νοσηλεία και βοήθεια στο σπίτι. Γενικοί ιατροί ή

κοινοτικοί παθολόγοι κάνουν επισκέψεις στο σπίτι όταν είναι απαραίτητο. Άλλες

διαθέσιμες υπηρεσίες φροντίδας στο σπίτι είναι η κατ’ οίκον νοσηλεία. οι παραϊατρικές

υπηρεσίες, η βοήθεια στο σπίτι και η διανομή γευμάτων.

Σημαντικό ρόλο στην παροχή φροντίδας στην κοινότητα παίζουν οι εθελοντές

(ιδιωτικοί μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί) προμηθευτές και τα τοπικά συμβούλια υγείας

μπορεί να χρηματοδοτούν ένα τέτοιο οργανισμό για την παροχή κάποιας υπηρεσίας

αντί να την παρέχουν οι ίδιοι.

Χρηματοδότηση

Το κόστος της μακροχρόνιας φροντίδας καλύπτεται από τα συμβούλια υγείας με

χρηματοδότηση από την κεντρική κυβέρνηση μέσω του Υπουργείου Υγείας. Υπάρχει

επίσης συμμετοχή του ασθενή η οποία εξαρτάται από το επίπεδο του εισοδήματος του.

Οι κατ’ οίκον επισκέψεις από τους γενικούς ιατρούς ή παθολόγους παρέχονται

δωρεάν σχεδόν στο 36% των ατόμων τρίτης ηλικίας. Οι συνταγές φαρμάκων είναι

δωρεάν για αυτόν τον πληθυσμό (WHHO 1995).

Η βασική ανάγκη στην Ιρλανδία είναι οι υπάρχουσες υπηρεσίες να ανέβουν σε ένα

αποδεκτό επίπεδο.

47

5.1.5 Μ. Βρετανία

Οι διαθέσιμες υπηρεσίες υγείας για τους ηλικιωμένους εμφανίζουν θετική και

προοδευτική τάση ως προς την πρόληψη και την αποκατάσταση της ενεργού ζωής

αυτών, με τη λειτουργία διαφόρων κατηγοριών υπηρεσιών.

Κλειστή Περίθαλψη

Η ιδρυματική περίθαλψη για τους ηλικιωμένους στη Μ. Βρετανία περιλαμβάνει

μακροχρόνια φροντίδα σε γηροκομεία, σε νοσηλευτήρια (nursing homes), και σε ειδικά

γηριατρικά τμήματα στα νοσοκομεία.

Ανοιχτή περίθαλψη

Περιλαμβάνει:

οφθαλμολογικές, οδοντιατρικές και υπηρεσίες για παθήσεις ακοής, για τις οποίες

οι ηλικιωμένοι καταβάλλουν κάποιο ποσό εκτός εάν έχουν πολύ χαμηλό εισόδημα

(ΕΣΔΥ 2001)

φροντίδα σε νοσοκομεία ημέρας, όπου παρέχεται περίθαλψη και φροντίδα κατά τη

διάρκεια της ημέρας αλλά το βράδυ οι ασθενείς επιστρέφουν στα σπίτια τους

κατ’ οίκον υπηρεσίες: Οι κατ’ οίκον υπηρεσίες περιλαμβάνουν επισκέψεις από

την ομάδα της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, την οποία αποτελούν ο

οικογενειακός γιατρός, η επισκέπτρια υγείας και η οικιακή νοσοκόμος. Τα

φάρμακα παρέχονται δωρεάν στους συνταξιούχους. Οι οικιακές νοσοκόμες

ενεργούν υπό την καθοδήγηση του γιατρού, με σκοπό την παραμονή των

ηλικιωμένων στα σπίτια τους (ΕΣΔΥ 2001).

Η ευθύνη για τη παροχή όλων των υπηρεσιών μοιράζεται ανάμεσα στις τοπικές

αυτοδιοικήσεις, στις κοινωνικές υπηρεσίες και στο Εθνικό Σύστημα Υγείας.

Τα τελευταία τριάντα χρόνια η Μ. Βρετανία, όπως και άλλες χώρες, έχει δώσει

μεγαλύτερη σημασία στην «φροντίδα μέσα στην κοινότητα» σαν εναλλακτική λύση

στην μακροχρόνια ιδρυματική περίθαλψη. Όμως στη δεκαετία του 80 και στις αρχές

της δεκαετίας του 90 η κυβερνητική πολιτική ενθάρρυνε τον ιδιωτικό τομέα

μακροχρόνιας φροντίδας. Το γεγονός αυτό ήταν μέρος της γενικής προτίμησης της τότε

κυβέρνησης για παροχές από τον ιδιωτικό τομέα έναντι του δημοσίου όποτε ήταν

εφικτό. Ως αποτέλεσμα μεταξύ του 1980 και 1994 οι θέσεις σε ιδιωτικά ιδρύματα

τετραπλασιάστηκαν.

Το 1993 τέθηκε σε εφαρμογή ο νόμος για τη φροντίδα στην κοινότητα με σκοπό τα

άτομα με σωματικές ή ψυχικές αναπηρίες να παραμένουν έξω από τα ιδρύματα και όσα

48

είναι ήδη μέσα σε αυτά να καταφέρουν να επιστρέψουν στην κοινότητα για τη

φροντίδα τους. Σύμφωνα με το νόμο η ευθύνη του προσδιορισμού των αναγκών, της

θέσπισης προτεραιοτήτων και της ανάπτυξης σχεδίων ανήκει στις κοινωνικές υπηρεσίες

των τοπικών αυτοδιοικήσεων. Σε ατομικό επίπεδο γίνεται αξιολόγηση των ατόμων από

ειδικούς οι οποίοι βεβαιώνουν πως παρέχεται η απαραίτητη φροντίδα που μπορεί να

είναι ιδρυματική ή κατ’ οίκον, δημόσια ή ιδιωτική. Αν και το μέτρο αυτό φάνηκε

αρχικά σωστό στη συνέχεια ασκήθηκε έντονη κριτική καθώς η κυβέρνηση δεν διέθεσε

τους απαραίτητους πόρους για την εφαρμογή του με αποτέλεσμα να χαρακτηριστεί από

πολλές πλευρές ως ένα συγκεκαλυμμένο μέτρο περικοπής των κρατικών κοινωνικών

δαπανών (European Observatory 1999c).

Χρηματοδότηση

Οι τοπικές αυτοδιοικήσεις έχουν την ευθύνη της παροχής και χρηματοδότησης των

υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας ανοιχτής ή κλειστής και επιχορηγούνται από την

κεντρική κυβέρνηση.

Η νοσηλευτική φροντίδα παρέχεται δωρεάν στο νοσοκομείο και στο σπίτι. Σε

νοσηλευτήρια και σε γηροκομεία οι ασθενείς πληρώνουν ανάλογα με το επίπεδο του

εισοδήματος τους (means-tested).

Η ιδρυματική περίθαλψη χρηματοδοτείται από την τοπική αυτοδιοίκηση όταν ο

ασθενής είναι δικαιούχος χρηματοδότησης από το κράτος (η δυνατότητα

χρηματοδότησης από το κράτος σχετίζεται με το επίπεδο του εισοδήματος του ασθενή).

Πάντως η αναγκαιότητα ιδίων πληρωμών γίνεται όλο και μεγαλύτερη για τους

ηλικιωμένους αφού όποιος έχει ετήσιο εισόδημα μεγαλύτερο από 16000 αγγλικές λίρες

(στο ποσό αυτό συμπεριλαμβάνεται, αν διαθέτουν, η αξία του σπιτιού τους) δεν είναι

δικαιούχος δημόσιας χρηματοδότησης. Έτσι πολλοί ηλικιωμένοι οδηγούνται στην

πώληση του σπιτιού τους ώστε να μπορούν να πληρώσουν για τη μακροχρόνια

φροντίδα υγείας.

5.2 Χώρες που ακολουθούν το μοντέλο Bismarck

5.2.1 Αυστρία

Το 1993 η κυβέρνηση εισήγαγε μια ενιαία πολιτική για τη μακροχρόνια φροντίδα σε

όλη την Αυστρία. Σύμφωνα με αυτή παρέχονται χρηματικά επιδόματα σε όλα τα άτομα

που χρειάζονται συνεχιζόμενη νοσηλευτική φροντίδα, το ύψος των οποίων εξαρτάται

από τις πραγματικές ανάγκες των ατόμων για φροντίδα και είναι ανεξάρτητα από την

49

οικονομική κατάσταση τους. Είναι στην επιλογή του δικαιούχου να αποφασίσει για τη

χρήση των επιδομάτων και να διαλέξει το είδος της φροντίδας που του ταιριάζει

καλύτερα. Στόχος της παροχής αυτών των επιδομάτων, είναι να επιτρέψει στα άτομα

που χρειάζονται βοήθεια να μείνουν στο σπίτι τους και στο οικογενειακό τους

περιβάλλον για όσο το δυνατό περισσότερο, να έχουν μια όσο γίνεται ανεξάρτητη

κοινωνική ζωή και να αποτρέψει την εισαγωγή τους σε νοσοκομείο. Τα επιδόματα

χορηγούνται σε όλα τα άτομα που κατοικούν στην Αυστρία και χρειάζονται

μακροχρόνια φροντίδα ανεξάρτητα από την αιτία της ανικανότητας τους και την

οικονομική τους κατάσταση. Έχει δηλαδή αναγνωριστεί πως η ανάγκη για μακροχρόνια

φροντίδα αποτελεί κοινωνικό κίνδυνο. Το 80-85 % των δικαιούχων των παροχών

μακροχρόνιας φροντίδας λαμβάνουν φροντίδα στο σπίτι από μέλη της οικογένειας,

γείτονες κ.λ.π. (OECD 2000a).

Το 1997 στη μεταρρύθμιση που έγινε για την υγεία περιλαμβάνονται δύο μέτρα που

αφορούν αποκλειστικά την τρίτη ηλικία:

Ανάπτυξη γηριατρικών μονάδων για την εξυπηρέτηση περιστατικών βραχείας

νοσηλείας και για την παροχή ικανού επιπέδου αποκατάστασης: για την καλύτερη

προσαρμογή των νοσοκομειακών υπηρεσιών στον αυξανόμενο αριθμό

ηλικιωμένων έγινε συμφωνία για εξασφάλιση σε εθνικό επίπεδο μέχρι το 2005

γηριατρικών μονάδων για βραχεία περιστατικά (θάλαμοι ή τμήματα σε

νοσοκομεία βραχείας νοσηλείας) και για αποκατάσταση με σκοπό την

επανακινητοποίηση των ηλικιωμένων ασθενών έτσι ώστε να αποφεύγουν την

αναγκαιότητα της μόνιμης νοσηλευτικής φροντίδας.

Ξενώνες-άσυλα: για πρώτη φορά ορίστηκαν οι ξενώνες-άσυλα και περιελήφθησαν

στο φάσμα των υπηρεσιών που προσφέρουν τα νοσοκομεία βραχείας νοσηλείας με

σκοπό την παροχή κατάλληλης ανακουφιστικής φροντίδας, ψυχοκοινωνικής

βοήθειας και ένα περιβάλλον όπου οι ηλικιωμένοι μπορούν να πεθάνουν με

αξιοπρέπεια.

Μέχρι το 2005 γύρω στα 2000 κρεβάτια θα είναι διαθέσιμα για γηριατρική φροντίδα

σε 57 μέρη στην Αυστρία. Κύριοι στόχοι αυτού του σχεδίου είναι να επιτραπεί στους

ασθενείς να γυρίσουν σπίτι τους και να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους, να

εμποδίσει την απώλεια των φυσιολογικών τους λειτουργιών, να καλυτερέψει την

ποιότητα της ζωής και να επανεντάξει τους ασθενείς στο δικό τους περιβάλλον. Το νέο

χαρακτηριστικό αυτού του σχεδίου είναι η προσωπική προσέγγιση. Οι ασθενείς των

50

γηριατρικών τμημάτων παρακολουθούνται από μια διεπιστημονική ομάδα ιατρών,

νοσοκόμων, φυσιοθεραπευτών, εργοθεραπευτών, κοινωνικών λειτουργών και κλινικών

ψυχολόγων.

Η οργάνωση των υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας είναι διαφορετική από κρατίδιο

σε κρατίδιο. Υπάρχει όμως σύμβαση μεταξύ της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και των

κυβερνήσεων των κρατιδίων ότι οι παροχές θα είναι σχετικά ισότιμες μεταξύ των

κρατιδίων. Οι υπηρεσίες παρέχονται από δημόσιους οργανισμούς ( 70%), μη

κερδοσκοπικούς οργανισμούς (25%) και ιδιωτικούς οργανισμούς (5%) (www.reform

monitor.org).

Χρηματοδότηση

Γίνεται μέσω του κρατικού προϋπολογισμού από τα γενικά φορολογικά έσοδα. Όμως

μόνο μέρος του κόστους μακροχρόνιας φροντίδας καλύπτεται από τον κρατικό

προϋπολογισμό, το υπόλοιπο πρέπει να πληρωθεί μέσω ιδίων πληρωμών του χρήστη

που μπορεί να συμπληρώνεται πάλι από κρατική επιδότηση που εξαρτάται από το

επίπεδο του εισοδήματος του χρήστη (OECD 1998b).

Οι υπηρεσίες κατ’ οίκον νοσηλείας καλύπτονται από τη δημόσια ασφάλιση υγείας και

δεν περιλαμβάνονται στη μακροχρόνια φροντίδα (www.reform monitor.org).

5.2.2 Βέλγιο

Κλειστή περίθαλψη

Οι υπηρεσίες κλειστής περίθαλψης για τους ηλικιωμένους είναι οι ακόλουθες:

Τα άτομα πάνω από 60 ετών μπορούν να έχουν ιδρυματική φροντίδα είτε σε

γηροκομεία (αναπαυτήρια όπως τα ονομάζουν) είτε σε συνδυασμό γηροκομείων και

νοσηλευτηρίων. Η διαφορά ανάμεσα στα δύο αυτά είδη ιδρυμάτων είναι ότι τα δεύτερα

μπορούν να παρέχουν πολύ περισσότερο εντατική νοσηλευτική φροντίδα- στην

πραγματικότητα βρίσκονται ακριβώς στη μέση μεταξύ των γηροκομείων και των

νοσοκομείων. Το 1997 υπήρχαν 19856 διαθέσιμα κρεβάτια σε γηροκομεία-

νοσηλευτήρια και 105330 κρεβάτια σε γηροκομεία πράγμα το οποίο δείχνει μια

υπερεπάρκεια σε γηροκομεία και μια έλλειψη από τα άλλα για τον προφανή λόγο πως

οι ηλικιωμένοι προσπαθούν να αναβάλλουν την αποχώρηση από το σπίτι τους μέχρι το

επίπεδο της εξάρτησης και της ανάγκης τους για φροντίδα να είναι πολύ υψηλό

(European Observatory 2000a).

51

Έχει επεκταθεί η ιδρυματική κάλυψη για μακροχρόνια φροντίδα υγείας με τη

μετατροπή νοσοκομειακών κρεβατιών οξείας νοσηλείας σε κρεβάτια συνεχιζόμενης

νοσηλευτικής φροντίδας (OECD 1998b).

Έχουν επίσης αρχίσει να αναπτύσσονται υποστηρικτικές δομές στέγασης για τους

ηλικιωμένους που είναι διαμερίσματα με ειδικές υποστηρικτικές διευκολύνσεις για

ηλικιωμένους που διατηρούν σχετικά την ανεξαρτησία τους.

Υπάρχουν επίσης μονάδες βραχυχρόνιας παραμονής για τους ηλικιωμένους που είναι

ιδρύματα στέγασης και φροντίδας για τους ηλικιωμένους που πάσχουν από μια ξαφνική

κρίση υγείας.

Ανοικτή περίθαλψη

Περιλαμβάνει κέντρα ημερήσια φροντίδας και την κατ’ οίκον νοσηλεία:

Τα κέντρα ημέρας (47 το 1996) παρέχουν ημερήσια νοσηλευτική φροντίδα αλλά όχι

διευκολύνσεις τη νύχτα.

Το Βέλγιο έχει ένα πολύ καλά αναπτυγμένο σύστημα κατ’ οίκον νοσηλείας. Ο

σπουδαιότερος οργανισμός που παρέχει κοινοτική νοσηλευτική είναι ο Λευκός και

Κίτρινος Σταυρός που παρέχει το 50% της κατ’ οίκον νοσηλείας στο Βέλγιο.

Χρηματοδότηση

Η μακροχρόνια φροντίδα χρηματοδοτείται από την ασφάλιση υγείας με μια

συνεισφορά αυτών που κάνουν χρήση. Η κοινωνική ασφάλιση δίνει μέχρι ένα ποσό για

κάθε ασθενή που μένει στα ιδρύματα και το υπόλοιπο κόστος καλύπτεται από τον ίδιο

τον ασθενή. Το 1999 η Φλαμανδική Βουλή υιοθέτησε νόμο που καθιερώνει την

ανεξάρτητη ασφάλιση για τη μακροχρόνια φροντίδα υγείας κυρίως για τους

ηλικιωμένους (European Observatory 2000a).

Οι υπηρεσίες κατ’ οίκον νοσηλείας αποζημιώνονται από το σύστημα ασφάλισης

υγείας κυρίως με αμοιβή κατά πράξη.

5.2.3 Λουξεμβούργο

Το 2% του πληθυσμού χρειάζεται μακροχρόνια φροντίδα από τους οποίους το 80%

είναι ηλικιωμένοι (OECD 1998b).

Υπάρχουν θεραπευτήρια και ολοκληρωμένα κέντρα φροντίδας για τους

ηλικιωμένους που είναι δημόσια ιδρύματα που διοικούνται σύμφωνα με τους νόμους

του ιδιωτικού δικαίου ή έχουν συμβληθεί με τον ιδιωτικό μη κερδοσκοπικό τομέα.

Υπάρχει έλλειψη σε μονάδες διαμονής για τους εξαρτημένους ηλικιωμένους (μεγάλες

52

λίστες αναμονής) αν και το επίπεδο είναι υψηλότερο από άλλες χώρες (European

Observatory 1999b)

Οι υπηρεσίες κατ’ οίκον φροντίδας παρέχονται από ιδιωτικούς κερδοσκοπικούς και

μη οργανισμούς. Το εξαρτημένο άτομο μπορεί ελεύθερα να επιλέξει τους προμηθευτές

της φροντίδας του.

Χρηματοδότηση

Η χρηματοδότηση και η παροχή της μακροχρόνιας φροντίδας υγείας δεν καλύπτονταν

από την ασφάλιση υγείας μέχρι πολύ πρόσφατα. Οι ασθενείς που είχαν ανάγκη

μακροχρόνιας φροντίδας υγείας λάμβαναν κάτω από ορισμένες συνθήκες ένα επίδομα

από το Υπουργείο Υγείας. Επίσης οι περισσότερες από τις υπηρεσίες μακροχρόνιας

φροντίδας υγείας επιχορηγούνταν από το κράτος.

Τον Ιούνη του 1998 με νόμο καθιερώθηκε η ασφάλιση για τη μακροχρόνια φροντίδα

Το κράτος συνεισφέρει το 45% του απαιτούμενου ποσού και το υπόλοιπο καλύπτεται

από τις εισφορές που επιβλήθηκαν στο εισόδημα απασχόλησης και στο εισόδημα από

ακίνητη περιουσία καθώς και μια ειδική εισφορά που επιβλήθηκε στους προμηθευτές

ηλεκτρικής ενέργειας. Οι παροχές που έχουν αρχίσει να πληρώνονται από τον Γενάρη

του 1999 καλύπτουν νοσηλευτική φροντίδα στο σπίτι ή σε ίδρυμα, αποκατάσταση

βοήθεια στο σπίτι, νοσηλευτικές συσκευές, συμβουλές και κοινωνική βοήθεια στους

ηλικιωμένους καθώς και στους σωματικά ανάπηρους (European Observatory 1999b).

5.2.4 Ολλανδία

Η Ολλανδική πολιτική στον τομέα της φροντίδας των ηλικιωμένων έχει ως σκοπό την

ενσωμάτωση των ατόμων τρίτης ηλικίας στην κοινωνία και την μείωση της πίεσης που

ασκείται στις υπηρεσίες υγείας από την γήρανση του πληθυσμού Οι ηλικιωμένοι

πρέπει να μπορούν να συμμετέχουν στη δημόσια ζωή και να μπορούν να ζήσουν με τις

δικές τους δυνάμεις όσο το δυνατό περισσότερο και με πρόσθετη βοήθεια όπου κριθεί

απαραίτητο (Kelder et al 1999).

Κλειστή περίθαλψη

Οι ηλικιωμένοι που δεν μπορούν πια να φροντίζουν τον εαυτό τους μπορούν να γίνουν

δεκτοί σε νοσηλευτήρια ή σε γηροκομεία. Η φροντίδα στα νοσηλευτήρια είναι δωρεάν

και οι χρήστες πληρώνουν ένα ποσοστό για το δωμάτιο και τη σίτιση αν είναι πάνω

από 65 και μικρότερο ποσό αν είναι κάτω από 65. Η συνεισφορά εξαρτάται από το

εισόδημα του χρήστη.

53

Πρόσφατα τα θεραπευτήρια και ιδρύματα για τους ηλικιωμένους μπήκαν σε ένα

ενιαίο νομικό και χρηματοδοτικό πλαίσιο. Σύμφωνα με αυτό τα θεραπευτήρια θα

εστιαστούν στη φροντίδα σε αυτούς που χρειάζονται την πιο εντατική φροντίδα και

νοσηλεία π.χ. αυτούς που πάσχουν από τη νόσο Alzheimer. Τα ιδρύματα θα

επικεντρωθούν στους ηλικιωμένους που είναι ανίκανοι να ζήσουν μόνοι τους ακόμα και

με τη κατ’ οίκον βοήθεια ή την άτυπη φροντίδα.

Υπάρχει ελευθερία επιλογής γενικού ιατρού και ιδρύματος αν και σε μερικά ιδρύματα

υπάρχουν λίστες αναμονής. Από το 1996 δίνεται η δυνατότητα παροχής χρηματικών

επιδομάτων που επιτρέπουν στα άτομα τρίτης ηλικίας να αγοράσουν τις υπηρεσίες

απευθείας και να αποφύγουν τις μεγάλες λίστες αναμονής σε ορισμένα ιδρύματα .

Ανοιχτή περίθαλψη

Περιλαμβάνει τις υπηρεσίες βοήθειας στο σπίτι: τη φροντίδα, τη νοσηλεία, την

επίβλεψη και παρακολούθηση των ατόμων που χρειάζονται βοήθεια στο σπίτι. Η

βοήθεια στο σπίτι παρέχεται από τοπικούς κοινωνικούς οργανισμούς που προσφέρουν

φάσμα υπηρεσιών στους ηλικιωμένους στις οποίες περιλαμβάνεται εκτός από ελαφριά

βοήθεια για καθημερινές δραστηριότητες και εντατική φροντίδα στο σπίτι για τους

ασθενείς που βρίσκονται στο τελευταίο στάδιο της ασθένειας τους, κατά την οποία

παρέχεται ημερήσια και νυχτερινή φροντίδα για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Οι

ασθενείς μπορούν να έχουν μέχρι 2.5 ώρες βοήθειας κάθε μέρα χωρίς πληρωμή, οι

υπόλοιπες πληρώνονται με ιδιωτικές πληρωμές.

Τη τελευταία δεκαετία υπήρξε αυξανόμενη άτυπη και τυπική συνεργασία μεταξύ των

κλινικών, των ιδρυμάτων και των άλλων μονάδων υγείας. Το 1999 υπήρχαν 123

οργανισμοί για φροντίδα στο σπίτι,1200 γηροκομεία και 327 κλινικές νοσηλευτικής

φροντίδας.

Χρηματοδότηση

Όπως έχει ήδη αναφερθεί και αναλυθεί στο κεφάλαιο 3.4.1 από το 1968 υπάρχει

ξεχωριστή υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση για τη μακροχρόνια φροντίδα υγείας που

καλύπτει όλον τον πληθυσμό. Ο AWBZ καλύπτει τη μακροχρόνια φροντίδα υγείας σε

ιδρύματα, τη βοήθεια στο σπίτι, τη ψυχιατρική βοήθεια σε εξωτερικούς ασθενείς, τις

προσθέσεις και τα κλινικές νοσηλευτικής φροντίδας για την τρίτη ηλικία.(και για

άλλους). Την ασφάλιση αυτή χρηματοδοτεί και το κράτος μέσα από τη γενική

φορολογία.

Οι οργανισμοί που παρέχουν τις υπηρεσίες βοήθειας στο σπίτι λαμβάνουν ετήσια

χρηματοδότηση από τον AWBZ.

54

5.2.5 Γερμανία

Όπως αναφέρθηκε στην παράγραφο 3.4.2 το 1994 θεσπίστηκε η κοινωνική ασφάλιση

για τη μακροχρόνια φροντίδα. Η θέσπιση της ήταν και επακόλουθο του αυξημένου

δημοσίου ενδιαφέροντος για την κατάσταση των ηλικιωμένων. Δικαίωμα για τις

παροχές της ασφάλισης αποκτά κάποιος όταν χρειάζεται φροντίδα υγείας για

τουλάχιστον έξι μήνες.

Οι παροχές της ασφάλισης μακροχρόνιας φροντίδας είναι τέτοιες ώστε να επιτρέπουν

στο άτομο που χρειάζεται φροντίδα να ζει ανεξάρτητη ζωή. Η ασφάλιση αυτή δίνει

προτεραιότητα στην κατ’ οίκον φροντίδα σε σχέση με την ιδρυματική φροντίδα. Η

πλειοψηφία των ατόμων τρίτης ηλικίας μένουν στα σπίτια τους. Το 1996 το 5% των

ατόμων ηλικίας 65-79, το 8.2% ηλικίας 80-84, το 17.6% των ατόμων ηλικίας 85-89 και

το 33,3% των ατόμων ηλικίας άνω των 90 ετών έμεναν σε ιδρύματα για ηλικιωμένους.

Το 51% των ενοίκων των οίκων ευγηρίας δέχονταν νοσηλευτική φροντίδα που

χρηματοδοτούνταν από την δημόσια ασφάλιση για την μακροχρόνια φροντίδα υγείας.

Κλειστή περίθαλψη

Τα άτομα που χρειάζονται ιδρυματική νοσηλευτική φροντίδα μπορούν να

νοσηλευτούν σε οίκους για ηλικιωμένους ή σε ειδικά θεραπευτήρια νοσηλευτικής

φροντίδας (νοσηλευτήρια).

Ανοιχτή περίθαλψη

Περιλαμβάνει τη φροντίδα το σπίτι. Κάθε ένας που αποκτά δικαίωμα των παροχών

νοσηλευτικής φροντίδας στο σπίτι μπορεί να επιλέξει να λάβει χρηματικό επίδομα για

φροντίδα στο σπίτι από μέλη της οικογένειας του ή διαφορετικά θα λάβει υπηρεσίες

κατ’ οίκον νοσηλείας από επαγγελματίες που θα αποζημιωθούν από την ασφάλιση

(European Observatory 2000b).

Η βραχυχρόνια νοσηλευτική φροντίδα (σε νοσοκομεία) εξακολουθεί να

χρηματοδοτείται από τα ταμεία ασθενείας ή την ιδιωτική ασφάλιση. .

Το κύριο μειονέκτημα της ασφάλισης για μακροχρόνια φροντίδα είναι ότι παρέχει

μάλλον βασική και όχι εκτεταμένη υποστήριξη στους δικαιούχους, πολλοί από τους

οποίους στηρίζονται ακόμα στις επιπλέον παροχές από τα ταμεία ασφάλισης ασθένειας.

Επίσης οι παροχές δεν καλύπτουν το κόστος στέγασης σε οίκους για τους ηλικιωμένους

και οι ηλικιωμένοι που βρίσκονται σε αυτούς επηρεάζονται δυσμενώς.

Χρηματοδότηση

55

Εκτός από την ασφάλιση μακροχρόνιας φροντίδας και οι δήμοι μέσω των

προγραμμάτων κοινωνικής βοήθειας έχουν την ευθύνη χρηματοδότησης της

μακροχρόνιας φροντίδας σε περιπτώσεις που οι παροχές δεν είναι επαρκείς ή το

ηλικιωμένο άτομο δεν καλύπτεται από την ασφάλιση μακροχρόνιας φροντίδας.

5.2.6 Γαλλία

Κλειστή περίθαλψη

Η κλειστή περίθαλψη για τους ηλικιωμένους παρέχεται σε διάφορα δημόσια και

ιδιωτικά ιδρύματα κερδοσκοπικού και μη χαρακτήρα. Τα ιδρύματα αυτά είναι τα

γηροκομεία τα γηροκομεία- νοσηλευτήρια και τα νοσοκομεία μακροχρόνιας νοσηλείας.

Η διαφορά μεταξύ των γηροκομείων και των γηροκομείων – νοσηλευτηρίων είναι ότι

στα δεύτερα υπάρχει τομέας ιατρικής–νοσηλευτικής φροντίδας για την περίπτωση που

οι ηλικιωμένοι που ζουν στο ίδρυμα χρειάζονται νοσηλευτική περίθαλψη. Η λύση αυτή

αποτρέπει τη μεταφορά σε νοσοκομείο. Τα ιδρύματα αυτά μπορούν να κάνουν και

χρήση των υπηρεσιών κατ’ οίκον νοσηλείας (Henrard 1997).

Στη Γαλλία η γηριατρική δεν είναι μια αναγνωρισμένη ειδικότητα. Εκτός από τις πολύ

σπάνιες νοσοκομειακές γηριατρικές μονάδες, το κυριότερο μέρος εξειδικευμένων

νοσοκομειακών υπηρεσιών για τους ηλικιωμένους βρίσκονται σε μονάδες

μακροχρόνιας παραμονής συνήθως μαζί με μονάδες αποκατάστασης. Τα νοσοκομεία

μακροχρόνιας νοσηλείας είναι ειδικά σχεδιασμένα για ηλικιωμένους που έχουν χάσει

τη σωματική τους ανεξαρτησία.

Ανοιχτή περίθαλψη

Περιλαμβάνει τις υπηρεσίες βοήθειας στο σπίτι και κατ’ οίκον νοσηλείας που έχουν

σχεδιαστεί ειδικά για τους ηλικιωμένους. Οι υπηρεσίες βοήθειας στο σπίτι εξυπηρετούν

τους ηλικιωμένους με τις καθημερινές οικιακές δουλειές όταν αυτοί δεν μπορούν να τις

κάνουν λόγω της κατάστασης της υγείας τους. Παρέχονται από το δημόσιο και τον

ιδιωτικό μη κερδοσκοπικό το τομέα. Στο δημόσιο τομέα υπάρχει υποχρεωτική

προβλεπόμενη από το νόμο παροχή των υπηρεσιών σε άτομα ηλικίας άνω των 65 που

χρειάζονται βοήθεια. Οι στόχοι των υπηρεσιών της κατ’ οίκον νοσηλείας για τους

ηλικιωμένους είναι η πρόληψη, η αναβολή ή η μείωση της παραμονής σε νοσοκομεία

και ιδρύματα. Δυστυχώς υπάρχει ελάχιστος συντονισμός μεταξύ των διαφορετικών

τύπων φροντίδας για τους ηλικιωμένους (Henrard 1997).

Χρηματοδότηση

56

Το σύστημα ασφάλισης υγείας της Γαλλίας καλύπτει σημαντικό μέρος της

μακροχρόνιας ιδρυματικής φροντίδας κυρίως σε νοσοκομεία ή σε γηροκομεία που

διαθέτουν ιατρικό τομέα. Βέβαια ο χρήστης είναι υπεύθυνος για την κάλυψη του

κόστους διαμονής και σίτισης και η κοινωνική πρόνοια μπορεί να συμπληρώσει την

κάλυψη του κόστους όπου χρειάζεται. Το κόστος της διαμονής και της διατροφής σε

γηροκομεία καλύπτεται από ιδιωτικές πληρωμές και αν χρειάζεται συμπληρώνεται από

επίδομα στέγασης ή από την κοινωνική πρόνοια.

Η χρηματοδότηση των δημοσίων υπηρεσιών της βοήθειας στο σπίτι γίνεται από την

κοινωνική πρόνοια. Το κόστος των ιδιωτικών υπηρεσιών καλύπτεται κυρίως με

πληρωμές των χρηστών.

Η χρηματοδότηση των δημοσίων υπηρεσιών κατ’ οίκον νοσηλείας για τους

ηλικιωμένους γίνεται από τα ταμεία ασφάλισης ασθένειας. Το κόστος των ιδιωτικών

υπηρεσιών καλύπτεται κυρίως με πληρωμές των χρηστών (Henrard 1997).

5.2.7 Ιταλία

Στην Ιταλία σημαντικό μέρος της φροντίδας για τους ηλικιωμένους παρέχεται από την

οικογένεια αλλά και εδώ λόγω της αλλαγής στη δομή της οικογένειας και της εξόδου

της γυναίκα στην εργασία έχει αρχίσει να μειώνεται η δυνατότητα παροχής φροντίδας

με αποτέλεσμα την αύξηση της ζήτησης υπηρεσιών από το κράτος.

Η εθνική κυβέρνηση έχει ένα σχετικά μικρό ρόλο αφού παρέχει κυρίως τη

νοσοκομειακή φροντίδα. Οι περιφερειακές και οι τοπικές διοικήσεις υγείας έχουν την

ευθύνη της οργάνωσης των υπηρεσιών φροντίδας και της διαχείρισης των

οικονομικών τους θεμάτων. Σε επίπεδο κοινότητας οι υπηρεσίες παρέχονται από την

Τοπική Ένωση Υγειονομικής Προστασίας (Azienda Unita Sanitaria Locale). Οι

παροχές όμως είναι περιορισμένες και η ποιότητα των υπηρεσιών δεν είναι

ικανοποιητική όπως και η ποσότητα. Επίσης οι δημόσιες δαπάνες υγείας για τους

ηλικιωμένους είναι χαμηλές (Pauli 2000).

Κλειστή περίθαλψη

Βασικό πρόβλημα αποτελεί η έλλειψη ικανοποιητικού αριθμού κλινών μακροχρόνιας

νοσηλείας και κλινών για την παραμονή μη αυτοεξυπηρετούμενων ηλικιωμένων καθώς

και η έλλειψη γηροκομείων. Τα δημόσια και ιδιωτικά γηροκομεία και νοσηλευτήρια

δεν είναι αρκετά ώστε να ικανοποιήσουν τη ζήτηση. Έτσι αντίθετα με ότι συμβαίνει

57

στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, η ακολουθούμενη ιταλική πολιτική τα τελευταία

χρόνια είναι η ανέγερση νέων νοσηλευτηρίων (ΕΣΔΥ 2001).

Μεγάλο κομμάτι της μακροχρόνιας φροντίδας για τους ηλικιωμένους παρέχεται από

τα νοσοκομεία. Αυτό όμως είναι μη κατάλληλη λύση γιατί τα νοσοκομεία έχουν

σχεδιαστεί για να προσφέρουν θεραπεία και παράλληλα η εκεί περίθαλψη των

ηλικιωμένων έχει μεγαλύτερο κόστος και μικρότερη αποτελεσματικότητα σε σχέση με

τη φροντίδα στο σπίτι. Πάντως από το 1992 και μετά με τον περιορισμό που τέθηκε στο

ύψος των δαπανών υγείας, τα νοσοκομεία δείχνουν μάλλον απρόθυμα να δεχτούν

ηλικιωμένους για μακροχρόνια φροντίδα. Έτσι για τη δημιουργία ενός καταλληλότερου

σχήματος φροντίδας για τους ηλικιωμένους δόθηκαν περισσότερα χρήματα για την

κοινοτική, την ιδρυματική και τη κατ’ οίκον φροντίδα (OECD 2000b).

Ανοιχτή περίθαλψη

Τα νοσοκομεία ημέρας είναι περιορισμένου αριθμού σε όλη τη χώρα. Αντίθετα

υπάρχουν αρκετά κέντρα ημερήσιας φροντίδας άνισα όμως κατανεμημένα στη χώρα.

Το 1992 ξεκίνησε πρόγραμμα για την υγεία των ηλικιωμένων με σκοπό την πρόληψη

της αναπηρίας και της ανικανότητας σε ηλικιωμένους υψηλού κινδύνου, την

αποκατάσταση της υγείας αυτών και τελικά τη διευκόλυνση της παραμονής ή της

επιστροφής αυτών στο σπίτι ή στην κοινότητα. Έτσι αν και επενδύονται αρκετοί πόροι

στα νοσηλευτικά ιδρύματα με σκοπό τη βελτίωση της διαθεσιμότητας και της

ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών, η παροχή υπηρεσιών κατ’ οίκον φροντίδας

ενθαρρύνεται και οργανώνεται στο πλαίσιο της κοινότητας.

Χρηματοδότηση

Το κόστος των νοσηλευτηρίων και των γηροκομείων καλύπτεται με ιδιωτικές

πληρωμές. Μόνο στις περιπτώσεις υψηλού βαθμού αναπηρίας η κοινωνική ασφάλιση

δίνει παροχές σε χρήμα που καλύπτουν μέρος των οικονομικών αναγκών.

5.2.8 Πορτογαλία

Στην πρώτη γραμμή της φροντίδας για τους ηλικιωμένους στην Πορτογαλία

παραμένει η οικογένεια λόγω παράδοσης και υπάρχει ευθύνη από το νόμο στην

οικογένεια ώστε να φροντίζει τους ηλικιωμένους. Αυτή η στήριξη σε ένα άτυπο δίκτυο

φροντίδας είναι ιδιαιτέρως ισχυρή στις αγροτικές περιοχές. Όμως οι δημογραφικές

αλλαγές όπως η αύξηση της γυναικείας απασχόλησης και η κατάρρευση της

πολυμελούς οικογένειας εξαιτίας της μετανάστευσης στα αστικά κέντρα σημαίνει ότι

58

πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν να στηρίζονται πλέον σε τέτοια άτυπη φροντίδα. Όπως

και πολλές άλλες Ευρωπαϊκές χώρες η Πορτογαλία αντιμετωπίζει ένα συνεχώς

αυξανόμενο πληθυσμό ατόμων τρίτης ηλικίας και την αυξανόμενη πίεση να τους

παρέχει και κοινωνική και ιατρική φροντίδα (European Observatory 1999a).

Κλειστή περίθαλψη

Η ιδρυματική περίθαλψη που παρέχεται από το δημόσιο τομέα είναι μάλλον κακής

ποιότητας Πολύ καλύτερης ποιότητας είναι τα ιδρύματα που παρέχονται από τους

Misericordias και άλλους μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς. Οι Misericordias είναι

ανεξάρτητοι φιλανθρωπικοί οργανισμοί και οι βασικοί προμηθευτές κοινωνικών

υπηρεσιών.

Ανοιχτή περίθαλψη

Υπάρχει πολύ μικρή κρατική προσφορά κοινοτικών υπηρεσιών όπως νοσοκομεία

ημέρας, κέντρα ημερήσιας φροντίδας κ.α. για τους ηλικιωμένους.

Κάποιες υπηρεσίες παρέχονται σε κάθε περιφέρεια μέσω του Υπουργείου Κοινωνικής

Ασφάλισης. Υπάρχουν κέντρα ημερήσιας φροντίδας για τους ηλικιωμένους και μια

από τις υπηρεσίες που προσφέρουν είναι η ιατρική παρακολούθηση σε κέντρα υγείας.

Υπάρχει συνήθως μια μικρή επιβάρυνση του χρήστη ανάλογα με την εισοδηματική

ικανότητα του. Το 1998 υπήρχαν 41195 θέσεις σε αυτά τα κέντρα σύμφωνα με το

Υπουργείο Κοινωνικής Ασφάλισης.

Οι υπηρεσίες κατ΄ οίκον φροντίδας επεκτείνονται ως αποτέλεσμα μιας συντονισμένης

κοινοπραξίας μεταξύ του Υπουργείου Υγείας και του Υπουργείου Απασχόλησης και

Κοινωνικής Αλληλεγγύης που ονομάζεται «Ολοκληρωμένο Σχέδιο Υποστήριξης των

Ηλικιωμένων». Σε μερικές περιφέρειες οι υποδομές για την παροχή υποστήριξης στους

ηλικιωμένους αναπτύχθηκε σε συνεργασία με τις περιφερειακές διοικήσεις υγείας τους

δήμους και τους Misericordias. Ήδη στη Λισσαβόνα και σε μια ακόμα περιφέρεια

υπάρχουν 20-30 τοπικά σχέδια για τη δημιουργία τοπικών κοινωνικών δικτύων

φροντίδας.

Χρηματοδότηση

Το κόστος της ιδρυματικής περίθαλψης που παρέχεται από το δημόσιο τομέα

καλύπτεται από ιδιωτικές πληρωμές. Μέρος του κόστους μπορεί να καλυφθεί από το

κράτος αφού εξεταστεί το εισόδημα του ασθενή. Το μεγαλύτερο μέρος του κόστους

της ιδρυματικής περίθαλψης που παρέχεται από τους Misericordias και άλλους μη

κερδοσκοπικούς οργανισμούς καλύπτεται από ίδιους τους οργανισμούς και οι ασθενείς

πληρώνουν μόνο μια συμβολική συνεισφορά

59

Το κόστος για τις υπηρεσίες της κατ’ οίκον φροντίδας καλύπτεται από το Εθνικό

Σύστημα Υγείας και από το Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Ο

καταμερισμός στην πληρωμή εξαρτάται από τον τύπο της φροντίδας που παρέχεται

π.χ. νοσηλευτική φροντίδα ή βοήθεια στο σπίτι.

5.2.9 Ισπανία

Η κεντρική κυβέρνηση υλοποιεί Εθνικό Γεροντολογικό Σχέδιο με σκοπό την

ανάπτυξη πολιτικών για την αντιμετώπιση της γήρανσης του πληθυσμού και την

ανάπτυξη της κοινοτικής φροντίδας παράλληλα με την ιδρυματική φροντίδα. Αυτό το

σχέδιο περιέχει στοιχεία για τη φροντίδα υγείας των ηλικιωμένων που επικεντρώνονται

στην προαγωγή υγείας, στην πρόληψη των ασθενειών και των ατυχημάτων και στον

υγιή τρόπο ζωής με κύριο στόχο τη βελτίωση του επιπέδου ζωής τους (OECD 2000).

Κλειστή περίθαλψη

Οι κοινωνικές υπηρεσίες έχουν την ευθύνη για την παροχή ιδρυματικής φροντίδας για

τους ηλικιωμένους αλλά υπάρχει σημαντική έλλειψη θέσεων. Το 1998 υπήρχαν 2.83

θέσεις για κάθε άτομο ηλικίας άνω των 65 ετών και μόνο το 30% από αυτές ήταν

κρατικές. Υπάρχουν κλινικές μακροχρόνιας νοσηλευτικής φροντίδας για τους

ηλικιωμένους και όταν απαιτείται εκεί ιατρική υποστήριξη αυτή παρέχεται από το

δημόσιο σύστημα υγείας. Πάντως το θέμα των ηλικιωμένων που χρειάζονται

συνεχιζόμενη νοσηλευτική φροντίδα δεν έχει επιλυθεί ικανοποιητικά. Πολλές από τις

θέσεις που υπάρχουν σε ιδρύματα για συνεχιζόμενη νοσηλευτική φροντίδα είναι μη

κατάλληλες και δεν γίνεται αξιολόγηση του κατά πόσο η θεραπευτική αγωγή που

ακολουθείται ταιριάζει στις ιδιαίτερες ανάγκες του χρήστη (European Observatory

2000c).

Οι υπηρεσίες αποκατάστασης για τους ηλικιωμένους με φυσική ή πνευματική

αναπηρία δεν έχουν σχεδόν καθόλου αναπτυχθεί.

Ανοικτή περίθαλψη

Η φροντίδα στο σπίτι έχει αρχίσει να επεκτείνεται σε πολλούς δήμους όμως γενικά η

πρόσβαση είναι μάλλον δύσκολη και δεν υπάρχει συντονισμός με την ιατρική

φροντίδα. Οι υπηρεσίες φροντίδας στο σπίτι που παρέχονται από το κράτος

περιλαμβάνουν υπηρεσίες πρωτοβάθμιας κοινωνικής φροντίδας π.χ. εθελοντική

προσφορά γευμάτων, υπηρεσίες τηλε- ειδοποίησης, κατ’ οίκον επισκέψεις από γενικούς

ιατρούς και νοσοκόμες για πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Περίπου το 1% των

60

ηλικιωμένων λαμβάνει υπηρεσίες φροντίδας στο σπίτι από το κράτος. Οι υπόλοιποι

βασίζονται στις άτυπες μορφές βοήθειας και κυρίως στην οικογένεια. Σημαντικό ρόλο

στην παροχή αυτών των υπηρεσιών κατέχουν οι εθελοντικές οργανώσεις και οι μη

κερδοσκοπικοί οργανισμοί όπως ο Ερυθρός Σταυρός.

Οι υπηρεσίες φροντίδας για τους ηλικιωμένους αν και επεκτάθηκαν τα τελευταία

χρόνια δεν έχουν φτάσει ακόμα το επίπεδο που υπαγορευτεί από το Εθνικό

Γεροντολογικό Σχέδιο γιατί υπάρχουν μακρές λίστες αναμονής.

Το Σχέδιο Δράσης για τους Ηλικιωμένους 2000-2005 θα αντικαταστήσει το Εθνικό

Γεροντολογικό Σχέδιο και μέσα από το οποίο δίνεται έμφαση στα εξής:

Ανάπτυξη κοινωνικών και υπηρεσιών υγείας για τους ηλικιωμένους

Ανάπτυξη υπηρεσιών πρόληψης ασθενειών

Βελτίωση της οικονομικής κατάστασης των ηλικιωμένων κυρίως στις περιπτώσεις

εξάρτησης και χηρείας

Χρηματοδότηση

Ένα μεγάλο μέρος της δημόσιων υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας

χρηματοδοτείται από το κράτος (γενική φορολογία) μέσω των Autonomous

Communities (περιφέρειες) αλλά η ευθύνη μοιράζεται με τις τοπικές αρχές κυρίως

όσον αφορά το πεδίο εξειδικευμένων υπηρεσιών υγείας. Η χρηματοδότηση των

νοσηλευτηρίων γίνεται από την ασφάλιση υγείας αλλά για χρονικό διάστημα μέχρι

τριών μηνών. Οι υπηρεσίες φροντίδας στο σπίτι χρηματοδοτούνται από το Υπουργείο

Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, τις περιφερειακές διοικήσεις Κοινωνικής

Πρόνοιας και τους δήμους (International Reform Monitor, WHHO 1995).

5.2.10 Ελλάδα

Στο επόμενο κεφάλαιο θα αναπτυχθεί διεξοδικά η ελληνική πραγματικότητα σε σχέση

με τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας για τους ηλικιωμένους.

Σε αυτό το σημείο μπορούμε να σημειώσουμε πως στην Ελλάδα μάλλον το κόστος της

μακροχρόνιας φροντίδας καλύπτεται από ιδιωτικές πληρωμές. Τα δημόσια ιδρύματα

χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση. Στην περίπτωση που οι ηλικιωμένοι δεν

μπορούν να πληρώσουν για τις υπηρεσίες υπάρχει επιδότηση από το κράτος ή δωρεάν

παροχή πάντως δεν υπάρχει καμιά σοβαρή ανάμιξη της κοινωνικής ασφάλισης.

61

5.3 Συμπερασματικές διαπιστώσεις

Από την αναλυτική περιγραφή των υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας υγείας για την

τρίτη ηλικία στην Ε.Ε. και κυρίως του τρόπου χρηματοδότησης τους προκύπτουν τα

ακόλουθα συμπεράσματα:

Στα περισσότερα κράτη–μέλη της Ε.Ε. η ευθύνη της παροχής, της οργάνωσης και της

χρηματοδότησης των υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας έχει περάσει στη τοπική

αυτοδιοίκηση.

Παρατηρούμε πως ο τρόπος χρηματοδότησης της μακροχρόνιας φροντίδας σχετίζεται

άμεσα με τη δομή του συστήματος υγείας. Μπορούμε να χωρίσουμε τις χώρες σε δύο

μεγάλες κατηγορίες: Σε αυτές που θεωρούν τη μακροχρόνια φροντίδα ως μέρος του

χώρου της κοινωνικής φροντίδας και όχι του χώρου της υγείας και σε αυτές που έχουν

αναγνωρίσει τον κοινωνικό κίνδυνο της μακροχρόνιας φροντίδας και είτε έχουν

δημιουργήσει ξεχωριστή κοινωνική ασφάλιση ή έχουν καθιερώσει άλλο τρόπο για την

κάλυψη του ή τον καλύπτουν μέσα από το σύστημα ασφάλισης υγείας.

Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν κυρίως οι χώρες που ακολουθούν το μοντέλο

Beveridge αλλά και οι μεσογειακές χώρες. Έτσι Φινλανδία, Σουηδία και Δανία

χρηματοδοτούν τις υπηρεσίες μακροχρόνιας φροντίδας από τις δημόσιες δαπάνες για

την κοινωνική φροντίδα μέσω των δήμων. Πολλές φορές επιβάλλεται συμμετοχή του

ασθενή μέσω ιδίων πληρωμών (π.χ. στη Σουηδία οι ασθενείς πληρώνουν κατά μέσο όρο

το 9-10% του πραγματικού κόστους των υπηρεσιών), που συνήθως εξαρτάται από το

επίπεδο του εισοδήματος του ασθενή και που είναι πολύ μικρότερη από το πραγματικό

κόστος της διαμονής και συντήρησης χωρίς να συνυπολογίζεται το κόστος της

νοσηλευτικής φροντίδας. Πολλές φορές η συμμετοχή του ασθενή επιδοτείται από τη

κυβέρνηση όταν ο ασθενής είναι ανίκανος να πληρώσει.

Επίσης στη Μ. Βρετανία και στην Ιρλανδία η μακροχρόνια φροντίδα θεωρείται μέρος

του χώρου της κοινωνικής φροντίδας και η δυνατότητα χρηματοδότησης της από το

κράτος σχετίζεται με το ύψος του εισοδήματος του ασθενή. Συνήθως η δημόσια

χρηματοδότηση παρέχεται όταν το ύψος του εισοδήματος του ασθενή είναι πολύ

χαμηλό, διαφορετικά το κόστος της μακροχρόνιας φροντίδας καλύπτεται από ιδιωτικές

πληρωμές.

Οι χώρες της Μεσογείου η Ελλάδα, η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Ισπανία δεν

καλύπτουν το κόστος της μακροχρόνιας φροντίδας μέσω της κοινωνικής ασφάλισης

υγείας παρά μόνο σε μερικές περιπτώσεις. Η κάλυψη του κόστους γίνεται κατά το

62

μεγαλύτερο μέρος από τους ίδιους τους χρήστες ή από τις υπηρεσίες πρόνοιας αφού και

εδώ η μακροχρόνια φροντίδα θεωρείται τμήμα του χώρου της κοινωνικής φροντίδας.

Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι χώρες που ακολουθούν το μοντέλο Bismarck.

Μπορούμε εδώ να διακρίνουμε τρεις υποκατηγορίες:

Η Γερμανία η Ολλανδία και το Λουξεμβούργο έχουν αναγνωρίσει τον κοινωνικό

κίνδυνο της μακροχρόνιας φροντίδας και έχουν θεσπίσει κοινωνική ασφάλιση που

καλύπτει το κόστος της. Στην περίπτωση της Ολλανδίας και του Λουξεμβούργου

το σύστημα χρηματοδοτείται εκτός από τις εισφορές εργαζομένων και εργοδοτών

και από τη γενική φορολογία ενώ στη Γερμανία η χρηματοδότηση γίνεται

αποκλειστικά από τις εισφορές.

Χώρες όπως η Γαλλία και το Βέλγιο καλύπτουν το κόστος της μακροχρόνιας

φροντίδας υγείας σε νοσοκομεία, σε ιδρύματα και στο σπίτι μέσω της υπάρχουσας

κοινωνικής ασφάλισης υγείας ενώ το κόστος διαμονής και σίτισης σε ιδρύματα

καλύπτεται από τον χρήστη ή από την πρόνοια όταν ο χρήστης δεν έχει οικονομική

δυνατότητα.

Η Αυστρία αναγνωρίζοντας και αυτή τον κοινωνικό κίνδυνο της μακροχρόνιας

φροντίδας έχει καθιερώσει την παροχή χρηματικών επιδομάτων για την κάλυψη

του κινδύνου η χρηματοδότηση των οποίων γίνεται από τα γενικά φορολογικά

έσοδα και καλύπτουν όλο τον πληθυσμό ανεξάρτητα από το επίπεδο της

οικονομικής κατάστασης τους

6 Η ελληνική πραγματικότητα

Στην Ελλάδα σχεδόν το 16% του πληθυσμού που αποτελούν τα άτομα ηλικίας 65+

ετών καταλαμβάνει το 40% των νοσοκομειακών κρεβατιών. Η γηριατρική δεν έχει

αναπτυχθεί ως ειδικότητα και στα νοσοκομεία δεν υπάρχουν ή προβλέπονται σε πολύ

περιορισμένο αριθμό κρεβάτια για την αντιμετώπιση των ιδιαιτέρων προβλημάτων της

τρίτης ηλικίας (Συμεωνίδου 1993).

Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ένα σύστημα υπηρεσιών για ηλικιωμένους (Κυριόπουλος

κ.α.1995).Προσωρινά μπορούν να χρησιμοποιούν ιατρικές υπηρεσίες από τις

προσφερόμενες στα νοσοκομεία, υπηρεσίες ειδικών και γενικών γιατρών, ενώ

αναφορικά με τη μακροχρόνια φροντίδα υγείας αν και υπάρχει ένας μικρός αριθμός

δημοσίων και ιδιωτικών γηροκομείων, πολλοί ηλικιωμένοι δεν έχουν πρόσβαση σ’

αυτά. Τα ιδρύματα των χρονίως πασχόντων παρέχουν δυνατότητα για μακροχρόνια

63

φροντίδα υγείας, αλλά απευθύνονται σε όλες τις ηλικιακές ομάδες. Εξαίρεση

αποτελούν τα ΚΑΠΗ και τα γηροκομεία που απευθύνονται αποκλειστικά στους

ηλικιωμένους.

Η οικογένεια στην Ελλάδα παίζει σημαντικό ρόλο στη φροντίδα των ηλικιωμένων και

κυρίως όσον αφορά τη μακροχρόνια φροντίδα στους. Όμως και εδώ η δομή της

ελληνικής οικογένειας αλλάζει εξαιτίας κοινωνικοοικονομικών παραγόντων όπως η

μείωση του μεγέθους της οικογένειας και η έξοδος της γυναίκας στην αγορά εργασίας

6.1 Μέτοχοι συστήματος παροχής φροντίδας για τους ηλικιωμένους στην

Ελλάδα

Οι μέτοχοι του συστήματος παροχής φροντίδας αποκλειστικά για τους ηλικιωμένους

στην Ελλάδα είναι οι εξής:

Το Υπουργείο Υγείας –Πρόνοιας : στην πρόνοια και ειδικά στη Διεύθυνση

Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες ανήκει η ευθύνη της σύστασης, της εποπτείας και

παρακολούθησης των φορέων προστασίας για τους χρόνια πάσχοντες

(θεραπευτήρια για τους χρόνια πάσχοντες). Στην Διεύθυνση Προστασίας

Οικογένειας και ειδικά στο Τμήμα Προστασίας Ηλικιωμένων ανήκει η ευθύνη της

σύστασης και εποπτείας της λειτουργίας των γηροκομείων (δημοσίων, ιδιωτικών

κερδοσκοπικών και μη).

Η τοπική αυτοδιοίκηση που έχει την ευθύνη της λειτουργίας των ΚΑΠΗ και του

προγράμματος «Βοήθεια στο σπίτι».

Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις και κυρίως ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός.

Η εκκλησία με το πλούσιο έργο της σε σχέση με την προστασία των ηλικιωμένων

Ο ιδιωτικός τομέας.

Η οικογένεια: Πρέπει να σημειώσουμε το γεγονός ότι στην Ελλάδα η παροχή

άτυπης φροντίδας από την οικογένεια στους ηλικιωμένους αποτελεί το

μεγαλύτερο μέρος της φροντίδας σε ευάλωτους ηλικιωμένους. Δυστυχώς στην

Ελλάδα δεν υπάρχει συμπαράσταση κρατικών ή δημοτικών υπηρεσιών όπως

συμβαίνει σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Παρατηρούμε δηλαδή πως η παροχή φροντίδας υγείας αποκλειστικά για τους

ηλικιωμένους δεν αποτελεί τμήμα του συστήματος υγείας στην Ελλάδα αλλά αντίθετα

ανήκει σε διάφορους φορείς πρόνοιας.

64

6.2 Εκπαίδευση προσωπικού που ασχολείται με τους ηλικιωμένους

Ιατροί, νοσηλευτές, κοινωνικοί λειτουργοί, επισκέπτες υγείας, φυσικοθεραπευτές,

ασχολούνται με τους ηλικιωμένους. Το ερώτημα που τίθεται είναι αν υπάρχει ειδική

εκπαίδευση για τους επαγγελματίες που ασχολούνται με τους ηλικιωμένους

(Πουλοπούλου-Έμκε 1999).

α) Γιατροί

Η γηριατρική ειδικότητα δεν προσφέρεται από τις ιατρικές σχολές όπου υπάρχει μόνο

το μάθημα της γηριατρικής που διδάσκεται μόνο στη Θεσσαλονίκη.

β) Νοσηλευτές

Αν και η εκπαίδευση αποτελεί βασική προϋπόθεση για την νόμιμη άσκηση του

επαγγέλματος ασκούν το επάγγελμα και μη εκπαιδευμένοι.

Στο τμήμα Νοσηλευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών διδάσκεται το μάθημα της

γεροντολογικής νοσηλευτικής και της κοινοτικής νοσηλευτικής. Στο πρώτο μάθημα

διδάσκονται τα προβλήματα υγείας των ηλικιωμένων, οι αρχές της γεροντολογικής

νοσηλευτικής και οι νοσηλευτικές παρεμβάσεις ενώ στο δεύτερο διδάσκεται η φροντίδα

υγείας ηλικιωμένων και χρόνιων πασχόντων στην κοινότητα και η συνεχιζόμενη

φροντίδα αρρώστου και νοσηλεία στο σπίτι. Στα τμήματα Νοσηλευτικής των

Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων διδάσκεται το μάθημα της γηριατρικής.

γ) Κοινωνικοί Λειτουργοί

Φοιτούν στο Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας των ΤΕΙ αλλά δεν διδάσκονται αυτοτελώς

μαθήματα γεροντολογίας και γηριατρικής.

δ) Επισκέπτες Υγείας

Φοιτούν στο τμήμα Επισκεπτών Υγείας στα ΤΕΙ όπου και διδάσκονται τα μαθήματα

γηριατρικής-γεροντολογίας και μαθαίνουν για τα νοσήματα του γήρατος και την

ιατρική-κοινωνική αντιμετώπιση των υπερηλίκων και τα προβλήματα των

ηλικιωμένων.

ε) Φυσιοθεραπευτές

Φοιτούν στο τμήμα Φυσιοθεραπείας των ΤΕΙ. Δεν διδάσκονται αυτοτελώς τα

μαθήματα γεροντολογίας- γηριατρικής.

65

Από όλα τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει ότι μάλλον υπάρχει έλλειψη

εξειδικευμένου προσωπικού για την αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας των

ηλικιωμένων.

Στις επόμενες παραγράφους γίνεται μια προσπάθεια περιγραφής του συστήματος

υπηρεσιών υγείας για την τρίτη ηλικία στην Ελλάδα διακρινόμενο σε δύο κατηγορίες:

την κλειστή και την ανοιχτή περίθαλψη ως εξής:

Α. ΚΛΕΙΣΤΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ

1. ΙΔΡΥΜΑΤΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ

2. ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ

Β. ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ

1. ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ

2. ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ

3. ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΠΡΟΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ

6.3 Κλειστή περίθαλψη

6.3.1 Ιδρυματική φροντίδα

Η ιδρυματική περίθαλψη για τους ηλικιωμένους παρέχονται από το κράτος και από

ιδιωτικούς οργανισμούς (μη κερδοσκοπικούς και κερδοσκοπικούς).

Η κρατική υποδομή για τη φροντίδα των ηλικιωμένων είναι ανεπαρκής. Υπάρχει ένα

μόνο δημόσιο γηροκομείο στη Ρόδο. Ιδρυματική φροντίδα από το κράτος παρέχεται

επίσης στα θεραπευτήρια για τους χρόνια πάσχοντες (κατάκοιτους) ηλικιωμένους με

συνολική χωρητικότητα 2600 άτομα, τα οποία βρίσκονται κυρίως στις μεγάλες πόλεις

της χώρας (Lanaras 1999). Μέσα σε κάθε θεραπευτήριο λειτουργεί μονάδα

αποκατάστασης στελεχωμένη με γιατρούς, κοινωνικούς λειτουργούς, φυσιοθεραπευτές,

εργοθεραπευτές και άτομα άλλων ειδικοτήτων. Το κυριότερο μειονέκτημα είναι ότι τα

θεραπευτήρια χρόνιων παθήσεων απευθύνονται σε άτομα ανεξαρτήτου ηλικίας και όχι

αποκλειστικά στους ηλικιωμένους.

Αντίθετα σημαντική είναι η δράση και η προσφορά των ιδρυμάτων μη κερδοσκοπικού

χαρακτήρα. Αυτά ανήκουν στην Εκκλησία σε μη κυβερνητικές οργανώσεις και στην

τοπική αυτοδιοίκηση. Η λειτουργία τους στηρίζεται σε δωρεές, κληροδοτήματα και

την εκμετάλλευση της περιουσίας τους. Η Εκκλησία δείχνει ιδιαίτερη ευαισθησία για

τους ηλικιωμένους. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει για τη Στέγη Κατάκοιτων Γερόντων

στην Αθήνα όπου παρέχεται διαμονή, σίτιση και περίθαλψη κατάκοιτων ηλικιωμένων.

Το καλύτερο ίδρυμα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα είναι το Γηροκομείο Αθηνών που

66

διαθέτει και νοσοκομείο. Πολύ ικανοποιητικές υπηρεσίες προσφέρει και το Γηροκομείο

Πειραιώς (Πουλοπούλου Έμκε 1999).

Το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας ενισχύει οικονομικά τις Μονάδες Φροντίδας

Ηλικιωμένων τις οποίες έχουν ιδρύσει Σωματεία, Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης

και η Εκκλησία, ώστε να παρέχεται δωρεάν περίθαλψη σε απόρους ηλικιωμένους.

Η ανεπάρκεια των θέσεων σε δημόσια και μη κερδοσκοπικά ιδρύματα για

ηλικιωμένους σε συνδυασμό με το γεγονός πως τα περισσότερα μη κερδοσκοπικά

ιδρύματα απαιτούν να είναι οι ηλικιωμένοι αυτοεξυπηρετούμενοι είχαν ως συνέπεια την

έντονη και αυξανόμενη παρουσία του ιδιωτικού τομέα ιδρυματικής περίθαλψης και των

ιδιωτικών κλινικών που πολλές φορές χρησιμοποιούνται για τη μετανοσοκομειακή

περίθαλψη των ηλικιωμένων. Τα ιδιωτικά ιδρύματα καλύπτουν την πλειοψηφία του

συνολικού αριθμού των θέσεων για άτομα τρίτης ηλικίας με χωρητικότητα γύρω στα

6000 άτομα. (Lanaras 1999). Τα ιδιωτικά γηροκομεία λειτουργούν υπό την άμεση

εποπτεία της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, Διευθύνσεις και Τμήματα της Κοινωνικής

Πρόνοιας.

Σε σχέση με τα δημόσια ιδρύματα και τα ιδρύματα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα

έχουν διαπιστωθεί οι εξής ελλείψεις – μειονεκτήματα: παλαιότητα κτιρίων, ανεπάρκεια

χώρου, ανεπαρκές και ανειδίκευτο προσωπικό, ακατάλληλο ή ανεπαρκές διαιτολόγιο,

ελλιπής ιατρική περίθαλψη, συμβίωση υγιών με ασθενείς, έλλειψη φυσιοθεραπευτών,

εργοθεραπευτών, ψυχολόγων (Πουλοπούλου Έμκε 1999).

Όσον αφορά τα ιδιωτικά γηροκομεία, ή μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων όπως

ονομάστηκαν με το νόμο 2345/1995, πολλά είναι χαμηλής ποιότητας, με ελάχιστο

ειδικευμένο προσωπικό και χωρίς κρατικό έλεγχο. Έρευνα που διεξήχθη από

κοινωνικούς λειτουργούς του Υπουργείου Υγείας-Πρόνοιας μετά από δημοσιογραφικές

πληροφορίες έδειξαν πως υπάρχουν ελλείψεις κτιριακών εγκαταστάσεων, κακή σίτιση,

ανεπαρκής καθαριότητα, μεγάλος αριθμός τροφίμων, ελλείψεις προσωπικού. Το

χειρότερο είναι πως γείτονες γηροκομείων ανέφεραν πως άκουγαν πολλές φορές να

κακομεταχειρίζονται τους ηλικιωμένους. Μετά από τις αποκαλύψεις του τύπου και την

έρευνα του Υπουργείου θεσπίστήκε νόμος για την ίδρυση και λειτουργία των

Μονάδων Φροντίδας Ηλικιωμένων όπου καθορίζονται οι όροι που πρέπει να πληρούν

τα ιδιωτικά ιδρύματα (Πουλοπούλου-Έμκε 1999).

67

ΠΙΝΑΚΑΣ 5: ΜΟΡΦΕΣ ΙΔΡΥΜΑΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΦΟΡΕΑΣ

ΜΟΡΦΗ

ΑΡΙΘΜ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟ-

ΤΗΣΗ

ΔΗΜΟΣΙΑ

1.Γηροκομεία 1 Αυτοεξυπηρετούμενο

ι

ηλικιωμένοι Κράτος,

ασφαλιστικά

ταμεία

2.Θεραπευτήρια

Χρόνιων Παθήσεων 19 (α)

Ηλικιωμένοι με

χρόνιες παθήσεις

ΝΠΙΔ

(Μη

κερδοσκοπικού

χαρακτήρα)

1.Εκκλησίας

(γηροκομεία , στέγες

γερόντων)

62(β)

Ηλικιωμένοι,

κατάκοιτοι

ηλικιωμένοι

Δωρεές, κράτος

2.Εθελοντικών

Οργανώσεων-Τοπικής

Αυτοδιοίκησης

(γηροκομεία)

55

Αυτοεξυπηρετούμενο

ι

ηλικιωμένοι

Κράτος, ΙΚΑ

ΙΔΙΩΤΙΚΑ

Κερδοσκοπικο

ύ χαρακτήρα

Οίκοι ευγηρίας -

ηλικιωμένοι που

έχουν δυνατότητα

πληρωμής

Ιδιωτικές

πληρωμές

ΠΗΓΗ: Στοιχεία που συνέλεξα από την συναφή βιβλιογραφία και κυρίως από το: Πουλοπούλου –

Έμκε (1999)

(α) Συνολικά στην Ελλάδα υπάρχουν 27 θεραπευτήρια χρόνιων πασχόντων και από αυτά οι

ηλικιωμένοι μπορούν να νοσηλευτούν μόνο σε 19 γιατί τα υπόλοιπα περιθάλπουν άτομα

μικρότερων ηλικιών: Στοιχεία από Υπ.Υ.Π.(1997)

β) Η Εκκλησία διαθέτει 54 γηροκομεία-ιδρύματα προστασίας υπερηλίκων και 8 Στέγες

Γερόντων: Στοιχεία από προσωπική συνέντευξη με το γραμματέα της Συνοδικής

Επιτροπής Κοινωνικής Πρόνοιας στις 22/3/2001

Η αναλογία των ηλικιωμένων που μένουν σε γηροκομεία-άσυλα είναι μικρότερη από

2% του συνόλου του πληθυσμού των ηλικιωμένων. Το χαμηλό επίπεδο της ιδρυματικής

φροντίδας στην Ελλάδα όπως και στις άλλες χώρες της Ν. Ευρώπης, σε σύγκριση με

τις χώρες της Βόρειας και Δυτικής Ευρώπης, δείχνει καθαρά ότι το βάρος της

φροντίδας της τρίτης ηλικίας αναλαμβάνεται ακόμα από τις οικογένειες τους, τους

συγγενείς ή καμιά φορά και από τους γείτονες (Lanaras 1999).

68

ΠΙΝΑΚΑΣ 6: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ

ΧΩΡΑ ΖΟΥΝ ΣΕ ΙΔΡΥΜΑΤΑ

1990-1992 (%)

ΖΟΥΝ ΜΕ ΤΑ

ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥΣ 1993

(%)

ΔΑΝΙΑ 5,4 7

ΓΕΡΜΑΝΙΑ 5,4 18

ΕΛΛΑΔΑ 1,8 35

ΙΣΠΑΝΙΑ 2,4 48

ΓΑΛΛΙΑ 5,1 18

ΟΛΛΑΝΔΙΑ 9,1 14

ΣΟΥΗΔΙΑ 5,3 -

Μ. ΒΡΕΤΑΝΙΑ 5,1 18

Ε.Ε. 15 4,5 -

ΠΗΓΗ: Πουλοπούλου –Έμκε (1999)

Ο παραπάνω πίνακας δείχνει ότι στην Ελλάδα η αναλογία ηλικιωμένων ατόμων που

ζούσαν σε ίδρυμα το 1990-1992 ήταν η χαμηλότερη από όλες τις χώρες της Ε.Ε.

6.3.2 Νοσοκομειακή φροντίδα

Στη χώρα μας δεν υπάρχουν γηριατρεία ούτε γηριατρικές μονάδες στα νοσοκομεία. Οι

ηλικιωμένοι εξυπηρετούνται από το σύνολο των νοσοκομειακών κλινών της χώρας. Η

νοσοκομειακή φροντίδα παρέχεται από τα νοσοκομεία του ΕΣΥ, τα δημόσια

νοσοκομεία εκτός ΕΣΥ συμπεριλαμβανομένων εκείνων των ασφαλιστικών ταμείων

(ΙΚΑ) καθώς και από ιδιωτικά (κερδοσκοπικά) νοσοκομεία.

Μελέτες δείχνουν ότι στη χώρα μας οι περισσότερες από τις μισές κλίνες

καταλαμβάνονται από ηλικιωμένους. Επειδή αυτοί οι άρρωστοι έχουν συχνά πολλές

παθήσεις η ιατρική και η νοσηλευτική φροντίδα είναι περίπλοκη και απαιτούν τη

φροντίδα γεροντολόγων και νοσοκόμων ειδικευμένων στη γεροντολογική νοσηλευτική.

Επίσης επειδή ως γνωστό σε πολλά ελληνικά νοσοκομεία παρατηρούνται ελλείψεις σε

ποσότητα και ποιότητα υπηρεσιών καθίσταται προβληματική η περίθαλψη ιδιαίτερα

των ηλικιωμένων πολιτών που τις χρησιμοποιούν περισσότερο. (Πουλοπούλου- Έμκε

1999).

Η χώρα μας στερείται κλινών νοσηλευτικής φροντίδας ή αποθεραπείας. Δεν υπάρχουν

ενδιάμεσα ιδρύματα δηλαδή νοσοκομεία ημέρας και αναρρωτήρια για τη συμπλήρωση

θεραπείας μετά το νοσοκομείο ώστε να υπάρξει πλήρης ανάρρωση. Για την κάλυψη

69

αυτών των αναγκών είτε παρατείνεται η νοσηλεία σε δημόσια νοσοκομεία ή

χρησιμοποιείται ο ιδιωτικός τομέας.

6.4 Ανοιχτή περίθαλψη

6.4.1 Πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας

Η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας για τους ηλικιωμένους παρέχεται σύμφωνα με τον

πίνακα 7:

ΠΙΝΑΚΑΣ 7: ΜΟΡΦΕΣ Π.Φ.Υ. ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΜΟΡΦΗ Π.Φ.Υ. ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ

Κέντρα Υγείας-

Υγειονομικοί Σταθμοί (ΕΣΥ) Όλοι Κρατικός προϋπολογισμός

Εξωτερικά Ιατρεία Νοσοκομείων

(Ε.Σ.Υ.) Όλοι

Προϋπολογισμός του

νοσοκομείου, ασφαλιστικά

ταμεία

Πολυκλινικές ΙΚΑ Ασφαλισμένοι του

ΙΚΑ Ασφαλιστικές εισφορές

Συμβλημένοι με τα Ταμεία

γιατρούς

Ασφαλισμένοι των

Ταμείων Ασφαλιστικές εισφορές

Ιδιώτες γιατροί Όλοι Ιδιωτικές πληρωμές

ΚΑΠΗ

Άνδρες και γυναίκες

άνω των 60 ετών που

είναι κάτοικοι του

δήμου που λειτουργεί

το ΚΑΠΗ

Τοπική αυτοδιοίκηση

Υπηρεσίες Κατ’ οίκον νοσηλείας

Ασθενείς μετά την

έξοδο τους από

νοσοκομείο, ιδιώτες

Προϋπολογισμός του

νοσοκομείου, ασφαλιστικά

ταμεία, ιδιωτικές πληρωμές,

ίδιες πηγές

Πηγή: Στοιχεία που συνέλεξα από τη συναφή βιβλιογραφία

Αναλυτικότερα:

Ι) Παροχή Πρωτοβάθμιας Φροντίδας από τα ΚΑΠΗ

Η ανάγκη παροχής προληπτικής ιατρικής, ψυχικής και κοινωνικής υποστήριξης στους

ηλικιωμένους με ταυτόχρονο περιορισμό της ιδρυματοποίησης αυτών αναγνωρίστηκε

από το κράτος στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Για το σκοπό αυτό ιδρύθηκαν τα

Κέντρα Ανοιχτής Προστασίας Ηλικιωμένων. Με το άρθρο 68 του Ν.1416/84 « Περί

τροποποιήσεως και συμπληρώσεως των διατάξεων Δημοτικής και Κοινοτικής

70

Νομοθεσίας για την ενίσχυση της αποκέντρωσης για την ενδυνάμωση της Τοπικής

Αυτοδιοίκησης» η ευθύνη για την ανάπτυξη των ΚΑΠΗ, η εποπτεία για τη λειτουργία

τους μεταβιβάστηκε στην τοπική αυτοδιοίκηση.

Ανάμεσα στις βασικές υπηρεσίες που παρέχει το ΚΑΠΗ είναι η προληπτική ιατρική

(πρωτογενή και δευτερογενή), φυσικοθεραπεία, αιματολογικές εξετάσεις καθώς και

βοήθεια στο σπίτι στις περιπτώσεις αδυναμίας αυτοεξυπηρέτησης. Οι ιατρικές και

κοινωνικές υπηρεσίες παρέχονται από γιατρούς, επισκέπτριες νοσηλεύτριες,

φυσιοθεραπευτές, εργoθεραπευτές, κοινωνικούς λειτουργούς και οικιακές βοηθούς.

Υπάρχουν γύρω στα 360 ΚΑΠΗ. Σύμφωνα με αδημοσίευτη έρευνα του τμήματος

Οικονομικών της Υγείας της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας ο μέσος αριθμός των

εγγεγραμμένων μελών φτάνει τα 870 άτομα ανά ΚΑΠΗ ενώ ο μέσος αριθμός των

ενεργών μελών φτάνει τα 357 άτομα ανά ΚΑΠΗ. Δηλαδή ο αριθμός των ηλικιωμένων

που πραγματικά εξυπηρετείται από τα ΚΑΠΗ είναι γύρω στις 130000 και σίγουρα

λιγότεροι αφού γύρω στα 120 από τα 360 ΚΑΠΗ δεν έχουν αρχίσει να λειτουργούν

ακόμα ή σύσταση τους βρίσκεται ακόμα στα χαρτιά. Έχοντας υπόψη ότι ο αριθμός των

ατόμων τρίτης ηλικίας στην Ελλάδα είναι πάνω από 1,5 εκατομμύρια βλέπουμε ότι τα

ΚΑΠΗ δεν είναι αρκετά για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες του πληθυσμού.

Η ευθύνη της χρηματοδότησης των ΚΑΠΗ ανήκει στους δήμους. Το 40% λαμβάνει

πρόσθετη χρηματοδότηση από δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς. Οι δημόσιοι φορείς είναι

το Υπουργείο Υγείας που δίνει χρηματικά ποσά και οι ασφαλιστικοί οργανισμοί που τα

χρηματοδοτούν σε είδος ή σε ανθρώπινους πόρους. Τέλος οι ιδιωτικοί φορείς

προσφέρουν και σε είδος και σε χρήμα (ΕΣΔΥ 2001).

Η ηλικιακή σύνθεση των μελών των ΚΑΠΗ είναι η ακόλουθη:

ΠΙΝΑΚΑΣ 9 :ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΜΕΛΩΝ ΚΑΠΗ

ΗΛΙΚΙΑ ΠΟΣΟΣΤΟ

60-70 49,6

71-79 37,1

>80 13,3

Πηγή: Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας Τομέας Οικονομικών της Υγείας

Το μέσο ετήσιο κόστος ανά ΚΑΠΗ ανέρχεται στο ποσό των 38.483.721 δρχ. Η

κατανομή των δαπανών φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί:

71

ΠΙΝΑΚΑΣ 9: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΔΑΠΑΝΩΝ ΤΩΝ ΚΑΠΗ

ΔΑΠΑΝΗ ΠΟΣΟΣΤΟ (%)

ΜΙΣΘΟΔΟΣΙΑ 51,94

ΜΙΣΘΩΜΑΤΑ 7,84

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 10,91

ΦΑΡΜΑΚΑ 1,19

ΑΝΑΛΩΣΙΜΑ ΙΑΤΡΙΚΑ 1,58

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ 26,54

ΣΥΝΟΛΟ 100

Πηγή: Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας, Τομέας Οικονομικών της Υγείας

Από τον προηγούμενο πίνακα βλέπουμε ότι τόσο το κόστος των φάρμακων που

διατίθενται στους πάσχοντες ηλικιωμένους των ΚΑΠΗ όσο και το κόστος των

αναλώσιμων ιατρικών υλικών αποτελούν ένα πολύ μικρό ποσοστό της συνολικής

δαπάνης των ΚΑΠΗ.

Σε σχέση τώρα με την παροχή ιατρικής περίθαλψης στα ΚΑΠΗ αν και υπάρχει

πρόβλεψη για ένα παθολόγο ανά ΚΑΠΗ μόνο 12 διαθέτουν μόνιμο παθολόγο. Οι

ανάγκες των υπολοίπων καλύπτονται από έκτακτο προσωπικό ή εθελοντική εργασία.

Στη συντριπτική τους πλειονότητα (62%) δεν διαθέτουν αίθουσα ιατρείου ενώ επτά στα

δέκα έχουν χώρο φυσιοθεραπευτηρίου. Μόλις το 16.9% των ΚΑΠΗ διαθέτουν

διαμορφωμένες εγκαταστάσεις για άτομα με ειδικές ανάγκες. Όσον αφορά το θέμα του

ιατρικού εξοπλισμού τους, ο κύριος εξοπλισμός αποτελείται από μηχανήματα

φυσιοθεραπείας, μόλις το 40% διαθέτει καρδιογράφο και μόλις το 1,8%

υπερηχοτομογράφο.

ΠΙΝΑΚΑΣ 10: ΠΑΡΕΧΟΜΕΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ ΣΤΑ ΚΑΠΗ.

ΕΙΔΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Ή ΠΟΣΟΣΤΟ ΚΑΠΗ ΠΟΥ

ΥΠΑΡΧΟΥΝ

Μόνιμος παθολόγος ΣΕ 12 ΚΑΠΗ

Αίθουσα ιατρείου 38%

Αίθουσα φυσιοθεραπευτήριου και μηχανήματα 70%

Εγκαταστάσεις για άτομα με ειδικές ανάγκες 16.9%

Καρδιογράφος 40%

Υπερηχοτομόγραφος 1.8%

ΠΗΓΗ: Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας Τομέας Οικονομικών της Υγείας

72

Η μέτρηση της πίεσης, του σακχάρου και τα εμβόλια είναι οι συνήθεις ιατρικές

πράξεις που γίνονται στα ΚΑΠΗ. Καρδιογραφήματα και έλεγχος χοληστερίνης

διενεργούνται στο 40% των κέντρων αλλά ακτινογραφίες θώρακα, εξέταση για

προστάτη, μαστογραφία και test-pap γίνονται μόνο στο 10%. (Αθανασίου 2001α). Τα

προγράμματα φυσιοθεραπείας είναι η πιο ουσιαστική δραστηριότητα συντήρησης και

αποκατάστασης της υγείας που προσφέρουν τα περισσότερα ΚΑΠΗ στους

ηλικιωμένους αφού επτά στα δέκα ΚΑΠΗ προσφέρουν φυσιοθεραπεία στα μέλη τους

(Αθανασίου 2001b).

ΠΙΝΑΚΑΣ 11: ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ ΣΤΑ ΚΑΠΗ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΚΑΠΗ ΣΤΑ ΟΠΟΙΑ

ΕΚΤΕΛΟΥΝΤΑΙ (%)

Μέτρηση αρτηριακής πίεσης 80,2

Καρδιογράφημα 39,7

Έλεγχος χοληστερίνης 39

Μέτρηση σακχάρου 78,2

Ακτινογραφία θώρακος 7,1

Εξέταση προστάτη 11,1

Μαστογραφία και test pap 18,5

Εμβολιασμός γρίπης 80,7

ΠΗΓΗ: Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας Τομέας Οικονομικών της Υγείας

Το πρώτο γενικό συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε η αδημοσίευτη έρευνα της Εθνικής

Σχολής Δημόσιας Υγείας είναι ότι: «Τα ΚΑΠΗ με πολύ μικρό κόστος και με πολύ

μικρή υποδομή τόσο υλικοτεχνική όσο και σε ανθρώπινους πόρους, παράγουν πολύ

σοβαρό έργο τόσο σε κοινωνικό όσο και σε υγειονομικό επίπεδο» (Αθανασίου 2001a)

ΙΙ) Υπηρεσίες Κατ’ Οίκον Νοσηλείας

Αρκετές φορές μετά την έξοδο τους από το νοσοκομείο ασθενείς όλων των ηλικιών

και ανάμεσα τους πολλοί ηλικιωμένοι έχουν ανάγκη συνεχιζόμενης φροντίδας άλλοτε

για μικρό και άλλοτε για μεγάλο διάστημα. Για τη φροντίδα αυτή που μπορεί να δοθεί

στο σπίτι του ασθενή απαιτείται ειδικευμένο νοσηλευτικό προσωπικό. Επειδή δεν

υπάρχει τέτοια δυνατότητα σε οργανωμένο επίπεδο άλλοτε καθυστερεί η έξοδος του

ασθενή από το νοσοκομείο και άλλοτε ο οικογενειακός γιατρός ή άλλος γιατρός

αναγκάζεται να συστήσει την επανεισαγωγή του σε νοσοκομείο χωρίς να υπάρχει

ουσιαστικός λόγος. Όλη αυτή η ελληνική πραγματικότητα οδηγεί στο να νοσηλεύονται

73

σε νοσοκομεία ασθενείς που θα μπορούσαν να μείνουν στο σπίτι τους αν ήταν δυνατό

να εξασφαλιστεί η παροχή ορισμένων ιατρικών και νοσηλευτικών φροντίδων εκεί.

Ως ‘νοσηλεία στο σπίτι’ ορίζονται οι υπηρεσίες υγείας που προσφέρονται στα άτομα

μέσα στο χώρο που ζουν και κατευθύνονται προς τη προαγωγή, τη διατήρηση και την

αποκατάσταση της υγείας του ατόμου ή την ελαχιστοποίηση των επιδράσεων της

ασθένειας ή της αναπηρίας. Αποτελεί ένα από τα βασικά στοιχεία της πρωτοβάθμιας

φροντίδας υγείας και απαραίτητο τμήμα της ολοκληρωμένης φροντίδας υγείας

(Κωνσταντινίδης/Τζαγκαράκη 1998).

Με το νόμο 2071/92 για τον Εκσυγχρονισμό και την Οργάνωση του Συστήματος

Υγείας καθιερώθηκε για πρώτη φορά το σύστημα της κατ’ οίκον νοσηλείας (άρθρα 28-

30).Με το νόμο 2519/97 προβλέφτηκε η δυνατότητα παροχής υπηρεσιών κατ’ οίκον

νοσηλείας από τα νοσοκομεία του Ε.Σ.Υ. και τα Κέντρα Υγείας. Οι υπηρεσίες

απευθύνονται σε άτομα που έχουν νοσηλευτεί στα νοσοκομεία ανεξάρτητα από την

ηλικία τους. Φαίνεται όμως ότι ένα μεγάλο μέρος των ατόμων που χρησιμοποιούν

αυτές τις υπηρεσίες είναι άνω των 65 ετών. Η πρώτη επαφή του πληθυσμού με τις

μονάδες γίνεται από τους ίδιους ή από τα μέλη της οικογένειας τους κατά 80% και για

το υπόλοιπο 20% των περιπτώσεων, η επαφή γίνεται διαμέσου του νοσοκομείου ή του

οίκου ευγηρίας. Οι υπηρεσίες νοσηλείας στο σπίτι φαίνεται ότι αποδίδουν πιο γρήγορα

όταν είναι συνδεμένες με κάποιο νοσοκομείο γιατί μπορεί να καλύψουν τις ανάγκες

τους σε προσωπικό και εξοπλισμό από τις υπάρχουσες πηγές (Κυριόπουλος κ.α. 1995)

Το κόστος των υπηρεσιών κατ’ οίκον νοσηλείας έχει βρεθεί ότι είναι κατά πολύ

μικρότερο από αυτό της νοσηλείας σε νοσοκομείο.(Χαλαστάνη 1993, Αργυράκη κ.α.

1999). Το μεγαλύτερο όφελος όμως για ηλικιωμένους είναι ότι νοσηλεύονται στην

οικεία ατμόσφαιρα του σπιτιού τους με την ηθική και ψυχολογική υποστήριξη των

συγγενών τους αποφεύγουν το ψυχρό και απρόσωπο περιβάλλον του νοσοκομείου και

τους κινδύνους από την παραμονή σε αυτό (π.χ. λοιμώξεις) (Αργυράκη κ.α. 1999).

74

ΠΙΝΑΚΑΣ 12 :ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΜΟΡΦΗ ΑΡΙΘ.

ΜΟΝ. ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ

Δημόσια νοσοκομεία 4-5 Ασθενείς που έχουν πάρει

εξιτήριο από αυτά

Προϋπολογισμός του

νοσοκομείου, ασφαλιστικά

ταμεία

Μη κερδοσκοπικού

χαρακτήρα 3-4

Ασθενείς μετά την έξοδο

τους από νοσοκομεία

Εν μέρει από ίδιες πηγές και

εν μέρει από τη συμμετοχή

των ασθενών

Ιδιωτική φροντίδα

(κερδοσκ. χαρακτήρα) 20 Κάθε ιδιώτης Ιδιωτικές πληρωμές

Ασφαλιστικά ταμεία 1 (ΙΚΑ) Ασφαλισμένοι Προϋπολογισμός του

ταμείου

Πηγή: Στοιχεία που συνέλεξα από τη συναφή βιβλιογραφία

Συγκεκριμένα έχουμε :

α) δημόσια νοσοκομεία

ΠΙΝΑΚΑΣ 13: ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ ΝΟΣΗΛΕΙΑ

ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ Η Υ.Κ.Ο.Ν. είναι στον οργανισμό

του νοσοκομείου ;

Γενικό Νομ. Ογκολογικό Νοσοκομείο Κηφισιάς ΝΑΙ

Νοσοκομείο Μεταξά Αντικαρκινικό Πειραιώς ΟΧΙ

Νοσοκομείου Βόλου ΟΧΙ

Νοσοκομείο Δράμας ΟΧΙ

Πηγή: Χαλαστάνη Β. προσωπική συνέντευξη Σεπτέμβριος 2000

Από τον προηγούμενο πίνακα βλέπουμε ότι μόνο στην περίπτωση του νοσοκομείου

της Κηφισιάς η υπηρεσία κατ’ οίκον νοσηλεία προβλέπεται από τον οργανισμό του

νοσοκομείου.

Η υπηρεσία κατ’ οίκον νοσηλεία του νοσοκομείου της Κηφισιάς λειτουργεί από το

1987.Παρέχει συνεχιζόμενη νοσηλευτική φροντίδα στους καρκινοπαθείς

προχωρημένου ή τελικού σταδίου μέσα στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Η πρώτη

εκτίμηση των αναγκών κάθε αρρώστου γίνεται από ένα νοσηλευτή και ένα κοινωνικό

λειτουργό ενώ η ομάδα που παρέχει την κατ’ οίκον νοσηλεία αποτελείται εκτός από το

νοσηλευτή και τον κοινωνικό λειτουργό και από επισκέπτη υγείας, ψυχολόγο και

κάποιον ειδικό γιατρό του νοσοκομείου. Το κόστος των φαρμάκων που χρειάζεται ο

75

ασθενής καλύπτεται από τα ασφαλιστικά ταμεία. Το κόστος των εργαστηριακών

εξετάσεων που είναι αρκετά μεγαλύτερο καλύπτεται από το δημόσιο ταμείο όταν

πρόκειται για ασφαλισμένο του δημοσίου ενώ το ΙΚΑ δεν καλύπτει το κόστος για τους

δικούς του ασφαλισμένους2

Η προσφορά των υπηρεσιών κατ’ οίκον νοσηλείας στην πολιτεία είναι σημαντική

λόγω της μείωσης του κόστους νοσηλείας στο σπίτι με σύγχρονη απελευθέρωση

σημαντικού αριθμού κρεβατιών για νοσοκομειακή χρήση (Χαλαστάνη 1993)

β) μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα

ΠΙΝΑΚΑΣ 14: ΙΔΙΩΤΙΚΟΙ ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ

ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ

ΦΟΡΕΑΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΟΝΑΔΩΝ

Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός 3-4

Σύρος (εθελοντική οργάνωση) 1

Πηγή: Στοιχεία από τη συναφή βιβλιογραφία

Ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη (3 ή 4 μονάδες),

εφαρμόζει σύγχρονα προγράμματα στο χώρο της υγείας μέσω της Διεύθυνσης

Νοσηλευτικής του. Παρέχει σε ασθενείς που πήραν εξιτήριο από το Κοργιαλλένιο-

Μπενάκειο Νοσοκομείο υπηρεσίες όπως: νοσηλεία στο σπίτι, εργαστηριακές εξετάσεις,

φυσικοθεραπεία και αποκατάσταση, εκπαίδευση του ασθενή και της οικογένειας του

ώστε να ανταποκριθούν στις ανάγκες υγείας του.

γ) κερδοσκοπικού χαρακτήρα

Ιδιωτική φροντίδα κερδοσκοπικού χαρακτήρα, η οποία παρέχεται επίσης στις μεγάλες

πόλεις. Ο υπολογιζόμενος αριθμός τους ανέρχεται στις 20 μονάδες, αλλά υπάρχει και

ένας άγνωστος αριθμός μικρών μονάδων. Οι δαπάνες για την παροχή των υπηρεσιών

τους καλύπτονται από ιδιωτικές πληρωμές (Κυριόπουλος κ.α. 1995)

δ) ασφαλιστικά ταμεία (Σολωμός Γ 1999)

Το ΙΚΑ ανέπτυξε πρόγραμμα ιατροκοινωνικής προστασίας και φροντίδας στο σπίτι

για άτομα που έχουν ανάγκη τις υπηρεσίες αυτές. Χρήστες του προγράμματος είναι και

2 Στοιχεία που συνέλεξα από προσωπική συνέντευξη με την κυρία Χαλαστάνη Β. προϊστάμενη της

υπηρεσίας κατ’ οίκον νοσηλείας του Νοσοκομείου της Κηφισιάς

76

οι ηλικιωμένοι ασφαλισμένοι που πάσχουν από νόσημα, αναπηρία ή δύσκολα γηρατειά.

Ανάμεσα στις προσφερόμενες υπηρεσίες είναι η ιατρική παρακολούθηση, η

νοσηλευτική συνδρομή (θεραπευτικές πράξεις, λήψη αίματος, κτλ),προληπτική ιατρική.

Όμως τα τελευταία χρόνια το πρόγραμμα έχει ατονήσει και προσφέρεται από ελάχιστες

μονάδες υγείας του ΙΚΑ.

Η συμβολή της κατ’ οίκον νοσηλείας για τη καλύτερη διαβίωση των ηλικιωμένων στη

χώρα μας κρίνεται θετική. Δυστυχώς σήμερα εξυπηρετείται πολύ μικρός αριθμός

ηλικιωμένων που έχουν ανάγκη. Επομένως πρέπει να δημιουργηθούν και άλλες τέτοιες

υπηρεσίες από τα νοσοκομεία και άλλους φορείς. Στο μέλλον οι υπηρεσίες κατ’ οίκον

νοσηλείας θα μπορούσαν να παίξουν ένα ευρύτερο ρόλο και να αποτελέσουν τον

ενδιάμεσο μηχανισμό μεταξύ πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας περίθαλψης στον

υγειονομικό μας χώρο.

6.4.2 Υπηρεσίες Βοήθειας στο σπίτι

Με το νόμο 2082/92 θεσπίστηκε στην Ελλάδα η ‘‘βοήθεια στο σπίτι’’. Στην Ελλάδα

οι διαθέσιμες υπηρεσίες δεν ανήκουν στη δημόσια φροντίδα ή στο σύστημα κοινωνικής

ασφάλισης, αλλά παρέχονται από τα ΚΑΠΗ ή εθελοντικά από μη κερδοσκοπικούς

οργανισμούς και ιδιωτικές επιχειρήσεις ως εξής:

ΠΙΝΑΚΑΣ 15 :ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΜΟΡΦΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ

ΚΑΠΗ σε 253 δήμους (α)

τοπική αυτοδιοίκηση, κράτος,

(Υπ.Υ.Π., ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α)

Ευρωπαϊκή Ένωση

Ε.Ε.Σ. σε 8 πρωτεύουσες

νομών (β)

ίδιες πηγές και συμμετοχή των

ασθενών

ΕΚΚΛΗΣΙΑ 1 (γ) ίδιες πηγές και συμμετοχή των

ασθενών

ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ 10-15 (δ) ιδιωτικές πληρωμές

ΠΗΓΗ: Στοιχεία από τη συναφή βιβλιογραφία και (α) :ΤΟ ΒΗΜΑ 1/10/2000, (β) Lanaras 1999

γ) στην Σπάρτη : στοιχεία από συνέντευξη με το γραμματέα Συνοδικής Επιτροπής

Κοινωνικής Πρόνοιας 22-3-01 (δ) Κυριόπουλος κ.α. 1995

α) Υπηρεσίες Βοήθειας στο σπίτι παρεχόμενες από τα ΚΑΠΗ

77

Το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας, έχοντας ως στόχο την πρόληψη και την αποφυγή

της περιθωριοποίησης ηλικιωμένων που δεν έχουν την δυνατότητα να

αυτοεξυπηρετηθούν και να κάνουν τα στοιχειώδη πράγματα που απαιτεί η ζωή

προχώρησε στην εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου προγράμματος κατ' οίκον προστασίας

ανθρώπων της τρίτης ηλικίας. Το πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι» που σχεδιάστηκε

από το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας και υλοποιείται σε συνεργασία με το

Υπουργείο Εσωτερικών Δημοσίας Διοίκησης και Αποκέντρωσης και την Κεντρική

Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Ελλάδας (Κ.Ε.Δ.Κ.Ε.), είναι πλέον η νέα μορφή

προστασίας των ηλικιωμένων που με την πλήρη εφαρμογή του θα καλύψει τις ανάγκες

των ατόμων της τρίτης ηλικίας.

Επιδίωξη της πολιτείας είναι να έλθει κοντά στους ηλικιωμένους, στο δικό τους

περιβάλλον και να τους προσφέρει, μέσω εξειδικευμένων επιστημόνων και

οικογενειακών βοηθών, τη φροντίδα και συμπαράσταση που τόσο έχουν ανάγκη, καθώς

επίσης να αποφύγει τη χρήση ιδρυματικών υπηρεσιών που επιδρούν αρνητικά στη

σωματική και ψυχική υγεία τους. Προτεραιότητα δίνεται στους μη

αυτοεξυπηρετούμενους ηλικιωμένους, σε αυτούς που διαβιούν μόνοι τους και το

εισόδημά τους δεν τους επιτρέπει να εξασφαλίσουν τις απαιτούμενες υπηρεσίες

εξυπηρέτησης.

Η εφαρμογή του προγράμματος «Βοήθεια στο Σπίτι» συνίσταται κυρίως σε:

Πλήρη καταγραφή και μελέτη των αναγκών των ηλικιωμένων στο σπίτι.

Παροχή οργανωμένης φροντίδας στους ηλικιωμένους από ειδικούς επιστήμονες,

στελέχη και εθελοντές (κοινωνικούς λειτουργούς, νοσηλευτές, οικογενειακούς

βοηθούς) η οποία περιλαμβάνει οικιακή βοήθεια, σωματική περιποίηση,

μεταφορά, προληπτική ιατρική, νοσηλευτικές υπηρεσίες, φυσικοθεραπεία στο

σπίτι, απλή συντροφιά και ψυχολογική υποστήριξη.

Το πρόγραμμα εφαρμόστηκε πιλοτικά στο Δήμο Περιστερίου το 1996 και μετά από τα

θετικά αποτελέσματα της εφαρμογής του αποφασίστηκε η επέκταση του και σε άλλους

δήμους με στόχο έως το 2000 να επεκταθεί σε όλα τα ΚΑΠΗ της χώρας. Έτσι στη

συνέχεια το πρόγραμμα εφαρμόστηκε από 51 δήμους ενώ στη δεύτερη φάση του

προγράμματος και σε συνεργασία με το υπουργείο Υγείας-Πρόνοιας εντάχθηκαν άλλοι

51 δήμοι. Σήμερα τo πρόγραμμα έχει αναπτυχθεί στα περισσότερα από τα μισά ΚΑΠΗ

(54.2%) και ο μέσος χρόνος λειτουργίας του είναι 22,5 μήνες. Στην ευρύτερη περιοχή

της Αττικής εφαρμόζονται 39 προγράμματα. Στη Θεσσαλονίκη 13 και στην Πέλλα 4.

78

Οι νομοί Αιτωλοακαρνανίας και Λασιθίου έχουν 3 προγράμματα και οι υπόλοιποι

νομοί από ένα ή δύο. Οι νομοί που δεν έχουν κάλυψη με αντίστοιχα προγράμματα είναι

της Άρτας, Εύβοιας, Λακωνίας και Φλώρινας (Αθανασίου 1999b).

ΠΙΝΑΚΑΣ 16: ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ»

ΠΟΥ ΠΑΡΕΧΕΤΑΙ ΑΠΟ ΚΑΠΗ

Απευθύνεται Σε ευπαθείς εξαρτημένους ηλικιωμένους

Παροχές

οικιακή βοήθεια , σωματική περιποίηση,

μεταφορά, προληπτική ιατρική,

νοσηλευτικές υπηρεσίες,

φυσικοθεραπεία στο σπίτι,

απλή συντροφιά, ψυχολογική υποστήριξη

Αριθμός δήμων που παρέχεται 253

Χρηματοδότηση Ευρωπαϊκή Ένωση ( 33.6%)

Υπ.Υ.Π.22,1%), Υπ.ΕΣ.Δ.Α., δήμοι

Μέσος χρόνος λειτουργίας 22,5 μήνες

Μέσος όρος εξυπηρετούμενων 68,1 άτομα ανά ΚΑΠΗ

Έχει εξυπηρετήσει μέχρι τώρα 9000 άτομα

Πηγή: Αθανασίου 1999b

Το πρόγραμμα έχει διάρκεια 5 ετών. Η χρηματοδότηση του προγράμματος γίνεται από

την Ευρωπαϊκή Ένωση κατά 33.6%, το υπουργείο Υγείας-Πρόνοιας κατά 22,1%, από

το υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης και από τους

δήμους. Το χρηματικό ποσό που διατίθεται από το κράτος ανέρχεται στα 662

εκατομμύρια από το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας και το ίδιο ποσό από το

Υπουργείο Εσωτερικών Δημοσίας Διοίκησης και Αποκέντρωσης για κάθε έτος από το

1998 έως το 2001. Για τα τελευταία δύο χρόνια η επιχορήγηση από τα υπουργεία θα

μειωθεί στο μισό και οι δήμοι θα καλύψουν το υπόλοιπο κόστος Το κόστος του

προγράμματος ανέρχεται στα 12 εκατομμύρια ετησίως για κάθε μονάδα.(WHO 1996c,

Αθανασίου 1999 b)

Οι ηλικιωμένοι που εξυπηρετούνται μέσα από το πρόγραμμα είναι 68,1 άτομα ανά

ΚΑΠΗ αλλά υπάρχουν και ΚΑΠΗ που εφαρμόζουν το πρόγραμμα σε 550 συνολικά

άτομα. Το πόσο σημαντικό είναι το πρόγραμμα αποδείχτηκε μέσα από την τρίχρονη

ουσιαστικά λειτουργία του. Σύμφωνα με εκτιμήσεις ειδικών επιστημόνων το 5% του

συνόλου των ηλικιωμένων έχουν ανάγκη από βοήθεια ανάλογη με αυτή που προσφέρει

79

το πρόγραμμα. Μέχρι στιγμής το πρόγραμμα έχει στηρίξει 9000 ηλικιωμένους

(Αθανασίου 1999b).

β) Υπηρεσία Βοήθεια στο Σπίτι Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού

Από το 1985 ο Ε.Ε.Σ. ανάπτυξε την «υπηρεσία γεροντολογίας» με σκοπό είναι την

παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών κατ’ οίκον σε μοναχικά ηλικιωμένα άτομα και σε

άτομα με ειδικές ανάγκες μέσα στην κοινότητα στο επίπεδο γειτονιάς και τώρα

λειτουργεί σε 8 πρωτεύουσες νομών (Lanaras 1999). Η υπηρεσία «Γεροντολογία»

προσφέρει (www.redcross.gr):

ιατρική παρακολούθηση στο σπίτι, αλλά και στο ιατρείο της υπηρεσίας

νοσηλευτική φροντίδα στο σπίτι για πρόληψη και βελτίωση της

κατάστασης υγείας των ηλικιωμένων και των συνθηκών διαβίωσης

φυσικοθεραπεία κατ’ οίκον

συνεργασία με νοσοκομεία

συνταγογραφία φαρμάκων σε ασφαλισμένους του ΟΓΑ (Λιάκου 1998)

. Δεν είναι απαραίτητη η χορήγηση παραπεμπτικού για να γίνει κάποιος δεκτός. Τα

προβλήματα με τις υπηρεσίες βοήθειας στο σπίτι και εκείνα της νοσηλείας στο σπίτι

μοιάζουν και είναι τα εξής: χαμηλή προτεραιότητα και απώλεια πόρων, έλλειψη

διαθεσιμότητας σε πολλές περιοχές και απουσία υπηρεσιών (Κυριόπουλος κ.α 1995)

6.4.3 Επείγουσα προνοσοκομειακή φροντίδα

Παρέχεται από το Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας (ΕΚΑΒ) που ανήκει στο ΕΣΥ

Κάθε επείγουσα φροντίδα και η απαραίτητη φροντίδα μετά από ένα επείγον

περιστατικό παρέχεται σε όλους τους πολίτες ανεξάρτητα από το είδος της ασφάλισης

υγείας τους. Η μεταφορά στο νοσοκομείο από το ΕΚΑΒ είναι δωρεάν.

6.5 Κριτική του ελληνικού συστήματος υγείας για την τρίτη ηλικία

Μετά την περιγραφή του ελληνικού συστήματος υγείας για την τρίτη ηλικία μπορούμε

να διαπιστώσουμε τα ακόλουθα :

Οι υπηρεσίες υγείας για τους ηλικιωμένους στην Ελλάδα είτε πρόκειται για ανοιχτή

είτε για κλειστή περίθαλψη παρουσιάζουν ανεπάρκειες και ανισότητες και δεν

εξυπηρετούν τους ηλικιωμένους που μένουν σε απομακρυσμένες περιοχές ή σε μικρά

νησιά.

80

Σε σχέση με την κλειστή περίθαλψη και αρχικά με την ιδρυματική φροντίδα

παρατηρούμε ότι τα κρατικά και τα περισσότερα από τα άλλα γηροκομεία απαιτούν οι

ηλικιωμένοι να είναι αυτοεξυπηρετούμενοι ενώ τα θεραπευτήρια των χρόνιων

πασχόντων έχουν μακρές λίστες αναμονής.

Για τα νοσοκομεία μπορούμε να πούμε ότι γενικά δεν υπάρχουν ειδικά τμήματα για

τους ηλικιωμένους. Τα νοσοκομεία και τα θεραπευτήρια χρόνιων πασχόντων

παρουσιάζουν πολλές ελλείψεις που καθιστούν προβληματική την περίθαλψη των

ηλικιωμένων.

Όσον αφορά την ανοιχτή περίθαλψη μάλλον εκεί τα πράγματα φαίνονται να είναι

καλύτερα. Υπηρεσίες που βρίσκονται εκτός ΕΣΥ και ανήκουν στην πρόνοια ή στην

τοπική αυτοδιοίκηση ή σε εθελοντικές οργανώσεις φαίνεται να παρέχουν καλύτερη

φροντίδα υγείας στους ηλικιωμένους. Σημαντικά κρίνονται τα προγράμματα της κατ’

οίκον νοσηλείας και της βοήθειας στο σπίτι που όμως εξυπηρετούν πολύ μικρό μέρος

των ατόμων που έχουν ανάγκη αυτών υπηρεσιών. Σίγουρα ο θεσμός χρειάζεται

ενίσχυση. Στο μέλλον οι υπηρεσίες κατ’ οίκον νοσηλείας θα μπορούσαν να

αποτελέσουν τον ενδιάμεσο μηχανισμό μεταξύ πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας

περίθαλψης στον ελληνικό υγειονομικό χώρο.

Οι ανάγκες για υπηρεσίες υγείας και κοινωνικές υπηρεσίες δεν ικανοποιούνται για

τους ηλικιωμένους που πάσχουν από βαριές χρόνιες ασθένειες και ζουν σπίτια τους,

ιδιαίτερα όταν ανήκουν στις κατώτερες κοινωνικο-οικονομικές τάξεις. Δεν

ικανοποιούνται οι ανάγκες για υπηρεσίες κατ’ οίκον αφού τα προγράμματα καλύπτουν

ένα πολύ μικρό ποσοστό των ηλικιωμένων. Οι ηλικιωμένοι που ζουν σε αγροτικές

περιοχές και σε μικρά νησιά στερούνται σωστής ιατροφαρμακευτικής και

νοσοκομειακής περίθαλψης και βέβαια υπηρεσιών φροντίδας στο σπίτι. Επίσης η

ενημέρωση των ηλικιωμένων για θέματα που τους αφορούν είναι ελλιπής. Συχνά δεν

γνωρίζουν τα μέτρα που λαμβάνονται, τις υπηρεσίες υγείας- πρόνοιας και τις διάφορες

παροχές που προσφέρουν το κράτος, η τοπική αυτοδιοίκηση και οι μη κυβερνητικές

οργανώσεις προς τους ηλικιωμένους ασθενείς.

Επίσης υπάρχει σημαντικό έλλειμμα ειδικής επιστημονικής ενασχόλησης με τις

ανάγκες υγείας της τρίτης ηλικίας αφού υπάρχει έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού.

Πρέπει επίσης να τονιστεί το γεγονός πως οι μονάδες και οι υπηρεσίες υγείας που

απευθύνονται αποκλειστικά στους ηλικιωμένους δεν αποτελούν τμήμα του συστήματος

υγείας αφού διοικητικά ανήκουν στην πρόνοια. Αυτό το γεγονός πρέπει να αλλάξει και

81

η ολοκληρωμένη φροντίδα υγείας για την τρίτη ηλικία να παρέχεται μέσα από το

Εθνικό Σύστημα Υγείας.

Πρέπει να γίνουν σοβαρές προσπάθειες από τη πλευρά των αρμόδιων φορέων ώστε να

βελτιωθεί η υπάρχουσα κατάσταση και κατά συνέπεια η υγεία και η ζωή των ατόμων

της τρίτης ηλικίας.

6.6 Προοπτικές πολιτικών και ενεργειών στη φροντίδα υγείας για τους

ηλικιωμένους στην Ελλάδα

Τα τελευταία χρόνια, όπως έχει ήδη αναφερθεί, σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες υπάρχει

μια τάση ανάπτυξης των κοινοτικών και των υπηρεσιών ανοιχτής προστασίας για τους

ηλικιωμένους σαν εναλλακτική επιλογή στην κλειστή περίθαλψη. Στην ευρωπαϊκή

πολιτική η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από την δυνατότητα διατήρησης της

αυτονομίας των ηλικιωμένων, την παραμονή στο οικογενειακό τους περιβάλλον και την

φροντίδα τους στο σπίτι. Έτσι και στην Ελλάδα τα τελευταία είκοσι χρόνια έχει δοθεί

σημασία στις υπηρεσίες ανοιχτής προστασίας κυρίως με το θεσμό των ΚΑΠΗ και το

πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι» με σκοπό την ικανοποίηση των αναγκών των

ηλικιωμένων και την διατήρηση της αυτονομίας τους στο δικό τους περιβάλλον.

Σίγουρα απαιτείται μια ανακατάταξη των υγειονομικών υπηρεσιών για πληρέστερη

κάλυψη της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Οι υπηρεσίες αυτές θα πρέπει να

ενισχυθούν σημαντικά ως προς την παροχή υπηρεσιών στο σπίτι του ηλικιωμένου.

Αυτό θα εξασφαλίσει για όσο το δυνατό περισσότερο χρόνο ικανοποιητική σωματική,

ψυχική και κοινωνική κατάσταση κυρίως τώρα που ο θεσμός της πολυμελούς

οικογένειας σταδιακά τείνει να εξαφανιστεί. Η προετοιμασία της πολιτείας πρέπει να

επεκταθεί στη δημιουργία της κατάλληλης υποδομής σε ιατρικό, παραϊατρικό

προσωπικό. Σήμερα ο μεγαλύτερος αριθμός των νοσοκομειακών κλινών κατέχεται από

υπερήλικες όχι πάντα με απόλυτες ιατρικές ενδείξεις. Η προώθηση του συστήματος των

οίκων ευγηρίας και άλλων παρόμοιων ιδρυμάτων μπορεί να αποσυμφορήσει μερικώς

τα νοσοκομεία δεν αποβαίνει όμως πάντα σε όφελος της ψυχικής κυρίως υγείας των

ηλικιωμένων. Η ανάπτυξη των ιατρικών και κοινωνικών υπηρεσιών πρέπει να γίνει

λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες και τις επιθυμίες των ηλικιωμένων με κύριο στόχο την

αποφυγή της νοσοκομειακής και ιδρυματικής φροντίδας και την παραμονή των

ηλικιωμένων στο οικείο περιβάλλον τους η οποία και συμβάλλει στη διατήρηση της

κοινωνικής, πνευματικής και σωματικής ευεξίας.

82

Επειδή βασικό πρόβλημα αποτελεί η χρηματοδότηση των υπηρεσιών μακροχρόνιας

φροντίδας για την τρίτη ηλικία θα μπορούσαμε να ακολουθήσουμε το παράδειγμα της

Γερμανίας και να δημιουργηθεί κοινωνική ασφάλιση η που θα καλύπτει το κόστος της,.

Τέλος, οι ειδικές για τους ηλικιωμένους υγειονομικές υπηρεσίες πρέπει να αποτελούν

αναπόσπαστο τμήμα των υπηρεσιών υγείας που είναι ενταγμένες στο ΕΣΥ. Κύριες

πολιτικές στη φροντίδα υγείας των ηλικιωμένων μπορεί να είναι οι ακόλουθες (Lanaras

1999, Βιολάκη 1993) :

Μακροχρόνιος σχεδιασμός πρόληψης των προβλημάτων υγείας των ηλικιωμένων.

Προώθηση του θεσμού του οικογενειακού γιατρού (κρίκος ανάμεσα στα άτομα

τρίτης ηλικίας και στις διάφορες βαθμίδες της υγειονομικής περίθαλψης).

Δημιουργία ιδιαιτέρων τμημάτων στα κέντρα υγείας για τα άτομα τρίτης ηλικίας

Ενίσχυση του θεσμού της κατ’ οίκον νοσηλείας ηλικιωμένων.

Η ιδρυματοποίηση πρέπει να αποφεύγεται σε γενικές γραμμές. Υπάρχουν όμως

καταστάσεις όπου είναι αναπόφευκτη. Τότε τα ιδρύματα θα πρέπει να λειτουργούν

ως σύγχρονες μονάδες διαβίωσης με πιο ανθρώπινο και ζεστό περιβάλλον.

Πρόβλεψη ιδιαίτερων γηριατρικών τμημάτων στα γενικά νοσοκομεία και του

θεσμού του ημερήσιου νοσοκομείου ή νοσοκομείων βραχείας νοσηλείας.

Ανάπτυξη ειδικών γηριατρικών μονάδων (γηριατρικών νοσοκομείων) όπου θα

παρέχεται νοσηλεία αποκλειστικά στα ηλικιωμένα άτομα.

Ανάπτυξη των Κέντρων Αποκατάστασης όπως προβλέφθηκε από το νόμο

2519/1997

Έμφαση στη εκπαίδευση του υγειονομικού προσωπικού για την απόκτηση ειδικών

γηριατρικής και γεροντολογίας ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες

των ηλικιωμένων

Ανάπτυξη υπηρεσιών υγείας (μη ιατρικές) που να στοχεύουν στη διατήρηση της

αυτοτέλειας και της αυτοεξυπηρέτησης των ηλικιωμένων για όσο το δυνατό

μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Ανάπτυξη και προώθηση της επιστημονικής έρευνας πάνω στα προβλήματα της

τρίτης ηλικίας με την ίδρυση γεροντολογικού και γηριατρικού ινστιτούτου

Εξασφάλιση επαρκούς εισοδήματος στους ηλικιωμένους.

Ενίσχυση του θεσμού των ΚΑΠΗ έτσι ώστε να μετατραπούν σε σύγχρονα

ιατροκοινωνικά κέντρα με στόχο την παροχή ολοκληρωμένης ιατρικής και

κοινωνικής φροντίδας στους ηλικιωμένους

83

Ενίσχυση και επέκταση του προγράμματος ‘Βοήθεια στο Σπίτι’

Η δημιουργία των παραπάνω προϋποθέσεων θα οδηγήσει στη βελτίωση των

παρεχόμενων υγειονομικών υπηρεσιών για τους ηλικιωμένους.

Πάντως επειδή η οικογένεια εξακολουθεί να παραμένει ο βασικός προμηθευτής

μακροχρόνιας φροντίδας για τους ηλικιωμένους πρέπει να ενισχυθεί και να

υποστηριχτεί ο ρόλος της ενδυναμώνοντας ταυτόχρονα την αλληλεγγύη μεταξύ των

γενεών.

7 Συμπεράσματα

Είναι γεγονός ότι ο πληθυσμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης γερνάει. Μέχρι το έτος 2020

ένας στους πέντε κατοίκους θα είναι ηλικίας άνω των 60 και ένας στους δεκατέσσερις

θα είναι άνω των 65 ετών. Κύριοι λόγοι για τη γήρανση του πληθυσμού είναι, από τη

μια η αύξηση στο προσδόκιμο επιβίωσης, το οποίο αυξήθηκε κατά 10 χρόνια συνολικά

μέσα στα τελευταία 50 χρόνια, και από την άλλη η μείωση της γονιμότητας σχεδόν

κατά 55%, τα τελευταία 40 χρόνια. Άλλο χαρακτηριστικό της γήρανσης του πληθυσμού

στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η ταχύτερη αύξηση του αριθμού των ατόμων ηλικίας

άνω των 80 ετών, σε σχέση με την αύξηση του πληθυσμού άνω των 65 ετών. Μέχρι το

2020, είκοσι εκατομμύρια άνθρωποι θα είναι άνω των 80 ετών γεγονός που

αντιπροσωπεύει αύξηση της τάξεως του 300% για αυτήν την ηλικιακή κατηγορία από

το 1960 (Eurostat 2000).

Η αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων μπορεί να θεωρηθεί ως επιτυχία αλλά και ως

πρόκληση. Η πρόκληση για τα συστήματα υγείας είναι ότι οι ηλικιωμένοι γενικά έχουν

μεγαλύτερη ανάγκη για φροντίδα υγείας από ότι όταν ήταν νέοι και υγιείς.

Οι περισσότεροι ηλικιωμένοι έχουν καλή υγεία είναι οικονομικά ανεξάρτητοι και

συμμετέχουν ενεργά στην ζωή της κοινότητας. Η αυξημένη δυνατότητα φροντίδας

υγείας στα πρώτα στάδια της ζωής, οδηγεί συχνά σε μακρύτερη ζωή. Ένα μεγαλύτερο

όμως προσδόκιμο ζωής μπορεί να συνοδεύεται από χρόνιες ασθένειες. Παραδοσιακά η

οικογένεια ήταν αυτή που φρόντιζε τον ηλικιωμένο που υπέφερε από κάποια χρόνια

πάθηση. Όμως η μείωση των δυνατοτήτων της οικογένειας να φροντίζει τον

ηλικιωμένο για λόγους όπως η αλλαγή στη δομή της και η έξοδος της γυναίκας στον

εργασιακό χώρο, οδηγεί σε μια αυξανόμενη ζήτηση υπηρεσιών υγείας αλλά και

κοινωνικών υπηρεσιών για την τρίτη ηλικία. Η αύξηση της ζήτησης συνοδεύεται από

αύξηση των δαπανών για την υγεία αφού έρευνες έχουν δείξει πως το μέσο κόστος

84

φροντίδας υγείας για τα άτομα ηλικίας 65-74 είναι σχεδόν διπλάσιο από αυτό για άτομα

μικρότερα των 65, ενώ το κόστος φροντίδας για άτομα άνω των 75 ετών είναι ακόμα

υψηλότερο. Γενικές εκτιμήσεις έχουν δείξει πως μέχρι το 2010 αν και ο πληθυσμός της

Ευρωπαϊκής Ένωσης θα αυξηθεί κατά 3%, το προσαρμοσμένο κατά ηλικία κόστος

υγείας θα αυξηθεί κατά 10%, και κατά τον υπολογισμό αυτής της αύξησης λήφθηκε

υπόψη μόνο η επίπτωση της δημογραφικής γήρανσης και οι τιμές θεωρούνται σταθερές

(Eurostat 2000). Επομένως η πίεση που ασκείται στα συστήματα υγείας είναι

αυξανόμενη.

Συνέπεια των παραπάνω γεγονότων είναι να υπάρχει έντονη η ανάγκη προσαρμογής

των υπηρεσιών υγείας στις νέες συνθήκες. Χρειάζεται η ενδυνάμωση των δημοσίων

υπηρεσιών φροντίδας για τους ηλικιωμένους που πρέπει να περιλαμβάνουν φροντίδα

υγείας καλά οργανωμένης και λειτουργικής τόσο στο κοντινό περιβάλλον (π.χ. στο

σπίτι) όσο και στο πιο μακρινό (π.χ. νοσοκομείο). Οι αλλαγές που απαιτούνται στο

σύστημα υγείας είναι δομικής φύσεως.

Η φροντίδα υγείας αποτελεί θεμελιώδες κοινωνικό δικαίωμα. Η ισότιμη πρόσβαση

στη φροντίδα και στη θεραπεία πρέπει να εξασφαλίζεται. Η προαγωγή της υγείας, η

πρόληψη των ασθενειών, η φροντίδα υγείας και η αποκατάσταση θα πρέπει να

απευθύνονται στο σύνολο των μελών της κοινωνίας ανεξαρτήτως ηλικίας ή της

κατάστασης τους.

Έτσι πρέπει να υπάρχει μια ισορροπία μεταξύ θεραπείας και φροντίδας που θα

παρέχει στα ηλικιωμένα άτομα μια ευρεία κλίμακα υποστηρικτικών υπηρεσιών, στις

οποίες μπορούν να προσφεύγουν ανάλογα με τις συγκεκριμένες ανάγκες τους. Θα

πρέπει να εξαλειφθούν τα κριτήρια που αναφέρονται στην ηλικία για την πρόσβαση

στην προαγωγή της υγείας, την πρόληψη των ασθενειών, στη φροντίδα και στη

θεραπεία. Απαραίτητη επίσης θεωρείται η ανάπτυξη ολοκληρωμένων και

προσανατολισμένων στους χρήστες, ιατρικών, νοσοκομειακών, κοινωνικών και

κοινοτικών υπηρεσιών που να βασίζονται σε ένα σύστημα παρακολούθησης

δημογραφικών και επιδημιολογικών τάσεων. Θα πρέπει επίσης να υπάρξει

διεπιστημονική συνεργασία μεταξύ των υπηρεσιών διαφόρων τομέων και από πληθώρα

επιστημών. Τέλος πρέπει να δοθεί βαρύτητα στην εκπαίδευση του υγειονομικού

προσωπικού που ασχολείται με την τρίτη ηλικία και ιδιαίτερα των ειδικοτήτων της

γηριατρικής και της γεροντολογίας. Οι γιατροί με αυτές τις ειδικότητες παίζουν

αποφασιστικό ρόλο στην παροχή εντατικής φροντίδας καθώς και στην στήριξη πιο

απλών δομών που ανταποκρίνονται στις διαφορετικές ανάγκες των ηλικιωμένων

85

Στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν αρχίσει να αναπτύσσονται

ειδικές πολιτικές σε σχέση με τη φροντίδα υγείας των ηλικιωμένων. Έχει γίνει ευρέως

αποδεκτό πως για τους περισσότερους εξαρτημένους ηλικιωμένους απαιτείται η

προσφορά ενός εκτεταμένου φάσματος υπηρεσιών υγείας έτσι ώστε να υπάρχει και να

διατηρείται το απαραίτητο επίπεδο φροντίδας. Βασικό συστατικό αυτού του φάσματος

υπηρεσιών υγείας αποτελούν οι υπηρεσίες συνεχιζόμενης νοσηλευτικής φροντίδας ή

μακροχρόνιας φροντίδας.

Κεντρικός στόχος στις ακολουθούμενες πολιτικές είναι να μπορούν οι ηλικιωμένοι να

παραμείνουν για όσο το δυνατό μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στα σπίτια τους και να

μπορούν να λαμβάνουν ποιοτική ιδρυματική φροντίδα όταν χρειάζεται κοντά στην

κοινότητα τους. Στις περισσότερες χώρες έχει σταματήσει να αναπτύσσεται η

ιδρυματική περίθαλψη και οι ήδη υπάρχουσες δομές εκσυγχρονίζονται. Ταυτόχρονα

γίνεται μετάβαση προς την ανοιχτή εξωιδρυματική περίθαλψη, με επικέντρωση στην

ανάπτυξη της κοινοτικής φροντίδας και κυρίως της φροντίδας στο σπίτι. Η κοινοτική

φροντίδα μεγιστοποιεί τη χρήση τυπικών και άτυπων πόρων και έχει βρεθεί πως είναι

μια καλύτερη επιλογή σε σχέση με την ιδρυματική περίθαλψη με κριτήρια κόστους

αποτελεσματικότητας. Πάντως δεν έχει ακόμα σημειωθεί θεαματική επέκταση των

κοινοτικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Επειδή σημαντικό μέρος της μακροχρόνιας φροντίδας υγείας για τους ηλικιωμένους

παρέχεται και ίσως εξακολουθήσει να παρέχεται από την οικογένεια θα πρέπει να

υπάρξει στήριξη της οικογένειας σε αυτό της το έργο. Η στήριξη αυτή μπορεί να

περιλαμβάνει προγράμματα εκπαίδευσης, υπηρεσίες ανάπαυσης για τους φροντιστές,

χρηματικά επιδόματα και ίσως τέλος ένα είδος σύνταξης για αυτούς που περιποιούνται

τους ηλικιωμένους χωρίς αποζημίωση. Σε κάποιες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης

υπάρχουν κάποια μέτρα στήριξης των οικογενειακών φροντιστών όπως π.χ. στη

Φινλανδία όπου λαμβάνουν επιδόματα άτυπης φροντίδας, στην Ιρλανδία ισχύει σχεδόν

το ίδιο (εδώ η παροχή του επιδόματος εξαρτάται από το επίπεδο του εισοδήματος του

άτυπου φροντιστή), στη Γερμανία υπάρχει δημόσια ασφάλιση εναντίον των

ατυχημάτων για τους φροντιστές, στη Σουηδία μπορεί ο δήμος να προσλάβει πρόσωπο

του οικογενειακού περιβάλλοντος για να φροντίσει τον ηλικιωμένο.

Ως ένα από τα βασικότερα προβλήματα της παροχής της απαραίτητης και

ολοκληρωμένης φροντίδας για την τρίτη ηλικία θεωρείται το θέμα της χρηματοδότησης

της μακροχρόνιας φροντίδας. Είδαμε ότι χώρες που ακολουθούν το μοντέλο Bismarck

86

έχουν καταφέρει να λύσουν κατά ένα μεγάλο βαθμό το πρόβλημα αυτό κυρίως με την

καθιέρωση ανεξάρτητης κοινωνικής ασφάλισης.

Το πρόβλημα είναι σπουδαιότερο κυρίως για τις μεσογειακές χώρες και ιδιαίτερα τη

χώρα μας στην οποία εκτός από το έλλειμμα κοινωνικής ασφάλισης για τη

μακροχρόνια φροντίδα υπάρχει και το σημαντικότερο έλλειμμα πολιτικής συζήτησης.

Οι αρμόδιοι για την πολιτική υγείας στη χώρα μας δεν έχουν αρχίσει καν να συζητούν

για το θέμα της δημιουργίας μιας ξεχωριστής κοινωνικής ασφάλισης που να καλύπτει

το κόστος της μακροχρόνιας φροντίδας ή για την κάλυψη του κινδύνου της

μακροχρόνιας φροντίδας μέσα από το υπάρχουν σύστημα υγείας.

Επειδή η μακροχρόνια φροντίδα είναι τμήμα του συνεχούς φάσματος φροντίδας

υγείας και αντιστοιχεί σε ένα είδος σύγχρονων και διαφοροποιημένων κοινωνικών

αναγκών υγείας, των αναγκών νοσηλευτικής φροντίδας, θα πρέπει να αποτελέσει

τμήμα του συστήματος υγείας των χωρών και όχι τμήμα του χώρου της κοινωνικής

βοήθειας- πρόνοιας που συνήθως συμβαίνει σήμερα (Μπουρσανίδης 2000 b).

87

8 Βιβλιογραφία

1. Αγραφιώτης Δ. (1998): Τρίτη Ηλικία: Κοινωνικές και πολιτιστικές ιδιοτυπίες του

παρόντος και του μέλλοντος στο : Τα βιολογικά αίτια της γήρανσης και τα

προβλήματα της τρίτης ηλικίας, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα.

2. Αθανασίου Α. (2001a): Τα ΚΑΠΗ έβγαλαν από τη γωνιά τον παππού και τη

γιαγιά, Εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ», 22-1-2001.

3. Αθανασίου Α. (2001b): Ελπίδα σε Βοήθεια στο Σπίτι, Εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ»,

23-1-2001.

4. Αργυράκη Β., Παπαδημητρίου Ε., Σεμιλιέτωφ Μ. (1999): Νοσηλεία στο σπίτι, μια

εναλλακτική μορφή νοσηλείας για τους ηλικιωμένους, Θέματα Γεροντολογίας-

Γηριατρικής, 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γηριατρικής και Γεροντολογίας, Αθήνα.

5. Βιολάκη Μ. (1993): Υγεία και Τρίτη Ηλικία-Παγκόσμια Αντιμετώπιση, στο:

Κυριόπουλος κ.α. επιμ. 1993.

6. Βογιατζής Γ. (1993): Πολιτικές Υγείας στην τρίτη ηλικία.- Η εμπειρία των

βιομηχανικών χωρών, στο: Κυριόπουλος κ.α. επιμ. 1993.

7. Cassel C.K. (1994): Researching the health needs of elderly people, British

Medical Journal 308/1655-1656.

8. Cadette W. (2000): Public Policy Brief: Financing Long Term Care. Replacing a

Welfare Model with an Insurance Model, The Jerome Levy Economics Institute of

Bord College, No 59 2000, New York. Διαθέσιμο από: www.levy.org

9. Cuellar A., Wiener J. (2000): Can Social Insurance For Long- Term Care work?

The Experience of Germany, Health Affairs 19:3/8-22.

10. Γεωργούση Ε., Κυριόπουλος Γ., Γεννηματά Α. (1993): Οι δαπάνες για την Υγεία

στην Τρίτη ηλικία στην Ελλάδα, στο: Κυριόπουλος κ.α. επιμ. 1993.

11. Congressional Budget Office (1999): Projections of Expenditures for Long-Term

Care Services for the Elderly, US Congress. Διαθέσιμο από:

http://www.cbo.gov/reports.html

12. Ε.Σ.Δ.Υ. (2001): Αδημοσίευτη Έρευνα για τις υπηρεσίες που προσφέρουν τα

ΚΑΠΗ, Τομέας Οικονομικών της Υγείας, Αθήνα.

13. European Commission (1999a): Towards a Europe for all ages: Commission

Adopts Communication, Brussels. Διαθέσιμο από:

88

www.europa.eu.int/comm/employment_social/soc-

prot/ageing/news/ageing_en.htm

14. European Commission (1999b): Towards a Europe for all ages –Promoting

Prosperity and Intergenerational Solidarity, Brussels.

15. European Observatory on Health Care Systems (1999a): Health Care Systems in

Transition-Portugal, WHO Regional Office for Europe, Denmark. Διαθέσιμο από:

www.observatory.dk

16. European Observatory on Health Care Systems (1999b): Health Care Systems in

Transition-Luxemburg, WHO Regional Office for Europe, Denmark. Διαθέσιμο

από: www.observatory.dk

17. European Observatory on Health Care Systems (1999c): Health Care Systems in

Transition-United Kingdom, WHO Regional Office for Europe, Denmark.

Διαθέσιμο από: www.observatory.dk,

18. European Observatory on Health Care Systems (2000a): Health Care Systems in

Transition-Belgium, WHO Regional Office for Europe, Denmark. Διαθέσιμο από:

www.observatory.dk

19. European Observatory on Health Care Systems (2000b): Health Care Systems in

Transition-Germany, WHO Regional Office for Europe, Denmark. Διαθέσιμο από:

www.observatory.dk

20. European Observatory on Health Care Systems (2000c): Health Care Systems in

Transition-Spain, WHO Regional Office for Europe, Denmark. Διαθέσιμο από:

www.observatory.dk

21. Eurostat (1997): Social Protection in European Union, Rapid Reports, Population

and Social Conditions, Luxemburg.

22. Eurostat (2000): The Social Situation in European Union 2000, Directorate-

general for Employment/Social Affairs, European Commission.

23. Henrand J. (1997): Acute and Long Term Care for the Elderly in France -

Financial Barriers to an Integrated System of Care, Centre de Gerontologie, Paris.

24. Johansson L. (2000): From Policy to Practice: The Swedish Model, Paper

presented at the 2nd

Int. Conference on Caring – “Share the Care” Australia 29-31

March 2000.

25. Kelder T., Ewijk H. (1999): Who cares? An overview of the Dutch Systems of

Health Care and Welfare, Netherlands Institute of Care and Welfare. Διαθέσιμο

από: http://www.nizw.nl/nizwic

89

26. Κυριόπουλος Ι. (1991): Τρίτη Ηλικία και Υγεία στο: Επίκαιρα και Διαχρονικά

Κείμενα για την Υγεία και την Κοινωνική Πολιτική, 1996 Αθήνα.

27. Κυριόπουλος Γ., Γεωργούση Ε., Σκουτέλης Γ., ΕΠΙΜ.(1993): Υγεία και

Κοινωνική Προστασία , Κέντρο Κοινωνικών Επιστημών της Υγείας, Αθήνα.

28. Κυριόπουλος Γ., Ανδριώτη Δ., Boerma W. (1995):Υπηρεσίες Φροντίδας στο

Σπίτι, στην Ελλάδα, στο: Κοινωνική Εργασία 38/79-92.

29. Κυριόπουλος Γ. (1998): Οικονομικές Επιπτώσεις της Γήρανσης του Πληθυσμού

στον Υγειονομικό Τομέα, στο : Τα βιολογικά αίτια της γήρανσης και τα

προβλήματα της τρίτης ηλικίας, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα

30. Κωνσταντινίδης Θ. Τσαγκαράκη Ε (1998): Η Νοσηλευτική φροντίδα στο σπίτι

στο: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας 10(1)/23-31.

31. Lanaras A. (1999): The Elderly in Greece-Policies and Actions, International

Relations Division, Ministry of Health and Welfare, Athens.

32. Λιάκου Μ. (1998): Βοήθεια στο Σπίτι του ΕΕΣ -Διαστάσεις και Προοπτικές

ανάπτυξης της κατ’ οίκον κοινωνικής φροντίδας, στο: Κοινωνική Εργασία 52/203-

209.

33. Millard P., Peel E. (19990: Ageing in the 21st century: the need for a balanced

approach towards healthy ageing, 6th Conference of European Health Ministers

Athens 22-23/4/1999.

34. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport NL (2000): Health Insurance in

the Netherlands” International Publication Series Health, Welfare and Sport nr.1E,

The Hague.

35. Μπουρσανίδης Χ., Μπαλασοπούλου Α., Κυριόπουλος Γ., Γεννηματά Α. (1991):

Τρίτη Ηλικία και Οικονομικά της Υγείας, στο: Κοινωνική Εργασία 24/245-251.

36. Μπουρσανίδης Χ. (2000a): Ανάλυση Συστημάτων Υγείας, Διδακτικές

Σημειώσεις, ΕΣΔΔ, Τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης, Αθήνα.

37. Μπουρσανίδης Χ. (2000b): Σύστημα Υγείας και Τρίτη Ηλικία στην Ελλάδα,

Συνέδριο «Η πρόκληση της δημογραφικής γήρανσης», Αθήνα, 3 Νοεμβρίου 2000.

38. Naegele G. (2000): Long Term Care in Germany, paper- presented at the

Conference on “The Challenge of demographic ageing and the knowledge- based

society”, Athens 3 November 2000.

39. National Research Council, Committee on National Statistics (1988): The Aging

Population in the 21st Century: Statistics for Health Policy, Washighton.

Διαθέσιμο από: http://www.nap.edu/books/0309038812/html.

90

40. OECD (1995): Social Protection for dependent elderly people: Perspectives from a

review of OECD countries, Labour Market and Social Policy Occasional Paper no

16, Paris.

41. OECD (1998a): Health Policy Brief, Aging and Technology, Working Party on

Biotechnology, Directorate for Science, Technology and Industry, Paris.

42. OECD (1998b): Social and Health Policies in OECD countries: A survey of

current programmes and recent developments, Labour Market and Social Policy-

Occasional Papers no 33, Directorate for Education, Employment, Labour and

Social Affairs, Paris.

43. OECD (1999): Conference on Ageing Housing and Urban Development,

Background paper, Oslo 21-23 May 2000

44. OECD (2000a): Reforms for an ageing Society, Countries responses to

Questionnaire Austria, Denmark, Finland, Germany, Ireland, Luxembourg,

Netherlands, Portugal, Spain, Sweden. Paris. Διαθέσιμο από:

www.oecd.org/subject/ageing

45. OECD (2000b): Economic Surveys: Italy, Economics, Paris.

46. Pacolet J. (2000): Health and long term care: spending and ageing in European

countries, Conference on “The Challenge of demographic ageing and the

knowledge- based society”, Athens 3 November 2000.

47. Παπαευαγγέλου Γ., Τσίμπος Κ. (1993): Επιδημιολογία της τρίτης ηλικίας στο:

Κυριόπουλος κ.α. επιμ. 1993.

48. Pauli A. (2000): Long Term Care in Italy- Economic evaluation and prospects,

The Year 2000 International Research Conference on Social Security, Helsinki,

25-27 September 2000.

49. Πουλοπούλου- Έμκε Ήρα (1999): Έλληνες Ηλικιωμένοι Πολίτες Παρελθόν

Παρόν Μέλλον, Αθήνα.

50. Robyn S. (2000): Long term Care for the Elderly with Disabilities, Milbank

Memorial Fund, New York. Διαθέσιμο από:

www.milbank.org/reports_quart.html

51. Schulz J. (1997) “The Economics and Financing of Long Term Care” World

Congress of Gerontology 1997, Australia. Διαθέσιμο από

www.cas.finders.edu.au/iag/proceedings/proc0028.htm

91

52. Sinclair I., Parker R., Leat D., Williams J., (1990): The Kaleidoscope of care: A

review of research on welfare provision for elderly people, National Institute for

Social Work, London.

53. Σολωμός Γ. (1999): Ανάπτυξη Προγράμματος Προστασίας και Φροντίδας

Ασθενών και Υπερηλίκων στο Σπίτι από το ΙΚΑ, στο: Η Κοινωνική Ασφάλιση σε

Μετάβαση, Απολογιστικά Δεδομένα της πενταετίας 1994-1998 σ:168-171, Αθήνα,

54. Stoto M., Behrens R., Rosemont C. (1990) : Healthy People 2000: Citizens Chart

the Course, Institute of Medicine, Washington. Διαθέσιμο από:

www.nap.edu/books/0309043409/html

55. Stout R.W. (2000): Nursing home Care in the New Millennium- The Royal

Commission on Long-Term Care, Proc R Physicians Edinb30/145-147 , London

56. Συμεωνίδου Χ. (1993): Δημογραφική Γήρανση και Φροντίδα για τους

Ηλικιωμένους στην Ελλάδα και στις χώρες της ΕΟΚ, στο: Κυριόπουλος κ.α.

επιμ. 1993

57. Swirski B. (1997): Issues in care for the elderly, The Israel Ministry of Health

Budget for hospitalization for the elderly, The New Israel Fund, Israel. Διαθέσιμο

από: www.adva.org

58. Υπουργείο Υγείας- Πρόνοιας (1997): Οδηγός Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας,

Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και Υποστήριξης στην Ελλάδα, Αθήνα

59. Φ.Ε.Κ. 213/Α/12-10-1995 Νόμος 2345 «Οργανωμένες υπηρεσίες παροχής

προστασίας από φορείς κοινωνικής πρόνοιας και άλλες διατάξεις»

60. Φ.Ε.Κ. 123/Α/15-7-92 Νόμος 2071 «Εκσυγχρονισμός και Οργάνωση Συστήματος

Υγείας»

61. Φ.Ε.Κ. 165/Α/21-8-97 Νόμος 2519 «Ανάπτυξη και Εκσυγχρονισμός του Εθνικού

Συστήματος Υγείας, οργάνωση των υγειονομικών υπηρεσιών, ρυθμίσεις για τα

φάρμακα και άλλες διατάξεις»

62. Χαλαστάνη Β. (1993): Κατ’ οίκον Νοσηλεία- Το παράδειγμα ενός Ογκολογικού

Νοσοκομείου, στο: Κυριόπουλος κ.α. επιμ. 1993

63. W.H.H.O. World Homecare and Hospice Organization (1995): International

Compendium of Home Health Care. Country profiles: Belgium, Finland, France,

Germany, Ireland, Luxemburg, Netherlands, Spain, Sweden. Washighton.

Διαθέσιμο από: http://www.nahc.org/WHHO/WHHOcomptext.html

64. WHO Regional Office for Europe (1996a): Health Care Systems in Transition-

Finland. Denmark. Διαθέσιμο από: www.observatory.dk

92

65. WHO Regional Office for Europe (1996b): Health Care Systems in Transition-

Sweden. Denmark. Διαθέσιμο από: www.observatory.dk

66. WHO Regional Office for Europe (1996c): Health Care Systems in Transition-

Greece. Denmark. Διαθέσιμο από: www.observatory.dk

67. www.bms.org.uk/zips htm: “Submission from: The British Geriatrics Society to:

The Royal Commission on Long Term Care for the Elderly”, London.

68. www. redcross. gr

69. www.reformmonitor.org: International Reform Monitor, Social Policy/ Labour

Market Policy/Industrial Relations. Country Information, Health Care and Long

tem Care, Countries: Austria, Denmark, Finland, France, German, Spain, Sweden,

United Kingdom, Italy, Netherlands. Gütersloh