ΖκαομόςΙ

Στον Τzέραλvτ Ρηvτ, με πολλή αγάπη

καομόςΙ Τα βρόμικα μυστικά της επιστημονικής έρευνας

MICHAEL JORDAN

Πρόλογος του Dominique Lapierre

Εκδόσεις Κοχλίας ΣΚΑΣΜΟΣ!

Τ α Βρόμικα μυστικά της επιστημονικής έρευνας

τίτλος πρωτοτύπου: HUSH HUSH The dark secrets of scientific research Συγγραφέας: Michael jordaπ

Σχεδίαση: james Lawrence

Φωτογράφιση: Veneta Bullen, Renzo Frontoni

Μετάφραση: Τατιάνα Ραnακούλια

Γ λωσσική επιμέλεια: Βάσω Μπαχούρου

Ηλεκτρονική σελιδοποίηση: Φένια Λυκούρη

Προσαρμογή εξωφύλλου: Σύνθεση, Βασίλης Γραμέλης- Λένα Πεδιώτη, τηλ.: 21 Ο 2318084

Copyright © Quintet Publishiπg Limited, 2003

Copyright © για την ελληνική έκδοση: Εκδόσεις Κοχλίας, 2003

Πρώτη έκδοση για την αγγλική γλώσσα: Firefly Books Ltd, 2003 Πρώτη έκδοση για την ελληνική γλώσσα: Εκδόσεις Κοχλίας, 2003

Ζωοδόχου Πηγής 18, 106 81 Αθήνα Τηλ.: 21 Ο 3306336, Fax: 21 Ο 3306337

e-mail: iπfo@kochlias.gr http:ιfwww. kochlias. gr

Κεντρική διάθεση: Βιβλιοροή Τζαβέλλα 14, 1 06 81 Αθήνα

Τηλ.: 21 Ο 3302600, Fax: 21 Ο 3306943

Απαγορεύεται η ολική, μερική ή περιληπτική αναδημοσίευση, αναπαραγωγή ή διασκευή τοu περιεχομένου τοu παρόντος 6ι6λίοu με οποιονδήποτε τρόπο (μηχανικό, ηλεκτρονικό,

φωτοτυπικό κτλ.) χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη (Νόμος 2121/93).

Σελίδες 192, Σχήμα: 17χ24 ISBN: 960-8228-69-7

Κ.Α.:22382

Περιεχόμενα

Πρόλογος 8 τη Βόρεω Αμερική 102 Ειοαγωγή 11 4.4 Το Λαβ Κανάλ 106

4.5 Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα 110

1 Το μυστικό της επιτυχίας 15 Οι μηάλες επιχειρήσεις αφήνουν 5 Μπρος γκρεμός και το κοινό στην άγνοια , , 115 πισω ρεμα 1.1 Η χημική καταστροφή στην Μποπάλ 18 Οι διαφορετικές αλήθειες κυβερνήσεων

1.2 Αμίαντος 24 και οικολόγων 1.3 Καπνός, υγεία και ψέματα 28 5.1 Το φαινόμενο του θερμοκηπίου 118 1.4 Chlorpyrifos: Δολοφόνος με μυστικά 32 5.2 Η σιωπή του 1.5 Κινητά τηλέφωνα: Μπγιορν Λόμποργκ 121

Πόσο ασφαλείς είμαστε; 35 5.3 Περιβαλλοντική καταστροφή 1.6 Σύνδρομο Οικονομικής θέσης 38 στη Σουηδία 124 1.7 Μυστικά για την ασφάλεω 5.4 Αποψίλωση δασών 128

των οχημάτων 42 5.5 Η απάτη γω τη ρυγχοφάλαινα 132 5.6 Α τομφλότ: Μω καταστροφή

2 Ό, η πει ο γιατρός 45 καραδοκεί 136 Η ιατρική δεοντολογία στο μικροσκόπιο 5.7 Διαστημικά απορρίμματα 140

2.1 Η τραγωδία της θαλιδομίδης 48 2.2 Εμφυτεύματα μαστού Dow Corning 51 2.3 Υπερμικρόβω και αντιβιοτικά 54 6 Τηρώντας τα προσχήματα 143 2.4 Ritalin κω υπερκινηηκότητα 57 Όταν η επαγγελματική υπόληψη 2.5 Σύνδρομο του Πολέμου του Κόλπου 59 προηγείται της δημόσιας ασφάλειας

2.6 Φθόριο: Μήπως μας κοροϊδεύουν; 62 6.1 Οι τραγωδίες των φεριμπότ 146 6.2 Τα μυστικά των ακτίνων Χ 151

3 Ζήτημα εθνικής 6.3 Concorde 154

ασφάλειας 65 «Άκρως απόρρητες>> συγκαλύψεις 7 Το ανθρώπινο κόστος 157

3.1 Η καταστροφή Όταν τα ανθρώπινα δικαιώματα παρα-

του Μαλλ οφ Κιντάφ 68 βιάzονται στο όνομα της επιστήμης

3.2 Το Σχέδιο Μανχάταν 72 7.1 Πάρτον Ντάουν 160

3.3 Ευλογιά: 7.2 Μονάδα 731 163

Πόσο έτοιμοι είμαστε; 76 7.3 Η Shell στο δέλτα του Νίγηρα 167

3.4 Agent Orange 79 7.4 Η μελέτη Τ άσκεγκη γ ω τη σύφιλη 172

3.5 Έκθεση σε ακτινοβολία 83 7.5 Πειράματα σε φυλακισμένους 176

3.6 UFO: Κυβερνητική επινόηση; 87 7.6 Νοσοκομείο Παίδων Ώλντερ Χέυ 180

4 Η εξουσία διαφθείρει 89 Τι επιφυλάσσει το μέλλον; 184

Το πολιτικό κέρδος προηγείται του δημόσιου συμφέροντος Γλωσσάρι 188

4.1 Καταστροφές εργοστασίων Ευρετήριο 190 πυρηνικής ενέργεως 92 Βιβλιογραφία 192

4.2 Τι μας κρύβουν τα πυρην11<ά εργαστάσια; 98 4.3 Τα PCB δηλητηριάzουν

8

Πρόλογος Του Ντομινίκ Λαπιέρ Συγγραφέα του Fiνe Past Midπight ίπ Bhopal

(Μεσάνυχτα και πέντε στην Μποπάλ)

Δόξα τω θεώ, γεννήθηκα σ' έναν κόσμο όπου η επιστήμη, η ιατρική και η τεχνολογία έχουν εξαλείψει τις περισσότερες από τις μάστιγες και τους κινδύνους που ταλόνιzαν τους προπότορές μας. Ωστόσο, η εκ­πληκτική πρόοδος στους τομείς αυτούς τα τελευταία χρόνια έχει γεν­νήσει μια σειρά από κρυφές απειλές, που εξελίχθηκαν σε τρομερούς κινδύνους για την επιβίωσή μας. Η ιδιαίτερη αξία του Σκασμός! έγκειται στο ότι αποκαλύπτει τέτοιους κινδύνους. Κάθε κεφάλαιο είναι μια τρο­μακτική ιστορία μυστηρίου. Σε πολλές περιπτώσεις η επιβίωσή μας κιν­δυνεύει από τις αμείλικτες και συχνό δόλιες απειλές που προβάλλουν τα τεράστια, αδιάφορα επιχειρηματικό συμφέροντα. Το πρώτο κεφά­λαιο αυτού του αξιόλογου έργου αφορά ένα τραγικό γεγονός που πα­ρουσίασα στο βιβλίο Μεσάνυχτα και πέντε στην Μποπάλ, μαzί με τον Χα­βιέρ Μόρο. Εξηγεί πώς ένα βιομηχανικό σχέδιο μπορεί να αρχίσει σαν παραμύθι και να λήξει σαν τραγωδία, σκοτώνοντας από δεκαέξι ως τριάντα χιλιάδες αθώους σε μία και μόνο νύχτα και δηλητηριόzοντας άλλες πεντακόσιες χιλιάδες.

Το σχέδιο της αμερικανικής πολυεθνικής Union Carbide να χτίσει ένα εργοστάσιο εντομοκτόνων στην καρδιά της Ινδίας, να βοηθήσει τους φτωχούς Ινδούς αγρότες να εξαλείψουν τα έντομα που καταστρέ­φουν τις καλλιέργειές τους ήταν βέβαια καλή ιδέα. Όταν όμως zήτησε την άδεια να χτίσει το εργοστάσιο τόσο κοντά στην καρδιά της πόλης, η Carbide δεν είπε στις δημοτικές αρχές της Μποπάλ ότι για την παραγω­γή του συγκεκριμένου εντομοκτόνου θα έπρεπε να χρησιμοποιήσουν ισοκυανικό μεθύλιο, ένα αέριο που είναι ίσως η πιο επικίνδυνη ουσία που εφηύρε ποτέ η χημική βιομηχανία. Η Carbide θα μπορούσε να επι­λέξει μια τοποθεσία 50 ή 100 μίλια μακριά από την πυκνοκατοικημένη πόλη Μποπάλ. Αλλά χρειαzόταν άφθονο νερό και ηλεκτρισμό, καθώς και σταθερή πηγή προσωπικού. Τα κοντινό περίχωρα της πόλης Μπο­πάλ ήταν ιδανικό μέρος. Και γιατί να έχει κανείς αντίρρηση; Μήπως δεν είπε ένας μηχανικός της Carbide σε ένα συνάδελφό του: <<Το εργοστάσιο που θα χτίσουμε στην Μποπάλ θα είναι αθώο σαν εργοστάσιο σοκολά­τας!»; Εργοστάσιο σοκολάτας με βασικό συστατικό παραγωγής 1 .000 λί­τρα ισοκυανικού μεθυλίου! Βεβαίως, κανείς στην Carbide δεν αγνοού­σε τους αβυσσαλέους κινδύνους αυτού του αερίου. Ήταν τόσο aστα­θές, ώστε η ένωσή του με λίγες μόνο σταγόνες νερού ή λίγα γραμμάρια μεταλλικής σκόνης μπορούσαν να προκαλέσουν μια ανεξέλεγκτη βίαιη αντίδραση. Και τότε κανένα σύστημα ασφαλείας, οσοδήποτε εξελιγμένο κι αν ήταν, δεν θα μπορούσε να εμποδίσει την εκτόξευση ενός θανάσι­μου νέφους στην ατμόσφαιρα. Για να προληφθεί η έκρηξη, το ισοκυανι­κό μεθύλιο πρέπει να διατηρείται διαρκώς σε θερμοκρασία κοντό στους 0°C. Επομένως στο εργοστάσιο της Μποπάλ έπρεπε να γίνει πρόβλεψη για την ψύξη των δεξαμενών που θα το περιείχαν. Οι μηχανικοί της Carbide ήταν τόσο σίγουροι για την ικανότητά τους να ελέγξουν το ε­κρηκτικό <<ταμπεραμέντο>> του ισοκυανικού μεθυλίου, ώστε δεν δίστα-

σαν να χτίσουν το εργοστάσιό τους δυο βήματα από ης φτωχογεπονιές, όπου zούσαν πάνω από 50.000 άνεργΟΙ απόκ.ληρΟΙ.

Εγκαταστάθηκε σύστημα συναγερμού, για να προειδοπΟΙεί τους ερ­γάτες σε περίπτωση ξαφνικής δωρροής στο σύστημα κυκλοφορίας του αερίου. Όμως κανένα μεγάφωνο δεν ήταν στραμμένο προς ης κοντινές φτωχογεπονιές. Όταν ρώτησα γωτί, μου είπαν όη η διοίκηση δεν ήθελε να δημιουργήσει πανικό στον παρακείμενο πληθυσμό. Δωρροές συνέ­βαιναν συχνά. Ακόμη χειρότερα, ο ανεμοδείκτης που βρισκόταν στην κύρω μονάδα του εργοστασίου δεν φωνόταν από τα κονηνά μπάση (παραγκουπόλεις). Ο ανεμοδείκτης αυτός έδινε μω ουσιώδη πληροφο­ρία στους εργαzομένους· προς τα πού να τρέξουν σε περίπτωση μεγάλης δωρροής αερίου. Κω πάλι, στην προσπάθειά της να κουκουλώσει τους κινδύνους, η διοίκηση δεν μπήκε στον κόπο να βάλει σης φτωχογεηο­νιές έναν ανεμοδείκτη. θα μπορούσε να σώσει εκατοντάδες, ίσως χιλιά­δες zωές τη νύχτα της 2ας Δεκεμβρίου 1984. Αντί να τρέχουν να ξεφύ­γουν από το μοιραίο νέφος, που ο άνεμος έσπρωχνε καταπάνω τους, οι κάτοικΟΙ της Μποπάλ θα είχαν τρέξει αντίθετα απ' τον άνεμο. ΌλΟΙ ΟΙ ερ­γάτες της Carbide που βρίσκονταν στο εργοστάσιο εκείνη τη νύχτα έσω­σαν ης zωές τους χάρη σ' αυτό το πανί που ανέμιzε.

- . .:..

���� ι /.�\·

' ; • .,t

J '

,J:

,, .. ,

Η συγκάλυψη που επιχειρήθηκε από την Carbide όσον αφορά τους κινδύνους του ισοκυανικού μεθυλίου πήρε εγκλημαηκές διαστάσεις τη νύχτα της τραγωδίας. Σαράντα πέντε λεπτά μετά την έκρηξη, ο διευθυ­ντής του εργοστασίου, Tz. Μούκουντ, απάντησε στα αγωνιώδη τηλεφω­νήματα που δεχόταν λέγοντας όη: <<Η δωρροή του αερίου δεν μπορεί να προέρχεται από εμάς. Το εργοστάσιο είνω κλειστό. Η τεχνολογία μας δεν μπορεί να πάει στραβά. Δεν μπορεί να έχουμε τέτΟΙες δωρροές>>. Λί­γα λεπτά αργότερα, ο δρ. Λ. Ν τ. Λόγυα, επικεφαλής γωτρός του εργο­στασίου, είπε στους γωτρούς που zητούσαν βοήθεω από κάθε γωνιά της πόλης: <<Το μόνο που χρειάzεται είναι να πείτε στους ασθενείς να βάλουν μια βρεγμένη πετσέτα στα μάηα τους. Το αέριο δεν είναι δηλητηριώδες>>. Δεκαοχτώ χρόvια μετά την τραγωδία η Carbide ακόμη δεν έχει αποκαλύ­ψει την ακριβή σύσταση του αερίου που σκότωσε ΚΟΙ δηλητηρίασε τό­σους ανθρώπους. Αυτή η σκανδαλώδης συγκάλυψη εμπόδισε τους γω­τρούς να παράσχουν επιστημονική βοήθεω στα θύματα.

Ο Ντομινίκ Λαπιέρ έξω από το εγκαταλειμμένο εργοστάσιο εντομοκτόνων της Uπίοπ Carbide στην Μποπάλ.

9

1 0

Μόλις συνειδητοποίησε το μέγεθος της καταστροφής, η Carbide ε­στίασε στην <<ελαχωτοποίηση των zημιών» της εταφείας. Η πω κραυγα­λέα απόπεφα προώθησης αυτής της πολιηκής ήταν η μετατόπωη της ευ­θύνης από την εταφεία σε ένα άτομο. Τέσσερις μήνες μετά το ατύχημα, ο αντιπρόεδρος του αγροτΙΚού τμήματος της ινδικής θυγατρικής της Carbi­de έδωσε συνέντευξη τύπου στη Βομβάη όπου ανακοίνωσε όη η τραγω­δία δεν οφειλόταν σε ατύχημα αλλά σε σαμποτάz. Στήριξε τη δήλωσή του σε μω έρευνα που διεξήχθη από την ομάδα μηχανικών που στάλθηκε στην Μποπάλ την ημέρα μετά το ατύχημα. Σύμφωνα μ' αυτήν, ένας ερ­γάτης έχυσε επίτηδες μεγάλη ποσότητα νερού σε ένα σωλήνα συνδεδε­μένο με μω δεξαμενή γεμάτη ωοκυανικό μεθύλιο. Ο εργάτης αυτός υπο­τίθεται όη το έκανε γω εκδίκηση ύστερα από μω δωφωνία με ανωτέρους του. Οι ερευνητές είχαν βασωτεί στην ανακάλυψη μως μάνικας κοντά στη δεξαμενή και στην παραποίηση των καταχωρίσεων στο ημερολόγω που έκανε η βάρδω εκείνης της νύχτας. Η έκθεση όμως δεν ανέφερε το γεγονός όη κανένα σύστημα ασφαλείας του εργοστασίου δεν ήταν σε λειτουργία την ώρα του ατυχήματος.

Βρήκαμε τον άνθρωπο που είχε κατηγορήσει η Union Carbide. Μι­λήσαμε πολύ μαzί του. Είναι ένας νεαρός χεφωτής ονόμαη Μόχαν Λ. Βέρμα. Είμαστε βαθύτατα πεπεωμέν01 όη αυτός ο άνθρωπος, πατέρας τριών παιδιών, που γνώριzε καλά τους κινδύνους του ωοκυανικού με­θυλίου, δεν θα μπορούσε να έχει δωπράξει μια ενέργεω, θύμα της οποί­ας θα ήταν κατά πάσα Πlθανότητα ο ίδως και πολλοί συνάδελφοί του. Εξάλλου, η αθωότητα του Μόχαν Λ. Βέρμα δεν αμφισβητήθηκε ποτέ. Δεν έγιναν νομικές ενέργειες εναντίον του. Σήμερα zει μω κανονική zωι) σε απόσταση δύο ωρών από την Μποπάλ Α ν 01 επιzήσαντες είχαν την παραμικρή υποψία γι' αυτόν, δεν θα zητούσαν εκδίκηση; Όπως φαίνεται, κανείς στην Μποπάλ δεν πήρε ης κατηγορίες στα σοβαρά.

Δεκαοχτώ χρόνια μετά, η Union Carbide, που τώρα ανήκει στην Dow Chemical Corporation, αποφεύγει ακόμη ης ευθύνες της γω τη μεγαλύ­τερη βωμηχανική καταστροφή της ωτορίας· κρύβεται πίσω από το παρα­μύθι του σαμποτάz. Παρά το ένταλμα της Ιντερπόλ που εκδόθηκε ενα­ντίον του κατόπιν αιτήματος των ινδικών αρχών το 1992, ο Γουώρρεν Άντερσον, τότε πρόεδρος της Carbide, δεν δικάστηκε ποτέ. Αυτός ο άν­θρωπος ίσως ευθύνεται έμμεσα γω το θάνατο εξαπλάσιων θυμάτων από εκείνα των Δίδυμων Πύργων. θα αντιμετωπίσει ποτέ τη δικαωσύνη; Ή μήπως 01 εταιρείες μπορούν να σκοτώνουν ατιμωρητί; Χιλιάδες θύματα υποφέρουν ακόμη· θέλουν να ξέρουν αν θα αποδοθεί δικαωσύνη πριν πεθάνουν.

Η τραγωδία της Μποπάλ είναι μία από ης 40 υποθέσεις επωτημονι­κής συγκάλυψης που περιγράφονται στο Σκασμός!. Δωβάστε και μάθετε τα μυσηκά κυβερνήσεων και επιχειρήσεων.

Τα έσοδα από τα συγγραφικά δικαιώματα του Μεσάνυχτα και πέντε στην Μποπάλ στηρίzουν ΟΙΚονομικά τη λειτουργία μιας γυναικολογικής κλι­νικής στην Μποπάλ που περιθάλπει άπορα θύματα αυτής της τραγω­δίας. www.cityofjoyaid.org

Εισαγωγή Η μυστικότητα είναι στη φύση μας. Η απόκρυψη

κάποιων πραγμάτων από τα μάτια και τα αφτιά

των άλλων είναι μια ιδιορρυθμία της ανθρώπινης

συμπεριφοράς. Δεν είμαστε άλλωστε οι μόνοι

στο ζωικό βασίλειο που το κάνουν - τα πουλιά

κρύβουν τις φωλιές τους στο πυκνότερο μέρος των

δέντρων και οι σκύλοι θάβουν κρυφά τα κόκαλά τους.

Σύμφωνα με τα αρχαιότερα στοιχεία που ανακαλύ­φθηκαν, η επιθυμία για μυσηκότητα φαίνετω πως μας είναι εντυπωμένη. Αρχαιολογικά ευρήματα από την εποχή των παγετώνων επιβεβαιώνουν όη ΟΙ νεολιθι­κοί μας πρόγονΟΙ δημωύργησαν ειδικά κλεωτά ιερά όπου γίνονταν ΟΙ σημανηκότερες τελετές τους. Σπή­λαια της νοηοδυηκής Γαλλίας, δωκοσμημένα εδώ κω 15 .000 χρόνω με περίτεχνες εΙκόνες και απόκρυφα σχέδια, συχνά είνω σχεδόν απρόσηα έως και σήμερα, και μαντεύουμε όη σκοπός ήταν ορωμένες δραστη­ριότητες να παραμείνουν γνωστές μόνο σε εκείνους που κρατούσαν τα ηνία της εξουσίας. Η επιθυμία για δύναμη είνω πράγμα η μία από ης θεμελιώδεις αξίες της μυσηκότητας, διόη μέσω αυτής περωρωμένος α­ριθμός ανθρώπων μπορεί να γεννά το φόβο του α­γνώστου στο μυαλό της πλεωψηφίας, ασκώντας ευκο­λότερα τον έλεγχο.

Μέγα μέρος της μυσηκότητας που συναντάμε και ακολουθούμε σήμερα στη zωή μας δεν έχει σπουδώες συνέπειες γω τον κόσμο γενικά και συχνά τη δωτη­ρούμε γω να προmατεύσουμε τα προσωmκά μας συμ­φέροντα. Όπως ο σκύλος με το κόκαλο ή το πουλί στο θάμνο, κλειδώνουμε την πόρτα μας γω να εμποδίσου­με ανεπιθύμητες εωβολές και κρατάμε κρυφό τον α­ριθμό του τραπεzικού μας λογαρωσμού κω τους κω­δικούς των υπολογιστών μας για προφανείς λόγους.

Μπορεί ωστόσο να γίνει κατάχρηση της μυστικότη­τας. Μπορεί να γίνει εργαλείο γω την κάλυψη δραστη­ρωτήτων που θα μπορούσαν να επιφέρουν ΠΟΙνές, αν γίνονταν ευρύτε­ρα γνωστές. Αυτό αληθεύει ιδιαίτερα σε θέματα επιmημονικής μυσηκό­τητας. Μέχρι το 1960, ΟΙ περωσότερες ανακαλύψεις και η πρόοδος στον τομέα της επιστήμης ήταν λουσμένες με ρόδινο φως. Εμπιστευόμασταν τους επιστήμονες· ήταν έντιμΟΙ κι εργάzονταν γω χάρη μας, για να κά­νουν τη zωή κω τον κόσμο μας ασφαλέστερο και πλουσιότερο· εξάλει­ψαν πολλές από ης ασθένειες που απειλούσαν τη zωή μας κω έκαναν τα αυτοκίνητα, τα πλοία και τα αεροπλάνα ασφαλέστερα κω αποδοηκότε­ρα. Σήμερα όμως είμαστε λίγο πω κυνικοί, κω με το δίκω μας. Αυτό δεν σημώνει πως όλοι οι εmστήμονες είνω διεφθαρμένΟΙ, αλλά η ιmορία μάς έδειξε όη οι επιστήμονες δεν είναι ούτε αλτρουιστές άγγελΟΙ. Το επιστη-

Το αποφυλλωτικό Ageπt Orange που χρησιμοποιήθηκε στον πόλεμο του Βιετνάμ περιείχε θανατηφόρες διοξίνες, κάτι που γνώριζαν ελάχιστοι Εξω από τις εταιρείες παραγωγής. Στρατιώτες και πολίτες υπΕψεpαν εξίσου.

1 1

Τα αvτιφατικά επιστημονικά στοιχεία για την παγκόσμια αποψίλωση των δασών και τις ενδεχόμενες συνέπειές της έχουν γίνει αvτικείμενο εκμετάλλευσης και από τις δύο πλευρές της διένεξης.

1 2

μονU<ό κατεστημένο μπορεί να αγοραστεί και η ακεραιότητά του να δια­φθαρεί, αν και το κίνητρο δεν είναι πάντοτε το χρή}ια. Οι επιστή}ιονες μπορούν να πειστούν να εφαρμόσουν ης ειδικές γνώσεις τους με κάποιο συγκεκριμένο τρόπο, όχι απαραίτητα έντιμο, από πολιτ11<ή ή εθνική αφο­σίωση ή λόγω ιδεολογίας.

Η μυσηκότητα στην επιστή}ιη μπορεί να μην είναι πάντοτε σύμφω­νη με τη δεοντολογία, αλλά δεν καταλήγει απαραίτητα να βλάψει τρί­τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις όμως, αποδεικνύεται κατάφωρα αντί­θετη με τα συμφέροντα της κοινωνίας, κι αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μηνύσεις και σε ποινική δίωξη κατά εκείνων που συνωμοτούν για τη διατήρηση της μυσηκότητας.

Όταν γίνεται κατάχρηση, η μυσηκότητα συχνά ανηκατοπτρίzει την παράλογη επιθυμία για κέρδος ή την επιθυμία για απόκρυψη σφαλ­μάτων. Κυβερνήσεις και μεγάλες εταιρείες προσπαθούν να κρατή­σουν όσο περισσότερη γνώση μπορούν κατ' αποκλειστικότητα, διότι τους δίνει το πλεονέκτημα της εφαρμογής επιστημονικών ανακαλύ­ψεων. Ίσως το κλασικότερα παράδειγμα του προηγούμενου αιώνα υπήρξε το Σχέδιο Μανχάταν των ΗΠΑ. Κατά τον Β' Παγκόσμιο Πό­λεμο, οι ΗΠΑ έμαθαν ότι οι Γερμανοί επιστήμονες εργάzονταν σε ένα πρόγραμμα για την αξιοποίηση της χρήσης ατομικής σχάσης με πρόθεση την κατασκευή πυρηνικής βόμβας. Αυτή η προοπτική ήταν τόσο ανησυχητική, και η ανάγκη της Αμερικής να κερδίσει το πλεονέ­κτημα στον ανταγωνισμό ήταν τόσο επιτακτική, ώστε συντόνισε ένα τεράστιο στρατιωτικό πρόγραμμα με το αθώο όνομα Σχέδιο Μανχά-

ταν, όπου εμπλέκονταν χιλιάδες επιστήμονες και τεχνικοί, σε ένα επί­πεδο μυστικότητας χωρίς προηγούμενο.

Στο παρελθόν, οπότε τα δικαιώματα των πολιτών σε πολλές χώρες δεν προστατεύονταν όσο σήμερα, ήταν σχετικά εύκολο να διατηρηθεί η μυστικότητα. Ακόμη και τώρα η μυστικότητα είναι διαδεδομένη σε ορι­σμένα καθεστώτα. Παραδόξως, η επιθυμία για διαφάνεια και για δικαιο­σύνη έχει, από μερικές απόψεις, ενθαρρύνει την τάση αυτή. Βλέπουμε περιπτώσεις όπου κυβερνήσεις και εταιρείες έκαναν τα πάντα για να συ­γκαλύψουν ορισμένες πληροφορίες εξαιτίας της απειλής του δικαστηρί­ου. Σης μέρες μας, όπου zητείται αποzημίωση για κακή άσκηση επαγ­γέλματος ή για αμέλεια που οδήγησε στην πρόκληση βλαβών σε πολλά πρόσωπα, τα ποσά που ορίzουν τα δικαστήρια μπορεί να φτάσουν τα δι­σεκατομμύρια δολάρια. τέτοιες καταδικαστικές αποφάσεις έχουν ήδη οδηγήσει σε πτώχευση αρκετούς μεγάλους οργανισμούς.

Οι εταιρείες στρέφονται λοιπόν σε νομικά τεχνάσματα για να προ­στατευτούν. Μεταξύ αυτών είναι το δικαίωμα του δικηγορικού απορρή­του, αν και το «παραθυράκι» αυτό σε μερικές χώρες σιγά σιγά κλείνει. Ήδη στη νομοθεσία πολλών κρατών γίνεται εξαίρεση στο δικαίωμα αυ­τό σε περιπτώσεις απάτης, επιτρέποντας τη δημοσίευση τεκμηρίων. Σε μια δίκη κατά των εταιρειών καπνού σης ΗΠΑ πριν από μερικά χρόνια, ένας δικαστής στη Μινεzότα δήλωσε ότι οι κατηγορούμενοι είχαν <<κα­ταχραστεί κατάφωρα>> το δικηγορικό απόρρητο αποκρύπτοντας ενοχο­ποιητικές πληροφορίες και έδωσε εντολή να παραδοθούν στο δικαστή-

Ε Ι ΣΑ Γ Ω Γ Η

Ο ι φαλαινοθηρικές χώρες, όπως η Νορβηγία και η Ιαπωνία, επικρίνονται για τη στάση τους στο θέμα της προστασίας των μειωμένων πληθυσμών της φάλαινας.

ρω πάνω από 30.000 έγγραφα. Ο δημόσιος κατήγορος σχολίασε όη <<έπεσε ένα τείχος 40 ετών απάτης και μυ­σηκότητας . . . , αυτό έχει τεράσηες συνέπειες γω τους κατηγορουμένους και γω τα στελέχη κω τους δικηγό­ρους τους>>. Παρ' όλα αυτά, 01 μεγάλες εταφείες μπο­ρούν να παρακωλύουν ης δωδικασίες για χρόνια προ­κειμένου να καθυστερήσουν ης αποφάσεις κω να αναβάλουν την ανημετώπωη των ευθυνών τους.

Μερικές φορές ο χρόνος είνω ουσιώδης γω την α­ποκάλυψη της μυσηκότητας. Οι συγκαλύψεις, ιδιαίτερα από κυβερνήσεις και στραηωηκές αρχές, συχνά γίνο­ντω από ανησυχία γω την εθνική ασφάλεω. Πολλά επεισόδια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου ήρθαν στο φως πρόσφατα λόγω του αποχαρακτηρισμού χιλΙάδων ε­μπωτευηκών εγγράφων μωό ωώνα αργότερα. ΜΟ1ά­zει υπερβολικό να μένουν μυστικές πενι1ντα χρόνω 01

ευαίσθητες πληροφορίες του πολέμου, αυτό όμως ω­χριά μπροστά στη διάρκεω άλλων περιπτώσεων συ­γκάλυψης. Α ν κω σαφώς δεν είνω εmστημονικό θέμα, τα αρχεία του Βατικανού που αφορούν το ρόλο της Ρω­μαιοκαθολικής Εκκλησίας σης δίκες της Ιεράς Εξέτασης εδώ και 500 χρόνω άν01ξαν μόλις την τελευταία δεκαε­τία· τόσο ευαίσθητη είναι η φύση κάπωων στοιχείων.

Κάθε ανασκόπηση της επωτημονΙκι1ς μυσηκότητας του 21ου αιώνα αναπόφευκτα έχει τα όριά της, επειδή 01

υποθέσεις συγκάλυψης που έχουν έρθεΙ στο φως στα δικαστήρω και τα Μέσα Μαzικής Ενημέρωσης δεν δί­νουν φυωκά όλη την εικόνα. Α ν μω συγκάλυψη είναι αποτελεσμαηκή, παραμένει κρυφή κω δεν τη μαθαί­νουμε ποτέ. Δυστυχώς, μπορούμε να εξετάσουμε μόνο ης περmτώσεις που έχουν ήδη αποκαλυφθεί.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ντοκουμέντο: Ανασκόπηση των ενδεχόμενων συνηθειών καπνίσματος των πεντάχρονων. CNN lnteractive. 7 Μαρτίου 1 998. www.cnn.com/US/9803/07/minn/tobacco/

Από τις εντυπωσιακότερες περιπτώσεις συγκάλυψης στον 20ό αιώνα υπήρξε το Σχέδιο Μανχάταν των ΗΠΑ. Η έκταση των βλαβών που προκάλεσε η ραδιενέργεια από τα προγράμματα πυρηνικών δοκιμών στις δεκαετίες 1 950 και 1 960 καλUπτεται ακόμη από μυστήριο.

1 Το μυστικό της επιτυχίας

1 Το μυστικό της επιτυχίας Στην εποχή των μεγάλων επιχειρήσεων, όπου οι διεθνείς όμιλοι έχουν

ετήοιο κύκλο εργασιών μεγαλύτερο από το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν

κάποιων κρατών, η δύναμη και η επιρροή ορισμένων εταιρειών μπορεί να

φτάνει ή και να ξεπερνά την ισχύ των νομικών φορέων που υποτίθεται ότι

τις ελέγχουν. Οι εταιρείες είναι υπόλογες πρωτίστως στους μετόχους τους,

που ενδιαφέρονται κυρίως για το κέρδος. Το κριτήριο της εμπορικής

επιτυχίας έχει οδηγήσει επανειλημμένα σε καταστροφικές συνέπειες.

Οι κάτοικοι της Μποπάλ, στο ινδικό κρατίδιο Μάντυα Πραντές, υπήρξαν εν αγνοία τους θύματα του χειρότερου βιομηχανικού ατυχήματος στον κόαμο. Χαλαρά κριτήρια ασφαλείας και ανεπαρκής εκπαίδευση του προσωπικού οδήγησαν στη δηλητηρίαση μιας ολόκληρης πόλης και στο θάνατο χιλιάδων ανθρώπων. Οι ιδιοκτήτες του εργοστασίου δεν καθάρισαν πλήρως την περιοχή και οι κάτοικοι αναγκάζονται να πίνουν μολυσμένο νερό μέχρι σήμερα.

1 6

Είναι δυστυχώς γεγονός όη οι επιστήμονες και οι τεχνικοί, οι γιατροί και οι μηχανικοί μπορούν να εξαγοραστούν. Χρειάzεται θάρρος για να επιδιώξει ένας υπάλληλος τη δημοσίευση μιας αναφοράς αντίθετης προς τα συμφέρο­ντα της εταιρείας για την οποία εργάzεται. Είδαμε τα τε­λευταία χρόνια να βγαίνουν στη δημοσιότητα παραδείγμα­τα των ποινικών συνεπειών που αντιμετωπίzουν υπάλ­ληλοι όταν κατηγορούν τους ανωτέρους τους στη διοίκη­ση σχετικά με θέματα δημόσιου συμφέροντος και ασφάλει­ας. Μπορεί να διαθέτεις αδιάσειστα στοιχεία ότι η εταιρεία όπου εργάzεσαι εκθέτει τους εργάτες της σε κινδύνους για την υγεία τους. Αν όμως δημοσιεύσεις τις πληροφορίες σου, μάλλον θα βρεθείς χωρίς δουλειά και ριψοκινδυνεύ­εις την προσωπική σου ασφάλεια.

Σε πολλά κράτη οι μεγάλες επιχειρήσεις συχνά χρημα­τοδοτούν τα κυβερνητικά ταμείά. Οι βιομηχανικοί γίγα­ντες έχουν στο χέρι πολιτικούς σ' όλο τον κόσμο, είτε προ­σφέροντας υψηλά αμειβόμενες διευθυντικές θέσεις σε ορισμένους (συχνά ισχυρούς) πολιτικούς είτε με δωρεές σε πολιτικά κόμματα. Τα αληθινά κίνητρα αυτών των ει­σφορών σπάνια αποκαλύmονται και μπορεί να κυμαίνο­νται από την αποσιώπηση ενοχλητικών ερωτημάτων και ερευνών μέχρι την εξασφάλιση αθέμιτων πλεονεκτημά­των στη δημοπράτηση κυβερνητικών έργων. Αυτός ο πα­

ράνομος δεσμός κυβέρνησης και επιχειρήσεων εμποδίzει την αποκάλυ­ψη πολλών μυστικών. Οι κρατικές βιομηχανίες δεν είναι κατ' ανάγκην λιγότερο ένοχες από τις ιδιωτικές, διότι η επιδίωξη στόχων εξαιρετικά υψηλών οικονομικά ή κατευθυνόμενων κρατικά μπορεί να ης εξανα­γκάσει να κάνουν περικοπές εις βάρος του δημόσιου συμφέροντος.

Ακόμη κι όταν η aντιεπαγγελματική συμπεριφορά αποκαλύπτεται, αυτό δεν σημαίνει πως τα τείχη της μυστικότητας γκρεμίzονται. Στο ση­μείο αυτό αναλαμβάνουν οι νομικοί εμπειρογνώμονες και εκμεταλλεύ­ονται επινοήσεις όπως το δικηγορικό απόρρητο. Με τον τρόπο αυτό πα­ρακάμπτουν ή αναβάλλουν την αποκάλυψη τεκμηρίων που διαφορετι­κά θα αποτελούσαν καταδικαστικά στοιχεία για τους κατηγορουμένους που υπερασπίzονται. Με τέτοιους νομικούς χειρισμούς η εκδίκαση των μηνύσεων κατά των μεγάλων επιχειρήσεων που έχουν προκαλέσει βλάβες μπορεί να παραταθεί επ' αόριστον.

Ένα κόλπο που εφαρμόzεται για να αποφευχθούν οι ευθύνες είναι η έγκαιρη απόσπαση ενός τμήματος κάποιου ομίλου, που είναι γνωστό όη κινδυνεύει να αντιμετωπίσει αστικές ή ποινικές αγωγές. Σχηματίzεται ένας θυγατρικός εμπορικός οργανισμός, συχνά με έδρα σε άλλο κράτος, και η μητρική εταιρεία μπορεί νόμιμα να αρνηθεί ης ευθύνες. Έτσι, μια πολυεθνική προστατεύει τους μετόχους της από ης επιmώσεις των ποι­νικών αγωγών για βλάβες, επιπτώσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε πτώχευση της εταιρείας. Η άρτι συσταθείσα θυγατρική θυσιάzεται ως aποδιοπομπαίος τράγος, και η εγκληματική διοίκηση στην κεντρική επι­χείρηση γλιτώνει σχετικά αλώβητη.

Όμως το εμπορικό απόρρητο είναι βασικό κομμάτι της λειτουργίας των επιχειρήσεων. Έτσι, σε πολλές περιπτώσεις, εφόσον δεν προκύmει προσωπική ή περιβαλλοντική βλάβη, είναι δικαιολογημένο. Α ν μια εται­ρεία παράγει ένα προϊόν με μοναδικά χαρακτηριστικά, θα ήταν οικονο­μική αυτοκτονία να αποκαλύψει όλες ης απόρρητες πληροφορίες του σχεδιασμού, των συστατικών ή της διαδικασίας παραγωγής του. Οι νό­μοι περί ευρεσιτεχνίας και πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύουν αυτά τα θέματα. Είναι όμως απαράδεκτο μια εταιρεία να αποφασίzει συνειδη­τά να αποκρύψει από το ευρύ κοινό ης λεmομέρειες βλαβερών ή aνήθι­κων πράξεων. Μπορεί να είναι ευκολότερη και φθηνότερη η παραγωγή ενός αυτοκινήτου με ευπαθή δεξαμενήβενzίνης, ενός αεροσκάφους με αναξιόπιστο ηλεκτρονικό σύστημα ή ενός zιzανιοκτόνου που δεν έχει ελεγχθεί επαρκώς. Μπορεί να θεωρείται επικερδής η λειτουργία ενός εργοστασίου όπου τα μέτρα ασφαλείας έχουν περικοπεί κάτω από τα αποδεκτά επίπεδα. Όμως τέτοιες αποφάσεις είναι ηθικά ανεπίτρεπτες. Αυτοί που παίρνουν τέτοιες αποφάσεις προφανώς yνωρίzουν την ανη­θικότητα των πράξεών τους, αλλιώς γιατί να επιθυμούν τη μυστικότητα;

Έρευνες που διεξηχθησαν στο Πανεπιστημιο της Ζυρίχης έχουν συσχετίσει βλάβες εγκεφαλικών κυττάρων λόγω ηλεκτρονικης ακτινοβολίας με τη χρήση κινητών τηλεφώνων. Οι εταιρείες κατασκευης τους αρνούνται ακόμη την ύπαρξη τέτοιων επιδράσεων.

e

1 7

1.1 Η χημική καταστροφή στην Μποπάλ

Όταν ένα τοξικό χημ ικό νέφος διέφυγε από το εργοστάσιο της Union Carbide στην Μποπάλ της βόρειας Ινδίας, πολλές χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν την πρώτη νuχτα χιλιάδες υπέκυψαν αργότερα. Ωστόσο η εταιρεία λέγεται ότι απέκρυψε ζωτικές ιατρικές πληροφορίες επικαλουμενη «ψnορικό απόρρητο».

1 8

Τη νύχτα της 2ας Δεκεμβρίου 1984, τα νοσοκομεία στην Μποπάλ, μια πόλη στο ινδικό κρατίδιο Μάντυα Πραντές, άρχισαν να υποδέχονται τα θύματα ενός βιομηχανικού ατυχήματος που εξελίχθηκε στο χειρότε­ρο του κόσμου. Πλήθος ετοιμοθάνατων ανθρώπων, υποφέροντας από σοβαρές σωματικές αντιδράσεις σε ένα νέφος αερίων που είχε ξεπηδι1-σο από ένα κοντινό χημικό εργοστάσιο της Union Carbide Corpora­tion, πολιορκούσε το νοσηλευτικό προσωπικό. Όταν όμως οι γιατροί τηλεφώνησαν στο γιατρό της εταιρείας ρωτώντας η θεραπεία να δώ­σουν στους ασθενείς τους, η απάντηση ήταν: <<Το μόνο που χροάzεται είναι πλύσιμο με νερό>> . Μετά την τρομερή εκείνη νύχτα ο κατάλογος των νεκρών αριθμούσε πολλές χιλιάδες.

Ιστορία της Union Carbide Ινδίας Το εργοστάσιο της Union Carbide στην Μποπάλ ιδρύθηκε το 1969 με σκοπό να παράγει το εντομοκτόνο Seνin για τη νέα ινδική αγορά. Τ α πρώτα χρόνια οι κάτοικοι της πόλης καλοδέχτηκα ν την πολυεθνική, γιατί προσέφερε δουλειά σε πολλούς ανθρώπους που είχαν ανάγκη. Έπειτα όμως μετά από μερικά μικρά ατυχήματα και ένα πιο σοβαρό, που κατέληξε στο θάνατο ενός υπαλλήλου, άρχισαν οι αμφιβολίες και οι φήμες.

Αρχικά, το εργοστάσιο στην Μποπάλ παρασκεύαzε το Seνin χρησι­μοποιώντας πλήθος εισαγόμενων χημικών. Μία από ης βασικές ου­σίες που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή του εντομοκτόνου είναι το ισοκυανικό μεθύλιο (MIC), μια εξαιρετικά επικίνδυνη ουσία, που μπο­ρεί να προκαλέσει ανεξέλεγκτη βίαιη αντίδραση με λίγες μόλις σταγό­νες νερό ή λίγη σκόνη μετάλλου. Τα πρώτα χρόνια της παραγωγής, μέ-

χρι το 1979, η Union Carbide Ινδίας εωήγαγε το MIC από ης ΗΠΑ, αλ­λά μετά άρχωε να παρασκευάzει δικό της. Η ινδικι) θυγατρικι) αγωνι­zόταν πλέον να επιβιώσει οικονομικά, μια και η ινδική αγορά εντομο­κτόνων δεν απογειώθηκε όπως είχε προβλεφθεί. Παρ' όη η μονάδα MIC σχεδιάστηκε με βάση το σύγχρονο εργοστάσιο της Union Carbide στη δυηκή Βιρτzίνια, έγιναν περικοπές στα υλικά που χρησιμοποιι)θη­καν για την κατασκευή της, στους μηχανωμούς ασφαλείας και στους μετρητές.

Καθώς οι πωλήσεις έπεφταν, η εταιρεία ήθελε να κάνει οικονομίες. Μεταξύ 1980 και 1984, το προσωπικό στη μονάδα MIC μειώθηκε στο μι­σό. Πολλοί εργάτες ανηκαταστάθηκαν και οι νέοι υπάλληλοι δεν εκπαι­δεύτηκαν όπως οι προηγούμενοι. Το εργοστάσιο σταμάτησε να παράγει Seνin αδιαλείπτως και άρχωε να το παράγει διακεκομμένα, όποτε υπήρ­χαν πωλήσεις. Τεράστια δοχεία με χημικά ι)ταν σε αχρησία και μεγάλα αποθέματα MIC έμεναν σης δεξαμενές. Η ασφάλεια ήταν χαλαρή επει­δή οι ανεπαρκώς εκπαιδευμένοι χειρωτές πίστευαν πως ένα αδρανές εργοστάσιο δεν αποτελεί κίνδυνο. Τ� συστήματα ασφαλείας καταργή­θηκαν για να γίνει οικονομία. Η μονάδ'Q-ψυςιτ<}του MIC έκλεωε για να εξοικονομηθεί ηλεκτρωμός, παρόλο που το MIC πρέπει να διατηρείται διαρκώς σε O"C.

Η υπόγεια δεξαμενή απο ανοξείδωτο χάλυβα με τρία στεφάνια (κάτω αριστερό εμπρός) στο εργοστόσιο της Union Carbide στην Μnοπόλ απ' όπου διέρρευσε δηλητηριώδες αέριο. Η δεξαμενή αποκαλύφθηκε από aξιωματούχους που διερευνούσαν την τραγωδία.

1 9

Σ ΚΑ Σ Μ Ο Σ !

Πόνω από 1 20.000 επιζήσαντες της καταστροφής της Μποπόλ χρειόζονται ακόμη ιατρική βοήθεια και πολλοί πεθαίνουν από ασθένειες που σχετίζονται με την έκθεση στα αέρια.

20

Η μοιραίg νύχτα Η καταστροφή συνέβη κατά τη συντήρηση ρουτίνας του εργοστασίου που παρήγε το MIC. Βαλβίδες με δωρροές και διαβρωμένοι σωλήνες προκάλεσαν μια ανεξέλεγκτη εξώθερμη αντίδραση, που οδήγησε στη διαφυγι\ 40 ολόκληρων τόνων αυτής της χημικής ένωσης, καθώς και υδροκυανίου και ενός μείγματος άλλων χημικών, που εκηνάχτηκαν σε πυκνά νέφη και απλώθηκαν πάνω από μωό εκατομμuριο ανθρώ­πους. Πιο κοντά βρίσκονταν οι τρπς παραγκουπόλεις, aυτοσχέδιοι οι­κωμοί που στέγαzαν τους φτωχότερους κατοίκους της πόλης. Σε λίγα λεπτά χιλιάδες άνθρωποι υπέφεραν από ης τρομερές επιπτώσεις των δηλητηριωδών αερίων, πολλοί μάλωτα πέθαναν την ίδω νuχτα. Οι το­ξίνες χτυποuσαν μάηα, πνεuμονες, συκώη, έντερα, μυς, εγκέφαλο, αναπαραγωγικό και ανοσοποιητικό σuστημα. Ο κόσμος ασφυκηούσε και παράπαιε στα όρω της τύφλωσης. Ένας εκπρόσωπος της Ομάδας Μποπάλ γω Πληροφόρηση και Δράση (BGIA) υπολόγωε τον αριθμό των ανθρώπων που πέθαναν αμέσως σης 8.000 τουλάχωτον, αν και μεταγενέστερες αναφορές δείχνουν πως ι\ταν πολu περωσότεροι, α­φοu τα νοσοκομεία δεν προλάβαιναν να μετροuν τους νεκροuς. Αργό-

Η XHMIKH ΚΑΤΑΠΡΟ Φ Η Π Η Ν ΜΠΟ Π Α Λ

τερα μια ινδική κυβερνητική υπηρεσία, το Συμβούλιο Ιατρικών Ερευ­νών, υπολόγισε ότι σε περισσότερο από ένα εκατομμύριο άτομα εισχώ­ρησε στην κυκλοφορία του αίματος δηλητήριο, που οδήγησε σε βλάβες σχεδόν όλων των οργάνων του σώματος.

Ανάγκη για γνώση Η BGIA ιδρύθηκε αφού πέρασε αρκετός χρόνος και το θέμα της αποzη­μίωσης δεν είχε λυθεί ικανοποιητικά. Αρχικά, η ινδική κυβέρνηση είχε απαιτήσει εκ μέρους των θυμάτων πάνω από 3 δις δολάρια, αλλά ύστε­ρα από χρόνια ολόκληρα δικαστικών αγώνων η Union Carbide προσέ­φερε μόλις 470 εκατ. δολάρια ως διακανονισμό. Αντιμέτωπη με την α­πειλή της εταιρείας να καθυστερεί την υπόθεση αιωνίως, η ινδική κυ­βέρνηση δέχτηκε την προσφορά το Φεβρουάριο του 1989. Το 1991 το Α­νώτατο Δικαστήριο της Ινδίας επικύρωσε την απόφαση, επιτρέποντας ωστόσο να ανοιχτεί ξανά η ποινική δίκη. Η Union Carbide δήλωσε ότι το ποσό που καταβλήθηκε αποτελεί οριστικό διακανονισμό κάθε αστι­κής απαίτησης της Μποπάλ. Ωστόσο άνθρωποι πεθαίνουν κάθε μήνα από ασθένειες που οφείλονται στην έκθεση στα αέρια, και πάνω από 120.000 επιzήσαντες χρειάzονται ακόμα ιατρική βοήθεια. Λέγεται ότι η Uniσn Carbide απέκρυψε πληροφορίες zωτικής σημασίας για την ακρι­βή φύση του νέφους και των επιπτώσεων που έχει στον οργανισμό, ι­σχυριzόμενη ότι αυτές οι πληροφορίες παρέβαιναν το δικαίωμά της για «εμπορικό απόρρητο>>. Οι γιατροί ακόμη δεν ξέρουν ποιες είναι οι κα­τάλληλες θεραπείες και κατά συνέπεια πολλά φάρμακα που χρησιμο­ποιούνται στις κλινικές της περιοχι)ς μπορεί να βλάπτουν περισσότερο από όσο ωφελούν.

Στα δικαστήρια Το Νοέμβριο του 1999 οι μηνυτές κατέθεσαν αγωγή στη Νέα Υόρκη κα­τά της εταφείας Union Carbide και του πρώην επικεφαλής στελέχους της, του Γουώρρεν Άντερσον. Η αγωγή ανέφερε καταπάτηση της διε-

Χιλιάδες κάτοικοι της Μποπάλ εγκατέλειψαν τα σπίτια τους όταν η ινδική κυβέρνηση επέτρεψε στους τεχνικούς να ανοίξουν ξανά τις εγκαταστάσεις στο εργοστάσιο εντομοκτόνων της Uπίοπ Carbide λίγες μόλις ημέρες μετά το ατύχημα. Η διοίκηση της Uπίοπ Carbide είπε ότι ο καλύτερος τρόπος για να απαλλαγούν από το θανατηφόρο MIC που παρέμενε στις δεξαμενές ήταν η προσωρινή επανέναρξη της παραγωγής.

2 1

Η XHMIKH Κ ΑΤΑΠ Ρ Ο Φ Η Π Η Ν ΜΠΟΠΑΛ

θνούς νομοθεσίας και των θεμελιωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων των θυμάτων και των επιzώντων. Κατηγορούσε όη <<οι εναγόμενοι εί­νω υπεύθυνοι για απάτη κω για ασέβεια νόμου ως προς την απόλυτη απουσία συμμόρφωσης με τη νόμιμη τάξη των δικαστηρίων τόσο των ΗΠΑ όσο και της Ινδίας».

Τον Αύγουστο του 1 999 η Dow Cheιnical Coιnpany αγόρασε τη U­nion Carbide, σχηματίzοντας έναν από τους μεγαλύτερους ομίλους της χημικής βιομηχανίας. Σης δηλώσεις τής Dow σχεηκά με ης ευθύνες της προς το κοινό και το περιβάλλον περιλαμβάνεται η πρόσφατη διαβεβαί­ωση όη <<η Dow εφαρμόzει την επιστήμη και την τεχνολογία για να βελ­ηώσει την ποιότητα zωής στον κόσμο ... , όποτε η Dow είχε κάποιο σοβα­ρό ή θανατηφόρο ατύχημα, επικοινωνήσαμε ανοιχτά και ειλικρινά με τον κόσμο, ης κοινότητες και ης τοπικές αρχές, εξηγώντας γιατί συνέβη­σαν τα ατυχήματα και πώς μπορούμε να τα εμποδίσουμε να ξανασυμ­βούν». Δυστυχώς, οι κάτοικοι της Μποπάλ ίσως να μη συμμερίzοντaι απόλυτα αυτή την άποψη.

Ατιμωρησία Οι υπεύθυνοι αυτής της καταστροφής ποτέ δεν αντιμετώπισαν τη δικαιο­σύνη. Η Union Carbide δεν έστειλε ομάδα αντιμετώπισης της καταστρο­φής στην Μποπάλ δεν αποκάλυψε ποτέ ης πλήρεις λεπτομέρειες της σύ­στασης του θανατηφόρου αερίου σης ιατρικές ομάδες που ανέλαβαν τους επιzήσαντες· δεν αποzημίωσε πλήρως τους επιzήσαντες και ης οικογέ­νειες των νεκρών· και δεν καθάρισε τη ρύπανση του εργοστασίου, ώστε να επιτρέψει στους σημερινούς κατοίκους της πόλης να ξαναφηάξουν τη zωή τους και την κοινότητά τους απαλλαγμένοι από τοξικούς κινδύνους.

Ενώ γράφονται αυτές οι γραμμές, το εργοστάσιο στην Μποπάλ είνaι εγκαταλειμμένο, θλιβερή επιτύμβια στήλη στην κατάφωρη κακοδιαχεί­ριση. Η αστική αγωγή εκκρεμεί ακόμη στις ΗΠΑ. Τα αιτήματά της αφο­ρούν επίσης τη ρύπανση του εδάφους και των υπόγειων υδάτων με το­ξικά χημικά, κατάσταση στην οποία η Union Carbide λέγεται όη αντα­ποκρίθηκε ανεπαρκώς, καλύπτοντας απλώς την περιοχή με χώμα. Έ­νας εκπρόσωπος των ομάδων δράσης αποκάλυψε όη η Dow «προωθεί διαρκώς τη δήλωση όη δεν είναι υπεύθυνη και όη η Union Carbide εί­ναι διαφορεηκή οντότητα. Μπορεί τυπικά να είναι διαφορετική οντότη­τα, δεν παύει όμως να είνaι θυγατρική που ανήκει εξολοκλήρου στην Dow». Η περίπτωση Μποπάλ δεν είνaι το μόνο παράδειγμα διεθνών εταιρειών που επιχειρούν να αποφύγουν ης ευθύνες τους λέγοντας ότι τα σφάλματα είνω ευθύνη των θυγατρικών τους.

1 2 Οκτωβρίου 1 984: ο Γουwρρεν Άντερσον, πρ6εδρος της Uπίοπ Carbide, δηλwνει στα ΜΜΕ 6τι τα θύματα της χειρότερης χημικής καταστροφής θα αποζημιωθούν επαρκwς, αλλά 6τι η εταιρεία του δεν ευθύνεται ποινικά για το ατύχημα.

Στη 1 Οη επέτειο του ατυχήματος της Μποπάλ, χιλιάδες κάτοικοι της π6λης βγήκαν στους δρ6μους διαμαρτυρόμενοι για την έλλειψη αποζημίωσης και για την αποτυχία της επιχείρησης καθαρισμού να καταστήσει την πόλη τους ασφαλή.

Brockley, R. Εταιρικό Προφίλ της Dow. 1. Η απειλή από το Mίvrλavr. Μποπάλ (Uπίοπ Carbide Corporatioπ). Χωρίς ημερομηνία. www.bhopal.net/corpprofiledow.html

]ones, S. Οι εnιζήσαvrες πιέζουν την Dow για τα επακόλουθα της Μποπάλ. The Washiπgtoπ Post. 7 Μαfου 2002.

Ανασκόπηση του επεισοδίου. Μποπάλ (Uπίοπ Carbide Corporatioπ). Χωρίς ημερομηνία. www. bhopal.com/review.htm

www. washingtonpost.com/wp-dyn/ articles/ A43761 -2002May 7 .html

Noronha, F. Μήνυση κατά της Union Carbide στις ΗΠΑ για την έκλυση αερίου στην Μποπάλ το 1 984. Eπvironmeπt News Service. 16 Νοεμβρίου 1 999. http:/ /ens.lycos.com/ens/nov99/19999L-1 1-16-02.html

23

1.2 Αμίαντος

Μ ικροσκοπικές <<βελόνες>> αμιάντου, πρακτικά άφθαρτες, καταστρέφουν κύτταρα των πνευμόνων προκαλώντας μεσοθηλίωμα, μια δυνητικά θανατηφόρα μορφή καρκίνου που σχετίζεται με την αμιάντωση.

Πνεuμονες προσβεβλημένοι από αμιάντωση (δεξιά) εμφανίζουν μεγάλες κηλίδες σε σύγκριση με σχετικά υγιείς πνεύμονες (αριστερά).

Η εξόρυξη αμιάντου συνεχίζεται σε ορισμένα μέρη του κόσμου. Εδώ ένας εργάτης σε ορυχείο αμιάντου στη Βραζιλία, την εκμετάλλευση του οποίου έχει ο όμιλος Saint Goban της Γαλλίας, κρατά ίνες αμιάντου.

24

Κανείς δεν ξέρει πόσΟΙ άνθρωπΟΙ στον κόσμο πάσχουν ή έχουν πεθάνει από έναν τύπο καρκίνου του πνεύμονα που ονσμάzετω μεσοθηλίωμα κω ο οποίος προκαλείται σχεδόν αποκλεισηκά από έκθεση σε αμίαντο.

Ζήτημα χρόνου Ένα πρόβλημα που ταλαmωρεί τα θύματα της αμιάντωσης, πνευμονικής ασθένεως που πολλές φορές οδηγεί σε μεσοθηλίωμα, είναι ο χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ της έκθεσης σε αμίαντο και της εκδήλωσης καρκίνου του πνεύμονα, που κυμαίνετω από 1 5 έως 25 χρόνω. Η εμφάνιση α�uά­ντωσης απαηεί ελάχιστη μόνο έκθεση στη σκόνη. Επιστημονικά δεδομέ­να που συνδέουν τον καρκίνο του πνεύμονα με την εργασία με αμίαντο πρωτοεμφανίστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1930, όταν Αμερικανοί και Βρετανοί παραγωγοί αμιάντου χρηματοδότησαν έρευνες στο Εργα­ση'ιριο Σάρανακ της πολιτείας της Νέας Υόρκης, υπό τη διεύθυνση του δρ. Λήροϋ Γκάρντνερ. Αρχικά, τα ευρήματα του Γκάρντνερ έδειχναν ότι η αμιάντωση θεραπεύετω. Μεταγενέστερα όμως πειράματα με ποντίκια τον οδήγησαν στην υπόθεση όη η σκόνη αμιάντου συνδέεται με το ανία­το μεσοθηλίωμα κω ότι χρεωzόταν περαιτέρω έρευνα.

Οι χρηματοδότες εμπόδισαν τη δημοσίευση αυτών των ευρημάτων και μία από ης μεγαλύτερες βρετανικές εταιρείες εξόρυξης αμιάντου, η Turner & Newall, απέρριψε τα ευρήματα του Σάρανακ προωθώντας �uα έκθεση που είχαν αναθέσει στη Βρετανική Μεταπτυχωκιί Ιατρική Σχολή. Εκεί συμπεραίνετω όη ο αμίαντος δεν συνιστά κίνδυνο ως καρκινογό­νος παράγοντας. Πρώτη η ναzισηκή Γερμανία παραδέχτηκε ανΟΙχτά τη σχέση μεταξύ εισπνοής αμιάντου κω μεσοθηλιώματος, το 1943. Οι υπό­λΟΙπΟΙ παραγωγοί αμιάντου συνέχισαν ης προσπάθειες να αποκρύ­ψουν ης πληροφορίες που έβλαπταν τα συμφέροντά τους και το 1951 εξανάγκασαν τον Γκάρντνερ (κω το Εργαστήριο Σάρανακ) να αποσύρει ένα σημαντικό κεφάλαιο γω τον καρκίνο του πνεύμονα από το προσχέ­διο ενός βιβλίου που δημοσίευσε γω την αμιάντωση.

Ιστορία Το 1953 ο Τzων Νοξ, γωτρός που συνεργαzόταν με την Turner & Ne­wall, συνεργάστηκε με έναν καταξιωμένο εμπειρογνώμονα στη σταη-

Σ ΚΑ Σ Μ ΟΣ !

Το δΙασημότερο θύμα του μωοθηλ1ώματος ήταν ο ηθοποΙός του Χόλλυγουντ Σ τη β ΜακΚουήν. Όταν υπηρέτησε στους Πεζοναύτες των ΗΠΑ, καθώς καΙ σε πόμπολλες προσωρΙνές δουλεΙές σε ΟΙκοδομές καΙ ναυπηγεiα, ο ΜακΚουήν ΕΙσέπνευσε αμiαντο. Μετό τη δ1όγνωση της ασθένεΙας, που στην περiπτωσή του ήταν μη θεραπεύσιμη με τ1ς ορθόδοξες μεθόδους, ο ηθοποΙός πήγε στο ΜεξΙκό γΙα ρΙζΙκή πεφαματ1κή θεραπεiα, όπου υπέστη μοφαiα καρδΙακή προσβολή λiγο αργότερα, το 1 980.

26

σηκή του καρκίνου, τον εκλιπόντα καθηγητή Σερ Ρίτσαρντ Ντσλ, και συνέταξαν μια νέα καταδικασηκή έκθεση, που έδειχνε όη σι εργάτες στη βιομηχανία αμιάντου διέτρεχαν δεκαπλάσιο κίνδυνο να εμφανί­σουν μεσσθηλίωμα απ' όσο σ υπόλσιπσς πληθυσμός. Η εταιρεία αρνή­θηκε να δημοσιεύσει την έκθεση, ισχυριzόμενη πως ήταν ανακριβής, και απείλησε τον Ντσλ με δίκη αν τη δημοσίευε ανεξάρτητα. Ο Ντσλ αγνόησε ης απειλές και υπέβαλε την έκθεση στο Britίsh Journal of In­du.strίal Medίcine (Βρετανικό Περιοδικό Βιομηχαvικιjς Ιαrρικιjς) το 1 954. Πα­ρόλο που ανηπρόσωπσς της Turner & Newall άσκησε ανσιχτά πίεση στον εκδότη γω να απορριφθεί, το άρθρο δημσωεύτηκε.

Η αποφυγή ευθυνών αρχίzει επιτέλους να στρέφεται κατά των ένο­χων παραγωγών. Τον Οκτώβριο του 2000 η εταιρεία κατασκευής μο­νωηκών Owens Corning των ΗΠΑ κήρυξε πτώχευση καθώς αδυνα­τούσε να αντιμετωπίσει ης πολυάριθμες μηνύσεις από θύματα του α­μιάντου. Ένα χρόνο αργότερα, η εταιρεία κατασκευής ανταλλακηκών αυτοκινήτων Federal-Mogul των ΗΠΑ, που είχε αγοράσει την Turner & Newall πριν από τρία χρόνια για 1,5 δις δολάρω, πήρε τον ίδιο δρό­μο. Το Δεκέμβριο του 2001 η εταιρεία πετρελαίου Halliburton των ΗΠΑ υποχρεώθηκε να πληρώοει 30 εκατ. δολάρια για βλάβες σχετικές με έκθεση σε αμίαντο. Το 2002 ο γίγαντας των ΜΜΕ Viacom δέχτηκε σχεδόν 130.000 μηνύσεις κατά των βιομηχανικών θυγατρικών του για αξιώσεις σχετικές με αμίαντο.

Αντίπαλα στρατόπεδα Διερωτάται κανείς γιατί η βρετανική κυβέρνηση έκανε μισό ωώνα να αναγνωρίσει κάτι που σι Γερμανοί είχαν ανακαλύψει από τον Β' Παγκό­σμιο Πόλεμο. Γιατί άργησαν τόσο σι επόμενες βρετανικές κυβερνήσεις να αναγνωρίσουν ότι το μεσοθηλίωμα, όταν εκδηλώνεται σε σχέση με

τον αμiαντο, είναι μω πάθηση γω την οποία η αποzημiωση κατοχυρώνε­ται νομικά; Είναι επίσης εύλογο να αναρωτηθούμε γωτί, το Δεκέμβριο του 2001, ένα δικαστήριο της Αγγλίας απέρριψε αιτήματα αποzημίωσης σχετικά με έκθεση σε αμίαντο κατά το 1 960, οδηγώντας σε αίτημα για ακρόαση στη Βουλή των Λόρδων. Ποω συμφέροντα προστατεύονταν; Σίγουρα όχι εκείνα των θυμάτων.

Σης 16 Μα'ίΌυ 2002, με μω απόφαση-ορόσημο, οι πέντε Άγγλοι λόρ­δοι νομοθέτες άνοιξαν ης πόρτες για δίκαιη αποzημίωση όσων πά­σχουν από καρκίνο που προκλήθηκε από αμίαντο, δικαιώνοντας τρεις ενάγοντες σε μια υπόθεση που δημούργησε δεδικασμένο. Η απόφαση, που αφορούσε έναν πάσχοντα από μεσοθηλίωμα και δύο χήρες που έχασαν τους συzύγσυς τους από την ασθένεια, χαιρετίστηκε ως η σημα­ντικότερη στην ιστορία των αποzημιώσεων βιομηχανικών παθήσεων και μάλλον θα στοιχίσει σης βρετανικές ασφαλιστικές εταιρείες τρισεκα­τομμύρια λίρες στερλίνες.

Clark, Α. Οι μηνύσεις για τον αμίαντο απομυζούν τη Federai-Mogul. The Guardian. 2 Οκτωβρίου 2001 . www.guardian.co.uk/business/story/0%2C3604%2C561655%2COO.html.

Οι ασφαλιστές υποβαθμίζουν τη σημασία της δικαστικής απόφασης για τον αμίαντο. BBC News. 1 7 Μαlου 2002. http:/ Ι news.bbc.co.uk/hi/ english/business/newsid _1992000/ 1992499 .stm.

Ανώνυμο άρθρο. Φάκελος Owens Corning Κανάλι 1 1 . CNN Money. 5 Οκτωβρίου 2000. http:/ /money.cnn.com/2000/10/05/companies/owens_corning/index.htm

τ ο Ανώτατο Δικαστήριο δέχεται υπόθεση μήνυσης για αμίαντο. Associated Press. 4 Νοεμβρίου 1 996. http:/ /centralohio.thesource.net/files3/961 1048.html

Α Μ Ι Α Ν Τ Ο Σ

Το 1 955, όταν διαπιστώθηκε εκτεταμιΞνη χρήση αμιάντου στην πρώην ιΞδρα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις ΒρυξΕλλες, το κτίριο Μπερλαιμόν εγκαταλείφθηκε, ενώ εργάτες με πλήρη στολή προστασίας απομάκρυναν τη θανατηφόρο ουσία.

e

2 7

1. 3 Καπνός, υγεία και ψέματα

ο Αυτή η μαγνητική τομογραφία του στήθους ενός ασθενούς με καρκίνο του πνεύμονα που οφείλεται στο κάπνισμα αποκαλύπτει έναν μεγάλο κακοήθη όγκο στον αριστερό πνεύμονα (κόκκινο, πάνω δεξιά).

28

Όταν μω βιομηχανία εκατομμυρίων δολαρίων βρίσκεται αντιμέτωπη με ακράδαντα ιατρικά στοι­χεία που αποδεικνύουν ότι τα προϊόντα της είναι δηλητήρια, η πρόγνωση για τη βιωσιμότητα της βιομηχανίας δεν είναι καλή. Όταν όμως έρχονται στο προσκήνιο στοιχεία που δείχνουν ότι οι παρα­γωγοί προϊόντων καπνού γνώριzαν τους κινδύ­νους και συνέχιzαν να διαφημίzουν και να εμπο­ρεύονται τα προϊόντα τους, το θέμα εμφανίzεται μελανότερο. Οι Ρος Χάμμοντ και Άντυ Ρόουελ, μέ­λη της αντικαπνισηκής εκστρατείας που εκπροσω­πούν ομάδες δράσης, όπως η Εκστρατεία για Παι­διά Χωρίς Καπνό σης ΗΠΑ και η Δράση για το Κά­πνισμα και την Υγεία στην Αγγλία, δημοσίευσαν

μια έκθεση το Μάιο του 2001 που αποδεικνύει, κατά τα λεγόμενά τους, ότι η άρνηση, η απάτη και η συγκάλυψη είναι τα κύρια εργαλεία του κα­πνεμπορίου. Σχεδόν σε κάθε τομέα που προσέγγισαν, διαπίστωσαν ότι οι παραγωγοί τσιγάρων άλλα έλεγαν στο κοινό και σης κυβερνήσεις και τε­λείως άλλα στα άδυτα των συμβουλίων, των εργαστηρίων και των γρα­φείων τους. Η μεγάλη δημόσια διαμάχη για το κάπνισμα δεν οφείλεται σε έντιμους ανθρώπους που έχουν απλώς διαφορετικές απόψεις, αλλά εί­ναι μια προσεκτικά οργανωμένη και δαπανηρή εκστρατεία των εταιρει­ών καπνού προκειμένου να δημιουργήσουν σύγχυση.

Είναι δικαιολογημένες αυτές οι έντονες δηλώσεις; Η απάντηση είναι ναι. Μια έκθεση των ειδήσεων του BBC το Μάρτιο του 1998, για παρά­δειγμα, αποκαλύπτει στοιχεία ενός εμπιστευτικού εσωτερικού υπομνή­ματος που έστειλε το ερευνητικό τμήμα των Βρετανών παραγωγών τσι­γάρων Gallaher Ltd. στο διευθυντή διοίκησης της εταιρείας τον Απρίλιο του 1970. Το υπόμνημα αφορούσε συμπεράσματα από έρευνες που έγι­ναν τη δεκαετία του 1960 με σκύλους ως πειραματόzωα. Τα zώα είχαν ει­σπνεύσει καπνό τσιγάρου και όλα σχεδόν έπασχαν από δυσμενείς επι­πτώσεις στην υγεία τους. Η ερευνητική ομάδα κατέληγε ότι υπήρχε σχέ­ση <<πέρα από κάθε λογική αμφιβολία» μεταξύ του καπνού του τσιγάρου και της εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα στους σκύλους. Επισήμαιναν τη μεγάλη πιθανότητα ο καπνός του τσιγάρου να προκαλεί καρκίνο στους ανθρώπους. Αυτές οι πληροφορίες αποκαλύφθηκαν με εντολή ενός δικαστηρίου των ΗΠΑ σε μια δίκη κατά των εταιρειών καπνού.

Μιλώντας ανοιχτά Επί δεκαετίες διάφορα ανήσυχα άτομα στη βιομηχανία είχαν επιχειρή­σει, χωρίς επιτυχία, να φέρουν στο φως πληροφορίες για τον κίνδυνο των προϊόντων καπνού. Το 1 988 ο Τzέφρυ Γουίγκαντ, ένας υψηλά ιστάμενος βιοχημικός στον τομέα έρευνας και ανάπτυξης σε μια θυγα-τρική της εταιρείας British American Tobacco (ΒΑτ), λέγεται ότι ανα- � κάλυψε πως οι δικηγόροι της εταιρείας περιόριzαν την πρόσβαση σε ( \ επιστημονικά έγγραφα και παρεμπόδιzαν ανακοινώσεις ερευνητικών 1 αποτελεσμάτων που αφορούσαν τρόπους παραγωγής ασφαλέστερων τσιγάρων. Το επιχείρημά τους ήταν ότι η δημοσίευση τέτοιας έρευνας

μπορεί να αποκάλυπτε πως τα προϊόντα καπνού δεν ήταν ασφαλή και να εξέθετε ης εταιρείες καπνού σε μηνύσεις.

�2000 η Εππροπή Υγείας της Βουλής των Κωνοτήτων στην Αγ­γλία άf>�ωε να εξετάzπ ης στρατηγικές εταιρπών καπνού, όπως Pl1ilip Morris,�r, British American Tobacco, Imperial Tobacco κω Japan Tobacco. Η εππροπή συνόψωε ως εξής τα ευρήματά της:

Όπως βλέπουμε, οι εταιρείες επιδίωξαν να υπονομεύσουν την επιστημονική κοινή γνιuμη μέχρι του σημείου να φανεί γελοία. Τώρα λοιπόν οι εταιρείες γενι­

κά παραδέχονται πως το κάπνισμα είναι επικίνδυνο (αλλά προωθούν διασπαστικά επιχειρήματα όπου υποvοσύv πως η επιδημιολογία δεν είναι ακριβής επιστιzμη, οπότε σι αριθμοί όσων πεθαίνουν από το κάπνισμα ίσως είναι υπερβολικοί) · είναι διφορούμενες για την εθιστικότητα της ν ικοτίν ης · και προσπαθούν ακόμη να

υπονομεύσουν το επιχείρημα ότι το παθητικό κάπνισμα είναι. επικίνδυνο.

Μαύρη αγορά Τα τελευταία χρόνω έχει έρθει στο φως μω πω σκοτεΙνή πλευρά των δραστηρωτήτων των εται­ρπών καπνού. Σύμφωνα με όσα γράφουν 01 Ρέυ­μοντ Μπόννερ κω Κρίστοφερ Ντρου στους New York τim.es τον Αύγουστο του 1997, το παγκόσμο λαθρεμπόρΙΟ τω γάρων σχεδόν ψΙΠλαωάστηκε τη δεκαετία του 1990. Ανεξάρτητες έρευνες δείχνουν όη το 25% των τω γάρων που πουλωύνται στο ε­ξωτερικό περνούν από δίκτυα λαθρεμπόρων.

Οι κατασκευαστές δηλώνουν αδυναμία να το ανημετωπίοουν και υποστηρίzουν όη δεν αποδέ­χονται ούτε ενθαρρύνουν το λαθρεμπόρΙΟ τω γά­ρων. Ωστόσο μερικοί στενά εμπλεκόμενΟΙ στην εμπορική διάθεση τω γάρων λένε άλλα, υπονοώ­ντας όη δεν είναι ασυνήθωτο 01 εταιρείες να που­λάνε μεγάλες ποσότητες από γνωστές μάρκες σε δωνομείς που τα δωχετεύουν σε λαθρεμπόρους. Το άρθρο των New York Times αναφέρεται σε μω συνέντευξη ενός από τους μεγαλύτερους Ευρωπαίους εμπόρους, με έδρα την Ελβετία, του Μίκαελ Χένγκι, που βεβαιώνεΙ όη γω πολλά χρόνω αγόραzε δημοφιλείς μάρκες από τον δεύτερο μεγαλύτερο Αμερικανό κατασκευαστή, την R.J. Reynolds To­bacco Company. Το 1996 μόνο, η εταιρεία του χειρίστηκε πωλήσεις αξίας 100 εκατ. δολαρίων και παραδέχτηκε πως είχε μεταπωλήσει μεγάλο μέ­ρος των αποθεμάτων σε λαθρεμπόρους της Ισπανίας. Αυτός ο αριθμός όμως είναι σταγόνα στον ωκεανό. Οι δημοσΙΟγράφοι λένε όη οργανωμέ­να συνδικάτα εγκλήματος στην Ιταλία, διακινώντας τσιγάρα που προέρ­χονταν από τον μεγαλύτερο Αμερικανό κατασκευαστή, τη Philip Morris Companies Inc., και περνώντας τα από Ελβετούς διανομείς, έβγαzαν πε­ρίπου 500 εκατ. δολάρια το χρόνο.

Οι εταιρείες τσιγάρων ωχυρίzονται όη φταίνε οι κυβερνήσεις - η βα­σική απία του λαθρεμπορίου τσιγάρων είναι οι υψηλοί δασμοί και φό­ρω. Δεν είναι υπεύθυνοι για την πορεία των προϊόντων τους μετά την

Η ταινία του Χόλλυγουντ The lnsider, με πρωταγωνιστές τους Ράσσελ Κρόου και λλ Πατσίνο, αφηγείται την ιστορία του δρ. Τζέφρυ Γουίγκαντ. Το πρώην στέλεχος της καπνοβιομηχανίας κατηγόρησε τους πρώην εργοδότες του, Browπ & Williamson, επειδή απέκρυψαν το γεγονός ότι η νικοτίνη είναι εθιστική και ότι τα προϊόντα τους περιέχουν πρόσθετα που είναι γνωστό ότι αυξάνουν τον κίνδυνο ασθενειών.

29

Σ ΚΑ Σ Μ ΟΣ !

Η αντικαπνιστική διαφήμιση είναι πλέον τόσο εξεζητημένη όσο και οι εκστρατείες των εταιρειών καπνού. Όπως φαίνεται στην ει κόνα αυτη, ένα μεγάλο πούρο λέγεται πως ισοδυναμεί με ένα ολόκληρο πακέτο τσιγάρων.

30

πώληση και, ούτως ή άλλως, δεν πουλάνε εν γνώσει τους σε δωνομείς που τροφοδοτούν λαθρεμπόρους. Όμως μερικοί δωνομείς δεν συμφω­νούν με τη δήλωση αυτή. Ο Κορράντο Μπιάνκι, δω νομέας προϊόντων Philip Morris στην Ελβετία που τώρα έχει αποσυρθεί, είπε στους Μπόν­νερ και Ν τρου: <<Α ν 01 εταιρείες λένε όη δεν το ξέρουν [ όη κάπ01ες πω­λήσεις προορίzονται γω λαθρεμπόρω], λένε ψέματα . . . , και βέβαια το ξέ­ρουν>>. Λέγεται όη τουλάχωτον ένα υψηλόβαθμο στέλεχος εταιρείας τω γάρων, ανηπρόεδ ος μως ευρωπαϊκής θυγατρικής της Pl1ilip Mor­ris, παραδέχτηκε η γίν λαθρεμπόρω. Η Ελβετία δεν θεωρεί ης πω­λήσεις σε λαθρΘ ιπόρους πωνικό αδίκημα και 01 Ευρωπαίω ερευνητές δωμαρτύρονται γω το γεγονός όη η Ελβετία δεν είναι πω πρόθυμη να συνεργαστεί απ' όσο 01 εταιρείες καπνού.

Το λαθρεμπόρω συνέπεσε με την πτώση σης εσωτερικές πωλήσεις, που προέκυψε από την εκτεταμένη δημοωότητα των δυσμενών επι­πτώσεων του καπνίσματος. Το λαθρεμπόρω διευκολύνει επίσης την παράνομη εωαγωγή τσιγάρων όπου υπάρχουν εμπόδω σης νόμψες πωλήσεις, όπως υψηλοί φόρω και περωρωμοί εωαγωγών. Οι κατα­σκευαστές έχουν τα ίδω έσοδα είτε τα προϊόντα τους πωλούνται νόμι­μα είτε λαθραία, κω πολλοί βλέπουν το λαθρεμπόρω ως τρόπο δωτή­ρησης των πωλήσεων τώρα που η παραδοσωκή αγορά στερεύει.

Λέγεται όη το λαθρεμπόρω τσιγάρων ανθεί στην Κίνα, όπου υπάρ­χει μεγάλο δυναμικό αγοράς, και θεωρείται η <<έσχατη λύση» γω ης εταιρείες καπνού. Οι κινεzικές αρχές ανησυχούν όχι μόνο γω τα προ­βλήματα υγείας που θα προκύψουν από την εΠlθεηκή στρατηγική αγο­ράς που ακολουθεί η Δύση, αλλά και γω την τύχη της ευάλωτης κραη-

ΚΑ Π Ν Ο Σ , Υ Γ Ε Ι Α ΚΑ Ι Ψ Ε Μ ΑΤΑ

κής εταφείας καπνού που αποφέρει μέγα μέρος των κρατικών εσόδων. Οι ξένοι κατασκευαστές αποτρέπονται να κάνουν πωλήσεις στην Κίνα. Οι εκτιμήσεις ωστόσο δείχνουν ότι 70 με 80 εκατομμύρια τσιγάρα φτά­νουν στην Κίνα κάθε χρόνο από παράνομες οδούς, και τα μισά προέρ­χονται από βρετανικές και αμερικανικές εταφείες καη.νού.

Γέρικο γαϊδούρι δεν αλλάzει περπατησιά Η καπνοβιομηχανία διατείνεται πως ανένηψε και ισχυρίzεται ότι δεν πρέπει να την κρίνουμε από το παρελθόν της. Όμως οι επικριτές της επισημαίνουν παραδείγματα, όπως η κατάσταση στην Κίνα, επιμένο­ντας πως η βιομηχανία δεν έχει αλλάξει διόλου και δεν είναι άξια εμπι­στοσύνης. Ο δικαστικός αγώνας που εξελίσσεται σης ΗΠΑ, τον οποίο ξεκίνησαν θύματα του καπνίσματος με καρκίνο των πνευμόνων, επιτέ­λους σηκώνει το πέπλο 50 ετών μυστικότητας και ανευθυνότητας.

Ένα από τα πιο επικριτικά πρόσφατα σχόλια εμφανίστηκε στο βρετα­νικό ιατρικό περιοδικό Lancet, τον Απρίλιο του 2002, και περιγράφει πώς έγγραφα της καπνοβιομηχανίας, που αποκαλύφθηκαν σε πρόσφα­τες δίκες, δείχνουν ότι η αύξηση των θανάτων που συνδέονται με το κά­πνισμα θεωρείται <<παραπροϊόν» της επίτευξης των στόχων για διεύ­ρυνση της αγοράς. Ένας από αυτούς τους στόχους ήταν η άσκηση ισχυ­ρών πολιτικών πιέσεων για να πειστεί η Ευρωπαϊκή Ένωση να μην πε­ράσει μια Οδηγία που θα απαγόρευε τη διαφήμιση και τη χρηματοδότη­ση του τσιγάρου.

ο Η καπνοβιομηχανία της Κίνας απέδωσε 8,6 δις δολάρια ΟΕ κέρδη και φόρους το 1 995, αλλά οι αντ ικαπνιστές ισχυρίζοντα ι ότι το κάπνισμα στοιχίζει στη χώρα περισσότερα απ' όσα κφδiζει σε φόρους, εξαιτiας πρόωρων θανάτων, μειωμένης παραγωγικότητας και ιατρικών εξόδων.

Οι παιρεiες καπνού στις ΗΠΑ και τ ην Αγγλία κατηγορήθηκαν ότι προσπάθησαν να υπονομεύσουν τα επιστημονικά οτοιχεiα που αφορούσαν τους κινδύνους του καπνίσματος για την υγεία. Εδώ υψηλόβαθμα στελέχη αντιμετωπίζουν την Υποεπιτροπή Υγείας και Περιβάλλοντος της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ στην Ουάσινγκτον.

Bonner, R. και C. Drew. Οι κατασκευαστές τσιγάρων εμφανι'ζοvται να βοηθούν την άνοδο του λαθρεμπορίου. New York Πmes. 26 Αυγούστου 1 99 7.

Ενοχοποιητικά στοιχεία κατά εταιρείας καπνού. BBC News Online UK. 1 5 Μαρτίου 1 998.

Hammond, R. και Α. RοweΙΙ.Εμπιστεuθείτε μας: είμαστε της βιομηχανίας καπνού. Εκστρατεία για Παιδιά χωρίς Καπνό (ΗΠΑ)' Δράση για το Κάπνισμα και την Υγεία (Αwλία). http:ltobaccofreekids.orglcampaignlgloballdocslsearching.pdf.

Επιτροπή Υγείας της Βουλής των Κοινοτήτων (Αγγλία), Δεύτερη Συνεδρία 1 999-2000. Η βιομηχανία καπνού και οι κίνδυνοι του καπνίσματος για την υγεία. The Stationeιy Office. Ιούνιος 2000.

http:l Ι news6. thdo.bbc.co.ukllow Ι englishl ukl newsid _ 65000165.

Δικαστική δίωξη κατά εταιρειών καπνού. Διεύθυνση Αστικού Δικαίου του Υπουργείου Δικαιοσύνης των ΗΠΑ. Ενημέρωση 8 Ιουνίου 2001 .

www.usdoj.gov Ι civill casesltobacco2.

3 1

1. 4 Chlorpyrifos : Δολοφόνος με μυστικά

Χιλιάδες μήλα σε μια τεράστια δεξαμενή χημικών στη Χιλή.

Ο ψεκασμός καλλιεργειών με οργανοφωσφορικά σε μεγάλη κλίμακα ήταν κοινός τόπος στις ΗΠΑ και αλλού. Λέγεται όμως πως οι κατασκευαστές έχουν αποκρύψει πληροφορίες σχετικά με τις δυσμενείς επιπτώσεις τους στην υγεία.

ο

32

Το 1 965 η Dow Chemical Company έριξε στην αμερικανική αγορά μια οργανοφωσφορική ένωση, το chlorpyrifos. Εμφανίστηκε με ης εμπορι­κές ονομασίες Dursban και Lorsban και με τον καιρό αποδείχτηκε εξαι­ρετικά δημοφιλές εντομοκτόνο. Οι ετήσιες πωλήσεις του ξεπέρασαν τα 2 δις δολάρια και έγινε ένα από τα πέντε πρώτα εντομοκτόνα σε παγκό­σμια χρήση. Υπολογίστηκε ότι οι Αμερικανοί ψέκαzαν 4,5 με 6,3 χιλιά­δες τόνους Dursban στα σπίτια τους κάθε χρόνο για να σκοτώσουν κα­τσαρίδες, τερμίτες, μυρμήγκια, ψύλλους και κουνούπια. Μέχρι 5,5 χι­λιάδες τόνοι cl1lorpyrifos, με διάφορες εμπορικές ονομασίες, ψεκάzο­νταν κάθε χρόνο σε καλλιέργειες, πολλές από ης οποίες προορίzονταν για τα σουπερμάρκετ και τα πιάτα εκατομμυρίων οικογενειών της Αμε­ρικής.

Από το 1989 έως το 1997, το chlorpyrifos παρήγε η DowElanco, ιδιο­κτησία εν μέρει της Eli Lilly & Company, και στη συνέχεια μια θυγατρι­κή τής Dow, η Dow AgroSciences, που δήλωσε ότι το προϊόν ιΊταν <<α­ποδεδειγμένα ασφαλές και ποιοτικό». Σύμφωνα με δήλωση της εταιρεί­ας, <<έχουν διεξαχθεί πάνω από 3.600 μελέτες και εκθέσεις, που εξετά­zουν κρίσιμες πλευρές των προϊόντων chlorpyrifos σε σχέση με την

υγεία και την ασφάλεια. Όλες μαzί οι εκθέσεις και οι μελέτες βεβαιώνουν ότι τα προϊόντα cl1lor­pyrifos, όταν χρησιμοποιούνται σύμφωνα με ης οδηγίες, παρέχουν μεγάλα περιθώρια ασφάλειας τόσο για τους ενήλικες όσο και για τα παιδιά».

Πώς γίνεται λοιπόν τον Ιούνιο του 2000 η Υ­πηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ (ΕΡΑ) να κρίνει το chlorpyrifos αρκετά επικίνδυ­νο, ώστε να απαγορεύσει τη χρήση του σε σπίτια, σε κήπους και σε ορισμένες γεωργικές εφαρμο­γές, δίνοντας εντολή η χρήση του σε εσωτερικούς χώρους να γίνεται σταδιακά, σε πενταετή περίοδο; Η ιστορία που αποκαλύπτεται αποτελεί κλασική περίπτωση εμπορικής συγκάλυψης.

Η υπόθεση ως τώρα Έχει ειπωθεί ότι επί 1 Ο χρόνια, από το 1984 ως το 1994, τόσο η Dow όσο και η DowElanco απέκρυπταν ιατρικές αναφορές για δυσμενείς επιmώ­σεις στην υγεία που συνδέονταν με έκθεση σε clιlorpyrifos. Το 1997, σε μια υπόθεση στο ειρηνοδικείο της Βιρτzίνια κατά πολλών κατηγορουμέ­νων, μεταξύ των οποίων και η Dow, αποκαλύφθηκε ότι είχε zητηθεί από την Dow να υποβάλει στοιχεία ελέγχων του Dursban για τοξικότητα με­τά την καταχώριση του προϊόντος ως εντομοκτόνου από την ΕΡΑ, η οποία είχε γίνει το 1981 . Τον Ιούνιο του 1989 η ΕΡΑ αποφάσισε ότι οι με­λέτες που υποβλήθηκαν ήταν <<τελείως απαράδεκτες>> με τα τρέχοντα πρότυπα καταγραφής και δήλωσε ότι <<υπάρχουν κενά δεδομένων για την τοξικότητα του chlorpyrifos σε πολλούς τομείς σχετικούς με την έκ­θεση ανθρώπων ο' pυτό>>.

Η υπόθεση αποκάλυψε πολλά περιστατικά απόκρυψης πληροφο­ριών από την ΕΡΑ Αποκαλύφθηκε ότι μεταξύ 1984 και 1988 η Dow <<εί­χε παραλείψει να αναφέρει εγκαίρως στην ΕΡΑ σχεδόν 100 περιστατικά αδικαιολόγητων δυσμενών επιπτώσεων από chlorpyrifos». Τα περιστα­τικά αυτά αναφέρθηκαν μόλις το 1994, σε ορισμένες περιπτώσεις πάνω από 1 0 χρόνια αφότου συνέβησαν. Η καθυστέρηση στη μετάδοση της πληροφορίας παρενέβαινε κατάφωρα το Ομοσπονδιακό Διάταγμα Ε­ντομοκτόνων, Μυκητοκτόνων και Μυοκτόνων των ΗΠΑ (FIFRA), που διέπει την κατασκευή, πώληση και χρήση των εντομοκτόνων. Το διά­ταγμα ορίzει ότι τα <<περιστατικά δυσμενών επιπτώσεων>> πρέπει να αναφέρονται εντός 30 ημερών. Το 1 995 η ΕΡΑ κατέθεσε μήνυση κατά της DowElanco, αναφέροντας 288 περιπτώσεις όπου η εταιρεία δεν είχε συμμορφωθεί με τη νομοθεσία.

Η παράξενη λάμψη γύρω από την εικόνα του εγκεφάλου ενός ασθενούς σε μαγνητ ικη τομογραφία καταδεικνυει τη βλάβη που προκλήθηκε από δηλητηρίαση με οργανοφωσφορι κά .

Ένας ερευνητής τοποθετεί δείγματα σε αυτόματο δειγματολήπτη στα πλαίσια τοξικολογικής έρευνας για τ ι ς τοξικές επιπτώσεις οργανοφωσφορικών χημικών σε ζωντανούς ιστούς.

3 3

Σ ΚΑΣ Μ ΟΣ !

Μια γυναίκα, ουσιαστικά χωρίς προστασία από τις βλαβερές επιπτώσεις, ψεκάζει οργανοφωσφορικό εντομοκτόνο στο χωράφι.

Ψέματα, ψέματα Όταν η DowElanco υπέβαλε τελικά ης αναφορές στην ΕΡΑ, έγινε σαφές όη το chlorpyrifos υπήρχε περίπτωση να είναι αηία χρόνιων νευρικών παθήσεων, όπως πονοκέφαλοι, ίλιγγοι, δωνοηηκή σύγχυση, κυκλοθυ­μία, καθώς και άλλων συμπτωμάτων. Η έκθεση της υπηρεσίας, που ολοκληρώθηκε τον Ιανουάριο του 1997, δωπίστωσε όη <<η Dow Elanco δήλωσε αναληθώς όη δεν γνώριzε την εμφάνιση συμπτωμάτων δηλη­τηρίασης από οργανοφωσφορικά έπεηα από χρήση chlorpyrifos>>. Έγι­νε μια εκούσω συμφωνία να δωκοπούν πολλές από ης χρήσεις του χη­μικού, όπως ψεκασμοί κω εκνεφώσεις. Συμφωνήθηκε επίσης όη θα άλ­λαzαν οι ετικέτες των προϊόντων που περιείχαν chlorpyrifos και όη χρεωzόταν περαπέρω έρευνα γω ης επιπτώσεις της έκθεσης σε chlorpy­rifos. Μω κυβερνηηκή μελέτη των ΗΠΑ που έγινε το 1994 δωπίστωσε όη πάνω από 80% των Αμερικανών είχαν ανιχνεύσιμα επίπεδα τριχλω­ροπυριδινόλης (ενός συσταηκού του chlorpyrifos) στα ούρα τους, που σημαίνει όη οι περισσότεροι Αμερικανοί έχουν υποστεί χρόνω έκθεση στο χημικό. Σύμφωνα με την Gardener's Supply Company, οι μελέτες εντόπισαν το χημικό στο 90% των ενηλίκων κω στο 89% των παιδιών που εξετάστηκαν.

Doππay, Α. Chlorpyrifos (ή Dursbaπ) - Τα γεγονότα. Η ΕΡΑ απαγορεύει το εντομοκτόνο Dυrsban, αναφέρει πως υπάρχουν εναλλακτικά. CNN. 8 Ιουνίου 2000. Πηγή: DowEianco, 1 994. Συμμόρφωση της DowEianco προς την

Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ για γνωστοποιήσεις προς την Υπηρεσία σχετικές με μηνύσεις από τις 1 3 Οκτωβρίου 1 994 έως τις 4 Νοεμβρίου 1 994. Bhopal (Union Carbide Corporation). Χωρίς ημερομηνία. www.bhopal.πet/chlorpyrifos.html

Η Dow AgroScieπces Caπada Ιπc. ανακοινώνει αλλαγές στη χρήση των προιόντων chlorpyrifos. Canada NewsWire. Σεπτέμβριος 2000. www.newswire.ca/releases/September2000/25/c6853.html

Στατιστικά στοιχεία της Dow. Bhopal (Union Carbide Corporation). Χωρίς ημερομηνία. www.bhopal.net/dowimbalance.html

Η ΕΡΑ απαγορεύει το κορυφαίο εντομοκτόνο της χώρας. Gardener's Supply Company. Ιούνιος 2000. www.gardeners.com/commuπity/Gajuπeoob.asp

34

http:/ /cnπ.com/2000HEAL TH/06/08/dursbaπ.baπ.02/

]ames, S. Unioπ Carbide, Dοw-εικόνες της Μποπάλ, Πόλεμος του Βιετνάμ. Reuters News Serνice. 1 5 Αυγούστου 1 999. www.bhopal.net/UCCDowimages.html

Lescs εναντίον Dow Chemical Co. Δικογραφία. Public Citizen. Χωρίς ημερομηνία. www.citizeπ.org/litigatioπ/briefs/Preemptioπ/articles.cfm

Shaw, R. Εντομοκτόνο στα δικαστήρια με την ΕΡΑ. Eπvironmenta/ News Network. CNN. 25 Ιανουαρίου 2000. www.cnn.com/2000/NATURE/01/25/pesticide.enn

Σύνοψη των κινδύνων του Dursban. Natural Resources Defense Council. 5 Σεπτεμβρίου 2000. www.nrdc.org/health/pesticides/bdursban.asp

1.5 Κ1νητά τηλέφωνα: Πόσο ασφαλείς είμαστε;

Το 1999 ΟΙ πωλΙΊοπς ΚΙνητών τηλεφώνων σης ΗΠΑ είχαν ξεπεράσει το 37 δις δολάριο και το 2000 εξακολουθούσαν να ανεβαίνουν. Όπως φοvτάzε­στε, οι κατασκευαστές ΚΙνητών τηλεφώνων και οι εταιρείες παροχής τηλε­πικΟΙνωνιών επιμένουν ότι είναι ασφαλή στη χρήση τους. Ο Νόρμαν Σά­ντλερ, διευθυντής διεθνών θεμάτων στρατηγικής της Motorola, καθησύ­χασε τους πελάτες το 2001 λέγοντας ότι <<δεν υπάρχει κανένα αξιόπιστο επιστημονικό στΟΙχείο που να συνδέει τη χρήση ασύρματων τηλεφώνων με κινδύνους γιο την υγεία>>. Η εκπρόσωπος μιας οπό τις μεγαλύτερες εταιρείες επικΟΙνωνίας των ΗΠΑ, της Verizon Coωωunications, έκανε μια εξίσου κοθησυχοστικι1 δι1λωση. «Το διαθέσιμο επιστημονικά στΟΙχείο δεν δείχνουν καμία δυσμενή επίπτωση στην υγεία» είπε.

Κι όμως, ήδη οπό το 1999, υπό την πίεση ιατρικών εμπειρογνωμόνων, η κυβέρνηση της Α γγλίος ίδρυσε μια ανεξάρτητη ομάδα υπό την προεδρία του Σερ Ουίλλιομ Στιούαρτ γιο να μελετήσει τις ενδεχόμενες δυσμενείς επιπτώσΕΙς οπό τη χρήση κινητών τηλεφώνων. Τον Απρίλιο του 2000 αποκαλύφθηκε ότι ΟΙ υπεύθυνΟΙ ασφαλείας της Διεύθυνσης Τ ροφίμων και Φορμά-κων των ΗΠΑ (FDA) διερευνούσαν επίσης το zήτη-μο, με βάση δύο μελέτες τις οποίες χρηματοδότησε η ΑμερικονικιΊ Ένωση Βιομηχανίας Κυψελοειδών Τηλεφώνων (CIIA) με 27 εκοτ. δολάριο. Οι μελέτες αυτές στόχευαν στον κοθησυχοσμό των καταναλω-τών σχετικά με την ασφάλεια των ΚΙνητών τηλεφώ- ι νων. Μία οπό τις μελέτες όμως, που διεξήχθη οπό το Αμερικανικό Ίδρυμα Υγείας της Νέος Υόρκης, ανέφερε ότι είχε εντοπιστεί κάπΟΙο σχέση μεταξύ της ακτινοβολίας των ΚΙνητών τηλεφώνων και ενός τύ-που όγκου στον εγκέφαλο. Η άλλη, του Δικτύου Ε­νωμένων Εργαστηρίων, διαπίστωσε αλλοίωση του DNA σε ανθρώπινο αιμοσφαίριο κατά την έκθεση σε μεγάλες δόσεις ακτινοβολίας κινητών τηλεφώ-νων, που <<ενδέχεται να δημιουργούν το γενετικό υπόβαθρο του καρκίνου».

ΕκατομμύρΙα γονείς αγοράζουν κΙνητά τηλέφωνα στα παΙδΙά τους γ1α λόγους ασφάλεΙας, αλλά με τ 1 κόστος;

Η ψηφΙακή ΕΙ κόνα της κατανομής θερμότητας μετά τη χρήση κΙνητού τηλεφώνου.

35

Σ ΚΑ Σ Μ Ο Σ !

-

Σήμερα θεωρείται βέβαιο ότι μπορεί να προκληθεί καρκίνος ως αντίδραση στην ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων. Και όμως, η βιομηχανία συνεχίζει να αντικρούει τους επιστημονικούς ισχυρισμούς.

_) i) (. ) i) (_ ) i) (' '_) i) (·

Άρνηση Η CΠΑ αγνόησε τα ευρήματα. Όμως οι προειδοποη)σεις αυτές δεν εί­ναι οι μόνες. Στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον, ο βιοτεχνολόγος δρ. Χένρυ Λάι έχει δημοσιεύσει πολλά ερευνητικά άρθρα που δείχνουν ότι αρουραίοι παρουσιάzουν μετρήσιμη γενετική εγκεφαλική βλάβη ύστε­ρα από έκθεση σε ακτινοβολία παρόμοιας μορφής και έντασης με εκείνη των κινητών τηλεφώνων. Άλλοι ανεξάρτητοι ερευνητές στο Αμερικανι­κό Ίδρυμα Υγείας μελέτησαν την εμφάνιση ενός συγκεκριμένου τύπου εγκεφαλικού όγκου, ο οποίος αναπτύσσεται από έξω προς τα μέσα (νευ­ρωνικός όγκος). Ανακάλυψαν ότι 14 στους 34 ασθενείς με αυτόν τον τύ­πο καρκίνου χρησιμοποιούσαν κινητά τηλέφωνα, και το συμπέρασμα ήταν ότι οι χρήστες διέτρεχαν υπερδιπλάσιο κίνδυνο ανάπτυξης νευρω­νικού όγκου. Ένας ιατρικός φυσικός, ο Φίλιπ Ντέντu, γράφοντας στο βρετανικό ιατρικό περιοδικό Lancet προειδοποιεί ότι <ψε βάση την εμπειρία από την ιονίzουσα ακτινοβολία και τα ραδιενεργά υλικά, η εύ­κολη απόρριψη του ενδεχομένου να υπάρχουν αδιόρατες επιπτώσεις της παλμικής ακτινοβολίας μικροκυμάτων χαμηλής έντασης είναι ιδιαί­τερα απερίσκεπτη».

Το Μάιο του 2000 η Έκθεση Στιούαρτ έκανε διάφορες υποδείξεις προφυλάξεων σχετικά με τη χρήση κινητών τηλεφώνων, αλλά το Δεκέμ­βριο του ίδιου έτους η βιομηχανία κινητής τηλεφωνίας κατηγορήθηκε από τον εξέχοντα ακαδημαϊκό του Πανεπιστημίου του Γουώργουικ, δρ. Τzέραλντ Χάυλαντ, ότι εκμεταλλεύτηκε ασαφή σημεία της αναφοράς προκειμένου να <<θολώσει τα νερά». Έρευνες που δημοσιεύτηκαν στο Lancet επίσης δείχνουν πως όχι μόνο το επίπεδο κινδύνου είναι ασαφές, αλλά οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας ενδέχεται να εκμεταλλεύονται την αβεβαιότητα γω να δημιουργήσουν σύγχυση στους αγοραστές.

Τον Ιούνιο του 2001 οι επιστήμονες της Αυστραλίας δημοσίευσαν έρευνα που έδειχνε ότι τα κινητά τηλέφωνα μπορεί να προκαλούν καρ­κίνο σε χαμηλότερα επίπεδα ακτινοβολίας από εκείνα που αναγνωρί­

\ zονταν ως δυνητικά επικίνδυνα μέχρι τότε. Τα ευρήματα της Αυστρα-

36 '--_

)λίας περιλαμβάνουν το ενδεχόμενο ορισμένοι τύποι καρκίνου να προ­καλούνται όταν το σώμα αναγκάzεται να παράγει ασυνήθιστα επίπεδα

K I N H TA Τ Η Λ Ε Φ Ω Ν Α : Π Ο Σ Ο Α Σ Φ ΑΛ Ε Ι Σ Ε Ι Μ ΑΣ Π ;

πρωτεϊνών θερμικού σοκ (γνωστές ΚΟ! ως πρωτε1Ύες υπερέντασης, επειδή παράγοντω όταν το σώμα νιώθει υπερβολική zέστη, κρύο ή στέ­ρηση οξυγόνου) ως αντίδραση στην ακτινοβολία των κινητών τηλεφώ­νων.

Η υπόθεση ανάβει Τον Απρίλιο του 2001 αρκετές εταιρείες κινητής τηλεφωνίας ήταν κατη­γορούμενες σε δύο δίκες στις ΗΠΑ, όπου αναφέρθηκαν σχέσεις μεταξύ κινητών τηλεφώνων και ενδεχόμενων κινδύνων υγείας. Η Washington Post ανέφερε ότι οι αγωγές κατονόμαzαν 25 από τις μεγαλύτερες εταιρεί­ες του χώρου, γνωστά ονόματα όπως Motorola, Nokia και Ericsson. Στις μηνύσεις αναφέρεται επίσης ότι βλάβες σε ουσιώδεις εγκεφαλικές λει­τουργίες, γενετικές ανωμαλίες και άλλες ευαισθησίες σε τοξίνες και μο­λύνσεις σχετίzοντω με τα κινητά τηλέφωνα. Ένας από τους δικηγόρους των εναγόντων, ο Πήτερ Άντzελος, κατηγόρησε τις εταιρείες κινητής τη­λεφωνίας γω εν γνώσει τους πώληση επικίνδυνων προϊόντων, που έχουν επιφέρει βλάβες στους πελάτες λόγω της έκθεσής τους σε ακτι­

νοβολία. Οι εκπρόσωποι της βιομηχανίας κινητών τηλεφώνων συνεχίzουν

να αντικρούουν πολλούς από τους ισχυρισμούς αυτούς και επιμένουν ότι τα κινητά τηλέφωνα είναι ασφαλή. Ποιον να πιστέψουμε;

Ένας επιστήμονας ερευνά τους ενδεχόμενους κινδύνους υγείας από τη χρήση κινητών τηλεφώνων κάνοντας δοκιμές σε ένα ομοίωμα κεφαλιού, με τεχνητό δέρμα και άλλους ιστούς, προκειμένου να μελετήσει τις επιπτώσεις της ακτινοβολίας.

Ahmed, Κ. Τ α κινητά αποτελούν κίνδυνο για την υγεία. Observer Expert Group. EMFacts Coπsultaπcy. 30 Απριλίου 2000. www.tassie.net.au/emfacts/mobiles/obserνer.html

Left, S. Φουντώνει η διαμάχη για τον καρκίνο από κινητά. The Guardian. 26 Ιουνίου 2001 . www.guardian.co.uk/Priπt/0%2C3858%2C4210967%2COO.html

Allen, Ρ. Εταιρείες κινητής τηλεφωνίας «αερολογούν για θέματα ασφαλείας». Network News. 7 Δεκεμβρίου 2000. www.νnunet.com/News/1 1 15176

Ananoνa. Εταιρείες κινητής τηλεφωνίας κατονομάζονται αε μήνυση για υποτιθέμενους κινδύνους προς την υγεία. RF Safe LLC. 20 Απριλίου 2001 . www.sartests.πet/ articles/ ananova _ 04200 l.htm

Rosenberg, Ε. και 1 - Corbett Dooren. Οι κίνδυνοι για την υγεία από τα κυψελοειδή τηλέφωνα πρέπει να μελετηθούν, λέει το FDA. (Seattle Post-lntelligencer: Washington Bureau.) EMFacts Consultancy. 1 η Απριλίου 2000. www.tassie.net.au/emfacts/mobiles/fcc_waring.html

37

1 . 6 Σύνδρομο Οικονομικής θέσης

Οι ΕπιβάτΕς στην οικονομική θέση των αφοπλάνων κάθονται πολύ στριμωγμένο. Γνωστή μΕ το κοινό όνομα «Σύνδρομο Οικονομικής θέσης>>, η Dvτ ΟΕ ΕΠΙβάτΕς αφοπλάνων έχΕι συνδΕθΕί μΕ την ακινησfα στο αΕροσκάφος λόγω έλλΕιψης χώρου.

38

Τον Ιούλιο του 2001 ο Πι\τερ Μπάπον, πρώην καθηγητής της ιατρικής του Πανεπωτημίου του Κέιπ Τάουν, αποκάλυψε εκπληκτικές πληρο­φορίες σχετικά με το <<Σύνδρομο Οικονομικής θέσης>> - κοινή ονομασία μίας πάθησης που μπορεί να αποβεί μοιραiα, γνωστής ως «εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση» (DVT), από την οποία κινδυνεύουν οι επΙβάτες των αερογραμμών. Η Britisl1 Airways, η Qantas και η KLM αντιμετωπί­zουν μηνύσεις στην Αυστραλία και την Αγγλία, επειδή δεν προειδοποί­ησαν τους επιβάτες για τους κινδύνους της DVI. Έχει ειπωθεί ότι ίσως μηνυθεί και η Air France. Α ν δικαιωθούν οι μηνυτές, το κόστος για τις αερογραμμές μπορεί να φτάσει τα εκατομμύρια δολάρια.

Πρώτα ευρήματα Το 1967 ο Μπάιτον εργαzόταν στο Νοσοκομείο Χίλλινγκτον, στο Λον­δίνο, όπου εξέταzε όλα τα επείγοντα περωτατικά του Αεροδρομίου Χι\­θροου. Την επόμενη χρονιά, αυτός κι ένας άλλος γιατρός, ο Πήτερ Ρί­τσαρντς, που εργαzόταν για τις Ηνωμένες Ιατρικές Υπηρεσίες Αερο­πορικών Εταιρειών στο Χήθροου, ανέλυσαν τις παθήσεις 25 επιβατών, που εωήχθηοαν στο νοσοκομείο μεταξύ 1963 και 1965. Η εργασία, που τέθηκε στη διάθεση όλων των αερογραμμών, προειδοποιούσε για τους κινδύνους της DVT σε πολύωρες πτήσεις. Κατέληγε ότι τα μεγάλα δια­στήματα ακινησίας, σε συνδυασμό με την πίεση που ασκεί το κάθωμα του αεροπλάνου στο πίσω μέρος των ποδιών και με την έλλειψη οξυγό­νου στο θάλαμο, δημιουργούσαν «ιδανικές ουνθι\κες για επίσπευση της εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης>> . Η εργασία δημοσιεύτηκε στο Britisl1 HeαYt Jοιαηα! (Βρετανικό Περιοδικό για τηv Καρδιά) και συνεχίστηκε με περαπέρω αλληλογραφία του Ρίτσαρντς το 1973.

Η αποκάλυψη του Μπάιτον έρχεται μάλλον σε αντίθεση με τη δήλω­ση της British Airways, η οποία ισχυρίzεται όη μόλις τη δεκαετία του 1990 <<άρχισε να βλέπει ένα μεγάλο κύμα απόψεων που έδειχναν πιθανή σύνδεση μεταξύ DVT και πολύωρου ταξιδιού . . . , εκ των υστέρων είναι εύκολο να αναλογιστούμε ποιες θα έπρεπε να ήταν οι προτεραιότητες του κλάδου>>. Ο Μπάιτον όμως αντικρούει αυτή τη δήλωση. Τον ισχυρι­σμό όη οι αερογραμμές γνώριzαν τον κίνδυνο επί 30 χρόνια υποστηρί­zει και ο Φάρρολ Καν, διευθυντής του Ιδρύματος Υγείας της Αερο­πλο·faς (ΑΗΙ) που βρίσκεται στην Α yyλίa.

τ ριάvτα χρόνια αργότερα Το θέμα της DVT παρουσιάστηκε πρώτη φορά στο κοινό της Αγγλίας το Νοέμβριο του 1998, όταν η εφημερίδα Observer αποκάλυψε 12 περι­πτώσεις DVT που είχαν οδηγήσει σε ασθένεια, ακρωτηριασμό ή θάνατο και ανέφερε όη ο Καν εί-χε πει: <<Οι αεροπορικές επιχειρήσεις της Αγγλίας δεν είναι πρόθυμες να το αποκαλύψουν>>. Άλλοι ειδικοί επιβεβαίωσαν στο δημοσιογράφο του Ob-

server Τzων Σουήνυ όη το πρόβλημα είχε συγκα-λυφθεί και οι κίνδυνοι δεν εξηγούνταν στους επι-βάτες.

Πρώτη η Observer ανέφερε ισχυρισμούς ότι για­τροί αεροπορικών εταιρειών yνώριzαν τους κινδύ­νους που σχετίzονταν με την ακινησία σης πολύω-

I I

ρες πτήσεις ήδη από το 1968. Αυτό αποκαλύφθηκε τον Ιανουάριο του 2001, όταν ειπώθηκε επίσης ότι η British Airways δεν είχε επιτρέψει σε γιατρούς πρόσβαση στη βάση δεδομένων των επιβατών της προκειμένου να διεξαγάγουν περαιτέρω έρευνες. Ο Καν ανέφερε τη μετριοπαθή εκτίμηση όη εμφανί­zονται 30.000 περιπτώσεις DVT το χρόνο λόγω των πολύωρων πτήσεων στη στριμωγμένη οικονομική θέση.

I

Το 1998 ένας εκπρόσωπος της Διοίκησης Πολι­ηκής Αεροπορίας (CAA) στην Αγγλία προέβαλε το εξής επιχείρημα: <<Δεν υπάρχουν ιατρικά στοι­χεία όη η εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση παρου­σιάzεται συχνότερα στους επιβάτες αεροπλάνων απ' όσο στο σύνολο του πληθυσμού>>. Πιο πρόσφα­τα, ένας εκπρόσωπος της British Airways λέγεται ότι είπε: «Λίγα είναι τα στοιχεία που δείχνουν όη η DVT προκαλείται από την πτήση· θα μπορούσε να συμβεί ύστερα από οποιαδήποτε μακρά περίοδο ακινησίας>>. Ένας μεγάλος αριθμός ιατρικών ε­μπειρογνωμόνων όμως δεν συμμερίzεται αυτή την άποψη. Ο δρ. Τzων Σκορ του Πανεπιστημιακού Κολεγίου του Λονδίνου δηλώνει όη: <<Υπάρχει πλήθος ανέκδοτων στοιχείων από νοσοκομεια-

I I , ,

,

I I

I

Αυτό το απλό διάγραμμα δείχνει την πορεία ενός θρόμβου που ελευθερώνεται οπό μια φλέβα στο πόδι και ταξιδεύει προς τους πνεύμονες.

ο

39

Σ ΚΑ Σ Μ ΟΣ !

Το αριστερό πόδι του ασθενοuς έχει πρηστεί λόγω της Dvτ, η οποία προκαλείται από το συνδυασμό αργής ροής αίματος με f.ναν επιπλf.ον παράγοντα που οδηγεί σε θρόμβωση. Όταν f.νας τέτοιος θρόμβος ελευθερωθεί και φτάσει στους πνεuμονες, μπορεί να φράξει μια αρτηρία και να προκαλΕσει πνευμονική εμβολή.

40

κούς γιατρούς για τη σχέση μεταξύ θρόμβων κω πολύωρων πτήσεων. Η θέση της CAA είναι όη, αν το πρόβλημα παρουσωστεί μετά την πτήση, δεν τους αφορά» . Ο Πήτερ Μπάπον συνοψίzη ακρι­βέστερα την κατάσταση λέγοντας: «Το θέμα είναι πως πρόκεπω γω ΟΙκονομικό πρόβλημα· όσο πε­ρωσότερα και όσο ΠΙΟ στρψωγμένα είνω τα καθί­σματα, τόσο μικρότερο είνω το κόστος γω ης ε­ταφείες>> . Αν οι αεροπορικές εταφείες αναγνώρι­zαν την ύπαρξη του κινδύνου, θα αναγκάzονταν να αυξήσουν το χώρο των καθωμάτων, μπώνο­ντας έτσι τους επιβάτες κω ανεβάzοντας ης ημές των εωπηρίων.

Ανεξάρτητες έρευνες που έκανε το 2002 το ΑΗΙ αποκαλύπτουν όη 01 νεαροί επιβάτες είνω εξίσου πιθανό να πάθουν DVT όσο κω 01 μεγαλύτεροι. Η Ρουθ Κρωτόφερσεν, πρόεδρος της Ένωσης θυ­μάτων DVT Προερχόμενης από Πτήσεις, η κόρη της οποίας πέθανε από εν τω βάθει φλεβική θρόμ­βωση στα 28 της, ΙΟχυρίzεται όη: «Οι αεροπορικές

εταφείες ελάχιστα σέβοντω την ανθρώπινη zωή. Οι θάνατ01 επιβατών ανημετωπίzοντω με περιφρόνηση» . Πολλές εταφείες, μεταξύ τους η Britisl1 Airways κω Virgin Atlantic, έχουν πλέον αρχίσει να επωημαί­νουν τους κινδύνους στους ταξιδιώτες, όμως πολλές άλλες εταφείες τη­ρούν σιγή ιχθύος. Τον ΙανουάρΙΟ του 2001 η British Airways έβαλε σε περίοπτη θέση στην ιστοσελίδα της μια μελέτη που υποβαθμίzει τους κινδύνους της DVT σε πολύωρες πτήσεις.

Αντιμέτωποι με την αλήθεια Τον ΑπρίλΙΟ του 2001 το ΑΗΙ ωχυρίστηκε όη ΟΙ αεροπορικές εταφείες δεν έκαναν αρκετά γω να ανημετωπίσουν το πρόβλημα και όη με το να εθελοτυφλούν θα μπορούσαν να βρεθούν σε δικασηκό αγώνα. Η συμ­βουλή αποδείχτηκε καίρω, καθώς τρεις μήνες αργότερα ένα νομικό γρα­φείο της Αυστραλίας, ΟΙ Σλέητερ & Γκόρντον, εξέδωσε εντάλματα από το Ανώτατο ΔικαστήρΙΟ της Βικτώρω εκ μέρους τριών εναγόντων κατά της British Airways, της Qantas, της KLM και της ΔΙΟίκησης Ασφαλείας της Πολιηκής Αεροπορίας της Αυστραλίας. Μία εβδομάδα αργότερα, ένα νομικό γραφείο του Χέρφορντσφ ξεκίνησε παρόμ01α νομική δωδικασία στην Α yyλία εκ μέρους 30 Άγγλων, θυμάτων της DVT, εκ των οποίων ΟΙ 10 είχαν πλέον πεθάνεΙ. Ένας εκπρόσωπος της εταφείας προειδοποίησε όη, αν αυτά τα αρχικά απήματα ικανοπ01ηθούν, υπήρχε δυνατότητα γω σωρεία ενταλμάτων κατά διαφόρων αεροπορικών εταιρειών.

Η αρχική αντίδραση της Britisl1 Airways ήταν να υποστηρίξει όη κά­νει το μέγιστο δυνατό για να προειδοπΟΙήσει τους επιβάτες σχεηκά με τους ενδεχόμενους κινδύνους κω ανακοίνωσε όη ήθελε να μάθει πε­ρισσότερα γω την DVT Ωστόσο, όπωα ενέργεια επανόρθωσης και να κάνουν ΟΙ αεροπορικές εταφείες, μπορεί να είνω πολύ λίγη κω να φτά­σει πολύ αργά.

Οι αερογραμμές αντιμετωπίζουν μηνύσεις για DVf. BBC News Online. 30 Ιουλίου 2001 . http:l Ιnews.bbc.co. uklhil englishl ukl newsid _146300011463 757 .stm

Μηνύσεις κατά αερογραμμών σε περιπτώσεις DVf. Ananova. 1 6 Ιουλίου 2001 . www.ananova.comlnewslstorylsm_352863.html

Στρίμωγμα στους ουρανούς. The Observer. 1 4 Ιανουαρίου 2001 . www.observer.co.uklfocuslstoryl0,6903,422037,00.html

Συνεχίζεται η διαμάχη πάνω στην αντίδραση των μεταφορέων στους φόβους για την υγεία. World Airline News. 27 Απριλίου 2001 . www.findarticles.comld_ dlslmoZCK/17 _1 1 1738274231pllarticle.jhtml

Farraπt, D. θύματα της DVf υποβάλλουν μηνύσεις. The Age. 1 8 Ιουλίου 2001 . www. theage.com.aul newsl nationall2001 107 /18IFFX5XT 6K8PC.html

Σ Υ Ν Δ Ρ Ο Μ Ο Ο Ι ΚΟ Ν Ο Μ Ι Κ Η Σ Θ Ε Σ Η Σ

Έγχρωμες ακτινογραφίες δύο όψεων ενός ποδιού όπου εμφανίζεται DVf. Ο aφύσικος θρόμβος (κόκκινο) εμποδίζει τη ροή του αίματος (λωκό) μέσα στη φλέβα.

Η κόλαση των μεγάλων αποστάσεων. The Observer. 14 Ιανουαρίου 2001 . www.observer.co.uklleaderslstoryl0,6903,422008,00.html

Naidoo, Μ. Οι αερογραμμές «Κρατούσαν χρόνια το μυστικό>. lndependent On Line. 28 Ιουλίου 2001 . www .iol .co.zalindex.php ?click _id=79&art -id=qw996318782157 Α622

Sweeney, j. Κίνδυνοι για την υγεία στην οικονομική θέση. The Observer. 22 Νοεμβρίου 1 998. www .observer.co.uklu k _ newsl story 10,6903,529217,00. html

Τ ucker, Κ. Το «Σύνδρομο Οικονομικής θέσης» συνιστά μεγάλο κίνδυνο για την υγεία. World Socialist Web Site. 26 Ιανουαρίου 2001 . www. wsws.orgl articlesl200 1 ljan2001 Ι dνt -j26 _prn.shtml

Οι νέοι είναι «Εξίσου ευάλωτοι στην DVf». Ananova. 9 Μα1ου 2002. www .ananova.coml newsl story Ι sm _ 5845 1 2.html

4 1

1 . 7 ΜυστΙκά γΙα την ασφάλεΙα των οχημάτων

7 Μαlου 1 977. Ο δικηγόρος των καταναλωτών Ραλφ Νέηντερ με ένα μικρό κορίτσι οε μια επίδειξη για το σύστημα των αερόσακων. Το κοριτσάκι κάθεται ήρεμα ενώ ο αερόσακος «σκάει>> στο πρόσωπό της.

Η Cheνrolet Corvair Monza GT του 1 963, με πίσω κινητήρα, που έφτανε ταχύτητες έως 300 χιλιόμετρα την ώρα. Το 1 965 ο Ραλφ Νέηντερ είπε ότι υπήρχε σοβαρό ελάττωμα στις αναρτήσεις της.

42

Τη δεκαετία του 1960, ο Ραλφ Νέηντερ έγινε η πλη­γή της αμερικανικής βιομηχανίας αυτοκινήτων λέ­γοντας όη οι καταοκευαστές αυτοκινήτων είχαν αμελήσει να καταστήσουν τα οχήματα ασφαλέστε­ρα κατά τρόπους που η επιστήμη είχε καταδείξει εφικτούς. Το 1965 δημοσίευσε το βιβλίο Unsαfe αt

αny Speed (Ανασφαλιjς σε κάθε ταχύτητα), όπου κατη­γορούσε διάφορους κατασκευαστές, όπως η Gene­ral Motors (GM), για επικίνδυνες ατέλειες σης α­ναρτήσεις της Cheνrolet Corνair. Το βιβλίο προκά­λεσε τέτοιο σάλο σης ΗΠΑ, ώστε η κυβέρνηση έ­κρινε απαραίτητο να περάσει το Νόμο Εθνικής Α­σφάλειας της Κυκλοφορίας και των Μηχανοκίνη­των Οχημάτων το 1966. Κατ α πόσο όμως η στάση του Ν έηντερ οδήγησε στην κατασκευή ασφαλέστε­ρων οχημάτων; Η κατάσταση βελτιώθηκε ης επό­μενες δεκαετίες, όμως δεν είναι όλα τέλεια. Εξακο­λουθούν να εμφανίzονται στοιχεία που δείχνουν όη οι κατασκευαστές αυτοκινήτων εκμεταλλεύο­

νται κρυφά <<παραθυράκια» και βάzουν το κέρδος πριν από την ασφά­λεια.

Ντεπόzιτο βενzίνης της GM Το 1973 ο Έντουαρντ Άιβυ, ένας μηχανικός του κλάδου Oldsmobile της GM, έστειλε στα ανώτερα κλιμάκια ένα υπόμνημα για τη σχέση «κό­στους-απόδοσης>> των συστημάτων καυσίμων. Οι στατιστικές έδειχναν όη μέχρι 500 θύματα απανθρακώνονταν κάθε χρόνο σε αυτοκίνητα της GM. Λέγεται όη ο Άιβυ απέδωσε μια θεωρητική <<αξία» 200.000 δολα­ρίων σε κάθε θάνατο και πολλαπλασιάzοντάς τη με τον αριθμό των θα­νάτων κατέληξε στα 100 εκατ. δολάρια. Στη συνέχεια υπολόγισε το κό­στος για κάθε ένα από τα 41 εκατομμύρια αυτοκίνητα που ήταν σε κυ­κλοφορία στα 2,40 δολάρια. Το συ�mέρασμα ήταν όη, αν η GM μπορού­σε να τοποθετήσει ένα ασφαλέστερο ντεπόzπο βενzίνης για λιγότερο από 2,40 δολάρια, θα κέρδιzε χρήματα. Ωστόσο το πραγματικό κόστος για την τοποθέτηση ασφαλέστερων ντεπόzπων θα ήταν 8,59 δολάρια ανά αυτοκίνητο. Στο μεταξύ, τα ντεπόzπα της GM εξακολουθούσαν να εκρήγνυνται και να καίγονται σης συγκρούσεις. Το 1981 ο δικηγόρος υπεράσπισης της GM ρώτησε τον Άιβυ για τα ευρήματά του. Αργότερα, ο νομικός εκπρόσωπος έγραψε: «Προφανώς ο Άιβυ είναι ένα άτομο που δεν θα θέλαμε ποτέ, σε καμία περίπτωση, να κατονομαστεί (στους ενάγοντες) και τα έγγραφα που συνέταξε θα ήταν αναμφισβήτητα από τα πω επιβλαβή και καταστροφικά, αν παρουσιάzονταν>>.

Λέγεται όη η GM απέκρυψε το υπόμνημα της συνέντευξης Άιβυ μέχρι το 1998, όταν ένας δικαστής της πολιτείας της Φλόριντα έδωσε εντολή να παρουσιαστεί ως στοιχείο σε μια δίκη. Το 1991 δύο παιδιά είχαν aπανθρα­κωθεί σε ένα στέισον βάγκον Oldsmobile. Το αυτοκίνητο είχε πιάσει φω­τιά ύστερα από μία σύγκρουση στο πίσω μέρος, όπου είχε σπάσει το ντεπό­zπό του. Ειπώθηκε όη η GM «είχε επανειλημμένα προσπαθήσει να κατα-

στείλΕΙ -και συνεχizπ- τα αιτήματα όσων zητούσαν τα mοιχεία και αναzη­τά καθεστώς προστασίας, βαοιzόμενη στον ισχυρισμό ότι τα έγγραφα προ­στατεύονται από το δικηγορικό απόρρητο>> . Το 1999 το ίδιο υπόμνημα πα­ρουσιάστηκε σε μια δίκη στην Καλιφόρνια κατά της GM σχετικά με ένα Cl1eνrolet Malibu που συγκρούστηκε το 1993. Οι ένορκοι επιδίκασαν 107 εκατ. δολάρια για πραγματικές βλάβες και 4,8 δις δολάρια για ποινικές βλάβες (αργότερα ο δικαστής το μείωσε σε 1 ,09 δις δολάρια). Οι ένορκω κατέληξαν ότι τα ντεπόzηα βενzίνης του αυτοκινήτου ήταν πολύ κοντά στον πίσω προφυλακη'ιρα και ότι η GM, ενώ γνώριzε τους κινδύνους που ενείχε ο σχεδιασμός, είχε απορρίψει τα <<9 δολάρια ανά επισκευή>> που απαιτούνταν.

Jeep Grand Cherokee Η περίπτωση της GM δεν είναι μοναδική. Η DaimlerC!πysler AG κατα­σκευάzπ ένα εξαιρετικά δημοφιλές τzlΠ, το Jeep Grand Cl1erokee. Μετα­ξύ 1995 και 1999 πουλήθηκαν περίπου 1 ,3 εκατομμύρια τzlΠ. Ωστόσο, τον Ιούλιο του 2001, η Εθνική Διεύθυνση Οδικής Ασφάλειας Αυτοκινητοδρό­μων (NHTSA) ξεκίνησε μια έρευνα όταν έγιναν καταγγελίες ότι το όχημα έβαzε όπισθεν απροειδοποίητα, ενώ ήταν στη θέση στάθμευσης. Τα περι­στατικά αυτά αναφέρθηκαν πρώτη φορά στους Los Angeles Tin1es· είχαν προκληθεί 32 συγκρούσεις και 14 τραυματισμοί. Κάτι που δεν αποκαλύ­φθηκε τότε στην εφημερίδα ήταν τρεις θάνατοι που προκλήθηκαν όταν κάποια J eep Grand Cl1erokee χτύπησαν περαστικούς και οδηγούς, έχο­ντας μπει απροσδόκητα στην όπισθεν. Αρχές Αυγούστου του 2001, οι Los Angeles Yίn1es αποκάλυψαν ότι η DaimlerCI1rysler κατέληξε σε συμβιβα­σμό τουλάχιστον σε τέσσερις αγωγές που προέκυψαν από ατυχήματα, ένα από τα οποία ήταν θανατηφόρο. Η DaimlerChrysler δεν αναγνώρισε την ευθύνη της και ισχυρίστηκε όη τα προβλήματα μπορούσαν να αποδο­θούν σε σφάλμα του οδηγού.

Στο στάδιο αυτό η NHTSA διεύρυνε την έρευνά της ύστερα από ανα­φορές που είχε λάβει για ένα θάνατο που συνδεόταν με το ενδεχόμενο ελάττωμα του Jeep Grand Cherokee και για ιδιωτικούς διακανονισμούς με ενάγοντες. Οι Los Angeles Tiιnes είπαν όη είχαν διαπιστώσει άλλους δύο θανάτους. Α ναφέρθηκε ακόμη ότι η NHTSA είχε λάβει 144 καταγγε-

Το jeep Grand Cherokee, που μπορούσε να περάσει μ6νο του στην 6πισθεν χωρίς προειδοποίηση και ενώ ήταν σε θέση στάθμευσης, έγινε αντικείμενο μηνύσεων. Η

DaimlerChrysler αρχικά ισχυρίστηκε ότι τα ατυχήματα οφείλονταν μάλλον σε σφάλμα του οδηγού.

43

Σ Κ Α Σ Μ Ο Σ !

Ένας τεχνικός των εργαστηρίων Bridgestone/Firestone ετοιμάζει δείγματα από τροχούς που

αποσύρθηκαν για διάφορους τεχνικούς ελέγχους.

λίες γω <<ωφνίδΙΟ πέρασμα σε όπωθεν>>, που προ­κάλεσε περίπου 100 ατυχήματα και 40 τραυμαη­σμούς. Στο μεταξύ, η έρευνα της NHTSA συνεχίzε­ται. Το ΔεκέμβρΙΟ του 2001 οι καταγγελίες είχαν φτάσει ης 865 κω περιλάμβαναν 359 συγκρούσΕΙς, 184 τραυμαησμούς και 5 θανάτους. Λέγετω όη η NHTSA είχε κατορθώσει να αναπαραστήσΕΙ το σφάλμα κατά τη διάρκεω δοκψών, αλλά παρ' όλα αυτά η Daill1lerCiπysler επέμενε όη δεν είχε βρει «κανένα στωχείο που να εξηγεί την ωφνίδω αλλα­γι1 ταχυτήτων».

Γίνεται πρόοδος; Το 2000 προέκυψε δωμάχη μεταξύ Firestone κω Ford Motor Con1pany σχεηκά με τη νομική ευθύ­νη για τα θανατηφόρα ατυχήματα που συνδέονταν με τους τροχούς σε τzΙΠ της Ford. Η δημόσω κατα­κραυγή οδήγησε το Κογκρέσο των ΗΠΑ να περά­σει ένα νομοσχέδΙΟ που υποχρεώνει τους κατα­σκευαστές να προΕΙδοποΙΟύν εγκαίρως γω ενδε­χόμενα ελαττώματα κατασκευής. Ο Νόμος γω Α­ποδοηκότητα, Ευθύνη και Τεκμηρίωση σης Μετα­φορές (ΊREAD) του 2000 υποχρέωσε τη NHTSA

να καθιερώσει κανόνες ασφαλείας που αφορούν την αναφορά ελαττω­μάτων έως την 1 η Ιουνίου του 2002. Οι επικριτές όμως λένε όη η νομο­θεσία ελάχωτα θα προστατεύσει τους καταναλωτές από τα ελαττωματικά προϊόντα. Η Τzόαν Κλέυμπρουκ, πρώην διευθύντρω της NHTSA και νυν πρόεδρος μως ένωσης προστασίας του καταναλωτή, επωήμανε όη μην κρατώντας αρχεία γω κάπωα προβλήματα, 01 κατασκευαστές δεν υποχρεώνονται να αναφέρουν αυτές ης πληροφορίες στους ερευνητές. Οι κατασκευαστές αυτοκινήτων μπορούν επίσης να καθυστερήσουν τα πράγματα, λέει η Κλέυμπρουκ, aποσιωπώντας πληροφορίες μέχρι να εί­νω «στο τσακ να τους τσακώσουν», εφόσον, σύμφωνα με τη νομοθεσία, 1-mορούν να αποφύγουν ης κυρώσεις αν παρουσωστούν εντός λογικού χρονικού πλαισίου κω αποκαλύψουν πληροφορίες που προηγουμένως είχαν αποσιωπηθεί.

Σύγκρουση και πυρκαγιά: Η GM ρίχνει λάδι στη φωτιά. Safetyforum.com. Χωρίς Ημερομηνία. www.safetyforum.com/gmft/

Έρευνα για το Graπd Cherokee. CNN Money. 4 Ιουλίου 200 1 . http:/ /money.cnn.com/2001 /07 /04/home _auto/cherokee/

Επεκτείνεται η έρευνα για την ασφάλεια των τζιπ. CNN Money. 3 Αυγούστου 2001 . Οι ομοσπονδιακοί επεκτείνουν την έρευνα για το jeep Cherokee.

Claris Law, lnc. 1 1 Δεκεμβρίου 2001 . www.injuryboard.com

Απόσυρση των τροχών Firestoπe. American Legal Network. Copyright 2001 . www.americanlegalnetwork.com/defectiνe_products/

Τροχοί Firestone. Claris Law, lnc. Copyright 2002. www.injuryboard.com/lνiThree Cause.dm

44

http:/ /money .cn n .com/200 1 /08/03/ news/jeep _ cherokee/

Skertic, Μ. Επικρίνεται το νομοσχέδιο για την ασφάλεια των αυτοκινήτων. Chicago Sun-Πmes. 30 Οκτωβρίου 2000. www.suntimes.com/tires/october/tyre30.html

St. Pierre, Ν. Το φιάσκο της Firestoπe. Μήπως η NHTSA «οδηγούσε κοιμισμένη»; Business Week Online. 8 Σεπτεμβρίου 2000. www.businessweek.com/bwdaily/dnflash/sep2000/nf2000098_774.htm

2 10, τι πει ο γιατρός

2 10, τι πει ο γιατρός Παρά τις καλές προθέσεις και τα κοινωνικά οφέλη από την πρόοδο

της ιατρικής, τα πράγματα δεν είναι πάντοτε τόσο ρόδινα όσο φαίνονται.

Οι φαρμακευτικές εταιρείες και οι ερευνητικοί φορείς συχνά είτε είναι

οι ίδιοι εμπορικές επιχειρήσεις είτε χρηματοδοτούνται από μεγάλες

εταιρείες, που πρέπει να τηρήσουν τον προϋπολογισμό τους και

να αποφέρουν κέρδη.

ο Ένα πρόωρο βρέφος σε θερμοκοιτ ίδα. Χιλιάδες άνθρωποι κολλάνε μικρόβια στα νοσοκομεία της Δύσης. Εξαιτiας όμως της υπερβολικής χορήγησης αντιβιοτικών κατά το παρελθόν, αυτά δεν εiναι πάντα αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των σημερινών καταστάσεων.

46

Πολύ συχνά οι μακροπρόθεσμοι στόχοι τέτοιων ερευνητ11<ών προγραμμάτων είναι να καλύψουν το κόστος ανάπτυξης προϊόντων ή θεωριών -που μπορεί να φτάνει τα εκατομμύρια δολάρια- και να τα μετατρέψουν σε εμπορεύσιμα τελικά προϊόντα. Από την άποψη αυτή, η ιατρική πρόοδος δεν διαφέ­ρει από κάθε άλλη εμπορική δραστηριότητα, και το εμπορικό απόρρητο είναι μείzων παράγοντας οι­κονομικής επιτυχίας. Αυτό από μόνο του δεν είναι κακό. τίθενται όμως ερωτήματα όταν, αφού έχουν ήδη ξοδευτεί εκατομμύρια δολάρια, οι εμπλεκόμε­νοι διαπιστώνουν πως ένα προϊόν είναι αναποτε­λεσματικό ή επιβλαβές και αποκρύπτουν την πλη­ροφορία από το κοινό και τους φορείς ελέγχου.

Ωστόσο, δεν φτώνε μόνο οι ερευνητές και οι κα­τασκευαστές. Σε όλο τον κόσμο οι γιατροί δίνουν

περιττές συνταγές για αντιβιοτικά κατόπιν πίεσης των ασθενών, και με τον καιρό έχουν δημιουργηθεί στελέχη κοινών βακτηριακών μολύνσε­ων ανθεκτικά στα φάρμακα. Υπό άλλες συνθήκες, όταν οι γιατροί κά­νουν λάθη, η επαγγελματική τους υπόληψη και η ανησυχία για τη στα­διοδρομία τους μπορεί να τους επηρεάσει πολύ στο τι θα επιλέξουν: την ομολογία ή την ψευδή δήλωση αθωότητας; Πολιτικοί και κυβερνητικοί παράγοντες, για παράδειγμα, αποφασίzουν εκ μέρους του κοινού με βά­ση την επιστημονική έρευνα. Τι γίνεται όμως αν η έρευνα αποδειχτεί α­βάσιμη; Οι κυβερνήσεις θα ομολογήσουν ότι έγιναν σφάλματα και θα α­ναλάβουν τις οικονομικές συνέπειες της αποzημίωσης των παθόντων ή θα δηλώσουν δημόσια ότι η έρευνά τους είναι σωστή; Στις περιπτώσεις που εκκρεμεί ακόμη η οριοτlΚή λύση, μόνον ο χρόνος θα δείξει.

Σε ορισμένες περιπτώσεις τα προβλήματα εντοπίzονται στη σταδιακή υποβάθμιση των συνθηκών περίθαλψης. Όταν τα λάθη καταστούν προ­φανή σε άλλα μέλη του νοσοκομειακού ή του ερευνητικού προσωπι­κού, ενδέχεται να υφίσταται ήδη συγκάλυψη σκανδαλωδών διαστάσε­ων. Τότε πλέον το αν θα ομολογήσουν ή θα σωπάσουν ευελπιστώντας να εξαφανιστεί το πρόβλημα δεν είναι τόσο ηθικό δίλημμα όσο θέμα αυ­τοσυντήρησης. Βεβαίως το πρόβλημα σπάνια εξαφανίzεται και, όταν τα στοιχεία για αμέλεια και για κακή άσκηση επαγγέλματος έχουν κουκου­λωθεί για πολύ καιρό, τα πράγματα κατά κανόνα γίνονται πολύ χειρότε­ρα. Έτσι φαίνεται πως έγινε στη διαβόητη υπόθεση που αφορούσε θα­νάτους νηπίων λόγω καρδιακών παθήσεων στο Βασιλικό Νοσοκομείο του Μπρίστολ, στην Αγγλία, τέλη δεκαετίας 1980 και αρχές δεκαετίας

1990. Η έρευνα που ακολούθησε ξεσκέπασε ένα κύκλωμα αλληλοϋπο­στήριξης μεταξύ των γιατρών, που διατηρούσε άκρα μυστικότητα για τον τρόπο άσκησης του επαγγέλματος ενώ δεν υπήρχε εξωτερικός έλεγ­χος. Σε τέτοιες περιπτώσεις, συνήθως διακινδυνεύεται κάποια zηλότυ­πα φυλαγμένη επαγγελματική υπόληψη. Α ν κάποιος φανεί ότι θαλάσ­σωσε ένα ερευνητικό πρόγραμμα ή μια ιατρική διαδικασία, οι προοπτι­κές της σταδιοδρομίας του μάλλον θα πάρουν την κάτω βόλτα.

Η άλλη πλευρά της αποκάλυψης ιατρικών μυστικών όμως είναι ότι τα συμπεράσματα των ερευνών ενδέχεται να εφαρμόzονται και σε άλλες περmτώσεις, προλαμβάνοντας μελλοντικά ενδεχόμενα σφάλματα ή συ­γκαλύψεις. Στο σκάνδαλο του Βασιλικού Νοσοκομείου του Μπρίστολ, λόγου χάρη, την έρευνα ακολούθησε η κυβερνητική μεταρρύθμιση της νοσοκομειακής διαδικασίας, με ανεξάρτητο έλεγχο των συνθηκών περί­θαλψης και μεγαλύτερη διαφάνεια των κλινικών διαδικασιών. Ωστόσο, το πρόβλημα είναι ότι αυτό που ισχύει σε μια χώρα δεν ισχύει απαραίτη­τα σε μια άλλη. Μόνον όταν τα επιβλαβή προϊόντα και μέθοδοι καταργη­θούν σε όλες τις χώρες και για όλους τους ανθρώπους θα έχει αποδοθεί δικαιοσύνη.

Η τραγωδία που προκάλεσε η θαλιδομίδη τόνισε την τεράστια ευθuνη των φαρμακευτικwν εταιρειwν. Οδήγησε σε ουσιαστικότερη ιατρική δεοντολογία και σε ανάπτυξη διεξοδικότερης φαρμακευτικής έρευνας.

47

2 . 1 Η τραγωδία της θαλιδομίδης

22 Μαlου 1 968. Έξι από τα στελέχη της φαρμακευτικής εταιρείας που παρασκεύαζε θαλιδομίδη, οι οποίοι επρόκειτο να περάσουν δίκη με την κατηγορία του φόνου και της πρόκλησης παραμορφώσεων, ασθένειας και σωματικής βλάβης μέσω της πώλησης του φαρμάκου.

1 9 Νοεμβρίου 1 962 . Ο Ρίτσαρντ Σέιδερλυ, η μητέρα του οποίου πήρε θαλιδομίδη κατά την εγκυμοσύνη της, παίζει στο μικρό του πιάνο με τα δάχτυλα των ποδιών του.

e

48

I -Το ιστορικό του φαρμάκου θαλιδομίδη, που έγινε αιτία να γεννηθούν τουλάχιστον 8.000 βρέφη σε όλο τον κόσμο με ατέλειες των άκρων τη δεκαετία του 1950, περιλαμβάνεται στο βιβλίο αυτό όχι αναγκασηκά γω τους λόγους που πολλοί ίσως υποψιάzονται. Παρά τους ισχυρι­σμούς όη ω φαρμακευτικές εταιρείες που εμπορεύονταν τη θαλιδομί­δη ήταν «ανέντιμες κω ανάλγητες>>, δεν υπάρχουν στοιχεία όη γνώρι­zαν ι\ όη υπέθεταν τα ενδεχόμενα σοβαρά προβλήματα που σχετίzο­νταν με το φάρμακο. Η πραγματική συγκάλυψη, αν υπάρχει, συμβαί­νει αυτή τη σηγμι\.

Η ιστορία μέχρι σήμερα Η θαλιδομίδη συντέθηκε πρώτη φορά στην Ελβετία το 1954 από την Ciba, αλλά δωκόπηκε η παρασκευή της επειδή δεν είχαν βρεθεί θερα­πευτικά οφέλη. Παρ' όλα αυτά, το φάρμακο άρχισε να παράγετω τρία χρόνω αργότερα σε μω μικρή γερμανική φαρμακευτική εταιρεία, την Chemie Gruenenthal, γω την ανακούφιση των συμπτωμάτων πρωινής ναυτίας κατά την εγκυμοσύνη. Στη συνέχεω, πολλές άλλες εταιρείες, όπως η Distillers Company στην Αγγλία, παρασκεύασαν το φάρμακο

και διακινήθηκε ευρύτατα σε όλο τον κόσμο με ο­νόματα όπως Contergan, Distaνal κω Keνadon. Υπήρχε μάλιστα διαβεβαίωση όη δεν ήταν τοξικό, δεν είχε παρενέργειες και όη ήταν «απολύτως α­σφαλές για ης εγκύους>>.

Το 1960 η Chemie Gruenenthal έκανε αίτηση για εμπορία του φαρμάκου σης ΗΠΑ, αλλά το αί­τημα απορρίφθηκε, επειδή η έρευνα στην οποία βαοιzόταν η αίτηση θεωρήθηκε ατελής και ανε­παρκής. Η αίτηση για άδεια υποβλήθηκε ξανά τον Ιανουάριο του 1961, τότε όμως είχε αρχίσει ο συ­ναγερμός στην Ευρώπη. Υποστηρίχτηκε όη είχε εντοπιστεί μια τοξική επίδραση, γνωστή ως περι­φερική νευρίτιδα, σε ασθενείς που είχαν πάρει θα­λιδομίδη. Επιπλέον, ο Αυστραλός μαιευτήρας Ουίλλιαμ ΜακΜπράιντ είχε εντοπίσει στη θαλι­δομίδη την πηγή μως επιδημίας στο βρέφη, τα οποία γεννιούνταν χωρίς πλήρως ανεπτυγμένα χέρια κω πόδια. Ένα ς άλλος γιατρός, ο Βίντουκιντ

Λεντz, ερευνώντας επιδημίες στη Γερμανία και τον Καναδά, είχε κατα­λήξει σε παρόμοια συμπεράσματα.

Οι αγγλικές αρχές απέσυραν το φάρμακο από την αγορά, αν και όχι πριν από το Νοέμβριο του 1961 . Η Γερμανία ωστόσο απέρριπτε τα ευρή­ματα για κάποιο διάστημα, συμφωνώντας αρχικά μόνο στο να αλλάξει το καθεστώς πώλησης του φαρμάκου και από <<ελεύθερα>> να δίνεται <ψόνο με συνταγή>> . Το φάρμακο δεν πουλήθηκε ποτέ νόμιμα σης ΗΠΑ Η Φράνσις Κέλσεϋ, μια επιστήμων που όρισε η Διεύθυνση Τρο­φίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA), ανησυχούσε για την έλλειψη σημαντικών δεδομένων και πίεσε να καθυστερήσει η έγκριση των ΗΠΑ αρκετά, ώστε να ερευνηθεί πλήρως η φύση των προβλημάτων. Έχει ει­πωθεί όη η FDA δεν ενημερώθηκε για τη σχέση μεταξύ της θαλιδομίδης και των βρεφών με ατέλειες των άκρων, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποστηρίzουν αυη\ την κατηγορία. Τελικά, 01 καταστροφικές παρενέργειες του φαρμάκου εκτέθηκαν πλήρως στο φως της δημοσιό­τητας και σης δύο πλευρές του Ατλανηκού. Άρχισαν να εμφανίzοvται επιστολές σε διακεκριμένα έντυπα, όπως το βρετανικό ιατρικό περιοδι­κό Lancet. Τον Ιανουάριο του 1962, ο Λεντz έγραψε: <<Εχω δει 52 ατελή βρέφη, 01 μητέρες των οποίων είχαν πάρει Contergan . . . Έχω λάβει επι­στολές . . . που αναφέρουν άλλες 1 15 περιπτώσεις>>.

Διατυπώθηκαν κατηγορίες κατά πολλών φαρμακευηκών εταιρειών, που ανέφεραν όη δεν είχαν διεξαγάγει κατάλληλες έρευνες για τη θαλι­δομίδη, όπως δοκιμές σε έγκυα zώα. Εγέρθηκαν νομικές αξιώσεις και επιδικάστηκαν αποzημιώσεις. Προφανώς όμως το θέμα δεν είναι όη 01

κατάλληλες δοκιμές αποφεύχθηκαν επίτηδες προκειμένου να βγει στο εμπόριο ένα προϊόν χωρίς έλεγχο, αλλά μάλλον όη στη δεκαετία του 1950 κανείς δεν φανταzόταν όη το φάρμακο θα επηρέαzε δυσμενώς ένα αγέννητο έμβρυο. Οι διαδικασίες ελέγχου, που είναι πλέον υποχρεωτι­κές σε πολλές χώρες προκειμένου να εξασφαλιστεί όη τα φάρμακα είναι ασφαλή, τότε απλούστατα δεν υπήρχαν, και μόνο η επιφύλαξη της FDA καθυστέρησε την έγκριση σης ΗΠΑ

Από γενιά σε γενιά Α ν πρέπει να ερευνηθεί κάποια συγκάλυψη, είναι αυτή που συμβαίνει σήμερα. Το 1994 ο Ουίλλιαμ ΜακΜπράιντ κι ένας συνάδελφός του για­τρός στην Αυστραλία, ο Πήτερ Χουάνγκ, δημοσίευσαν έρευνες που διε­ξήχθησαν σε zώα εργαστηρίου και έδειχναν όη η επίδραση της θαλιδομί-

Ο Ρίτσαρντ ΣιΊδερλυ, ) ι α χ 1 tα αργότερα, με τεχνητο \εDΙΟ l σημαίνουν τόσα πολλο , ο �01 Το νέα του μι'λη κtνουΙ-:α J < έναν μtκροσκοπtκό κυλ11 · οο πεπtεσμι'νου αερίου.

ο

49

Σ Κ Α Σ Μ Ο Σ !

ο Η United Distil lers, που τώρα ανήκει στην Guiness, ήταν ο αρχικός διανομέας θαλιδομίδης στην Αγγλία. Η Τζωρτζίνα Χάρρισον βαδίζει με τα τεχνητά μέλη της, μετά την παράδοση ενός φακέλου που αναφέρει ότι η παραμορφωτική επίδραση του φαρμάκου κληρονομείται.

δ ης μπορεί να περάσεΙ από μία γενιά στην επόμενη. Το 1997 η ίδω ομάδα δημοσίευσε περαπέρω έρευνα που τόνιzε περωσότερο το ενδεχόμενο η θαλιδομίδη να συνδέεται με το DNA (το μορωκό πρότυπο της zωής) και να παρεμβαίνεΙ στην κυτταρική δωίρεση. Στην Αγγλία, η εφημερίδα SLΙnday Mίrror ανέφερε όη έξι Βρετανοί που είχαν γεννηθεί με παραμόρ­φωση εξαηίας της θαλιδομίδης είχαν κάνει πωδιά επίσης παραμορφωμέ­να. Επιπλέον, σε δύο περΙΠτώσεις 01 παραμορφώσεΙς είνω σχεδόν ακρι­βή αντίγραφα των παραμορφώσεων του πατέρα. Ο Ουίλλωμ Μακ­Μπράιντ δωτείνεται όη παρόμωα θύματα δεύτερης γενιάς zουν στη Γερ­μανία, την Ιαπωνία κω τη Βολιβία. Ο Γκλεν Χάρρωον, αντιπρόεδρος της Ομάδας Δράσης θαλιδομίδης (τΑG) στην Αγγλία, αποκάλυψε όη η κό­ρη του έχει ατέλειες παρόμωες με ης δικές του. Α νέφερε επίσης όη άλλω γονείς στην ίδω θέση δωτάzουν να γνωστοπωήσουν την κατάστασή τους, γωτί φοβούντω όη η Εππροπή θαλιδομίδης, που χεφίzετω τα ω­τήματα γω αποzημιώσπς στην Αγγλία, μπορεί να υποστηρίξει όη 01 γο­νείς έπασχαν από κάπο ω άλλη γενεηκή πάθηση κω συνεπώς να απορ­ρίψουν τα απήματα. Η TAG διατείνεται όη αυτό έχει ήδη συμβεί στη Γερ­μανία. Το 1 997 ο Χάρρωον σχολίασε: <<Το Υπουργείο Υγείας (της Αγ­γλίας) θα πρέπει να συνεχίσει την έρευνα που μας αρνείται εδώ και τρία χρόνω. Έχουμε zωντανές αποδείξεις όη μπορεί να συμβεί κω έρευνα που το υποστηρίzει>> . Το Υπουργείο Υγείας ωστόσο ωχυρίzετω όη δεν υπάρχουν επαρκή στωχεία που να υποοτηρίzουν τη θεωρία της μεταβί­βασης παραμορφώσεων στη δεύτερη γενιά, κω ο διευθυντής της Εππρο­πής θαλιδομίδης έχει δηλώσεΙ όη «τίθετω στη δωκρπική ικανότητα των επηρόπων αν θα θεωρήσουν ένα άτομο πάσχοντα, κω (το Υπουργείο Υγείας) έχει υποστηρίξει την άποψη των εππρόπων σε κάθε περίπτωση>>.

Το φθινόπωρο του 1997 η FDA άρχωε να αναθεωρεί το αν θα πρέπει να εγκριθεί η θαλιδομίδη σης ΗΠΑ - όχι γω εγκύους, αλλά στη θερα­πεία της λέπρας κω γω ασθενείς με AIDS, που αγοράzουν το φάρμακο στη μαύρη αγορά, αφού δωπίστωσαν όη είναι θεραπευηκό. Η FDA ενέκρινε τη χρήση θαλιδομίδης στη θεραπεία της λέπρας τον Ιούλιο του 1998, αλλά με αυστηρούς περωρωμούς δω νομής. Το φάρμακο χρησι­μοποιείτΟ! επίσης στην Αγγλία γω διάφορες παθήσεις.

Hirsch, ) . , Α. Caraπna και Μ. Agramont. Η ιστορία της θαλιδομίδης (φοιτητική εργασία). Rich/and College. Μάρτιος 2000. www.rlc.dcccd.edu/MATHSCI/reynolds/thalidomide/history/history. html

Marion, ).F. θαλιδομίδη και IBD. Mount Sinai School of Medicine. CCFA. 28 Αυγούστου 1 998. www .ccfa.org/weekly /wkly828.htm

Η θαλιδομίδη επιστρέφει στην Αγγλία. BBC News Online. 28 Οκτωβρίου 1 998. Kurata, Μ .Α. Η ιστορία της θαλιδομίδης και οι συνέπειές της

(αδημοσίευτη φοιτητική ερευνητική εργασία). Miye Alice Kurata Web Page. Χωρίς ημερομηνία. www.cems. alfred.edu/students/kuratama/HistoryHW5.html

Lesso, ) . Η τραγωδία της θαλιδομίδης. Εκστρατεία Κατά της Ανέντιμης Ιατρικής Έρευνας. Άρθρο χωρίς ημερομηνία. www.moreinfo.eom.au/aνs/newveg/thalidom.html

Leνine, ) . Η επιστροφή της θαλιδομίδης προκαλεί έντονη διαμάχη. CNN lnteractiνe. 4 Σεπτεμβρίου 1 99 7. www.cnn.com/HEALTH/9709/04/nfm.thalidomide/

50

http:/ Ι news.bbc.co.uk/hi/ english/health/newsid _ 202000/20271 3/ stm

Ανακάλυψη σοκ για τη θαλιδομίδη. Disability Now. Ιούνιος 1 997. www.disabilitynow.org.uk/search/97 _06je/pg1shock.htm

Wertelecki, W. Επιστολές προς το Lancet που έγραψαν ιστορία. /Β/5. Τελευταία ενημέρωση 21 Ιανουαρίου 2002. www.ibis-birthdefects.org/start/letters.htm

2 .2 Εμφυτεύματα μαστού Dow Corning

Σύμφωνα με συντηρητικές εκτιμήσεις, έως 1 ,5 εκατομμύριο γυναίκες στον κόσμο σήμερα έχουν εμφυτεύματα μαστού κατασκευασμένα από διάφορα υλικά. Μεταξύ αυτών και η σιλικόνη, η οποία έως το Μάρτιο του 1992 ήταν το υλικό που προτιμούσε η Dow Corning, θυγατρικιΊ της Dow C!Ίemical & Corning Corporation. Η σιλικόνη έχει την τάση να διαρρέει στους περιβάλλοντες ιστούς και μπορεί να προκαλέσει σοβα­ρές ασθένειες.

Όταν άρχισε να εμφανίzεται ανησυχία για τις μακροπρόθεσμες επι­πτώσεις των εμφυτευμάτων σιλικόνης, οι γυναίκες στις ΗΠΑ άρχισαν να υποβάλλουν μηνύσεις για βλάβες κατά της Dow Corning με την αιηολο­γία όη τα εμφυτεύματα επηρέασαν την υγεία τους και, σε ορισμένες περι­πτώσεις, οδι1γησαν σε μόνιμη αναπηρία. Το 1988, βλέποντας το κλίμα ανησυχίας και αντιδικίας, η Διεύθυνση Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) zήτηοε από την Dow Corning να παρουσιάσει όλες τις μελέ­τες που αφορούσαν ένεση σιλικόνης οποιασδήποτε μορφι1ς σε πειραμα­τόzωα. Η Dow Corning υπέβαλε μια έκθεση όπου ισχυριzόταν ότι δεν υπήρχε σχέση μεταξύ εμφυτευμάτων μαστού και ασθένειας. Λέγεται όμως ότι παραλείφθηκαν ορισμένες μελέτες που είχε διεξαγάγει η εται­ρεία.

Η Ομάδα Έρευνας Δημόσιας Υγείας Πολιτών ισχυρίστηκε ότι η Dow Corning είχε υποβάλει ψευδή έκθεση για την ασφάλεια των εμφυτευμά­των μαστού από σιλικόνη και δεν είχε αποκαλύψει μελέτες που έδειχναν ότι μπορούσαν να προκύψουν αυτοάνοσα και αναπνευστικά προβλl'ιμα­τα από τη χρήση υγρής σιλικόνης. Σε μια επιστολή προς την FDA, ο δρ. Σί­ντνεϋ Γουλφ, διευθυντής της ομάδας, δήλωσε: <<Πιστεύουμε πως η Dow Corning παραβίασε την ομοσπονδιακή νομοθεσία αποκρύπτοντας σκο­πίμως δεδομένα για την ασφάλεια της σιλικόνης που χρησιμοποιείται σε ιατρικά παρασκευάσματα, ειδικά σε εμφυτεύματα μαστού . . . Εξαιτίας της ενδεχόμενης βλάβης από σοβαρές ασθένειες, που αντιμετωπίzουν δεκά­δες αν όχι εκατοντάδες χιλιάδες γυναικών που έχουν βάλει εμφυτεύματα μαστού από σιλικόνη από τότε που υποβλήθηκε αυτή η ψευδι1ς έκθεση,

Ένας χειρούργος στη Νέα Υόρκη γεμίζει το στήθος μιας ασθενούς με ένα εμφύτευμα υγρής σιλικόνης. Λέγεται όμως ότι ο κατασκευαστής των εμφυτευμάτων, η Dow Corπiπg, αποσιώπησε στοιχεία σχετικά με το πόσο ασφαλή είναι.

ο Ο Τζων Σουάνσον, πρώην διευθυντής Επικοινωνίας της Εταιρείας Dow Corπiπg, μιλά σε μια συνέντευξη τύπου στην Ουάσινγκτον για μια εθνική διαφημιστική εκστρατεία που ξεσκέπασε τη συγκάλυψη του θέματος των εμφυτευμάτων μαστού από σιλικόνη.

5 1

Σ Κ Α Σ Μ Ο Σ !

ο Έχει ειπωθεί ότι η Dow Chemical κατασκεύασε εντομοκτόνα από συστατικά της σιλικόνης που χρησιμοποιείται στην κοσμητική­αισθητική χειρουργική. Εδώ ένας χειρούργος αφαιρεί το υλικό ενός εμφυτεύματος μαστού.

Αυτή η φωτογραφία δείχνει το καταστροφικό αποτέλεσμα ενός εμφυτεύματος σιλικόνης όπου το υλικό έχει σκληρύνει κάνοντας το στήθος άκαμπτο.

ο

52

πιστεύουμε ότι η FDA πρέπει να zητήσει ποινική δί­ωξη της εταιρείας και των υπεύθυνων στελεχών της Dow Corning».

Δεκαετίες ψεύδους Το 1994 ο Ρίτσαρντ Αλεξάντερ, ένας δικηγόρος που ειδικευόταν σε τέτοια θέματα, προχώρησε περισσό­τερο δηλώνοντας ότι η Dow Chemical yνώριzε ήδη από τη δεκαετία του 1950 ότι το πυρίτιο και το διο­ξείδιο του πυριτίου, που χρησιμοποιούνταν στα εμ­φυτεύματα μαστού Dow Corning, ήταν <<βιοδρα­στικά, ανοσογόνα, τοξικά και φλεγμονώδη κατά την εισαγωγή τους στο ανθρώπινο σώμα. Η εται­ρεία δεν έκανε τίποτα για να ενημερώσει το κοινό γι' αυτούς τους κινδύνους ή για να διακόψει τις πω­

λήσεις, παρά το γεγονός ότι η Dow Chemical είχε το δικαίωμα να ελέγ­χει . . . την ποιότητα των προϊόντων που παρήγε και πουλούσε η Dow Coming . . . Προφανώς η Dow Chemical & Corning Corporation θα έχουν δική τους ερμηνεία των στοιχείων. Οτιδήποτε κι αν ισχυριστούν, τα στοι­χεία είναι πράγματι συντριπτικά. Δεν μπορούμε παρά να συμπεράνουμε ότι αυτή η κατάχρηση της εμπιστοσύνης του κοινού δεν πρέπει να μείνει aτιμώρητη και ότι η Dow Chemical πρέπει να θεωρηθεί υπεύθυνη για τις βλάβες που προκάλεσε και που είναι βέβαιο ότι θα μπορούσε να έχει προ­λάβει>> .

Το δικηγορικό γραφείο του Αλεξάντερ στην Καλιφόρνια παρουσίασε στοιχεία ότι από το 1943 η Dow Chemical είχε συμφωνήσει να παρέχει στην Dow Corning την ειδική γνώση της σε ενώσεις σιλικόνης. Συμφώνη­σε επίσης να μοιράzεται κάθε νέα τεχνική ανακάλυψη μέχρι το 1958. Η μη­τρική εταιρεία ανέλαβε την ευθύνη για την έρευνα των βιολογικών επι­δράσεων των ενώσεων σιλικόνης μέχρι το 1992. Λέγεται ότι η Dow Corn­ing δεν έκανε καθόλου μελέτες για τα εμφυτεύματα μαστού πριν να τοπο­θετηθεί το πρώτο εμφύτευμα στο σώμα μιας γυναίκας. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο δείχνει ότι η Dow Chemical είχε κάνει μυστική συμφωνία τη δε­καετία του 1960 να κατασκευάσει εντομοκτόνα με τα συστατικά της σιλικό­νης που τελικά αποτελούσε το υλικό των εμφυτευμάτων μαστού.

Αποφεύγοντας τις ευθύνες Γνωρίzοντας αυτά, οι ενάγοντες έγιναν έξαλλοι ό­ταν η Dow Corning κήρυξε πτώχευση το 1995. Ο πρόεδρος του ομοσπονδιακού δικαστηρίου πτω­χεύσεων στο Μπέυ Σίτυ του Μίτσιγκαν συμφώνη­σε να απαλλάξει τη μητρική εταιρεία από την ευθύ­νη. Κατόπιν η Dow Corning έκανε μια σειρά από χρηματικές προσφορές στα θύματα και το 1998 ανα­κοίνωσε ότι, συνολικά, είχε κάνει διακανονισμό ε­κτός δικαστηρίου ύψους 4,25 δις δολαρίων με ορι­σμένους από τους δικηγόρους των εναγόντων. Άλ­λοι όμως δεν ήταν τόσο ευχαριστημένοι. Τουλάχι-

Ε Μ ΦΥΠΥ Μ ΑΤΑ Μ Α Π Ο Υ D O W C O R N I N G

στον ένας ειδικός στους κινδύνους υγείας, ο Νόρμαν Άντερσον, καθηγη­τής Χειρουργικής του Πανεπιστημίου Τzων Χόπκινς, χαρακτήρισε το σχέ­διο ως σοβαρά εσφαλμένο και υπολόγισε ότι μια ρεαλιστική αποzημίωοη των ιατρικών βλαβών θα μπορούσε να φτάσει τα 169 δις δολάρια.

Παρόλο που ο Κέννεθ Έκοταιν, βασικός δικηγόρος των εναγόντων, είπε στο CNN το Νοέμβριο του 1999 πως πίστευε ότι οι πληρωμές μπο­ρεί να ξεκινούσαν το 2000, το θέμα της αποzημίωοης ωστόσο απείχε πο­λύ από τη λύση του όταν γραφόταν το βιβλίο. Το εφετείο των ΗΠΑ αρνή­θηκε το αίτημα να εξετάσει την προσβολή του πτωχευτικού συμβιβασμού μεταξύ αλλοδαπών εναγόντων και της Dow Corning και παρέπεμψε την υπόθεση στο περιφερειακό ομοσπονδιακό δικαστήριο των ΗΠΑ. Τ α λό­για ενός θύματος, τον Ιούλιο του 2001, δείχνουν την απογοήτευση που επικρατεί: <<θα ήθελα να ξέρω τι γίνεται με τη δίκη της Dow Corning. Όποτε τηλεφωνώ στο δικηγόρο μου, μου λέει να κοιτάξω την ιστοσελίδα κι εκεί ποτέ δεν βλέπω νέα. Μπορεί κανείς να με βοηθήσει;>>.

Μια ακτινογραφία δείχνει ένα άθικτο εμφύτευμα μαστού. Ιατρικά στοιχεία αποδεικνύουν ότι η σιλικόνη έχει την τάση να διαρρέει στους περιβάλλοvτες ιστούς και ενδέχεται να προκαλεί σοβαρές ασθένειες.

Alexander, R. Ενημέρωση για τα εμφυτεύματα μαστού: Νέα στοιχεία κατά της Dow Chemical. Alexaπder, Hawes και Audet, LLP. 14 Ιουνίου 1 995.

Garsten, Ε. Ο δικαστής πτωχεύσεων εγκρίνει την αποζημίωση για τα εμφυτεύματα μαστού. CNN. 30 Νοεμβρίου 1 999. www.cnn.com/US/991 1/30/implant.settlement

http:/ /consumerlawpage.com/article/dow.shtml

Brockley, R. Dow Corning: Εμφυτεύματα μαστού προκαλούν προβλήματα. Bhopal (Uπίοπ Carbide Corporatioπ). Χωρίς ημερομηνία. www.bhopal.net/dowcorning.html

Τ ρέχοvτα γεγονότα. Επιτροπή Εναγόντων για Βλάβες. 1 2 Φεβρουαρίου 2002. www.tortcomm.org/tort_main.html

Κοινό σχέδιο αναδιοργάνωσης και διαδικασίες πτώχευσης της Dow Corniπg. Lieff Cabraser, Heimaππ & Berπsteiπ, LLP. 2002. www.lieffcabraser.com/dowbankruptcy.htm

Sissell, Κ. Η Dow Corπiπg αυξάνει την αποζημίωση για τα εμφυτεύματα μαστού στα 4,4 δις δολάρια. Chemical Week. 25 Φεβρουαρίου 1 998. www .findarticles.com/ cf _ dls/ m3066/ n7 _ ν160/20385608/print.jhtml

5 3

·: ι

2 . 3 Υπερμικρόβια και αντιβιοτικά

Είναι πλέον ευρέως παραδεκτό ότι τα αντιβιοτικά χορηγήθηκαν από τους γιατρούς με υπερβολικό τρόπο, μειώνοντας έτσι την αποτελΕσματικότητά τους στην καταπολέμηση των μολύνσεων.

Ο Αλέξανδρος Φλέμινγκ, ο άνθρωπος που ανακάλυψΕ τα αντ ιβιοτ ικά, παρασκεύασε την πενικιλίνη το 1 928.

54

Τον Απρίλω του 1999 η αγγλική εφημερίδα Daily Mail δημοσίευσε ένα άρθρο: <<Τα ανηβακτηρωκά καθαριστικά δημιουργούν νέα υπερμικρό­βω . . . αντί να απαλλάσσουν το σπίτι από τα βακτήρω, τα . . . απολυμαντι­κά δημιουργούν μω γενιά δυνητικά θανάσιμων υπερμικροβίων>>. Το Σεπτέμβριο του 2000 καταπιάστηκε με μων άλλη πλευρά του ίδιου προ­βλήματος: <<Ε να βρέφος εννέα ημερών πέθανε από το υπερμικρόβιο που σαρώνει τα νοσοκομεία της Βρετανίας . . . , κόλλησε τον ανθεκτικό στα αντιβιοτικά MRSA (Staphylococcιιs aureus, aνθεκτικός οτη μεθικιλλί­νη) σε μω μονάδα ειδικής παρακολούθησης βρεφών. Η μόλυνση σκο­τώνει 5.000 νοσοκομεωκούς ασθενείς το χρόνο>>.

Το 2000 ο Γκρο Χάρλεμ Μπρούντλαντ, γενικός διευθυντής του Πα­γκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO), έκανε μω πω ευρεία δήλωση: <<Είνω ένα βαθύ κω πολύπλοκο πρόβλημα, που εντείνεται από την κατά­χρηση αντιβιοτικών σης ανεmυγμένες χώρες και την παράδοξη απουσία

χρήσης ποιοτικών αντιμικροβωκών σης αναπτυσ­σόμενες χώρες, εξαηίας της φτώχεως κω της παρε­πόμενης ανεπάρκεως γω αποτελεσματική ωτρική φροντίδα>>. Αυτά τα βέλη στοχεύουν ένα θέμα που αφορά όλους μας.

Η υποτιθέμενη πανάκεια Από ης αρχές της δεκαετίας του 1 940, γωτροί κω κοινό, βλέποντας να εξαφανίzοντω πολλές ασθέ­νειες που ως τότε ήταν θανατηφόρες, καλωσόρι­σαν τη νέα γενιά των ανηβωηκών σαν <<θαυμα­τουργά φάρμακα». Γ ω μισό ωώνα τα αντιβιοτικά χορηγούνταν αφειδώς, συχνά σαν <<εύκολα φάρ­μακα>>, χωρίς πολλή σκέψη γω ης συνέπειες. Σύγ­χρονες εκτιμήσεις δείχνουν ότι περίπου 23 εκα­τομμύρω κιλά αντιβιοτικών χορηγούνται κάθε χρόνο μόνο ης ΗΠΑ. Τ α νοσοκομεία υπήρξαν το προσκήνιο της aφειδούς χορήγησης, ενώ ωκογε­νεωκοί γωτροί και ωτρικά κέντρα μοίραzαν συ-

νταγές ανηβωηκών στο άψε σβήσε, συχνά σε περιπτώσεις μόλυνσης από ωύς όπου είναι τελείως ακατάλληλα. Οι γιατροί συχνά χορηγού­σαν αντιβιοτικά σαν πρώτη λύση για διάφορες καταστάσεις, από αναφυ­λαξία μέχρι πονόδοντο. Σε πολλές χώρες, και σης ΗΠΑ, τα αντιβωηκά διατίθενται χωρίς συνταγή. Για πολύν καιρό το κοινό πίστευε ότι μπο­ρούσε να πάρει αντιβωηκό για μόλυνση από ωύς, όπως η γρίπη και το κοινό κρυολόγημα. Επίσης, αγνοούσαν τη μακροχρόνια βλάβη που μπορούσε να προκύψει, εάν δεν ολοκληρωνόταν ο κύκλος θεραπείας. Αν κάποως πάψει να παίρνει αντιβωτικό πρΙν τελειώσει τον κύκλο, επειδή <<νιώθει καλύτερα», παραμένουν μερικά βακτήρια σε μεταλλαγ­μένη μορφή, που τελικά είναι ανθεκτικά στο aντιβιοτικό αυτό.

Οι γιατροί δεν κατέβαλαν ιδιαίτερη προσπάθεια να διδάξουν τους ασθενείς τους, μιας και ήταν πιο εύκολο να τους ξαποστείλουν από το ια­τρείο ή την κλινική με μια συνταγή αντιβιοηκού. Ο Στούαρτ Λήβαϋ, επι­στήμονας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ταφτς και πρόεδρος της Ένωσης για Συνετή Χρήση Αντιβιοτικών, βεβαιώνεΙ όη οι γιατροί υπήρξαν πρόθυμοι συνεργοί. θυμάται όη σε ένα πρόσφατο σεμινάριο, το 80% των γιατρών παραδέχτηκαν όη έδιναν συνταγές αντιβιοτικών, αν και θεωρούσαν όη δεν έπρεπε. Ένας άλλος γιατρός, ο Έντι Χέντρικ, διευθυ­ντής ελέγχου μολύνσεων στο Κέντρο Υγείας του Πανεπιστημίου του Μισ­σούρι, περιγράφει την πίεση που ασκείται σε περιπτώσεις όπως μιας μητέ­ρας που έφερε το δύο ετών παιδί της στην παιδιατρική κλΙνική του με μια απλή μόλυνση του θώρακα. Έπειτα από αρκετές άγρυπνες νύχτες, έπαψε να εμπιστεύεται τη γνώμη του και λίγο πολύ απαίτησε τη χορήγηση αντι­βωηκού. Το ερώτημα του Χέντρικ ήταν: «θα πρέπει να της το δώσω; Αν δεν το κάνω, μήπως πάει σε κάποιον άλλο γιατρό που θα το κάνει;». Α να­φέρει άλλη μία περίπτωση, μιας γυναίκας 40 ετών με συμπτώματα γρίπης. Της είχαν χορηγηθεί τρία διαφορεηκά αντιβιοηκά, δεν είχε ολοκληρώσει τον κύκλο με κανένα και τελικά πέθανε από μια μόλυνση των εντέρων, επειδή όλα τα φυσιολογικά βακτήρια των εντέρων της είχαν εξοντωθεί από τα φάρμακα. Σε πολλές περιπτώσεις, όπου χορηγούνται αντιβιοηκά χωρίς λόγο, το κρύωμα ή ο βήχας φεύγουν από μόνα τους, αλλά ο κόσμος παραπλανάται και πιmεύει όη τον θεράπευσαν τα αντιβιοηκά. Στο μεταξύ τα μικρόβια που δεν εξοντώθηκαν πλι'ιρως αντιδρούν αναπτύσσοντας τη δική τους ανοσία mην επίδραση των φαρμάκων αυτών.

Εμφάνιση ανθεκτικών μικροβίων Ένα από τα πλέον επικίνδυνα μικρόβια που εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια είναι ο MRSA. Μεταλλαγμένα στελέχη έγιναν ανθεκτικά mην πε­νικιλίνη ήδη από το 1941 , λίγους μόλις μήνες μετά την πρώτη χρι\ση, και ως το 1946 το ποσοστό τους έφτανε το 14%. Η ανθεκτικότητά τους σε πολ­λά φάρμακα αναφέρθηκε πρώτη φορά στην Ευρώπη στα τέλη της δεκαε­τίας του 1950. Σήμερα πάνω από το 90% των στελεχών του 5. αιιreιιs είναι ανθεκτικά στην πενικιλίνη και ειδικά ένα έχει αναπτύξει ανθεκτικότητα σε όλα τα αντιβιοτικά που υπάρχουν στα νοσοκομεία, με εξαίρεση τη βαν­κομυκίνη, που λέγεται aντιβιοτικό «έσχατης λύσης». Ακόμη όμως κι αυτή δεν είναι πλέον απόλυτα αποτελεσματική κατά πολλών βακτηριακών πα­ραγόντων. Μια πρόσφατη αναφορά αποκάλυψε όη περίπου 150.000 άν-

ο Στην Egg City της Καλιφόρνια, δiνεται στα κοτόπουλα τροφή που π φι έχει αντιβιοτικά. Τ α αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται στην πτηνοτροφία πφνούν στους ανθρώπους, αφού τρώνε τα αβγά που παράγονται .

55

Σ Κ Α Σ Μ Ο Σ !

Ένας εργάτης σε εργοστάσιο ζωοτροφών δείχνει ένα μείγμα σπασμένου καλαμποκιού με συμπλήρωμα πρωτειVών παυ περιέχει αντιβιοτικά.

56

θρωπΟΙ το χρόνο μολύνοντω στους θαλάμους των νοσοκομείων με μι­κρόβια που απειλούν τη zωή τους, και το 10% περίπου καταλήγουν σε θάνατο.

Το φαγητό που τρώμε Οι εμπορικές πιέσεις ενθάρρυναν τους ανθρώπους της Δύσης να <<απο­λυμαίνουν» τα σπίτια τους, χωρίς να τους εξηγούν ότι το αποτέλεσμα εί­ναι να γινόμαστε ακόμη πιο ευάλωτΟΙ σης μολύνσεις όταν εμφανίzονται. Πολλά βακτήρια που μας περιβάλλουν καθημερινά μας επιτρέπουν να διατηρούμε τη φυσική μας ανθεκτικότητα. Αν απομακρυνθούν, η αντο­χή μας μειώνεται. Πολλοί άνθρωπΟΙ δεν γνωρίzουν μια άλλη <<κρυφή» οδό μέσω της οποίας στην κυριολεξία τους τα'fzουν αντιβιοτικά. Α νθεκτι­κά βακτήρια έχουν εξελιχθεί μέσω της μεγάλης κλίμακας χρήσης αντι­βιοτικών ως αυξητικών παραγόντων στην κτηνοτροφία. Ενδέχεται λΟΙ­πόν να τρώμε μεγάλες ποσότητες φαρμάκων, όπως το Α νoparcin, που χρησψοπΟΙείται για τον έλεγχο των ασθενειών και για τη γρήγορη αύξη­ση του βάρους στην εντατική πτηνοτροφία. Ο Στούαρτ Λήβαϋ διατείνε­ται ότι πάνω από το 40% των αντιβιοτικών σης ΗΠΑ χορηγούνται σε zώα. Η Ευρώπη απαγόρευσε τη χρήση αντιβιοτικών της ανθρώπινης ια­τρικι1ς ως πρόσθετα zωοτροφών. Ωστόσο, αυτά τα φάρμακα μπορούν θεωρητικά να μπουν στην τροφική αλυσίδα και να ασκήσουν έντονη επί­δραση στην υγεία και την ασφάλειά μας. Παρ' όλα αυτά δεν είμαστε ενή­μερΟΙ για τη χρι1ση τους, πόσο μάλλον για τις συνέπειές τους.

Ephraim, R. Κατάχρηση αντιβιοτικών. Conscious Choice. Ιούλιος 1 999. www.consciouschoice.com/health/antibioticsl207.html

Hedrick, Ε. Κατάχρηση αντιβιοτικών. Πιλοτικές μελέτες. Πανεπιστήμιο του Μισσούρι. Ομάδα Φροντίδας τrις Υγείας. Αναθεώρηση 27 Μαρτίου 2002. www.vhct.org/case899/index.shtml

2 .4 Ritalin κα1 υπερκΙνητΙκότητα

<<Η ΑΡΑ θα υπερασπιστεί τον εαυτό της σθεναρά παρουσιάzοντας σωρεία επιστημονικών στοιχείων που αντικρούουν αυτούς τους ανάξιους λόγου ισχυρισμούς και είμαστε πεπεισμένοι ότι θα επικρατήσουμε». Αυτή ήταν μια επίσημη δήλωση που εξέδωσε η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση (ΑΡΑ) το Σεπτέμβρω του 2000, προσθέτοντας ότι οι πρόσφατες μηνύσεις περιλάμβαναν κατηγορίες <<αβάσιμες και παράλογες>> . Οι κατηγορίες επι­κεντρώνονταν στη χρήση -ή κατάχρηση- του διεγερτικού μεθυλοφαινι­δάτη, που εμπορεύεται ο πολυεθνικός φαρμακευτικός κολοσσός Noνar­tis (πρώην Ciba-Geigy, πριν από μια συγχώνευση του 1996) με την εμπο­ρική ονομασία Ritalin.

Η διάψευση της ΑΡΑ ήταν η πρώτη αντίδραση στους ισχυρισμούς ότι οι κατηγορούμενοι, δηλαδή οι ίδιοι, η Noνartis κω ένας οργανισμός γνωστός με την ακροστιχίδα CHADD (παιδιά και ενήλικες με δωταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας), είχαν προωθήσει την πε­ποίθηση ότι πολλά παιδιά χρειάzεται να πάρουν Ritalin γω μω πάθηση που αναφέρεται ως διαταραχή ελλειμματικής προσοχής (ADD) κω δια­ταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας (ADHD). Αυτή η ασθένεια λέγεται ότι πλήττει το 4%-12% των πωδιών σχολικής ηλικίας στις ΗΠΑ, κυρίως αγόρω, που παρουωάzουν μειωμένη συγκέντρωση της προσοχής, παρορμητική συμπεριφορά και υπερκινητικότητα.

Συνένοχοι Οι μηνύσεις στο Νιου Τzέρσεϋ και την Καλιφόρνω, εκ μέρους παιδιών που είχαν πάρει το φάρμακο (αμέσως μετά από μια παρόμοω αγωγή που υποβλήθηκε στο Τέξας λίγο νωρίτερα το 2000), ισχυρίzονταν πως είχε γί­νει συνωμοσία μεταξύ των κατηγορουμένων για να ενθαρρύνουν τις υ­περβολικές δω γνώσεις δω ταραχών της συμπεριφοράς στα παιδιά και εί­χαν χρησιμοποιήσει ψευδή στοιχεία προκειμένου να προωθήσουν τις πωλήσεις του Ritalin. Δωτείνονταν ότι η συνωμοσία ξεκίνησε στις αρχές

Τα παιδιά που υποφέρουν από υπερκινητικότητα δυσκολεύονται να καθίσουν ήσυχα, δεν μπορούν να συγκεντρωθούν για μεγάλα χρονικά διαστήματα και συχνά είναι πολύ εκνευρισμένα.

ο

NDC 0083-0003·30 FSC 7416 6505-0D-269-5837 Ritalin�Hcι 10 mg � methylphenidate � HC\ USP

Το φάρμακο Ritalin έχει γίνει αντικείμενο έντονης διαμάχης για τη χρήση του ή την κατάχρησή του κατά τη θεραπεία της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας στα παιδιά.

5 7

Σ ΚΑ Σ Μ Ο Σ !

ο Μεγάλες δουλειές! Έχει ειπωθεί ότ ι το 2000 δόθηκαν πάνω από 9 εκατομμύρια συνταγές για Ritalin

μόνο στις ΗΠΑ.

της δεκαετίας του 1950 κω όη μέχρι το 1980 ΟΙ Noνartis και Ciba-Geigy συνεργάzονταν επηυχώς με την ΑΡΑ γω να καταχωρωτεί η διάγνωση της ADD στο Δωγvωοηκό και Σταησηκό Εγχεφίδω Δωνοηηκών Δωτα­ραχών. Το 1 987 η καταχώρωη επεκτάθηκε γω να συμπεριλάβει την ADHD, δημωυργώντας έτω, όπως ΕΙπώθηκε, μω τεράσηα αγορά γω το φάρμακο. Σης μηνύσΕΙς αναφέρετω επίσης όη ΟΙ κατασκευαστές δώρι­σαν 7 48.000 δολάρω στον οργανωμό CHADD μεταξύ 1991 κω 1994 προ­κειμένου να προωθηθούν ΟΙ πωλήσεις του Ritalin. Λέγετω όη η ιδέα των μηνύσεων πρΟΙ\λθε από την έρευνα ενός γωτρού, του Πήτερ Μπρέγκιν, του οποίου το βιβλίο Talkίng Back to Rίtalίn (Αvτι'λσyσς στο Rίtalίn) ξεσκέπα­σε επηυχώς το θέμα κω το εξέθεσε στην προσοχή του ΚΟΙνού.

Αποσιώπηση παρενεργειών Η μήνυση που κατατέθηκε στην Καλιφόρνω έλεγε όη ΟΙ εταφείες δεν προΕΙδοποΙΟύσαν όη «η χρήση του Ritalin δεν διέγεφε ούτε βελτίωνε ης μαθηηκές επιδόσεις, ούτε είχε μακροπρόθεσμα αποτελέσματα στα συμπτώματα που συνδέονταν με την ADD ή/κω την ADHD>>. Η είδηση των μηνύσεων έθεσε το ερώτημα μήπως ορωμένα πωδιά έπαιρναν φάρμακα χωρίς λόγο κω αποκαλύφθηκε όη σε ακροάσεις του Κογκρέ­σου των ΗΠΑ εξετάστηκε αν το Ritalin χορηγείται καταχρησηκά γω ης δωταραχές. Λέγεται όη σης ΗΠΑ δόθηκαν πάνω από 9 εκατομμύρω συνταγές γω Ritalin το 2000, ΟΙ περωσότερες γω θεραπεία της ADHD. Ο Νηκ Σκραγκς, δικηγόρος ορωμένων εναγόντων, δήλωσε: <<Η συνω­μοσία έγινε για να δώσΕΙ δουλειά στη φαρμακευηκή εταφεία, ορίzοντας με υπερβολές ή με χαλαρότητα την ασθένεω, έτσι ώστε να ταφιάzει σε όλα τα πωδιά της Αμερικής, κω δημωυργώντας μω αγορά γω τους κλι­νικούς ψυχολόγους που θεράπευαν αυτά τα πωδιά».

Σης 15 Σεπτεμβρίου του 2000, η Noνartis αντέδρασε στους ωχυρι­σμούς λέγοντας όη ωτρικοί εμπεφογνώμονες σε όλο τον κόσμο έχουν αναγνωρίσΕΙ την ύπαρξη της ADHD. Σύμφωνα με το Στήβεν Μάφιν, εκ­πρόσωπο της ΑΡΑ, υπάρχουν mοιχεία εδώ και 50 χρόνω. Από τότε, ΟΙ μη­νύσΕΙς που υποβλήθηκαν στην Καλιφόρνω κω το Ιέξας απορρίφθηκαν λόγω ελλιπών αποδείξεων. Η αγωγή στο Νωυ Τzέρσεϋ κω άλλες αγω­γές, όπως mη Φλόριντα κω το Πουέρτο Ρίκο, προς το παρόν εκκρεμούν.

Bailey, Ε. Σχετικό με τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής. Π ρόσφατες μηνύσεις και Ritalin. About.com. 2002.

Ο κατασκευαστής του Ritalin και η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση μηνύονται για συνωμοσία. Chiropractic Research. Χωρίς ημερομηνία. http:l ladd.about.comllibrarylweeklylaa051001a.htm

Breggin, Peter R. Μηνύσεις για το Ritalin. Χωρίς ημερομηνία. Peter R.Breggin Web Page. www.breggin.comlclassactionmore.html

Μηνύσεις υποστηρίζουν «συνωμοσία» για το Ritalin. ΑΡ Hea/th News. 1 9 Σεπτεμβρίου 2000. www.thirdage.comlnewslaplhlthl20000915.39c2c55e.1fbb.2.html

McKenzie, J. θεωρία συνωμοσίας: Υποβολή μηνύσεων κατά του κατασκευαστή του Ritalin και γιατρών. ABC News. 14 Σεπτεμβρίου 2000. http:l Ι abcnews.go.coml onair IWorldNews Τ onightlwnt000914 _ Ritali nsuit_feature.html

58

www .chiropracticresearch.orgiNEWSritalin _ maker .htm

Shute, Ν. Πλασάρουν χάπια στα παιδιά; US News (nροεπισκόπηση άρθρων). 2 Οκτωβρίου 2000. http:l ln 1 9.newsbank.coml

Westfield, Α. Ο κατασκευαστής και ομάδα ψυχιάτρων κατηγορούνται ότι έδιναν υπερβολικές διαγνώσεις για να πουλήσουν Ritalin. Associated Press. 1 5 Σεπτεμβρίου 2000. http:l Ι archiνe.nandotimes.coml nofr ... 10,21 07,50025 7918· 500396638·502363614-0,00. htm

2 .5 Σύνδρομο του Πολέμου του Κόλπου

Σε πολλές περιπτώσεις όπου διατυπώνονται ισχυρισμοί για μυσηκότη­τα και συγκάλυψη, η απόπειρα εξαπάτησης είναι προφανής, και επίσης οι ένοχοι και τα θύματα μπορούν να εντοπιστούν με αρκετι1 βεβαιότητα. Κατά καιρούς όμως, η υπόθεση των εναγόντων δεν είναι πειστική και, ελλείψει σαφών αποδείξεων που να αντικρούουν τις δηλώσεις αθω­ότητας των κατηγορουμένων, η διαμάχη παραμένει ανοιχτιΊ. Ένα κλα­σικό παράδειγμα είναι αυτό του Συνδρόμου του Πολέμου του Κόλπου (GWS). Είναι πραγματικότητα ή φαντασία;

Αίτιο και αιτιατό Διατυπώθηκαν έντονοι ισχυρισμοί τόσο από Αμερικανούς όσο και από Βρετανούς παλαίμαχους του πολέμου με το Ιράκ, που έληξε το Φεβρου­άριο του 1991, ότι επέστρεψαν υποφέροντας από διάφορα συμπτώματα, όπως χρόνια κόπωση, πρησμένες aρθρώσεις, πεπτικές διαταραχές και εξανθήματα. Υπαίτια θεωρήθηκαν η ακτινοβολία από το aπεμπλουτι­σμένο ουράνιο που χρησιμοποιείται στις κεφαλές των οβίδων, οι παρε­νέργειες των εμβολίων που έγιναν στο στρατό για προστασία κατά του βιολογικού πολέμου, τα δηλητηριώδη χημικά που υποτίθεται ότι εξα­πέλυσε ο Σαντάμ Χουσε"fν με πυραύλους Σκουντ, μέχρι και κάποια βα­κτήρια που μεταφέρει ένα είδος μύγας της ερήμου. Στις ΗΠΑ πάνω από 70.000 άτομα παραπονέθηκαν ότι έχουν προβλι1ματα, και στην Αγγλία το 1993 ξεκίνησε ένα πρόγραμμα ιατρικής αξιολόγησης όπου γράφτηκαν περίπου 2.000 παλαίμαχοι. Οι παλαίμαχοι κατηγόρησαν τό­σο το Πεντάγωνο των ΗΠΑ όσο και το Υπουργείο Αμύνης της Αγγλίας (MOD) για τον τρόπο που διεξιΊχθησαν οι έρευνες για το GWS και δια­τυπώθηκαν κατηγορίες για σκόπιμες συγκαλύψεις.

Άρνηση κάθε γνώσης Η αντίδραση και των δύο κυβερνήσεων ήταν διφορούμενη, δίνοντας την εντύπωση δολοπλοκίας. Το Νοέμβριο του 1996 η κυβέρνηση των

Πριν από τον Πόλεμο του Κόλπου, ο Ζοζέφ Νωράν ήταν ένας γερός και υγιής Γάλλος αξιωματικός του ναυτικού (αριστερά). Σήμερα (δεξιά), σκιά του παλιού του εαυτού, ισχυρίζεται ότι πάσχει από το Σύνδρομο του Πολέμου του Κόλπου. Ποια όμως είναι η πραγματική φύση της πάθησής του;

59

Σ Κ Α Σ Μ Ο Σ !

ο Οι Βρετανοί στρατιώτες στη Σαουδική Αραβία είχαν εμβολιαστεί κατά του χημικού πολι'μου πριν από τον Πόλεμο του Κόλπου το 1 991 .

Η μύτη μιας οβίδας απεμπλουτισμι'νου ουρανίου, ενός τύπου που εκτοξεύθηκε κατά κόρον στον Πόλεμο του Κόλπου. Άραγε αυτι'ς οι κεφαλι'ς επηρι'ασαν την υγεία του προσωπικού υπηρεσίας;

60

ΗΠΑ υποστήριzε ότι οι έρευνες δεν είχαν αποκαλύψει καμία λογική διάγνωση, και κατόπιν το Πεντάγωνο κατέθεσε στο Κογκρέσο ότι <<δεν υπάρχουν πειστικά στοιχεία τέτοιων εκθέσεων (σε παράγοντες χημι­κού και βιολογικού πολέμου) ακόμη και ύστερα από πολλές έρευνες». Αυτή η άρνηση επαναλήφθηκε σε πολλές περιπτώσεις. Κι όμως, το πε­ριοδικό Covert Action διατείνεται ότι διάφορες πηγές, όπως aποχαρα­κτηρισμένα ημερολόγια διαταγών και Α ναφορές Δράσης του Σώματος των Πεzοναυτών, παραδέχονται εκτεταμένη έκθεση σε τέτοιους παρά­γοντες, όταν δυνάμεις που οδηγούσαν οι ΗΠΑ κατέστρεψαν ένα ιρα­κινό εργοστάσιο χημικών όπλων. Παραδέχονται ότι εξαιτίας αυτού έως και 20.000 στρατιώτες ενδέχεται να έχουν εκτεθεί σε τοξικά χημικά.

Βγαίνοντας ασπροπρόσωποι Τον Οκτώβριο του 1996, ενώ αρχικά ήταν επιφυλακτική, η βρετανική κυβέρνηση παραδέχτηκε ότι ο στρατός της είχε εκτεθεί σε οργανοφω­σφορικά εντομοκτόνα στον Πόλεμο του Κόλπου. Το Δεκέμβριο του 1996 το MOD ξεκίνησε νέα έρευνα, αλλά λέγεται ότι αρνήθηκε να ανοί­ξει αρχεία για τη χρήση μη εγκεκριμένων εμβολίων και φαρμάκων κα­τά των αερίων νεύρων στο βρετανικό στρατό. Τον Οκτώβριο του 1997 ωστόσο παραδέχτηκαν ότι είχαν εμβολιάσει τους στρατιώτες με μη ε­γκεκριμένα και ενδεχομένως επικίνδυνα φάρμακα, παρά την ανησυχία των αξιωματούχων υγείας. Σε νέες aποκαλύψεις, το MOD συμφώνησε ότι οι ανώτεροι αξιωματούχοι του είτε είχαν αγνοήσει είτε δεν είχαν δει ένα προειδοποιητικό φαξ που έστειλε το Υπουργείο Υγείας σχετικά με τους κινδύνους χορήγησης δύο εμβολίων ταυτοχρόνως. Ένα άλλο θέ­μα που αντιμετωπίστηκε με υπεκφυγές προέκυψε το 1999, όταν το Πε­ντάγωνο παραδέχτηκε ότι ένα χάπι κατά των αερίων νεύρων που δό­θηκε στους στρατιώτες δεν μπορούσε να αποκλειστεί ως αιτία ασθένει­ας. Το MOD απάντησε ψυχρά, λέγοντας ότι η αναφορά δεν μπορούσε να στηρίξει ισχυρισμούς ότι το φάρμακο προκάλεσε το GWS.

θολή γραμμή Μερικές από ης φωνές διαμαρτυρίας που λένε ότι το GWS υπάρχει και ότι υπήρξε ανήθικη συγκάλυψη δείχνουν σαφή ιδεολογική χροιά. Το Μάιο του 1997 ένας ακτιβισηκός οργανισμός με έδρα τη Νέα Υόρκη, το Διεθνές Κέντρο Δράσης, δημοσίευσε ένα βιβλίο με εκθέσεις για τη χρή­ση του aπεμπλουτισμένου ουρανίου (DU). Στην ιστοσελίδα του, διαφη­μίzοντας το βιβλίο Metal of Dishonor (Μετάλλιο Ανεντιμότητας), χρησιμο­ποιεί ιδιαίτερα έντονη φρασεολογία περιγράφοντας <<πώς το Πεντάγω­νο βομβαρδίzει στρατιώτες και πολίτες με ακτινοβολία όπλων DU: η μό­λυνση του πλανήτη από το στρατό των ΗΠΑ. Το βιβλίο αποκαλύmει τη θανάσιμη διπροσωπία του Υπουργείου Αμύνης και τεκμηριώνει τη γε­νοκτονία των ιθαγενών Αμερικανών και των Ιρακινών με στρατιωτική ακτινοβολία, τη σχέση μεταξύ aπεμπλουτισμένου ουρανίου και Συνδρό­μου του Πολέμου του Κόλπου>>.

Οι επίσημες στατιστικές για το GWS μπορεί να προκαλέσουν σύγχυ­ση και είναι αμφιλεγόμενες. Μια αναφορά του MOD για το GWS κατα­λήγει ότι οι παλαίμαχοι του Πολέμου του Κόλπου είχαν διπλάσιες πι θα-

Σ Υ Ν Δ Ρ Ο Μ Ο ΤΟΥ Π Ο Λ Ε Μ ΟΥ Τ Ο Υ Κ Ο Λ Π Ο Υ

νότητες να aρρωστήσουν απ' όσες είχε το προσωπικό που δεν υπηρέτη­σε στον Κόλπο. Κι όμως, το Νοέμβρω του 1996, το New Englαnd Journαl

of Medicine (Περιοδικό Ιατρικής της Νέας Αyγλίας) δημοσίευσε μια έκθεση για δύο ξεχωρωτές μελέτες που διεξήχθησαν σης ΗΠΑ, σύμφωνα με ης οποίες η εμφάνωη συμπτωμάτων στους παλαίμαχους του Πολέμου του Κόλπου δεν διαφέρει σημαντικά από εκείνη του στρατιωτικού προσω­πικού που δεν πήγε στον Κόλπο. Μια ομάδα στο Ναυτικό Ερευνητικό Κέντρο Υγείας στο Σαν Ντιέγο εξέτασε τα νοσοκομειακά αρχεία που αφορούσαν μωό εκατομμύρω παλαίμαχους του Πολέμου του Κόλπου σε σύγκρωη με εκείνα μιας ομάδας ελέγχου και βρήκε ελάχωτα περω­σότερες εωαγωγές στο νοσοκομείο στο δείγμα του Πολέμου του Κόλ­που, που αποδίδονται στο άγχος για παροχή ιατρικής φροντίδας. Μια μελέτη για την Υπηρεσία Υποθέσεων Παλαίμαχων έδωσε παρόμοια αποτελέσματα.

Τουλάχωτον ένας ανεξάρτητος εμπειρογνώμονας, ο Άρθουρ Κέρ­σεν, μοριακός και κυτταρικός βωλόγος σε μια εταιρεία βωτεχνολογίας με έδρα την Αμερική, πρότεινε ότι το GWS μπορεί κατά πάσα πιθανότη­τα να αποδοθεί σε έναν συνδυασμό παραγόντων, όπως η υποχονδρία των ΜΜΕ, η δικομανής φύση της αμερικανικής κοινωνίας και το γεγο­νός ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει φουσκωμένο πορτοφόλι.

Ένας στρατιώτης των ΗΠΑ κάνει

άσκηση βιολογικής aπολύμανσης στην έρημο της Σαουδικής Αραβίας κατά τον Πόλεμο του

Κόλπου.

Bernstein, D. Συγκαλύπτεται το Σύνδρομο του Πολέμου του Κόλπου. Covert Action. Χωρίς ημερομηνία. http:/ /mediafilter.org/caq/Caq53.gws.html

Αnεμπλουτισμένο ουράνιο. Συντάχθηκε από το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Αnεμnλουτιαμένου Ουρανίου. lnternational Action Center (ΝΥ). www.iacenter.org/depleted/mettoc.htm

Σύνδρομο του Πολέμου του Κόλπου: Πραγματικότητα ή φαντασία; BBC News On/ine. 1 6 Ιανουαρίου 1 998. http:/ /news6. thdo.bbc.co.uk/hi/ english/ special_report/1998/ gulf _ wαr _syndrom ... /48037.st

Το Σύνδρομο του Πολέμου του Κόλπου προκαλεί σάλο. Academic Press. 1 3 Νοεμβρίου 1 996. www.apnet.com/iπscight/1 1 131996/grapha.htm

Kerscheπ, Α. Σύνδρομο του Πολέμου του Κόλπου. Ιστοσελίδα χωρίς ημερομηνία. http:/ /biofact.com/gulf/

Ψύχραιμο το MOD στην αναφορά για το Σύνδρομο του Κόλπου. BBC News Online. 20 Οκτωβρίου 1 999. http:/ /news.bbc.co.uk/hi/ english/uk/newsid _ 480000/ 480263.stm

Zimmermaπ, D. και K.Goldsteiπ. Στρουθοκαμηλισμός. Salon. Φεβρουάριος 1 997. www.salon.com/feb97 /news/news970221 .html

6 1

2 .6 Φθόριο: Μήπως μας κοροϊδεύουν;

Ένα εμφύτευμα φθορίου τοποθετείται στο δόντι ενός παιδιού. Κι όμως, απόρρητα έγγραφα των ΗΠΑ λέγεται ότι αποκαλύπτουν στοιχεία των δυσμενών επιπτώσεων του φθορίου στην υγεία.

Μεγάλο μέρος του πόσιμου νερού στις ΗΠΑ σήμερα περιέχει φθόριο. Ένα μέρος φθορίου ανά 1 εκατομμύριο μέρη νερού μειώνει τα χαλασμένα δόντια έως και 65%.

62

Τον ΑπρίλΙο του 1997, δύο Αμερ11<ανοί ερευνητές, οι Τzόελ Γκρίφιθς και Κρις Μπράυσον, που πραγματοποιούσαν μια εργασία για το Clιristian Science Monitor, υπέβαλαν τα αποτελέσματα μως λεπτομερούς, καλά τεκμηριωμένης έρευνας για τη φθορίωση. Η μελέτη τους αποκάλυπτε πληροφορίες απόρρητες έως τότε και περιλάμβανε ενδείξεις όη η ΕΠΙ­τροπή Ατομικής Ενέργειας των ΗΠΑ (AEC) τη δεκαετία του 1940 είχε αποκρύψει πληροφορίες σχεηκά με τις δυσμενείς επιπτώσεις που είχε στην υγεία το φθόριο στα δημόσια αποθέματα νερού. Το Clιristian Scien­ce Monitor λέγεται ότι αρνήθηκε να δημοσιεύσει την έκθεση, η οποία όμως εμφανίστηκε αργότερα σε διάφορα έντυπα, όπως το Waste Not. Αυτά που αποκαλύπτει θα συνταράξουν όσους έχουν αποδεχτεί τη φθο­ρίωση πόσιμου νερού και οδοντόπαστας ως μέρος της zωής.

Κάτι έχει το νερό Πριν από 50 χρόνια περίπου, άλατα φθορίου προστέθηκαν για πρώτη φορά στα δημόσια αποθέματα νερού σης ΗΠΑ, προκειμένου να μειω­θούν τα χαλασμένα δόντια των παιδιών. Σήμερα, περίπου τα δύο τρίτα του δημόσιου πόσιμου νερού των ΗΠΑ είνω φθοριωμένα. Στην Α γ­γλία, το φθινόπωρο του 1999, αποκαλύφθηκε ότι η βρετανική κυβέρνη­ση σκόπευε να προχωρήσει σε φθορίωση των δημόσιων αποθεμάτων πόσιμου νερού παρά ης ανηρρήσεις πολλών συμβουλίων κω την α­πόρριψη από μεγάλη μερίδα του κοινού. Οι εταιρείες ύδρευσης θα υπο­χρεώνονταν δια νόμου να κάνουν φθορίωση. Παρόμοια κατάσταση υφίσταται σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου.

Λίγοι ίσως γνωρίzουν ότι από το 1940 και μετά τεράστιες ποσότητες χημικών ενώσεων με βάση το φθόριο, ένα από τα δραστικότερα και τοξι­κότερα γνωστά χημικά στοιχεία, χρησιμοποη\θηκαν στο Σχέδιο Μανχά­ταν για την παραγωγή ουρανίου και πλουτωνίου για όπλα. Ούτε είναι ιδιαίτερα γνωστό ότι οι πρώτες δίκες κατά του προγράμματος ατομικής βόμβας των ΗΠΑ αφορούσαν ης δυσμενείς επιπτώσεις των αλάτων φθο­ρίου, όχι της ακτινοβολίας, και ότι οι επιστήμονες του Σχεδίου Μανχάταν έλαβαν μυστική εντολή να παράσχουν <<στοιχεία χρήσιμα στη δίκη» για βλάβες λόγω φθορίωσης.

Πρόγραμμα Ψ Οι Γκρίφιθς και Μπράυσον βρήκαν την απόρρητη και μέχρι τότε άγνωστη εκδοχή μιας μελέτης του 1945, που έκαναν οι επιστήμονες της AEC με το κω­δικό όνομα <<Πρόγραμμα Φ». Το πρόγραμμα αφο­ρούσε τη φθορίωση των αποθεμάτων νερού σε μια περίοδο 1 0 ετών, από το Μάιο του 1945, και περι­λάμβανε διακριτική δειγματοληψία και εξέταση αί­ματος και ιστών από τους κατοίκους. Τα δείγματα αυτά πάρθηκαν με τη συνεργασία του προσωπικού της κρατικής υπηρεσίας υγείας και δόθηκαν στους επιστήμονες του Προγράμματος Φ στο Πανεπιστή­μιο του Ρότσεστερ. Μια εκδοχή των ευρημάτων τους δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό της Αμερικανικής Οδονrιατρικιίς Ένωσης (Joιιrnal of the American Dental Assocίatίon) το 1956, βεβαιώνοντας ότι «μικρές συ­γκεντρώσεις>> φθορίου ήταν ασφαλείς για τους πο-λίτες των ΗΠΑ

-

Σύμφωνα με τους Γκρίφιθς και Μπράυσον ωστόσο, ενώ αυτή η εξω­ραϊσμένη εκδοχή τόνιzε τα οδοντιατρικά οφέλη του φθορίου, παρέλειπε, για λόγους εθνικής ασφάλειας, τα στοιχεία των δυσμενών επιπτώσεων στην υγεία που είχαν περιληφθεί στην πρωτότυπη απόρρητη εκδοχή. Η ΏντρεΟ ΚάρεΟ, δήμαρχος του Νιούμπουργκ, είπε: <<Είναι εξωφρενικό να γίνεται οποιοσδήποτε πειραματισμός και μελέτη χωρίς τη γνώση και τη συγκατάθεση του κόσμου». Όταν κατηγορήθηκαν για παράβαση δε­οντολογίας, επειδή εξέτασαν κρυφά πολίτες των ΗΠΑ για να πάρουν πληροφορίες χρήσιμες σε μια δίκη κατά του προγράμματος ατομικών όπλων, ένας εκπρόσωπος του Ιατρικού Κέντρου του Πανεπιστημίου του Ρότσεστερ δήλωσε: <<Αυτό το ερώτημα δεν μπορούμε να το απαντή­σουμε» . Αναφέρεται ότι ένας εκπρόσωπος του Υπουργείου Ενέργειας (DOE) δήλωσε: <<Κανένα στοιχείο δεν δείχνει ότι το DOE ή πρόδρομοι φορείς, ιδιαίτερα το Σχέδιο Μανχάταν, ενέκριναν την εκτέλεση πειρα­μάτων φθορίου σε παιδιά το 1940>>.

Η zημιά έγινε Στις αρχές του 21ου αιώνα, οι δυσμενείς επιπτώσεις της φθορίωσης αρ­χίzουν να φαίνονται στα δόντια των νεαρών Αμερικανών. Το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας των ΗΠΑ (NRC) διατείνεται ότι σε ορισμένα με­γάλα αστικά κέντρα έως 80% του πληθυσμού έχει οδοντική φθορίωση, που εκδηλώνεται με λευκωπές κηλίδες στα μπροστινά δόντια και, σε πιο προχωρημένα στάδια, με σκούρους λεκέδες ή ραβδώσεις.

Το 1995 η Φύλλις Μάλλενιξ, πρώην διευθύντρια τοξικολογίας στο Οδοντιατρικό Κέντρο Φόρσαοθ στη Βοστώνη της Μασσαχουσέτης, δη­μοσίευσε τα συμπεράσματα μιας μελέτης σε πειραματόzωα που είχαν εκτεθεί σε φθόριο. Η έρευνα έδειξε ότι τα άλατα φθορίου δρουν ως δη­λητήριο στο κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ) και μπορεί να επηρεά­σουν τη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου ακόμη και σε μικρές δόσεις. Ανεξάρτητες έρευνες στην Κίνα υποστηρίzουν τα ευρήματά της,

ο Οι περισσότερες μάρκες οδοντόπαστας περιέχουν φθόριο, αλλά ανεξάρτητες μελέτες στην Κίνα δείχνουν ότι το χημικό αυτό μπορεί να δράσει ως δηλητήριο στο κεντρικό νευρικό συστημα .

63

Σ ΚΑ Σ Μ Ο Σ !

τ α περίπλοκα σχέδια που σχηματίζουν οι κρύσταλλοι αλάτων φθορίου αποκαλύπτονται στο μικροσκόπιο. Η ομορφιά τους όμως είναι παραπλανητικη και ίσως κρύβει κίνδυνο για την υγεία μας.

64

aποκαλύπτοντας σχέση μεταξύ της έκθεσης σε ά­λατα φθορίου σε χαμηλή συγκέντρωση κω μειω­μένου IQ σε πωδιά. Όταν όμως η Μάλλενιξ zήτη­σε κυβερνηηκή επΙΧορήγηση γω να συνεχίσΕΙ ης έρευνές της, η αίτηση απορρίφθηκε με την εξήγηση όη <<τα άλατα φθορίου δεν έχουν επίδραση στο ΚΝΣ».

Ωστόσο, λέγεται όη υπάρχουν ανησυχηηκά στωχεία γω συγκάλυψη από το Εθνικό Ίδρυμα Υγείας των ΗΠΑ (NIH). Ένα υπόμνημα του Σχε­δίου Μανχάταν, της 29ης Απριλίου 1944, με την ένδειξη <<Απόρρητο>>, που απευθύνετω στο διευθυ­ντή του ωτρικού τμήματος συνταγματάρχη Στά­φορντ Γουώρρεν, δίνει μω τελείως δωφορεηκή ει­κόνα. Περιλαμβάνει, εν μέρει σε κώδικα, σχόλΙΟ όπως: <<Κλινικά στοιχεία δείχνουν όη το εξαφθορι­

ούχο ουράνιο μπορεί να έχει αρκετά σημανηκή επίδραση στο ΚΝΣ . . . , μοιάzει πιθανότερο οπιώδης παράγων να είναι ο φ (φθόριο) παρά ο τ (ουράνιο)» . Λέγετaι όη ο Γουώρρεν ενέκρινε ένα ερεuνηηκό πρόγραμ­μα γιa ης επιπτώσεις των φθοριούχων αλάτων στο ΚΝΣ με βάση λεπτο­μερή πρόταση που πιστεύεται ότι συνόδευε το υπόμνημα του Απριλίου του 1944. Σήμερα όμως η πρόταση αυτή λείπει από τα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ κaι ίσως παραμένει απόρρητη. Ψάχνοντας τα αρχεία, οι ερευνητές δεν κατόρθωσαν να εντοπίσουν κανένα από τα έγγραφα της έρευνας του Σχεδίου Μανχάταν γω το φθόριο και το ΚΝΣ.

Το ερώτημα που aιωρείται είναι αν η κυβέρνηση των ΗΠΑ απέκρυ­ψε τα ευρήματα των μελετών γω το φθόριο. Οι Γκρίφιθς κω Μπράυ­σον επισημαίνουν όη όλες οι μελέτες που χρηματοδότησε η AEC έπρε­πε να aποχαρακτηριστούν πριν δημοσιευτούν σε ωτρικά κaι οδονηα­τρικά περιοδικά. Πού βρίσκοντaι τα πρωτότυπα απόρρητα έγγραφα; Στο μεταξύ, όσω από μας zούμε σε περιοχές όπου η φθορίωση είνaι υποχρεωηκή εξακολουθούμε να βάzουμε το χημικό αυτό στο σώμα μας. Πόσο ακόμη θα μας κρύβουν την αλήθεω;

Griffiths, j. και C. Βιysοπ. Το φθόριο και το πρόγραμμα της ατομικής βόμβας. Απόσπασμα από άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Waste Not #414 (Σεπτέμβριος 1 997) και στο Nexus Magazine, Τόμος 5, #3 (Απρίλιος-Μάιος 1 998). www.healthy-commuπicatioπs.com/fluoridetoxicbomb.html.

Griffiths, j. και C. Βιysοπ. Φθόριο, δόντια και ατομική βόμβα. Απόσπασμα από άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Waste Not #414 (Σεπτέμβριος 1 997) και στο Nexus Magazine, Τόμος 5, #3 (Απρίλιος -Μάιος 1 998). www.fluoridealert.org/WN-414.htm.

Η φθορίωση του νερού, η υγεία μας και το περιβάλλον. Brent and Harrow Green Party. 23 Οκτωβρίου 1 999. www .loπdoπ.greeπparty .org.uk/breπtaπdharrrow /pr _fluoridatioπ.htm.

3 Ζήτημα εθνικής ασφάλειας

3 Ζήτημα εθνικής ασφάλειας Το στρατιωτικό απόρρητο υπήρξε μέρος της ζωής -και του θανάτου- από

τον καιρό του Δούρειου Ί ππου. Στη στρατιωτική επιστήμη όμως η

μυστικότητα είναι ακόμα πιο έντονη τα τελευταία εκατό χρόνια περίπου.

Η τρέχουσα έρευνα και ανάπτυξη όπλων μαζικής καταστροφής αναμφίβολα θα δημιουργήσει μελλοντικά όπλα πολύ πιο τρομακτικά από αυτές τις οβίδες. Μπορεί όμως η υπεράσπιση της εθνικής ασφάλειας να αποτελεί δικαιολογία για aντιδεοντολογικές ερευνητικές πρακτικές και για πολέμους όπου τα θύματα δεν μαθαίνουν ποτέ με τι τους επιτέθηκαν;

66

Οι μυστικές επιχειρήσεις έγιναν κρίσιμος στρατηγικός παράγοντας κα­τά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η γερμανική ευφυiα κω εφευρετικό­τητα οδήγησε στη δημιουργία τρομερών όπλων. Μεγάλο μέρος της ερ­γασίας για τους γερμανικούς πυραύλους έγινε με άκρα μυστικότητα στο νησί Πεενέμουντε της Βαλτικής, κω μόνο χάρη στη λαμπρι1 ανάλυ­ση των πληροφοριών κατόρθωσαν οι Σύμμαχοι να εμποδίσουν ακόμη μεγαλύτερες καταστροφές στο Λονδίνο. Μετά το τέλος του πολέμου στην Ευρώπη, πολλοί Γερμανοί επιστήμονες μεταφέρθηκαν ταχύτατα και με μυστικότητα στις ΗΠΑ, σε μια επιχείρηση με το κωδικό όνομα <<Συνδετήρας». Υποτίθεται ότι η προσφορά τους θα ήταν χρήσιμη στη συντόμευση του πολέμου με την Ιαπωνία. Στην πραγματικότητα όμως η Επιχείρηση <<Συνδετήρας>> στήθηκε για να μην πέσει η γνώση των επι­στημόνων αυτών στα χέρια των Ρώσων.

Φυσικά, όλες οι κυβερνήσεις χρειάzεται να διατηρούν κάποιο βαθ­μό μυστικότητας προς το συμφέρον της εθνικής ασφάλειας. Σε ποιο ση­μείο όμως αυτό γίνεται ηθικά ανεπιθύμητο; Η μυστικότητα που ωφελεί κάποιον μπορεί να καταστρέψει κάποιον άλλο. Στο δυτικό κόσμο μπο­ρεί να έχουμε ισχυρές αντιρρήσεις για τη μυστική κατασκευή όπλων μαzικής καταστροφής από το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεϊ'ν στο Ιράκ και για την παρακώλυση των ομάδων επιθεώρησης όπλων του ΟΗΕ. Μπορεί να φρίττουμε στη σκέψη της δοκιμής αυτών των όπλων σε aνυπεράσπιστες μειονότητες, όπως οι Κούρδοι του Ιράκ. Όμως στα μάτια πολλών Ιρακινών, ο Σαντάμ Χουσε'ί'v είναι ήρωας και οι κρυφές δραστηριότητες είναι απαραίτητες για το συμφέρον του κράτους.

Μερικοί διατείνονται ότι η μυστικότητα που διακινδυνεύει να βλάψει λίγους μπορεί να δικαιώνεται προκειμένου να αποφευχθούν οι ρωγμές στο σύστημα. Η συντριβή του στρατιωτικού ελικοπτέρου Chinook στο Ακρωτήριο Κιντάιρ είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Αν, όπως ει­πώθηκε, το δυστύχημα συνέβη όχι λόγω σφάλματος των πιλότων αλλά εξαιτίας ενός σφάλματος σχεδιασμού στο ηλεκτρονικό σύστημα πλοήγη­σης του αεροσκάφους, βγαίνουν σημαντικά συμπεράσματα. Προκύπτει το ερώτημα: Είνω καλύτερα να ρίξουμε το φταίξιμο στα άτομα που οδη­γούσαν το ελικόπτερο ή να αποκαλύψουμε ότι το σύστημα ελέγχου ενός εξελιγμένου, πρωτοπόρου στρατιωτικού μηχανήματος μπορεί να είνω ε­λαττωματικό; Αν παραδεχτούμε το δεύτερο ανοίγουμε ένα αδύναμο ση­μείο στην άμυνα, που μπορεί να δώσει πλεονέκτημα στον εχθρό, θέτο­ντας σε κίνδυνο έτσι τις zωές πολύ περισσότερων ανθρώπων από τους δύο άτυχους πιλότους. Το ίδιο επιχείρημα προβάλλετω και στην έλλειψη προετοιμασίας για το βιολογικό πόλεμο: Α ν οι ΗΠΑ και η Βρετανία πα­ραδεχτούν ότι δεν έχουν επαρκή αποθέματα εμβολίων για θανατηφό­ρους ιούς, όπως ο άνθρακας και η ευλογιά, ένα τεράστιο κενό στην εθνι­κή ασφάλεια αποκαλύπτεται στους ενδεχόμενους εχθρούς.

Παρόμοια, το Σχέδιο Μανχάταν της ατομικής βόμβας, που ξεκίνησε στις ΗΠΑ προς το τέλος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, φαίνεται πως ε-

ξέθεσε μεγάλο αριθμό στρατιωτών, επιστημόνων, τεχνικών και εργα­

τών στον κίνδυνο να δεχτούν επικίνδυνες δόσεις ακτινοβολίας χωρίς τη

γνώση και τη συγκατάθεσή τους. Όμως το ηθικό επιχείρημα ήταν όη

αυτή η θυσία ήταν απαραίτητη, καθώς επέτρεψε την κατασκευή ενός ό­

πλου σχεδιασμένου όχι μόνο να τερματίσει μια σύγκρουση στην Άπω

Ανατολή, που απειλούσε εκατομμύρια zωές, αλλά και να επιτρέψει σης

συμμαχικές δυνάμεις να διατηρήσουν το προβάδισμα στην καταστροφι­

κή στρατιωτική πρόοδο της Γερμανίας. Εκ των υστέρων, βλέπουμε όη η

εξέλιξη της ατομικής βόμβας βοήθησε να αποφευχθεί η σύγκρουση με

την τότε Σοβιετική Ένωση. Η φράση <<προς το συμφέρον της εθνικής ασφάλειας» είναι μια βολική

δικαιολογία σχεδόν γω οτιδήποτε έχεΙ σχέση με τη μυστικότητα, είτε εί­ναι ηθικά δικαιολογημένο είτε όχι. Στρέφοντας το βλέμμα στο παρελθόν, πώς θα μπορούσαμε να δικαιολογήσουμε την αδιάκοπη, μακροχρόνια χρήση του Agent Orange στο Βιετνάμ εκ μέρους των ΗΠΑ; Ο μανδύας της εθνικής ασφάλειας έχει καλύψει δραστηριότητες κυβερνήσεων και οτραηωηκών αρχών ανά τον κόσμο που υπήρξαν φρικιασηκές. Κι ό­μως, τα πράγματα μπορούν να γίνουν χειρότερα: ο πόλεμος σήμερα διε­ξάγεται με σκληρές, σύντομες στραηωηκές επιθέσεις, με εξελιγμένα όπλα πέρα από τη φαντασία των στραηωτών του Β' Παγκόσμιου Πολέ­μου ή του Βιετνάμ. Η απειλή του πυρηνικού, χημικού ή βιολογικού πο­λέμου είναι πανταχού παρούσα και διαρκώς μεγαλώνει.

Το αρχηγείο του MIS, της Μυστικής Υπηρεσίας της Αγγλίας, στο Λονδίνο.

67

3 . l Η καταστροφή του Μαλλ οφ Κιντάιρ

Ένας επιζών από μία άλλη συντριβή ελικοπτέρου Chiπook (στη θάλασσα, κοντά στα νησιά Σέτλαντ της Σκωτίας), ο Έρικ Μόρρανς, αναρρώνει στο νοσοκομείο.

4 Ιουνίου 1 994. Σωστικά συνεργεία ψάχνουν στα συντρίμμια του στρατιωτικού ελικοπτέρου Chiπook, που συνετρίβη στο Μ αλλ οφ Κιντάιρ στις 2 Ιουνίου.

Σης 2 Ιουνίου 1994, 29 άνθρωπΟΙ πέθαναν όταν το ελικόmερο Chinook Mark 11 έπεσε σε ένα λόφο της Σκωτίας μέσα σε πυκνή ομίχλη. Δεν υπήρξαν επΙ­zήσαντες. Το αεροσκάφος κατευθυνόταν από τη Βόρεω Ιρλανδία στο Ινβερνές, όταν η πτήση του έ­ληξε τραγΙκά στη χερσόνησο Μ αλλ οφ Κ1ντάφ. Η επίσημη αναφορά της επηροπής έρευνας της RAF (Royal Air Force) γω το δυστύχημα κατέληγε όη η πΙθανότερη αηία της συντρΙβής, με βάση τα τότε δωθέσψα στΟΙχεία, ήταν όη η ταχύτητα ανόδου του ελικοπτέρου 1\ταν εσφαλμένη, αλλά τα στοιχεία δεν επαρκούσαν γ1α να κατηγορηθούν ΟΙ πΙλότΟΙ. Πα­ρά το συμπέρασμα αυτό όμως, ανώτερΟΙ αξΙωμαη­κοί της RAF, ο πτέραρχος Σερ Ουίλλωμ Ράττεν κω ο ανηπτέραρχος Σερ Τzων Ντέυ, αποφάσισαν να απορρίψουν την ετυμηγορία κω να αποδώσουν τα

αίηα σε εγκλημαηκή αμέλεω των πΙλότων, ανησμηνάρχων Τzόναθαν Τάπερ κω Ρίτσαρντ Κουκ.

Απόκρυψη στοιχείων Οι ΟΙκογένΕΙες των πΙλότων εξοργίστηκαν. Με το πέρασμα του χρόνου όμως άρχωαν να κυκλοφορούν φήμες γω συγκάλυψη από το Υπουρ­γείο Αμύνης (MOD). Τον ΙούλΙΟ του 2002, κατόΠΙν έρευνας των δημο­σΙΟγράφων ενός περΙΟδικού υπολογιστών, ήρθαν στο φως στοιχεία όη το MOD δεν είχε παραδώσεΙ ορωμένες κρίσψες πληροφορίες στην έρευνα της RAF ή στην έρευνα γω το μοφαίο δυστύχημα στη Σκωτία. ΕπΙπλέον, ο υπουργός Αμύνης ΛΙΟύΙς Μούνη είχε παραπλανήσεΙ μέλη του ΚΟΙνοβουλίου, αν κω ακούσω, σχεηκά με ένα μη θανατηφόρο ατύ­χημα με τον ίδΙΟ τύπο ελικοπτέρου που είχε συμβεί το 1989. Ο1 πΙλότΟΙ αυτού του αεροσκάφους, που παρά λίγο να συντριβεί, είχαν αντψετωπί­σΕΙ σοβαρά προβλήματα με το ηλεκτρονΙκό σύστημα του σκάφους, που

στηριzόταν σε λογισμικό αμερικανικής κατασκευής γνωστό με τα αρχι­κά FADEC (Πλήρως Αυτόματος Ψηφιακός Ηλεκτρονικός Έλεγχος).

Όσοι αγωνίzονται για τη δικαίωση των πιλότων του Chinook, που κα­τηγορήθηκαν για τη συντριβή, αναρωτιούνται μήπως προκλήθηκε από κάποια βλάβη του συmήματος FADEC. Οι εικασίες για συγκάλυψη κορυ­φώθηκαν όταν το περιοδικό Coιnpιιter Weekly δημοσίευσε ένα άρθρο για το ατύχημα του 1989. Το Compιιter Weekly ισχυρίστηκε ότι είχε λάβει αντί­γραφα απόρρητων εγγράφων που aποκάλυπταν συμφωνία μεταξύ της εταιρείας του λογισμικού και της Boeing, κατασκευάστριας του Chinook, όη το FADEC είχε συμβάλει στο ατύχημα του 1989 και χρειαzόταν επανα­σχεδίαση. Επίσης ισχυρίmηκε ότι το MOD είχε μηνύσει επιτυχώς εταιρεί­ες mις ΗΠΑ, μεταξύ των οποίων η κατασκευάmρια του FADEC, Textron Lycoming, αποδεικνύοντας όη το σύστημα παρουσίαzε βλάβη. Το MOD ωστόσο εμφανίzει σοβαρές aσυνέπειες στη δική του εκδοχή των γεγονό­των. Το 1995 το Υπουργείο είχε πει σης αρχές των ΗΠΑ ότι η αιτία του ατυχήματος του 1989 ήταν μία <<βίαιη και δίχως προηγούμενο>> υπέρβαση του ορίου της μηχανής του Chinook κατά ης δοκιμές, που αποδόθηκε mo σχεδιασμό του συστήματος F ADEC. Κι όμως, τρία χρόνια αργότερα, το 1998, ένας υπουργός Άμυνας είπε mη Βουλή των Κοινοτήτων όη η μήνυ­ση mις ΗΠΑ αφορούσε αμέλεια mις διαδικασίες ελέγχου.

Αυτό δεν ήταν το μόνο παράδειγμα όπου η εκδοχή του MOD άλλαξε. Υποβάλλοντας στοιχεία στα δικαστήρια των ΗΠΑ, δικηγόροι του Υπουργείου βεβαίωσαν όη το λογισμικό του FADEC ήταν <<πραγμαηκά κρίσιμο για την ασφάλεια της πτήσης>> . Όμως αργότερα το MOD πλη­ροφόρησε την Ειδική Επιτροπή Αμύνης της Βουλής των Κοινοτήτων όη η Boeing <<δεν θεωρούσε το FADEC κρίσιμο για την ασφάλεια της πτή­σης>>. Επιπλέον, σε καμία από ης δύο έρευνες για το δυστύχημα του Κι­ντάιρ δεν ενημερώθηκαν όη το MOD είχε κάνει μήνυση στην Textron Lycoming για ης σχεδιαστικές ατέλειες του FADEC.

Επίσης βγήκαν στην επιφάνεια κι άλλα σοβαρά στοιχεία, όη την ημέ­ρα πριν από το δυστύχημα στο Μ αλλ οφ Κιντάιρ, οι πραγματογνώμονες πλοϊμότητας του ίδιου του MOD στο Μπόσκομπ Ντάουν είχαν διακό­ψει ης δοκιμαστικές πτήσεις των Chinσσk επειδή aνησυχούσαν για την αποτελεσμαηκότητα του συστήματος FADEC. Αποκαλύφθηκε επίσης πως στις 6 Ιουνίου, μόλις τέσσερις μέρες πριν από το δυστύχημα, ένα οργισμένο υπόμνημα του Σερ Ουίλλιαμ Ράπεν σε έναν ανώτερο συνά­δελφό του καθιστούσε σαφές όη η απόφαση των πραγματογνωμόνων του Μπόσκομπ Ντάουν έπρεπε να απορριφθεί. Επίσης παραπονιόταν ότι αυτή η στάση <<δεν ενέπνεε την εμπιστοσύνη του πληρώματος στο

αεροσκάφος>>.

Η υπόθεση ανοίγει ξανά Την άνοιξη του 1998 σ Μάρτιν Μπελ, ανεξάρτητο μέλος του Κοινοβου­λίου, zήτησε να ανοίξει ξανά η έρευνα για το δυστύχημα και να ληφθούν υπόψη νέα στοιχεία. Αυτά περιλάμβαναν την κατάθεση ενός εμπειρο­γνώμονα των αεροπορικών υπολογιστών, του Μάλκολμ Περκς, και ενός πρώην πιλότου δοκιμών της RAF, του επισμηναγού Ρόμπερτ Μπσύρκε. Η πιθανότερη εξήγηση για το δυστύχημα του Κιντάιρ εντσπι-

Ο Μάλκολμ Ρίφκιντ, πρώην Γραμματέας Αμύνης της Βρετανίας, αμφισβήτησε την ετυμηγορία της εγκληματικής αμέλειας κατά των πιλότων του δυστυχήματος στο Μαλλ οφ Κιντάιρ.

69

Σ Κ Α Σ Μ ΟΣ !

Δεκαπέντε φέρετρα που περιέχουν μερικούς από εκείνους που σκοτώθηκαν κατά τη συντριβή του ελικοπτέρου Chinook φτάνουν στο νεκροταφείο της RAF στις 7 Ιουνίου 1 994.

zόταν, κατά τη γνώμη τους, σε δύο εκδοχές. Είτε είχε «κολλήσει>> το σύ­στημα ελέγχου, επειδή μέρος των οργάνων ελέγχου είχαν φύγει από τη θέση τους, είτε το σύστημα FADEC είχε πάθει βλάβη καθιστώντας τη μηχανή, και κατά συνέπεια και το αεροσκάφος, ανεξέλεγκτη. Ο Περκς έφτασε να χαρακτηρίσει το σύστηj-10 FADEC «υψηλού κινδύνου». Ο Μπούρκε αποκάλυψε πως όταν υπηρετούσε στη RAF είχε λάβει διατα­γι\ να μη συzητι\σει το δυστύχημα. Ο Μπελ επισήμανε πως τα έγγραφα που είχαν διαρρεύσει έρχονταν σε αντίθεση με τον ισχυρισμό τού πρω­θυπουργού Τόνυ Μπλαιρ ότι η κυβέρνηση είναι «απόλυτα ειλικρινής και διαφανής» σχετικά με το δυστύχημα.

Το 2000 η Βασιλικι\ Αεροναυτικι\ Ένωση αποφάσισε ότι η κατηγορία της αμέλειας κατά των πιλότων του Cl1inook δεν μπορούσε να σταθεί κάτω από το βάρος τόσων στοιχείων που αποδείκνυαν τα τεχνικά προ­βλι\ματα του αεροσκάφους. Έπειτα από αυτόν το χαρακτηρισμό της προηγούμενης ετυμηγορίας τους, οι Σερ Ουίλλιαμ Ράττεν και Σερ Τzων Ντέυ υπέβαλαν την παραίτησή τους στην Ένωση. Αποκαλύφθηκε επί­σης ότι, όταν έγινε η αρχική έρευνα, το MOD είχε αποκρύψει κρίσιμες πληροφορίες για τα προβλήματα του FADEC από αυτούς τους ανώτε­ρους αξιωματικούς της RAF. Το MOD έχει έκτοτε παραδεχτεί, κάπως aπρόθυμα, ότι ο Ράπεν <<δεν θυμόταν» το επεισόδιο του 1989.

Το Μάιο του 2000 το MOD αρνήθηκε να ανοίξει ξανά την έρευνα, αλ­λά τον Ιούνιο του ίδιου έτους ο Ρίτσαρντ Νόρτον-Τέυλορ, γράφοντας στην εφημερίδα Gιιardίan, υποστήριξε ότι η σωρεία στοιχείων που είχαν έρθει στην επιφάνεια μετά το δυστύχηj-ια στο Κιντάιρ το 1994 είχε κατα­στήσει <<γελοία» την ετυμηγορία της εγκληματικής αμέλειας των πιλό­των. Ο Νόρτον-τέυλορ κατέληγε ότι τα έγγραφα που είχε βρει το Coιn­pιιta Weekly και τα οποία στη συνέχεια εξέτασε η Gιιardίan aποκάλυπταν ότι στην πραγματικότητα το MOD είχε επανειληj-ψένα παραπλανήσει τόσο την έρευνα των Σκωτσέzων όσο κι εκείνη της RAF, καθώς και τη Βουλή των Κοινοτήτων. Ταυτόχρονα, ο Σερ Μάλκολμ Ρίφκιντ, ο πρώην Γραμματέας Αμύνης που είχε εκδώσει την ετυμηγορία, έκανε το ασυνι\­θιστο βήμα να αμφισβητήσει ανοιχτά την προηγούμενη απόφαση, λέγο­ντας ότι τα συσσωρευμένα στοιχεία οδηγούσαν σε <<έντονη αβεβαιότη-

Η ΚΑΤΑ Π Ρ Ο Φ Η ΤΟΥ Μ ΑΛΛ Ο Φ K I N TA I P

τα» ΚΟΙ ότι δεν ήταν συνετό για το MOD να επιμένει να υποστηρίzει την ετυμηγορία της εγκληματικής αμέλειας των πιλότων.

Το Μάιο του 2001, σε μια ενέργεια χωρίς προηγούμενο, η Βουλή των Λόρδων ψήφισε υπέρ μιας ολομελούς έρευνας για το δυστύχημα του Κιντάιρ. Το Φεβρουάριο του 2002 η επιτροπή κατέληξε ομόφωνα ότι οι δύο πτέραρχοι δεν θα έπρεπε να έχουν κατηγορήσει τους πιλότους. Ό­λο και περισσότερα στοιχεία έδειχναν ότι η ετυμηγορία των πτέραρχων ήταν μια περίπτωση κακοδικίας.

Το αναπάντητο ερώτημα είναι γιατί το MOD τήρησε μια τέτοια στά­ση; Μερικοί ίσως βγάλουν το συμπέρασμα ότι το Υπουργείο ήθελε να αποκρύψει από το κοινό το γεγονός ότι η πλοϊμότητα ενός πρωτοπό­ρου στρατιωτικού αεροσκάφους ήταν αμφωβητούμενη και ότι προτί­μησε να σπιλώσει το όνομα δύο ικανότατων πιλότων, που έγιναν απο­διοπομπαίοι τράγοι.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ελικόπτερα Chinook, παρόμοια με εκείνο που συνετρίβη στο Μαλλ οφ Κιντάιρ, χρησιμοποιούν ένα ηλεκτρονικό σύστημα πλοήγησης γνωστό ως FADEC. Η αξιοπιστία αυτού του συστήματος έχει αμφισβητηθεί σοβαρά.

Collins, Τ. Ο Μπελ κατηγορεί το MOD για υπεκφυγή στο θέμα του Chiπook. Computer Weekfy. 26 Απριλίου 2001 . www.findarticles.comlm0COWI2001_April_26/76405522lpllarticle.j html

Norton-Taylor, R. Σφάλμα στο σύστημα. The Cuardian. 20 Ιουνίου 2000. www.guardian.co.uk/Print/0%2C3858%2C4031465%2COO.html

Τέταρτη Αναφορά: Ειδική Επιτροπή Αμύνης. FADEC. 1 3 Μαlου 1 998. www.parliament.the-stationery-office.co.uklpalcm1997981 cmselectlcmdefencel61 1 ldf0402.htm

Υπουργός κατηγορείται για το δυστύχημα του Chinook. BBC News Online. 6 Ιουλίου 2000. http:l Ι news.bbc.co.uklhil englishlukl scotlandl newsid _ 821 0001821 2 74.stm

Νέα στοιχεία για το Chinook. BBC News Online. 1 9 Μαlου 1 998. http:l lnews6. thdo.bbc.co.ukllow Ι englishluk/newsid _96000/96594.stm

Norton-Taylor, R. Νέες αμφιβολίες για τα αίτια της συντριβής του ελικοπτέρου στο Μαλλ οφ Κιντάιρ. The Cuardian. 1 5 Νοεμβρίου 2000. www.guardian.co.uk/Printl0,3858,4091 1 98,00.html

Norton-Taylor, R. και Millar, S. Η Βουλή των Λόρδων απορρίπτει τα ευρήματα της RAF για το δυστύχημα. The Cuardian. 6 Φεβρουορίου 2002. http:/ /politics.guardian.co.uk/lords/story/0%2C9061%2C645658%2 COO.html

71

3 . Το ΣχέδΙο Μανχάταν

τ α εργαστήρια πυρηνικών δοκιμών στο Λος Άλαμος του Νέου Μεξικού επιλέχθηκαν επειδή ήταν σχετικά απομονωμένα από αδιάκριτα βλέμματα και επειδή βρίσκονταν τουλάχιστον 322 χιλιόμετρα μακριά από την πλησιέστερη ακτογραμμή και τα κοντινότερα σύνορα.

Πεζοναύτες βγαίνουν από χαρακώματα για να δουν ένα ατομικό σύννεφο να υψώνεται σε μία από τις ασκήσεις στο χώρο δοκιμών της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας στη Νεβάδα.

72

Ο Βίκτωρ Βάωκοπφ, ένας από τους σημαντι­κότερους πυρηνικούς φυσικούς του 20ού αιώ­να, πέθανε σε ηλικία 93 ετών το 2001 . Καταγό­ταν από Εβραίους της Βιέννης και ιΊταν γνω­στός στους συναδέλφους του ως <<Προφήτης του Λος Άλαμος>>. Έγινε κεντρικιΊ φιγούρα σε ένα από τα πω σπουδαία και απόρρητα επιστη­μονικά προγράμματα της εποχής μας, το Σχέ­διο Μανχάταν. Το 1943 ο Βάωκοπφ πήρε την αμερικανική υπηκοότητα. Την ίδια χρονιά μπή­κε στην ομάδα που εργαzόταν για την κατα­σκευή της ατομΙκής βόμβας, που αργότερα έδω­σε τέλος στον πόλεμο στην Άπω Ανατολή με τρομερές συνέπειες για την Ιαπωνία. Αυτή η ε­μπειρία, και η αίσθηση ευθύνης που τη συνό­δευε, επηρέασε τη zωή του μετά τον πόλεμο, ό­ταν επέστρεψε οτη θεωρητική εργασία στην πυ­

ρηνικι1 φυσική. Ο Βάισκοπφ ήταν διαμετρικά αντίθετος με την κατασκευι1 της υδρογονοβόμβας, και στα χρόνω μετά τον πόλεμο δραστηριοποιήθη­κε στο κίνημα πυρηνικού αφοπλισμού. Από το 1967 μέχρι το 1973 ήταν πρόεδρος του Συμβουλίου Φυσικι\ς Υψηλής Ενέργειας στην Επιτροπή ΑτομΙκής Ενέργειας, τον διάδοχο φορέα του Σχεδίου Μανχάταν.

Το σχέδιο Το 1939 η πειραματική εργασία του Βάισκοπφ στην ατομική φυσική τού είχε δώσει να καταλάβει το τρομερό δυναμΙκό της πυρηνΙκής σχάσης κω ήταν από τους πρώτους επωτήμονες που zήτησαν να τηρηθεί απόλυτη μυστικότητα, από ανησυχία ότι 01 δυνάμεις του Άξονα μπορεί να έπαιρ­ναν το προβόδωμα από τους Συμμάχους κατασκευάzοντας την πρώτη ατομική βόμβα. Δεν ήταν ο μόνος που είχε αυτή τη γνώμη. Οι Γερμανοί επιστήμονες είχαν ανακαλύψει ης βασικές αρχές και το αποτέλεσμα της πυρηνΙκής σχάσης το 1 934. Τον Αύγουστο του 1 939, ο Άλμπερτ Αϊν­στάιν, που είχε μεταναστεύσεΙ από τη Γερμανία λίγο πριν πάρεΙ την εξου­σία ο Χίτλερ, έγραψε στον πρόεδρο των ΗΠΑ Φραγκλίνο Ρούσβελτ ανη­συχώντας για το η θα συνέβαινε αν 01 δυνάμεις του Άξονα αποκτούσαν πυρηνική τεχνολογία πρΙν από ης ΗΠΑ Επισήμανε στον Ρούσβελτ όη η Γερμανία είχε ήδη ολοκληρώσει την αγορά ουρανίου από ορυχεία της Τσεχοσλοβακίας και ότι η εργασία με ουράνιο που είχε ξεκινήσει σης ΗΠΑ aντιγραφόταν στο Βερολίνο. Το Μάρηο του 1942 ο πρόεδρος μΙας επιτροπής που είχε αναλάβει να ερευνήσει κατά πόσον ήταν εφικτή μια ατομική βόμβα προειδοποίησε τον Ρούσβελτ ότι 01 ΗΠΑ θα εμπλέκο­νταν σε μΙΟ κούρσα πυρηνικών εξοπλΙσμών για την κατασκευή του νέου όπλου. Έχοντας αυτά κατά νου, ο πρόεδρος των ΗΠΑ ενέκρινε το σκο­τεινό Σχέδιο Μανχάταν και έδωσε εντολή να γίνει με άκρα μυσηκότητα.

Τόσο κρυφό ι\ταν το πρόγραμμα, ώστε ακόμη και το όνομά του υπήρξε αντικείμενο προσεκηκής σκέψης, ώστε να ελαχιστοποιηθούν ω πιθανό­τητες ακούσιας αποκάλυψης. Ήταν αρχΙκά γνωστό με το όνομα «Κατα­σκευι\ Υποκατάστατων Υλικών>>, αυτό όμως θεωρήθηκε πολύ αποκαλυ­πτικό. Έτσι, υπό την ηγεσία του στρατηγού Λέσλι Γκρόουβς, το πρόγραμ-

Σ ΚΑ Σ Μ Ο Σ !

Η πυρηνική βόμβα που έπωε στη Χφοσiμα ισοπέδωσε σχεδόν όλη την πόλη σε δευτερόλεπτα και σκότωσε χιλιάδες ανθρώπους.

Αυτή η φωτογραφiα μιας γυναiκας που επέζησε από τις ατομικές επιθέσεις στην Ιαπωνiα το 1 945 δεiχνει πως το σχέδιο του κιμονό της αποτυπώθηκε στο δέρμα της από το έγκαυμα που προκάλΕσΕ η έκρηξη.

74

μα πήρε το κωδικό όνομα Σχέδιο Μανχάταν, επει­δή μεγάλο μέρος της προκαταρκτικής έρευνας έγι­νε στο τμιΊJ..ια του Σώματος Μηχανικών του Στρα­τού των ΗΠΑ της Περιφέρειας Μανχάταν, με έδρα τη Νέα Υόρκη. Οι βόμβες που κατασκευάστηκαν στο πρόγραμμα επίσης πήραν αθώα ονόματα, όπως «Μαραφέτι>>, <<Αγοράκι>> (εξερράγη στη Χιροσίμα), και «Χοντρός>> (πυροδοτι)θηκε στο Ναγκασάκι).

Οι άνθρωποι Η ομάδα του σχεδίου περιλάμβανε στρατιωτικό προσωπικό και σχεδόν 6.000 επιστήμονες, πολλοί από τους οποίους ήταν Γερμανοεβραίοι που είχαν δραπετεύσει από την Ευρώπη καθώς το επεκτεινό­μενο κλίμα αντισημιτισμού, που είχε ξεκινήσει τον Απρίλιο του 1933 με την απόλυση των <ψη-Άριων>> Γερμανών επιστημόνων, εντεινόταν. Από το 1943 και μετά αρχηγός της ομάδας του Μανχάταν ήταν ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, ένας χημικός του Χάρβαρ­ντ που είχε πάρει το διδακτορικό του στη θεωρητι­κή φυσική από το Πανεπιστήμιο του Γκέττινγκεν στη Γερμανία πριν επιστρέψει στις ΗΠΑ. Βασικοί του συνεργάτες, εκτός από τους Γκρόουβς, Αϊν­mάιν και Βάισκοπφ, ι1ταν μεταξύ άλλων οι Ενρίκο Φέρμι, Νιλς Μπορ, Γκλεν Σήμποργκ και Λήο Ζί­λαρντ. Όλοι δεσμεύονταν από αυστηρό κώδικα μυστικότητας.

Το μεγαλύτερο μέρος της μετέπειτα εργασίας στο πρόγραμμα έγινε μακριά από τη Νέα Υόρκη, σε ένα πρώην σχολείο αρρένων στην έρημο, κοντά στο Λος Άλαμος του Νέου Μεξικού. Η τοποθεσία επιλέχθηκε για πολλούς λόγους: απείχε τουλάχι-

στον 322 χΙλΙόμετρα τόσο από την πλησΙέστερη α­κτογραμμή όσο κω από τα πληωέστερα σύνορα, κω η περωχή είχε ελάχωτους κατοίκους. Τα μέτρα ασφάλεως ήταν πρωτοφανή κω τόσο 01 επωτήμο­νες όσο κω 01 01κογένε1ές τους zούσαν σε πλήρη ανωνυμία. Δεν μπορούσαν να πουν στους συγγε­νείς τους πού βρίσκονταν, όλη η αλληλογραφία εξεταzόταν, γω να εξασφαλωτεί όη δεν αποκαλύ­πτονταν λεπτομέρπες από αμέλεω, κω δεν μπο­ρούσαν να πάρουν φωτογραφίες όπου θα ανα­γνωρΙzόταν το Νέο ΜεξΙκό. Ακόμη καΙ τα ονόμα­τα στα δΙπλώματα οδήγησης των μελών της ομά­δας ανηκαταστάθηκαν με αρΙθμούς.

Επέκταση Κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου που ακο­λούθησε, από το Σχέδω Μανχάταν ξεπήδησαν πολλές εγκαταστάσπς πυρηνΙκών ερευνών, όλες τους μuσηκές, εππδή τότε η προσοχή είχε στραφεί στην κούρσα εξοπλωμών με τη ΣοβΙετΙκιΊ Ένωση. Τα εργαστή­ρω τηρούσαν αυστηρούς κανόνες ασφαλείας, 01 πληροφορίες ήταν α­πόρρητες κω ο πατρ1ωησμός του προσωπΙκού υπό δωρκή έλεγχο. ΟΙ επωτήμονες που εργάzονταν στο πρόγραμμα πυρηνικών όπλων δού­λευαν σε <ψυσηκές κοινότητες>>, που περωτασιακά συνανηόνταν σε συνέδρω ανταλλαγής πληροφορΙών υπό αυστηρό έλεγχο. Αλλά τον περωσότερο καφό, μια πολπ1κή <<διαμερωματοποίησης» εμπόδιzε αυ­τούς τους φυσικούς κω χημΙκούς να μάθουν η γΙνόταν σε άλλα ερευνη­ηκά κέντρα, ακόμη κα1 σε άλλα προγράμματα του ίδωυ εργαστηρίου. Ο έλεγχος της aφοσίωσης ήταν κανόνας, κω τα πρώτα επτά χρόνω της ύ­παρξής της η Εππροπή Α τομ1κής Ενέργεως, που Ιδρύθηκε το 1946, λέ­γετω όη εξέτασε μωό εκατομμύρω ανθρώπους γω λόγους ασφαλείας με κόστος πάνω από 10 εκατ. δολάρω το χρόνο.

Κ1 όμως το Σχέδω Μανχάταν, κ ω η έντονη μυσηκότητα που γέννη­σε, λεπούργησε ως υπομόχλω αλλαγής. Ήδη από το 1945 ο Βάωκοπφ έγΙνε 1δρυηκό μέλος της Ομοσπονδίας ΑτομΙκών Επωτημόνων, ενός οργανωμού αφΙερωμένου όχΙ μόνο στην προπδοποίηση γω ης συνέ­ππες ενός πυρηνΙκού πολέμου αλλά κω στην προσπάθπα για μείωση της κυβερνηηκής μυσηκότητας μέσω ΠΙέσεων, ώστε να εππαχυνθεί ο αποχαρακτηρωμός των εγγράφων του Ψυχρού Πολέμου.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

ΤΟ Σ Χ ΕΔ Ι Ο Μ Α Ν ΧΑΤΑ Ν

Η ρίψη πυρηνικών βομβών στην Ιαπωνία οδήγησε στην παράδοσή της κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Εδώ ο Ναμόρο Σιγκομίτσο, πάνω στο θωρηκτό Μισσούρι, υπογράφει τα έγγραφα παράδοσης της Ιαπωνίας εκ μέρους της κυβέρνησής του και του αυτοκράτορα.

Aftergood, S. Πρόγραμμα για την κυβερνητική μυστικότητα. Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων. Χωρίς ημερομηνία. www.fas.org/sgp/aflergood.html

Το Σχέδιο Μανχάταν - Εισαγωγή. Undergraduate Engineering Reνiew, Πανεπιστήμιο τοu Τέξας. www.me.utexas.edu/-uer/manhattan/intro.html

Dowling, Μ. Το Σχέδιο Μανχάταν. Τελευταία ενημέρωση lη Μαfου 2002. www.mrdowling.com/706-manhattanproject.html

Πρόσωπα-κλειδιά στο Σχέδιο Μανχάταν. Undergraduate Engineering Reνiew, Πανεπιστήμιο του Τέξας. www.me.utexas.edu/-uer/manhattan/people.html

Westwick, P.j. Νοέμβριος/Δεκέμβριος 2000. Η αρχή: Το ξεκίνημα της πυρηνικής μυστικότητας. Bulletin of Atomic Scientists 56(6). www.bullatomsci.org/issies/2000/ndoo/ndoowestwick.html

75

3 . ] Ευλογιά: Πόσο έτοιμοι είμαστε;

Ο θανατηφόρος ιός της ευλογιάς, μεγεθuμένος 1 20.000 φορές.

Ο Μπομπ Στήβενς, Βρετανός που ζούσε στη Φλόριντο και εργαζόταν στην εφημερiδο Sun, πέθανε οπό άνθρακα στις 5 Οκτωβρiου 2001 , αφού το αντιβιοτικά απέτυχαν να τον θεραπεύσουν. Ήταν ο πρώτος θάνατος από άνθρακα στις ΗΠΑ έπειτα από 25 χρόνια.

76

Το Νοέμβριο του 2001 η κυβέρνηση Μπους σης ΗΠΑ είχε αποφασίσει να αυξήσει τα αποθέματα του εμβολίου της ευλογιάς, ούτως ώστε, σε περίπτωση τρομοκρατικής επίθεσης ή άλλης χρήσης της ευλο­γιάς ως βιολογικού όπλου, το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών να μπορεί, θεωρητικά του­λάχωτον, να εμβολιάσει τους πάντες σης ΗΠΑ. Υ­πάρχουν πληροφορίες ότι ορωμένα δείγματα ευλο­γιάς από το Κρατικό Ερευνητικό Κέντρο Ιολογίας και ΒΙΟτεχνολογίας της Ρωσίας, έναν από τους δύο εναπομείναντες χώρους φύλαξης του ΙΟύ στον κό­σμο, μπορεί να δόθηκαν παράνομα σε τρομοκράτες. Λέγετω όη η Ρωσία δωθέτει μια βΙΟμηχανική εγκα-τάσταση ικανή να παράγει τόνους ΙΟύ ευλογιάς ετη­

σίως και δωτηρεί ένα ερευνηηκό πρόγραμμα που πωτεύετω όη ασχολεί­ται με τα ΠΙΟ νοσογόνα κω μεταδοηκά mελέχη.

Στις ΗΠΑ Ο γραμματέας του Υπουργείου Υγείας κω Ανθρωπωηκών Υπηρεσιών των ΗΠΑ, Τόμυ Τόμσον, επωήμανε όη ο κίνδυνος είνω μικρός αλλά υ­παρκτός κω ότι η Αμερική <<πρέπει να είναι έτοιμη» . Τα τελευταία 25 χρόνω ο εμβολωσμός γω ευλογιά δεν γίνεται τακτικά σης ΗΠΑ και η ανοσία που αποκτήθηκε τα προηγούμενα χρόνω σίγουρα έχει χάσει μέ­γα μέρος της αποτελεσμαηκότητάς της. Το CNN ανέφερε όη η κυβέρ­νηση σήμερα δωθέτει αρκετά εμβόλω ώστε να παραγάγει βραχυπρόθε­σμα 77 εκατομμύρια δόσεις aραιώνοντας τα υπάρχοντα αποθέματα, αν κω δεν διευκρίνωε η επίδραση θα είχε η αραίωση στην αποτελεσμαη­κότητα της θεραπείας. Το 2000 υπογράφηκε μια σύμβαση με μια εται­ρεία στο Καίμπρηz της Μασσαχουσέτης, την Oraνax, γω την παραγωγή 40 εκατομμυρίων δόσεων εμβολίου με όρΙΟ παράδοσης των πρώτων α­ποστολών μεγάλης κλίμακας το 2004. Η ΠΙΟ πρόσφατη σύμβαση, αξίας 428 εκατ. δολαρίων, αναθέτει σε μω βρετανική εταιρεία, την Acambis, την παραγωγή άλλων 155 εκατομμυρίων δόσεων, με την προοπηκή να αγοραστούν έως 500 εκατομμύρια δόσεις.

Πέρα από τον ωκεανό Η είδηση της δραστηριότητας των ΗΠΑ για την ανάσχεση της ευλογιάς μπορεί να συνδεθεί με μω πληροφορία που έδωσε το ΦεβρουάρΙΟ του 2002 ο Ποτ Τρουπ, αναπληρωτής διευθυντής του βρετανικού Υπουρ­γείου Υγείας. Προβλήθηκε ως επείγουσα Ανακοίνωση για τη Δημόσω Υγεία πριν από ένα ντοκιμαντέρ του BBC2 που αφορούσε μια φανταση­κή, μεγάλης κλίμακας επίθεση βΙΟτρομοκρατίας με τον ιό της ευλογιάς. Ο Τρουπ έδωσε την κάπως αόρωτη διαβεβαίωση όη το Υπουργείο Υγεί­ας δωθέτει <<σημανηκά αποθέματα εμβολίου ευλογιάς, κατασκευασμέ­να τη δεκαετία του 1970 . . . , πληροφορίες γω το μέγεθος κω την τοποθε­σία των αποθεμάτων των εμβολίων δεν δίνονται στο κοινό, επειδή θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν σε τρομοκράτες. Αυτά τα αποθέματα θα μπορούσαν να χρησιμοπωηθούν άμεσα γω να συγκρατήσουν ένα ξέ­σπασμα της ασθένεως>>.

θα μπορούσαν; Τι έκτασης ξέσπασμα περιμένει όη θα συγκρατήσει η αγγλική κυβέρνηση; Αυτά τα ερωτήματα είνω εύλογα, διότι πουθενά στην ανακοίνωση ο Τ ρο υπ δεν αποκαλύπτει πω συγκεκριμένα στοιχεία κω αριθμούς. Το 1999 ένα κύριο άρθρο στο βρετανικό ιατρικό περιοδικό Lancet υπενθύμιzε πόσο γρήγορα εξαπλώνετω η ευλογιά μόλις ελευθε­ρωθεί στο περιβάλλον. Ο εμβολιασμός δεν είναι πλέον τακτικός, εφόσον η τελευταία εμφάνωη επιδημίας παρατηρήθηκε στη Σομαλία το 1977, και το 1980 ο Παγκόσμιος Οργανωμός Υγείας θεώρησε ότι η ευλογιά έχει εξαλειφθεί. Σήμερα, η αγγλική πολιτική υγείας είναι να κάνει εμβόλιο ευ­λογιάς μόνο σε προσωπικό εργαστηρίου που μπορεί να έρθει σε επαφή με τον ιό.

Το 1999 ένας γνωστός δημοσωγράφος ιατρικών θεμάτων προειδοποίη­σε το BBC όη τα αποθέματα εμβολίου ευλογιάς ήταν πολύ λίγα, ενώ ένας αντιπρόσωπος της Υπηρεσίας Εργαστηρίων Δημόσιας Υγείας (PHLS), του φορέα που θεωρητικά θα διένεμε τα εμβόλια, είπε: <<Η PHLS διατηρεί από-

Μια παραμορφωμένη γυναίκα στο νοσοκομείο το 1 974 πεθαίνει από ευλογιά στο κρατίδιο του Μπ ιχάρ στην Ινδία. Έγιναν επειγόντως εμβολιασμοί στην περιοχή, όπου υπολογίζεται πως είχαν ήδη πεθάνει από την ασθένεια 25 .000 άτομα.

7 7

Σ Κ Α Σ Μ Ο Σ !

25 Οκτωβρίου 2001 . Ειδικοί στα επικίνδυνα υλικά εργάζονται στους δρόμους γύρω από το λόφο Κάπιτολ στην Ουάσινγκτον, αναζητώντας ίχνη μόλυνσης από άνθρακα .

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙ ΕΣ

θεμα περίπου 70-80 δόσεων. Σε περίmωοη βωτρομοκραηκr1ς επίθεσης θα r1ταν θέμα του Υπουργείου Υγείας καΙ του Υπουργείου ΕσωτερΙκών να καταρτίσεr κάποιο σχέδΙΟ». Α ν συνέβαΙνε κάπωο νέο ξέσπασμα, με τα δε­δομένα επίπεδα των αποθεμάτων θα χρε1άzονταν τρία χρόνια γrα να πα­ρασκευαστούν αρκετά εμβόλΙα γrα ένα αποτελεσμαηκό πρόγραμμα εμβο­λιασμού. Το 2002 αποκαλύφθηκε όη ηβρετανΙκr1 κυβέρνηση επρόκεηο να αγοράσεΙ ένα απόθεμα εμβολίου ευλογΙάς αξίας 32 ε κατ. οτερλίνων. Ωστό­σο, σύμφωνα με ι-uα αναφορά της Dπily Telegrπplι, ο Πατ Τ ρου π αρν1Ίθηκε να πεΙ σε μια επηροπΙΊ Αμύνης της ΒουλΙ1ς των ΚωνοηΊτων πόσες δόσεΙς του εμβολίου είχαν παραγγελθεί, με την απ ιολογία όη η πληροφορία θα μπορούσε να χρησψεύσεΙ σε κάποΙΟν εχθρό. Ένα οργωμένο μέλος του Κωνοβουλίου στην επηροπΙΊ, ο Κέβαν Τzόουνς, απάντησε: <<Προσβάλλε­τε τη νοημοσύνη μου. Δεν δέχομω όη είναι θέμα εθνικr1ς ασφάλεως».

Κέντρο Στροτηγικώv Πολιτικής Βιοάμuvας, Πανεπιστήμιο Τζωv Χόπκινς. Ευλογιά. Copyright 2002.

BBC News. Προειδοποίηση για τα εμβόλια της ευλογιάς. 7 Μα·Ιου 1 999.

http:/ /www.hopkins-biodefense.org/pages/agents/ agentssmallpox.html

Υπουργεiο Υγείας και Ανθρωπιστικών Υπηρεσιών τωv ΗΠΑ (HHS). Το HHS αναθέτει σύμβαση 428 εκατ. δολαρίων για παραγωγή εμβολίων ευλογιάς. Αναθεώρηση 28 Νοεμβρίου 2001 http:/ /wwνν.hhs.goν/news/press/2001 pres/2001 1 128.html

78

http:/ /www.bbc.eo.uk/hi/ english/health/ newsid _ 33 7000/33 7289. stro ι

Υπουργείο Υγείας των ΗΠΑ. Επείγον ανακοινωθέν οχ. Πρόγραμμα 8BC για υποθετικό ξέαπαομα ευλογιάς, Τρίτη 5 Φεβρουαρίου 9:00 μ.μ.-Ευλογιά 20002-Αθόρυβο Όπλο. 4 Φεβρουαρίου 2002. http:/ /www.doh.goν.uk/cmo/cmo02_ 01 .htm

J

3 . Agent Orange

Ένα από τα σκοτεινότερα θέματα γύρω από τον πόλεμο του Βιετνάμ και τα παρεπόμενά του αφορά ένα αποφυλλωηκό με το αθώο κωδικό όνο­μα Agent Orange (Πορτοκαλί Παράγων) . Γωτί αυτή η ονομαοiα; Προ­κειμένου να aποκρυφτεί η πραγμαηκή φύση της ουσίας, ονομάστηκε έτσι από ης πορτοκαλί ρίγες στα βαρέλω των 208 λίτρων με τα οποία την παραλάμβανε ο στρατός των ΗΠΑ. Το Agent Orange είνω μόνο ένα από τα 15 zιzανωκτόνα που χρηοιμοπωήθηκαν στο Βιετνάμ από ης αρχές της δεκαετίας του 1960 (όλα με κωδικούς χρωμάτων) μέχρι τη δια­κοπή της χρήσης του το 1971 και είχε πολύ σοβαρά επακόλουθα.

Το χημικό Το Agent Orange παρήχθη και δοκιμάστηκε αρχικά τη δεκαετία του 1940 σε διάφορες οτραηωηκές εγκαταστάσεις των ΗΠΑ, όπως το Οχυρό Ντέ­τρικ στο Μαίρυλαντ, η Αεροπορική Βάση Έγκλιν στη Φλόριντα κω το Στρατόπεδο Ν τραμ στη Νέα Υόρκη. Αργότερα, το αποφυλλωηκό δοκι­μάστηκε στην Ταϊλάνδη. Η στραηωηκή του χρήση εφαρμόστηκε μόνο κατά τη σύρραξη του Βιετνάμ, όπου υπολογίzετω όη τελικά δωσκορπί­στηκαν περίπου 72 εκατομμύρια λίτρα, είτε σκόπιμα είτε ακούσια λόγω ατυχημάτων. Ψεκαzόταν από αεροσκάφη, κυρίως από C-123, από οχήμα­τα εδάφους και από μικρά δοχεία κατάλληλα για χειροκίνητη χρήση. Πα­ραγόταν για το στρατό των ΗΠΑ από διάφορες εταιρείες, όπως 01 Dow, Monsanto, Diamond Shamrock Corporation, Hercules lnc., Uniroyal Inc., Τ-Η Agricultural and Nutrition Company και Thompson Chemi­cals Corporation.

1 966: Δύο αεροπλάνα της 1 2ης Μοίρας της Αεροπορίας των ΗΠΑ ψεκάζουν Agent Orange στη ζούγκλα του Βιcτνάμ.

Σ ΚΑ Σ Μ Ο Σ !

Αυτές οι δύο φωτογραφίες δείχνουν την περιβαλλοντική καταστροφή που προκάλεσε το Ageπt Orange. Σ την επάνω φωτογραφία φαίνεται ένα δάσος με μανγκρόβια, κοντά στη Σαϊγκόν, πριν ψεκαστεί το Βιετνάμ. Στην κάτω φωτογραφία, το ίδιο δάσος το 1 970, πέντε χρόνια μετά τον ψεκασμό της περιοχής με Agent Orange από αεροπλάνα των ΗΠΑ. Οι σκούρες κηλιδες είναι μερικά δέντρα που πεζησον.

ο

Οι συνέπειες Το αποφυλλωτικό ουνίσταται σε μείγμα δύο χημι­κών σε περίπου ίσες αναλογίες: 2,4-διχλωροφωνο­ξυοξικό οξύ (γνωστό ως 2,4-D) και 2,4,5-τριχλωρο­φαινοξυοξικό οξύ (γνωστό ως 2,4,5-τ). Για να είναι κατάλληλο προς χρήση πρόσθεταν αυτό το μείγμα σε κηροzίνη ή σε πετρέλαω ντίzελ. Διαπιστώθηκε πως ήταν εξαιρετικά αποτελεσματικό στην κατα­στροφή του φυλλώματος των πλατύφυλλων δέ­ντρων και των θάμνων στην πυκνή zούγκλα, χα­ρακτηριστική της Νοτιοανατολικής Ασίας, όπου μπορούσε να κρυφτεί ο εχθρός. Ωστόσο, έξω από τις εταιρείες παραγωγι1ς, δεν ι\ταν ευρέως γνωστό ότι το Agent Orange είχε επίσης μεγάλη περιεκτι­κότητα σε �uα ουσία με το όνομα TCDD. Αυτό το α­νεπιθύμητο παραπροϊόν της χημικής διαδικασίας παρασκευής είναι μέλος μιας ομάδας πολύ δηλητη­ριωδών ενώσεων, των δωξινών, που έχει αποδει­χτεί ότι προκαλούν σωρεία ασθενειών στους αν­θρώπους, εκ των οποίων πολλές είναι θανατηφό­ρες.

Το στρατιωτικό προσωπικό που υπηρετούσε στο Βιετνάμ λέγεται ότι εν γένει δεν γνώριzε τους κιν­δύνους της εργασίας σε περιβάλλον όπου είχε χρη­σιμοποιηθεί το Agent Orange, και ο Κώδικας των ΗΠΑ απαγορεύει στους παλαίμαχους να μηνύ­σουν ης αρχές για βλάβες που μπορεί να προκλι1-θηκαν απ' αυτό. Η εξέταση δειγμάτων αίματος για

διοξίνη, μια αρκετά δαπανηρι\ διαδικασία (λέγεται ότι στοιχίzει μέχρι 2.000 δολάρια ανά εξέταση), ποτέ δεν έγινε ευρέως διαθέσιμη σε μεγάλη κλίμακα και η Υπηρεσία Υποθέσεων Παλαίμαχων των ΗΠΑ δεν εκτελεί τέτοιες κλινικές εξετάσεις. Παρ' όλα αυτά, κατατέθηκε μια μιΊνυση το 1979 κατά των εταιρειών παραγωγής, με βάση τη νομοθεσία ευθύνης για τα προϊόντα, και έγινε ένας διακανονισμός 180 εκατ. δολαρίων εκτός δικα­στηρίου το 1987. Φαίνεται όμως πως η υπόθεση δεν τελειώνει εδώ.

Οι επιπτώσεις συνεχίzονται Το καλοκαίρι του 2000 αναφέρθηκε ότι χωρικοί που έμεναν κοντά στο Μπιεν Χόα, μια πρώην βάση των ΗΠΑ στο Βιετνάμ όπου διασκορπίστη­κε από ατύχημα μεγάλη ποσότητα Agent Orange, εξακολουθούσαν να παρουσιάzουν αυξημένα επίπεδα συγκεντρώσεων διοξίνης. Πιστεύεται ότι η ουσία που διασκορπίστηκε διέρρευσε σε ένα κοντινό ποτά�u και μό­λυνε το βυθό, που με τη σεφά του μόλυνε τα ψάρια, τα οποία αποτελούν βασικό μέρος της διατροφής των κατοίκων.

Σύμφωνα με τον Άρνολντ Σέκτερ, έναν καθηγητή περιβαλλοντικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο του τέξας και πρώην μέλος του Σώματος Στρατιωτικών Γιατρών των ΗΠΑ στον Πόλεμο του Βιετνάμ, οι διοξίνες παραμένουν στην τροφική αλυσίδα σε διάφορα «καυτά» σημεία στο Βιετ-

νάμ. Ο Σέκτερ ανέφερε ότι η εξέταση αίματος μιας γυναίκα από το Ανόι έδειξε επίπεδο διοξίνης 135% πάνω από το επίπεδο που είχε εντοπιστεί σε κατοίκους του Ανόι που δεν είχαν εκτεθεί στον παράγοντα. Όμως το 2000, σχεδόν 30 χρόνια μετά τη λήξη του ψεκασμού της zούγκλας στο Βόρειο Βιετνάμ, δεν είχε δοθεί καμία κρατική χρηματοδότηση από τις ΗΠΑ για έρευνα των συνεπειών της χρήσης του Agent Orange στη ΝοτιοανατολΙκή Ασία. Έχει επισημανθεί ότι αυτή η έρευνα απαιτείται επειγόντως, για να διαπιστωθεί ο τρόπος με τον οποίο κινείται η διοξίνη στο περιβάλλον και μολύνει ανθρώπους 30 χρόνια αργότερα. Όπως λέει ο Σέκτερ, οι συνέπει­ες επεκτείνονται πέρα από τους παλαίμαχους του Βιετνάμ και των ΗΠΑ που zητούν αποzημίωση για την έκθεσή τους στο Agent Orange.

Ο Σέκτερ σχολίασε πρόσφατα: <<Το Βιετνάμ έχει τη μεγαλύτερη μόλυν­ση διοξίνης στον κόσμο και κατά πάσα πιθανότητα τους περισσότερους

A G E N T O R A G E

Στο νοσοκομείο Του Ντου, μαιευτήριο της νοτιοανατολικής Ασίας, μεγάλα βάζα περιέχουν θνησιγενή βρέφη και έμβρυα nου αποβλήθηκαν. τ α περισσότερα είναι παραμορφωμένα. Σύμφωνα με τις ιατρικές αρχές του Βιετνάμ, κάθε έμβρυο ενδέχεται να είναι θύμα δηλητηρίασης αnό διοξίνη από το Agent Oraπge. Μέχρι και 1 Ο ζεύγη σιαμαίων γεννιούνται εδώ κάθε χρόνο, ενώ θα περιμέναμε μία περίπτωση κάθε 1 5 χρόνια.

8 1

Σ ΚΑ Σ Μ Ο Σ !

Ένα παιδί π6σχει από τις γενετικές επιπτώσεις του Agent Orange. Οι γονείς του δεν ψεκ6στηκαν απευ­θείας, αλλ6 μολύνθηκαν από το νερό που περιέχουν τα φρούτα.

Σ το νοσοκομείο Του Ντου της Σαιγκόν, εκ γενετής ανάπηρα παιδι6 παίζουν σε ένα θ6λαμο.

82

άντρες, γυναίκες και παιδιά μολυσμένους με διοξίνη>> . Αυτή είναι μία από ης δυσάρεστες ειδήσεις από την εποχή του Βιετνάμ, που φαίνεται όη δεν δημοσιοποιήθηκε ευρέως από την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Πρέ­πει να δούμε ης παρατηρήσεις του Σέκτερ σε συνδυασμό με το γεγονός όη το 2000 η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ είχε ε­πανεκημήσει την αξωλόγηση της δωξίνης και συμπέρανε όη είναι καρ­κινογόνος για τον άνθρωπο.

Εν τω μεταξύ, από το 1992, όταν το Ανώτατο Δικαστήρω αρνήθηκε να ακούσει τα επιχειρήματα των εναγόντων λέγοντας όη «το zήτημα έ­χει τακτοποιηθεί>>, περαηέρω προσπάθειες να μηνυθούν κατασκευα­στές έχουν απαγορευτεί από τα δικαστήρια των ΗΠΑ.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Συχνές ερωτήσεις σχετικά με το Ageπt Oraπge. The Agent Orange Website. Χωρίς ημερομηνία. www.kewispublishiπg.com/faq.htm

Γενική άποψη . The Agent Orange Website. Χωρίς ημερομηνία. www.kewispublishiπg.com/oraπge.htm

Reuters. Το Ageπt Oraπge ταλαιπωρεί ακόμη το Βιετνάμ. Wired News. 1 2 Ιουλίου 2000. www.wired.com/πews/priπt/0, 1294,37521 ,OO.html

ι __ _

3 . . Έκθεση σε ακτινοβολία

Το 1954 μω ταινία με τίτλο Ο κατακτητιjς, με πρωταγωνωτή τον Τzων Γουαίην, γυρίστηκε σε μω τοποθεσία 160 χιλιόμετρα από την υπήνεμη πλευρά της περιοχι\ς πυρηνικών δοκιμών των ΗΠΑ στη Νεβάδα. Σχε­δόν οι μισοί από τους συμμετέχοντες στην παραγωγή της ταινίας, κω ο ίδιος ο Γουαiην, εμφάνισαν αργότερα καρκίνο. Αναzητήθηκε κάποια σχέση μεταξύ της ραδιενεργού μόλυνσης και της μοίρας των ανθρώπων αυτών, αλλά δεν αποδείχτηκε. Είκοσι χρόνω αργότερα, το Νοέμβριο του 1974, η Κάρεν Σiλκγουντ, χημικός στο εργοστάσιο παραγωγι\ς καυ­σίμων πλουτωνίου Kerr-McGee στο Κρέσεντ της Οκλαχόμα, πέθανε σε ένα ανεξήγητο τροχαίο δυστύχημα, όπου δεν υπήρχε άλλο όχημα. Την εβδομάδα πριν από το δυστύχημα συγκέντρωνε στοιχεία που έδειχναν ότι η εταιρεία είχε αμελήσει την ασφάλεω του εργοστασίου και την προ­στασία των εργατών από την έκθεση σε ακτινοβολία πλουτωνίου. Αυτές οι δύο γνωστές περιπτώσεις δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου, που παρέμεινε σκόπιμα <<θαμμένη» επί δεκαετίες από την κυβέρνηση

των ΗΠΑ σε απόρρητες εκθέσεις. Το Φεβρουάριο του 2002 αποκαλύφθηκε η κρατική μυστικότητα των

ΗΠΑ και η αδωφορία γω την ανθρώπινη ασφάλεω κατά την περίοδο των πειραμάτων του Ψυχρού Πολέμου με πυρηνικά όπλα και ραδιενερ­γές ουσίες. Η ωτοσελίδα του δωκεκριμένου Ιδρύματος Ενέργεως και Περιβαλλοντικών Ερευνών των ΗΠΑ (IEER) δημοσίευσε μω αναφορά προόδου γω μω μελέτη που διεξι\γαγε το Εθνικό Ίδρυμα Καρκίνου και τα Κέντρα γω Έλεγχο και Πρόληψη των Ασθενειών του Υπουργείου Υγείας και Ανθρωπισηκών Υπηρεσιών. Η μελέτη, που τους ανατέθηκε το 1998 από το Κογκρέσο των ΗΠΑ με αφορμή την αυξανόμενη πίεση του κοινού γω την αποκάλυψη των γεγονότων, εξετάzει ης επιπτώσεις στην υγεία από την κατακρήμνιση ραδιενεργών καταλοίπων από ης πυρηνικές δοκιμές σης ΗΠΑ, τη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Σοβιετική Ένωση.

Ο Τζων Γουαίην και η Σούζαν Χέυγουορντ στα γυρίσματα του Κατακτητή, 1 60 χιλιόμετρα από την τοποθεσία πυρηνικών δοκιμών στη Νεβάδα. Ο Γ ουαί ην και η Χέυγουορντ, καθώς και το μισό προσωπικό της ταινίας, εμφάνισαν καρκίνο τα επόμενα χρόνια.

8 3

Σ ΚΑ Σ Μ Ο Σ !

Στις 2 5 Μαlου 1 953 ανώτεροι αξιωματικοί του στρατού και μέλη του Κογκρέσου των ΗΠΑ εκτέθηκαν ακούσια σε έκθεση ακτινοβολίας παρατηρώντας την πυροδότηση του πρώτου ατομικού βλήματος.

84

Η επίσημη δημοσίευση της μελέτης έχει ανα­βληθεί μέχρι τώρα, αλλά μέσω του IEER έχουν δη­μοσιευτεί αποσπάσματα που εξασφάλωε ο Τομ Χάρκιν, γερουωαστής των Δ!l}-ιοκραηκών της Αϊό­βα. Ο Χάρκιν παρουωάzει αποσπάσματα της έρευ­νας που αποκαλύπτουν όη όλω όσω zουν σης ΗΠΑ έχουν εκτεθεί από το 1951 και μετά σε κατα­κρήμνωηραδιενεργών καταλοίπων και όη όλα τα όργανα και ω ωτοί του σώματος έχουν δεχτεί ακη­νοβολία. Η μελέτη υπολογίzει όη θα παρουσω­στούν περίπου 22 .000 περιπτώσεις καρκίνου στους κατοίκους των ΗΠΑ μεταξύ 1951 κω 2000 και όη θα προκύψουν περίπου 1 1 .000 επιπλέον θάνατω. Η εκτίμηση βασίzετω στον θεωρηηκό υπολογωμό των δόσεων ακηνοβολίας από την το­ποθεσία δοκψών στη Νεβάδα και από δοκψές εκτός των ΗΠΑ. Όμως η ανάλυση των κυβερνηη­κών μελετών από το IEER δείχνει όη περίπου 80.000 άνθρωπω που zούσαν σης ΗΠΑ εκείνη την περίοδο θα πάθουν ή έχουν πάθει καρκίνο εξαπίας της κατακρήμνωης από ης πυρηνικές δο­κψές και όη πάνω από 15.000 από ης περιπτώσεις αuτές θα καταλήξουν σε θάνατο.

Ένα από τα παραδείγματα κραηκής μυσηκότη­τας που αποκάλυψε το IEER δείχνει όη τη δεκαε­τία του 1950 η κυβέρνηση των ΗΠΑ συμβούλεψε τους κατασκευαστές φωτογραφικού φιλμ να προ­

στατεύσουν τα αποθέματά τους από την αναμενόμενη κατακρήμνωη, αλλά δεν έκαναν τίποτε γω να ενημερώσουν τους Αμερικανούς γαλα­κτοπαραγωγούς ώστε να προστατεύσουν μω βασική πηγή τροφής.

Επικίνδυνες συνθήκες εργασίας Το Μάιο του 2000 το USA Today δημοσίευσε λεπτομέρειες ενός απόρρη­του προγράμματος. Τις δεκαετίες του 1940 και 1 950, η κυβέρνηση των ΗΠΑ στρατολόγησε μεγάλο αριθμό ιδιωηκών εταιρειών γω την επεξερ­γασία υλικών πυρηνικών όπλων. Έγγραφα που aποχαρακτηρίστηκαν πρόσφατα αποκαλύπτουν όη, κατά την κατασκευή της ατομικής βόμβας, η κυβέρνηση των ΗΠΑ προσέλαβε πάνω από 200 εταιρείες που άλλα­ξαν «αθόρυβα>> ης δραστηριότητές τους γω να επεξεργαστούν υλικά πυ­ρηνικών όπλων. Απ' αυτές τουλάχωτον το ένα τρίτο χειριzόταν ραδιε­νεργές κω τοξικές ουσίες, συχνά χωρίς τον εξοπλωμό ή τη γνώση γω την προστασία είτε των εργατών είτε των τοπικών κωνοτήτων. Τα συμ­βόλαω συχνά έμεναν κρυφά, όπως και οι κίνδυνοι, όταν χιλιάδες εργά­τες ήταν εκτεθειμένοι σε επίπεδα ραδιενέργεως εκατοντάδες φορές πά­νω από τα αποδεκτά επίπεδα ασφάλεως.

Ειπώθηκε όη οι ομοσπονδωκοί αξιωματούχοι γνώριzαν τους σοβα­ρούς κινδύνους γω την υγεία των βιομηχανικών εργατών κω των τε­χνικών που απασχολήθηκαν στην καταοκεω1 του πρώτου πυρηνικού

lιJ

._.(t ' t � ΓΥ '

/

αποθέματος των ΗΠΑ, αλλά τους παραπλάνησαν λέγοντάς τους, αντί­θετα με τα στοιχεία, όη εργάzονταν σε ασφαλείς συνθήκες. Λέγεται όη zωηκές πληροφορίες δεν δημοσιεύτηκαν ποτέ, εξαιτίας του φόβου όη οι υπάλληλοι των εργοστασίων θα zητούσαν <<επίδομα κινδύνου», θα έκαναν μηνύσεις για βλάβες ή θα απαιτούσαν aσφαλέστερες συνθιΊκες εργασίας.

Σε μια συγκεκριμένη περίπτωση που αναφέρει το USA Today, ένας πρώην ιατρικός διευθυντής της ΕπιτροπιΊς Ατομικής Ενέργειας των ΗΠΑ, ο Μπέρναρντ Γουλφ, είχε αδιάσειστα στοιχεία για τους σοβαρούς κινδύνους στους οποίους ήταν εκτεθειμένοι οι εργάτες που επεξεργά­zονταν το ουράνιο στη Harslιaw Chemical Company, στο Κλήβελαντ του Οχάιο. Απόρρητοι έλεγχοι του προσωπικού του αποκάλυψαν συ­γκεντρώσεις σκόνης ουρανίου στον αέρα 200 φορές μεγαλύτερη από τα σημερινά αποδεκτά όρια ασφαλείας. Όταν όμως ο Γουλφ επισκέφτηκε το εργοστάσιο τον Ιανουάριο του 1948, διαβεβαίωσε τους εργάτες ότι το ουράνιο δεν αποτελούσε κίνδυνο για την υγεία τους.

Ανυποχώρητοι Έχει αναφερθεί ότι υπάρχουν εν zωή υπάλληλοι που δεν έχουν ακόμη ενημερωθεί σωστά για τους κινδύνους που διατρέχουν, παρόλο που μια εξέταση για ραδιενεργά στοιχεία θα μπορούσε να αυξήσει τις πιθα­νότητες επιβίωσής τους. Οι κοινότητες δεν ενημερώθηκαν για την πα­ρουσία ραδιενεργών καταλοίπων στο κατώφλι τους, και η μυστικότητα καλύπτει ακόμη τα γεγονότα σχετικά με τη μόλυνση σε ορισμένες τοπο­θεσίες.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, το Κογκρέσο των ΗΠΑ ίδρυσε ένα φορέα γνωστό ως FUSRAP (Πρόγραμμα Επανορθωτικής Δράσης Πρώ­ην Χρησιμοποιημένων Τοποθεσιών) για τον εντοπισμό και τον καθαρι­σμό της μόλυνσης σε τοποθεσίες όπου εμπορικοί οργανισμοί κατασκεύα-

Ε Κ Θ Ε Σ Η Σ Ε Α Κ Τ Ι Ν Ο Β Ο Λ Ι Α

Η υπάλληλος της Kerr·McGee Nuclear Corporation, Καρεν Σίλκγουντ, σκοτώθηκε σε ένα θανατηφ6ρο αλλά ανεξήγητο τροχαίο δυστύχημα κοντά στην πάλη της Οκλαχ6μα στις 1 3 Νοεμβρίου 1 974. Το Μάιο του 1 979 ομοσπονδιακοί ένορκοι των ΗΠΑ έκριναν 6τι η εταιρεία ευθυν6ταν για τη μόλυνσή της με ραδιενέργεια και επιδίκασε στους κληρον6μους της πάνω από 1 Ο εκατ. δολάρια. Ήταν όμως ατύχημα ο θάνατος της;

85

Σ Κ Α Σ Μ Ο Σ !

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Eisler, Ρ. Μυστικό πρόγραμμα αφήνει τοξικά·Ένθύμια. USA Today. 5 Σεπτεμβρίου 2000. www.υsatoday.com/news/poison/001.htm

Eisler, Ρ. Οι κίνδυνοι για τους εργάτες δεν αποτελούσαν προτεραιότητα. USA Today. 6 Σεπτεμβρίου 2000. www.usatoday.com/news/poison/008.htm

Harkiπ, Τ. Μελέτη για τις συνέπειες των δοκιμών πυρηνικών όπλων στην υγεία του αμερικανικού πληθυσμού που διεξήχθη από τις ΗΠΑ και από άλλα έθνη. Αύγουστος 2001 . EER. 6 Φεβρουαρίου 2002. http:/ /www.ieer.org/offdocs/index.html

Ανακοίνωση τύπου του IEER σχετικά με την προαναφερθείσα κυβερνητική μελέτη. IEER. 28 Φεβρουαρίου 2002. www.ieer.org/comments/fallpout/pro202.html

86

Εργάτες σε σύγχρονα εργοστάσια πυρηνικής ενέργειας φορούν προστατευτικό ρουχισμό από την κορυφή ως τα νύχια για να εμποδίσουν την είσοδο της ακτινοβολίας στο σώμα τους. Τον πρώτο καιρό, η γνώση για τις επιπτώσεις της ραδιενέργειας ήταν πολύ λιγότερη και οι συνθήκες ασφάλειας χαμηλές.

zαν πυρηνΙκά όπλα. Όμως, ύστερα από 25 χρόνω, μόνο 28 από ης 46 τοποθεσίες που είχαν εvτοπωτεί έχουν καθαρωτεί. ΕπΙπλέον, μερΙκές περωχές, για ης οποίες ο καθαρωμός αρχΙκά δεν θεωρΙ\θηκε απαραίτητος, μπήκαν τώρα στον κατάλογο. Μετα­ξύ τους και η τοποθεσία της Harshaw, που θεωρή­θηκε ακατάλληλη γω το πρόγραμμα FUSRAP το 1978. Από τότε είνω εγκαταλεψμένη, περΙφραγμέ­νη κω πνΙηιένη σης εΠlγραφές που προεΙδοπω­ούν γω κίνδυνο από ραδΙενέργεω.

Η κατάσταση συνοψίzετω στα λόγω ενός πρώ­ην υπαλλήλου της Harsl1aw, του 87χρονου Τzων ΣμΙθ, που εξέφρασε τα συναωθήματά του στο δη­μοσωyράφο του USA Today Πήτερ Άωλερ: <<ΝΙώ­θω πίκρα, να ξέρουν γω τον κίνδυνο κω να μην το λένε. Αν το ήξερα θα είχα παραπηθεί>>.

Makhijani, Α. Μια επιτροπή παγκόσμιας αλήθειας για τις βλάβες στην υγεία και στο περιβάλλον από την παραγωγή πυρηνικών όπλων. IEER. Φεβρουάριος 2001 . www.ieer.org/sdafiles/vol_9/9-2/truth.html

Δηλητηριασμένοι εργάτες και δηλητηριασμένες τοποθεσίες. USA Today. 24 Ιουνίου 2001 . www.usatoday.com/news/poison/coνer.htm

Simpson, ) . και S. O'Brian. Περιμένουμε ακόμη. USA Today. 7 Σεπτεμβρίου 2000. www.usatoday.com/news/poison/018.htm

3 . ( UFO: Κυβερνητική επινόηση;

Τ α Α yνώστου Ταυτότητας Ιπτάμενα Α νηκείμενα (UFO) συναρπάzουν τη φαντασία του κοινού τον τελευταίο ωώνα, μα η αλήθεια ενδέχετω να είναι πολύ διαφορετική απ' όσα πιστεύουμε. Τα τελευ­ταία χρόνω, ύστερα από την αυξανόμενη πίεση του κοινού, η Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών των ΗΠΑ (CIA) aποχαρακτήρισε έναν μικρό α­ριθμό των αρχείων της που αφορούν το ιστορικό της ενδιαφέρον για τα UFO, ενώ το 2000 το Υπουρ­γείο Αμύνης της Α γyλίας (MOD) διέθεσε πληρο­φορίες, απόρρητες έως τότε, στον χημικό Κόλιν Ρίντyυαρντ, που εργαzόταν για μια ομάδα υπερά­σπισης του δημόσιου συμφέροντος.

Ωστόσο δεν είναι καθόλου σαφές πόσες ακρι­βώς πληροφορίες έχουν αποσιωπηθεί από τότε που ξεκίνησε το φαινόμενο των UFO, στα τέλη της δεκαετίας του 1940. Το 1966 η πίεση του κοινού στις ΗΠΑ οδήγησε σε μια μελέτη για τους ιπτά­μενους δίσκους υπ' ευθύνη του δρ. Έντουαρντ Κόντον, φυσικού στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο. Η έκθεση, που ολοκληρώθηκε το 1969, κατέληγε ότι η μελέτη για τα UFO δεν είχε βρει σχεδόν τίποτε κω ότι πε­ραιτέρω μελέτη ήταν αδικαιολόγητη.

Διπλή μπλόφα Το 1996 αποκαλύφθηκε σε ένα άρθρο για το Studίes in Intelligeι1ce μια πρώ­ην απόρρητη έκδοση της CIA, ότι οι αξιωματούχοι εθνικής ασφάλειας συ­χνά μηχανεύονταν ψεύτικες εξηγήσεις για να αποκρύψουν το γεγονός ότι ο <<εντοπισμός UFO>> συχνά αφορούσε μυστικά κατασκοπευτικά αεροπλά­να U2. Ο συγγραφέας της έκθεσης, Τzέραλντ Χαίηνς, διατείνεται ότι πάνω από τις μισές αναφορές για UFO στις δεκαετίες 1950 και 1960 ήταν στην πραγματικότητα θεάσεις κατασκοπευτικών αεροπλάνων. Έχει ειπωθεί ότι πολλές ακόμη θεάσεις UFO και <<εξωγήινων» δεν ήταν τίποτε άλλο παρά πτήσεις αερόστατων και δοκιμές κρούσεως της αεροπορίας, όπου καταρρί­πτονταν στρατιωτικά ομοιώματα στην έρημο. Ο Χαίηνς πάντως είπε στο έντυπο Dossia των ΗΠΑ ότι η CIA είχε αφαιρέσει ένα μικρό μέρος πληρο­φοριών από την έκθεσή του πριν δημοσιευτεί, αν κω αυτά τα απόρρητα αποσπάσματα <<δεν είχαν να κάνουν καθόλου με τα UFO» άμεσα.

Το περίφημο Επεισόδιο Ρόσγουελ στο Νέο Μεξικό ήταν αυτό που πυ­ροδότησε το μεγάλο ενδιαφέρον για τα UFO. Σίγουρα όμως υπήρχε κι ένας άλλος παράγοντας. Εκείνη την εποχή, οι zωές των απλών ανθρώ­πων σκιάzονταν από το φόβο του πυρηνικού ολοκαυτώματος μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Ένας από τους συγγραφείς μιας πρόσφατης μελέ­της του φωνομένου των UFO καταλήγει ότι ο κόσμος ήθελε να πιστέψει σε κάτι <<εκεί ψηλά στον ουρανό που θα έρθει να μας σώσει».

Τον Ιανουάριο του 1953 η CIA ανέθεσε μια μυστική αναφορά σε μια ομάδα ειδικών, γνωστή ως Ομάδα Ρόμπερτσον, με σκοπό να προσδιορίσει τις συνέπειες των UFO στην εθνική ασφάλεια. Ο Τzέραλντ Χαίηνς αποκα­λύmει ότι η CIA κατέβαλε aπεγνωσμένες προσπάθειες να διατηρήσει τα έγ­γραφα Ρόμπερτσον απόρρητα. Ένα κύριο άρθρο στην Wasl1ington Post της 8ης Αυγούστου 1997 αναφέρει ότι οι δυσκολίες της πρόσβασης σε εσωτερι-

- ..- .

ΙούνΙος 1 997: Η αεροπορiα των ΗΠΑ, ατην αναφορά της γ1α το λεγόμενο ΕπεΙσόδΙο Ρόσγουελ του 1 947, έδωσε στη δημοσΙότητα αυτή τη φωτογραφiα του 1 972. ΠρόκεΙταΙ γΙα ένα δΙαστημΙκό ανΙχνευτΙκό όχημα Βiκ1νγκ που περψένεΙ να το πφσυλλέξουν στο πεδiο βολής Γουά1τ Σαντς, στο Νέο ΜεξΙκό. Η αεροπορiα ανέφερε όυ <<εξωγήΙνΟΙ» που υποτiθετω ότΙ εiχαν συντρ1βεi στην έρημο του Νέου ΜεξΙκού πρΙν από 50 χρόνΙα δεν ήταν παρά στρατΙωτΙκά ομοΙώματα καΙ ότΙ ερευνηυκά προγράμματα σε μεγάλο υψόμετρο, όπως αυτό, μπορεi να αποτέλεσαν μέρος του επε1σοδiου. Η αναφορά εiχε στόχο να δwσε1 τέλος στΙς μακροχρόνΙες ε1κασiες σχετΙκά με το επεΙσόδΙο καΙ αρνεiτα1 ότΙ ο στρατός εiχε πφσυλλέξε1 σwματα από κατεστραμμένους Ιπτάμενους δiσκους το 1 947.

8 7

Σ ΚΑ Σ Μ Ο Σ !

Ο δρ. Έντουαρντ Κόντον, ο φυσικός του Πανεπιστημίου του Κολοράvτο που ηγήθηκε της έρευνας τη δεκαετία του 1 960 για τους ιπτάμενους δίσκους.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

κά έγγραφα για τα UFO Ι\ταν «σαν να ξερ1zώνης δόνηα>>. Σχολ1άzοντας ης συνέπηες της έκθεσης Χαίηνς, ο συγγραφέας πληροφορΙών ΝτέηβΙντ ΓουάΙz δήλωσε: <<Δεν χρηάzετω να πωτεύης στα μΙκρά πράωνα ανθρω­πάκια για να δης όη η απάτη που παραδέχτηκαν όη δΙέπραξαν είνω ένα ακόμη παράδηγμα κραηκού ψεύδους που έχεΙ κλονίσεΙ τη δημόσια εμΠΙ­στοσύνη στην κυβέρνηση». Όταν ρωτήθηκε για την κραηκή απάτη σχεη­κά με ης θεάσεΙς UFO, ο εκπρόσωπος της αεροπορίας ταξίαρχος Ρόναλντ Σκόυνερς απάντησε: <<Δεν μπορώ ούτε να επΙβεβαιώσω ούτε να διαψεύσω όη είπαμε ψέματα>>.

Στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου, λέγετω όη γίνονταν έ­ρευνες τόσο από ΑμερΙκανούς όσο κω από Σοβ1εηκούς για την κατα­σκευή Ιπτάμενων δίσκων. ΈχΕΙ ΕΙπωθεί όη ίσως η CIA κω το MOD το απέκρυψαν, ανησυχώντας μήπως προκληθεί εθνΙκή υστερία για τα πΙ­θανά <<υπερόπλα>> της ΣοβΙεηκής Ένωσης. Το επΙΧείρημα της CIA είνω όη τα προγράμματα πληροφορΙών γω <<ασυνήθωτες παρατηρήσεΙς>> δωτηρήθηκαν μυσηκά «γω να προστατευτεί το πλεονέκτημα της εθνΙ­κής ασφάλεως>> . Μια παρόμοω ωτορία είπαν κω στη Βρετανία όπου, σύμφωνα με έγγραφα του 1965 που aποχαρακτηρίστηκαν, <<ήταν επί­σημη πολ!Ί!κή του MOD να υποβαθμίσεΙ τη σημασία των Αγνώστου Ταυτότητας Ιπτάμενων Α νηκεψένων>>. Τουλάχωτον μία εξήγηση γω την κρυψίνΟΙα αυτή ίσως είνω όη ΟΙ αρχές αμύνης της Βρετανίας κω των ΗΠΑ ήθελαν να αποκρύψουν ελλείψεΙς στο σύστημα των ραντάρ τους κατά τα πρώτα μεταπολεμΙκά χρόνω, όταν ο εξοπλωμός ραδωε­ντοπωμού βρωκόταν ακόμη στα σπάργανα κω ίσως να μην ήταν σε θέ­ση να αναγνωρίσουν εξελΙγμένα σοβΙεηκά στραηωηκά αεροσκάφη.

Η αλήθεια είναι εκεί έξω Το 1999 η ΒρετανΙκή Δωίκηση Πολ!Ί!κι1ς Αεροπορίας ανέφερε δύο επει­σόδια στο MOD. Στο ένα aνιχνεύτηκε με ραντάρ ένα μεγάλο αντικείμε­νο που ταξίδευε πάνω από ης ακτές της Σκωτίας με 4.800 χιλιόμετρα την ώρα. Στο άλλο ΟΙ πιλότΟΙ τεσσάρων αεροσκαφών ανέφεραν πως είδαν μω <<φωτεινή σφαίρα» να κινεί τω με υψηλή ταχύτητα πάνω από τη Βό­ρεω θάλασσα. Οι ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας δεν ανέφεραν κανέ­να παράξενο αεροσκάφος, αλλά ένας χεφωτής ραντάρ σε έναν μετεω­ρολογικό σταθμό εντόπωε ένα ταχέως κινούμενο αντικείμενο στην πε­ρωχή. Μω εκπρόσωπος του MOD Ισχυρίστηκε στον Observer όη όλα τα επεωόδω τέτΟΙου τύπου μπορούσαν να ερμηνευτούν φυσωλογικά. Ό­μως ένας εκπρόσωπος της αεροπορίας των ΗΠΑ δήλωσε ευθέως: ,;Ε­χουμε απόρρητα προγράμματα που πρέπει να προστατεύσουμε>>.

Barnett, Α. Ισχυρισμοί θέασης UFO. The Observer. 4 Ισυνiσυ 2000.

Elliston, j . Ο Ψυχρός Πόλεμος των UFO: Νέες aποκαλύψεις σε μια μελέτη που δημοσίευσε η CIA. ParaScoρe. 1 997.

Harris, Ρ. Μελέτη βρίσκει ότι η υστερία του Ψυχρού Πολέμου πυροδότησε την εμμονή με τα UFO. The Observer. 8 Μαiου 2002.

Η CIA λέει πως οι ΗΠΑ είπαν ψέματα για να εξηγήσουν τις θεάσεις UFO. Ίδρυμα Ερευνών UFO. 1 997. www .parascope .com/ articles/0897 Ι ufol ies. htm

Ο ρόλος της CIA στη μελέτη των UFO, 1 947·1990. Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών (CIA). 1 997. www.cia.goν/csi/studies/97uπclas/ufo.html

88

www.frii.com/-iufor/cia ufo.htm.

Rodeghier: Μ. Η ιστορί: της CIA για τα UFO. CUFOS. :Jωρίς ημερομηνια. http:/ /www.cufos.org/IUR_article3.html

4 Η εξουσία διαφθείρει Το πολιτικό κέρδος προηγείται του δημόσιου συμφέροντος

4 Η εξουσία διαφθείρει

ο

Πολιτική και μυστικότητα συχνά πάνε χέρι χέρι. Οι εφημερίδες διαρκώς μας

αποκαλύπτουν ότι οι κυβερνήσεις και οι εκπρόσωποί τους κάνουν πράγματα

πίσω από την πλάτη μας, συχνά μάλιστα πράγματα που δεν θα παραβλέπαμε

ευχαρίστως. Το Δεκέμβριο του 1 998 ο διευθυντής της Εκστρατείας για Ελεύθερη Πληροφόρηση στην Αγγλία σχολίασε ως εξής την έκθεση του

επιτρόπου διοίκησης του κοινοβουλίου σχετικά με την πρόσβαση σε κρατικές

πληροφορίες: «Δεν θα μπορούσε να υπάρξει σαφέστερη απόδειξη της

παγιωμένης μυστικότητας των βρετανικών αρχών από αυτή την έκθεση».

Τ ο ίδιο μπορούμε να πούμε για τη στάση των κυβερνήσεων σε πολλές χώρες.

Σε μία διwοκραηκή χώρα με πολιτικά κόμματα, οι πολιτικοί πρέπει να πείσουν το εκλογικό σώμα όη οι πολιηκές τους είναι προς το συμφέρον των πολι­τών και του έθνους, όη εκπροσωπούν ης απόψεις του λαού και δρουν αναλόγως, άσχετα αν το κά­νουν πραγμαηκά ή όχι. Η παραδοχή σφάλματος, αναρμοδιότητας ή λανθασμένης κρίσης σε οποιον­δήποτε τομέα της πολιηκής ή της οικονομίας ισο­δυναμεί με παραδοχή ανικανότητας για το ανει­λημμένο έργο και οι ψηφοφόροι μάλλον θα το υ­πολογίσουν σης επόμενες εκλογές.

Ορισμένα θέματα είναι τόσο συνδεδεμένα με την κοινωνία μας, τη βιομηχανία μας και την οικο­νομική μας επιτυχία, ώστε, επιφανειακά, μοιάzουν αναπόφευκτα. Στην περίπτωση των γενεηκά τρο­ποποιιwένων (Π) τροφίμων, οι κυβερνήσεις της Δύσης πούλησαν στο λαό την ιδέα όη μπορούμε να τα1σουμε τον κόσμο δημιουργώντας καλλιέρ­

Το ΕπίπΕδο της κυβφνητικής μυστικότητας λέγπαι ότι αυξήθηκΕ μπά το διορισμό του προέδρου Τζωρτζ Μπους.

γειες ανθεκηκές στα zιzάνια, μεγαλύτερες και πιο αποδοτικές από τους φυσικούς προγόνους τους. Τα αποτελέσματα των ερευνών, τόσο εκεί­νων που είναι υπέρ όσο και εκείνων που είναι κατά των Π, έχουν πα­ραποιηθεί και αποσιωπηθεί, δημιουργώντας σύγχυση στους καταναλω­τές. Μήπως οι πολιτικοί ξέρουν κάη που εμείς δεν ξέρουμε; Α ν ήξεραν, θα μας το έλεγαν; Η απόσυρση όλων των Π καλλιεργειών ανά τον κό­σμο έπειτα από τόσα χρόνια παραγωγής θα είχε καταστροφική επίδραση στους παγκόσμιους πόρους και την παγκόσμια οικονομία. Υπάρχει κα­λύτερος λόγος για να σιωπούν οι κυβερνήσεις;

90

Μυσηκότητα, συγκαλύψεις και παραπλανηηκές πληροφορίες έχουν γίνει αναπόσπαστο τμήμα της σύγχρονης πολιτικής. Αυτό ισχύει ιδιαίτε­ρα σε επιστιwονικά θέματα. Οι πολιτικοί κρίνουν βάσει συμβουλών από ιατρικά ιδρύματα, επιστιwονικούς ερευνητές και μεγάλες εταιρείες. Οι νομοθέτες σπάνια είναι ειδικοί σε κάποιον τομέα, ιδιαίτερα σήμερα που υπάρχουν πολλοί πολιτικοί καριέρας χωρίς καθόλου πείρα στη βιομηχα­νία, οπότε οι αποφάσεις τους βασίzονται σε συμβουλές. Από πού όμως προέρχονται οι συμβουλές αυτές; τίνος τα συμφέροντα εξυπηρετούν οι σύμβουλοι; Σης περισσότερες περιπτώσεις, οι σύμβουλοι εργάzονται

για πολυεθνικές, οι οποίες καταβάλλουν τερά­σηα χρηματικά ποσά στα ταμεία των πολιτικών κομμάτων με την ελπίδα ότι τα συμφέροντά τους θα ληφθούν υπόψη σης πολιτικές αποφάσεις. Τα πολιτικά κόμματα ξέρουν ποιο είναι το συμφέρον τους και από πού θα έρθει η χρηματοδότηση της επόμενης εκλογικής εκστρατείας. Ας μην απο­ρούμε λοιπόν που οι συμβουλές των εταιρειών συχνά εισακούονται.

Όμως δεν είναι πάντα αυτός ο λόγος της κυ­βερνητικής μυσηκότητας. Οι συμβουλές μπορεί να είναι καλές, μπορεί να είναι προς το συμφέρον του έθνους και των πολιτών του, αλλά η πολιτική που εφαρμόzεται μπορεί να είναι εναντίον του. Α­πό τον καιρό των πρώτων αυτοκρατοριών, των ει­σβολών και του διεθνούς εμπορίου, η οικονομία των εθνών υπήρξε πρωταρχικό μέλημα στη λήψη πολιτικών αποφάσεων. Οι κρατικοί ή τοπικοί α­ξιωματούχοι μπορεί να αγνοήσουν ης περιβαλλο­ντικές ανησυχίες από επιθυμία να κερδίσουν κύ­ρος, πλούτη ή και τα δύο.

Η πυρηνική ενέργεια στην ακμή της ανακηρύ­χθηκε ενεργειακή πηγή του μέλλοντος, κι ακόμη και σήμερα παρουσιάzεται από τη διεθνή πυρηνι­κή βιομηχανία ως το μόνο μέσον επίτευξης της βιώσιμης ανάmυξης. Πα­ρά τα δύο μεγάλα ατυχήματα, στο θρη Μάιλ Άιλαντ και το Τσέρνομπυλ, και πολλά άλλα μικρά ατυχήματα, ο αριθμός των πυρηνικών εργοστα­σίων αυξάνει και η εξάρτηση του κόσμου από την πυρηνική ενέργεια με­γαλώνει. Οι διεθνείς οργανισμοί, ορισμένες κυβερνήσεις και η διεθνής πυρηνική βιομηχανία δεν θα aπαρνηθούν την πυρηνική ενέργεια για εναλλακτικές πηγές. Ο λόγος είναι προφανής: στη Βρετανία το 25% της ηλεκτρικής ενέργειας του έθνους προέρχεται από τα 15 πυρηνικά εργο­στάσια της χώρας, και η British Nuclear Fuels ελπίzει να προσθέσει άλλα 10. Το 17% του ηλεκτρισμού σε όλο τον κόσμο προέρχεται από πυρηνική ενέργεια, και το ποσοστό αυξάνει καθώς όλο και περισσότερες χώρες (όπως η Βόρεια Κορέα το 2002) βασίzονται στην πυρηνική ενέργεια. Αν οι κυβερνήσεις παραδέχονταν ανοιχτά ότι τα πυρηνικά εργοστάσια συ­νιστούν κίνδυνο για τους κατοίκους των γύρω περιοχών, ότι τα υπο­προϊόντα τους καταστρέφουν το περιβάλλον και ότι τα απόβλητά τους δεν μπορούν να κατεργαστούν και να διατεθούν κατάλληλα, οι επιπτώ­σεις στην παγκόσμια οικονομία θα ήταν καταστροφικές.

ο Ο πυρήνας ενός πυρηνικού αντιδραστήρα κατά τη φάση αντικατάστασης καυσίμου. Η ιστορία της πυρηνικής ενέργειας είναι διάσπαρτη από μικρά ατυχήματα και μεγάλες καταστροφές. Μήπως το παρελθόν δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου; Μας περιμένουν κι άλλες καταστροφές; Και τι θα γίνουν οι χιλιάδες τόνοι πυρηνικών αποβλήτων που πρέπει να απομονωθούν από τη βιόσφαιρα για δεκάδες χιλιάδες χρόνια;

Έκθεση του επιτρόπου διοίκησης αποκαλύπτει «βαθιά ριζωμένη μυστικότητα» των δημοσίων αρχών. Εκστρατεία για την Ελεύθερη Πληροφόρηση. 1 Ο Δεκεμβρίου 1 998. www.doi.org.uk/ombud1 01 298pr.html

91

4 . 1 Καταστροφές εργοστασίων πυρηνικής ενέργειας

Το εργοστάσιο πυρηνικής εν!Ξργειας του θρη Μάιλ Άιλαντ στην Πενσυλβανία, όπου θα συν!Ξβαινε ακόμα μεγαλύτερη καταστροφή αν δεν την απ!Ξτρεπαν οριακά οι μηχανικοί που εργάζονταν εκεί.

Αεροφωτογραφία της στ!Ξγης των υπολειμμάτων του πυρήνα του Αντιδραστήρα 4 στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσ!Ξρνομπυλ. Το κάλυμμα κατασκευάστηκε για να εμποδίσει περαιτ!Ξρω εκπομπή ραδιενεργού μόλυνσης από τον κατεστραμμ!Ξνο αντιδραστήρα. Το 1 998 ο αναπληρωτής διευθυντής του εργοστασίου, Βαλεντίν Κούπνυ, είπε ότι η τσιμεντ!Ξνια σαρκοφάγος είναι σε πολύ κακή κατάσταση και μπορεί να καταρρεύσει ανά πάσα στιγμή.

92

Οι πρώτω πυρηνικοί ανηδραστήρες κατασκευάστηκαν για να καλύψουν ης απαιτήσεις της κούρσας εξοπλωμών και να παραγάγουν πλουτώνιο για όπλα. Η κάλυψη έπωξε από την αρχή το ρόλο της, διόη, προκεψένοu να καμουφλαρωτεί ο πραγμαηκός σκοπός αυτών των εγκαταστάσεων, ονομάστηκαν κατ' ευφημωμό «ανηδραστήρες παραγωγής». Μω σεφά τέτωων εργοστασίων τέθηκε σε λεηουργία σης ΗΠΑ, τη Ρωσία κω την Α yyλία μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά κατόΠΙν η Βρετανία πρωτο­στάτησε στην ουσωσηκή επέκταση της χρήσης των πυρηνικών εγκατα­στάσεων, που οδήγησε στη κατασκευή των πυρηνικών εργοστασίων που γνωρίzουμε σήμερα. Τη δεκαετία του 1950, το Κώλντερ Χωλ στηβορεω­δυηκή Αγγλία, εγκωνιάστηκε με σκοπό όχι μόνο να παράγει υλικό γω όπλα, αλλά κω να χρησψοπωεί τον ατμό που παραγόταν ως υποπροϊόν από το νερό ψύξης του αντιδραστήρα, για να κινεί τουρμπίνες κω να διο­χετεύΕΙ την ενέργεια στο εθνικό δίκτυο. Γενικά, χάρη σης αυστηρές διαδι­κασίες ασφάλεως και τον προσεκηκό σχεδιασμό, ω εγκαταστάσεις λει­τουργούσαν καλά. Αλλά το ενδεχόμενο ατυχήματος ήταν πάντα παρόν κω η καταστροφή χτύπησε δύο φορές. Πρώτα σης ΗΠΑ ΚΙ έπειτα, με πω καταστροφικές συνέπειες, στη Σοβιεηκή Ένωση.

θρη Μάιλ Άιλαντ, ΗΠΑ Τις πρώτες πρωινές ώρες της 28ης Μαρτίου 1979, ένα απροσδόκητο πρόβλημα προέκυψε στον διπλό ανηδραστήρα που βρωκόταν στο θρη Μάιλ Άιλαντ, στον ποταμό Σασκεχάνα, κοντά στο Χάρρωμπεργκ της Πενσυλβανίας, μία πόλη γύρω στα 145 χιλιόμετρα δυηκά της Φιλαδέλ­φεως. Μία αυτόματη βαλβίδα, που ρύθμιzε την παροχή νερού ψύξης στον Α νηδραστήρα 1 έκλεισε, πράγμα που σημαίνει όη το νερό ψύξης

Σ ΚΑ Σ Μ Ο Σ !

Επιχρωματισμένη δορυφορική φωτογραφία της περιοχής γύρω από τις πυρηνικές εγκσταστάσεις του Τ σέρνομπυλ. Οι κόκκινες περιοχές δείχνουν βλάστηση. Η μεγάλη μαύρη περιοχή στο κέντρο είναι η δεξαμενή ψύξης (1 2 χλμ.). Το εργοστάσιο είναι στην αριστερή άκρη της δεξαμενής και οι 4 πυρηνικοί aντιδραστήρες φαίνονται σαν ένα σκούρο καφέ ορθογώνιο. Μ ια ζώνη αποκλεισμού ακτίνας 30 χλμ. καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της ει κόνας.

94

δεν μπορούσε να φτάσει στον πυρήνα του αντιδραστήρα. Ενεργοποιή­θηκαν συστήματα ασφαλείας που έκλεισαν τον αντιδραστήρα για να τον προστατεύσουν από την υπερθέρμανση, αλλά η βλάβη δεν εντοπί­στηκε επαρκώς. Στη συνέχεια, μία σειρά από ανθρώπινα σφάλματα και μηχανικές βλάβες επαύξησαν το αρχικό πρόβλημα, με αποτέλεσμα ο υπερθερμασμένος ατμός, που κυκλοφορούσε πλέον ελεύθερος στο σύ­στημα, να έρθει σε άμεση επαφή με τον πυρήνα του αντιδραστήρα και να γίνει τήξη του μισού πυρήνα. Τα καύσιμα ήταν επενδυμένα με ένα υλι­κό που λέγεται zιρκόνιο, το οποίο αντέδρασε με τον ατμό και έδωσε ρα­διενεργό αέριο υδρογόνο, μέρος του οποίου διέφυγε στο δοχείο περιο­ρισμού που περιβάλλει τον αντιδραστήρα. Ευτυχώς, το προσωπικό του εργοστασίου αντέδρασε γρήγορα αποκαθιστώντας την κυκλοφορία του νερού ψύξης, ώστε ελάχιστο αέριο διέφυγε στην ατμόσφαιρα.

Το επεισόδιο του θρη Μάιλ Άιλαντ θα μπορούσε να έχει καταλήξει σε καταστροφι\ και λειτούργησε σαν έγκαιρη προειδοποίηση. Σης ΗΠΑ η πυρηνικιΊ ενέργεια έγινε αντικείμενο οφοδρι1ς δημόσιας δωμαρτu-

ΚΑΤΑΠ Ρ Ο Φ Ε Σ Ε Ρ Γ Ο ΠΑΣ Ι Ω Ν Π Υ Ρ Η Ν Ι Κ Η Σ Ε Ν Ε Ρ Γ Ε Ι ΑΣ

ρίας, με αποτέλεσμα να κλείσουν επτά άλλω ανηδραστήρες παρόμωας κατασκευής. Οι άδειες για νέους ανηδραστήρες πάγωσαν και μόλις στα μέσα της δεκαετίας του 1 980 δόθηκαν παραγγελίες από την πυρηνική βιομηχανία των ΗΠΑ. Ο άθικτος aντιδραστήρας στο θρη Μάιλ Άιλαντ επαναλειτούργησε μόλις το 1985" ο Ανηδραστήρας 1 παραμένει κλει­στός έως σήμερα.

Τσέρνομπυλ, πρώην Σοβιετική Ένωση Δυστυχώς, η προειδοποίηση δεν εισακούστηκε παντού. Το ενδεχόμενο πυρηνικού ατυχήματος παρέμεινε υπαρκτό σε άλλα μέρη του κόσμου, όπου το μάθημα δεν είχε δοθεί και όπου οι ενεργειακοί σταθμοί δεν ήταν καλά σχεδιασμένοι, ενώ συχνά συντηρούνταν από ελλιπώς εκ­παιδευμένο προσωπικό.

Ένα τέτωο ατύχημα συνέβη το 1 986. Στο Τσέρνομπυλ, στη σημερινή Ουκρανία, μηχανικοί είχαν κατασκευάσει ένα πυρηνικό εργοστάσιο με τέσσερις aντιδραστήρες, προσαρμόzοντας ένα παρωχημένο σχέδιο, βα­σισμένο στους aντιδραστήρες που χρησιμοπωούνταν στη Σιβηρία, για την παραγωγή υλικού όπλων. Το εργοστάσιο του Τσέρνομπυλ ήταν ε­πισφαλές, με απαράδεκτα επίπεδα ασφαλείας, που aποκρύπτονταν όχι μόνο από τον έξω κόσμο αλλά και από τους ανθρώπους που zούσαν στη σκιά του. Οι aντιδραστήρες ελέγχονταν με το χειρισμό ράβδων γραφίτη. Όταν ήταν ολόκληρες μέσα στον πυρήνα του αντιδραστήρα, επιβράδυναν την πυρηνική αντίδραση, αν όμως ήταν μερικώς τραβηγ­μένες έξω, η διαδικασία επιταχυνόταν. Η θερμότητα του αντιδραστήρα παρήγε ατμό, που κινούσε τουρμπίνες για την παραγωγή ηλεκτρισμού.

Τη νύχτα της 25ης Απριλίου 1986, ω μηχανικοί του Τσέρνομπυλ έκα­ναν ένα πείραμα που αποδείχτηκε μωραίο. θέλησαν να διαπιστώσουν

Δεκέμβριος 1 995 : Εγκοτολειμμε\ο γυμνάσιο στη ζώνη αποκλεισμου γύρω από το Τ σέρvομπ λ, στ φ Ουκρανία.

95

Σ Κ Α Σ Μ Ο Σ !

8 Απριλίου 1 998: Ένας εργάτης ελέγχει το επίπεδο ραδιενέργειας στον πίνακα ελέγχου του Αντιδραστήρα 4 του Τ σέρνομπυλ.

96

αν οι τουρ�mίνες θα παρήγαν ηλεκτρισμό με κλειστι1 την παροχή ατμού, με τη φορά που θα είχαν από τη μέγιστη ταχύτητά τους. Για να κάνουν αυη\ τη δοκιμή, ο Α ντιδραστήρας 4 θα λειτουργούσε σε χαμηλή ισχύ με τις μισές ράβδους ελέγχου μέσα στον πυρήνα του. Δεδομένων των συν­θηκών, 01 τεχνικοί πίστευαν ότι μπορούσαν να κλείσουν το αυτόματο σύστημα aπενεργοποίησης και το σύστημα ψύξης έκτακτης ανάγκης ελέγχοντας 01 ίδιοι τον αντιδραστήρα. Όταν όμως έκλεισε η παροχή α­τμού προς τις τουρμπίνες, η πίεση μέσα στον αντιδραστήρα ανέβηκε και το νερό ψύξης άρχισε να βράzει, με αποτέλεσμα να παραχθεί μεγάλο κύ­μα ενέργειας. Μολονότι ένας τεχνικός πίεσε το κουμπί έκτακτης ανά­γκης 30 δευτερόλεπτα αφότου οι βελόνες των μετρητών άρχισαν να ανε­βαίνουν, ήταν πολύ αργά για να ξαναμπούν οι υπόλοιπες ράβδοι ελέγ­χου και η αντίδραση έγινε ασταθι1ς. Η αυξανόμενη πίεση του ατμού τί­ναξε τη στέγη του αντιδραστήρα επιτρέποντας την είσοδο αέρα, που προκάλεσε την ανάφλεξη των ράβδων γραφίτη, οι οποίες ήταν πλέον διάπυρες. Η έκρηξη που ακολούθησε εκτίναξε ένα νέφος έντονα ραδιε­νεργών υλικών πάνω από ένα χιλιόμετρο στην ατμόσφαιρα. Οι άνεμοι μετέφεραν τη μόλυνση σε όλη την Ευρώπη.

Για να σβήσει η φωτιά χρειάστηκε να ρίξουν 5.000 τόνους βράχων και μολύβδου από ελικόπτερα· εντέλει ολόκληρος ο aντιδραστήρας σφραγί­στηκε με μπετόν. Χρειάστηκε να επιστρατευτούν πάνω από 750.000 ερ­γάτες για την επιχείρηση καθαρισμού, και οι περισσότεροι δεν γνώριzαν τους σοβαρούς κινδύνους για την υγεία τους. Εβδομάδες μετά το ατύχη-

ΚΑΤΑΠ Ρ Ο Φ Ε Σ Ε Ρ Γ Ο ΠΑ Σ Ι Ω Ν Π Υ Ρ Η Ν Ι Κ Η Σ Ε Ν Ε Ρ Γ Ε Ι Α Σ

μα, οι σοβιετικές αρχές απομάκρυναν 135.000 ανθρώπους από την πε­ρωχή κω απαγόρευσαν την προσέγγωη όλων των πολπών σε ακτίνα 30 χΙλωμέτρων από το εργοστάσω. Έχει υπολογωτεί όμως όη σχεδόν μωό εκατομμύρω άνθρωποι εκτέθηκαν σε απαράδεκτα επίπεδα ραδιενέργει­ας κω όη περίπου 15.000, μεταξύ τους κω 31 μέλη του προσωπικού του εργοστασίου, πέθαναν κατά τη δεκαετία μετά την έκρηξη του Τσέρνο­μπυλ από ασθένειες που οφείλονταν σε ραδιενέργεω. Μω από ης μα­κροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία είναι τα αυξημένα περιστατικά καρκίνου του θυρεοειδούς.

Ο κίνδυνος δεν έχει παρέλθει. Η τσιμεντένια επένδυση γύρω από τον κατεστραμμένο αντιδραστήρα φαίνεται πως έχει διαρροι\ κω υπάρ­χει σοβαρή πιθανότητα να καταρρεύσει η στέγη. Πολλοί ίσως δεν ξέ­ρουν ότι δύο από τους τέσσερις αρχικούς ανηδραση\ρες λεπουργούν ακόμη παράγοντας ηλεκτρισμό. Επιπλέον, πολλοί aντιδραστήρες τύ­που Τσέρνομπυλ, με τα ίδια ελαττώματα σχεδιασμού, εξακολουθούν να λεπουργούν σε όλη την ανατολικι\ Ευρώπη, σε κράτη του πρώην σοβιε­τικού μπλοκ. Εξαπίας των οικονομικών προβλημάτων που προέκυψαν μετά την κατάρρευση του σοβιετικού κομμουνισμού, μηχανικοί και τε­χνικοί συχνά είνω κακοπληρωμένοι, κω οι διαδικασίες συντήρησης κω ασφάλεως είναι χαλαρές.

Δύο εργάτες με προστατευτικη στολή και μάσκες οξυγονου πριν αρχίσουν την εργασία aπολύμανσης στο εργοστασιο πυρηνικής ενέργειας του θρη Μάιλ Άιλαντ. Η επιχείρηση καθαρισμού άρχισε το 1 989 και αναμένεται να συνεχισ:ε μεχρι το 2029.

Τσέρνομπυλ - Το ατύχημα (φύλλο δεδομένων). Ίδρυμα Μπελλόνα. Χωρίς ημερομηνία. http:/ /www.belloπa.no/imaker?id= 1 2663&sub= 1

Συλλογή για την αποκατάσταση και τον καθαρισμό του θρη Μάιλ Άιλαντ. Πανεπιστημιακές Βιβλιοθήκες Πολιτείας Πενουλ6ανίας. http:/ /www/libraries.psu.edu/crsweb/tmi/tmi.htm

Τσέρνομπυλ δέκα χρόνια μετά: Ραδιολογικές επιπτώσεις στην υγεία (Κεφάλαιο 1 : Τοποθεσία και αλληλουχία του ατυχήματος). Υπηρεσία Πυρηνικής Ενέργειας, Γαλλία. Χωρίς ημερομηνία. http:/ /www.nea.fr/html/rp/chernobyl/c01 .html

Ειδική αναφορά για το θρη Μάιλ Άιλαντ. Washingtonpost.com. 27 Μαρτίου 1 999. http:/ /www.washingtonpost.com/wp·srv/national/longterm/ tmi/tmi.htm

97

4 . 2 Τι μας κρύβουν τα πυρηνικά εργοστάσια;

θ Ένας εργότης του Σέλλαφηλντ στέκει μπροστό στην όψη φόρτισης του Windscale Pile One, που αποτέλεσε το σκηνικό του χειρότερου πυρηνικού επεισοδίου της Βρετανίας, τον Οκτώβριο του 1 957, όταν παρουσιάστηκε πυρηνική πυρκαγιά κατά τη διακοπή της λειτουργίας του.

98

Πέρασε αρκετός καφός από το πυρηνικό ατύχημα στο θρη Μάιλ Άιλαντ και στο Τοέρνομπυλ. Είναι λοιπόν λογικό να υποθέσουμε ότι προφανώς πήραμε το μάθημα. Μια και η πυρηνική ενέργεια μοιάzει να έχει επιβλη­θεί, τα μέτρα ασφαλείας θεωρούνται υψίστης σημασίας. Φαίνεται όμως πως αυτό δεν ισχύει πάντα, και η ανοχή, 11 χαλαρότητα και οι συγκαλύψεις μάλλον είναι ακόμη στην ημερήσια διάταξη στις βρετανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις, ίσως και αλλού. Τον Απρίλιο του 2002 ο δρ. Κρις Μπά­ομπυ, μέλος μιας κυβερνητικής επιτροπής της Αγγλίας που εξέταzε τις επιπτώσεις της ακτινοβολίας, κατηγόρησε τους υπευθύνους υγείας του Σόμερσετ ότι παραπλάνησαν εσκεμμένα το κοινό σχετικά με τις επιπτώ­σεις της ακτινοβολίας από τους ενεργειακούς σταθμούς στη δυτική Αγγλία.

Σε μια έκθεση που έγραψε ο Μπάομπυ μαzί με τους Πωλ Ντόρφμαν και Έλεν Ρόου, την οποία τους την ανέθεσε η οργάνωση Green Audit και η οποία δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2000, εvτοπizοvται 61 γυναίκες που εμφάνισαν καρκίνο του μαστού μεταξύ 1988 και 1997 στο Μπέρναμ, μια πόλη μόλlς 6,5 χλμ από το πυρηνικό εργοστάσιο στο Χίνκλυ Πόιvτ, στη βό­ρεω ακτή του Σόμερσετ. Κατέληξε ότι αυτός ο αριθμός ήταν aφύσικα μεγά­λος. Ενώ οι εθνικές στατιστικές έδειχναν 8,7 περιπτώσεις καρκίνου του μα­στού σε πληθυσμό αυτού του μεγέθους, στο Βόρειο Μπέρναμ στην υπήνε­μη πλευρά του εργοστασίου, σημειώθηκαν 17 θάνατοι.

Οι αρμόδιες αρχές της χώρας για την υγεία χαρακτήρισαν την έκθεση <<κινδυνολογία>>, ισχυριzόμενοι ότι ο γιατρός εφάρμοσε <<λάθος μαθημα­τικά». Ένας εκπρόσωπος της Επιτροπής Βασικής Περίθαλψης Ακτής Σό­μερσετ επέμενε ότι δεν υπήρχαν στοιχεία που να συνδέουν το Χίνκλυ με τα υψηλά ποσοστά καρκίνου του μαστού. Η κριτική του Μπάομπυ όμως

έφερε στο φως το γεγονός ότι οι αξιωματούχοι είχαν θεωρι\σει τους αριθμούς και τα ποσοστά του σε σχέση με την απογραφιΊ του 2001, αντί για εκείνη του 1991 . Με τους υπολογισμούς αυτούς, τα ποσοστά του καρκίνου εμφανίzονταν χαμηλότερα απ' όσο πραγματικά ι\ταν. Αξίzει να αναφέρουμε ότι μια προηγούμενη μελέτη, που διεξήγαγε ο επικεφα­λι1ς ιατρικός aξιωματούχος του Σόμερσετ, κατέληγε ότι υπιlρχε σημα­ντική αύξηση στα περιστατικά λευχαιμίας και μη-Hodgkin λεμφώ]-ιατος στους νέους κάτω των 25 ετών μετά την έναρξη λειτουργίας του αντι­δραστήρα Χίνκλυ το 1964.

Η πρόοδος προηγείται των ανθρώπων Η βρετανικιΊ πυρηνική βιομηχανία έχει επανειλημμένα αρνηθεί ότι η διαμονή κοντά σε πυρηνικό εργοστάσιο ισοδυναμεί με αυξημένο κίνδυ­νο εμφάνισης καρκίνου. Αλλά το Φεβρουάριο του 2000 η επιθεώρηση πυρηνικών εγκαταστάσεων της Αγγλίας δημοσίευσε αναφορές σχετικά με την παραποίηση εγγράφων στην κρατική εταιρεία Britisl1 Nuclear Fu­els (BNFL). Η εφημερίδα GιιπΓdiπιι αποκάλυψε ότι το Μάρτιο του 2000 ο διευθυντής της κρατικι\ς υπηρεσίας περιβάλλοντος είχε εκφράσει την α­νησυχία του για την προφανι\ έλλειψη υπευθυνότητας των στελεχών της BNFL απέναντι στο περιβάλλον. Επιπλέον, τα πρακτικά μιας συνεδρία­σης της υπηρεσίας, το Μάρτιο του 2000, αποκάλυψαν ότι πρόσφατες πα­ραβιάσεις των κανόνων ασφαλείας στα πυρηνικά εργοστάσια της Αγ­γλίας είχαν οδηγήσει στην αποστολή τριών ενταλμάτων στη BNFL. Η σοβαρότερη αφορούσε τη διαφυγι\ στην ατμόσφαιρα ραδιενεργού άν­θρακα-14 από το Χίνκλυ λόγω αμέλειας.

Υπάρχει αρκετή αβεβαιοτητα για το επίπεδο ασφάλειας στις εγκαταστάσεις αποθήκευσης πυρηνικών αποβλήτων. Υπάρχουν στοιχεία για διαρροή στα υπόγεια ύδατα.

ο

99

Τ Ι Μ Α Σ Κ Ρ Υ Β Ο Υ Ν ΤΑ Π Υ Ρ Η Ν Ι ΚΑ Ε Ρ Γ Ο ΠΑ Σ Ι Α ;

Τον Απρίλιο του 2002 η Gιιπι-dίιι ι ι δημοσίευσε άλλο ένα άρθρο, aπο­καλύπτοντας όη στο εργοστάσιο επεξεργασίας πυρηνικών Σέλλαφηλντ, στην Κάμπρια, υπήρχε διαρροή ραδιενεργού υλικού από δεξαμενές που περιείχαν τεράσηες ποσότητες ανεπεξέργαστων πυρηνικών αποβλήτων κω όη τα υπόγεω ύδατα της περωχιΊς έχουν πλέον μολυνθεί. Το Νοέμ­βριο του 2001 γεωτρι)σεις που έκανε η επιθεώρηση πυρηνικών εγκατα­στάσεων έδειξαν στοιχεία μόλυνσης των υδάτων από μια ραδιενεργό ουσία που λέγεται τεχνιΊτιο-99. Το στοιχείο αυτό παραμένεΙ ενεργό για 200.000 χρόνια κω συσσωρεύετω στα οστρακόδερμα.

Επίσης, το Νοέμβριο του 2001, η βρετανικι1 κυβέρνηση δέχτηκε όη η BNFL είχε ουσιαστικά χρεοκοπιΊσει κω όη το παθηηκό μόνο στο Σέλλα­φηλντ έφτανε τα 34 δις στερλίνες. Κι όμως, το Μάω του 2002 η εφημερίδα ObseΓva ανέφερε όη η BNFL είχε ξοδέψει πρόσφατα πάνω από 650.000 στερλίνες από το χρι1μα των φορολογουμένων σε δωρεές προς το κόμμα των Ρεπουμπλικάνων των ΗΠΑ κω για την πρόσληψη ανθρώπων που θα επηρέαzαν τον Λευκό Οίκο. Στόχος ι)ταν να εξασφαλωτεί η συγκατά­θεση του προέδρου Μπους για την κατασκευι1 πυρηνικών ανηδραση1-ρων σης ΗΠΑ.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Η Greenpeace προβάλλει ένα μήνυμα πάνω στο Μπιγκ Μπεν, στο Βρετανικά Κοινοβούλιο, για να βεβαιωθεί άτι οι πολιτικοί και ο λαός της Βρετανίας δεν ξεχνούν τι συνέβη στο Τ σέρνομπυλ και για να μάθουν από τα παθήματα του παρελθόντος.

Αγελάδες βόσκουν σε ενα λιβάδι δίπλα στο πυρηνικό εργοστάσιο του Σέλλαφηλντ, στην Καμπρια της Αγγλίας. Μήπως όμως το χορτάρι που τρώνε είναι μολυσμένο;

Barπett, Α. και S. Hυghes. Η BNFL ξόδεψε 1 εκατ. δολάρια για πολιτικές πιέσεις στις ΗΠΑ. The Observer. 1 9 ΜαΊ'ου 2002. www.guardian.co.uk.nuclear/article/0,2763,718407,00.html

Browπ, Ρ. Η BNFL αντιμέτωπη με την «υπενθύμιση» της δημόσιας ασφάλειας. The Guardian. 1 5 Απριλίου 2000. www.guardian.eo.uk/nuclear/article/0%2C2763%2C194427%2COO. html

Browπ, Ρ. Συσχέτιση των πυρηνικών εργοστασίων με τον καρκίνο. The Guardian. 1 3 Απριλίου 2000. www.guardian.eo.uk/nuclear/article/0%2C3858%2C3985440%2COO. html

Brown, Ρ. Διαρροή πυρηνικών αποβλήτων στο Σέλλαφηλντ . The Guardian. 1 8 Απριλίου 2002.

www.guardian.co.uk/nuclear/article/0,2763,686080,00.html

1 0 1

4 . 3 Τα PCB δηλητηριάzουν τη Βόρεια Αμερική

Ένα νεκρό ψάρΙ αποτελεί εντυπωσΙακή απόδεΙξη της ρύπανσης με PCB καΙ με άλλα χημΙκά στον ποταμό Χάντσον, στο Κόλντ Στρημ της Νέας Υόρκης.

1 02

Σύμφωνα με την ωτοσελίδα της Υπηρεσίας Περιβαλλονηκής Προστα­σίας (DEP) της ποληείας της Πενσυλβανίας των ΗΠΑ, αποστολι1 της είναι «να προστατεύει τον αέρα, το έδαφος και το νερό της ποληείας από τη ρύπανση και να εξασφαλίzει ένα καθαρό περιβάλλον για την υγεία των ποληών». Σώφρων ωχυρωμός, αλλά τον Απρίλιο του 2001 ο Μάικ Βι\ον, εκπρόσωπος της ποληείας τι1ς Πενσυλβανίας και επικε­φαλι\ς των Δημοκρατικών στη Βουλι1 των Αντιπροσώπων, έδωσε μια αρκετά διαφορετικιΊ εικόνα. Ζι\τησε από το γραμματέα της DEP να ξεκι­νι\σει έρευνα για τον τρόπο με τον οποίο δίνονται συμβουλές υγείας και να αναλάβει δράση κατά <<ατόμων που μπορεί να παραπλάνησαν σκόπιμα το κοινό αποκρύπτοντας επιστημονικά δεδομένα».

Το αίτημα του Βι\ον τέθηκε έπεηα από τη δραματική υπαναχώρηση της DEP της Πενουλβανίας από την προηγούμενη δήλωσή της, η οποία ανέφερε ότι πολλά εκατομμύρια αποθηκευμένες πέστροφες που αλιεύ­τηκαν από τα νερά της ποληείας ι\ταν ασφαλΙ\ς τροφι\. Ξαφνικά, η υπη­ρεσία προειδοποωύσε όη αυτά τα ίδια ψάρια περιείχαν αφύσικο υψηλά επίπεδα καρκινογόνων πολυχλωριωμένων διφαινυλίων (PCB) και υδραργύρου, που μπορούσαν να προκαλέσουν θανάσιμη εγκεφαλικΙ\ βλάβη. Σύμφωνα με τον Βήον, η DEP <<είτε απέκρυψε τα στοιχεία της είτε είνω τόσο ανίκανη, ώστε δεν μπορεί να ερ�u1νεύοει τα αποτελέσματα . . . » .

Διαδεδομένο πρόβλημα Αυτι\ η προειδοποίηση, που σχετίzεται άμεσα με το θέμα της δημόσιας πληροφόρησης και της αντίδρασης στη ρύπανση από PCB, ωχύει και για διάφορα άλλα μέρη των ΗΠΑ και του Καναδά. Ιδιαίτερα μάλωτα για τον ποταμό Χάντσον, που ρέει νοτιοδυτικά από τα όρη Α ντιρόντακ,

------- -------------

κατόπιν ανατολικά, στους καταρράκτες του Χάντσον, διασχίzει την πολι­τεία της Νέας Υόρκης και καταλήγει νότια στον Ατλαντικό. Η πολιτεία της Νέας Υόρκης μήνυσε την General Electric Company (GEC) για ρίψη PCB στο ποτάμι από ηλεκτρικά εργοστάσια βόρεια του Ώλμπανυ κατά την περίοδο 1940-1970. Η GEC αντέτεινε ότι ο γενικός ειοαγγελέας της πολιτείας, Έλιοτ Σπίτzερ, είχε υπερβεί τη δικαιοδοσία του και ότι το θέμα θα έπρεπε να το χειριστεί η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος (ΕΡΑ) των ΗΠΑ και το Υπουργείο Περιβαλλοντικι)ς Προστασίας (DEC). Έτσι, ξεκίνησε μια μακροχρόνια νομική διαμάχη, όπου το χρήμα και η δημόσια εικόνα φάνηκαν να είναι πιο σημαντικά από τη λύση των προβλημάτων.

Ο γίγας της χημικής βιομηχανίας Monsanto άρχισε την παραγωγή PCB το 1929, και η GEC έγινε σημαντικός χρήστης αυτών των ενώσεων. Το 1968, έπειτα από ένα περιστατικό δηλητηρίασης που είχε σχέση με το PCB, στο Γιούσο της Ιαπωνίας, οι αρχές των ΗΠΑ ήταν πλέον ενήμερες για τις τοξικές επιmώσεις του χημικού. Μόλις το Φεβρουάριο του 1976, σε μiα συ­νεδρίαση του DEC, διαπιστώθηκε ότι η ρύπανση με PCB στον ποταμό Χά­ντσον οφειλόταν σε κατάχρηση του χημικού από την επιχείρηση και σε ρυθμιστική αδυναμία. Έτσι, το Κογκρέσο πέρασε το Νόμο Ελέγχου Τοξι­κών Ουσιών, που απαγόρευσε την παραγωγή PCB. Η Monsanto όμως δεν διέκοψε την παραγωγή PCB παρά τον επόμενο χρόνο, πολύ αργά για να αποφευχθούν τα περιβαλλοντικά προβλι)ματα.

Πετώντας το μπαλάκι Όταν η έκταση της ρύπανσης στον ποταμό Χάντσον έγινε γνωστή, ακο­λούθησαν περίπλοκες και παρατεταμένες νομικές ενέργειες σχετικά με τον καθαρισμό και τη μεταφορά των τοξικών αποβλήτων, που θα aπομα­κρύνονταν με βυθοκόρο. Το 1983 ο άνω ρους του ποταμού Χάντσον ε­ντάχτηκε στις εθνικές προτεραιότητες του Superfund, ενός ομοσπονδια­κού προγράμματος που ξεκίνησε το 1980 για τη διερεύνηση και τον καθα­ρισμό των πλέον μολυσμένων περιοχών των ΗΠΑ Το Σεπτέμβριο του 1983 η ΕΡΑ αποφάσισε ότι το σχέδιο καθαρισμού του Χάντσον με βυθοκό­ρο δεν πληρούσε τις προϋποθέσεις για χρηματοδότηση από το Superfund. Ταυτόχρονα, το ομοσπονδιακό δικαστήριο παρέτει­νε ε π' αόριστον τις προθεσμίες για τη διάθεση των λεγόμενων χρημάτων της Παραγράφου 1 1 6, της διάταξης που αφορά τους νομαρχιακούς πόρους για τέτοιες υποθέσεις. Τον Οκτώβριο του 1984 το αδιέ­ξοδο λύθηκε στα δικαστήρια, και τα χρήματα που ό­ριzε η Παράγραφος 1 16 επιτέλους διατέθηκαν. Μό­λις το Δεκέμβριο του 1989 το DEC ανήγγειλε το σχέ­διο δράσης του να απομακρύνει 1 13.400 κιλά PCB από τον ποταμό Χάντσον. Το 1993 έγινε διακανονι­σμός ύψους 7 εκατ. δολαρίων μεταξύ της GEC και των ψαράδων για τα χαμένα τους εισοδήματα.

Εν τω μεταξύ, η καταστροφική επίδραση των PCB συνεχίzεται και η ρύπανση έχει εξαπλωθεί ανησυχη­τικά στην τροφική αλυσίδα. Μια επιστημονική εργα­σία, που δημοσιεύτηκε το 2000, αποκάλυψε ότι στη

Πολλοί Ινουίτ στον Αρκτικό Καναδά έχουν επίπεδα PCB έως και 70 φορές υψηλότερα από εκείνα των Καναδών που ζουν πιο νότια.

1 03

Σ Κ Α Σ Μ Ο Σ !

Η Geπeral Electric έκανε διακανονισμό 7 εκατ. δολαρίων το 1 993 με τους ψαράδες των οποίων τα εισοδήματα είχαν χαθεί εξαιτίας της ρύπανσης του ποταμού Χάντσον.

Ο Ουίλλιαμ Έυλιν, της εταιρείας O'Brieπ & Gere Eπgiπeers lπc . , τραβά έναν κουβά νερό από τον άνω ρου του ποταμού Χάντσον. Η εταιρεία κάνει μετρήσεις για την παρακολούθηση των επιπέδων PCB στον Χάντσον.

1 04

φυλή των Ινουίτ, που zει στον Αρκτικό Καναδά, πα­ρατηρήθηκαν επίπεδα PCB έως και 70 φορές υψη­λότερα από αυτά στους κατοίκους του νότιου Κανα­δά. Πιστεύεται πως αυτό οφείλεται στην παραδοσια­κή τους δίαιτα, που περιλαμβάνει λιπαρό κρέας φώ­κιας, φαλαινών, πολικών aρκούδων και άλλων zώ­ων, τα οποία, επειδή βρίσκονται στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας και τρώνε μεταναστευηκά ψά­ρια, έχουν απορροφήσει μεγάλες ποσότητες PCB.

Στην Πενσυλβανία, ο εκπρόσωπος της ποληεί­ας Μάικ Βήον έκανε τη θλιβερή παρατήρηση όη η κατάσταση των ψαριών εκεί μας προειδοποιεί όη πολλά υδάηνα ρεύματα των ΗΠΑ έχουν μεγαλύ­τερη ρύπανση απ' όσο αποκαλύφθηκε αρχικά. Ο ίδιος, μαzί με άλλες ομάδες, έθεσε ερωτήματα για την αμέλεια της DEP της Πενσυλβανίας να ενημε­ρώσει το κοινό και για τα υποηθέμενα σφάλματα στον τρόπο με τον οποίο η υπηρεσία χειρίστηκε τα δεδομένα της. Είναι δύσκολο να αποφύγουμε το συμπέρασμα όη οι περιβαλλοντικές αρχές σε πολ­λές πολιτείες των ΗΠΑ, παρά τους υποκριηκούς ισχυρισμούς τους, φάνηκαν aπρόθυμες να μιλή-σουν ανοιχτά για τα επίπεδα της χημικής ρύπαν­

σης, προκειμένου να αποφύγουν ενδεχόμενη σύγκρουση συμφερόντων - συγκεκριμένα με ης ισχυρές εταιρείες που ξοδεύουν αφειδώς στην Ουάσινγκτον και ασκούν σημαντική πολιτική επιρροή στη δημόσια zωή, ιδιαίτερα για τα περιβαλλοντικά θέματα.

Courtπey, D., C.D. Saπdau, Ρ. Ayotte, Ε. Dewailly, ). Duffe και R.). Nortstrom. 2000. Ανάλυση των υδροξυλιωμένων μεταβολιτών των PCB (OH-PCB) και άλλων φαινολικών ενώσεων σε πλήρες αίμα από Καναδούς Ινουίτ. Environmentaf Heafth Perspectives 1 08:61 1 -616. www.ourstolenfuture.org/NewScieπce/ubiquitous/2000courtney tal.htm

Η Νέα Υόρκη καταγγέλλει την GE για τη ρύπανση του ποταμού Χάvτσον. Court τv. 1 6 Νοεμβρίου 1 999. www.courttv.com/natioπal/1999/ge_suit_ap.html

Ρύπανση του ποταμού Χάvτσον με PCB: Ημερολόγιο. Enνironmentaf Studies Program at Renssefear. 15 Νοεμβρίου 1 999. www.rpi.edu/dept/environ/orgs/Ciearwater/chronology.html

Ο Σπίτζφ καταγγέλλει την GE για ρύπανση του ποταμού Χάvτσον με PCB. The Business Review (Aibany). 1 5 Νοεμβρίου 1 999. www.amcity.com/ albany /stories/1999/1 1/15/daily1 .html

Ο Βήον ζητά έρευνα για την αλλαγή της πολιτειακής δήλωσης σχετικά με τη ρύπανση ψαριών με PCB. Πρακτικά Αντιπροσώπων της Πεvσυλ6ανίας. 1 7 Απριλίου 2001 . www.pahouse.net/pr/veon/014041601.htm

4 .4 Το Λαβ Κανάλ

Μια οικογένεια κάνει ποδήλατο δίπλα στη μολυσμένη περιοχή του Λαβ Κανάλ, στην πόλη του Νιαγάρα στη Νέα Υόρκη .

1 06

Η ιστορία τού τόσο άστοχα ονομασμένου Λαβ Κανάλ (Κανάλι της Αγά­πης) δείχνεΙ όη ο προφανής ύποπτος δεν είνω πάντα ένοχος. Ιδού μία πε­ρίπτωση ρίψης τοξικών αποβλήτων σε τεράσηα κλίμακα, όπου όμως η βωμηχανία στην οποία ανήκαν τα μοφαία κατάλωπα υπήρξε άμεμπτη· υωθέτησε ευσυνείδητη πολΙηκή κω έκανε πολλά, αν κω χωρίς αποτέλε­σμα, γω να αποτρέψει ης αρχές από τα όσα ακολούθησαν. Στην περίmω­ση αυτή, υπεύθυνΟΙ γω την καταστροφή ήταν 01 πολ111κοί της πόλης.

Από το όνειρο στην καταστροφή Τα ιστορικά δεδομένα της υπόθεσης είνω ξεκάθαρα. Στο πνεύμα της αμε­ρικανικής β ω μηχανικής επέκτασης κατά το τέλος του 19ου αιώνα, ένας επιχεφηματίας με το όνομα Γουίλλωμ Ι. Λαβ είχε την ιδέα να δημιουρ­γήσει μια βωμηχανική κωνότητα (με το αταίριαστο όνομα <<Πρότυπη Πόλη») στο νόηο άκρο της πόλης του Ν ωγάρα, στην πολπεία της Νέας Υόρκης, που θα είχε άμεση πρόσβαση σε φτηνή υδροηλεκτρική ενέργεια. Η υδροηλεκτρική ενέργεω, που θα προέκυπτε εκτρέποντας ένα μέρος των νερών του κοντΙνού ποταμού (διάσημου για τους θεαμαηκούς κα­ταρράκτες του) μέσω ενός ασηκού καναλιού, ήταν σημαντικός παράγο­ντας για την εππυχία του. Το όνεφο του Λαβ εγκρίθηκε. Παρόλο όμως που οι εργασίες για το κανάλΙ ξεκίνησαν, η Πρότυπη Πόλη δεν έγινε πο­τέ. Η πλωτή διώρυγα αχρηστεύτηκε και για περίπου 50 χρόνια η τερά­στια τάφρος που τραβούσε βόρεω, προς την περιοχή Λα Σαλ της πόλης, ήταν εγκαταλειμμένη, έως ότου το 1942 η Hooker Chemicals and Pla­stics Corporation την αγόρασε για να την κάνει χωματερή. Τα επόμενα 11 χρόνω ρίχτηκαν στο Λαβ Κανάλ 22.000 τόνω χημικών αποβλήτων, κυρίως εντομοκτόνων, και υλικά χημικών όπλων. Το 1953 η Hooker εί-

χε γεμίσει όλο τον διαθέσιμο χώρο και ξεκίνησε να τον καλύψει με ένα παχύ στρώμα συμπιεσμένου πη­λού, με ης πλέον σύγχρονες τεχνικές που ήταν τότε διαθέσιμες.

Εκείνη την εποχή οι αρχές της πόλης του Νιαγά­ρα, ανημέτωπες με την πολιτική πίεση για ασηκή ε­πέκταση και με την ανάγκη στέγασης, αναzητούσαν γη. Η Hooker προειδοποίησε την πόλη με πολύ έ­ντονη φρασεολογία για τους κινδύνους της τοποθε­σίας, αλλά οι συμβουλές αγνοήθηκαν και η πόλη πίεσε να γίνει η πώληση με βάση μια λεπτομέρεια του συντάγματος. Ως ένδειξη aποδοκιμασίας, η ετω­ρεία Hooker πούλησε την τοποθεσία για 1 δολάριο, την ελάχιστη ημή γω ένα έγκυρο συμβόλαιο, και πρόσθεσε μια σαφι1 δήλωση αποποίησης της ευθύ­νης, που προειδοποιούσε για τον κίνδυνο. Ωστόσο δεν οδήγησε την πόλη στο δικαστήριο, όπως θα απαιτούσε η δεοντολογία. Η κατασκευή κατοικιών προχώρησε, με τοποθέτηση υπονόμων που διαπέ­ρασαν επανειλημμένα το στρώμα του πηλού. Το πρώτο κτίριο που ανεγέρθηκε στην τοποθεσία ήταν το Δημοτικό Σχολείο της 99ης Οδού, που άνοιξε ης πόρτες του στους μαθητές το 1955. Κατόπιν η περιο­χή αναπτύχθηκε κι άλλο κι έγινε μια τυπική γεηο­νιά των προαστίων.

Ξεχασμένοι κίνδυνοι Ήταν όντως τuπικι\; Όχι και τόσο, γιατί παρέμενε το zήτημα των 22.000 τόνων τοξικών βιομηχανικών αποβλήτων, που βρίσκονταν ακριβώς κά­τω από ης ιδιοκτησίες των κατοίκων. Τα επόμενα 20 χρόνια άρχισαν να εμφανίzονται ενδεικτικά σημάδια. Υπήρχαν δυσάρεστες οσμές, παράξε­νη υγρασία σε υπόγεια και αναφορές για προβλήματα υγείας. Ωστόσο δεν συνέβη τίποτε πραγματικά συνταρακηκό μέχρι το 1975, οπότε ασυ­νήθιστα δυνατές βροχές και χιόνω γέμισαν λάσπη τα νερά του Λα Σολ. Τα επίπεδα των υπόγειων υδάτων ανέβηκαν κω μέρος της περιοχής υποχώρησε, οπότε άρχισαν να αποκαλύπτονται σκουριασμένα μεταλλι­κά βαρέλια και ένα μείγμα χημικών άρχισε να διαρρέει στην επιφάνεια.

Τον Αύγουστο του 1978 τα στοιχεία για επικίνδυνη χημική ρύπανση ήταν αρκετά εμφανή, ώστε να παρακινήσουν τον Ρόμπερτ Γουέηλεν, επί­τροπο της Υπηρεσίας Υγείας της Νέας Υόρκης, να κλείσει το σχολείο της 99ης Οδού, να απομακρύνει τους ευπαθείς κατοίκους, όπως έγκυες γυναί­κες και παιδιά, να περιφράξει την περιοχή γύρω από τη χωματερή και να την χαρακτηρίσει ως κίνδυνο για τη δημόσια υγεία. Τον επόμενο χρόνο, ένας επιστήμονας από το Ίδρυμα Ρόσγουελ Παρκ Μεμόριαλ στο Μπάφα­λο της Νέας Υόρκης ανέφερε αυξημένο αριθμό αποβολών και ατελειών στα βρέφη των κατοίκων. Ήταν αρκετό για να πείσει τον τότε πρόεδρο Τzί­μυ Κάρτερ να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης, να δώσει εντολή να τεθούν στη διάθεση της πόλης του Νιαγάρα ομοσπονδιακοί πόροι και επι-

Κάτοικοι των σπιτιών που χτίστηκαν πάνω στο Λαβ Κανάλ παρακολουθούν μια δημόσια συνάντηση.

1 07

Σ Κ Α Σ Μ Ο Σ !

Ένα οπό το εργοστάσιο της Hooker Chemicals aπd Plastics Corporation, απ' όπου προήλθαν τα χημικό απόβλητο του Λοβ Κανάλ.

Τον Ιούνιο του 1 979 ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζίμυ Κάρτερ κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης στο Λα Σολ, μια περιοχή της πόλης του Νιαγάρα, και έδωσε εντολή γιο παροχή βοήθειας που δίνεται μόνο σε περιπτώσεις καταστροφής.

1 08

πλέον βοήθεΙΟ περιπτώσεων καταστροφιΊς κω να προτρέψει σε περαηέρω προσωρινή εκκένωση.

Ποιος έφταιγε; Μέχρι εδώ έχουμε γεγονότα, αλλά γΙΟ ης διεκδι­κήσΕΙς που προέκυψαν τα στοιχεία είνω λιγότερο ξεκάθαρα. Το μεγαλύτερο πρόβλημα, που σίγου­ρα δεν είναι αποκλειστικότητα του Λαβ Κανάλ, υ­πήρξε η έλλειψη άμεσης πληροφόρησης, που θα επέτρεπε στον κόσμο να πάρει μια σωστή απόφα­ση στο βασικό ερώτημα: Είνω ασφαλές;

Το 1998 η δρ. Ελίzαμπεθ Γουήλαν έγραψε ένα άρθρο γΙΟ το Αμερικανικό Συμβούλιο Επιστήμης

κω Υγείας, όπου ορθά επισήμανε ότι μέχρι το 1978 το Λαβ Κανάλ είχε γί­νει εθνικό θέμα στα ΜΜΕ με άρθρα που αναφέρονταν στην περιοχή ως <<ωρολογιακή βόμβα γΙΟ τη δημόσΙΟ υγεία>> . Πράγματι, 248 διαφορετικά χημικά, μεταξύ τους και 60 κιλά διοξίνες -aρκετά γΙΟ να σκοτώσουν εκα­τομμύρΙΟ ανθρώπους- είχαν ξεθαφτεί από το κανάλι. Κι όμως, η Γουή­λαν ισχυριzόταν ότι το μόνο δΙΟπιστωμένο πρόβλημα υγείας ήταν το στρες που προκαλούσε η υστερία των ΜΜΕ, δίνοντας στους κατοίκους την εντύπωση ότι οι ίδιοι κω τα παιδιά τους επρόκειτο να αρρωστήσουν. Δεν ήταν η πρώτη που δΙΟτύπωσε τόσο εκκεντρικές απόψεις. Από το 1980 και μετά, επιστήμονες και άλλα στελέχη της Υπηρεσίας Προστασίας Περι­βάλλοντος βεβαίωναν με πεποίθηση ότι <<δεν υπιlρχε ένδειξη έντονων προβλημάτων υγείας από έκθεση σε επικίνδυνα απόβλητα στο Λαβ Κα­νάλ>>, προσθέτοντας πάντως την προΕΙδοποίηση ότι ψέχρι στιγμής ούτε έχουν βεβαιωθεί ούτε έχουν αποκλειστεί οι χρόνιες επιπτώσεις από έκθε­ση σε επικίνδυνα απόβλητα>>.

Ο κόσμος δεν ήξερε πια ποιον να πιστέψει και ποιος κάλυπτε ποιον. Η ομάδα των επιστημόνων του δΙΟκεκρψένου Κέντρου Καρκίνου Σλό-

αν-ΚέτερΙνγκ Μεμόρωλ που είχε δώσεΙ δωβεβωώσε1ς ασφάλεως στο κωνό, είχε δωρωτεί από τον κυβερνήτη της Νέας Υόρκης, Χωυ Κάρεϋ. Πώς να πωτέψεΙς όη λένε την αλήθεω; ΟΙ αρχές που τους προσέλαβαν σίγουρα γνώρ1zαν το 1950 όη κατασκευάzονταν κατΟΙκίες στην πόλη του Νωγάρα, αντίθετα με ης συμβουλές της εταφείας, πάνω σε μω τε­ράσπα χωματερή με τοξικά απόβλητα. ΚΙ αν δεν υπήρχε κίνδυνος, γωτί είχε ξαναθαφτεί η χωματερή με βαρύ πλασηκό κάλυμμα, πηλό καΙ χώ­μα, γωτί είχαν περΙφραχτεί 6,5 εκτάρω με φράχτη από αγκαθωτό συρ­ματόπλεγμα ύψους 2,4 μέτρων ΚΟ! γωτί είχε απαγορευτεί μόνψα η εί­σοδος στην περωχή;

Σήμερα, η περωχή του Λαβ Κανάλ λέγετω παραδόξως Μαύρο Ρέμα, αν καΙ σε μω προσπάθεω να βεληωθεί η αμαυρωμένη εΙκόνα του υπάρ­χεΙ η πρόταση να υωθετηθεί το γραφΙκό εξυγωσμένο όνομα <<Α νατέλ­λουσα Πόλψ>. Η Occidental Corporation, που προέκυψε από την Hoo­ker Chemicals and Plastics, έχεΙ συμφωνήσεΙ να πληρώσεΙ 230 εκατ. δο­λάρω γω το κόστος καθαρωμού. Όμως ΟΙ πραγμαηκοί ένοχω είνω ΟΙ πολΙΙΙκοί της πόλης, που ενήργησαν αδωφορώντας πλήρως γω τους κΙνδύνους που τους ανέφερε η Hooker καΙ ΟΙ οποίΟΙ δεν ενημέρωσαν τους κατοίκους γω το η υπήρχε κάτω από την πόλη τους. Ένοχα είναι κω τα στελέχη της υπηρεσίας υγείας που, κοηώντας το συμφέρον τους, προσπάθησαν να κουκουλώσουν τα λάθη γω άλλα 20 χρόνω.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

ΤΟ Λ Α Β Κ Α Ν ΑΛ

Σ την περιοχή γύρω από το Λα β Κανάλ, 700 οικογ€νειες απομακρuνθηκαν, ώστε να αρχίσει η επιχείρηση καθαρισμού.

Εργασία φοιτητών μηχανικής. Τι συνέβη στο Λαβ Κανάλ; http:/ /cems.alfred.edu/students98/allansm/Onemoretry.html

Gibbs, L.M. Μαθαίνοντας από το Λαβ Κανάλ: Μια ανασκόπηση στην 20ή επέτειο. Χωρίς ημερομηνία.

Έκθεμα της Βιβλιοθήκης Επιστήμης και Μηχανικής, Πανεπιστήμιο του Μπάφαλο. Loνe Canal @ 20. Χωρίς ημερομηνία. http:/ /ublib.buffalo.edu/libraries/units/sel/exhibits/loνecanal.html

Ιστορία του Λαβ Κανάλ. http:/ /www.essential.org/orgs/cchw/loνcanal/lcsum.html

Ημερομηνίες και γεγονότα-κλειδιά στο Λαβ Κανάλ. http:/ /www.essential.org/orgs/cchw/loνcanal/lcdates.html

http:/ /www .eνnirolink.org/ enνiroarts/ arts _ and _ actiνism/Loi sG ibbs. html

Whelan, Ε. Μ. «Λαβ Κανάλ: Υπερβολές και αλήθειες για την υγεία». Κύριο άρθρο. Αμερικανικό Συμβούλιο Επιστήμης και Υγείας. 26 Δεκεμβρίου 1 999. http:/ /www.acsh.org/press/ed_archiνes99.html

1 09

4 . 5 Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα

Ακτιβιστές της Greenpeace διαμαρτύρονται κατό των προϊόντων γενετικό τροποποιημένης σόγιας μπροστό στο Υπουργείο Επιστήμης και Τεχνολογίας στην Μπραζίλια της Βραζιλίας. Μέσα, μία επιτροπή βιοασφόλειας συζητό τη νομοθετική ρύθμιση και την cμπορcυματοποίηση γενπικό ενισχυμένων σπόρων σόγιας, που θα μπορούσαν να διατεθούν στην αγορό.

Ένας επιστήμονας των ΗΠΑ φορώντας προστατcυτική στολή ψεκόζει γενπικό τροποποιημένες φράουλες, αλλά οι μακροπρόθcσμες συνέπειες συ ών των δοκιμών αποτελούν αντικείμενο έντονης διαμόχης.

1 1 0

Ο θόρυβος σχετικά με το αν τα γενετικά τροποποιημένα (Γτ) τρόφιμα συνιστούν απειλή για την υγεία μας και αν σηματοδοτούν την έλευση ενός φουτουριστικού τοπίου σπαρμένου με <<φυτά Φρανκεστάιν» μαί­νεται ακόμη. Μέσα όμως από τους διάφορους ισχυρισμούς μπορούμε να διακρίνουμε τη σοβαρι1 συγκάλυψη που επιχειρείται από την ομάδα υπέρ των Π και το δισταγμό να πουν τα πάντα σε μας, το καταναλωτικό κοινό. Οι πληροφορίες που διαρρέουν τα τελευταία χρόνια ρίχνουν φως σε κάποιες όχι και τόσο γνωστές δραστηριότητες.

Σπόροι διχόνοιας Μία ένδειξη ότι δεν είναι όλα αρμονικά, ακόμη και μέσα στη βιομηχανία Π, υπήρξε η απόλυση του δρ. Άρπαντ Πουzτάι, εΠΙκεφαλής ενός ερευνη­τικού προγράμματος στο Ίδρυμα Ρόγουετ, στο Α�mερντήν της Σκωτίας. Τον Αύγουστο του 1998 ο Πουzτάι αποκάλυψε λεπτομέρειες πειραμάτων κατά τα οποία τά1zαν aρουραίους για 100 ημέρες με Π πατάτες, από στε­λέχη παρόμοια με εκείνα που χρησιμοποιούσαν οι παραγωγοί τροφίμων για να κάνουν ης καλλΙέργειες aνθεκτικές στους εχθρούς τους. Τα πειρα­ματόzωα παρουσίασαν φλεγμονή και πάχυνση των τοιχωμάτων του στο­μάχου. Ο Πουzτάι ισχυρίστηκε ότι τα Π τρόφιμα μπορούσαν να εξασθε­νήσουν το ανοσοποιητικό σύστημα και να εμποδίσουν την ανάπτυξη των zώων, βλάπτοντας τα εσωτερικά όργανα των αρουραίων. Η αντίδραση του ιδρύματος ήταν να απολύσει τον Πουzτάι και να δημοσιεύσει την εξής δι1λωση: <<Το Ίδρυμα zητά συγγνώμη για τη δημοσίευση παραπλανητι­κών πληροφοριών σχετικά με θέματα τέτοιας σημασίας για το κοινό και την επιστημονικι1 κοινότητα>>.

Παρακώλυση της δικαιοσύνης Κατόπιν ο Πουzτάι υπέβαλε τα ευρήματά του και εκείνα ενός συναδέλ­φου του, του δρ. Στάνλεϋ Γιούεν, στο βρετανικό ιατρικό περιοδικό Lan­cet. Παρά τις έντονες αντιρρήσεις των κριτών, το άρθρο δημοσιεύτηκε

(Zl: - -:) - -

.. ι

Σ Κ Α Σ Μ Ο Σ !

ο Η διαφορά στο μέγεθος μεταξύ μιας φυσικής φράουλας και μιας γενετικά τροποποιημένης φράουλας. Το φρούτο αριστερά έχει επιπλέον χρωμοσώματα (πολυπλοειδία).

Γ άλλοι αγρότες, τους οποίους υποστηρίζουν εκατοντάδες μέλη ομάδων καταναλωτών και ακτιβιστών οικολόγων, θερίζουν αυτό που αποκαλούν <<παράνομο» χωράφι γενετικά τροποποιημένης ελαιοκράμβης, που φύτεψε η εταιρεία Monsanto των ΗΠΑ κοντά στη Λυών. Οι διαδηλωτές παρέδωσαν τη σοδειά τους στα γραφεία της εταιρείας, στα προάστια της Λυών.

1 1 2

τον Οκτώβριο του 1999. Η τσουχτερή και φορτι­σμένη γλώσσα που υιοθέτησαν ορισμένοι κριτές μπορεί να ερμηνευτεί ως ένδειξη ότι τα ευρήματα του Πουzτάι τους ενοχλούσαν περισσότερο απ' όσο ι)θελαν να παραδεχτούν. Ο καθηγητής Τzων Πίκετ, για παράδειγμα, δι)λωσε καυστικά: <<Α ν αυτι) η δουλειά ι) ταν μέρος της εργασίας κάποιου φοιτητι), ο φοιτητής θα είχε κοπεί στις εξετάσεις για τις οποίες θα προοριzόταν η εργασία». Όμως ο Πίκετ ήταν υπάλληλος του Ερευνητικού Ιδρύ-ματος Αρόσψων Καλλιεργειών (IACR) στο Χέρ­

φορντσιρ της Αγγλίας, ενός οργανισμού που χρηματοδοτείται από το Συμβούλιο Ερευνών Βιοτεχνολογικών και Βιολογικών Επιστημών.

Το Μάρτιο του 2001 στην ιστοσελίδα του δρ. Τzόzεφ Μερκόλα στις ΗΠΑ δημοσιεύτηκε ένα άρθρο με τίτλο <<Καταστολι) της διαφωνίας στην επιστήμη με Π τρόφιμα>> . Οι συγγραφείς, δρ. Μέι-Γουόν Χο και Τzόνα­θαν Μάθιους, δήλωναν ότι η Βασιλικι) Εταιρεία της Αγγλίας είχε κάνει αναθεώρηση των αποτελεσμάτων του Πουzτάι χωρίς να του δώσει την ευκαιρία να υποβάλει τα πλήρη αρχεία δεδομένων και κατόπιν δημοσίευ­σε τη δική της αναφορά δηλώνοντας ότι τα ευρήματά του ήταν εσφαλμέ­να. Το άρθρο ανέφερε επίσης ότι η εξάρτηση από την ιδιωτική χρηματοδό­τηση είναι πολύ μεγάλη στα κορυφαία ερευνητικά πανεπιστήμια της Βρε­τανίας, φτάνοντας συχνά το 80 με 90% του συνολικού ερευνητικού προϋ­πολογισμού. Υποδεικνύει επίσης μια έρευνα σχετικά με τους επιστήμονες που εργάzονται σε κυβερνητικά ή σε πρόσφατα ιδιωτικοποιημένα εργα­στήρια, η οποία αποκαλύπτει aνησυχητικές στατιστικές. Το ένα τρίτο αυ­τών που ερωτήθηκαν άφησαν να εννοηθεί ότι τους είχε zητηθεί να αλλοι­ώσουν τα ευρήματα της έρευνας για να εξυπηρετήσουν τον πελάτη, ενώ το 10% είχε πιεστεί να παραποιήσει τα αποτελέσματα.

Μεροληπτική έρευνα Αυτοί οι ισχυρισμοί πρέπει να εξεταστούν με βάση ένα δελτίο ειδι)σεων του BBC το Φεβρουάριο του 2000, όπου αναφέρθηκε ότι αγγλικές εταιρείες βιο­τεχνολογίας χρηματοδοτούσαν μία επιστημονικι) ομάδα, γνωστι) ως Cropgen, με προϋπολογισμό σχεδόν 500.000 στερλίνες, <<για να επιτευχθεί μια πιο ισορροπημένη συzι\τηση για τις Π καλλιέργει­ες>>. Οι χρηματοδότες συμφώνησαν να μην αντιτα­χθούν σε καμία από τις επιστημονικές αποφάσεις της ομάδας, αλλά η φωνή της Cropgen δεν είναι ουδέτερη. Τρία από τα οκτώ μέλη της ομάδας εργά­zονται ι\ έχουν εργαστεί για τον οργανισμό IACR, με τον οποίο συνδεόταν και ο καθηγητι\ς Πίκετ, και η πρωτοβουλία του προγράμματος προήλθε από εταιρείες βιοτεχνολογίας. Η πρόεδρος της ομάδας, καθηγήτρια Βίβιαν Μόzες, παραδέχτηκε ότι απο­στολι\ τους είναι <<να γίνουν η φωνή της βιοτεχνο-

Γ Ε Ν Π Ι ΚΑ Τ Ρ Ο Π Ο Π Ο Ι Η Μ Ε Ν Α Η Ο Φ Ι Μ Α

λογίας καλλιεργειών». Από την άλλη μεριά, μια έρευνα που δημοσίευσε το Κέντρο Ποληικι)ς Τ ροφίμων επέκρινε πρόσφατα τη βρετονική κυβέρ­νηση για το γεγονός όη μόλις το 10% των ερεuνηηκών προγραμμάτων της για τα ΓΤ τρόφιμο εξετάzουν το θέμα της ασφάλειας· τα υπόλοιπο εστιάzουν σης καλύτερες μεθόδους εμπορικι)ς εκμετάλλευσης της Π τε­χνολογίας.

Το Φεβρουάριο του 2000 η εφημερίδα Daily Μπί/ ανέφερε την επίσης ανησυχητικι) πληροφορία όη ομάδες συμφερόντων υπέρ των Π συμμε­τείχαν σε μια συγκάλυψη και ότι η διάθεση Π τροφίμων για κατανάλωση βασιzόταν σε ατελή πειράματα που δεν είχαν επιβεβαιώσει πόσο ασφολι) είναι. Επιστήμονες στη Διεύθυνση Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) τάισαν με Π ντομάτες aρουραίους σε μια μελέτη του 1993, αλλά από τις δοκιμές δεν μπόρεσαν να βεβαιώσουν ότι το Π προϊόντα είναι αβλαβή. Η μελέτη αποκάλυψε προβλήματα παρόμοιο με αυτά που εντό­πισε ο Πουzτάι το 1998. Κι όμως, οι ανησυχίες που εγέρθηκαν από ης δο­κιμές αποσιωπι)θηκον. Ακόμη χειρότερα, έγιναν το επιστημονικό άλλοθι γιο τη διάθεση μιας σειράς Π προϊόντων, όπως σόγια και καλαμπόκι.

Το άρθρο της Daίly Μπί/ αναφέρει ότι ένας δικηγόρος με έδρα την Άιο­βα, ο Στήβεν Ντρούκερ, κατηγόρησε την FDA για <<παρερμηνείες όχι λό­γω αφέλειας αλλά λόγω απάτης . . . , η συμπεριφορά της υπηρεσίας δεν εί­ναι μόνο παράνομη και ανεύθυνη, είναι aσυνείδητη» . Τα σχόλια του Ντρούκερ ειπώθηκαν στο πλαίσιο μιας μι)vυσης των αγροτών των ΗΠΑ και των επικρηών των Π κατά της Monsanto και άλλων εταιρειών βιο-

Ένας περιβαλλοντικός ακτιβιοτης διαδηλώνει ντυμένος χα ρος ο ε ένα χωράφι γενετικά τροποποιημένου καλαμποκιού.

ο

1 1 3

Σ Κ Α Σ Μ Ο Σ !

Δοκιμές σ ε aρουραίους που ταlστηκαν με γενετικά τροποποιημένες ντομάτες σαν αυτές εδώ δεν απέδειξαν ότι τα rτ προ"ιόντα είναι αβλαβή. Ορισμένα ευρήματα λέγεται ότι έχουν παραποιηθεί.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

τεχνολογίας. Στοιχεία που κατατέθηκαν στο δικαστήριο βεβαίωναν ότι ο Πουzτάι δεν ήταν ο μόνος που είχε μιλήσει, αφού παρουσιάστηκαν αρ­χεία που περιείχαν «το ένα υπόμνημα μετά το άλλο» από τους τεχνικούς εμπειρογνώμονες της FDA που προειδοποιούσαν για τους ενδεχόμε­νους κινδύνους των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων.

Το άρθρο της Daily Mail ανέφερε επίσης ότι, ενώ οι εταιρείες βιοτε­χνολογίας και οι αρχές της Αγγλίας και των ΗΠΑ επέμεναν ότι οι δοκι­μές με ΓΤ τρόφιμα σε ανθρώπους δεν ήταν απαραίτητες, επειδή τα ΓΤ τρόφιμα είναι <<ουσιαστικά ισοδύναμα με τα φυσικά προϊόντα>>, άλλα έγ­γραφα δήλωναν σαφώς ότι <<τα Π τρόφιμα δεν μπορούν να θεωρηθούν ουσιαστικά ισοδύναμα με τα συμβατικά τρόφιμα και συνεπάγονται ιδιαί­τερους κινδύνους>> .

μ:ι

"';-� � "" --, _

Barπett, Α . Τα rτ γονίδια «πηδούν τ ο φράγμα του είδους». The Obserνer. 28 Μαfου 2000.

Kirby, Α. Οι εταιρείες rτ χρηματοδοτούν φιλικά προσκείμενους επιστήμονες. BBC News Online. 25 Φεβρουαρίου 2002.

www. guardian.co.uk/Print/0,3858,4023082,00.html

Blythman, j., R. Edwards και Ρ. Taylor. Οι ΗΠΑ συγκάλυψαν τους φόβους για τα rτ τρόφιμα. The Sunday Herald. 27 Φεβρουαρίου 2000.

Browπ, Ρ. Δικηγόρος προκαλεί τις ΗΠΑ σχετικά με ισχυρισμούς για την ασφάλεια των rτ. The Guardian. 29 Φεβρουαρίου 2000. www.guardian.co.uk/Print/0,3858,3968705,00.html.

http:/ /news. bbc.co.uk/hi/ english/ sci/tech/newsid _ 655000/ 655479.stm

Το Lancet απορρίπτει τα συμπεράσματα μελέτης για τα rτ. BBC News Online.1 5 Οκτωβρίου 1 999. www.news.bbc.co.uk/hi/ english/ sci/tech/newsid _ 472000/ 472192.stm

Meikle, j. Εύρημα για τα γονίδια της σόγιας σπέρνει αμφιβολίες για τις rτ καλλιέργειες. The Guardian. 31 Μαfου 2000. www.guardian.co.uk/Print/0,3858,4023886,00.html

Εντείνεται η διαμάχη για τα rτ. BBC News Online. 15 Οκτωβρίου 1 999. Ο Πουζτάι «θα δικαιωθεί». The Guardian. 4 Οκτωβρίου 1 999. http:/ Ι news.bbc.co.uk/hi/ english/ sci/tech/newsid _ 47 4000/47 491 1 .stm www .guardian.co. uk/ Arch iνe/ Article/0,4273 ,3909029 ,OO.html

Ηο, Mae-Waπ και j. Matthews. Καταστολή της επιστημονικής διαφωνίας για τα rτ τρόφιμα. Optimal Centre. 14 Μαρτίου 2001 .

1 1 4

Απόρρητα έγγραφα δείχνουν ότι οι επιστήμονες διαφωνούν σχετικά με τους κινδύνους. The Daily Mail. 1 1 Φεβρουαρίου 2000.

5 Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα

5 Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα Θα ήταν άδικο να κρίνουμε κάθε επιστημονική μυστικότητα ως φαινόμενο

που προκύπτει από συνωμοσίες εταιρειών και κυβερνήσεων και από την

απληστία για χρήμα. Μ ερικές φορές οι συγκαλύψεις μπορούν να

αποδοθούν σε άλλα, ομολογουμένως πιο αλτρουιστικά κίνητρα.

ο Η αποψι'λωση των δασών για παραγωγη ξυλείας συνεχίζεται σε πολλά τροπικά δάση. Πώς όμως θα αποφασίσουμε ποια από τις aντίπαλες πλευρές να πιστέψουμε;

1 1 6

Η ιδεολογία μπορεί να παίξει σπουδαίο ρόλο, ιδωίτερα σε περιπτώσεις όπου τα δεδομένα μπορούν να ερμηνευτούν με διάφορους τρόπους. Με­γάλο μέρος των πληροφοριών που χρειάzονται γω να αξιολογηθεί μω κατάσταση δεν δίνεται ποτέ σε μας, το ευρύ κωνό, αλλά, κι αν δινόταν, μάλλον δεν θα είχαμε ης ειδικές γνώσεις για να αξιολογήσουμε σωmά ης λεπτομέρειες. Οπότε εμπιστευόμαστε άλλους. Βασιzόμαστε σε εκείνους τους οποίους θεωρούμε έντψους παίκτες στο πωχvίδι της μυσηκότητας, αλλά κω η εμπιοτοσύνη μας δωμορφώνετω υποκεψενικά. Όταν πρέπει να δωλέξουμε αν θα πιστέψουμε τα λόγω των μεγάλων βιομηχανικών ομίλων ή εκείνα των ομάδων δράσης ή μως κυβερνητικής υπηρεσίας που υποτίθεται όη είνω με το μέρος μας, ενσηκτωδώς τείνουμε να προημή­σουμε τους δεύτερους. Όμως αυτή η εκλογή δεν είνω πάντα η σωστή.

Η μυσηκότητα γω ιδεολογικούς λόγους φαίνετω ξεκάθαρα όταν 01

πληροφορίες αξιοποιούντω επιλεκηκά από ης ομάδες δράσης. Σε πολ­λές συzητήσεις, γω θέματα όπως το φωνόμενο του θερμοκηπίου, η αποψίλωση των δασών κω η όξινη βροχή, ανταλλάσσονται αντιφαηκά επιστημονικά στωχεία κω ερμηνείες, κι εμείς μπερδευόμαστε και δεν καταλαβαίνουμε κω πολλά. Προκύπτουν στωχεία όη ομάδες όπως η Greenpeace κω 01 Φίλω της Γης είναι τόσο ικανοί να παραποιήσουν δε­δομένα γω να εξυπηρετήσουν τα επιχειρήματά τους όσο και 01 μεγάλοι βιομηχανικοί όμιλω. θα ήταν λογικό να υποθέσουμε όη η αλήθεω βρί­σκετω κάπου ανάμεσα, αλλά 01 πεπωθήσεις μας θα πρέπει να βασίzο­ντω mα γεγονότα, όχι σε υποθέσεις κω ερμηνείες. Χωρίς σίγουρες πλη­ροφορίες, πώς μπορούμε να λύσουμε τα περιβαλλοντικά προβλήματα που απειλούν να καταστρέψουν τον κόσμο;

Οι κυβερνήσεις επίσης δεν έχουν αντίρρηση να εφαρμόσουν τακτι­κές αντιπερισπασμού. Το θέμα της φαλαινοθηρίας στη Νορβηγία αποτε­λεί γλαφυρό παράδειγμα. Η Διεθνής Επιτροπή Φαλαινοθηρίας δημοσι­εύει κάποιους αριθμούς που μας προειδοποιούν ότι ο πληθυσμός της ρυγχοφάλaινας στη Βόρεω θάλασσα μειώνεται δραματικά κω ότι τα zώα κινδυνεύουν σοβαρά από την υπεραλίευση. Από την άλλη, η νορ­βηγική κυβέρνηση δωτείνετω ότι ο ίδιος πληθυσμός τηςρυγχοφάλaι­νας δεν δωτρέχει κίνδυνο κω ότι η εμπορική φαλωνοθηρία είνω απο­δεκτή. Πρέπει να δωτηρήσουμε την ψυχραψία μας κω να θυμόμαστε ότι ο ένας οργανισμός ενδιaφέρετω να προωθήσει την υπόθεση της ευη­μερίας των zώων, ενώ ο άλλος επιθυμεί να ικανοπωήσει ης ανάγκες της τοπικής κωνωνίας, που στηρίzεται στη φαλαινοθηρία κω που, παρε­μπιπτόντως, ψηφίzει γιa να παραμείνει στην εξουσία η νορβηγική κυ­βέρνηση. Πώς κρίνουμε πωος από τους δύο μας λέει την αλήθειa; Στο κάτω κάτω, λίγω έχουν τη δυνατότητα να αφιερώσουν έναν ολόκληρο χρόνο εξερευνώντας τη Βόρειa θάλασσα για να υπολογίσουν το μέγε­θος του πληθυσμού των φαλαινών, ακόμη κι αν έχουν τα τεχνικά μέσα.

Τα κίνητρα των ομάδων δράσης και των περι­βαλλοντικών φορέων είναι σαφή· των κυβερνή­σεων όμως ποια είναι; Όπως σε τόσες και τόσες πλευρές της πολιτικής, βασίzονται στην οικονομία και τις διεθνείς σχέσεις. Είναι βολικό για τις δυτι­κές δυνάμεις το ότι τα δύο τρίτα των πυρηνικών α­ποβλήτων του κόσμου βρίσκονται στη βορειοδυτι­κή Ρωσία, μια αραιοκατοικημένη περιοχή που απέ­χει πολύ από τα αδιάκριτα «βλέμματα» των περισ­σότερων ΜΜΕ του κόσμου. Επιτρέπει στις κυβερ­νήσεις εν γένει να αποκηρύσσουν τα προβλήματα που προκαλούν οι εξαντλημένες πυρηνικές ρά­βδοι των εργοστασίων και των πυρηνικών υπο­βρυχίων. Παρόμοια λογικι\ βρίσκεται πίσω από τη μυστικότητα για τα διαρκώς αυξανόμενα διαστημι­κά σκουπίδια γύρω από τη γη. <<Μάτια που δεν βλέπονται, γρήγορα λησμονιούνται» είναι η στάση που υιοθετείται σε πολλές περιπτώσεις πολιτικής και περιβαλλοντικής διαμάχης. Πόση zημιά θα γί­νει ακόμα στη Γη μέχρι να αναzητήσουμε λύσεις;

Καθώς ο κόσμος γίνεται όλο και πιο καταναλωτικός, γίνεται και πιο πυκνοκατοικημένος. Η διατήρηση του σημερινού τρόπου ζωής από δισεκατομμύρια ανθρώπους επιβαρύνει το περιβάλλον με δεκάδες τρόπους.

ο

Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τα εργοστάσια έχουν χαρακτηριστεί υπαίτιες για το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

1 1 7

5 . 1 Το φαΙνόμενο του θερμοκηπίου

Επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Γκέττινγκεν της Γερμανίας μελετοuν την κλιματική αλλαγή.

Μάρτιος 1 979

1 1 8

Ένα περιβαλλοντικό θέμα που έχει τραβήξει πολύ την προσοχή του κοι­νού την τελευταία δεκαετία είναι η προοπηκι) να ανέβει προοδευηκά η θερμοκρασία του πλανήτη μας λόγω των αρνηηκών επιπτώσεων από τα αέρω του θερμοκηπίου που συγκεντρώνονται ψηλά στην ατμόσφαι­ρα. Οι εκπομπές του δωξειδίου του άνθρακα από εργοστάσια και οι εξατμίσεις των αυτοκινήτων ανά τον κόσμο χαρακτηρίzονται υπαίηες και, σύμφωνα με μερικούς κινδυνολόγους, αν δεν μειώσουμε δραση­κά τη βιομηχανική παραγωγή και αν δεν αρχίσουμε να κυκλοφορούμε με ποδι)λατα, η Γη είναι καταδικασμένη σε ασφυξία. Όταν οι ΗΠΑ απέρριψαν τη συμφωνία του Κυότο γω τη μείωση των αερίων του θερ­μοκηπίου, που ολοκληρώθηκε στην Ιαπωνία το Δεκέμβριο του 1997, το θέμα ήρθε στο προσκήνιο. Όμως το θέμα του φωνομένου του θερμο­κηπίου είναι γεμάτο σύγχυση και ανηφάσεις.

Δεν υπάρχει αντικειμενικότητα Η παρουσίαση των ειδήσεων από το Κυότο φαίνεται πως παραποιήθηκε ιδι­αίτερα από τον τύπο των ΗΠΑ Σύμφωνα με το Ερευνηηκό Κέντρο ΜΜΕ, μόλις 2 από ης 48 aνταποκρίσεις από το Κυότο παρουσίαzαν στα δίκτυα ει­δήσεων των ΗΠΑ τα επιχειρήματα των δωφωνούντων επιστημόνων και μόνο 9 ανέφεραν όη υπήρχε διαφωνία. Ένα δελτίο ειδήσεων τον Απρίλιο του 1998 από το Αμερικανικό Πρόγραμμα Επιστημονικής και Περιβαλλο­νηκής Πολιηκής (SEPP) ισχυρίmηκε πως οι διαβεβαιώσεις του Λευκού Οί-

Μάρτιος 1 980 Μάρτιος 1 981 Μάρτιος 1 982

κο υ όη ΟΙ θεωρίες της Διακυβερνητικής Επιτροπής γιο την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) αντικατόπτριzαν τη «συμφωνία 2.500 επιστημόνων κλιματολόγων>> εί­ναι καθαρή επινόηση. Το δελτίο ειδήσεων ανέφερε ότι οι επιmήμονες mην πραγματικότητα ήταν λιγότε­ροι από 2.000 και λίγοι μόνο ήταν κλιματολόγοι.

Τα επιστημονικά στΟΙχεία φαίνεται πως συγκα­λύφθηκαν, παραποιήθηκαν ή διαψεύσθηκαν ευθέ­ως, αλλά δεν μπορούμε πάντα να κατηγορούμε ης πολυεθνικές εταιρείες που θέλουν να προστατεύ­σουν τα εμπορικά τους συμφέροντα. Μεταξύ αυ­τών που υπήρξαν ένοχοι συγκάλυψης στη συγκε­κριμένη περίπτωση ήταν ΟΙ Πράσινοι και ΟΙ Οικο­λόγω, που ήταν αποφασισμένΟΙ να περάσουν το ιδεολογικό μήνυμα ότι θα ήταν καλύτερα γιο όλους να εγκαταλείψουμε τον καπηαλισμό και να επιστρέψουμε σε έναν απλούστερο τρόπο zωής, χωρίς ης πολλές σύγχρονες ανέσεις. Ειπώθηκε ότι αυτή η ιδεολογία οδή­γησε σε κατάχρηση της επιστήμης για την προώθηση μια πολιτικής θέσης.

Απαιτήσεις για αποδείξεις Τον Απρίλιο του 1998, 1 7.000 επιστήμονες υπέγραψαν την Αίτηση του Όρεγκον, που συνέταξε το Ίδρυμα Ιατρικής και Επιστημών του Όρε­γκον. Υποβάλλοντάς τη στην κυβέρνηση των ΗΠΑ, εξέφραzαν το βαθύ σκεπτικισμό τους για την επιστήμη που αποτέλεσε το θεμέλιο της συμ­φωνίας του Κυότο και zητούσαν να απορριφθεί. Πολλοί από αυτούς που την είχαν υπογράψει είπαν ότι τα ηλεκτρονικά μοντέλα για την πρόβλεψη μελλοντικών κλιματικών τάσεων ήταν εσφαλμένα, και ορι­σμένΟΙ ανέφεραν ότι η άνοδος της θερμοκρασίας είναι μέρος του φυσι­κού κύκλου του πλανήτη. Σε μια συνοδευτική επιστολή, ο δρ. Φρέντε­ρικ Σάηz, επίτιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ροκφέλλερ και πρώην πρόεδρος της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ, δήλωσε ότι <<η συνθήκη, κατά τη γνώση μας, βασίzεται σε εσφαλμένες ιδέες. Τα ερευ­νητικά δεδομένα για την κλιματική αλλαγή δεν δείχνουν ότι η ανθρώπι­νη χρήση των υδρογονανθράκων είναι βλαβερή. Αντίθετα, υπάρχουν αρκετά στΟΙχεία ότι η αύξηση του ατμοσφαιρικού διοξειδίου του άνθρα­κα είναι περιβαλλοντικά ωφέλιμη>>.

Η IPCC, που χρηματοδοτείται από τον ΟΗΕ, στήριξε τα περισσότερα

Μάρτιος 1 991 Μάρτιος 1 992 Μάρτιος 1 993

200. Σύνολο - μονάδες Dobson 600.

ο Η τελική συνάντηση της ολομέλειας του συνεδρίου του ΟΗΕ για το φαινόμενο του θερμοκηπίου στο Κυότο το 1 997. Έπειτα από 1 1 ημέρες συζητήσεων υιοθετήθηκε μια συμφωνία με στόχο την αποτροπή μιας ενδεχομένως καταστροφικής αύξησης της θερμοκρασίας της Γ ης, αν και δεν υπέγραψαν όλα τα κράτη.

Φασματόμετρα χαρταγράφησης του όζοντος αποκαλύπτουν μείωση στα επίπεδα του προστατευτικού αερίου στο βόρειο ημισφαίριο το διάστημα 1 979-1 994. Στην Ανταρκτική ωστόσο η τρύπα στο στρώμα του όζοντος ξέρουμε πλέον ότι κλείνει χάρη στην παγκόσμια μείωση της χρήσης χλωροφθορανθράκων.

ο

Μάρτιος 1 994

1 1 9

Σ ΚΑ Σ Μ Ο Σ !

ο Η μεταβολή στη θερμοκρασία στην ατμόσφαιρα της γης θεωρήθηκε ως η κύρια αιτία για το λιώσιμο των παγόβουνων, την άνοδο της στάθμης των υδάτων και τις πλημμύρες. Αυτό το κορίτσι παγιδεύτηκε στην πλημμυρίδα στο νησί Τουβάλου, το μικρότερο κράτος της γης.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

επΙΧειρήματα υπέρ της θεωρίας του θερμοκηπί­ου σε μια έκθεση του 1996, που χαιρετίστηκε από τα ΜΜΕ και ης περιβαλλοντικές ομάδες δράσης ως η καθοριστική δήλωση επί του θέματος. Κι ό­μως, σύμφωνα με τον Σάηz, μια σύγκριση της έκθεσης που εγκρίθηκε από τους επιστήμονες και της τελικής εκδοχής που δημοσιεύτηκε απο­καλύπτει σημαντικές αλλαγές, που έγιναν αφού οι επιστήμονες είχαν συναντηθεί και αποδεχτεί αυτό που νόμιzαν πως ήταν η τελική εκδοχι\.

Μεταξύ των παραγράφων που οβι\οτηκαν από την εγκεκριμένη έκθεση υπάρχουν ορισμένες κρίσιμες δηλώσεις, όπως η ακόλουθη:

Καμία από τις μελέτες που προαναφέρθηκαν δεν έδειξε σαφιj στοιχεία ότι μπο­ρούμε να αποδιuσουμε τις παρατηρούμεvες (κλιματικές) μεταβολές στη συγκεκρι­μέvη αι.τία της αύξησης των αερίων του θερμοκηπίου. Καμία μελέτη μέχρι στιγ­μής δεν έχει αnοδιuσει με βεβαιότητα όλες ιj μέρος ( τωv κλιματικιuv μεταβολών που παρατηρούvται σιjμερα) σε ανθρωnογενιj αίτια. Κάθε ισχυρισμός για βέβαιη διαπίστωση σημαντικώv κλιματικιuv μεταβολιuv θα παραμείνει αμφισβητούμενος μέχρι να επιλυθούν οι ασάφειες στο σύνολο της φυσικιjς μεταβλητότητας του κλι­

ματικού συστιjματος.

Ο Σάηz δήλωσε θυμωμένος: «Ποτέ δεν έχω δει πω ανησυχητική αλ­λοίωση της διαδικασίας του ελέγχου των ομότιμων απ' όσο στα γεγονό­τα που οδήγησαν ο' αυη\ την έκθεση της IPCC». Διατύπωσε τη σοβαρή κατηγορία ότι <<όποια κω να ήταν η πρόθεση εκείνων που έκαναν αυτές ης σημαντικές αλλαγές, το αποτέλεσμα είνω ότι εξαπατούν το κοινό κω όσους παίρνουν ης πολιτικές αποφάσεις, οδηγώντας τους να πιστέψουν πως τα επιστημονικά στοιχεία δείχνουν ότι οι ανθρώπινες δραστηριότη­τες προκαλούν τη θέρμανση του πλανήτη».

Η Αίτηση του Όρεγκον λέγεται όπ αντικατοπτρίzει την ενόχληση της «σιωπηλής πλειοψηφίας>> της επιστημονικής κοινότητας για την κινδυ­νολογία που διασπείρουν οι πολιτικοί και πολλά ΜΜΕ για τη <<θερμική καταστροφή>>. Αξίzει να σημειώσουμε όπ η χρηματοδότηση γω την αίτη­ση προήλθε από εθελοντικές συνεισφορές, χωρίς ουμμετοχι\ της βιομη­χανίας. Ο πρόεδρος του SEPP, δρ. Φρεντ Σίνγκερ, λέει ότι κάποιοι επι­στήμονες έφριξα ν από το μέγεθος της ερεuνηηκής χρηματοδότησης (2 δις δολάρω το χρόνο) που διοχετεύεται σε «ομάδες εργασίας>>, οι οποίες το μόνο που κάνουν είνω να ενισχύουν τους φόβους γω την κλψαηκι\

αλλαγή.

Πρόγραμμα αiτησης για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Ίδρυμα Επιστήμης και Ιατρικής του Όρεγκον. 200 1 . www.oism.org./Project/s33p37.htm

Πάνω από 1 5.000 επιστήμονες διαμαρτύρονται για τη συμφωνiα του Κυότο· μιλούν εναντίον του μύθου του φαινομένου του θερμοκηπiου. Πρόγραμμα Επιστημονικής και Περιβαλλοντικής Πολιτικής. 20 Απριλiου 1 998. www.sepp.org/pressrel/petition.html

Kπautx, R. ed. Η διαμάχη για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Free Market Net. Φεβρουάριος 1 998. www.free-market.net/features/spotlight/9802.html

1 20

Seitz, F. Μεγάλη πλάνη το φαινόμενο του θερμοκηπiου. Wa// Street journal. 1 2 Ιουνiου 1 996. www.sepp.org/glwarm/majordeception.html

5 .2 Η σιωπή του Μπyιορν Λόμπορyκ

Τον Οκτώβρω του 2001 οι εκδόσεις Cambridge Uniνersity Press δημο­σίευσαν ένα αμφιλεγόμενο βιβλίο, με τίτλο The Skeptica/ Envίι-onιnenta­list (Ο σκεnτικιστιjς περιβαλλοvτιστιjς), του Δανού αναπληρωτή καθηγητή κω σταησηκολόγου Μπγωρν Λόμποργκ. Αμφωβητούσε αυτό που α­ποκαλεί <<λπανεία γω το δωρκώς επιδεινούμενο περιβάλλον μας>>, που εΠΙδεικνύουν οι ομάδες των Πρασίνων. Με λεπτομερείς αριθμούς κω παραδείγματα από έρευνες περ!βαλλονηκών σταησηκών των τελευ­ταίων 30 ετών, έσπεφε σημανηκές αμφιβολίες γω την ακρίβεω των συμβαηκών επΙΧεφημάτων σχεηκά με την εξαφάνωη ειδών, τη ρύπαν­ση του αέρα που αναπνέουμε κω του νερού που πίνουμε, την αποψίλω­ση των δασών από την όξινη βροχή κ.ο.κ.

Το κατεστημένο αμύνεται Αυτό που ακολούθησε είνω εντuπωσωκό. Σχεδόν αμέσως μετά την έκ­δοση, το βιβλίο κω ο συγγραφέας του ανημετώπωαν κραυγές διαμαρ­τυρίας, που κατά καφούς έφτασαν τα όρω της υστερίας. Ορωμένοι πε­ριβαλλονηστές aποκάλεσαν τον Λόμποργκ ψεύτη κω απατεώνα, ενώ άλλοι αρνι\θηκαν να συναντηθούν μαzί του σε δημόσω οι-uλία. Το δω­κεκρψένο περωδικό Scientίfic Aιnerίcan δημοσίευσε μω κρηική 1 1 σε­λίδων, την οποία συνέταξε μω ομάδα επωτημόνων, γνωστών υποστη­ρικτών του πράσινου κινήματος, που προσπάθησαν να βγάλουν άχρη­στες ης απόψεις του. Ακόμη κω ο εκδότης του περωδικού δωκήρυπε: <<Η επωτήμη υπερασπίzει τον εαυτό της από τον Σκεπηκωη\ Περιβαλ­λονηστή».

ο Δάσος στη Δημοκρατiα της Τ σεχiας κατεστραμμένο από τις υποτιθέμενες επιπτwσεις της όξινης βροχής.

1 2 1

Σ ΚΑ Σ Μ Ο Σ !

ο Φλεγόμενες πετρελαιοπηγές στο Κουβέιτ μετά τον Πόλεμο του Κόλπου το 1 991 , που οι πυροσβέστες έκαναν σχεδόν ένα χρόνο να τις σβησουν. Εκτός από τις τεράστιες διαρροές πετρελαίου, ο καπνός από τη φωτιά προκάλεσε τεράστιες βλάβες στο τοπικό περιβάλλον. Ο καπνάς επίσης προκάλεσε βραχυπρόθεσμες τοπικές κλιματικές μεταβολές, αλλά δεν επηρέασε σημαντικά το παγκόσμιο κλιματικό σύστημα, αντίθετα με τις ανησυχίες.

1 22

Κι όμωςι προσεκτική εξέταση της κρπ1κής αποκαλύmεΙ πως όσο μεγα­λόστομη είνω, τόσο αδύναμη φαίνετω στην ουσία της. Η αντίδραση του καθηγητή Στούαρτ Πψ, βωλόγου περΙβάλλοντος στο Πανεπωτήμω Κο­λούμπω, είνω τυΠΙκή του κατηγορητηρίου από τη μερΙά του κατεστημέ­νου. ΚαταφεύγεΙ σε μω δοκψασμένη μέθοδο των ακαδημαϊκών γω την αμαύρωση εκείνων που ΟΙ απόψεΙς τους θέτουν σε κίνδυνο την τάξη των πραγμάτων. <<[Ο Λόμποργκ] έχΕΙ πολύ χαμηλή θέση στη Δανία . . . , δεν έχεΙ κάνεΙ δημοσΙεύσεΙς γω περΙβαλλοντικά θέματα, ΚΙ όμως απορρίπτεΙ την επωτήμη δεκάδων επωτημόνων από τους καλύτερους του κόσμου. Ό­πως θα περίμενε κάθε λογΙκός άνθρωπος, τα δεδομένα του συνήθως εί­νω σοφωτείες κω η ανάλυσή του σχεδόν ανύπαρκτη». Είνω λογΙκό, όπως είπε ο εκδότης του Economist τον Ιανουάρω του 2002, να σκεφτεί κανείς ότι ο Πψ κω ΟΙ άλλΟΙ που έχουν την ίδω γνώμη δωμαρτύροντω υπερβολΙκά κω στην πραγματικότητα είνω ταραγμένΟΙ επεΙδή το βΙβλίο καταφέρεΙ ένα καίρω καΙ πεωηκό πλήγμα σης πεπΟΙθήσεΙς του περΙβαλ­λοντικού κΙνήματος. Όταν ο Λόμποργκ αποφάσΙσε να δημοΟΙεύσεΙ την εχθρΙκή κρπ1κή στην ωτοσελίδα του μαzί με μω απάντηση στους εΠΙκρΙ­τές του, το Scientίfic Amerίcan απείλησε να του κάνεΙ μήνυση αν δεν απέ­συρε το κείμενο της κρ111κής του προς αυτούς.

Η έρευνα του Λόμπσργκ είνω εξονυχωηκή, βασίzετω σε ευρέως απο­δεκτά δεδομένα του ΟΗΕ κω στηρίzΕΙ τα επαεφήματά του με λεπτομερή παραδείγματα. Ωστόσο ένας εΠΙκρπής του στο Scίentίfίc Aιnerican χαρα­κτηρίzεΙ <<εΠΙη1δευσψ> την επψέλε1ά του στην παράθεση αναφορών που είνω βασωμένες σε β1βλωγραφία. Η εΠΙθετικότητα του στρατοπέδου που αντπίθετω στον Λόμποργκ μπορεί ωστόσο να μην έχεΙ να κάνεΙ τόσο με την υπεράσπωη έντψων επωτημον1κών αρχών κω με την αντιπαράθεση επαεφημάτων (κάτι που εν γένεΙ μΟΙάzουν ανίκανΟΙ να κάνουν), όσο με ένα πω ύπουλο σενάρω. Το Economist αναφέρΕΙ μω συνέντευξη που έδω­σε το 1989 στο βραβευμένο περωδΙΚό επωτήμης κω τεχνολογίας Dίscover ο Στήβεν ΣνάΙντερ, ένας από τους συγγραφείς της κρ111κής του Scίentίfίc Aιnerican. Εξηγώντας την ανάγκη να ωχμαλωτίσΕΙ τη φαντασία του ΚΟΙ­νού με αρκετή παρουσίαση του θέματος από τα ΜΜΕ, ο ΣνάΙντερ ανέφε­ρε μω 1δωίτερα αποκαλυπτική στρατηγΙκή. <<ΠρέπεΙ να αναφέρουμε τρο­μακτικά σενάρω, να κάνουμε απλουστευμένεςι δραματικές δηλώσεΙς κω να αναφέρουμε ελάχωτα ης αμφΙβολίες μας . . . Καθένας μας πρέπΕΙ να αποφασίσεΙ πΟΙα είνω η σωστή ωορροπία μεταξύ αποτελεσματικότητας κω ΕΙλΙκρίνεως>>.

Τα δύο άκρα ΟΙ περ1βαλλονηστές ακηβωτές φαίνετω πως ενδωφέρσντω να βγά­λουν άχρηστους με κάθε μέσον τους ωχυρωμούς όη ίσως να μηβρωκό­μαστε στο χείλος της περ!βαλλονηκής αποκάλυψης. Γ ω παράδΕΙγμα, ΟΙ ομάδες των Πρασίνων αρέσκοvτω στο να ανακαλύπτουν στΟΙχεία κατα­στροφής των δασών από ης επΙπτώσΕΙς της όξΙνης βροχής. Το 1996 όμως, το ΕθνΙκό Πρόγραμμα Αξωλόγησης ΌξΙνων Βροχοπτώσεων (ΝΑΡΑΡ) κατέληξε στο αντίθετο, ότι <<τα περωσότερα δα01κά ΟΙκοσυστή­ματα δεν είνω σήμερα γνωστό να έχουν υποστεί αρνητικές επΙπτώσΕΙς από όξΙνες εναποθέσεΙς>>. Ακόμη κω ΟΙ τάσεΙς προς τη σωστή κατεύθυν­ση δεν βολεύουν πάντα τα πολ111κά επΙΧεψΙ1ματα των περ!βαλλονη-

Η Σ Ι Ω Π Η Τ Ο Υ Μ Π Γ Ι Ο Ρ Ν Λ Ο Μ Π Ο Ρ Γ Κ

στών. Το 2000 ο διακεκριμένος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO) δημοσίευσε την τελευταία του Αξιολόγηση Δασικών Πηγών, που έδειχνε ότι ο παγκόσμιος ρυθμός δασικι)ς απώλειας είναι τώρα 20% χαμηλότερος απ' όσο είχε αναφερθεί το 1995. Η αντίδραση των βασικών περιβαλλοντικών ομάδων δράσης ήταν να ισχυριστούν ότι η ανάλυση ήταν «σοβαρά εσφαλμένη>>.

Το Δεκέμβριο του 2001 ένας ανταποκριτι)ς του περιοδικού Natιιre ε­πισήμανε ότι το βιβλίο του Λό�mοργκ φέρνει στην επιφάνεια τη συνεχι­zόμενη αντίφαση ανάμεσα στους ισχυρισμούς για καταστροφι) της aν­θρωπότητας στο μέλλον από τη μία και στα στοιχεία μεγάλων οργανι­σμών, όπως ο FAO, που δείχνουν το αντίθετο από την άλλη. Ένας άλ­λος σχολιαστι)ς έκανε την εύστοχη παρατήρηση ότι η άρνηση ορισμέ­νων περιβαλλοντιστών να αντιμετωπίσουν έντιμα τα δεδομένα στην ε­πιδίωξη των στόχων τους τελικά βλάπτει την αξιοπιστία τους. Ίσως θα έπρεπε να το ξανασκεφτούμε πριν δεχτούμε ασυzητητί τις συμβατικές απόψεις που κλίνουν προς δημοφιλείς ιδεολογίες.

Ένα νέφος ατμοσφαιρικής ρύπανσης που σχεδόν καλύπτει τον ήλιο και κάνει το φως του να φαίνεται κόκκινο.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Budiaπsky, S. Τακτικές αντιπερισπασμού στην περιβαλλοντική διαμάχη. Correspondence in Nature. 24 Ιανουαρίου 2002.

Υπεράσπιση της επιστήμης (κύριο άρθρο). The Economist. 31 Ιανουαρίου 2002. www.economist.com/displayStory.cfm?Story_ID=965718

Gil laπd, Τ. "Ενας στατιστικολόγος με αποστολή. Spiked Science. 30 Αυγούστου 2001 . www.spiked-oπliπe.com/articles/00000002D214.htm

Η λιτανεία και ο αιρετικός. The Economist. 31 Ιανουαρίου 2002. www.ecoπomist.com/displayStory.cfm?Story_ID=965520

Εθνικό Πρόγραμμα Αξιολόγησης της Όξινης Βροχόπτωσης. ΝΟΜ Research. 20 Ιανουαρίου 2000. www.oar.noaa.gov/organizatioπ/πapap.html.

Reyπolds, G.H. Η ελευθερία του λόγου απειλείται. TCS. Χωρίς ημερομηνία. www.techceπtralstatioπ.com/1051/eπνirwrapper.jsp

Ο Σκεπτικιστής Περιβαλλοντιστής. Cambridge University Press. Χωρίς ημερομηνία. http:/ /uk.cambridge.org/economics/lomborg/

Trewaνas, Α. Η ανοιχτή συζήτηση είναι ουσιώδης σε θέματα περιβάλλοντος. Correspondeπce in Nature. 6 Δεκεμβρίου 2001 .

Η αλήθεια για το περιβάλλον. The Economist. 2 Αυγούστου 2001 . www.ocs/orst.edu/forum/lomborg2.html

1 23

5 . 3 Περιβαλλοντική καταστροφή στη Σουηδία

ο Ο Γιον Στ6ττιν, επικεφαλής της Skaπska, επιθεωρεί τα τοιχώματα της σήραγγας.

Ένα σουηδικό διεθνές τρένο S) που θα ταξίδευε μέσα από τη σήραγγα του Χ6λλαντσας, αν το πρόγραμμα είχε πετύχει.

ο

1 24

Γύρω mα 100 χΙλΙόμετρα βόρεω της πόλης Μάλμο στη νόηα Σουηδία, ένα μικρό βουνό ύψους 300 μέτρων, που εκτείνεται ανατολικά και δυτικά, υψώνεται στον κάμπο στο Χάλλαντσας, κοντά στην πόλη Μπάσταντ. Απο­τελεί τω κυρίως από άμμο, σπασμένα βράχω και πηλό που περιέχει μεγά­λες ποσότητες νερού, και βρίσκετω πάνω σε ένα τμήμα μως από τις δω­δρομές που θα συμπληρώσουν το σιδηροδρομικό δίκτυο της Σκανδινα­βίας. Ταυτόχρονα όμως αποτελεί απτό παράδειγμα μεγάλης περιβαλλο­ντικής καταστροφής λόγω απώλειας υπόγειων υδάτων της περιοχής και ρύπανσης με πολυμερές ακρυλαμίδιο.

Η ανάγκη για πρόοδο Γ ω μερικές δεκαετίες το σιδηροδρομικό σύστημα της Σουηδίας, Banνer­ket, ήταν σε κακι) κατάσταση. θεωρι)θηκε λοιπόν πολιτικά σημαντικό η χώρα να εκσυγχρονίσει τις ταχείες σιδηροδρο�uκές συνδέσεις με την υ­πόλοιπη Ευρώπη. Μεταξύ 1985 κω 1990 αρκετές εθνικές και τοπικές αρ­χές έκαναν μελέτες με σκοπό να λύσουν το πρόβλημα του πώς να περά­

σουν μια νέα διπλή σιδηροτροχιά γύρω ή μέσα από το Χάλλαντσας. Η σουηδική κυβέρνηση δέ­χτηκε τελΙκά ένα σχέδιο για μια διπλή σήραγγα 8,6 χιλιομέτρων. Η Σουηδική Διεύθυνση Σιδηροδρό­μων πιlρε έγκριση για το πρόγραμμα το 1991 και οι εργασίες ξεκίνησαν την επόμενη χρονιά.

Απανωτά προβλήματα Εξαιτίας της σύστασης του λόφου, εμφανίστηκαν προβλήματα σχεδόν αμέσως γω την πρώτη εργο­λαβική εταιρεία, την Kraftbyggarna. Το ογκώδες

μηχάνημα εκσκαφής Hallbor, που αγοράστηκε το 1993 και το οποίο είχε χρησψοποιηθεί στη διάνοιξη της ΣιΊραγγας της Μάγχη ς, αναγκάστηκε να στα­μαη\σΕΙ έπεηα από λίγα μέτρα, κολλημένο στον πηλό κω τη λάσπη, κω έπρεπε να αποσυρθεί. Το 1995 ανέλαβε νέα εργολαβική εταφεία, η Skanska, αρχίzοντας τη διάνοιξη από τρία δωφορεηκά ση­μεία. Σύντομα ανηλήφθηκαν όη έπρεπε να τοπο­θετηθεί μω καλή εσωτερική επένδυση, γωτί τα υπόγεω νερά έσταzαν μέσα στη σήραγγα με γρή­γορο ρυθμό. Ένα εργαστήρω που προσέλαβε η Skanska πρότΕΙνε να χρησψοπωηθεί ένα υλικό γνωστό ως Rl1oca-Gil, που είχε κατασκευαστεί από τη Rl1odia, θυγατρική της γαλλ!κιΊς πολυεθνι­κιΊς Rl16ne-Poulenc. Έχοντας ως βάση το πολυμε­ρές ακρυλαμίδΙΟ, το Rhoca-Gil είχε χρησψοποιηθεί σε διάφορα δύσκολα έργα ανά τον κόσμο κω υποτίθεται πως ήταν αποτελεσμαηκό μονωηκό. Έτω, από την άνωξη του 1997, 1 .400 τόνοι Rhoca-Gil ψεκάστηκαν μέσα στα μέρη της σήραγγας που είχαν ανοιχτεί.

Αποσιώπηση Λέγεται ωστόσο όη η Skanska δεν ενημέρωσε κατάλληλα τους εργάτες της κω τον τοπικό πληθυσμό γ ω το επίπεδο της τοξικότητας του ακρυ­λαμιδίου, που θεωρείτω εΠΙκίνδυνο καρκινογόνο και δηλητήρΙΟ γω το νευρικό σύστημα. Πληροφορίες γ ω την τοξικότητα υπήρχαν άμεσα δωθέσψες, τουλάχωτον από το καλοκαίρι του 1994, στη βιβλωγραφία κω στα Φύλλα Δεδομένων Ασφαλείας Υλικών. Οδηγίες ασφαλείας γω εργαστήρω, γραμμένες από την Εθνική Ακαδημία Επωτημών των ΗΠΑ στην Ουάωνγκτον κω από άλλους οργανωμούς, προΕΙδοποιού­σαν όη βραχυπρόθεσμα οι εΠΙπτώσΕΙς της επαφής με το χημικό περι­λαμβάνουν ερύθημα και απολέπωη του δέρματος καθώς κω ερεθωμό των μαηών. Οι επΙΠτώσΕΙς από τη μακρά έκθεση περιλαμβάνουν αστά­θεω, ατονία των μυών κω μούδωσμα των άκρων. Δοκψές σε zώα δεί­χνουν όη το ακρυλαμίδΙΟ προκαλεί καρκίνο.

Τον ΟκτώβρΙΟ του 1997 περίπου 6.000 άνθρωπΟΙ οργάνωσαν πορεία δωμαρτuρίας στο Μπάσταντ κατά της Σουηδικής Διεύθυνσης Σιδηρο­δρόμων. Είχαν οργωτεί από αναφορές όη ένας ΙΧθυοτρόφος στο όρος Χάλλαντσας έβρωκε νεκρά ψάρω σε ένα ρυάκι κω σε λίμνες κω όη οι αγελάδες της περΙΟχής αρρώστωναν και κούτσωναν. Η εργασία στη ωΊ­ραγγα σταμάτησε και τότε μαθεύτηκε όη πολλοί εργάτες στην κατασκευιΊ του ωδηροδρόμου είχαν εμφανίσΕΙ συμπτώματα που αποδόθηκαν στην επαφή με το ακρυλαμίδΙΟ. Φαίνετω πως το μονωηκό δεν είχε πήξει σω­στά και το ακρυλαμίδΙΟ είχε διαλυθεί στα υπόγεω ύδατα του λόφου, με­γάλες ποσότητες των οποίων έρρεαν πλέον μέσα στη σήραγγα.

Από το 1997 κάθε εργασία στη σήραγγα του Χάλλαντσας σταμάτησε, εκτός από την τοποθέτηση τσψεντένως επένδυσης σε ορωμένα τμήμα­τα. Η ρύπανση οδήγησε στη σφαγή κω καύση των αγελάδων κω σε απαγόρευση της πώλησης λαχανικών, κρέατος κω γαλακτοκομικών

ο Ένας εργάτης με προστατευτική στολή ελέγχει δείγμα νερού μέσο οπό το βουνό.

1 25

Σ Κ Α Σ Μ Ο Σ !

Διαμαρτυρiα κατά της κατασκευής της σήραγγας. Οι φωνές υψώνονται ξανά καθώς η προοπτική νέας εκσκαφής πλησιάζει απειλητικά.

ο

1 26

της περιοχι\ς. Κατόπιν, η Skanska, η Rhδne-Poulenc και η Banνerket αντιμετώπισαν ποινική δίωξη για παράβαση των νόμων ασφαλείας των εργατών. Η Skanska και η Banνerket ισχυρίστηκαν ότι δεν γνώριzαν τα επίπεδα ακρυλαμιδίου στο μονωτικό. Το Νοέμβριο του 1997 η ΣουηδΙκή Χημική Επιθεώρηση άσκησε ποινική δίωξη κατά της Rhδne-Poulenc Σουηδίας γω ψευδι1 πληροφόρηση σης ετικέτες των προϊόντων της. Όμως η έρευνα της επιτροπής ερευνών έδειξε πως ούτε η Skanska ούτε η RIΊδne-Poυlenc προσπάθησαν ιδιαίτερα να ενημερωθούν για το RIΊoca-Gil, δεδομένου ότι ω κίνδυνω του ακρυλαμιδίου γω την υγεία ανθρώπων και zώων ήταν καλά τεκμηριωμένοι.

Το φθινόπωρο του 1997, σε ένα άλλο περωτατικό, χρησψοπωήθηκε

επίσης Rl1oca-Gil γω να μονωθεί η επένδυση μιας σήραγγας στη Νορβη­

γία. Το μονωτικό και πάλι δεν έπηξε σωστά και το ακρυλαμίδιο διέρρευ­σε στο δίκτυο πόσιμου νερού, δημιουργώντας σοβαρό πρόβλημα ρύ­πανσης κοντά στο Όσλο. Επιδικάστηκε πρόστιμο 3,5 εκατομμύρω νορ­βηγικές κορόνες στη Rhodia, επειδή δεν έδωσε σωστά φύλλα δεδομένων μαzί με το RlΊoca-Gil. Η εργολαβικι1 εταιρεία, NSB Gardermoen (Όσλο), πλι1ρωσε επίσης πρόστιμο, επειδι1 δεν ενηj-ιέρωσε τους υπεργολάβους για το επίπεδο τοξικότητας του προϊόντος. Η Rl1odia αμέσως πάγωσε την

Π Ε Ρ Ι Β ΑΛΛΟ Ν Τ Ι Κ Η ΚΑΤΑΠ Ρ Ο Φ Η Π Η Σ Ο Υ Η Δ Ι Α

παραγωγή του Rl1oca-Gil και, παρόλο που τον Ο­κτώβριο του 1998 σκεφτόταν να κάνει έφεση, φαί­νεται από τις διαφημίσεις της Rl1odia πως η εται­ρεία δεν κατασκευάzει πλέον το R11oca-Gil.

Επιmώσεις στους ανθρώπους και στον πλανήτη Η απώλεια του νερού από το λόφο της Σουηδίας επηρέασε άσχημα τους κατοίκους. Όταν ο αρχι­κός εργολάβος εγκατέλειψε το πρόγραμμα, το νε­ρό έρρεε μέσα στη σήραγγα με ρυθμό 58 λίτρα το δευτερόλεπτο και το Νομαρχιακό Διοικητικό Συμ­βούλιο στο Κρίστιανσταντ απαιτούσε από τη Ban­νerket να κλείσει τις διαρροές. Σύμφωνα με μια ομάδα δράσης με έδρα το Μπάσταντ, η Skanska άφησε πολύ μεγαλύτερες ποσότητες νερού να κυ­λήσουν από τη σήραγγα απ' όσο επέτρεπε το Σου­ηδικό Συμβούλιο Υδάτων. Ο επιτρεπτός ρυθμός ε­ξαγωγής ήταν 33 λίτρα το δευτερόλεπτο, ενώ διέρ­ρεαν 100 λίτρα το δευτερόλεπτο. Το αποτέλεσμα ήταν να χάσουν τα αποθέματα νερού τους πάνω από 150 αγρότες. Ωστόσο, η πιο πρόσφατη πρότα­ση είναι να αντληθούν νερά με ρυθμό 100 λίτρων το δευτερόλεπτο για περισσότερο από 10 χρόνια, μέχρι να ολοκληρωθεί το πρόγραμμα. Οι τοπικοί περιβαλλοντιστές λένε ότι έτσι θα aποξηρανθεί ολόκληρο το βουνό. Πρόσφατα η Σουηδική Διεύ­θυνση Σιδηροδρόμων πλήρωσε πρόστιμο 3 εκα­τομμύρια σουηδικές κορόνες, το μεγαλύτερο δυ­νατό πρόστιμο σε περιβαλλοντική δίωξη στη Σου­ηδία, για παράβαση του ορίου απομάκρυνσης νε­ρού από το λόφο μεταξύ 1992 και 1997.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Almqvist, ). Ντόπιο μέλος της εκστρατείας κατά της σήραγγας κατοικεί στο Μπάσταντ.

Προφiλ της εταιρείας. Rhodia. 1 999. www. us.rhodia.com/ profile/ co _profile.htm

Εργαστηριακή ασφάλεια HHMI: Ακρυλαμίδιο LCSS. Εθνική Ακαδημία Επιστημών. 1 995. www.hhmi.org/research.labsafe/lcss/lcss7.html

Karlssoπ, I. Visst gar det att bygga tuππlar I Halland. Goteborgs­Posten. 1 1 Μαρτίου 1 998.

Lofstedt, R. Παραστράτημα στη Σουηδία. Environment. Μάιος 1 999. www.fiπdarticles.com/d_ )/m1076/4_ 41/54711 397/p1/ article.jhtml

ο Κυνηγοί προσλήφθηκαν για να σκοτώσουν τις άρρωστες και δηλητηριασμένες αγελάδες.

Rhoca-Gil. Skaπska. Χωρίς ημερομηνία. http:/ /thehub.skanska.com/700 _ Exterπal/70002 _ Pressrelease.asp ?WebiD= 1 δτEntryiD=2992δτLangiD= 1 ;

http:/ /thehub.skanska.com/700 _ External/70002 _Pressrelease.asp ?WebiD= 1 δτEntryiD=2091 δτLangiD= 1 ;

http://thehub.skanska.com/700 _ External/70002 _Pressrelease.asp ?WebiD= 1 δτEntryiD= 1884δτLangiD= 1

Scott, Α. Η Νορβηγία επιβάλλει πρόστιμο στη Rhodia για διαρροή ακρuλαμιδίοu. Chemical Week. 28 Οκτωβρίου 1 998. www.fintarticles.com/dj/m3066/1998_0ct_28/53132519/print.jhtml

1 27

5 .4 Αποψίλωση δασών

Η καταστροφή των δασών στη Μαδαγασκάρη είχε βαθύτατα καταστροφικές συνέπειες όχι μόνο στην τοπική οικονομία αλλά και στην άγρια ζωή, μεγάλο μέρος της οποίας υπάρχει μόνο σ' αυτό το νησί.

ο

1 28

Το κοινό συχνά βομβαρδίzεται με ανηφαηκές πληροφορίες γω θέματα παγκόσμως σημασίας. Τις περωσότερες φορές καθίσταται αρκετά σα­φές ποιος λέπ αλι\θεια κω ποιος προσπαθεί να τα κουκουλώσει. Μερι­κές φορές όμως δεν είναι τόσο προφανές. Τα επωτημονικά δεδομένα μπορούν να ερμηνευτούν με διάφορους τρόπους και πουθενά δεν εί­ναι δυσκολότερο να εντοπίσει κανείς τι πραγματικά συμβαίνει απ' όσο στο φλέγον θέμα της εξαφάνισης των τροπικών δασών.

Από το ένα άκρο ... Στις 8 Αυγούστου του 2000 ο Οργανισμός Τ ροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO) δημοσίευσε μια έκθεση, βασωμένη στην ανάλυση 300 και πλέον δορυφορικών εικόνων, που έδειχνε όη η αποψίλωση των τροπι­κών δασών φαίνεται πως έχει μειωθεί κατά περίπου 10% συγκριηκά με το ρυθμό που υπολογίστηκε τη δεκαετία του 1980. Αυτό το έγγραφο ι\ταν η συνέχεια μιας έκθεσης 200 σελiδων που εκδόθηκε το 1997 από την Επι­τροπή Δασολογίας του FAO (COFO). Μεταξύ 1980 και 1990, η απώλπα φυσικών δασών σε όλες ης αναπτυσσόμενες χώρες υπολογίστηκε σε 15,5 εκατομμύρια εκτάρω ανά έτος. Με τα νέα ευρήματα αυτός ο αριθμός μει­ώθηκε σε 13,7 εκατομμύρια εκτάρω ετησίως κατά τη δεκαετία του 1990 .

. . . στο άλλο Παρά την προπδοποίηση του F ΑΟ όη τα πρόσφατα αποτελέσματα δεν σημαίνουν όη η μάχη κατά της αποψίλωσης έχει λήξει και ότι η μείωση της αποψίλωσης δεν θα πρέπει να γίνει δικαιολογία γω μη βιώσιμες δα­σοπονικές εφαρμογές, φαίνεται πως υπάρχει μια θεηκή τάση. Όμως αυ­τή η τελευταία έκθεση, μέρος της Εκτίμησης Παγκόσμιων Δασικών Πό­ρων 2000 του FAO, έγινε δεκη\ με κραυγές δωμαρτuρίας από τις περι­βαλλοντικές ομάδες δράσης. Η αντίδραση του Μπρους Κάμπαρλ, διευ­θυντή του Παγκόσμιου Προγράμματος Δασών στο τμήμα του Παγκό-

σμιου Ταμείου για τη Φύση (WWF) σης ΗΠΑ, υπήρξε τυπική: «Το WWF δεν πιστεύει όη η αποψίλωση μειώνεται, μάλλον συνεχίzεται στα ίδια ή και σε μεγαλύτερα επίπεδα απ' όσο τη δεκαετία του 1980, κι αυτό είναι αιτία μάλλον ανησυχίας παρά ικανοποίησης>>.

Τι να πιστέψουμε; Μία από ης πρώτες ενδείξεις της δυσκολίας για ακριβή αξιολόγηση ι\ταν μια εκτίμηση σχεηκά με την απώλεια τροπικών δασών που έγινε το 1980. Η μελέτη, Μετατροπή των Τροπικών Υγpιί'ιν Δασιί'ιν, δημοσιεύτηκε από την Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ και θεωρήθηκε ορόσημο από τους περιβαλλονηστές. Υπολογίστηκε όη μεταξύ 1976 και 1980 χάνονταν ετησίως περίπου 20 με 24 εκατομμύρια εκτάρια πυκνού τροπικού πλατύ­φυλλου δάσους. Οι αριθμοί αυτοί επηρέασαν πολύ την κοινή γνώμη.

Οι σταησηκές χρησιμοποιήθηκαν και για την πρόβλεψη των μελλο­ντικών ρυθμών αποψίλωσης στην πολύκροτη Παγκόσμια Έκθεση 2000. Ο συγγραφέας της μελέτης, καθηγητής Ν όρμα ν Μάυερς, σύμβουλος πε­ριβάλλοντος και ανάmυξης, εργαzόταν από το 1970 στον τομέα του περι­βάλλοντος και των φυσικών πόρων, κυρίως στα είδη των zωντανών ορ­γανισμών, στα γενεηκά αποθέματα και τα τροπικά δάση. Κι όμως, οι εκημήσεις του Μάυερς σύντομα αποδείχτηκαν αναξιόπιστες και ήταν από τους πρώτους που παραδέχτηκαν ότι ήταν <<στην καλύτερη περίπτω­ση μια αδρή προσέγγιση>>.

Ήδη από το 1982, τα δεδομένα έδειχναν όη οι αριθμοί του Μάυερς ήταν υπερβολικοί και όη η ετήσια απώλεια πυκνού τροπικού δάσους προσέγγιzαν μάλλον τα 7,1 εκατομμύρια εκτάρια. Ενώ η έκθεση του 1980 προέβλεπε ετήσιες απώλειες μεταξύ 2,3% και 4,8% των παγκό­σμιων τροπικών δασών, μεταγενέστερες και ακριβέστερες εκημήσεις με χρήση δορυφορικών εικόνων έδειξαν επίπεδα μεταξύ 1,5% και 2%. Το 1998 οι αρχές της Βραzιλίας υπολόγισαν όη η χώρα έκοβε περίπου το 2%

Η αποψι'λωση δεν οψει'λεται μόνο σε υλοτομικές δραστηριότητες. Εδώ, στη λεκάνη του Αμαζονίου, η καταστροφή προέκυψε από παράνομη εξόρυξη κασσιτερίτη (μετάλλευμα κασσίτερου) .

Το 1 980 η Εθνική Ακαδημ ία Επιστημών των ΗΠΑ υπολογισε ότι χάνονταν ετησίως λόγω υλοτομίας 24 εκατομμυρια εκτάρια τοπικού πλατύφυλλου δάσους. Πόσο ακριβείς ηταν όμως οι στατιστικές τους;

ο

1 29

Σ ΚΑΣ Μ Ο Σ !

ο Ο ποταμός Ρίο Νέγρο (το βασικό ποτάμι, με σκούρο χρώμα πάνω αριστερά) φαίνεται εδώ να συναντά τον ποταμό Ρίο Σολιμόες (μπλε χρώμα, από κάτω) για να σχηματίσουν τον ποταμό Αμαζόνιο στο Μανάους. Οι περιοχές τροπικού δάσους εμφανίζονται με σκούρο πορτοκαλί, οι aποψιλωμένες περιοχές με μπλε-γαλαζοπράσινο, και οι περιοχές αναγέννησης με ανοιχτό πορτοκαλί.

1 30

του τροπικού δάσους της κάθε χρόνο, αλλά ένα χρόνο αργότερα μελέτες διόρθωσαν αυτό τον α­ριθμό σε μόλις 0,5% . Τη δεκαετία του 1980 ο FAO έκανε τον υπολογισμό ότι η αποψίλωση των τροπι­κών δασών έφτανε το 0,8% το χρόνο. Τη δεκαετία του 1990 μειώθηκε σε 0,7% και τώρα έχει πέσει στο 0,46%.

Είναι αδύνατο για τον μέσο αναγνώστη να εκτι­μήσει αν η πιο πρόσφατη έκθεση του FAO αποτελεί ακριβή υπολογισμό ή όχι· όπως όμως παραδέχεται ο Άντονυ Τzανέτος, αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Παγκόσμιων Πόρων (WRI) με έδρα την Ουάσιν­γκτον, <<κανένας άλλος οργανισμός δεν παρέχει τόσο περιεκτικές πληροφορίες για τα παγκόσμια

δάση όσο ο FAO>> . Γιατί λοιπόν τα ευρήματά του καταδικάzονται από ορισμένους κύκλους; Μια οξυδερκής παρατήρηση που συναντάμε στα έγγραφα εργασίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αναφέρει ότι οι ενέρ­γειες των μη κυβερνητικών οργανισμών, όπως το WWF, η Greenpeace και οι Φίλοι της Γης, στοχεύουν στην <<ευαισθητοποίηση της κοινής γνώ­μης στο θέμα της αποψίλωσης ή της υποβάθμισης των δασών>>.

Η Έμιλυ Μάθιοuς, συγγραφέας μιας μελέτης για το WRI, ανήκει σε αυτούς που αποδοκίμασαν την έκθεση, λέγοντας ότι <<το να λέει ο FAO ότι η παγκόσμια αποψίλωση μειώνεται είναι παραπλανητικό, δεδομέ­νων των διαφορών στις τοπικές συνθήκες των παγκόσμιων δασών>>. Όμως η διαμαρτυρία της Μάθιους δεν πείθει, ιδιαίτερα επειδή το επιχεί­ρημά της μπορεί να σημαίνει και το αντίθετο. Η έκθεση του FAO είναι εξί­σου πιθανό να υπερεκτιμά τους ρυθμούς παγκόσμιας αποψίλωσης. Ό­πως επισημαίνει η Μάθιους, ένα εμπόδιο για κάθε ακριβή υπολογισμό των παγκόσμιων τάσεων είναι ότι οι αριθμοί δωφέρουν όντως σημαντι­κά από χώρα σε χώρα. Το 1980, για παράδειγμα, ο Μάυερς υπολόγισε το ρυθμό αποψίλωσης στην Ακτή του Ελεφαντοστού της δυτικής Αφρικής σε 5,3%, ενώ εκείνος της Βραzιλίας ήταν μόνο 0,342%.

Η ανάλυση του FAO το 2000 έχει ειπωθεί ότι είναι «σοβαρά εσφαλμέ­νη>>. Όμως αυτός ο αφορισμός χρησιμοποιείται πλέον τυπικά από κάθε ομάδα δράσης που θέλει να μας αποτρέψει από το να πιστέψουμε τα ευ­ρήματα των άλλων. Μερικές φορές εμείς, το κοινό, πρέπει να δωτηρού­με ανοιχτό πνεύμα σχετικά με το ποιος λέει την αλήθεω, και σε θέματα όπως η αποψίλωση των δασών, όπου τα δεδομένα μπορούν να παρου­σωστούν όπως βολεύει, να καταλάβουμε ότι κανείς δεν ξέρει πραγματι­κά την αλήθεια. Οι ειδικοί κάνουν τους υπολογισμούς τους με δωφορε­τικά κριτήρια, και οι περισσότεροι από μας δεν έχουμε πρόσβαση σε πε­ρίπλοκες στατιστικές πληροφορίες ούτε την ειδική γνώση να τις κατα­λάβουμε. Η έλλειψη πληροφόρησης από πρώτο χέρι και η έλλειψη εμπειρίας μπορεί να γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης και μπορεί να μας δοθούν πληροφορίες που ακούγονται ιδωίτερα πειστικές, αλλά εί­ναι σχεδιασμένες να μας παραπλανήσουν γω λόγους ιδεολογικού οφέ­λους και δημοσιότητας. Ας μην ξεχνάμε λοιπόν το αξίωμα caνeat emptor, <<ας προσέχει ο αγοραστής>>.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Ισχυρισμοί ότι οι υπολογισμοί για την αποψίλωση είναι εσφαλμένοι. Ειδήσεις Παγκόσμιας Εκστρατείας για Δάαη/Βιοποικιλότητα. 3 Δεκεμβρίου 2001 . http://forests.org/recent/2001/wristrep/htm

Κείμενα εργασίας Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η Ευρώπη και το δάσος, τόμος 3. Euroρarf. Χωρίς ημερομηνία. www .europarl.eu.int/workingpapers/forest/ eurfo236 _ en.htm

Η επιτροπή δασών αναθεωρεί την κατάσταση των παγκόσμιων δασών. Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών. 1 99 7. www.fao.org/News/1997/970301-e.htm

Α Π Ο Ψ Ι Λ Ω Σ Η ΔΑΣ Ώ Ν

Οι αγροτικές ανάγκες μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε μαζική απώλεια δάσους. Εδώ, στον Αμαζόνιο, δέντρα τυλίγονται σε φλόγες προκειμένου να ξεχερσωθεί περισσότερη γη για καλλιέργειες.

Βελτιωμένη μέθοδος παρακολούθησης εθνικής και παγκόσμιας αποψίλωσης. Scieπce Daify. 1 η Ιουνίου 2001 . Προσαρμογή από ανακοίνωση τύπου της ΝΑSΑ/Κέντρο Διαστημικών Πτήσεων Γκόνταρντ. 6 Μαiου 2001 . www.sciencedaily.com/releases/2001/06/010605072649.htm

Sedjo, R.A. και Μ. Clawsoπ. Πόσο σοβαρή είναι η αποψίλωση των τροπικών δασών; jourπaf of Forestry 8 1 :792-93. www.ciesin.org/docs/002-1 12/002-112.html

Ισχυρές ενδείξεις για μείωση της αποψίλωσης. Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών. 8 Αυγούστου 2000. www.fao.org/WAICENT/OIS/PRESS_NE/PRESSENG/2000/ pren0045.htm

1 3 1

5 . 5 Η απάτη y1α τη ρυyχοφάλαΙνα

Η Greenpeace παρεμβαίνει καθώς η Νορβηγία συνεχίζει να σφαγιάζει άσκοπα τις ρυγχοφάλαινες.

Το 1 993 η Νορβηγία αιφνιδίασε τη Διεθνή Επιτροπή Φαλαινοθηρίας με τη μονομερή επανέναρξη της εμπορικής φαλαινοθηρίας.

1 32

Το 1985 έγινε ένα σημαντικό συνέδριο της Διεθνούς Επιτροπής Φαλαι­νοθηρίας (IWC) στο οποίο η ρυγχοφάλαινα χαρακτηρίστηκε «Προστα­τευόμενος Πληθυσμός», με βάση σωρεία επιστημονικών στοιχείων ότι απειλείται η επιβίωσή της. Ωστόσο δεν συμφώνησαν όλοι, και οι Νορβη­γοί εκπρόσωποι υπέβαλαν ένσταση, δηλώνοντας όη η χώρα τους δεν θα δεσμευόταν από την απόφαση. Για μερικά χρόνια οι Νορβηγοί πή­γαν με τα νερά των άλλων, αλλά το καλοκαίρι του 1993 αιφνιδίασαν την IWC με μονομερι1 επανέναρξη της εμπορικής θήρας. Ισχυρίστηκαν ότι η επιτροπή είχε εφαρμόσει τακτικές καθυστέρησης στην επανεκτίμηση της αναστολής της θήρας των ρυγχοφαλαινών και επομένως καθυστερού­σαν τη συzήτηση για τα μελλοντικά ποσοστά θηραμάτων. Το θέμα όμως δεν ήταν τόσο ξεκάθαρο. Παρά τη δίκαιη διαμαρτυρία της Νορβηγίας ότι η φαλαινοθηρία ήταν περιβαλλοντικά ορθή -μια αβλαβής παραδο­σιακι1 ενασχόληση εξασφάλισης τροφής για εσωτερική κατανάλωση-, μετέπειτα έρευνες αποκάλυψαν απάτες, ανεντιμότητα, παραβάσεις κα­νονισμών και χρήση λάθος δεδομένων.

Οι φαλαινοθήρες κι η ψαριά τους Η ρυγχοφάλaινα (Balaenoptera acutorostrata) είναι το μικρότερο είδος μυστακοκήτους. Το 1991 η ΕπιστημονικιΊ Επιτροπή της IWC εξέδωσε την αναφορά ότι ο πληθυσμός της ρυγχοφάλαινας στον βορειοανατολικό Α τλανηκό είχε μειωθεί σημαντικά σε μιa περίοδο 30 ετών, γεγονός που εν μέρει αποδόθηκε στον νορβηγικό φαλαινοθηρικό στόλο. Από το 1930 αυτά τα πλοία δρούσαν στις θάλασσες γύρω από τα νησιά Λοφότεν. Κα­θώς όμως οι φάλαινες εκεί άρχισαν να σπανίzουν, τα πλοία ταξίδευαν όλο και πιο μακριά.

Κατά τη δεκαετία του 1950, η Νορβηγία είχε ετήσια ψαριά μέχρι και 4.000 ρυγχοφάλαινες, αν και αυτοί οι αριθμοί αργότερα μειώθηκαν. Οι κανονισμοί ήταν ανεπαρκείς και εκείνοι που υποτίθεται πως ίσχυαν πα­ραβιάzονταν συστηματικά και επιβάλλονταν ελάχιστα. Δεν είχαν ορι­στεί ποσοστά θηραμάτων μέχρι το 1975, κι εκείνα ακόμη ήταν ευθύνη της IWC, όχι των Νορβηγών.

Για ένα διάστημα, οι Νορβηγοί ήταν διατεθειμένοι να συμμορφωθούν

Σ Κ Α Σ Μ Ο Σ !

ο Η φαλαινοθηρία είναι μακρά παράδοση στη Νορβηγία. Εδώ οι φάλαινες γδέρνονται και τεμαχίζονται.

Οι νορβηγικές αρχές ισχυρίζονται πως το κρέας φάλαινας πωλείται μόνο για εσωτερική κατανάλωση στη Νορβηγία, αλλά τα στοιχεία αποκαλύπτουν πως εξαγωγείς καταπατούν το νόμο.

1 34

με την απαγόρευση της IWC και έφτασαν να υποστηρίξουν τα ευρήματα της Επωτημονικής Επιτροπής της IWC όταν το 1 991 διαπίστωσε όη 01 πληθυ­σμοί της ρυγχοφάλαινας στον βορεωανατολικό Ατλανηκό είχαν μειωθεί δραμαηκά. Η αλλαγή πολι ηκής βασίστηκε σε μια εκτίμηση που παρουσιά­στηκε στην IWC, που όμως όταν ελέγχθηκε διαπωτώθηκε πως βαοιzόταν σε πολύ αμφίβολα δεδομένα. Το 1992 η Νορβηγία εμφάνωε αριθμούς που έδει­χναν όη ο πληθυσμός της ρυyχοφάλαινας στον βορειοανατολικό Α τ λανηκό βρωκόταν λίγο κάτω από τον ικανοπ01ηηκό αριθμό των 87.000. Αρχικά, η επιτροπή δέχτηκε αυτούς τους αριθμούς, αν και εκ των υστέρων βλέπουμε πως η IWC φάνηκε αφελής, εφόσον τα δεδομένα από τα οποία προέκυψε η εκτίμηση δεν είχαν υποβληθεί τότε.

Αποκάλυψη της αλήθειας Όταν μη Νορβηγοί επωτήμονες μπόρεσαν επιτέλους να ελέγξουν τους υ­πολογωμούς, έγινε προφανές όη υπήρχαν σοβαρές αμφιβολίες για την ακρίβειά τους. Το 1995 μια ομάδα εργασίας που ανέλυσε τα δεδομένα απο­κάλυψε όη το ηλεκτρονικό μοντέλο που χρησιμοποίησαν 01 Νορβηγοί είχε σοβαρά σφάλματα. Ήταν όμως πολύ αργά. Προς μεγάλη ανησυχία της πλειοψηφίας των μελών της IWC, η Νορβηγία είχε ξαναρχίσει το κυνήγι της ρυγχοφάλαινας. Δεκαεmά κράτη-μέλη της IWC αρχικά υπέγραψαν μια κοι­νή δήλωση όη η δράση ενδέχεται <<να υπονομεύσει σοβαρά τον μοναδικό διεθνή οργανωμό με εξουσία για τη διαχείριση της φαλαινοθηρίας». Είκοσι ένα κράτη zι)τησαν από τη Νορβηγία να «διακόψει κάθε φαλαινοθηρική δραστηριότητα υπό τη δικαιοδοσία της» το 1995.

Η νορβηγική κυβέρνηση αγνόησε την έκκληση. Απάντησε όη η φαλαινο­θηρία ήταν μια μακρά παράδοση, που δεν έβλαπτε τον πληθυσμό των φαλαι­νών. Μπορεί όμως να υποστηριχθεί πως η απόφαση πάρθηκε περισσότερο για εσωτερικό πολιηκό όφελος παρά από σοβαρό ενδιαφέρον για την κατά­σταση των φαλαινών. Οι τοΠΙκοί ψαράδες συχνά παραπονούνταν όη 01 φά­λαινες και ω φώκιες ευθύνονταν γω ης μειωμένες ψαριές τους. Η Νορβηγία

Η Α Π ΑΤ Η Γ Ι Α Τ Η Ρ Υ Γ ΧΟ Φ Α ΛΑ Ι Ν Α

ενδιαφερόταν να παρουσιάσει τη φαλαινοθηρία ως μια γραφική υπαίθρια ενασχόληση, ενώ στην πραγ­ματικότητα τα σύγχρονα νορβηγικά φαλαινοθηρι­κά μοιάzουν περισσότερο με εργοστάσια, zυγίzουν μέχρι 300 τόνους και φτάνουν μέχρι τις ρωσικές πε­ριοχές φαλαινοθηρίας.

Η καταπάτηση των κανονισμών από Νορβη­γούς φαλαινοθήρες υπήρξε πάντα θέμα διαμάχης. Ίσως ήδη να είχε λάβει μεγάλες διαστάσεις, αν και δεν είχε εντοπιστεί πριν από το 1992, μια και ο μι­κρός αριθμός επιθεωρητών φαλαινοθηρίας που α­πασχολούνταν τη δεκαετία του 1980 ανέφεραν συ­χνές παραβάσεις στα ποσοστά θηραμάτων που περνούσαν συνήθως ατιμωρητί. Η κατάσταση δεν έχει βελτιωθεί πολύ. Το 1994 ο ιδιοκτήτης του φαλαινοθηρικού Dag Senior πλήρωσε πρόστι­μο και η ψαριά του κατασχέθηκε για παράβαση των ορίων του ποσο­στού θηραμάτων κατόπιν καταγγελίας άλλου πλοίου, αλλά τέτοιες διώ­ξεις είναι σπάνιες.

Επιπλέον, οι ισχυρισμοί περί <<αποκλειστικά εσωτερικής κατανάλω­σης>> αποδείχτηκαν aνοησίες. Τον Οκτώβριο του 1993 ένα φορτίο που εμφανιzόταν να περιέχει κατεψυγμένες καραβίδες με προορισμό την Ιαπωνία, έχοντας πάρει άδεια εξαγωγής από το τελωνείο στο αεροδρό­μιο του Όσλο, βρέθηκε να περιέχει κρέας φάλαινας όταν ένα από τα κουτιά έσπασε κατά λάθος. Στις 16 Ιανουαρίου του 2001, κατόπιν πιέ­σεων από τη βιομηχανία, η νορβηγική κυβέρνηση ακύρωσε την απαγό­ρευση εξαγωγής προϊόντων φάλαινας, δίνοντας τέλος σε μια διεθνή συμφωνία που ίσχυε από το 1986.

Τίθεται το ερώτημα αν οι Νορβηγοί επιστήμονες που έδωσαν τα δεδο­μένα γνώριzαν ότι το ηλεκτρονικό μοντέλο περιείχε σοβαρά σφάλματα, τα οποία η IWC βρήκε προφανή όταν της δόθηκε πρόσβαση στις λεπτο­μέρειες. Η νορβηγική εφημερίδα Aftenpost ίσως πλησίασε την ουσία του θέματος όταν ανέφερε ότι οι ψηφοφόροι των παράκτιων περιοχών παρο­τρύνονταν να υπογράψουν μια προσφυγή στον υπουργό Αλιείας zητώ­ντας τη νόμιμη εξαγωγή προϊόντων φάλαινας. Εκείνοι που πίεzαν για αλλαγή του νόμου ήταν οι ίδιοι ακτιβιστές που φώναzαν για επανέναρξη της φαλαινοθηρίας το 1992. Το θέμα, δήλωσαν οι ακτιβιστές, <<δεν αφορά επικερδείς δουλειές μόνο για τους φαλαινοθήρες αλλά και για όλους τους τομείς που σχετίzονται με την αλιεία. Όσο επιβάλλουμε στον εαυτό μας την απαγόρευση, η φαλαινοθηρία δεν θα είναι επικερδής».

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

ο Το ηλεκτρονικό μοντέλο του 1 992, με βάση το οποίο οι Νορβηγοί επιστήμονες ισχυρίζονταν ότι ο πληθυσμός της ρυγχοφάλαινας βρισκόταν σε ικανοποιητικά επίπεδα, έχει σοβαρά σφάλματα. Απλούστατα δεν ξέρουμε πόσες ρυγχοφάλαινες, όπως αυτή εδώ, υπάρχουν σήμερα στον βορειοανατολικό Ατλαντ ικό.

Η IMMP ανταποκρίνεται στους ισχυρισμούς της Νορβηγίας για τη φαλαινοθηρία. Earth /sland. Χωρίς ημερομηνία. www.earthisland.org/immp/whlclaim.html

Νορβηγική θήρα της ρυγχοφάλαινας: Παράκτιες ασχολίες και διαχείριση φυσικών πόρων. Odin. Υποupγείο Εξωτερικών. Χωρίς ημερομηνία.

Moy, R. (αγγλική μετάφραση: Krag, Α.) Αυτή είναι μία έκκληση [sic] σε όλους όσοι ασχολούνται με τη νορβηγική φαλαινοθηρία. Aftenpost. 7 Ιουνίου 2000. www.dyrebeskyttelsen.no/english/whaling.htm

http:/ Ι odin.dep.no/ odin/ engelsk/norway .enνironment/03200 1-990108.

Νορβηγική φαλαινοθηρία - ούτε μικρής κλίμακας ούτε παραδοσιακή. Greenpeace. Χωρίς ημερομηνία. www.greenpeace.org/-comms/cbio/norweg.html

1 35

5 . 6 Α τομφλότ: Μια καταστροφή καραδοκεί

ο Ναυάγια στην είσοδο του λιμανιού Μουρμάνσκ στη χερσόνησο Κόλα στη Ρωσία. Προσεξτε πόσο κοντά είναι στις πολυκατοικίες που βρίσκονται στη στεριά.

Τ ο 1 996 η ρωσική κυβερνηση του Βλαντιμίρ Πούτιν δίκασε εναν πρώην πλοίαρχο σοβιετικού υποβρυχίου για προδοσία όταν «σήμανε συναγερμό>> για την επικίνδυνη κατάσταση του παροπλισμενου ρωσικού πυρηνικού στόλου.

ο

1 36

Το όνομα Αλεξάντερ Νικίην μπορεί να είναι άγνωστο σε πολλούς Δυη­κούς, όμως η ωτορία του έχει τρομερές συνέπειες. Ο Νικίην είναι ένας πρώην πλοίαρχος σοβιεηκού υποβρυχίου και ειδικός του ναυηκού για την πυρηνική ασφάλεια, που εγκατέλειψε το ναυηκό το 1992 και δικά­στηκε από τη ρωσική κυβέρνηση Πούην το 1996 με την κατηγορία της «προδοσίας». Το υποηθέμενο έγκλημά του ήταν ότι είχε προειδοποιήσει για τους aυξανόμενους κινδύνους στα παροπλισμένα ρωσικά πυρηνικά υποβρύχια. Αυτά αποτελούσαν μέρος του Βόρειου Στόλου, που τώρα βρίσκεται ερειπωμένος γύρω από το Μουρμάνσκ και τη Χερσόνησο Κό­λα, μια περιοχή που έχει χαρακτηριστεί εύστοχα ο μεγαλύτερος πυρηνι­κός σκουπιδοτενεκές του κόσμου και που ονομάzεται κατ' ευφημισμό Ατομφλότ. Σύμφωνα με μια αναφορά του BBC, η ακτή είναι διάσπαρτη με σκουριασμένα πυρηνικά υποβρύχια, με το ένα πέμmο του παγκόσι-u­ου αποθέματος πυρηνικών αντιδραστήρων και με ποσότητες πυρηνικών καυσίμων. Το Ράδιο Μουρμάνσκ εκδίδει καθημερινά δελτία όχι μόνο για την πρόβλεψι1 του καιρού αλλά και για τα επίπεδα ακηνοβολίας.

Με χρηματοδότηση της νορβηγικής περιβαλλοντικής ομάδας Μπελ­λόνα, ο Νικίην κατέγραψε τους κινδύνους που ενέχει το Ατομφλότ. Το Σεπτέμβριο του 2000 αθωώθηκε από το Προεδρείο του Ρωσικού Α νώ­τατου Δικαστηρίου. Η αναφορά του όμως απαγορεύτηκε στη Ρωσία κι έχει αποκαλυφθεί ότι μέρος του υλικού κατασχέθηκε από τη ρωσική μυ­σηκή αστυνομία σε μια έφοδο στα γραφεία της Μπελλόνα στο Μουρ­μάνσκ, εμποδίzοντας την ολοκλήρωση της αναφοράς.

Η φρίκη αποκαλύπτεται Οι κίνδυνοι που περιγράφονται στην αναφορά είναι πολλοί και διάφο­ροι. Η πρώτη αποθηκευηκή εγκατάσταση για εξαντλημένα πυρηνικά καύσιμα σης ακτές του κόλπου Α ντρέβα, στη δυηκή πλευρά του φιόρδ

Ζαπαντνάγια Λίτσα, λέγεται απλώς <<Κτίριο 5». Χτί­στηκε το 1962 και επεκτάθηκε το 1973. Μέσα στο τσι­μεντένιο κέλυφος, ο αποθηκευτικός χώρος αποτε­λούνταν από δύο επιμήκεις δεξαμενές, μήκους 60 μέτρων, γεμάτες νερό, επενδυμένες με aτσάλινες πλάκες, μέσα στις οποίες ήταν στοιβαγμένες σε δο­χεία ράβδοι καυσίμων από όλα τα ναυπηγεία του Βόρειου Στόλου. θεωρητικά, το επίπεδο του νερού το παρακολουθούσαν από ένα διπλανό κτίριο, αλ­λά λόγω τεχνικών προβλημάτων οι επιθεωρήσεις έπρεπε να γίνονται επί τόπου. Την άνοιξη του 1982 πρόσεξαν ότι η Δεξαμενή 2 του Κτιρίου 5 είχε διαρ­ροή. Το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς, παρά τις προ­σπάθειες επίλυσης του προβλήματος, η επένδυση της δεξαμενής είχε aποσαθρωθεί σε τέτοια έκταση, ώστε 30 τόνοι ραδιενεργού νερού διέρρεαν στη θά­λασσα κάθε μέρα, ενώ το επίπεδο μέσα στη δεξαμε­νή έπεφτε τόσο ραγδαία, ώστε υπήρχε κίνδυνος να αποκαλυφθούν τα δοχεία αποθήκευσης. Τότε άρχι­σε διαρροή και στην άλλη δεξαμενή, με απώλειες μέχρι 1 Ο τόνους νερού την ημέρα. Μόλις το 1989 κα­τάφεραν να απομακρύνουν όλες τις ράβδους καυ­σίμων από το Κτίριο 5, και τα επίπεδα ακτινοβολίας γύρω του είναι ακόμη επικίνδυνα υψηλά. Υπολογί­στηκε ότι 3 .000 κυβικά μέτρα ραδιενεργού νερού διέρρευσαν από τις δύο δεξαμενές στο φιόρδ. Και όμως, παρά τη σοβαρότητα της κατάστασης, οι πρώ­τες πληροφορίες έφτασαν στον έξω κόσμο μόλις το 1993. Ακόμη και τότε όμως η ρωσική κυβέρνηση εξακολουθούσε να αναβάλλει την επίσημη επιβε­βαίωση των γεγονότων.

Το 1996 χιλιάδες ραδιενεργές ράβδοι καυσίμων είχαν στοιβαχτεί σε τρεις τσιμεντένιες δεξαμενές «ξηρής αποθήκευσης» κάτω από το Κτίριο 5. Τώρα έχουν πλέον γεμίσει και λέγεται πως είναι σε κακή κατάσταση.

Έχουν αποθηκευτεί ΚΙ άλλες ράβδοι σε δοχεία στην ύπαιθρο, που κι αυτά aποσαθρώνονται.

Ένας από τους σοβαρότερους κινδύνους, εκτός από το Κτίριο 5, είναι το πλοίο Lepse, ηλικίας 60 ετών, που βρίσκεται έξω από το Μουρμάνσκ. Το σκάφος χρησιμοποιείται για αποθήκευση εξαντλημένων πυρηνικών καυσίμων και, σύμφωνα με μω έρευνα του BBC τον Αύγουστο του 2000, τότε περιείχε 642 δέματα ράβδων καυσίμων, τα δύο τρίτα των οποίων ή­ταν κατεστραμμένες και ακόμη καυτές. Έχει ειπωθεί πως οι Ρώσοι προ­σπάθησαν να στριμώξουν τόσο πολλές ράβδους στο σκάφος σφυροκοπώ­ντας τες, ώστε ο επάνω όροφος έχει στραβώσει.

Ωρολογιακή βόμβα Οι aποκαλύψεις του Νικίτιν προφανώς εξέθεσαν τη ρωσική κυβέρνηση. Η αναφορά τονίzει ότι χωρίς διεθνή βοήθεια και χρηματοδότηση αναμέ-

ο Η μεταφορά εξαντλημένων πυρηνικών ράβδων από ένα πυρηνικό παγοθραυστικό στο αποθηκευτικό πλοίο Lotta στο Μουρμάνσκ της Ρωσίας. Αποτελούν μέρος ενός αυξανόμενου αποθέματος επικίνδυνων ραδιενεργών σκουπιδιών.

1 3 7

Σ ΚΑ Σ Μ Ο Σ !

Ένας εργότης μετρό τα επίπεδα ακτινοβολίας με ένα μετρητή γκόιγκερ.

Η ακτή της χερσονήσου Κόλα λέγεται πως είναι διόσπαρτη με σκουριασμένα πυρηνικό υποβρύχια όπως αυτό.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

νετ01 μω κατάσταση Τσέρνομπυλ σε «αργή κίνηση». Χωρίς επείγοντα μέτρα ασφαλείας, αναπόφευκτα θα συμβούν μεγάλα ατυχήματα κ01 δωρροή ραδιενεργού υλικού. Δεν είναι όμως ο Νικίτιν που παραβίασε τους νόμους της πατρίδας του, αλλά η δωτι\ρηση της μυστικότητας γω πληροφορίες τέτοιας φύσης που παραβαίνει τον ρωσικό νόμο. Το άρ­θρο 7 του νόμου γω τα Κρατικά Μυστικά (1993) ορίzει ότι <<πληροφο­ρίες γω την κατάσταση του περιβάλλοντος δεν υπόκειντΟ! σε απόρρη­το». Το άρθρο 1 0 του νόμου γω την Πληροφορία και Προστασία της Πληροφορίας ( 1995) λέει: <<Απαγορεύεται να εντάσσονται τα ακόλουθα σε υλικό περιορισμένης πρόσβασης: έγγραφα που περιέχουν πληροφο­ρίες για έκτακτες καταστάσεις, περιβαλλοντικές πληροφορίες και άλλες πληροφορίες απαραίτητες για τη διασφάλ1ση της ασφαλούς λειτουργίας των κατοικημένων και των βιομηχανικών περιοχών>>.

Το Ατομφλότ δεν είν01 το μόνο πραγματικό πρόβλημα για το οποίο η Ρωσία προτίμησε να τηρήσει άκρα μυστικότητα. Σύμφωνα με τη CIA, στο τέλος του 1997 η Ρωσία διέθετε 40.000 πυρηνικές κεφαλές, 12.000 τό­νους εμπλουτισμένου ουρανίου ΚΟ! 200 τόνους πλουτωνίου σε 50 το­ποθεσίες διάσπαρτες σε όλη τη Ρωσία. Το καλοκαίρι του 2002 ο Βλαντι­μίρ Πούτιν συμφώνησε με τις ΗΠΑ να προωθήσει τη μείωση του απο­θέματος πυρηνικών όπλων, αλλά χωρίς έναν Αλεξάντερ Νικίτιν να ση­μάνει συναγερμό μπορούμε μόνο να μαντέψουμε την κατάσταση του υπόλοιπου οπλοστασίου.

Μπελλόνα. Ο ρωσικός Βόρειος Στόλος. Αναφορά 2. Ατυχήματα πυρηνικών υποβρυχίων. Π/Α Web Site. Χωρίς ημερομηνία. ww.spb.org.ru/bellona/ehome/russia/nflβ.htm

Ο ρωσικός στόλος καταστρέφει βαλλιστικούς πυραύλους. BBC News Online. 4 Δεκεμβρίου 1 997. http:/ /news6. thdo. bbc.co.uk/hi/ english/world/ monitoring.newsid _ 36000/36961 .stm

Διωκόμενος περιβαλλοντιστής θριαμβεύει παρά τα μέτρα Πούτιν. Διεθνής Αμνηστία. 1 3 Σεπτεμβρίου 2000. www.amnesty-usa.org/justearth.updates/v _russia2.html

Robbins, james. Απειλή ο ρωσικός πυρηνικός σκουπιδοτενεκές. BBC News Online. 1 4 Αυγούστου 2000. http:/ /news.bbc.co.uk/hi/english/world/europe/newsid_ 607000/6071 75.stm

1 38

Ο ρωσικός Βόρειος Στόλος. Πρόλογος. Digita/ Freedom Network. Ενημέρωση 1 Ο Ιουνίου 1 999. www.dfn.org/νoices/russia/nflo-l.htm

Ο ρωσικός Βόρειος Σ τ όλος. Αναφορά 2. Ραδιενεργά απόβλητα στον ναύσταθμο. Μnελλόνο. Χωρίς ημερομηνία. www.bellona.no/en/index.html

ΑΤΟ Μ Φ Λ Ο Τ : Μ Ι Α ΚΑΤΑ Π Ρ Ο Φ Η Κ Α Ρ ΑΔ Ο Κ Ε Ι

1 39

5 . 7 Διαστημικά απορρίμματα

Οι επιπτwσεις της σύγκρουσης ανάμεσα σε ένα διαστημόπλοιο και σε απορρίμματα, έστω και μικρά, εiναι πολύ σοβαρές, όπως αποκαλύπτει αυτή η φωτογραφiα.

Το διαστημικό λεωφορεiο Eπdeaνour απογειwνεται προς το διάστημα. Μέρη όμως του ακριβού φορτiου του θα γiνουν τα διαστημικά σκουπiδια του αύριο.

1 40

Μεταξύ 1ης Ιουνίου 1994 και 31ης ΜαϊΌυ 1995, την πιο πρόσφατη περίο­δο για την οποία υπάρχουν διαθέσιμοι αριθμοί, μόνο η Ρωσική Διαστη­μική Υπηρεσία εκτόξευσε 19 πυραύλους πρωτονίων στην τροχιά της Γης. Ζύγιzαν συνολικά πάνω από 100.000 κιλά. Μεγάλο μέρος αυτού του υλικού στη συνέχεια αχρηστεύτηκε και τώρα αποτελεί ένα μικρό μό­νο μέρος των στατιστικών για τα διαστημικά απορρίμματα. Σύγχρονες εκτιμήσεις για τον αριθμό των <<διαστημικών σκουπιδιών» που βρίσκο­νται σε τροχιά γύρω από τη γη ποικίλλουν ελαφρά, αλλά το Μάρτιο του 2001 η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία (ESA) κατέληξε σε έναν αριθ­μό περίπου 8.500 aνιχνεύσιμων αντικειμένων διαμέτρου 10 εκατοστών και άνω. Το Μάιο της ίδιας χρονιάς, το BBC εκτίμησε το σύνολο κοντά στις 10.000. Άλλες στατιστικές της ESA δείχνουν ότι το 50% των μεγά­λων αντικειμένων είναι παροπλισμένοι δορυφόροι, χρησιμοποιημένοι επάνω όροφοι οχημάτων εκτόξευσης και άλλα «αντικείμενα σχετικά με αποστολές». Αυτοί οι αριθμοί ωστόσο δεν περιλαμβάνουν τα δεκάδες εκατομμύρια μικρότερα κομμάτια. Τα περισσότερα προέρχονται από τους τουλάχιστον 130 <<θρυμματισμούς» που έχουν καταγραφεί από το 1961. Σχεδόν όλοι οφείλονται σε εκρήξεις διαστημικών σκαφών και επά­νω ορόφων πυραύλων.

Κάτι μικρό κάνει μεγάλη zημιά Τα μικρά απορρίμματα σε τροχιά, που έχουν πλάτος μέχρι και ένα εκατο­στό, ίσως μοιάzουν ασήμαντα. Όταν όμως ένα μικρό κομμάτι αλουμινί­ου διαμέτρου ενός εκατοστού ταξιδεύει στο διάστημα με ταχύτητα 36.000 χιλιόμετρα την ώρα, μπορεί να χτυπήσει ένα δορυφόρο ή ένα διαστημικό λεωφορείο με ανθρώπινο φορτίο με δύναμη αντίστοιχη ενός aτσάλινου χρηματοκιβωτίου 180 κιλών που συγκρούεται με 100 χιλιόμετρα την ώρα. Ακόμη και μικρά ψήγματα μπογιάς που κινούνται στο διάστημα με τέτοια ταχύτητα συχνά προκαλούν zημιές στα παράθυρα των διαστημι­κών λεωφορείων. Επιπλέον, αν ένα μεγαλύτερο θραύσμα, ας πούμε 10 εκατοστά, χτυπήσει ένα κατάλληλα προστατευμένο διαστημόπλοιο, το θραύσμα θα θρυμματιστεί σε περισσότερα από ένα εκατομμύριο κομμό-

τια, δημωυργώντας ένα νέφος μικροσκοπικών σω­μαηδίων εΠΙκίνδυνο για άλλα σκάφη που περνούν από την περΙΟχή.

Η κατάσταση έχει γίνει τόσο άσχημη, ώστε, ακόμη κι αν δεν προσθέσουμε άλλα απορρίμματα στα ήδη υπάρχοντα, έχουμε ήδη θέσει σε κίνδυνο τη μελλο­νηκή πρόσβαση στο εγγύς διάστημα καθώς ενδέχε­ται να γίνει πολύ επικίνδυνη. Τα απορρίμματα θα συγκρούονται με άλλα κατάλοιπα που βρίσκοντω σε τροχιά γύρω από τη Γη κω σταδιακά θα σχημαη­στεί ένα πυκνό νέφος με εκατομμύρω εκατομμυ­ρίων θραύσματα, που καθένα θα μπορούσε να απο­βεί μοιραίο για ένα διαστημόπλοΙΟ ή για έναν αστρο­ναύτη του μέλλοντος. Γενικά, ω κίνδυνοι αυτοί α­πειλούν μόνο την ασφάλεια των αστροναυτών, επει­δή η πιθανότητα μεγάλα κομμάηα να φτάσουν στη Γη και να μας πέσουν στο κεφάλι είνω πολύ μικρή. Από την άλλη, η σημασία τους ωχριά σε σύγκριση με τους κινδύνους από άλλα ανηκείμενα που έχουν σταλεί στο διάστημα και γω τα οποία ελάχιστα μας λένε. Η ανησυχία δεν αφορά τόσο τον όγκο όσο τη φύση των υλΙκών.

Το ΝοέμβρΙΟ του 1996 η Ρωσική Διαστημική Υπη­ρεσία CIS εκτόξευσε μια συσκευή μελέτης βαθέως δωστήματος με προορωμό τον Άρη. Ο βοηθηηκός προωθηηκός πύραυλος δεν αναφλέχθηκε και το σκάφος γύρωε πίσω στη Γη, πέφτοντας κάπου στον Ειρηνικό Ωκεανό. Λέγετω όη η συσκευή περιείχε γύ­ρω στα 200 με 300 γραμμάρω πλουτωνίου, μω πολύ ραδιενεργό ουσία, που χρησιμοποιεί τω ως πηγή ενέργεως γω το δωπλανηηκό ταξίδι. Τον ΟκτώβρΙΟ του 1997 η Ν ASA εκτόξευσε μια συσκευή μελέτης βα­θέως δωστήματος με το όνομα Cassini πάνω σε έναν πύραυλο Titan IV, ένα όχημα με συχνότητα βλαβών 10%. Προορωμός ήταν ο Κρόνος, αλλά το Cassini έπρεπε πρώτα να αυξήσει ταχύτητα. Γ ω να γίνει αυτό έπρεπε να προκληθεί ένα φωνόμενο <<σφεντόνας>>, οπότε μπήκε σε ελλειπηκή τροχιά πρώτα γύρω από την Αφροδίτη κω μετά γύρω από τη Γη. Σης 24 Ιουνί­ου 1999, έχοντας επισκεφθεί την Αφροδίτη, η συ­σκευι\ κατευθύνθηκε πίσω στη Γη με περίπου 71 .600 χιλιόμετρα την ώρα, περνώντας σε απόσταση 1 .166 χι­λιομέτρων. Σύμφωνα με το αρχικό σχέδΙΟ της NASA, που αργότερα αναθεωρήθηκε, το Cassini θα έπρεπε να είχε περάσει μόλις 502 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεω της Γης. Όπως είχαν επισημάνει οι επικρι­τές, ένα μικρό λάθος στους υπολογισμούς ή μω βλά­βη κω μια τυχαία σύγκρουση με ένα από τα κομμάηα

1 4 1

Σ Κ Α Σ Μ Ο Σ !

Ηλεκτρονική εικόνα μιας ι'κρηξης στο διαστημικό λεωφορείο Atlantis εξαιτίας της σύγκρουσης με διαστημικά σκουπίδια. Μια τι'τοια ι'κρηξη θα ήταν σχεδόν σίγουρα μοιραία για το πλήρωμα.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

των ήδη υπαρχόντων δωστημικών απορριμμά­των θα μπορούσε να είχε αλλάξει την τροχιά και το δωστημόπλ01ο να έκανε βουτιά στη Γη, ένας κίνδυνος που η NASA προσπάθησε να ελαχι­στοπΟiήσει. Αυτό που δεν αποκαλύφθηκε στο κ01νό ήταν ότι το Cassini μεταφέρει ως απόθεμα ενέργειας κάτι λιγότερο από 33 κιλά διοξειδίου του πλουτωνίου. Το πλουτώνιο είναι θανατη­φόρος ουσία με χρόνο ημιzωής 250.000 χρόνω. Ιατρικά είναι γνωστό ότι με την εισπνοή έστω κι ενός μικροσκοπικού σωματιδίου πλουτωνίου η εντοπισμένη ραδιενέργεια μπορεί να προκαλέ­σει καρκίνο του πνεύμονα. Το πλουτώνιο στο Cassini ήταν περισσότερο απ' όσο έστειλε ποτέ η NASA στο διάστημα. Αν η εκτόξευση ή η επι­

στροφή κατέληγαν σε καταστροφή και το απόθεμα ενέργεως θρυμμαηzό­ταν με τη σύγκρουση, μεγάλες ποσότητες μικροσκοπικών σωματιδίων πλουτωνίου θα είχαν δωσκορπιστεί στην ατμόσφαιρα.

Ζώνη χωρίς νόμους Στο διάστημα δεν υπάρχει το αντίστ01χο της Υπηρεσίας Προστασίας Πε­ριβάλλοντος, και αν, όπως δείχνουν τα στοιχεία, δημιουργούμε πράγ­ματι έναν τεράστιο σκουπιδότοπο εκεί ψηλά, έχει δοθεί ελάχιστη δημο­σιότητα στο πρόβλημα. Με ης συσκευές μελέτης βαθέως διαστήματος δεν διακινδυνεύουμε μόνο τη δική μας υγεία και ασφάλεια στη Γη. Κάθε καταστροφή στην «άλλη άκρη» του ταξιδιού θα μπορούσε να οδηγήσει στην ακούσω μόλυνση ενός αδελφού πλανήτη για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι μεγαλύτερΟI ένοχΟI, 01 στρατιωτικές αρχές κρατών όπως 01 ΗΠΑ και η Ρωσία, ευθύνονται για τη δημιουργία τεράστιων ποσοτήτων απορριμμάτων στο διάστημα, κι όμως δεν δίνουν λόγο σε κανέναν. Μή­πως 01 κυβερνήσεις που έχουν τη δυνατότητα εξερεύνησης του διαστή­ματος συμβάλλουν στην περιβαλλοντική καταστροφή του μέλλοντος;

Aπselmo, L. Ρυθμός εκτόξευσης σωμάτων πυραύλων (>900 κιλά) (1 Ιουνίου 1 994-31 Μαlου 1 995). CNUCE Ομάδα Δυναμικής Διαστημικών Πτήσεων. Χωρίς ημερομηνία.

απορρίμματα στο ESOC. Εupωπαiί<ή Διαστημική Υnηpεσία. Τελευταία ενημέρωση 23 Ιανουαρίου 1 996. www.esoc.esa.delexternallmsoldebris.html

http:l Ι apollo.cπucel cπr .itiREPORTSIRocket _Bodies.html

Hoffmaπ, R.D. Ρωσική συσκευή μελέτης διαστήματος με καύσιμο πλουτώνιο πέφτει στη γη. The Anίmated Software Company. 1 996. www.aπimatedsoftware.comlspacedeblmars9611 .htm

Hoffman, R.D. Το πρόβλημα των διαστημικών απορριμμάτων. Hίgh Tech Today. Χωρίς ημερομηνία. www.animatedsoftware.comlspacedeblspacedeb.htm

Hoffmaπ, R.D. Stop Cassίnί Home Page. The Animated Software Company. Τελευταία ενημέρωση Απρίλιος 2002. www.animatedsoftware.comlcassiπiliπdex.htm

Kliπkrad, Η.Η. Δραστηριότητες σχετικές με διαστημικά

1 42

Τρίτο Ευρωπαϊκό Συνέδριο για τα Διαστημικά Απορρίμματα. Eupωnαii<ή Διαστημική Υπηpεσία. 1 9-21 Μαρτίου 2001 . www.esoc.esa.delpr Ι coπferencesl coπfereπce.OO 1 .php3

Ποιους κίνδυνους ενέχουν τα απορρίμματα σε τροχιά; Αεροδιαστημική Εταιρεία. Τελευταία ενημέρωση 23 Φεβρουαρίου 2001 . www.aero.orglcordsldebrisks.html

Whitehouse, D. Προειδοποίηση για τα διαστημικά απορρίμματα. BBC News Onlίne. 25 Μαlου 200 1 . http:l lnews.bbc.co.uklhilenglishlsciltechlnewsid_1 351 00011 35123 3.stm

6 Τηρώντας τα προσχήματα Όταν η επαγγελματι κή υπόληψη προηγείται της δημόσιας ασφάλειας

6 Τηρώντας τα προσχήματα Η τήρηση των προσχημάτων μπορεί να είναι σημαντικός παράγοντας σε

περιπτώσεις επιστημονικής μυστικότητας. Είναι ανθρώπινο ένστικτο, όταν

κάνουμε ένα λάθος, είτε επίτηδες είτε όχι, η πρώτη μας αντίδραση να είναι

αμυντική για να μη μας ανακαλύψουν.

Ένας ακτινολόγος εξετάζει ακτινογραφίες σε οθόνες. Μόλις το 1 970 το ιατρικό κατεστημένο παραδέχτηκε τους κινδύνους των ακτίνων Χ και επέβαλε υποχρεωτικά μέτρα ασφαλείας.

1 44

Προσπαθούμε να καλύψουμε τα ίχνη μας με διάφο­ρους τρόπους. Μπορούμε να αρνηθούμε την ανά­μειξή μας, ενώ επιχειρούμε να κρύψουμε τα στοι­χεία που δείχνουν ότι σφάλαμε, ή να ρίξουμε αλλού το μπαλάκι κατηγορώντας άλλον για τα λάθη μας. Όταν ήμασταν παιδιά όλοι μας κάποια φορά δια­μαρτυρηθήκαμε: «Δεν το έκανα εγώ, αυτός το έκα­νε !» . Είναι μια zαβολιά που μπορεί να τη συνεχί­zουμε και στην ενήλικη zωή μας. Η επαγγελματική υπόληψη και η ανησυχία ότι ένα άτομο ή μια εται­ρεία μπορεί να βρεθεί ένοχος αμελείας ή χειρότε­ρου αδικήματος προσφέρεται για το παιχνίδι της μυστικότητας, μόνο που δεν είναι πια παιχνίδι. Η συγκάλυψη μπορεί σύντομα να φτάσει σε απαράδε­κτα και επικίνδυνα επίπεδα. Οι συνέπειες της από­πειρας διαφυγής μπορεί να είναι aπείρως σοβαρό­τερες από το να μπλέξει ς ένα συμμαθητή για να γλι­τώσεις την τιμωρία.

Η διακαής επιθυμία της διοίκησης μιας εταιρείας, ενός επιστήμονα ή ενός τεχνικού να αποφύγουν τις συνέπειες της απροσεξίας τους ή των σκόπιμα ανάρ-

μοστων πράξεών τους μπορεί να οδηγήσει σε ποικίλα μέτρα aυτοπρο­στασίας. Αυτές οι απόπειρες περιορισμού της zημιάς μπορούν όχι μόνο να οδηγήσουν σε σοβαρότερα προβλήματα για τα θύματα του σφάλμα­τος, αλλά και να επηρεάσουν αρνητικά τη σταδιοδρομία των συναδέλ­φων τους. Οι ένοχοι πιέzουν τους αθώους να σωπάσουν, και ένας τρό­πος να το καταφέρουν είναι να απειλήσουν την ασφάλεια του <<καρφιού>>. Οι υπάλληλοι εύκολα μπορεί να γίνουν θύματα των σφαλμάτων κά-ποιου ανώτερου στην ιεραρχία. Α ν μιλήσουν διακινδυνεύουν να χάσουν τη δουλειά τους, το μέλλον τους ή να τους συμβεί κάτι ακόμα χειρότερο.

Στην Αγγλία ένα από τα πιο πρόσφατα παραδείγματα όπου η αποκά­λυψη κατέληξε σε απόλυση είχε σχέση με μια σειρά σιδηροδρομικά ατυχή­ματα. Ένας υπεύθυνος έκτακτων περιστατικών, που εργαzόταν για την υπηρεσία σιδηροδρόμων, μίλησε για τις προδιαγραφές επισκευής των γραμμών στον τόπο μιας καταστροφής και δημοσίευσε φωτογραφίες που έδειχναν σημαντική φθορά στις ξύλινες τραβέρσες των γραμμών. Υπο­στήριξε σε μια τηλεοπτική συνέντευξη ότι επρόκειτο να απαγορευτεί η πα­ρουσία του σε μελλοντικά σκηνικά ατυχημάτων στους σιδηροδρόμους, παρά τη μεγάλη εμπειρία του σε τέτοια θέματα και το άσπιλο μητρώο του. Υπήρχαν πληροφορίες που ίσως να μην είχαν καμία σχέση με πρόσφατο σιδηροδρομικό ατύχημα, αλλά μπορούσαν να δείξουν ότι η υπηρεσία σι­δηροδρόμων ήταν αναποτελεσματική, μειώνοντας την αξιοπιστία της στα μάτια του κοινού. Τέτοιες αντιδράσεις αναδεικνύουν ένα άλλο χαρακτη-

ρωηκό που πρωτοεμφανίzεται στην παιδική ηλικία, όη κανείς δεν χωνεύ­ει τους μαρτυριάρηδες. Όμως, στον κόσμο των ενηλίκων, το να μην εκθέ­σουμε τους συναδέλφους μας μπορεί να έχει πολύ βαρύτερες συνέπειες.

Ορωμένες συγκαλύψεις είναι τόσο περίπλοκες, ώστε είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε τους αληθινούς ενόχους. Σ' αυτές ης περιπτώσεις εμπορικής και ιατρικής μυσηκότητας, οι δράστες συνειδητά απέκρυψαν πληροφορίες από το επικριηκό βλέμμα του κοινού από φόβο μήπως χά­σουν την υπόληψι\ τους, τη μελλονηκή πελατεία τους και, ως μεμονω­μένα εμπλεκόμενα άτομα, τη σταδωδρομία τους. Μεγάλο μέρος του σύγχρονου κόσμου του εμπορίου βασίzεται στην υπόληψη των εταιρει­ών και των ατόμων, ιδιαίτερα στους τομείς της ιατρικής και των μεταφο­ρών, όπου η ιδέα και μόνο της κακής δημοσιότητας είναι αρκετή για να προκαλέσει εκτεταμένη συγκάλυψη. Με η κόστος όμως παίρνονται αυ­τές οι αποφάσεις; Τα θύματα και οι οικογένειές τους δεν μπορούν να παρηγορηθούν με ης δικαιολογίες των εταιρειών και των οργανωμών.

Αεροφωτογραφία στον τόπο συντριβής του Concorde της Air France κοντά στο Παρίσι αποκαλύπτει πόσο πλησίασε το υπερηχητικό αεροσκάφος σε ένα μεγάλο ξενοδοχείο. Πάνω από 1 00 άνθρωποι σκοτώθηκαν στο ατύχημα.

ο

1 45

6 . Οι τραγωδίες των φεριμπότ

Σωστικά συνεργεία ανασύρουν τα πτώματα μερικών επιβατών που πiθαναν στο ατύχημα ταυ φεριμπότ στα Ζεερμπρύγκε.

Τ ο Herald of Free Eπterprise που ανατράπηκε λίγο μετά την αναχώρησή του από τα λιμάνι του Ζεερμπρύγκε.

1 46

Το πρωί της 6ης Μαρτίου 1987 το φερψπότ Herald of Free Enterprise, με προορισμό το Ντόβερ και μεταφέροντας 80 άτομα πλήρωμα, 459 επιβάτες, 81 αυτοκίνητα, 47 φορτηγά και 3 λεωφορεία, ανα­τράπηκε λίγο μετά την αναχώρησή του από το βελ­γικό λιμάνι του Ζεερμπρύγκε. Υπό τη διοίκηση της Townsend Il1oresen, που μόλις είχε γίνει μέλος της Ρ&Ο Ferries, το πλοίο ήταν σύγχρονο, σχεδια­σμένο για χρήση στις πορθμειακές γραμμές με τη μεγαλύτερη κίνηση, με δυνατότητα να μεταφέρει μέχρι 1 .400 επιβάτες και το πλήρωμα. Η θάλασσα ήταν ήρεμη και φυσούσε μόνο μια ελαφριά ανατο­λική αύρα. Κι όμως σε 90 περίπου δευτερόλεπτα, το πλοίο γύρισε στο πλάι, στα ρηχά, κοντά στο λι­μάνι, με αποτέλεσμα 1 88 επιβάτες και μέλη του πληρώματος να πνιγούν ή να πεθάνουν από υπο­θερμία. Οι περισσότερΟΙ από αυτούς παγιδεύτη­καν μέσα στο κύτος.

Η ταχύτητα προηγείται της ασφάλειας Μερικά από τα μεγαλύτερα φερψπότ, μεταξύ των οποίων και το Herald of Free Enterpήse, διαθέτουν δύο καταστρώματα οχημάτων, πάνω και κάτω, και εξυπηρετούνται στο Ντόβερ της Αγγλίας και το Κα­λοί της Γαλλίας με διπλές ράμπες καταστρώματος. Στο Ζεερμπρύγκε όμως υπήρχε μόνο μία ράμπα, οπότε, προκεψένου η πλώρη του πλοίου να προ-σεγγίσει το επάνω κατάστρωμα, έπρεπε να χαμηλώ­

σει αντλώντας νερό για έρμα στις πρωραίες δεξαμενές. Δίνοντας έμφαση στο μικρό χρόνο ταξιδιού, το Herald of Free Enterprise είχε σχεδιαστεί για να επιταχύνει γρήγορα, φτάνοντας τους 22 κόμβους. Το πρωί της 6ης Μαρτίου, πριν αντληθεί όλο το νερό από τις δεξαμενές έρματος, το φερι­μπότ έκανε όπισθεν με την πρύμνη μπροστά, πήρε στροφι\ και τράβηξε ολοταχώς προς την ανοιχτή θάλασσα, ενώ η πλώρη του ήταν ακόμη γύρω στο ένα μέτρο χαμηλότερα. Οι οριzόντιες θύρες της πλώρης, που δεν φαί­νονταν από τη γέφυρα, ήταν ανοιχτές. Στους 15 κόμβους, το νερό έφτασε μέχρι τα καταστρώματα οχημάτων, μπαίνοντας στο πλοίο με ρυθμό 200 τό­νων το λεmό.

Γλυκόπικρη ειρωνεία Σε μια επιστολή που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 1987 ως εισαγωγή της ετήσια αναφοράς της Ρ&Ο Ferries, ο Τzέφρυ Στέρλινγκ, πρόεδρος της εταιρείας, δήλωσε: <<Μπορείτε να είστε βέβαιοι πως η ασφάλεια των πλοίων μας και των ανθρώπων που τα επανδρώνουν και που ταξιδεύ­ουν μ' αυτά είναι η κύρια προτεραιότητά μας>>. Η αναφορά της επίσημης έρευνας όμως παρουσιάzει διαφορετικά τα πράγματα: «Σε κάθε τομέα, η εταιρεία [Townsend I11oresen] ήταν "μολυσμένη" με την "ασθένεια της προχειρότητας">>, ενώ τα επίπεδα διαχείρισης αποκαλύπτουν «απίστευτη χαλαρότητα>>. Εναντίον της Ρ&Ο ασκήθηκε ποινική δίωξη. Όταν ο δικη-

Ο Ι Τ Ρ Α Γ Ω Δ Ι Ε Σ Τ Ω Ν Φ Ε Ρ Ι Μ Π Ο Τ

γόρος υπεράσπισης της εταιρείας ρωτήθηκε ποως ήταν υπεύθυνος, δή­λωσε: <<Γ ω να πούμε την αλήθεω, κανείς, αν και θα έπρεπε να είναι>>.

Οι ερευνητές επέρριψαν την ευθύνη καθαρά στην εταιρεία. Το πόρι­σμά τους ήταν ότι οι διευθυντές δεν κατανοούσαν τα καθήκοντά τους και έπρεπε να δεχτούν τη βαριά ευθύνη της θλιβερής έλλειψης καθοδήγησης προς τους ιεραρχικά κατώτερούς τους. Καθώς η έρευνα προχωρούσε, κατέστη προφανές ότι το Ναυτικό Τμήμα της εταιρείας είχε ουσιαστικά αγνοήσει συμβουλές, παράπονα και υποδείξεις των πλοιάρχων σχετικά με την ασφάλεια σε τουλάχιστον τέσσερις άλλες περιπτώσεις. Οι συνα­ντήσεις πλοιάρχων και δωίκησης ήταν σποραδικές, μία φορά μάλιστα υπήρξε κενό τεσσερισήμισι ετών.

Ωστόσο, η εξήγηση των στελεχών της δωίκησης για ης αιτίες του ναυα­γίου του Herald of Free Enterprise φαίνεται πως απέχει πολύ από την αλήθεια. Τα σύγχρονα φερψπότ είναι κατασκευασμένα ουσιαστικά σαν σχεδίες, με μια μεγάλη κατασκευή και πόρτες σης δύο άκρες τους. Τ α οχή­ματα μπαίνουν από τη μία και βγαίνουν από την άλλη. Πριν από το 1987 τα σκάφη αυτά κατασκευάzονταν χωρίς διαχωριστικά φράγματα στα κύ­ρια καταστρώματα οχημάτων. Έτσι ελαχιστοποιούνταν το κόστος κατα­σκευής και δεν εμποδιzόταν η ροή των οχημάτων, αλλά δυστυχώς ούτε και η ενδεχόμενη ροή νερού. Η απουσία φραγμάτων διευκόλυνε την ε­λεύθερη κίνηση του θαλασσινού νερού από τα δεξιά προς τα αριστερά και από τη μία άκρη του σκάφους στην άλλη. Παρά ης ανησυχίες, φαίνεται πως αυτός ο παράγοντας αγνοήθηκε, με αποτέλεσμα το Σεπτέμβρω του 1994 να συμβεί άλλη μία τραγωδία σε φερψπότ. Το σκανδιναβικό φερι­μπότ Estonia βούλιαξε υπό παρεμφερείς συνθήκες. Το <<γείσο>> της πλώ­ρης ξεκόλλησε, η μπροστινή ράμπα άνοιξε και το θαλασσινό νερό πλημ­μύρισε το κατάστρωμα οχημάτων κάνοντας το πλοίο εξαιρετικά aσταθές.

Αυτά τα ατυχήματα δεν ήταν τα πρώτα που έπληξαν τα φερψπότ. Λι­γότερο γνωστή από ης καταστροφές των Herald of Free Enterprise και E­stonia ήταν αυτή του European Gateway, ενός βρετανικού φερψπότ που μετέφερε μόνο πλήρωμα και φορτίο και το οποίο ανατράπηκε και βούλια­ξε το 1982 ύστερα από σύγκρουση με άλλο σκάφος. Ο λόγος που βούλια­ξε αποδόθηκε και πάλι στο πλημμύρισμα του καταστρώματος αυτοκινή­των του European Gateway.

Η βωμηχανία των φερψπότ κατηγορι\θηκε ότι απομάκρυνε την προ­σοχή από ης σχεδιαστικές ατέλειες των πλοίων της. Λίγο μετά την κατα­στροφή στο Ζεερμπρύγκε, τα πρακτικά της Βουλής των Κοινοτήτων της Αγγλίας αποκαλύπτουν ότι η τότε πρωθυπουργός Μάργκαρετ Θάτσερ δήλωσε: <<Το πρόβλημα βρίσκεται στη σχεδίαση αυτών των σκαφών, και θα πρέπει να γίνει κάτι πολύ σύντομα για να καθησυχάσουμε την κοινή γνώμη». Κι όμως, δύο μέρες μετά τη δήλωσή της, η κυβέρνηση της Αγ­γλίας ακολούθησε τελείως διαφορετική γραμμή, καθώς λέγεται πως εξα­γοράστηκε από τη βωμηχανία φερψπότ. Ο γενικός γραμματέας του Υ­πουργείου Μεταφορών βεβαίωσε: <<Η απώλεια του Herald [ of Free Enter­prise] δεν οφειλόταν σε σχεδιαστικά προβλήματα. Οφειλόταν εξ ολοκλή­ρου σε εσφαλμένους χειρισμούς>>.

Στα επίσημα πρακτικά μιας συνεδρίασης του κοινοβουλίου σχετικά με το θέμα της ασφάλειας των φερψπότ μετά την απώλεω του Estonia, σης 21

ο Ο Τζέφρυ Σ τέρλινγκ CBS, πρόεδρος της Ρ&Ο το 1 987. Η επίσημη έρcυνα για την καταστροφή του Herald of Free Enterprise κατηγόρησε την παιρεία για προχειρότητα και για απίστcυτη χαλαρότητα στα επίπεδα διοίκησης.

Το ναυάγιο του Herald of Free Enterprise. Άραγε η καταστροφή οφειλόταν σε επικίνδυνες κατασκcυαστικές ατέλειες;

1 49

Σ ΚΑ Σ Μ Ο Σ !

Οικογένειες θυμάτων του ατυχήματος του Herald of Free Enterprise.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Φεβρουαρίου 1996, επωημαίνετω όη το 73% όλων των ναυηκών ατυχη­μάτων προκαλεί τω από ανθρώπινο σφάλμα. Στην περίπτωση όμως της καταστροφι)ς του βρετανικού φερψπότ το 1987, ο νέος τότε βουλευτής Πωλ Φλυν υπαινίχθηκε όη η πρωθυπουργός σωστά εvτόπωε το πρόβλη­μα σε κατασκευασηκό σφάλμα κω όη η βρετανική κυβέρνηση αποφάσωε να αλλάξει τη στάση της κατόπιν πιέσεων που της άσκησε ηβωμηχανία των φερι�mότ.

Η δι)λωση του Φλυν στη Βουλή το 1996 αποκάλυψε όη 13 χρόνω μετά το πρώτο ναυάγιο βρετανικού φερψπότ η Βασιλική Ακαδημία Μηχανι­κής ανακοίνωσε πως η λύση γω ης θεμελιώδεις σχεδωσηκές ατέλειες τέτοιων σκαφών εξακολουθούσε να μην εφαρμόzεται στα φερψπότ που είχαν κατασκευαστεί πριν από το 1990 και εφαρμόστηκε μόνο σε ορωμέ­να που κατασκευάστηκαν μετά. Αυτό που είνω ιδωίτερα ανησυχηηκό σε σχέση με τη μυσηκότητα δεν είνω τόσο η αδωφορία των ναυηλωκών εταιρειών γω το επίπεδο ασφάλεως, αν κω αυτό ήδη είνω aξιόμεμπτο, αλλά το προπέτασμα καπνού που λέγεται πως δημιούργησε η βρετανική κυβέρνηση, γω να απομακρύνει την προσοχή από ης επικίνδυνες σχε­δωσηκές ελλείψεις των σκαφών, προκειμένου, όπως ειπώθηκε, να κα­τευνάσει ης πιέσεις των πλοιοκτητών.

Bjorkman, Α. Ψέματα και αλήθειες για το ατύχημα του πλοίου Estonia. Κεφάλαιο 5. Ιανουάριος 1 998. The Heiwa Co. Ενημέρωση στο Δίκτυο, Μάιος 2000.

Lawrence & Weber. Business and Society (Νέα Υόρκη). 1 996. http:/ /busi ness.unisa.edu .au/ corpesp/ case _ studies/ study 3 .htm

www.heiwaco.tripod.com/news.htm.

Boyd, C. Καταστροφή του φεριμπότ Herald of Free Enterprise. Πιλοτικές Μελέτες Εταιρικής Πολιτικής των Post, Frederick,

1 50

Hansard. Αnοσnάσμοτο πρακτικών της Βουλής των Αντιnροοώnων της 21ης Φε6ροuορίου 1 996: Στήλες 281 -284. www.parliament.the-stationery-office.co.uk/pa/cm199596/ cmhansr/60221-01 .htm

6 . Τα μυστικά των ακτίνων Χ Οι περισσότεροι κάτοικοι της Βρετανίας άνω των 50 ετών θα θυμούνται όη μπορούσαν να πάνε στο υποδηματοπωλείο και να σταθούν σε μια μικρή ε­σοχή στη βάση μιας εντυπωσιακής μηχανής που λεγόταν φθοριοσκόπιο. Κοίταzαν σε μια οθόνη και τα κόκαλα των ποδιών τους εμφανίzονταν ως εκ θαύματος μέσα σε ένα aπόκοσμο πρασινωπό φως. Επρόκειτο για μια καθημερινή εφαρμογή των ιδιο­τήτων των ακτίνων Χ. Με το φθοριοσκόπιο μπο­ρούσε κανείς να διαπιστώσει αν τα παπούτσια ενός παιδιού που μεγάλωνε του ταίριαzαν σωστά. Είχε γίνει ευρέως αποδεκτό και υπολογίστηκε ότι κά­ποια στιγμή στη δεκαετία του 1950 υπήρχαν 10.000 τέτοιες μηχανές εν χρήσει. Ωστόσο, τα μι1χανήματα ακτίνων Χ συνιστούσαν απειλή για την υγεία, κάη που αρχικά κανείς δεν είχε συνειδητοποιήσει. Αλλά ακόμη και όταν αποκαλύφθι1κε ο κίνδυνος, πολλοί ακτινολόγοι συνέχισαν να επιμένουν ότι η ακτινοθεραπεία ήταν ασφαλής. Αυτή η επιμονι\ των γιατρών, που δεν ήθελαν να αποδειχτεί το σφάλμα τους αποσκοπώντας στο κέρδος, υπέθαλ­ψε ένα κλiμα συγκάλυψης, διαφορεηκά πολλοί άν­θρωποι θα μπορούσαν να είχαν σωθεί από ασθέ­νειες που απείλησαν τη zωή τους.

Μια εκπληκτική εφεύρεση Το 1895 ο Βίλχελμ Ραίντγκεν έκανε μια εκπληκηκή ανακάλυψη: μπορούσε να παράγει μια αόρατη ηλεκτρομαγνητική ακτίνα, ένα είδος ραδιενέργειας, που διαπερνούσε την ύλη και επέτρεπε να παρατηρηθεί η εσωτερική δομή του ανθρώπινου σώματος. Αυτές οι ακτίνες χαιρετίστηκαν ως θαυματουρ­γό όπλο στη μάχη κατά των ασθενειών και των τραυμάτων. Με τις ακτίνες Ραίντγκεν, ή ακτίνες Χ όπως ονομάστηκαν, μπορούσες να δεις το κάταγμα σε ένα κόκαλο, να εντοπίσεις ίχνη βλάβης από φυματίωση στους πνεύμονες και, φυσικά, να διαπιστώσεις αν το παιδί σου χρειαzόταν καινούρια παπού­τσια. Οι γιατροί έσπευσαν να πάρουν μηχανήματα ακτίνων Χ και τα χρησι­μοποιούσαν με την παραμικρή αφορμή, για να προσδιορίσουν τη φύση κά­θε προβλήματος, ακόμα και του πιο ασήμαντου. Αλλά και 01 ασθενείς ι)θε­λαν να τους βγάzουν ακτινογραφίες, περίπου όπως θέλουν σήμερα να βγαίνουν από το ιατρείο με μια συνταγή στα χέρια.

Σύντομα 01 ειδικοί άρχισαν να αναzητούν νέες ευκαιρίες για να εφαρ­μόσουν την επαναστατική τους τεχνολογία. Στα χρόνια λίγο πριν από το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο κατέστη σαφές ότι επανειλημμένες δόσεις ακτίνων Χ επηρέαzαν ορισμένους ιστούς και όργανα του σώματος· μία από τις επι­mώσεις ήταν η συρρίκνωση του θύμου αδένα σε βρέφη. Η ιατρική έρευνα είχε ι)δη αποδείξει ότι ο θύμος αδένας είχε άμεση σχέση με την ανάπτυξη του ανοσοποιητικού συστήματος κατά τους πρώτους μήνες της zωής. Σε ένα νεογέννητο βρέφος ο αδένας είναι μεγάλος, ύστερα από ένα χρόνο όμως συρρικνώνεται, μέχρι που το παιδί έχει πλέον αποκτι)σε1 αντοχή στις μολύνσεις. Στα τέλη της δεκαετίας του 1940 εξαπλώθηκε στους ιατρικούς

Λήψη ακτινογραφίας από το χέρι ενός κοριτσιού το 1 952, προτού ακόμα γίνουν κατανοητοί οι κίνδυνοι της ακτινοβολίας. Τα μέτρα ασφαλείας ήταν λίγα και ατελή.

1 5 1

Σ Κ Α Σ Μ Ο Σ !

Ο καθηγητής Βίλχελμ Κόνραντ Ραίντγκεν (1 845-1 923), που ανακάλυψε τις ακτίνες Χ.

Η Μαρί Κιουρί, που κέρδισε το βραβείο Νόμπελ Φυσικής το 1 903 και το βραβείο Νόμπελ Χημείας το 1 9 1 1 . Η Κιουρί ήταν ο πρώτος άνθρωπος που ανακάλυψε τα ραδιενεργά στοιχεία πολώνιο και ράδιο. Πέθανε από λευχαιμία, γεγονός που εκ των υστέρων συσχετίστηκε με την εργασία της με το ράδιο.

ο

1 52

κύκλους η φήμη όη η υποβολή νηπίων οε ακηνοθεραπεία μπορούσε να το­νώσει το ανοσοποιηηκό τους σύστημα. Έτσι, ακόμα και βρέφη που έπασχαν από απλό κρυολόγημα υποβάλλονταν σε ακηνοθεραπεία. Αργότερα, η ίδω τεχνική έγινε της μόδας γω να συρρικνώνοvτω οι αμυγδαλές και οι αδενοει­δείς εκβλαστήσεις, ακό�u1 κω γω τον καθαρισμό της ακμι\ς.

Οι γιατροί απορρίπτουν ης έρευνες Το 1950 όμως, δύο γωτροί, 01 ΜπΤz. Ντάφυ και Π.Τz. Φπzέραλντ, ανέλυ­σαν τους φακέλους 28 παιδιών με καρκίνο του θυρεοειδούς, δύο από τα οποία είχαν ήδη πεθάνει. Αποκαλύφθηκε όη εννέα από τους ασθενείς εί­χαν υποβληθεί σε ακηνοθεραπεία σε ηλικία μικρότερη του ενός έτους γω να συρρικνωθεί ο θύμος αδένας τους. Όταν η έκθεσή τους δημοσιεύτηκε στο ωτρικό περιοδικό Cancer, επικρίθηκε έντονα από τους επαγγελματίες που υποστήριzαν την ακηνοθεραπεία. Μάλιστα, κατέβαλαν προσπάθειες να δυσφημίσουν τους δύο γιατρούς βασιzόμενοι στο όη το δείγμα τους ι1-ταν πολύ μικρό γω να είναι σημανηκό.

Παρ' όλα αυτά 01 αμφιβολίες παρέμειναν και το 1952 δημοσιεύτηκε μια δεύτερη εργασία από δύο Αμερικανούς, τους Γκόλντμπεργκ και Τσώκοφ, που έδειχνε όη ηραδιενέργεω, που στα πειράματά τους εκπε�mόταν από ρα­διενεργό ιώδιο, υποβοηθούσε την ανάπτυξη καρκίνου του θυρεοειδούς σε aρουραίους. Έβγαλαν το συμπέρασμα πως τα προηγούμενα συμπεράσματα των Ντάφυ και Φπzέραλvτ ήταν σωστά. Και πάλι όμως άλλα μέλη του ωτρι­κού κατεστημένου χλεύασαν την εργασία τους, υποστηρίzοvτας όη τα πειρά­ματα σε aρουραίους δεν αποδείκνυαν τίποτα γω ης επιπτώσεις των ραδιε­νεργών ουσιών στους ανθρώπους.

Τελική υποχώρηση στην αλήθεια Μόλις το 1970 οι επικρπές της ακηνοθεραπείας κατόρθωσαν να πείσουν για ης θανάσιμες επιπτώσεις των ακτίνων Χ. Μω μελέτη που δημοσιεύτηκε στο New England Jσurnal of Medίcίne αποκάλυψε όη το 15% των ασθενών με καρ­κίνο του θυρεοειδούς σε ένα μεγάλο πληθυσμωκό δείγμα είχαν δεχτεί ακτί­νες Χ όταν ιΊταν πωδιά γω τη συρρίκνωση δωφόρων αδένων. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, ο αριθμός των ανθρώπων που είχαν εκτεθεί σε τέτοιου είδους κίνδυνο είχε ξεφύγει από κάθε όριο. Μια μελέτη στο Σικάγο διαπίστω­σε πως η υγεία 70.000 ανθρώπων της περιοχής ίσως είχε επίσης επηρεαστεί από ης ακτίνες Χ. Μόλις το 1973 σταμάτησε η γενικευμένη χρήση των μηχα­νημάτων ακτίνων Χ και οι δόσεις τους καθορίzοvταν πλέον αυστηρά, ώστε να ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος για τον αποδέκτη τους.

Πρόσφατα στοιχεία δείχνουν όη 01 ακτίνες Χ στην ιατρική είναι βασική αι­τία καρκίνου κω στεφανιαίας νόσου. Το Κέντρο Μηχανημάτων και Ραδιολο­γικής Υγείας στη Διεύθυνση Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ έχει επίσης δηλώσει όη το ένα τρίτο των δωγνωσηκών εξετάσεων ακτίνων Χ, που εξα­κολουθούν να είναι καθιερωμένες, δεν είναι απαραίτητες και μπορούν να βλάψουν την υγεία του ασθενούς. Από τα υπόλοιπα δύο τρίτα των εξετάσε­ων οι περισσότερες χορηγούν μεγαλύτερη δόση ακηνοβολίας στον ασθενή απ' όσο είναι απαραίτητο για μια πλήρη διάγνωση. Το Μάιο του 1996 η Αυ­στραλιανή Εταιρεία Ραδιοτηλεόρασης παρουσίασε μια έρευνα που υποστή­ριzε όη στη Βρετανία οι γιατροί εξακολουθούν να υποτιμούν τους κινδύνους της ακηνοθεραπείας και να θέτουν σε κίνδυνο ης zωές των ασθενών τους.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Αιτίες καρκινώματος και οζιδίων του θυρεοειδούς. Κεφάλαιο 1 8. Thyroid Manager. 1 4 Μαlου 2002. www.thyroidmanager.org/chapter18/18-cause.htm

Υποσημειώσεις. Κεφάλαιο 1 7. Έκθεση ACHRE. Χωρίς ημερομηνία. http:/ /tis-nt.eh.doe.goν/ohre/roadmap/achre/chap7 _fn.html

ΤΑ Μ Υ Π Ι ΚΑ Τ Ω Ν Α κτ Ι Ν Ώ Ν Χ

Η ραδιογραφία στα σύγχρονα νοσοκομεία έχει εξελιχθεί τόσο, ώστε οι δόσεις των ακτίνων Χ σήμερα είναι πολύ χαμηλότερες απ' όσο οτο παρελθόν. Ο ακτινολόγος πηγαίνει πίσω από μία προστατευτική οθόνη πριν χορηγήσει τη δόση στον ασθενή .

Κίνδυνος βλαβών και μη θεραπευτική έρευνα με παιδιά. Κεφάλαιο 7. Έκθεση ACHRE. Χωρίς ημερομηνία. http:/ /tis-nt.eh.doe.goν /ohre/roadmap/achre/chap7 _3.html

Φάκελοι ακτίνων Χ. Foυr Corners. Austra/ian Broadcasting Corporation. 20 Μαlου 1 996. www.abc.net.au/4corners/stories/s72923.htm

1 5 3

6 . .J Concorde

ο 25 Ιουλίου 2000: Φλόγες ξεπηδούν από το Concorde της Air France λίγα δευτερόλεπτα πριν συντριβεί στην Γκονές, κοντά στο αεροδρόμιο Ρουασύ στο Παρίσι.

Τ ο Γ ραφείο Ερευνών Αεροπορικών Ατυχημάτων της Γαλλίας εξέδωσε μια προκαταρκτική έκθεση που περιείχε τη φωτογραφία μιας μεταλλικής ταινίας, μάλλον από άλλο αεροπλάνο, που βρέθηκε στο διάδρομο απογείωσης του αεροδρομίου Ρουασύ στο Παρίσι μετά το τρομερό ατύχημα του Concorde. Από την αρχή της έρευνας, οι ειδικοί υπ έθεσαν ότι αυτή η ταινία, μήκους 43 εκατοστών, έκανε τη ρόδα του αεροπλάνου να εκραγεί.

1 54

Το καλοκαίρι του 2000 ο κόσμος έγινε μάρτυρας ενός φρικτού θεάματος στην τηλεόραση. Είδε ένα Concorde της Air France να απογειώνεται από το αεροδρόμιο Σαρλ ντε Γκωλ στο Παρίσι, να σέρνει πίσω του μια ουρά από φλεγόμενα καύσιμα και να εκρήγνυται. Πάνω από 100 άνθρωποι σκοτώθηκαν. Σε τι βαθμό το κοινό αγνοούσε τους ενδεχόμενους κινδύ­νους της πτήσης με Concorde; Οι υπεύθυνοι καυχιούνταν δημοσίως για το άσπιλο ιστορικό ασφαλείας του Concorde, ενώ ο στόλος των υπερη­χητικών επιβατηγών είχε εκατομμύρια μίλια πτήσης σε διάστημα 30 και πλέον χρόνων. Ένας πρώην διευθυντής της NASA περιέγραψε την πε­ρίπλοκη και επιτυχημένη τεχνολογία του ως εφάμιλλη εκείνης για την αποστολή ανθρώπων στη σελήνη.

Σχεδιαστικά ελαττώματα Ωστόσο, αυτή η εξεzητημένη επιστήμη είχε μια κρυφή αδυναμία, που τελι­κά αποδείχτηκε καταστροφική. Για να καταλάβουμε τη φύση της θα χρεια­στεί μια σύντομη <<βουτιά>> στην τεχνολογία των δυνατοτήτων του Con­corde. Όταν το αεροσκάφος ταξιδεύει με τόσο μεγάλες ταχύτητες, προκα­λούνται τριβές καθώς ο αέρας περνά πάνω από την επιφάνεια των φτε­ρών και της ατράκτου. Αν η τριβή αυτή δεν αντισταθμιστεί, αναπτύσσο­νται στο αεροπλάνο θερμοκρασίες τέτοιες, που το μεταλλικό του περίβλη­μα κινδυνεύει να λιώσει. Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, έπρεπε να επινοηθεί ένα αποτελεσματικό σύστημα ψύξης. Η λύση ήταν να χρησιμο­ποιηθούν τα καύσιμα της πτήσης. Υπάρχει τεράστιος όγκος καυσίμων σε

10 δεξαμενές δΙάσπαρτες στο δέλτα των φτερών καΙ στην άτρακτο. Κατά τη δ1άρκεω των πτήσεων, τα καύσψα τροφοδοτούν ης τέσσερΙς μηχανές Olympus, αλλά, αντίθετα με τα συμβαηκά εΠΙβατηγά, κυκλοφορούν κω μέσα από σωλήνες γω να ψύχουν το αεροσκάφος. ΕπΙπλέον, αντλούντω από μπροστά καΙ πίσω σε δ1άφορες φάσεΙς της πτήσης γω τη ρύθμωη του κέντρου βάρους, κάη που εξαρτάτω από το αν το αεροπλάνο ταξΙδεύΕΙ με υπερηχηηκές ή υποηχηηκές ταχύτητες.

Δεν είχε μελετηθεί όμως επαρκώς το όη η τεχνολογία της κυκλοφο­ρίας εύφλεκτων καυσίμων γύρω από το αεροσκάφος το καθωτούσε ευά­λωτο σε κάθε τυχαία σύγκρουση που θα τρυπούσε το περίβλημα καΙ θα δωπερνούσε το σύστημα κυκλοφορίας καυσίμων. Ούτε δόθηκε δημο­σΙότητα στο γεγονός όη το Concorde είχε ωτορ1κό προβλημάτων στους τροχούς εξαηίας των μεγάλων φορτίων που μετέφερε κω των υψηλών ταχυτήτων προσγείωσης κω aπογείωσης. Σης 9 Νοεμβρίου 1981 το Ε­θνΙκό ΣυμβούλΙΟ Ασφάλεως Μεταφορών (NTSB) στην ΟυάσΙνγκτον έγραψε σης γαλλΙκές αρχές ενημερώνοντάς τες όη σε μω περίοδο 20 μη­νών, μεταξύ Ιουλίου 1979 κω Φεβρουαρίου 1981, σε τέσσερΙς περΙΠτώ­σΕΙς τα Concorde της Air France, που πετούσαν από τα δΙεθνή αεροδρό­μω Νηουλ κω Κέννεντυ, είχαν προκαλέσεΙ καταστροφΙΚά ατυχήματα όταν τρΕΙς δεξαμενές καυσίμων στο αρωτερό φτερό τρύπησαν από θραύ­σματα που έκοψαν ηλεκτρΙκά καλώδω κω υδραυλΙκούς σωλήνες, προ­καλώντας δωρροή καυσίμων· στο Νηουλ συνέβησαν παρόμοω περΙ­σταηκά, με καταστροφή των ελασηκών σης 21 Ιουλίου 1979 κω ξανά το 1981 . Άλλο ένα περωταηκό με σκασμένα λάσηχα σημΕΙώθηκε στο αερο­δρόμΙΟ Κέννεντυ τον ΟκτώβρΙΟ του 1979. Το NTSB προΕΙδοποίησε όη <<η επανάληψη τέτ01ων περωταηκών κω η αντίδραση του πληρώματος στα ΠΙΟ πρόσφατα επεωόδω προκαλεί σοβαρές ανησυχίες>>. Σε δύο περΙ­πτώσΕΙς, το πλήρωμα σήκωσε το σύστημα προσγείωσης παρά τα σκασμέ­να λάσηχα. Το ένα πέταξε μέχρΙ το ΠαρίσΙ, ενώ το άλλο αναγκάστηκε να προσγΕΙωθεί στη Νέα Υόρκη εξαηίας βλαβών στη μηχανή.

Η καταστροφή χτυπά Σης 25 Ιουλίου του 2000, πυροδοτήθηκε μω σεφά γεγονότων, όταν από ένα υποηχηηκό εμπορΙκό αεροσκάφος, που χρησψοποίησε τον ίδΙΟ δΙάδρομο που θα έπαφνε το Concorde στο Σαρλ ντε Γκωλ, έπεσε

Ο τόπος συντριβής του Concorde της Air France. Οι πυροσβιΞστες σβήνουν τη φωτιά στα απομεινάρια του αεροσκάφους μετά το ατύχημα.

1 55

Σ Κ Α Σ Μ Ο Σ !

Όπως φαίνεται στην επάνω εικόνα, όταν έσκασε το λάστιχο του Concorde της Air France, θραύσματα εκτινάχτηκαν πάνω στο αριστερό φτερό, τρυπώντας τις δεξαμενές καυσίμων, που πήραν φωτιά σχεδόν αμέσως. Η κάτω εικόνα δείχνει τη θέση των μηχανών και των δεξαμενών καυσίμων, όπου τα καύσιμα κυκλοφορούσαν συνέχεια για να ψύχουν το αεροσκάφος.

Ο Ζαν-Συρίλ Σπινετά, πρόεδρος της Air Fraπce, αντιμετωπίζει τους δημοσιογράφους μετά τη συντριβή του Coπcorde στο Παρίσι. Παραμένουν ωστόσο αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με το γιατί η εταιρεία δεν έλαβε υπόψη της την προειδοποίηση του Εθνικού Συμβουλίου Ασφάλειας Μεταφορών παρά μόνο μετά την καταστροφή.

r---ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

----

Μηχανή 4

Μηχανή 3

Μηχανή 2

Δευτερεuουσες δεξαμενές μεταφοράς Μηχανή 1

τυχαία στο τσιμέντο μια μεταλλική ταινία 25 εκατοστών. Όταν το Con­corde πλησίαzε την ταχύτητα aπογείωσης (320 χιλιόμετρα την ώρα), μεταλλικά θραύσματα από την ταινία τρύπησαν και έσκασαν ένα λά­σηχο, εκσφενδονίzοντας βαριά κομμάηα του πάνω στα φτερά. Οι δεξα­μενές καυσίμων τρύπησαν, προκαλώντας μεγάλη διαρροή πάνω σης καυτές μηχανές και το αριστερό φτερό πήρε φωηά. Μέσα σε λίγα λεπτά οι 109 επιβάτες, το πλήρωμα κω 4 άτομα που βρίσκονταν στο έδαφος ή­ταν νεκροί.

Το αποτέλεσμα ήταν να ακινητοποιηθεί ο στόλος των Concorde μέ­χρι το Νοέμβριο του 2001 . Στο διάστημα αυτό οι βεληώσεις που απαπή­θηκαν για να καταστούν ασφαλή στοίχισαν στη British Airways γύρω στα 17 εκατομμύρια στερλίνες. Οι δεξαμενές καυσίμων είναι πλέον ενι­σχυμένες με προστατευηκούς θωρακισμένους πίνακες Keνlar κω η τε­χνολογία των τροχών έχει σχεδιαστεί εκ νέου από τη Michelin. Παρα­μένουν ωστόσο τα ερωτήματα γιατί τελικά οι υπεύθυνοι των βρετανι­κών κω γαλλικών αερογραμμών δεν έλαβαν έγκαιρα υπόψη τους την προειδοποίηση του NTSB και γιατί το NTSB δεν δημοσίευσε λεπτομερή στοιχεία για τους κινδύνους που διέτρεχαν οι επιβάτες του Concorde παρά μόνο τον Ιούλιο του 2000.

Οι ΗΠΑ επισημαίνουν προβλήματα στους τροχούς του Concorde. BBC News Online. 28 Ιουλίου 2000.

Οι ΗΠΑ προειδοποιούν για κινδύνους των τροχών. BBC News Online. 28 Ιουλίου 2000. http:/news.bbc.co.uk/hi/english/world/europe/newsid_85600/ 856423.stm

http:/ news.bbc.co. uk/hi/ eng lish/world/ europe/ newsid _

85600/8561 73.stm

1 56

- Το ανθρώπινο κόστος

7 Το ανθρώπινο κόστος Λίγοι θα διαφωνούσαν με την άποψη ότι οι πιο απαράδεκτες πτυχές του

επιστημονικού απορρήτου είναι εκείνες που καταπατούν και παραβιάζουν

τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η επιστήμη μπορεί να εφαρμοστεί για καλό ή

για κακό σκοπό, και υπήρξαν πάρα πολλές περιπτώσεις στα τελευταία 1 00

χρόνια όπου η επιστημονική γνώση χρησιμοποιήθηκε για λάθος λόγους,

προκαλώντας ανθρώπινη δυστυχία. Όποιος έχει δει στην τηλεόραση τα

ρεπορτάζ για τους Κούρδους του Ιράκ που έχουν εκτεθεί σε χημικά όπλα ή

την οδύνη των κατοίκων της Μ ποπάλ, όταν η αμέλεια μιας εταιρείας

προκάλεσε τη διαφυγή ενός νέφους δηλητηριώδους αερίου πάνω από την

πόλη, δεν μπορεί να νιώσει πολλή συμπάθεια για τους δράστες.

ο Ο Χέρμαν Γκαίρινγκ ατις δίκες της Νυρεμβέργης, που έγιναν μεταξύ 1 945 και 1 949 για να δικαστούν ηγετικό στελέχη των Ναζί για εγκλήματα πολέμου κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Γιατροί και επιστήμονες κατηγορήθηκαν για πειράματα σε ανθρώπους ατα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εργασίας. Οι δίκες οδήγησαν στη δημιουργία του Κώδικα της Νυρεμβέργης, που ορίζει ότι οι άνθρωποι που υποβάλλονται αε πειράματα πρέπει να είναι εθελοντές.

1 58

Η κατάσταση ωστόσο επιδεινώνεται κατακόρυφα, όταν οι ένοχοι επιχειρούν να καλύψουν τα ίχνη τους και να αποκρύψουν την κακοποιό τους δρά­ση. Έτσι, η προσπάθειά τους να αποκρύψουν τη δράση τους και να αρνηθούν την ευθύνη τους είναι εγκληματΙΚή, επειδή αυτό συχνά παρατείνει τη δυ­στυχία των θυμάτων και το χρόνο που χρειάzεται για να τους δοθεί δίκαιη αποzημίωση. Α ν οι zωη­κές λεπτομέρειες για τα ατυχήματα ή τα εγκλήματα δεν δοθούν σύντομα, μπορεί να καταστεί αδύνα­τον να δοθεί ιατρΙΚή βοήθεια στους πάσχοντες.

Συχνά, θέλοντας να μεγιστοποιήσουν τα κέρ­δη των μετόχων τους, οι εταιρείες κάνουν περΙΚο­πές στον τομέα των μέτρων ασφαλείας και των περιβαλλοντικών πολιτικών τους. Αυτό ισχύει ι­διαίτερα σης υποανάπτυκτες περιοχές του πλα-νήτη, όπου οι έλεγχοι είναι ελαστικοί, η δημόσια

κατακραυγή κατά της περιβαλλοντικής μόλυνσης περιορισμένη και οι ερευνητές συχνά δυσκολεύονται να βρουν επιτόπου στοιχεία. Μια από ης βασικές καταγγελίες εναντίον των δραστηριοτήτων της θυγατρικής τής Shell στη Νιγηρία ήταν ότι η εταιρεία δεν είχε λάβει αρκετά μέτρα για να διαφυλάξει το περιβάλλον στο δέλτα του Νίγηρα. Δύσκολα μπο­ρούμε να φανταστούμε τέτοιες ελλείψεις να γίνονται ανεκτές στα πρά­σινα προάστια της Βόρειας Αμερικής ή της δυτικής Ευρώπης.

Σε κάποιες περιπτώσεις, η παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμά­των με το πρόσχημα του απορρήτου είχε έντονες και μακρόχρονες επι­πτώσεις στην κοινωνική συμπεριφορά. Δεκάδες χρόνια μετά τη λήξη του πειράματος Τάσκεγκη για τη σύφιλη το 1972, πολλοί μαύροι Αμερι­κανοί διστάzουν να συμμετάσχουν σε ιατρικές μελέτες, ενώ ένα μικρό ποσοστό πιστεύει πως ο ιός HIV τούς μεταδόθηκε σκόπιμα από ης κρα­τικές αρχές των ΗΠΑ, που απαρτίzονται κυρίως από λευκούς.

Η μυστικότητα για επιστημονΙΚά πειράματα σε καιρό πολέμου αναπό­φευκτα δίνει μερΙΚά από τα mo φρΙΚτά παραδείγματα. Κατά τον Β' Παγκό­σμιο Πόλεμο οι αρχές των Nazί στη Γερμανία αντιμετώπιzαν τους τροφί-

μους των στρατοπέδων συγκέντρωσης ως κρατική ιδιοκτησία και επομέ­νως δίχως ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτό επέτρεπε στους εmστήμονες, ιδι­αίτερα στο χώρο της ιατρικής, να κάνουν πειράματα μεγάλης κλίμακας στους φυλακισμένους χωρίς ηθικούς ενδοιασμούς και χωρίς να σκέφτο­νται ης συνέπειες. Αυτοί οι άνθρωποι παγιδεύτηκαν σε έναν φαύλο κύ­κλο κτηνωδίας, καθώς, με το τέλος του πολέμου, έκαναν aπελπισμένες απόπειρες να καλύψουν ης ενέργειές τους, σκοτώνοντας τους επιzώντες, ώστε να μη δώσουν στοιχεία για όσα είχαν συμβεί πίσω από τα αγκαθωτά συρματοπλέγματα και τους ηλεκτροφόρους φράχτες.

Όμως οι Ναzί δεν ήταν οι μόνοι που πειραματίστηκαν με ανθρώπους κατά τον πόλεμο. Ο aυτοκρατορικός ιαπωνικός στρατός ήταν εξίσου ένοχος για μυστικές παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων όταν ίδρυσε τη διαβόητη Μονάδα 731 κοντά στην πόλη Χαρμπίν, στη βόρεια Μαντσουρία. Ακόμα και στη Βρετανία, όπου το πολιτικό κατεστημένο και ο εθνικός τύπος καταδίκαzε τα πειράματα της Γερμανίας, ο στρατός, με την υποστήριξη της κυβέρνησης, χρησιμοποιούσε τους ίδιους τους στρατιώτες του ως πειραματόzωα σε μελέτες χημικών όπλων χωρίς τη συγκατάθεσή τους και τους εξαπατούσε λέγοντάς τους ότι αναzητούσαν θεραπεία για το κρυολόγημα.

ΚάποΙες φορές είναΙ δύσκολο να βρεθούν ακρΙβή στΟΙΧΕία ΟΕ υποανάπτυκτα μέρη του κόσμου. Ωστόσο στην περίπτωση της θυγαψ1κής τής Shell στη ΝΙγηρία δΙατυπώθηκαν κατηγορίες ότΙ δεν έλαβε αρκετά μέτρα γΙα την προστασία του πφβάλλοντος από τη ρύπανση με πετρέλωο στο δέλτα του Νίγηρα.

1 59

Πόρτον Ντάουν

Μια επισκέπτρια κοιτάζει μιΞσα από το παράθυρο ενός εργαστηρίου όπου απαγορεuεται η είσοδος, στο Πάρτον Ντάουν, στα βρετανικά εργαστήρια άμυνας κατά του μικροβιακοu πολέμου.

1 60

Τις δεκαετίες μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι αγγλικές εγκαταστάσεις οπλικών ερευνών στο Πάρτον Ντάουν του Γουίλτοιρ έγιναν στα μάτια του κοινού συνώνυμες των ύποπτων και μυστι­κών δραστηριοτήτων. Το Πάρτον Ντάουν ιδρύθη­κε λίγο μετά το τέλος των εχθροπραξιών του Α' Παγκόσμιου Πολέμου το 1918, αλλά είχε μια δια­κριτική παρουσία ως τη δεκαετία του 1950, όταν πολλοί πρώην στρατιώτες προσφέρθηκαν εθελο­ντικά ως «πειραματόzωα» για ένα πρόγραμμα που, όπως ισχυρίστηκαν, διαφημιzόταν ως έρευνα για να βρεθεί θεραπεία για το κοινό κρυολόγημα. Φαίνεται όμως ότι στρατολογήθηκαν για να εκτε­θούν σε αέρια νεύρων και σε άλλους χημικούς και βιολογικούς παράγοντες.

Μέρος αυτής της σκοτεινής υπόθεσης ήρθε ξα­νά στο φως στα ΜΜΕ το 2002, όταν ο εισαγγελέας της Αγγλίας ανακοίνωσε ότι θα πραγματοποιούσε νέα έρευνα σχετικά με τον ύποπτο θάνατο του Ρό­

ναλντ Μάντισον, ενός 20χρονου μηχανικού της RAF που είχε στρατολο­γηθεί στο Πάρτον Ντάουν το 1952. Ο Μάντισον είχε μπει σε έναν ειδικό θάλαμο, που στη συνέχεια σφραγίστηκε, και στο δέρμα του μπράτσου του τοποθετήθηκε μια σταγόνα του χημικού σαρίν (που χρησιμοποιήθη­κε στην τρομοκρατική επίθεση στο μετρό του Τόκυο το 1995). Η αρχική έρευνα του 1953 είχε καταλήξει ότι ο Μάντισον πέθανε από ασφυξία και η ετυμηγορία ήταν ότι οφειλόταν σε ατύχημα. Η έρευνα όμως χαρακτη­ρίστηκε απόρρητη με την αιτιολογία της «εθνικής ασφάλειας». Πρώην εθελοντές στις εγκαταστάσεις είπαν ότι αυτή η έρευνα θα «ξεσκέπαzε ένα λάκκο με φίδια, που όμοιά τους δεν έχετε ξαναδεί>>. Τον Απρίλιο του 2002 ο εισαγγελέας της Αγγλίας δέχτηκε το αίτημα ενός ανακριτή του Γουίλτσιρ να ανοίξει ξανά ο φάκελος. Μια εκπρόσωπος του γραφείου του εισαγγελέα είπε πως η έρευνα θα στηριzόταν σε νέες πληροφορίες που δεν ήταν διαθέσιμες στον ανακριτή το 1953.

Οι κατηγορίες της εισαγγελίας Τι συνέβη λοιπόν στο Πάρτον Ντάουν και πόση αλήθεια ενέχουν οι ι­σχυρισμοί; Ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στην ανεύρεση της αλι\θειας είναι ότι πολλοί από όσους συμμετείχαν στα πειράματα τις δεκαετίες 1950 και 1960 έχουν πλέον πεθάνει. Ένα θύμα που επιβίωσε, ο Ρέυ Χάτσινς, μόλις 18 ετών τότε, ισχυρίzεται ότι κι εκείνος νόμιzε πως τα πειράματα στόχευαν στην ανεύρεση θεραπείας για το κρυολόγημα. Μπήκε σε ένα θάλαμο γεμάτο αέριο νεύρων που του προκάλεσε φρικτούς πόνους, αλ­λά έτρεμε το Υπουργείο Αμύνης (MOD) και πίστευε ότι ο Νόμος Κρατι­κού Απορρήτου έπρεπε να τηρηθεί. Έτσι δεν είπε τίποτα.

Το 1999 η αστυνομία του Γουίλτσιρ ξεκίνησε μια έρευνα για τις κατη­γορίες που είχαν διατυπωθεί και τον Αύγουστο του 2001 έστειλε το φά­κελο με τα ευρήματά της στην Εισαγγελία του Στέμματος, υποστηρίzο­ντας ότι πάνω από 20.000 φαντάροι φαινόταν να έχουν εκτεθεί σε δυνά-

μει θανατηφόρα χημικά κω σε άλλους παράγοντες. Το MOD αρνήθηκε τις κατηγορίες και, όταν ο τοπι­κός ανακριτής zι\τησε από το Α νώτα το Δικαση1ρω να αλλάξει η ετυι-u1γορία της έρευνας Μάντισον και να πραγματοποιηθεί νέα έρευνα δημόσω, η κυβέρ­νηση απέρριψε το αίτημά του.

Το θέμα του Πάρτον Ντάουν πήρε ευρύτερες δωστάσεις όταν την άνοιξη του 2002 δημοσιεύτηκε μω κυβερνητική έκθεση που υποστήριzε πως γω πρώτη φορά έφερνε στο φως πειράματα βιολογικού πολέμου που πραγματοποη\θηκαν στη Βρετανία μεταξύ των ετών 1940 κω 1979. Οι κυβερνι\σεις εί­χαν προσπαθι\σει να κρατήσουν μυσηκές τις λεπτο­μέρειες των πειραμάτων αυτών, αλλά πρόσφατα έγ-

23 Μαfου 1 964, Πόρων Ντάουν: Δύο ερευνητές με προστατευτικές στολές ασχολούνται με την παραγωγή άνθρακα για τη δημιουργiα ενός προστατευτικού εμβολiου.

23 Μαίου 1 964, Πάρτον Ντάουν: Επiδειξη πρώτων βοηθειών σε θύμα αερiου νεύρων. Ο άνιρας αυτός χρησιμοποιεi συσκευή ανάνηψης με εμφύσηση αέρα, που τότε τη θεωρούσαν πιο αποτελεσματική από το φιλi της ζωής.

1 6 1

Σ ΚΑ Σ Μ Ο Σ !

Η επίθεση μ ε αέριο νεύρων σαρίν στο μετρό του Τόκυο το 1 995. Λέγεται ότι το σαρίν δοκιμάστηκε τη δεκαετία του 1 950 σε προσωπικό του βρετανικού στρατού, προκαλώντας πολλούς θανάτους.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

-

γραφα αποκαλύπτουν λεπτομέρειες για περισσότε­ρα από 1 00 μυστικά πειράματα, για τα οποία το οτραηωηκό προσωπικό είχε εντολές να λέει στους <<αδιάκριτους» όη αφορούσαν το «κλίμα και τη ρύ­πανση». Στην πραγματικότητα, ορισμένες δοκιμές εφαρμόστηκαν και στο ανυποψίαστο κωνό με τη χρήση υλικών που το MOD παρουοιάοε ως αβλα­βή. Σε μια δοκιμή, οτραηωηκά αεροσκάφη ψέκα­σαν θωκό ψευδάργυρο και θεηκό κάδμιο σε μεγά­λες εκτάσεις, ορισμένες ιδιαίτερα πυκνοκατοικημέ­νες, μεταξύ βορεωανατολικής Αγγλίας και Κορ­νουάλλης.

Το έκαναν ή όχι; Σύμφωνα με ένα ρεπορτάz της εφημερίδας Obser­ver σης 21 Απριλίου 2002, το MOD βεβαίωσε ότι

«σης περισσότερες περιπτώσεις δεν χρησιμοποιήθηκαν βωλογικά όπλα κατά ης δοκιμές>> . Ωστόσο, η διατύπωση της δι\λωοης του MOD υπονο­εί ότι σε μερικές δοκιμές χρηοιμοπωήθηκαν όντως βωλογικοί παράγο­ντες. Αρκετές ωκογένειες που έμεναν κοντά σης περωχές όπου έγιναν ω δοκιμές πιστεύουν τώρα ότι αυτή είναι η αιτία που τα παιδιά τους πά­σχουν από εκ γενετής ατέλειες και σωματικές αναπηρίες. Το MOD αρ­νείται σθεναρά αυτούς τους ισχυρισμούς. Τα τελευταία χρόνω, το Υ­πουργείο συνέταξε επιστημονικές εκθέσεις για την ασφάλεια των δοκι­μών, 01 οποίες κατέληγαν όη <<δεν υπήρχε κίνδυνος για τη δημόσια υγεία>>. Ωστόσο, ένας από τους επιστήμονες που ασχολήθηκαν με την έρευνα παραδέχτηκε όη οι ηλικιωμένοι και 01 άνθρωπω που έπασχαν από αναπνευστικές ασθένειες μπορεί να πάθαιναν «σοβαρές βλάβες αν εισέπνεαν αρκετή ποσότητα μικροοργανισμών>>.

Ο Νόρμαν Μπέηκερ, μέλος του Κωνοβουλίου και του Φιλελεύθε­ρου Δημοκρατικού Κόμματος, έθεσε το ερώτημα γιατί πήρε τόσο πολύ καιρό να δημοοωποιηθούν οι πληροφορίες για ης δοκιμές του Πάρτον Ντάουν. Σχολίασε: «Είναι απαράδεκτο να μεταχειρίzοvται το κωνό σαν πειραματόzωο χωρίς να το ξέρει>>. Μια εκπρόσωπος του Πάρτον Ντά­ουν, η Σου Έλλισον, όταν ρωτήθηκε αν εξακολουθούν να διεξάγονται τέτωες δοκιμές, είπε στην Observa: «Δεν έχουμε την τακτική να ουzητά­με την τρέχουσα έρευνα>>.

Barnett, Α. Δοκιμές μικροβιακού πολέμου γίνονται σε εκατομμύρια ανθρώπους. The Observer. 21 Απριλίου 2002.

Νέα έρευνα για το Πόρων Ντάουν. BBC. 22 Απριλίου 2002. http:/ news. bbc.co.uk/hi/ english/ uk/ england/ newsid _1944000 Ι 194427.stm

Care, Α. Δηλητηριάστηκαν από τους δικούς τους ανθρώπους. The lndependent. 3 Οκτωβρίου 2000. www.mil lennium-debate.org/ind3oct.htm

Eνans, R. Πειραματόζωο του ψυχρού πολέμου. Saga. Σεπτέμβριος 2001 .

1 62

Sinclair, Κ. Έρευνα για θανάτους αποκαλύπτει τα μυστικά του Πόρτον Ντάουν. The Herald. 2 Αυγούστου 2000. www.theherald.eo.uk/news/archiνe/2-8-191 00-0-34-41 .html

� ., Μονάδα 731

Μια από ης πλέον �ωστικές επιχειρήσεις που παραβίασαν τα βασικά αν­θρώπινα δικαιώματα κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο διεξήχθη από ένα επίλεκτο και εξειδικευμένο τμι\μα του Αυτοκρατορικού Ιαπωνικού Στρατού, γνωστό ως Μονάδα 731 . Η μονάδα αυτή, με έδρα την υπό ια­πωνικιΊ κατοχιΊ Μαντσουρία, έκανε πειράματα σε χιλιάδες Κινέzους, Κορεάτες και Ρώσους αιχμαλώτους πολέμου για την προώθηση του κρατικού προγράμματος βιολογικών όπλων. Ο τότε aυτοκράτορας Χι­ροχίτο είχε χορηγι\σει τεράστιο προπολεμικό προϋπολογισμό για την α­νάπτυξη του προγράμματος λίγο μετά την εισβολι\ του ιαπωνικού στρα­τού στη Μαντσουρία το 1932.

Επικεφαλής του προγράμματος ι\ταν ένας γιατρός και αξιωματικός του στρατού, ο Σίρο Ισίι, που αποφοίτησε από το Πανεπωτι\μιο του Κυότο το 1927. Το 1936 κατασκευάστηκε υπό τις διαταγές του ένα τερά­στιο συγκρότημα που περιλάμβανε περισσότερα από 150 κτίρια με έκτα­ση 6 τετραγωνικά χιλιόμετρα, στο Πινγκφάν, ένα χωριό κοντά στην πό­λη Χαρμπίν στη βόρεια Μαντσουρία. Το συγκρότημα παρουσιάστηκε ως εργοστάσιο καθαρωμού νερού και μέχρι το 1942 αναφερόταν ως <<Τμι\μα Πρόληψης Επιδημιών και Καθαρωμού Νερού του Στρατού του Κουαντούνγκ». Στην πραγματικότητα ήταν εγκαταστάσεις έρευνας μι­κροβιακού πολέμου, με στόχο τη δημιουργία όπλων μαzικι\ς καταστρο­φής για έναν μελλοντικό πόλεμο.

Το Πρωτόκολλο της Γενεύης του 1925 είχε απαγορεύσΕΙ τον μικρο­βιακό πόλεμο με διεθνή νόμο, αλλά οι Ιάπωνες δεν το υπέγραψαν παρά πολύ αργότερα. Ίσως μάλιστα αυτή η διεθνής συμφωνία να αποτέλεσε για τους Ιάπωνες έναυσμα για τη δημιουργία τέτοιων τρομερών όπλων. Οι στρατιωτικοί ηγέτες που συνέταξαν το πρωτόκολλο είχαν καταλήξει ότι αυτά τα όπλα ήταν <<πολύ φρικτά για να αγνοηθούν». Οι φρικαλεό­τητες που είχαν διαπραχθεί κατά τα πειράματα για την παραγωγι\ βιο­λογικών όπλων μαzικής καταστροφής, όπου πάνω από 1 0.000 αιχμά­λωτοι πολέμου χρησιμοποιήθηκαν και στη συνέχεια σφαγιάστηκαν πε­ρίπου σαν ποντίκια εργαστηρίου, ήρθαν στο φως και άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδω της φρίκης και της ντροπιΊς στην ανθρωπότητα.

Ένα ιαπωνικό έκθεμα που αναπαριστά τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν από τη Μονάδα 7 31 του Αυτοκρατορικού Ιαπωνικού Στρατού κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Μερικές αυτοψίες γίνονταν σε ζωντανά θύματα.

Η γερουσιαστής Νταιάν Φαινστάιν κατέθεσε το 1 995 ένα παραπεμπτικό βούλευμα για τον αποχαρακτηρισμό των εγγράφων που αφορούν ιαπωνικά εγκλήματα πολέμου. Δυστυχώς, το βούλευμα ακόμη εκκρεμεί.

1 6 3

Σ Κ Α Σ Μ Ο Σ !

Η ανατομη σε ζωντανούς ανθρώπους ηταν κοινός τόπος στο Π ινγκφάν.

1 64

Η φρίκη του πολέμου Τα υλικά που δημιουργήθηκαν στην πορεία του ερευνητικού προγράμ­ματος δεν δοκιμάzοvταν μόνο στους αιχμαλώτους πολέμου στο Χαρμπίν, αλλά και σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα, σε Κινέzους πολίτες. Υπολογίzε­ται ότι περίπου 300.000 άνθρωποι έπεσαν θύματα του προγράμματος της Ιαπωνίας μεταξύ 1938 και 1945, όταν ο ωπωνικός στρατός έριχνε μικρές «βόμβες>> με βιολογικούς παράγοντες -όπως ηβουβωνιΚΙ\ πανώλη (μαzί με τους ψύλλους που μεταφέρουν την ασθένεια), ο άνθρακας και η χολέ­ρα-σε aνυποψίαστες ομάδες του κινέzικου πληθυσμού. Στη συνέχεω, οι Ιάπωνες στρατιώτες συγκέντρωναν μερικούς ασθενείς και λέγεται όη τους ανέτεμναν ενόσω ήταν ακόμη zωvτανοί, ώστε να πάρουν εσωτερικά δείγματα. Παρόμοιες φρικαλεότητες αναφέρεται πως έγιναν μέσα σης εγκαταστάσεις της Μονάδας 731, στη Μαvτσουρία.

Μερικές από ης πιο συγκλονωηκές aποκαλύψεις δημοσιεύτηκαν στους Νeτυ York Tin1es σης 17 Μαρτίου 1995. Το άρθρο, που συνέταξε ο Νίκολας Ν τ. Κρίστοφ, έδινε λεπτομερι1 αναφορά των όσων έγιναν στη Μονάδα 731, μεταξύ των οποίων συχνι1 ανατομή σε zωντανούς ανθρώ­πους.

Διεθνής συγκάλυψη Εξίσου αυστηρή κατηγορία πρέπει να απαγγελθεί και σης ΗΠΑ. Το φθι­νόπωρο του 1945 τα ιαπωνικά στρατεύματα κατέστρεψαν το αρχηγείο της Μονάδας 731 και ο Ισίι διέταξε να δολοφονηθούν 01 εναπομείναντες αιχμάλωτοι για να καλυφθούν τα τεκμήρια. Όταν ο στρατός των ΗΠΑ ανακάλυψε η είχε συμβεί στη Μονάδα 731 , συνειδητοποίησαν όχι μόνο ότι δεν έπρεπε να πέσουν οι λεπτομέρειες στα χέρια των Σοβιετικών, αλλά και όη 01 γνώσεις που είχαν αποκτηθεί θα τους έδιναν ευνοϊκή θέ­ση στον ανταγωνισμό των όπλων.

Το 1946 ο στρατηγός Μακ Άρθουρ των ΗΠΑ πήρε την άδεια για μια μυσηκή ανταλλαγή. Με βάση αυτή, τα μέλη της Μονάδας 731 θα απαλ­λάσσονταν από τη δίωξη για εγκλήματα πολέμου με αντάλλαγμα τα δε­δομένα της έρευνας για τον βιολογικό πόλεμο που είχαν συλλέξει από

τα πεφάματά τους. Η συμφωνία ολοκληρώθηκε το 1948, αλλά λίγο μετά την παράδοση του τελευταίου εγγράφου ειπώθηκε πως ι\ταν ουσωση­κά άχρηστα. Πολλές σημειώσεις μεταφέρθηκαν σε μικροφίλμ και φυλά­χτηκαν στα στραηωηκά αρχεία των ΗΠΑ πριν επωτραφούν τα πρωτό­τυπα στην Ιαπωνία το 1953.

Κάποιες λεπτομέρειες άρχωαν να βγαίνουν στο φως το 1985, όταν ο δρ. Μάρρωυ Σάντερς, πρώην ανησυνταγματάρχης του στρατού των ΗΠΑ, ωχυρίmηκε όη, ως στραηωηκός σύμβουλος γω τον βωλογικό πό­λεμο το φθινόπωρο του 1945, είχε σταλεί στην Ιαπωνία γω να ερευνήσει τη Μονάδα 731 κω είχε πείσει τον Μακ Άρθουρ γω την αξία της συμφω­νίας γω ασυλία. Το θέμα φωτίστηκε περωσότερο με μω μονοήμερη κω μη τελεσίδικη έρευνα που διεξήγαγε μω υποεπηροπή του Κογκρέσου των ΗΠΑ το 1986, όταν ειπώθηκε όη στραηώτες των ΗΠΑ που ωχμα­λωτίστηκαν σης Φιλιππίνες κω στάλθηκαν στη Μαντσουρία μπορεί επί­σης να υπήρξαν θύματα των πεφαμάτων της Μονάδας 731 . Το 1989 δύο Βρετανοί δημοσωγράφοι, 01 Πήτερ Γουίλλωμς κω Ντέηβιντ Γουώλλας, συνέταξαν την πρώτη σοβαρή έκθεση σε ένα βιβλίο με τίτλο Unit 73 1 : Jαpαn 's Secret Biologicαl Wαrfαre ίη World Wαι· Π (Μονάδα 731 : Ο μυστικός βιο­

λογικός πόλεμος της Ιαπωνίας κατά τον Β' Παyκόσμ10 Πόλεμο).

Μ Ο Ν Α Δ Α 7 3 1

Τα ερείπια του βακτηριολογ ι κού εργοστασίου που χρησιμοποίησε η Μονάδα 731 στο Χαρμπ ίν.

1 65

Σ ΚΑ Σ Μ Ο Σ !

Ο στρατηγός Σίρο Ισίι, διοικητής της Μονάδας 731 .

Βόμβες βακτηρίων του ιαπωνικού στρατού.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Το Δεκέμβριο του 1999 η γερουσιαστής των ΗΠΑ Νταϊάν Φαινοτάιν κατέθεσε ένα παραπεμπτικό βούλευμα για να αποχαρακτηριοτούν και να δημοσιευτούν τα έγγραφα που έχουν οι ΗΠΑ σχετικά με τα ιαπωνικά εγκλήματα πολέμου. Καλύπτουν την περίοδο μεταξύ της ιαπωνικής ει­σβολής στη Μαvτοουρία το 1931 και της χρονιάς κατά την οποία η Ουά­σινγκτον παρέλαβε αρχεία του Ιαπωνικού Αυτοκρατορικού Στρατού. Το βούλευμα κατατέθηκε ξανά το Φεβρουάριο και τον Οκτώβριο του 2000, αλλά παραπέμφθηκε στην Κυβερνητική ΕπιψοΠΙΊ Αναμόρφωσης και στην Ειδική Επιτροπή Πληροφοριών. Δεν έγινε ψηφοφορία.

Το 1 995 μια ομάδα δράσης με μέλη Ιάπωνες και Κινέzους έκανε μή­νυση κατά της ιαπωνικής κυβέρνησης σε μια προσπάθεια να αποσπάσει την ομολογία σε η έκταση η Αυτοκρατορική Ιαπωνία διεξήγαγε βιολογι­κό πόλεμο κατά των Κινέzων. Απαιτούσε επίσης μια συγγνώμη από την κυβέρνηση καθώς και αποzημίωοη. Ο σχεδιασμός του προγράμματος ξεκίνησε το 1995 και έκτοτε επικεφαλής μεγάλου μέρους της δουλειάς είναι η Γουάνγκ Ξουάν, συγγενείς της οποίας βομβαρδίστηκαν με πα­νώλη στο χωριό Toovyκ Σαν. Η ετυμηγορία επρόκεπο να βγει την άνοι­ξη του 2002, ακόμη όμως η απόφαση παραμένει εκκρε�uΊς.

Flatin, Ρ. Πιέσεις για δημοσίευση όλων των στοιχείων για τα ιαπωνικά εγκλήματα πολέμου. Kyoto News. Μέσω του Nichi Bei Times online. 22 Δεκεμβρίου 1 999. www.nichibeitimes.com/news/warcrimes/html

Μονάδα 731 . BBC News Online. 1 η Φεβρουαρίου 2002. http://news.bbc.co.uk/hi/english/audioνideo/programs/correspond ent/ne .. ./1 796044.st

Wu, Tien-wei. Προκαταρκτική ανασκόπηση μελετών του ιαπωνικού βιολογικού πολέμου και της Μονάδας 731 στις ΗΠΑ. Centurychina. Χωρίς ημερομηνία.

Η έναρξη του μικροβιακού πολέμου. Παγκόσμιο Ένωση γιο Διατήρηση της Ιστορίας του Β' Παγκόσμιου Πολέμου στην Ασία. 1 3 Αυγούστου 1 995. www.museums.cnd.org/njmassacre/recent-news2.html

Ιαπωνική Μονάδα 731 : Μονάδα Βιολογικού Πολέμου. Ο Πόλεμος του Ειρηνικού, Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. 21 Ιανουαρίου 2001 . www.marchallnet.com/-manor /ww2/unit731.html

1 66

www .centurychina.com/wiihist/ germwar /731 reν.htm

Βουλεύματα που κατατέθηκαν στο 1 06ο Κογκρέσο. Ενημέρωση 6 Ιανουαρίου 2001 . http://www.cohnmarks.com/Legisl Update/106thBills.htm

Η Shell στο δέλτα του Νίγηρα

Το 2001 ο Χάρρυ Ρόελς, μέλος της Επιτροπής Διευθυντών Διοίκησης της εταιρείας Shell International Petroleum, δήλωσε: <<Εχουμε υιοθετι1-σει πλήρως τις ιδέες της διαφάνειας και της ειλικρίνειας - ακόμη κι όταν είναι δύσκολο. Δεν είμαι σίγουρος πώς θα εξελιχθεί, όμως πολλοί στη SΙ1ell -ιδίως οι νεότεροι- είναι πολύ ευχαριστημένοι>>. Δεν έγινε γνωστό πόσοι ήταν <<πολύ ευχαριστημένοι» και πόσοι έβλεπαν αυτές τις δηλώ­σεις με μια δόση κυνισμού, μια και θα μπορούσαμε να πούμε ότι η δια­φάνεια και η ειλικρίνεια δεν ήταν από τα κύρια χαρακτηριστικά τής Shell. Ειπώθηκε ότι η Sl1ell, όπως και άλλες εταιρείες πετρελαίου, δεί­χνει υπευθυνότητα για τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις των δραστηριοτήτων της στον ανεπτυγμένο κόσμο. Η ευσυνειδησία αυ­τή όμως δεν επεκτείνεται πάντα στις περιοχές του τρίτου κόσμου, όπου τα ΜΜΕ δεν δίνουν πολλή σημασία, η δημόσια ευθύνη δεν βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής και η πρόσβαση για ανεξάρτητη επαλήθευ­ση των γεγονότων είναι ιδιαίτερα δύσκολη.

Δεν έγινε ευρύτερα γνωστό ένα πρόσφατα δημοσιευμένο σχόλιο της Shell για τις δραστηριότητες της θυγατρικής της στη Νιγηρία, την Ανα­πτυξιακή Εταιρεία Πετρελαίου Shell (SPDC). «Ακούστηκαν ισχυρισμοί ότι οι εργασίες της SPDC κατέστρεψαν το περιβάλλον. Πράγματι, υ­πάρχουν αναντίρρητα περιβαλλοντικά προβλήματα στο δέλτα του Νί­γηρα και είναι επίσης αλήθεια ότι η βιομηχανία πετρελαίου συνέβαλε σ' αυτά. Αλλά δεν είναι "περιβαλλοντική καταστροφή"» . Κάποιοι θα έλεγαν πως πρόκειται για κατάφωρη υποτίμηση μιας κατάστασης που η Shell θα προτιμούσε να είχε αποκρύψει από τον υπόλοιπο κόσμο.

Κολό, δέλτα του Νίγηρα: Νεαροί ακτιβιστές καταλαμβάνουν ιΞνα σταθμό της Shel l . Η παιρεία λέγπαι πως ι'σπειρε τον όλεθρο στο τοπικό περιβάλλον εφαρμόζοντας aπαρχαιωμένες τεχνικιΞς και χρησιμοποιώντας ξεπερασμιΞνο εξοπλισμό.

1 67

Σ ΚΑ Σ Μ Ο Σ !

Ο Κεν Σάρο-Γ ουίγουα, που μιλούσε ανοιχτά επί δεκαετίες για την περιβαλλοντική καταστροφή στη Νιγηρία. Φυλακίστηκε για περισσότερο από 1 7 μήνες και τελικά καταδικάστηκε σε θάνατο δι' aπαγχονισμού.

Πάνω από 1 50.000 βαρiλια πετρελαίου έχουν χυθεί στο δΕλτα του Νίγηρα. Η τοπική φυλή Ογκόνι που αντιστέκεται εχει καταδιωχτεί από τη νιγηριανή κυβiρνηση.

1 68

Τι έκανε η Shell; Οι δραστηριότητες της SPDC είχαν σοβαρές επιmώσεις στη zωή της φυ­λής Ογκόνι στην περιοχή του δέλτα. Εκεί λαμβάνει χώρα μεγάλο μέρος των εργασιών γω αναzήτηση πετρελαίου και των γεωτρήσεων της Shell, που γίνοντω από κοινού με την Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου της Νιγη­ρίας (NNPC). Η Shell κατηγορήθηκε γω κακή περιβαλλοντική διαχείρι­ση και για συνεργία με τις στρατιωτικές αρχές της Νιγηρίας στις παρα­βιάσεις των ανθρώπινων δικωωμάτων - ισχυρισμοί τους οποίους δια­ψεύδει. Ο Ρίτσαρντ Τούκυ, πρώην υπεύθυνος Δημοσίων Σχέσεων της SIΊell, δήλωσε ότι η SPDC πάντα προσπαθεί να ελαχιστοποιήσει τις αρ­νητικές επιπτώσεις των δραστηριοτήτων της στο περιβάλλον και να εξα­σφαλίσει ότι οι τοπικές κοινότητες έχουν πραγματικά οφέλη από τη γειτ­νίαση με την εταιρεία Sl1ell.

Α ναφορές από το δέλτα του Νίγηρα λένε πως οι κοινότητες και το πε­ριβάλλον καταστρέφονται επειδή η εταιρεία εφαρμόzει τεχνικές κω χρη­σιμοποιεί εξοπλισμό τόσο παρωχημένα, ώστε θα θεωρούνταν παράνομα σε άλλα μέρη του κόσμου. Η φυλή Ογκόνι, που παραδοσιακά aντιστεκό­ταν στην εκμετάλλευση της γης τους, καταδιώχτηκε από τη νιγηριανή κυβέρνηση με ξυλοδαρμούς και φυλακίσεις. Σε μερικές περιπτώσεις αρ­κετοί σκοτώθηκαν από πυροβολισμούς των δυνάμεων ασφαλείας. Η Sl1ell λέγεται πως έκανε πολύ λίγες ενέργειες για να σταματήσει αυτές τις αγριότητες και αγνόφε τις ικεσίες των οργανισμών για τα ανθρώπι­να δικαιώματα.

Η στάση της εταιρείας Οι εΠΙκριτές κατι1γορούν την εταιρεία ότι υιοθέτησε υπεροπτική στάση προς το τοπικό περιβάλλον. Οι ευσυνείδητες μελέτες που θα διεξάγο­νταν, αν τα προγράμματα αυτά γίνονταν στη Βόρεω Αμερική ή τη δυτι­κή Ευρώπη, εδώ απουοίαzαν καταφανώς. Όταν η Shell τοποθέτησε έναν αγωγό από το Τσέσιρ μέχρι τη Σκωτία, γω παράδειγμα, κατέγραψε κάθε μέτρο της διαδρομής και αντικατέστησε κάθε φράχτη κω κάθε τοί­χο, ακριβώς όπως ήταν πριν επέμβει η εταιρεία, <<για να αποφευχθεί η μακροπρόθεσμη παραμόρφωση κω γω να κατευνάσουν τις περιβαλλο­ντικές ανησυχίες». Το άκρως αντίθετο δηλαδή από την τακτική τής εται­ρείας στη Νιγηρία. Ειπώθηκε ότι η SPDC ποτέ δεν συμβουλεύτηκε τη φυλή των Ογκόνι για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των γεωτρήσεων ούτε τους έδειξε καμία μελέτη. Εγκαταστάθηκαν αγωγοί που περνούν μέσα από χωριά κω διασχίzουν πολύτιμη γεωργική γη, αχρηστεύοντάς την. Κάτι παρόμοιο λέγεται για τη χωροθέτηση των πυρσών που καίνε το περίσσευμα αερίων, ένα zήτημα που ενοχλεί ιδιαίτερα τους κατοί­κους. Μερικοί πυρσοί καίνε μέρα νύχτα, χρόνια ολόκληρα, 100 μέτρα από τα σπίτια τους, κω οι καύσεις λέγεται πως προκαλούν αναπνευστι­κές ασθένειες και χρόνια μόλυνση με αιθάλη. Ο εκλιπών Κεν Σάρο-Γου­ίγουα, εκπρόσωπος του Κινήματος για την Επιβίωση της Φυλής Ογκόνι (MOSOP), αποκάλυψε ότι οι πυρσοί είχαν τοποθετηθεί επικίνδυνα κο­ντά σε πολλά χωριά, στις πετρελαιοπηγές Γιόρλα κω Κοροκόρο.

Α ναφέρεται επίσης διαρροή πετρελαίου στο δέλτα του Νίγηρα σε επί­πεδα που θα θεωρούνταν απαράδεκτα σε περιοχές όπου υπάρχει καλύ-

Σ ΚΑ Σ Μ Ο Σ !

Γη των Ογκόνι, Ν ιγηρία: Πετρέλαιο που καίγεται από τη διαρροή ενός αγωγού.

1 70

τερη κάλυψη από τα ΜΜΕ και η ευθύνη λαμβάνεται σοβαρά υπόψη. Μια ανεξάρτητη αναφορά λέει όη τη δεκαετία μετά το 1982, με ης δραστηριό­τητες της Sl1ell στη Νιγηρία, χύθηκαν πάνω από 5,7 εκατομμύρια λίτρα πετρελαίου στο περιβάλλον της περιοχι1ς από τυχαίες διαρροές. Η Sl1ell ιοχυρίzεται ότι τα περισσότερα προβλι1ματα προκαλούνται από σαμπο­τάz, αλλά ένας εκπρόσωπος της Παγκόσ]-Uας Επιτροπής Ανάπτυξης κω Πολιτισμού του ΟΗΕ το αρνήθηκε σθεναρά κω χαρακτήρισε τον ιοχυρι­σμό ως <<το είδος της ανεύθυνης προπαγάνδας που προωθούν οι ετωρεί­ες πετρελαίου για να δυσφημίσουν όσους προσπαθούν να κάνουν κάτι για το περιβάλλον>>. Η προσπάθεια ωστόσο ανεξάρτητων επιθεωρητών να επιβεβαιώσουν τον ιοχυριομό της Sl1ell ήταν εξαιρετικά δύσκολη κα­θώς προσέκρουσε σε σημαντικά εμπόδια.

Χρήμα, χρήμα, χρήμα Τόσο η Shell όσο κω η κυβέρνηση της Νιγηρίας κέρδιοαν σημαντικά έσοδα από ης γεωτρήσεις στο δέλτα του Νίγηρα. Για μια περίοδο 25 ετών, το ποσό υπολογίzεται γύρω στα 30 δις δολάρια μόνο στην περιοχή των Ογκόνι. Κατά την ίδια περίοδο, υπολογίzετω ότι η Shell παρείχε μόλις 200.000 δολάρια σε βοήθεια στις τοπικές κοινότητες. Οι εκπρόσω­ποι των Ογκόνι ισχυρίzονται ότι η Shell δεν έδωσε αποzημiωση για την απώλεια της γεωργικής γης, παρά μόνο για την απώλεια των καλλιερ­γειών. Μια διεθνι1ς αναφορά ανεξάρτητων συμβούλων που διέρρευσε αποκαλύπτει ότι <<η αναπτυξιακή δραστηριότητα της SPDC κατευθύνε­ται άνωθεν και οι συzητήσεις αφορούν μόνο την τοπική αριστοκρατία . . . , χτίzονται σχολεία αλλά δεν εξσπλίzοντω, ένα λεωφορείο κάθεται κλει­δωμένο, μετασχηματιστές έχουν καεί, φάρμακα χορηγούνται χωρίς ια­τρική επίβλεψη».

Η S H E L L ΠΟ Δ ΕΛΤΑ Τ Ο Υ Ν Ι Γ Η ΡΑ

Η σοβαρότερη καταγγελία ωστόσο αφορά ης παραβιάσεις των ανθρώπινων δικωωμάτων. Με το επιχείρημα όη ω υπάλληλοί της χρειάzονται προστασία από τους επιθεηκούς ακηβιστές της πε­ριοχής, η Sl1ell, μαzί με άλλες εταιρείες πετρελαίου της περιοχής, προσέλαβε δυνάμεις ασφαλείας. Υπήρξαν επανειλημμένες κατηγορίες όη η εταιρεία αποποιείται την ευθύνη της να εγγυηθεί όη οι ένο­πλοι αστυνομικοi ενεργούν με σωστό κω ανθρω­πισηκό τρόπο.

Πρέπει να πούμε όη, αφού οι δραστηριότητες της Shell στη Νιγηρiα ερευνήθηκαν εξονυχισηκά το 1 995, αναθεώρησε την πολιτική της στα τοπικά κοινοηκά θέματα καθώς και στο zήτημα των αν­θρώπινων δικωωμάτων. Τον Ιούλιο του 2001 ο Ρον Μ. βαν ντεν Μπεργκ, διευθυντής Διοίκησης της SPDC, κλήθηκε ενώ­πιον της Επιτροπής Διερεύνησης Παραβιάσεων των Ανθρώπινων Δικαι­ωμάτων, για να εξηγήσει τη στάση της εταφεiας του προς τη φυλή των Ογκόνι. Παραδέχτηκε ότι κάποιες πλευρές των εργασιών της εταιρείας εί­χαν προκαλέσει αρνηηκή ανημετώπιση, αλλά δικωολόγησε την καύση των αερίων λόγω των «περιορισμένων δυνατοτήτων αξιοποίησής τους>> και απέφυγε το θέμα της χωροθέτησης. Ο Βαν ντεν Μπεργκ επανέλαβε το απολύτως αστι'ιρικτο επιχείρημα της Shell ότι η διαρροή πετρελαίου οφει­λόταν κυρίως σε <<εγκλημαηκές δραστηριότητες», αλλά απέφυγε το ερώ­τημα της παραβίασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων και διαμαρτυρήθη­κε λέγοντας ότι η εταιρεία του είναι γνωστή για τη <<διαφάνεια κω για την ειλικρίνειά>> της.

Η Shell έχει πλέον δεσμευτεί για τη βελτίωση του περιβάλλοντος, αλ­λά τα ερωη'ιματα παραμένουν. θα είχε γίνει αυτό αν δεν είχε εκτεθεί και δεν είχε πιεστεί; Και πόσο ισχυρή είναι η δέσμευσή της; Στην τελευταiα του δήλωση στην επιτροπή, ο Βαν ντε ν Μπεργκ παραδέχτηκε: <<Η SPDC ελπίzει όη θα μπορέσει να επέλθει συμφωνία με τη MOSOP και τη φυλή των Ογκόνι . . . , ώστε να πετύχουμε διαρκή ειρήνη και συμφιλίωση>>. Προ­φανώς έχουν να γίνουν πολλά ακόμη.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Η φυλή των Ογκόνι, που ζε ι στην περιοχή του δέλτα του Νιγηρα στη Νιγηρία, διαδηλώνει εδώ και πολύ καιρό κατά της Shel l, αλλα χωρίς αποτέλεσμα. Σή φα, διεθνείς ομάδες δράσης και φιλανθρωπικές οργανωσει ς βοηθούν να γίνει παγκοαμια εκστρατεία.

Διαμάχες επηρεάζουν τη Shell στη Νιγηρία. Αναφορά στους πελάτες. PIRC. Μάρτιος 1 996. www.pirc.eo.uk/shellmar/htm

Αναπτυξιακή Εταιρεία Πετρελαίου Shell Νιγηρίας. Φόκελος δεδομένων. She/1 Nigeria. Χωρίς ημερομηνία. www.shellnigeria.com/frame.asp?Page=factfile

Η τιμή του πετρελαίου. Εταιρική ευθύνη και παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων σε πετρελαιοπαραγωγές κοινότητες της Νιγηρίας. Φροuρά Ανθρώπινων Δικαιωμάτων. Ιανουάριος 1 999. www.hrw.org/reports/1999/nigeria/index/htm

Rowell, Α. (εκδ. Goodall, Α.). Περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος της γειτνίασης με τη Shell. Greeπpeace. Ιούλιος 1 994. www.greenpeace.org/-comms/ken/eπνiro.html

Αναπτυξιακή Εταιρεία Πετρελαίου Shell Νιγηρίας.She/1 Nigeria. Χωρίς ημερομηνία. www.shellnigeria.com/

Αναπτυξιακή Εταιρεία Πετρελαίου Shell Νιγηρίας. Δήλωση του κ. Ρον Μ. βαν ντεν Μπεργκ, Διευθυντή Διοίκησης . . . προς την Επιτροπή Διερεύνησης Παραβιάσεων των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων. She/1 Nigeria. 24 Ιουλίου 2001 . www.shellπigeria.com/frame.asp?Page=info

Τα αναπτυξιακά προγράμματα της Νιγηρίας κατακρίνονται σε διεθνή έκθεση. AfricaOnline. 27 Σεπτεμβρίου 2001 . www.africaonline.com/site/ Articles/1 %2C3%2C41 1 03.jsp

1 7 1

".4 Η μελέτη Τάσκεyκη για τη σύφιλη

Η νοσοκόμα Γιούνις Ρίβερς βοηθά ένα γιατρό της Υπηρεσίας Δημόσιας ΥγΕίας των ΗΠΑ, που κάνΕι νωτιαίο παρακέντηση ΟΕ έναν ασθΕνή.

1 72

Το καλοκαίρι του 1972 η δημοσιογράφος του Asso­ciated Press Τzην Χέλλερ συνέταξε ένα ρεπορτάz γω τη Washίngton Star aποκαλύπτοντας ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα που έγιναν ποτέ στο όνομα της ωτρικής επιστήμης. Σης 25 Ιουλίου εκείνης της χρονιάς, η εφημερίδα δημοσίευσε τη συνέντευξη που έδωσε στη Χέλλερ ένας πρώην υπάλληλος της Υπηρεσίας Δημόσιας Υγείας των ΗΠΑ (PHS), ο Πήτερ Μπάξταν. Αποκάλυπτε λεπτομέρειες ενός άκρως απόρρητου πειράματος που διεξήγαγε η PHS σε συνεργασία με το Ίδρυμα Τάσκεγκη, ένα πανεπι­στήμιο στο οποίο φοιτούσαν κυρίως μαύροι. Το νο­σοκομείο του πανεπιστημίου διέθεσε ης ωτρικές εγκαταστάσεις του γω τη μελέτη που πήρε το όνομά του. Το πρόγραμμα, σε λειτουργία από το 1932, είχε ως αντικείμενο μελέτης 399 μαύρους άντρες, κυ­

ρίως αμόρφωτους εργάτες χωραφιών που έμεναν στην κομητεία Μέηκον, μω από ης φτωχότερες περιοχές της νότιας πολιτείας της Αλαμπάμα. Όπως είπε χαρακτηριστικά ο παρουσωστής ειδήσεων Χάρρυ Ρήzονερ, <<χρησιμοποίησε ανθρώπους σαν πειραματόzωα γω να μελετήσει, μακρο­χρόνω και χωρίς αποτέλεσμα, πόσον καιρό παίρνει να σκοτώσεις κάποιον με σύφιλη».

Τι είναι η σύφιλη; Η σύφιλη προκαλείται από τον μικροοργανισμό Treponema pallidum που μεταδίδεται κατά τη σεξουαλική επαφή και περιλαμβάνει τρία στάδω: ξεκι­νά με έλκη, ύστερα από λίγες εβδομάδες ή μήνες εμφανίzετω εξάνθημα πα­ρόμοιο με της ιλαράς κω στα προχωρημένα στάδια παρουσιάzοντω όγκοι, καρδιακά προβλήματα, παράλυση, τύφλωση, παραφροσύνη και εντέλει θά­νατος. Η σύφιλη μπορεί να εκδηλωθεί με πολλές μορφές κω ειδικά σε μία, τη νευροσύφιλη, το μικρόβιο εισβάλλει στο εγκεφαλονωηαίο υγρό. Αυτή η μορφή σύφιλης χρησιμοποιήθηκε ως δικαιολογία γω τη διεξαγωγή της έρευνας. Ορισμένοι ιατρικοί κύκλοι πίστευαν όη οι λευκοί που έπασχαν από σύφιλη παρουσίαzαν περισσότερο νευρολογικές επιπλοκές, ενώ οι μαύροι ήταν ιδωίτερα επιρρεπείς σης καρδωyyειακές παθήσεις. Γ ω να επι­βεβωωθεί η θεωρία, η PHS έπρεπε να παρατηρήσει την πορεία της ασθένει­ας σε όλα της τα στάδω. Προκειμένου να έχει κοινωνική υποστήριξη, η υ­πηρεσία επινόησε ένα πρόγραμμα, που τότε χαιρετίστηκε ως μεγάλης επι­στημονικής αξίας, όπου δόθηκε στους ασθενείς η εντύπωση όη απολάμβα­ναν την καλύτερη ιατρική μέριμνα. Στην πραγμαηκότητα, άφηναν την αρ­ρώστια να ακολουθήσει την πορεία της. Το ποιηματάκι που μάθωναν σης νοσοκόμες που εργάzονταν στο πρόγραμμα ήταν: «μην κάνετε διάγνωση, μη δίνετε φάρμακα, ακολουθείτε ης οδηγίες του γιατρού».

Όταν σταμάτησε πω η μελέτη το 1972 εν μέσω δημόσως κατακραυγής, είχε σκοτώσει, άμεσα ή έμμεσα, 128 ανθρώπους κω στην πορεία θα οδη­γούσε σε πρόωρο θάνατο σχεδόν 400 άνδρες καθώς και τους συγγενείς τους. Κι όμως, όταν ξεσκεπάστηκε η υπόθεση, ένας aξιωματούχος υγείας της πολιτείας της Αλαμπάμα την αγνόησε λέγοντας όη <<κάποιοι παρου­σιάzουν το τίποτα βουνό» κω έτσι για πολλά χρόνια η PHS παρέμεινε α με-

τανόητη. Επέμενε όη τα θύματα ήταν <<εθελοντές», ενώ οι γιατροί έδω­σαν την ίδω ηθικά απαράδεκτη δικαιολογία που είχε ακουστεί και σης δί­κες της Νυρεμβέργης μετά τον πόλεμο: «απλώς εκτελούσαν εντολές>>. Οι επικριτές σύντομα έκαναν συγκρίσεις με τη Ναzιοηκή Γερμανία. Ο Άρθουρ Κάπλαν, διευθυνη\ς Ιατρικι)ς Ηθικής στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας, ήταν από τους πρώτους που χαρακτήρισαν το συμβάν <<Αμερικανική Νυρεμβέργη>>.

Μοιάzει παράξενο που χρειάστηκαν περισσότερα από 30 χρόνω δη­μόσιας πίεσης για να zητηθεί επίσημα συγγνώμη από τα θύματα. Κι όμως μόλις σης 1 6 Μα'fου του 1 997 οκτώ επιzήσαντες του πειράματος Τάσκεγκη άκουσαν τον πρόεδρο Κλίντον να δηλώνει:

Η κυβέρvηση των ΗΠΑ έκαvε κάτι άδικο -βαθύτατα, σοβαρότατα, ηθικά άδι­κο. Ήταv μια ύβρις στη δέσμεuσιί μας προς τηv ακεραιότητα και τηv ισότητα yια όλους τους πολίτες μας . . . , αυτό που έyινε δεv μπορεί να αλλάξει, μπορούμε όμως να σπάσουμε τη σιωπή. Μπορούμε vα πάψουμε vα στρέφουμε αλλού το βλέμμα. Μπορούμε vα σας κοιτάξουμε στα μάτια και vα πούμε επιτέλους, εκ μέρους του αμερικανικού λαού, ότι αυτό που έκαvε η κυβέρvηση τωv ΗΠΑ ψαv επαίσχυντο και zητούμε συyyvιuμη.

Αφήνοντας την ηθική κατά μέρος Η βάση της μελέτης Τάσκεγκη ήταν �uα επιτομή κακής επιστήμης κι ακό­μη και σήμερα δεν υπάρχει λογική εξι)γηση γω τα οφέλη που θα μπορού­σε να έχει. Πρόσφεραν σε φτωχούς και καλόπιοτους ανθρώπους που έπασχαν από σύφιλη, οι περισσότεροι από τους οποίους μάλλον δεν εί­χαν ξαναδεί γωτρό στη zωή τους, το δόλωμα των δωρεάν γευμάτων, των χρηματικών παροχών και της δωρεάν ωτρικής περίθαλψης για τη θερα­πεία αυτού που ονόμαzαν κατ' ευφημισμό <<κακιά αρρώστια>>. Ωστόσο το πρόγραμμα της PHS δεν περιλάμβανε θεραπεία γι' αυτά τα θύματα της ωτρικής παραφροσύνης, μάλλον το αντίθετο. Όπως το δωτύπωσε ένας σχολωστής, το Τάσκεγκη ήταν «το πω μακροχρόνιο μη θεραπευτικό πεί­ραμα πάνω σε ανθρώπους στην ιστορία της ωτρικής>>.

Έγχρωμη μ ικροφωτογραφία σάρωσης μιας αποικίας βακτηρίων Treponema . Το παθογόνο είδη Treponema πφιλαμβάνουν το τ. pall idum που προκαλεί τη σύφιλη. Στη σύφιλη τα βακτήριο πορει να βρίσκονται στο δωδααδσκτυλο (το πρώτο μέρος του ) ε π τού εντέρου), όπως εδώ, καθως και στα πφισσότφα άλλα μφη του σώματος.

Μάιος 1 997 : Ο πρόεδρος Μπιλ Κλίντον ζητά δημόσια συγγνώμη από τα θυματα του πειράματος τ άσκεγκη για τη σύφιλη.

1 73

Σ ΚΑ Σ Μ Ο Σ !

Η νοσοκόμα Γιούνις Ρίβερς δίνει φάρμακα σε έναν ντόπιο ως μέρος της μελέτης τ άσκεγκη για τη σύφιλη.

1 74

Όταν η πενΙΚΙλίνη έγΙνε ευρέως δωθέοψη το 1943, ΟΙ προϊστάμενΟΙ της μελέτης έπρεπε να είνω Ιδωίτερα προοεκηκοί, ώστε να κρατήσουν τους ασθενείς μακρΙά από την αποτελεομαηκΙΊ θεραπεία. Είχαν δοθεί κα­τάλογω των ασθενών αυτών σε γωτρούς, σε κλΙνΙκές aφροδίωων νοση­μάτων καΙ σε ουμβούλω επωτράτευοης της κο�u1τείας Μέηκον, εξασφα­λίzοντας έτσι τον αποκλεωμό τους από τη χορήγηση των ανηβωηκών που θα τους έδΙναν τη δυνατότητα να ξαναβρούν την υγεία τους.

Από την αρχή του πειράματος χορηγούνταν στους ασθενείς απλά συ­μπληρώματα ωδήρου κω χάπω που λέγονταν <φοz φάρμακο». Αυτά όμως περΙείχαν σκέτη αοπφίνη. Για την παρακολούθηση της πορείας της αοθένεως ΟΙ νοσοκόμες έπρεπε να παίρνουν τακηκά δείγματα αί­ματος, ενωχύοντας την ψευδαίσθηση των ασθενών πως κάη γΙνόταν. Όοω έπασχαν από τη νευρολογΙκή μορφή της αοθένεως υποβάλλονταν σε 1δωίτερα επώδυνες νωηαίες παρακεντήσεΙς γω τη λήψη νωηαίου υγρού. Για να εξασφαλίσουν την προσέλευσή τους στην εΠΙκίνδυνη αυ­τή δωδΙκαοία, έστελναν σε κάθε αοθενΙ1 μω ενθαρρυνηκΙΊ επωτολή που υποσχόταν μω «τελευταία ευκαιρία για εΙδική δωρεάν θεραπεία>>.

Αυτό που δεν Ι1ξερε κανείς απ' όσους δέχονταν τη <<δωρεάν θερα­πεία» ήταν πως στην πραγμαηκότητα τραβούσαν κατευθείαν στο νε­κροτομείο καΙ όη η σορός τους θα χρησίμευε γω νεκροψίες. Αυτό το θέ­μα ήταν 1δωίτερα ευαίσθητο, εππδή γω μερΙκούς ανθρώπους η Ιδέα όη θα τεμαχίσουν το σώμα τους μετά το θάνατο είναΙ φρικαλέα κω συνδέε­ταΙ με κάθε είδους προλήψεΙς. Όπως είπε χαρακτηρωηκά ένας γωτρός τότε: <<Α ν ο πληθυσμός των έγχρωμων πάρεΙ είδηση όη η αποδοχή δω­ρεάν νοοοκομεωκής βοήθεως ΟΙΊμαίνει νεκροψία, όλω 01 aράπηδες θα την κοπανΙΊοουν από το Μέηκον>>.

Η εμπιστοσύνη του κοινού κλονίzεται Μόνον αφού η Τzην Χέλλερ δημοσίευσε τη συνέντευξη του Μπάξταν, του «μαρτυρΙάρη», δόθηκε σωστή ωψ1κή θεραπεία στους ελάχωτους

Η Μ ΕΛ Π Η ΤΑΣ Κ Ε Γ Κ Η Γ Ι Α Τ Η Σ Υ Φ Ι Λ Η

Εξάνθημα δωτερογόνου σύφιλης και φλεγμονή στην πλάτη. Η σύφιλη προκαλείται από το βακτήριο Trepoπema pal l idυm. Μεταδίδεται μέσω της σεξουαλικής επαφής με μολυσμένο άτομο. Γύρω στις 6 με 1 2 εβδομάδες μετά τη μόλυνση παρουσιάζεται η δωτερογόνος σύφιλη . Το βασικό σύμπτωμα είναι το εξάνθημα στο δέρμα και ακόμη πονοκέφαλοι, κόπωση και πυρετός. Ακολουθεί η τριτογόνος σύφιλη σε διάστημα 1 Ο ετών από τη μόλυνση, με σχηματισμό κομμιωδών μαλακών όγκων, που προκαλούν νευρολογικές διαταραχές. Η θεραπεία γίνεται με αντιβιοτικά.

επιzήσαντες του πειράματος και τελικά τους χορηγήθηκε ένα πακέτο α­ποzημίωσης 10 εκατ. δολαρίων. Όμως η απάτη του Τάσκεγκη έχει έναν ανατριχιαστικό επίλογο. Μια έρευνα του 1990 έδειξε ότι το 10% των μαύ­ρων Αμερικανών πίστευαν ακράδαντα ότι το AIDS είχε δημιουργηθεί από την κυβέρνηση των ΗΠΑ για να εξολοθρεύσει τους μαύρους. Το 20% θεωρούσε αυτό το σενάριο πολύ πιθανό. Σήμερα, πολλοί μαύροι σης ΗΠΑ αποφεύγουν ης κλινικές δοκιμές και σημαντικά ερευνητικά προγράμματα, όπως μελέτες για τη γενετική του καρκίνου.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Συμφιλίωση με την κληρονομιά της Μελέτης Τάσκεγκη για τη Σύφιλη. Tuskegee symposium CMHSL. 23 Φεβρουαρίου 1 994. www.med.νirginia.edu/hs-library/historical/apology/symp.html

Πώς το Τάσκεγκη άλλαξε ερευνητικές τακτικές. Εθνικό Κέντρο Πρόληψης AIDS, Σύφιλης και Φυματίωσης. 29 Απριλίου 2002. www .cdc.goν I nchstp/ od/tuskegee/ after .htm

Η βαριά κληρονομιά της μελέτης Τάσκεγκη για τη σύφιλη. Ιστορικές Συλλογές. Σύστημα Υγείας Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια. Χωρίς ημερομηνία. www.med.virginia.edu/hs-library/historical/apology/html

Η Προεδρική Συγγνώμη. Χωρίς ημερομηνία. www .med. νirginia.edu/hs-library /historical/ apology /whouse. html.

Pyle, K.C. Αντικειμενικό άρθρο: Πείραμα Τάσκεγκη. Χωρίς ημερομηνία. www.dreamscape.com/morgana/adrastea/htm

Πληροφορίες για τη σύφιλη. Εθνικό Κέντρο Πρόληψης AIDS, Σύφιλης και Φuματίωσης. 29 Απριλίου 2002 (τελευταία αναθεώρηση 19 Ιουνίου 2001). www.cdc.goν/nchstp/od/tuskegee/syphilis.htm.

Το Πείραμα Τάσκεγκη για τη Σύφιλη. lπfopfease.com. 2002. www.infoplease.com/ipa/ A07621 36.html

Η έκθεση της επιτροπής για την κληρονομιά της Μελέτης Τάσκεγκη για τη Σύφιλη. 20 Μαlου 1 996. www.med.νirginia.edu/hs-library/historical/apology/report.html

Wolinsky, Η. Γίνονται ακόμη βήματα για την αποκατάσταση των βλαβών της <<Αμερικανικής Νυρεμβέργης». Aππafs of fnternaf Medicine (American College of Physicians American Society of fntenraf Medicine). 1 5 Αυγούστου 1 997. www.acponline.org/journals/ annals.1 5aug97 /currnazi.htm

1 75

Πειράματα σε φυλακισμένους

Ο ιατρικός προϊστάμενος του φωνητικού προγράμματος του Χόλμσμπφγκ με έναν τρόφιμο που υφiσταται επιδφμιδική εξέταση υπερευαισθησiας το 1 966 .

Στις 1 Ο Οκτωβρίου 2000 κατατέθηκε μω μήνυση στη Φιλοδέλφεω της Πενσυλβανίας εκ μέρους 298 πρώην τροφίμων της κροτικής φυλακής Χόλμσμπεργκ. Η φυλακή έκλεωε το 1995, λέγεται όμως ότι προηγου­μένως οι κρατούμενοι -κυρίως μαύροι με ελάχωτη μόρφωση- είχαν γίνει αντικείμενα ωτρικών πειραμάτων, σον ανθρώπινα πειροματό­zωο. Τα πειράματα διεξήχθησαν σε μω περίοδο 23 ετών. Ξεκίνησαν το 1 951 και σταμάτησαν μόλις το 1 974, έπειτα οπό aποκαλυπτικές συνε­δριάσεις οκροάσης του Κογκρέσου γω ωτρικά πειράματα σε άλλα μέ­ρη των ΗΠΑ, στα οποία, όπως ειπώθηκε, κάποια άτομα εξαναγκάστη­καν να συμμετάσχουν. Η πιο γνωστή οπό αυτές τις περιπτώσεις ι\ταν η μακροχρόνΙΟ μελέτη που διεξι\γαγε το 'Ιδρυμο Τάσκεγκη της Αλαμπά­μα σε μαύρους που ι\ τον μολυσμένοι με σύφιλη.

Τι εξεταzόταν; τ α πειράματα του Χόλμσμπεργκ, που, όπως είπε ο πρώην κρατούμενος Έντουαρντ Άντονυ, γίνονταν σε μω ειδική πτέρυγα της φυλακής, περι­λάμβαναν έκθεση ορισμένων τροφίμων της φυλακής σε δόσεις ακτινο­βολίας, σε καρκινογόνο εντομοκτόνο, όπως οι δωξίνες, σε ψυχοτρόπα φάρμακο και σε μια σειρά μολυσματικών ασθενειών. Τα πειράματα αυ­τά, λένε οι τρόφιμοι, διεξάγονταν χωρίς τη συγκατάθεσή τους. Με άλλο λόγια, συμφώνησαν να συμμετάσχουν, αλλά δεν τους πληροφόρησαν γιο την ιοτρικι\ φύση των εξετάσεων. Διατυπώθηκαν ωχυρωμοί ότι πολλοί απ' αυτούς είχαν υποκύψει σε καρκίνους, σε αναπνευστικά προβλήματα και διάφορες άλλες ασθένειες. Σε μ ω συνέντευξη στο CNN, ο Άντονυ έδειξε τα παραμορφωμένα δάχτυλά του και ισχυρίστη-

κε πως τα χέρια του είχαν πρηστεί <<σαν γάντια πυγμαχίας» εξαηίας των δοκιμών που γίνονταν πάνω του με συστατικά aφρόλουτρου. Ο1 εγκα­ταστάσεΙς των φυλακών έγΙναν γνωστές στην επωτημον1κή κΟΙνότητα, Ιδιαίτερα για τη δερματολογΙκή έρευνα του δρ. Άλμπερτ Κλίγκμαν, επί­ημου καθηγητή καΙ ερεuνηη) δερματολόγου, που συνεργαzόταν με το Πανεπωτήμω της Πενσυλβανίας. Αυτός εΠΙνόησε τη θεραπεία για ης ρυτίδες κω την ακμή, που είνω γνωστή ως Retin-A.

Η δίκη Στους κατηγορουμένους περΙλαμβάνεταΙ η Dow Chemica\ Company κω ο γίγας της φαρμακοβωμηχανίας Jol1nson & Jol1nson, προϊόντα των οποίων λέγεταΙ όη χρησιμοπωήθηκαν στους τροφίμους. Άλλω κατηγο­ρούμενΟΙ είνω ο δρ. Κλίγκμαν κω 01 αρχές της πόλης της Φ1λαδέλφεως. Η μήνυση, που κατατέθηκε στο Δ1καστήρω Κωνών Υποθέσεων της ΦΙ­λαδέλφεως, απαηεί 50.000 δολάρΙα αποzημίωση από κάθε κατηγορού­μενο, κατηγορώντας τους γω «αμέλεω, αδωφορία κω απερωκεψία>>.

Σύμφωνα με τον εωαγγελέα Τόμας Νοσέλλα, ΟΙ τρόφιμω του Χόλμ­σμπεργκ δεν είχαν καμία πληροφόρηση γω τη φύση των χΙ].ΙΙΚών κω των φαρμάκων στα οποία ήταν εκτεθειμένΟΙ καΙ επομένως δεν μπορού­σαν να έχουν δώσεΙ συγκατάθεση εν πλήρη γνώση των συνεπεΙών τους. Πληρώνονταν λίγα δολάρω την ημέρα γω τη συμμετοχή τους. Α­ντίθετα, η φυλακή εωέπραττε από δΙάφορες εταφείες ετήσω αμωβή της τάξης των «εκατοντάδων χΙλΙάδων δολαρίων>>. Ο Κλίγκμαν κω η John­son & Jol1nson ωφελήθηκαν ωκονομ1κά από τα εωοδήματα της Retin­A, κω το πανεπωτήμω ωφελήθηκε όταν έκανε μήνυση κω κέρδωε ένα ποσοστό των κερδών της Retin-A. Ήδη από το 1984 μερΙκοί τρόφιμω εί-

Οι εναλλακτικές λύσεις 10υ δίνονταν στους τροφίμους οι οποίοι «συμμετείχαν εθε>οvτικο» σε πειράματα δεν ητοv πολυ ελκυστικές. Οι λίγες δουλειες στα εργοστάσια ρούχων και υποδημάτων που υπηρχον μέσο στις φυλακές ηταν κακοπληρωμένες και απαιτούσαν πολύωρες βάρδιες εργοσιος.

1 77

Σ ΚΑΣ Μ Ο Σ !

1 78

Π Ε Ι ΡΑ Μ ΑΤΑ Σ Ε Φ Υ ΛΑ Κ Ι Σ Μ Ε Ν Ο Υ Σ

χα ν μηνύσει το πανεπισηlμlο και την πόλη απαιτώ­ντας ποσά μέχρι και 40.000 δολάρια.

Η κατάσταση στο Χόλμσμπεργκ αποκαλύφθηκε από έναν πρώην δάσκαλο της φυλακής, τον Άλλεν Χόρνμπλουμ, στο βιβλίο του Acres of skin (Εκτάσεις από δέρμα), που δημοσιεύτηκε το 1 998. Ο Χόρν­μπλουμ ανέφερε πως είχε δει πολλούς τροφίμους με επιδέσμους σε διάφορα μέρη του σώματός τους και στην αρχι\ υπέθετε πως ήταν τραυματισμοί από καβγάδες. Πολύ αργότερα ανακάλυψε πως ήταν τα ορατά σημάδω των ιατρικών πειραμάτων. Το Νο­έμβριο του 1 998 πρώην τρόφιμοι οργάνωσαν πο­ρεία διαμαρτυρίας στο πανεπιστημιακό νοσοκο­μείο, για να τραβήξουν την προσοχή στο πρόβλημά τους και να zητήσουν αποzημίωση. Ιοχυρίστηκαν ότι <ψας είπαν ψέμα­τα, μας χρησιμοποίησαν και μας εκμεταλλεύτηκαν σαν ανθρώπινα πει­ραματόzωα>>. Αργότερα την ίδια χρονιά, ένας εκπρόσωπος του πανεπι­στημίου, ο Ρίτσαρντ Τάννεν, πρότεινε να παράσχει το πανεπιστημιακό νοσοκομείο δωρεάν εξέταση στους τροφίμους που είχαν λάβει μέρος στα πειράματα, αλλά χωρίς να εγγυάται δωρεάν θεραπεία.

Όταν κατατέθηκε η μήνυση το 2000, μια εκπρόσωπος του Πανεπι­στημίου της Πενσυλβανίας, η Ρεββέκα Χάρμον, ισχυρίστηκε πως, πα­ρόλο που η χρησιμοποίηση τροφίμων φυλακών για ιατρικά πειράματα ήταν κοινή πρακτική τις δεκαετίες 1950 και 1960, η πολιτικι1 του πανε­πωτημίου είχε πλέον αλλάξει και τέτοια πειράματα αποθαρρύνονταν.

Ο Τzων Στάνλεϋ, του ΤμJ\ματος Δερματολογίας του Πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας, διατύπωσε τη γνωστή ακαδημαϊκή θέση ότι ο Χόρν­μπλουμ είχε παρερμηνεύσει τη φύση των πεφαμάτων, μάλλον εξαιτίας της <<έλλειψης εμπειρίας του μη ειδικού συγγραφέα>>. Η επιλογή των λέ­ξεων είναι σημαντική όταν, από τη μία, δηλώνει ότι <<δεν υπάρχουν στοι­χεία, ούτε κατά διάνοια, πως κάποιος κρατούμενος σκοτώθηκε από κά­ποω πείραμα>>, ενώ από την άλλη έκανε το επιφυλακτικό σχόλιο «δεν εί­ναι σαφές αν κάποιος κρατούμενος υπέστη βλάβη από ης μελέτες του Χόλμσμπεργκ». Με άλλα λόγια, ο Στάνλεϋ μοιάzει να παραδέχεται πως δεν υπάρχουν στοιχεία ότι οι τρόφιμοι δεν υπέστησαν βλάβη.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Η ακτινωτή διάταξη της φυλακής Χόλμαμπφγκ, που χτίστηκε το 1 896 και έκλεισε το 1 995. Ήταν το κέντρο των ιαφκwν πειραμάτων με τροφίμους που χρησιμοποιούνταν ως ανθρwπινα πειραματόζωα μπαξύ των πwν 1 951 και 1 974.

Το Χόλμσμπεργκ δεν ήταν η μόνη φυλακή των ΗΠΑ που διεξήγε πειράματα σε τροφίμους. Αυτός ο άντρας ήταν τρόφιμος της Φυλακής Στέητσβιλ, στο Ιλλινόις τον τσιμπούσαν κουνούπια­φορείς ελονοσίας, wστε οι επιστήμονες να μελετήσουν την ασθένεια.

Dale, Μ. Τρόφιμοι φυλακών υποβάλλουν μηνύσεις για ιατρικές μΕλέτες. Assσciated Press. 1 8 Οκτωβρίου 2000. www.abcnews.go.com/sections/us/Dai1News/inmates001019.html

Kriνo, j . Ηθ ική, σωφρονιστικό σύστημα και δερματολογία. Archives of Dermatology. Απρίλιος 1 999.

Πρώην τρόφιμοι φυλακών αναζητούν θεραπεία για πειράματα στις φυλακές. CNN. 8 Νοεμβρίου 1 998. www.cnn.com/us/981 1 /08/acres.of.skin/

Πειραματική Έρευνα. Πρώην τρόφιμοι φυλακών μηνύουν την Πενσυλβανία και τον Κλίγκμαν. Pennsylνania Gazette. 1 η Φεβρουαρίου, 2001 . www.upeππ.edu/gazette/0101/0101/gaz3.html

http:/ /archderm.ama-assn.org/issues/ν1 35n4/ffull/dlt0499- 1 .html

Staπley, j.R. Ηθικές κατηγορίες: Απώλεια κοινής λογικής. Archives of Dermatology. Φεβρουάριος 2000. http:/ Ι archderm .ama-assn .org/issues/ν 1 35n2/ffull/ dlt0200-4. html

1 79

7 . 6 Νοσοκομείο Παίδων Ώλντερ Χέυ

ο Ο καθηγητής Ντικ βαν Βέλζεν, παθολόγος, που κρατούσε τα όργανα νεκρών βρεφών χωρίς τη αυγκατάθεαη των συγγενών τους στο Νοσοκομείο Ώλντερ Χέυ, στο Λίβερπουλ της Αγγλίας.

Είκοσι ένα από τα βρέφη τα όργανα των οποίων είχαν κρατηθεί στο Νοσοκομείο Ώλντερ Χέυ μετά το θάνατό τους, χωρίς την όδεια των γονέων τους.

1 80

<<Είπε ψέματα σε γονείς, είπε ψέματα σε άλλους γιατρούς, ψέματα σε διευθυντές νοσοκομείων, έ­κλεψε ιατρικά αρχεία, παραποίησε στατιστικές και αναφορές και παρότρυνε άλλα μέλη του προσωπι­κού να κάνουν το ίδΙΟ». Οι άμεσες αυτές κατηγο­ρίες έχουν βαρύνουσα σημασία καθώς εmώθηκαν από τον Βρετανό υπουργό Υγείας Άλαν Μίλμπερν για τον καθηγητή Νηκ βαν Βέλzεν, πρώην υπάλ­ληλο του ΠανεπΙΟτημίου του Λίβερπουλ και του κρατικού Νοσοκομείου Παίδων Ώλντερ Χέυ όπου ήταν επικεφαλής παθολόγος από το 1988 μέχρι το 1995, οπότε τέθηκε σε διαθεσιμότητα.

Δικαιώματα παιδιών, δικαιώματα ανθρώπων Μια έρευνα αποκάλυψε όη το διάστημα που ο Βαν Βέλzεν ήταν επικε­φαλής παθολογίας στο νοσοκομείο, τα όργανα 893 νεκρών παιδιών εί­χαν αφαιρεθεί χωρίς τη γνώση ή τη συγκατάθεση των γονέων τους. Αυ­τή η αποκάλυψη δεν ήταν παρά η αρχή ενός τραγικού καταλόγου. Η μη εγκεκριμένη αφαίρεση οργάνων είχε ξεκινήσει από το 1948. Αργότερα το νοσοκομείο ομολόγησε πως είχε αφαιρέσει και είχε κρατήσει ης καρ­διές 2.087 παιδιών, πριν ακόμη ανακαλυφθεί όη είχαν αφαιρεθεί κι άλ­λα όργανα. Μερικά από τα όργανα αυτά aποθηκεύονταν σε ένα εργα­στήρΙΟ του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ.

Σε μια από ης χειρότερες περιπτώσεις που ήρθαν στο φως, τα όργανα ενός βρέφους 1 Ο ημερών που πέθανε το 1992, μεταξύ των οποίων καρ­διά, εγκέφαλος και πνεύμονες, είχαν χαθεί από το νοσοκομείο με συνέ­πεια η οικογένειά του να μην μπορεί να τα παραλάβει για την κηδεία.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, το Ώλντερ Χέυ έγινε το επίκεντρο μιας υπόθεσης που χαρακτηρίστηκε εθνικό σκάνδαλο. Οι πρώτες υπόνοι­ες όη κάτι δεν πήγαινε καλά με τη Βασιλική Εmτροπή της Εθνικής Υπηρε­σίας Υγείας Παίδων (NHS) του Λίβερπουλ, Ώλντερ Χέυ, εμφανίστηκαν σε μια έρευνα για θανάτους βρεφών σε ένα άλλο νοσοκομείο, το Βασιλι­κό Νοσοκομείο του Μπρίστολ. Σης 7 Σεπτεμβρίου 1999 ο καθηγητής Ρό­μπερτ Άντερσον της Βρετανικής Παιδιατρικής ΚαρδΙΟλογικής Ένωσης ανέφερε παρεμπιπτόντως ότι το Ώλντερ Χέυ είχε «ίσως τη μεγαλύτερη και καλύτερη συλλογή» καρδιών στη χώρα. Σης 3 Δεκεμβρίου, αντιμετω­πίzοντας μεγάλη πίεση από συγγενείς των παιδιών που τους είχαν αφαι­ρεθεί τα όργανα χωρίς συγκατάθεση, ο Μίλμπερν ανακοίνωσε τη διεξα­γωγή ανεξάρτητης έρευνας. Το zήτημα είχε έρθει στο προσκήνΙΟ όταν ο ανακριτής του Λίβερπουλ ξεκίνησε έρευνα για το θάνατο ενός βρέφους, του Κέυλη Βαλεντάιν, τα όργανα του οποίου είχαν αφαιρεθεί χωρίς τη συμφωνία των γονέων. Η ομάδα της έρευνας συγκροτήθηκε το Δεκέμ­βρΙΟ του 1999 υπό την προεδρία του Βασιλικού Συμβούλου Μάικλ Ρέ­ντφερν.

Τα συμπεράσματα της έρευνας Με τα ευρήματά της η ομάδα της έρευνας εντόπισε μια σειρά επιπολαιό­τητες της δΙΟίκησης στο Ώλντερ Χέυ. Δεν είχαν διατεθεί επαρκείς οικο-

Άντριου Ο' Λήρυ

Ίαν Μέρφυ Χόλλυ Μαρί Γκιλ Ντέη6ιντ Μnαίηνς Ντάνιελ Νόρρις Κραίηγκ Σώντερς

Κρίστοφερ Τζαίημς Μαρτσέλλο Φαμnιάνι Νάιμ Μnράντλεϋ Κίρστεν Τζάκσον Άντριου Ο' Λήρυ

Ναόμι Ώστιν Κέητυ Ντόερτυ Τζέσσικα Μουρ Τζέημς Χωλ Σάιμον Τζωρτζ

- - ·ιιιτι Υι �

'""-4

� 'f!ίιιιιιιιι,, . ι Ρέητσελ Μπράουν Ντάνιελ Μnέητ Σόφι Μόρρις Στή6εν Γουάιτ Ουίλλιαμ Γκρην

1 8 1

Σ Κ Α Σ Μ Ο Σ !

Νοσοκομείο Ώλντερ Χέυ, Λίβερπουλ, Αγγλία.

1 82

νομικοί πόροι και υλικό στον τομέα της παθολο­γίας. Το Ώλντερ Χέυ και το Πανεπιστήμιο του Λί­βερπουλ είχαν επιτρέψει στον Βαν Βέλzεν να πα­ραιτηθεί από τα κλινικό του καθήκοντα και ευθύ­νες και δεν είχαν ερευνήσει την πρακτική που ε­φόρμοzε σης νεκροψίες μεταξύ 1988 και 1995. Μια τέτοια έρευνα θα αποκάλυπτε την αφαίρεση όλων των οργάνων σε όλες ης περιπτώσεις. Οι επικεφα­λείς ήταν συνένοχοι για ης παραποιήσεις του Βαν Βέλzεν, και ο διευθυντής της υπηρεσίας είχε επι­τρέψει την <<αύξηση των εισοδημάτων του».

Σης 16 Μαρτίου 2000 ο Φρανκ τέυλορ, πρόεδρος της επιτροπής που διοικούσε το νοσοκομείο, παραιτήθηκε από το συμβούλιο κατόπιν απαί­τησης του Άλαν Μίλμπερν. Οχτώ μέρες μετά η Χίλαρυ Ρόουλαντς, γενι­κή διευθύντρια του Ώλντερ Χέυ, έφυγε με άδεια διαρκείας. Τρία άλλα μέλη του προσωπικού της NHS τέθηκαν σε διαθεσιμότητα. Σης 30 Σε­πτεμβρίου η καναδική αστυνομία εξέδωσε ένταλμα για τη σύλληψη του Βαν Βέλzεν μετά την ανακάλυψη οργάνων βρεφών στη Νέα Σκωτία. Τον Ιανουάριο του 2001 ήταν σαφές όη είχαν κρατηθεί περίπου 400 ο­λόκληρα έμβρυα και είχαν αφαιρεθεί τα όργανα συνολικό 3.500 παι­διών χωρίς τη γνώση ή τη συγκατάθεση των γονέων.

Η επίσημη έρευνα, που δημοσιεύτηκε στη Βουλή των ΚοινοηΊτων τέλη Ιανουαρίου του 2001, ανέφερε όη ο Βαν Βέλzεν είχε παραποιήσει αρχεία, στατιστικές, ερευνητικές εφαρμογές και εκθέσεις νεκροψίας, ενώ ταυτόχρονα έλεγε ψέματα στους γονείς για τα ευρήματα των νε­κροψιών. Σε μερικές περιπτώσεις ούτε καν διεξήγαγε σωστές νεκρο­ψίες κω είχε αφιΊσει το τμήμα του με έλλειμμα προϋπολογισμού άνω των 70.000 στερλίνων. Η έρευνα διαπίστωσε ότι ένοχος για όλα αυτό δεν ήταν μόνο ο Βαν Βέλzεν και ότι η κατάχρηση του συστήματος, που είχε αρχίσει πριν από την όφιξι1 του στο Ώλντερ Χέυ, είχε καταστεί δυ­νατή λόγω σφαλμάτων διοίκησης. Ο Βαν Βέλzεν είχε παροτρύνει το προσωπικό να παραποιήσει αναφορές· επομένως δεν ήταν μόνος σης πράξεις του.

Αλλού Αποκαλύφθηκε πως το Ώλντερ Χέυ δεν ι\ταν η μοναδική περίπτωση αφαίρεσης οργάνων από παιδιά. Το BBC διεξήγαγε ανεξάρτητη έρευνα και διαπίστωσε πως μέχρι το 1 999 περίπου επτά από ης μεγαλύτερες επιτροπές της NHS στην Αγγλία αφαιρούσαν όργανα ή δείγματα ιστών χωρίς τη συμφωνία των γονέων. Οι υπάλληλοι της NHS σε ένα νοσοκο­μείο, το Κέντρο Κινγκς Μιλ στο Νοτηνχαμσόιρ, αποκάλυψαν όη είχαν λάβει οδηγίες να ξεφορτωθούν έμβρυα, εγκεφάλους βρεφών, καρδιές και άλλα όργανα σε σακούλες απορριμμάτων. Τον Ιανουάριο του 2001 το BBC ανέφερε πως το Νοσοκομείο Παίδων του Μπέρμινχαμ ομολό­γησε όη είχε αφαιρέσει όργανα με τρόπο παρόμοιο με το Ώλντερ Χέυ, αν και οι επικεφαλείς διαβεβαίωσαν όη δεν συμβαίνει πια.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Ώλντερ Χέυ - Χρονοδιάγραμμα. BBC News Οπ/ίπe. 30-01 -2001 . http://news.bbc.co.uk/hi/english/health/newsid _1144000/ 1144035.stm

Μέλη σώματος σε νοσοκομείο που φύλασσε και έμβρυα. Medserv Medical News. 1 6 Νοεμβρίου2000. www.medserv.dk/health/2000/1 1/16/story01 .htm

Λεπτομέρειες της έρευνας για την αφαίρεση οργάνων. BBC News Οπ/ίπe. 1 7 Δεκεμβρίου 1 999. http://news.bbc.co.uk/low/english/health/newsid_570000/ 570452.stm

Νέο σκάνδαλο για αφαίρεση οργάνων εξαναγκάζει τον επικεφαλής του νοσοκομείου σε παραίτηση. The Cυardiaπ. 1 7 Μαρτίου 2000. www.guardian.co.uk/print/O%sC3858%2C3975030%2COO.html

Η πίεση στο Ώλντερ Χέυ συσσωρεύεται. BBC News Οπ/ίπe. 26 Ιανουαρίου 2001 . http://news.bbc.co.uk/hi/english/health/newsid _1 1 38000/ 1 1 38371.stm

Ν Ο Σ Ο ΚΟ Μ Ε Ι Ο Π Α Ι Δ Ω Ν Ω Λ Ν Η Ρ Χ ΕΥ

Το δωμάτιο στο Ώλντερ Χέυ όπου aποθηκεύονταν τα όργανα των βρεφwν. Ο κόκκινος κύκλος δείχνει το ράφι όπου φυλάσσονταν.

Διερεύνηση νέου σκανδάλου με όργανα βρεφών. BBC News Οπ/ίπe. 4 Ιουνίου 2000. http://news.bbc.co.uk/hi/english/health/newsid_776000/776426.stm

Η αναφορά της έρευνας της Βασιλικής Επιτροπής Παίδων του Λίβερπουλ. Έρευνα της Βασιλικής Επιτροπής Παiδων του Λi6ερπουλ. 30 Ιανουαρίου 2001 . www.rlcinquiry.org.uk/

Περίληψη: Σφάλματα διοίκησης. Έρευνα της Βασιλικής Επιrροπής Παiδων του Λi6ερπουλ. 30 Ιανουαρίου 2001 . www.rlcinquiry.org.uk/summary/sum7.htm

Περίληψη: Παρακράτηση οργάνων 1 948-1988. Έρευνα της Βασιλικής Επιrροπής Παίδων του Λi6ερπουλ. 30 Ιανουαρίου 2001 www.rlcinquiry.org.uk/summary/sum4.htm

Οι «χειρότερες καταχρήσεις» του Βαν Βέλζεν. BBC News Οπ/ίπe. 30 Ιανουαρίου 2001 . http://newssearch.bbc.co.uk/hi/english/health/newsid _1 144000/ 1 144363.stm

1 8 3

Τι επιφυλάσσει το μέλλον; Μ ια συζήτηση για το τι θα γίνει αύριο ή μεθαύριο ίσως είναι κάπως

πρόωρη. Η ιστορία όμως μας διδάσκει πως η μυστικότητα aφθονεί. Δεν

είναι λοιπόν δύσκολο να υποθέσουμε πως υπάρχουν μυστικά που

φυλάσσονται τούτη τη στιγμή. Η μυστικότητα από τη φύση της αφορά

απόκρυψη πληροφοριών. Όπως επισημάναμε στην εισαγωγή, ένα μυστικό

είναι κάτι γνωστό σε λίγους, ίσως μόνο σε ένα άτομο, που δεν μεταδίδεται

στους υπόλοιπους. Εγώ κι εσείς λοιπόν μπορούμε να μάθουμε αυτά τα

πράγματα μόνον αφού, τυχαία ή εσκεμμένα, έχουν βγει στη φόρα.

Οι σελίδες αυτού του βιβλίου παρουσιάzουν ενέργειες, περιστατικά και καταστάσεις που κουκουλώθηκαν, μερικές φορές παρέμειναν σκόπιμα καλυμμένα για πολύν καιρό, αλλά που τελικά αποκαλύφθηκαν, έγιναν γνωστά στον κόσμο και συzητήθηκαν στον τύπο, στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Μερικές φορές το ευρύ κοινό έμαθε κάποιες καταστά­σεις μόνον όταν κατατέθηκαν μηνύσεις κατά των υποτιθέμενων ενό­χων ή όταν παρουσιάστηκε μια αποκαλυπτική έκθεση σε κάποιο βιβλίο. Άλλες φορές κορυφώνετω η δημόσια κατακραυγή για ένα σκάνδαλο που το κοινό ανακαλύπτει σταδιακά με άλλα μέσα.

Η χρήση της γενετικής μηχανικής για το σχεδιασμό βρεφών βρίσκεται ακόμη στο μέλλον. Μήπως όμως η επιθυμία μας να παρέμβουμε στη φύση φέρει καταστροφικές συνέπειες;

θα ήταν πολύ aφελές να πιστέψουμε, διαβάzοντας τα σχετικά κείμε­να, ότι οι συγκαλύψεις και οι απάτες που περιγράφονται -μερικές απ' ης οποίες μπορούσαν να μας επηρεάσουν αρνητικά, ενώ μερικές το έκαναν ήδη και μάλιστα εξακολουθούν να το κάνουν- αφορούν πάντα γεγονότα του παρελθόντος. Δυστυχώς, ο κόσμος δεν έγινε ξαφνικά πω ηθικός και ειλικρινής, ούτε μπορούμε να να είμαστε σίγουροι ότι πληροφορούμαστε για καθετί που θα θέλαμε να γνωρίzουμε. Αυτή τη στιγμή, αν και zούμε σ' έναν κόσμο άμεσης τηλεπικοινωνίας, μπορούμε να είμαστε αρκετά βέ­βαιοι ότι οι κυβερνήσεις, καθώς επίσης και ο στρατός, τα ιδρύματα ιατρι­κής έρευνας, οι βιομηχανικοί όμιλοι και άλλοι αποκρύπτουν πληροφο­ρίες με κριτήριο αυτά που θεωρούν ότι πρέπει να ξέρουμε. Τα μυστικά που <<υφαίνουν>> οι λίγοι σήμερα μπορεί να μας επηρεάσουν αύριο, στο μεταξύ όμως zούμε μακάριοι εν τη αγνοία μας. Εννοείται, μέχρι να συμ­βεί η επόμενη επικείμενη καταστροφή ή να αποκαλυφθεί άλλη μία εταιρι­κή συνομωσία που πήγε στραβά, ένα νέο ιατρικό σκάνδαλο, ένα καινού­ρω κρυμμένο μυστικό. Η κατακλείδα αυτή δεν μοιάzει με τα προηγούμε­να κεφάλαια, γιατί το σενάριό της αποτελείται από εικασίες. Αφορά πράγματα που ίσως αποκαλυφθούν κάποια στιγμή στο μέλλον, όχι γεγο­νότα που μπορούμε να εξετάσουμε και να κρίνουμε με ασφάλεια.

1 84

Υπάρχουν ορισμένοι τομείς συγκαλυμμένης δραστηριότητας για τους οποίους μπορούμε να κάνουμε εικασίες βάσει πληροφοριών. Μπορού­με να είμαστε αρκετά βέβαιοι πως οι στρατιωτικές αρχές ανά τον κόσμο δημιουργούν νέα και πιο θανατηφόρα όπλα μακριά από το αδιάκριτο βλέμμα μας. Οι πολυεθνικές εταιρείες εργάzονται σκληρά σχεδιάzοντας τα αυτοκίνητα του επόμενου έτους, καινούρια φάρμακα, επαναστατικές ηλεκτρονικές συσκευές κ.λπ., κρατώντας τα όμως καλά κρυμμένα μέχρι τη στιγμή που θα λανσαριστούν. Μερικά απ' αυτά, αν κρίνουμε από την ιοτορία, θα φέρουν μέσα τους το σπόρο της καταστροφής, σε προσωπικό

επίπεδο ή σε μεγαλύτερη κλίμακα. Ιατρικά πειράματα και κλινικές πρακηκές θα πάνε στραβά και το αποτέλεσμα θα μείνει κρυφό όσο περισσότερο γίνεται, ώστε να προστα­τευτούν οι δράστες. θα συμβούν τρομερά ατυχήματα, και η έρευνα που θα ακολου­θήσει θα αποδώσει ευθύνες γω ορισμένα από αυτά σε εταιρείες. Ισχυρισμοί και κό­ντρα ισχυρισμοί γω zωηκά θέματα, όπως το φαινόμενο του θερμοκηπίου και η εξά­ντληση των φυσικών πόρων, δεν θα μας δωφωτίσουν ιδωίτερα.

Μια ενδιαφέρουσα ερώτηση είναι αν και πότε θα μας μιλήσουν για την επικείμενη παγκόσμια καταστροφή. Από πολλές απόψεις υπήρξαμε τυχεροί μέχρι σηγμής όσον αφορά την υγεία και την ευημερία μας. Μας έπληξε το AIDS και πρόσφατα ο φόβος του άνθρακα. Και τα δύο έχουν τρομακτικές συνέ­πειες, αλλά μεταδίδονται δύσκολα σε σχέση με άλλες παθήσεις του αν­θρώπου. Ακόμη και με την προοπηκή μιας τρομοκραηκής επίθεσης με ευλογιά ή βουβωνική πανώλη μάς λένε όη τουλάχιστον μερικές εθνικές αρχές διαθέτουν επαρκή αποθέματα εμβολίων και αντιβιοτικών. Τι θα γί­νει όμως αν εμφανιστεί ένας μεταλλαγμένος ιός ή ένα ανθεκηκό βακτή­ριο που μεταδίδεται ελεύθερα από τον αέρα και γω το οποίο δεν έχουμε διαθέσιμη λύση; Πόσο έτοιμες θα ήταν οι κυβερνήσεις να μας πουν την αλήθεω σε τέτοιες συνθήκες; Μήπως οι προνομιούχοι θα κρατούσαν ης πληροφορίες για τον εαυτό τους ως μέσον αυτοπροστασίας;

Η ανθρώπινη μορφή της ασθένειας των φελλών αγελάδων, BSE, εξακολουθεί να είναι αμφιλεγόμενη. Μήπως η αλήθεια έρθει πολύ αργά;

Οι θεωρίες για την προέλευση του HIV και του AIDS, άλλες πιστευτές, άλλες φανταστικές, αφθονούν. Άραγε μας λένε την αλήθεια;

1 85

Σ Κ ΑΣ Μ Ο Σ !

Το πρόβατο Ντόλλυ, το πρώτο κλωνοποιημένο θηλαστικό του κόσμου, με τον δρ. Ίαν Γουίλμουτ, που ανέπτυξε την τεχνική της κλωνοποίησης. Στην αρχή, η Ντόλλυ ήταν απολύτως υγιής, αλλά με το πέρασμα του χρόνου εμφάνισε σοβαρή αρθρίτιδα. Μήπως τα προβλήματα υγείας της είναι παρενέργειες του ασυνήθιστου τρόπου σύλληψής της;

Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων είναι ακόμη άγνωστες. Οι ομάδες δράσης κατά των rτ προϊόντων προωθούν τις θεωρίες τους, ενώ οι εταιρείες που ωφελούνται από αυτά τα τρόφιμα επιμένουν πως είναι ασφαλή. Μόνον ο χρόνος θα δείξει ποια πλευρά είχε δίκιο.

1 86

Γνωρίzουμε τώρα, γιa παράδειγμα, όη στη διάρκειa του Ψυχρού Πο­λέμου, οι περισσότεροι επικεφαλείς κυβερνι\σεων, στρατού και μεγάλων εταιρειών είχαν εναλλακηκά σχέδιa γιa να προστατευτούν σε καλά εξο­πλισμένα υπόγεια καταφύγια, η ύπαρξη των οποίων έχει πια αποκαλυ­φθεί· τότε όμως δεν ήταν γνωση\ στο κοινό. Οι αρχές προσπάθησαν να το κρατήσουν κρυφό με κάθε τρόπο. τέτοιες ισχυρές μειοψηφίες δεν θα ήταν διόλου πρόθυμες να αποκαλύψουν ης λεπτομέρειες της επικείμε­νης μελλοντικής καταστροφής, και είναι εύκολο να μαντέψουμε τα επι­χειρήματα. Τα έχουμε δει να προβάλλονται φαντασμαγορικά σης ταινίες καταστροφής του Χόλλυγουντ, όπου η γη πρόκειται να σαρωθεί από κά­ποια μορφή Αρμαγεδώνα. θεωρείται φρόνιμο να αποκρύπτοντω οι πλη­ροφορίες από το κοινό μέχρι να φτάσουμε στο σημείο όπου η απειλή είναι πλέον εμφανής. Γιατί; Επειδή η δημοσίευση τέτοιων απόρρητων πληρο­φοριών είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει σε μαzικό πανικό, σε κατάρρευση του νόμου και της τάξης τις λίγες ώρες ή μέρες που θα απομένουν, κάτι που μοιάzει να ανησυχεί τους ηγέτες μας ακόμη κι όταν αντιμετωπίzουμε το ενδεχόμενο της μαzικής εξόντωσης.

Η σύγχρονη επιστήμη μάς έχει δείξει ότι κινδυνεύουμε από διάφο­ρους παράγοντες μη aνθρωπογενείς. Η γεωλογία και η παλαιοντολογία αποκάλυψαν ότι στο μακρινό παρελθόν υπερ-ηφαίστεια κατέστρεψαν μεγάλα μέρη της Γης σε έκταση πολύ μεγαλύτερη απ' όσο μπορούν να προκαλέσουν σήμερα η Αίτνα, ο Βεzούβιος και τα άλλα επικίνδυνα ση­μεία που υπάρχουν σήμερα στον πλανήτη. Είναι επίσης γνωστό ότι aστε­ροειδείς έχουν χτυπήσει κατά καιρούς τη Γη με καταστροφικά αποτελέ­σματα, δημιουργώντας τεράστια νέφη σκόνης, που έκρυψαν το φως του ήλιου και προκάλεσαν μαzική εξαφάνιση zωντανών οργανισμών. Το ερώτημα είναι το εξής: σε περίπτωση που σεισμολόγοι, ηφαιστειολόγοι ή αστρονόμοι διαπιστώσουν ότι επίκειται μια τέτοια παγκόσμια καταστρο­φή, μήπως εγώ κι εσείς θα είμαστε οι τελευταίοι που θα το μάθουμε;

1 88

Γλωσσάρι ADD/ADHD (artention deficit disorder, διαταραχτj ελλειμματικής προσοχής, και attention deficit hyperactivity disorder, διαταραχή ελλειμματικής προσοχτjς­υπερκινητικότητας) Διαγνωστικές ονομασίες που δίνονται σε άτομα με προβλήματα έλλειψης συγκέντρωσης, παρορμητικότητας, υπερκινητικότητας και ανίας.

chlorpyrifos Οργανοφωσφωρικό εντομοκτόνο ευρείας χρήσεως.

DNA (deoxyribonucleic acid, δεοξuριβονοιncλεϊκό οξύ) Οξύ του πυρήνα του κυττάρου, βασικό συστατικό των χρωμοσωμάτων όλων των οργανισμών (με την εξαίρεση κάποιων ιών). Παράγει αντίγραφα του εαυτού του, παίζει κεντρικό ρόλο στη σύν\Jεση πρωτεϊνών και ευ\Jύνεται για τη μεταβίβαση κληρονομικών χαρακτηριστικών.

MRSA (methicillin resistant staphylococcus aureus, χρuσ{Ι;ων σταφυλόκοκκος αν3εκτικός στη με3ικιλλίνη) Βακτήριο που βρίσκεται συνή\Jως στο δέρμα υγιών αν\Jρώπων.

PCB (polychlorinated biphenyl, πολuχλωpιωμένα διφαινύλια) Ομάδα χλωριωμένων ισομερών του διφαινυλίου, που χρησιμοποιείται με τη μορφή ενός τοξικού, άχρωμου. άοσμου, κολλώδους υγρού για την παραγωγή πάρα πολλών προϊόντων.

αδενοειδείς εκβλαστήσεις Υπερτροφία του αδενοειδούς ιστού (φαρυγγική αμυγδαλή). που υπάρχει στο άνω μέρος του ρινοφάρυγγα.

ακρuλαμίδιο Στερεή οργανική ένωση με μορφή λευκών, άοσμων κρυστάλλων σαν νιφάδες. Χρησιμοποιεί τα ι κυρίως για να μαλακώνει το πόσιμο νερό.

αμιάντωση Ασ\Jένεια των πνευμόνων που προκαλείται από την εισπνοή σωματιδίων αμιάντου.

άν3pακας Λοιμώδης νόσος των άγριων και των εξημερωμένων ζώων, που μεταδίδεται και στον άν\Jρωπο. Χαρακτηρίζεται

από μαύρες φλύκταινες.

ανοσογόνο Κάτι που προκαλεί ανοσολογική αντίδραση στον οργανισμό.

αντιμικροβιακό Κάτι που καταστέλλει ή ελέγχει τους μικροοργανισμούς.

απεμπλοuτισμένο οuράνιο (depleted uranium, DU) Το ουράνιο που απομένει αφού αφαιρε3εί από το φυσικό ουράνιο εκείνο που χρησιμεύει στα πυρηνικά όπλα και τους αντιδραστήρες. Αποτελεί το 99% του ουρανίου και είναι πολύ τοξικό.

αποφuλλωτικό Χημικtj ουσία που προκαλεί φυλλόρροια στα αναπτυσσόμενα φυτά.

ασφυξία Απώλεια των αισ\Jήσεων εξαιτίας της πολύ μικρής ποσότητας οξυγόνου και πολί' μεγάλης ποσότητας διοξειδίου του άν\Jρακα στο αίμα.

βιολογικός πόλεμος Σκόπιμη χρήση πα\Jογόνων μικροοργανισμών, τοξινών κ.λπ. στον πόλεμο.

βιοτεχνολογία Η χρήση της μηχανικής και της τεχνολογίας σε ζωντανούς οργανισμούς ή στα συστατικά τους, όπως τα ένζυμα, για την παραγωγή προϊόντων, όπως κρασί, τυρί, μπίρα και γιαούρτι.

βουβωνική πανώλη Λοιμώδης νόσος, η πιο κοινή μορφή πανώλης. Προκαλείται από ένα βακτήριο που μεταδίδουν οι ψύλλοι από μολυσμένους αρουραίους. Χαρακτηρίζεται από πρησμένους λεμφαδένες, πυρετό, εξάντληση και παραλήρημα.

γενετική τροποποίηση τεχνολογία που μεταβάλλει τη γενετική σύσταση ζωντανών οργανισμών, όπως ζώα, φυτά ή βακτήρια.

διοξείδιο τοu άν3pακα Άχρωμο, άοσμο, άκαυστο αέριο, βαρύτερο του αέρα, που παράγεται με την αναπνοή και τις καύσεις.

διοξίνες Διάφορα πολύ δηλητηριώδη χημικά παραπροϊόντα της σύν\Jεσης ζιζανιοκτόνων και βακτηριοκτόνων. όπως το TCDD. ιδιαίτερα το παράγωγο του τριχλωροφαινοξυοξικού οξέος, συστατικού του Agent Orange.

διχλωpοφαινοξuοξικό οξύ Το πρώτο επιτυχημένο επιλεκτικό ζιζανιοκτόνο που κατασκευάστηκε.

εντομοκτόνο Ουσία που χρησιμεύει για την εξόντωση εντόμων.

εζαφ3οριούχο oupάvto Χημική ένωση που αποτελείται από ένα άτομο ουρανίου και έξι άτομα φ\Jορίου.

εζώ3εpμη αντίδραση Χημική μεταβολή όπου υπάρχει απελεu­\Jέρωση ενέργειας, όπως στην καύση.

επιδημιολογία Κλάδος της ιατρικής που ερευνά τις επιδημίες.

εuλοyιά Οξεία. εξαιρετικά μεταδοτική ιογενής νόσος, που χαρακτηρίζεται από πυρετό, εμετούς και φλυκταινώδη εξαν\Jήματα, τα οποία αφήνουν βα\Jιές ουλές μετά τη \Jεραπεία.

ζιζανιοκτόνο Χημική ουσία που χρησιμεύει για την καταστροφή φυτών, ιδιαίτερα ζιζανίων. ή για την καταστολή της ανάπτυξής τους.

ηλεκτρομαγνητική [ακτίνα] Ακτίνα παραγόμενη ηλεκτρομαγνητικά ή σχετική με τον ηλεκτρομαγνητισμό ή τους ηλεκτρομαγνήτες.

3αλιδομίδη Κρυσταλλικό στερεό που χρησιμοποιούνταν παλιότερα ως ηρεμιστικό. Διαπιστώ\Jηκε πως ευ\Jυνόταν για παραμορφώσεις βρεφών όταν λαμβανόταν κατά την εγκυμοσύνη.

3ύμος αδένας Αδένας στο λαιμό των σπονδυλωτών. που παίζει ρόλο στην παραγωγή λεμφοκυττάρων, έναν τύπο λευκών αιμοσφαιρίων.

ιονί!;οuσα ακτινοβολία Ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία ή ακτινοβολία σωματιδίων που προκαλεί ιονισμό.

ισοκuανικό με3ύλιο Πολύ τοξικό. εύφλεκτο, άχρωμο υγρό, που χρησιμεύει στην παραγωγή εντομοκτόνων.

καρκινογόνο Κά\Jε ουσία που προκαλεί καρκίνο.

λέμφωμα Μορφή καρκίνου των λεμφαδένων, οι

οποίοι προστατεύουν από μολύνσεις

σκοτώνοντας βακτήρια και

εξουδετερώνοντας τοξίνες.

με�υλοφαινιδάτη Ήπιο διεγερτικό του κεντρικού νευρικού

ουστιjματος. Χορηγείται σε άτομα με

αφύσικα υψηλά επίπεδα κινητικότητας.

μεσ�ηλίωμα Όγκος στον υμένα κάτω από τους

πνεύμονες (υπεζωκότα). Πιστεύεται

πως προκαλείται συνή3ως από την

εισπνοή ψηγμάτων αμιάντου.

μικροβιακά όπλα Ζωντανοί οργανισμοί προσαρμοσμένοι

για στρατιωτική χρτjση με σκοπό να

προκαλέσουν ασ3ένεια ή 3άνατο σε

αν3ρώπους, ζώα ή φυτά.

μικρόβιο Μικροσκοπικός οργανισμός.

μικροκύματα (ακτινοβολία) Βραχέα κύματα ηλεκτρομαγνητικής

ακτινοβολίας που ταξιδεύουν με την

ταχύτητα του φωτός.

μικροοργανισμός Μ ικροσκοπικός ή υπέρ-μικροσκοπικός

οργανισμός.

νωτιαία παρακέντηση Εισαγωγή βελόνας οτην κατώτερη

μοίρα της σπονδυλικής στήλης για την

αφαίρεση εγκεφαλονωτιαίου uyρού,

την εισαγωγή φαρμάκου κ.λπ.

όζινη βροχή Βροχή με υψηλή συγκέντρωση οξέων

παραγώγων διοξειδίου του 3είου,

διοξειδίου του αζώτου κ.λπ., που

προέρχεται από την καύση ορυκτών

καυσίμων.

οpyανοφωσφορικά Οργανικές ενώσεις που περιέχουν

φωσφόρο και ιδιαίτερα όσες

χρησιμοποιούνται ως εντομοκτόνα,

όπως το μαλα3είο.

ουράνιο Πολύ σκληρό, βαρύ, αργυρόχροο, μέτρια

ελατό, ραδιενεργό μεταλλικό χημικό

στοιχείο.

πενικιλίνη Ομάδα ισομερών αντιβιοτικών

ενώσεων που λαμβάνονται ως διή3ημα

καλλιεργειών ορισμένων μυκτjτων ή

παράγονται συν3ετικά.

περιφερική νευρίτιδα Φλεγμονή των νεύρων που συχνά

συνδέεται με μια εκφυλιστική

διαδικασία και συνοδεύεται από

αλλαγές στην αισ3ητήριο και κινητική

δραστηριότητα.

πλουτώνιο Ραδιενεργό μεταλλικό χημικό στοιχείο

που βρίσκεται στα κα3αρά

μεταλλεύματα ουρανίου. Το

σημαντικότερο ισότοπό του, το

πλουτώνιο-239, χρησιμοποιείται σε

πυρηνικά όπλα και σαν καύσιμο

αντιδραστήρων.

πολυμερές ακρυλαμίδιο Χρησιμοποιείται στην επεξεργασία του

νερού, στην κατασκευή χαρτιού και σε

εφαρμογές που απαιτούν

υδατοδιαλυτά πολυμερή.

πρωτείνες �ερμικού σοκ Ομάδα πρωτεϊνών παρούσα σε όλες τις

μορφές ζωής. Π αράγονται όταν το

κύτταρο υφίσταται διάφορες

περιβαλλοντικές πιέσεις, όπως ζέστη,

κρύο και στέρηση οζυγόνου.

πυρηνική σχάση Διαίρεση των πυρήνων των ατόμων σε

δύο 3ραύσματα περίπου ίδιας μάζας,

συνοδευόμενη από μετατροπή μέρους

της μάζας σε ενέργεια. Βασική αρχτj

λειτουργίας της ατσμικτjς βόμβας.

ραδιενεργό Κάτι που εκπέμπει ή μπορεί να

εκπέμψει ακτινοβολία με μορφή

σωματιδίων ή ακτίνων με αυ3όρμητη

διάσπαση ατομικών πυρτjνων.

ραδιολογία Η επιστιjμη που ασχολείται με τις

ακτίνες Χ και άλλες μορφές

ακτινοβολίας.

σαpίν Πολύ τοξικό αέριο νεύρων που πλήττει

το κεντρικό νευρικό σύστημα,

προκαλώντας σπασμούς και 3άνατο.

σιλικόνη (silicone) Ομάδα πολυμερών ενώσεων του

πυριτίου. Το πυρίτιο (silicon) είναι μη

μεταλλικό χημικό στοιχείο, στοιχείο

που αφ3ονεί στη φύση μετά το

οξυγόνο, με το οποίο ενώνεται

σχηματίζοντας το διοξείδιο του

πυριτίου ή πυριτία (silica). σύφιλη Λοιμώδης αφροδίσια νόσοc Λ ν δΕ\ 3εpαπεuτεί, μπορεί να οδηyήcει cε

εκφυλισμό των οστών. τηc κ, :.:ιc '- ·--

τοξικολογία Επιστήμη που μελετ.i '" δ-Ό_-.,- -·.:.. - . �

επιπτώσεις τους, τ α αντίδοτα κ.λ;-;.

τριχλωροπυριδινόλη Βασικό παράγωγο του chlorpyrifos. τριχλωροφαινοξυοξικό οξύ Ευρέως χρησιμοποιούμενο

ζιζανιοκτόνο.

υδατάν�ρακας Χημική ένωση που περιέχει uόνο

υδρογόνο και άν3ρακα.

υδρογόνο Εύφλεκτο. άχρωμο. άοσμο. c.έριο

χημικό στοιχείο, η ελαςψύτερη γνωστή ουσία.

υδροκυάνιο Άχρωμη, πτητική και εξαιpετικ.i

δηλητηριώδης χημική ένωση.

υποηχητικό Κάτι που κινείται με ταχύτητα

μικρότερη από εκείνη του ήχου.

φαινόμενο �ερμοκηπίου Άνοδος της 3ερμοκρασίας του πλc.νήτη.

επειδή το διοξείδιο του άν3ρακα κω

άλλα αέρια της ατμόσφαιρας

απορροφούν την υπέρυ3ρη ακτινοβολία

που εκπέμπει ο πλανήτης τη νύχτα

λόγω της έκ3εσής του στην υπεριώδη

ηλιακή ακτινοβολία.

φ�ορίωση (fluoridation) Π ροσ3ήκη φ3οριούχων αλάτων (σε

απο3έματα πόσιμου νερού) για να

μειω3εί το ενδεχόμενο των

χαλασμ(νων δοντιών.

φ�ορίωση (fluorosis) Διαταραχή που οψίλεται στην

κατανάλωση υπερβολικής nοσότηταc

φ3ορίου.

φλεβική �ρόμβωση εν τω βά3ει (deep vein thrombosis, οντ) Σχηματισμός 3ρόupου σε uίu c.;;ό τιc

βα3ιές φλέβες του σώuu τοc. σU\·ή;'\ωc

στο πόδι.

χημικός πόλεμος Πόλεuοc uε ic χ�ι:ικω' ενώcεων

κ ω ό� \ων. ό�ωc δc,\rτ ιώδη uέpιu. ω::pηcτιχεc ]Χ>ι:�ε c. �!X>�ετ.icuuτu

χc.�·οι· χ.\�.

χολέρα Ου1.1 1 ιΙ'.'...:�\ ε\"lε.:'ι:..::ών

..\C�["\(tU\

Ψτ.ιχοτpότω λJ..:·. -χ· ..1.\.\ο·.u'ει τ� ;;:.)τ�..\στ\lση

: ι:,: · .. :: .. \:1.\οι: ) '":U...: η."(U1CIL1KL\.

- J.. .. '\1 · ..... �-c·.oyό' lλ -...:.\::.

1 89

1 90

Ευρετήριο Acaιηbis 76

«Σύνδρομο ΟικονομιΚΙjς θέσης>• βλέιιε φλεβική θρόμβωοη εν τω βάθει

Agent Orange 67, 79-82 Air France 38, Ί 54

Banνerket 124, Ί26, 127

Britis\1 Air\\'ays 38, 39, 40, 1 56

Britisl1 An1erίcan Tobacco 28,

29

Britis\1 Nιιclear Fιιcls (BNFL) 9 ι , 99- ι ΟΊ

Cllen1ic Grι�cnentl1al 48

Chinook, οuντριβιl ελικοπτέρου 66, 68-71

ci1lorpyrifos 32-34 CIA 87, 88, 1 38 Cibo 48 Ciba-Geigy 57-58

Concorde, συντριβιj 15�-156

Cropgen 1 1 2-113

Dain11cι{]πysler, AG 43-44

Diamoικl Sl1aιηrock Corporatiun 79

Distillers Coιηpany 48 Do\1\' AgroSciences 32 Dοκ C!Ίeιηical and Corning

CorpoΓiιtion 5 1, 52

ΟΟ\Α.' Cllenlical Coιηpany 10,

23, 32-34, 79, 1 77 Dov.· Corning 31-53 Do;,·Eiancn 32-34 Dιιrsban 32, 33

Ειi lilly aικi Coιηpany 32

Ericsson 37

Estonia 149

European Gatcιν<ιy 149

FADEC 69-70

Feιieraι-Mogιιl 26

Firestone, τροχοί 44

Ford Motor Coιηpany 44

FLSRAP (Πρόγραμμα Επανορθωτικιjς Δράσης Πρώην Χρησιμnrιωημένων Τωιοθεcηών) R5-R6

Gallal1er Ltd. 28, 29 Gencral Elcctric Coιnpany

(GEC) 103 Gencral Motors �2-43 Greenpeace 1 16, 1 30

HalJibιιrton 26

Harsha\ν Cl1eιηical Company 85, 86

Herald of Free Enterprise 146-149

Hercυlcs lnc. 79

Hooker Cl1eιηical and Plastics Corporation 106-107, 109

ιιηperiol Tobacco 29

)apan Tobacco 29 jccp Grand Cl1erokee 43-44

jol1n>on & jol1nson 177

Kerr-McGcc 83

Larsban 32

Monsanto 79, ιΟ3, 1 1 3 Motorola 35, 37

MRSA (Staphylococcus aιιreιιs, aνθεκτικός στη μεθικιλλίνη) 54, 55

NASA 141 -Η2

Nokia 37

Noνartis 57-58

NSB Gardern1oen 126

Occidental Corporation 109

Oraνax 76

Oννens Corning 26

Ρ&Ο Ferries 146 PCB (πολυχλωριωμένα

διφαινύλια) 102-104 P11ilip Morris Companics lnc.

29, 30

Rchn-A 177

Rι1oca-Gil 125, 126- ι 27

ι{\1odia 125, 126

ι{ι1όne-Pouιenc 125, 126

1\italin 57-58

R.j. ι<eynoιds Tobaccn Conψany 29

Seνin 1 8-23

Si1e\l, Αναπτυξιακιj Εταιρεία ι Ιετρελαίου (SPDC) 1 58,

1 67-171

Skanska 125

Tcxtron Lycoιηing 69

Τ-Η Agricιιltιιral and Nιιtrition Conψany 79

τi'IOΙηpson Clleιnicals Corporation 79

To,vnsend Ί11nrescn 1 46 Tιιrner & Ne,va\1 24, 26

UFO 87-88

Union Carbide 8-10, 18-23 Uniroyal ιnc. 79

Verizon Comnlυnications 33 Vίacon1 26

Άιβu, Έντουαρντ 42

Αϊνστάιν, Άλμπερτ 72, 74

ακρυλαμίδιο 1 2�-127

ακτίνες Χ 1 51-133 ακηνοβολία από ΚJνητά

τηλέφωνα 35-37

ακτινοβολία, έκθεση σε 60, 83-

86, 97, 98-Ί Οι , 176

Αλεξάντερ, Ρίτσαρντ 52

ΑμερικανLΚΙl Ψυχιατρικιl ·ενωοη (ΑΡΑ) 57, 58

ΑμερικανικΩ 'ίδρυμα Υγείας: μελέτη κΙνητών τηλεφώνων 35, 36

αμίαντος, εισΗνοή 24-27 α�ηάντωοη 24-27

ανθρώπινα δικαιώματα, παραβιάσεις 1 58-9, Ί 68, 171

Άντερσον, Γουώρρεν 10, 21-22

Άντερσον, καθηγητιjς Νόρμαν 53

Άντzελος, ι ιιjτερ 37

αντιβιοτικά 46, 54-56

αντιβιοτικά στην τροφικιl αλυσίδα 56

Άντονυ, Έντουαρντ 176 αποφύλλωοη 79-82

αποψίλωση δαοών 1 16, 121, 128-1 31

ασφάλεια οχημάτων 42-44

ΑτομφΜτ 136-'138

Βάιοκσιιφ, Βίκτωρ 72, 74, 75

Βαν Βέλzεν, Ντικ 180, 182

Βαν ντε ν Μ rιερyκ, Ρον 171

Βέρμα, Μόχαν Λ. 10

Βιjον, Μάικ 102, 104

Βιετνάμ: ρύπανση με διοξίνες 79-82

βιολογικά όπλα 76-78, 160-162,

163-164, 185

βιοτεχνολογία 11 Ο- ι 4 βρεφικοί καρδιακοί θάνατοι 46-

47, 180

γενετικιi τροιιοιιοιημένα (Π) τρόφιμα 90, 1 10-114

Γιούεν, Δρ. Στάνλεϋ 11 Ο Γκάρντνερ, Δρ. Λιjροϋ 24 Γκρίφιθς, Τz(>ελ και Κρις

Μηράυσον: έκθεση για τη φθορίωση 62, 63, 64

Γκρ6ουβς, Σrpοτι]γός Λέσλι 72,

74

Γουαiηv, Tzωv 83

Γουέηλεν, Ρόμπερτ 107

Γουιjλαν, Δρ. Ελίzαμπεθ l08 Γουίγκαντ, Τzέφρυ 28

Γουίλλια�ις, Ι l ι)τερ και Ντέηβιντ Γουώλλας: Μονάδα 731 165-166

Γουλφ, Δρ. Σίντνεϋ 51

Γουλφ, Μ ιιέρvαρντ 83

Διακυβερνητικιj Επιτροπιj για την Κλψαrική Αλλαγή (IPCC) 1 19, 120

διαστη�ηκά απορρίμματα 1 1 7, 140-142

διαταραχιj ελλειμματικής ιιροσοχιjς (ADD) 57-58

διαταραχιl ελλειμματιΚJ)ς προσοχι)ς-υιΊΕρΚJνητικότητας (ADHD) 57-58

Διεθνές Κέντρο Δράσης 60 Δlεθνιjς Ειιιτροιιιj

Φαλαινοθηρίας (!WC) 1 32, 1 34, 135

Διεύθυνση Τροφίμων και Φαρ�ιάκων (FDA) και ΓΓ τρόφιμα Ί '\3-1 14

Διεύθυνοι1 Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) και εμφυτεύματα σιλικόνης 31

Διεύθυνση Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) και θαλιδομίδη 49, 50

Διεύθυνση Τροφίμων και Φαρμάκων ( FDA) και θεραπεία ακτίνων Χ 152

Δ.ιεύθυνοη τ ροφίμων και Φαρμόκων (FDA) και ΚJνητά τηλέφωνα 35

Δίκτυο Ενωμένων

Εργαστηρίων: μελέτη κινητών τηλεφώνων 35

Διοίκηση Ποληικ.1)ς Αεροπορίας (CAA) 39, 88

f>ιοξείδω του άνθρακα, εκπομπές ι 18, 1 1 9

διοξίνες 80-82, 1 08, 176

Δράοη για το Κάπνισμα και την Υγεία 28

εγκεφαλlκοί όγκοι 35, 36

Εθνικιj Διεύθυνση Οδικιjς Ασφάλειας Αυτοκινητοδρ6μων (NHTSA) 43

Εθνικό Πρόγρομ�ια Αξιολόγφης Όξινων Βροχοπτώσεων (ΝΑι'ΑΡ) 122

Εθνικό Συμβούλlο Ασφάλειας Μεταφορών (Ντ5Β) 1 55, 156

Εκσrρατεία για Παιδιά Χωρίς Καιιν6 28

εμβόλια 59, 60

εμβόλια ευλογιάς 76-78 εντομοκτόνα 8, 18-23, 32-34, 60

Ένωση Βιομηχανίας Κυψελοειδών Τηλεφώνων (cτιΑ) 35, 36

Επιτροπή Ατομικιjς Ενέργειας (AEC) 62, 63, 64, 72, 75, 85

ευλογιά 76-78

Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπιjpεσία (ESA) 140

Ζεερμrιρύγκε, καταστροφιj φερψιιότ 1 46-149

Ζίλαρντ, Λήο 74

θαλιδαμίδι1 �8-50

θερμΟΚΙ]ΙΙίου, αέρια 1 1 8 θερμοκηπίου, φαινόμενο 1 16,

Ί 1 8-120 Θρη Μάιλ Άιλαντ, εργοστάσιο

ενέργειας 91, 92-95 θύμος αδέναςι συρρίκνωση

151-152

Ίδρυμα Ενέργειας και Περιβαλλοντικών Ερευνών (!EER) 83, 84

Ίδρυμα Παγκι\ομιων Πόρων (I>VΚI) 130

Ίδρυμα Υγείας της Αεροιιλοlας (Α Η Ι) 39, 40

Ινδία: καταοτροφή Union Carbide 8-10, 18-23

ινουίτ, μόλυνση με PCB Ί04 ιοίι, Σίρο 163, 1 64

ιοοκυανικό μεθύλιο (M IC) 8-9,

18-23

Κάμπαρλ, Μιιροuς 128

Καν, Φάρρολ 39

καπνοβιο�U)Χανία \ 3-14, 28-31

καρκίνος 35, 83, 84, 99, Ί 76

καρκίνος του εγκεφάλου: βλέπε εγκεφαλικοί όγκοι

καρκίνος του θυρεοειδούς 97, 152

καρκίνος του μαστού 98 καρκίνος του ιινεύμονα 24-27,

28, 31, 142

κατασκοπευτικό οεροιrλόνα 87

Κέλσεϋ, Φράνοις 49

Κίνα, λαθρεμπόριο τσιγάρων 30-31

Κίνα, φθίψιο 63-64

Κινγκς Μ!λλ, Κέντρο 182

Κίνημα για την Επιβίωση της Φυλής Ογκόνι (MOSOP) 1 68, 171

κινητά τηλέφωνο 35-37

Κλέυμπροuκ, Τzόαν 44 Κλίγκμαν, Άλμπερτ 177

κλψατικιj αλλαγιj 1 1 8-120

Κόντον, Δρ. Έντουαρντ 87, 88

κούρσα εξοπλισμών 72, 75, 92

Κριστόφερσεν, Ι'ουθ 40 Κυότο, συμφωνία 1 1 8, 1 1 9

Λαβ Κανάλ 106-109

Λάι, Δρ. Χένρυ 36

Λεντz, Βίντοuκιντ 48-49

Λήβαϋ, Σ τούαρτ 55, 56

Λόμποργκ, Μπγιορν 121-3

Μάθιους, Έμuω 130

Μακ Άρθουρ, Στρατηγός Ντι\γκλας 164-165

ΜακΜπράιντ, Ουίλλιαμ 48, 49,

50

Μολλ οφ Κιντάιρ, ουντριβιj ελικοπτέρου 66, 68-71

Μάλλεvιξ, Φύλλις 63, 64 Μάντισον, Ι">όναλντ 160

Μαντοσυρία: πειράματα σε ανθρώπους 163-166

Μανχάταν, Σχέδιο 12, 62, 63,

64, 67, 72-75

μαστού εμφυτεύματα: βλέΙΙε οιλικ6νης εμφυτεύματα

Μάυερς, καθηγηrής Νόρμαν 129

μεθυλοφαινιδάτι1 57-58

μεοοθηλίωμα 24-27

μικροβιακ6ς πι\λεμος: βλέπε βιολογικά όπλα

Μίλfmεpν, Άλαν 1 80, 182

Μοv6δα 731, Μαντοσυρία 1 59,

163-166

Μπάιτσν, Πήτερ 38-39, 40

Μπάξταν, Πιjτερ 1 72, 174

Μιιάσμπυ, Δρ. Κρις 98

Μπελλόνα, περιβαλλοντιΚJl ομάδα 136

Μπέρμιvχαμ, Νοσοκομείο Παίδων, Αγγλία 182

ΜΠJόνΚΙ, Κορράντο 30

Μπ6ννερ, Ρέuμοντ και Κρίστοφερ Ντρου: άρθρο για λαθρεμπόριο τσιγάρων 29,

30

Μποπάλ, Ινδία 8-10, 1 8-23

Μποπάλ, Ομάδα για Πληροφόρηση και Δράση (BGIA) 20, 21

Μ11ορ, Νιλς 74

Μπούρκε, Ρόμπερτ 69

Μπρέγκιν, Πιjτερ 58

Μπρίστολ, Βασιλικό Νοοοκ<ψείο 47, 180

Μπρούντλαντ, Γκρο Χάρi.εμ ΞΥ

Νέψτερ, Ραλφ 42

νευρωνικάς όγκος 36

Νιγηρία, Εθvιιuj Εταιρεία Πετρελαίου (NNPC) 168

Νιγιψία, ειιιχειρήσεις της 5\τell

158, 1 67-171

Νικίτιν, Άλεξάντερ 136, 137-138

Νοξ, Τzων 24

Νορβηγία, ρύπανση υδc\rων 126

Νορβηγία, φαλαινοθηρία 1 1 6,

1 32-135

Νόρτον-Τέυλορ, Ρίτσαρντ 70

Ντάφυ, ΜπΤz. και I ITz. Φιrzέραλνr: έκθεση για rη θεραιιεία ακτίνων Χ 152

Νrέντυ, Φίλιπ 36

Ντέυ, Α ντΙJιτέρaρχος Σερ Τzων 68, 70

Ντολ, Σερ Ρίτσαρντ 26

Ντρούκερ, Στήβεv 1 1 3

Ξουόν, Γουάνγκ 166

Ογκίινι, φυλή της Νιγηρίας 168-171

Ομάδα Έρευνας Δημοοιας Υγείας Πολιτών 51

Ομάδα Δράσης θαλΙδομίδης (YAG) 50

Ομοσπονδία Α τομ1κών Εηωτημόνων 75

όξινιj βροχή 1 1 6, 121, 122

Οnενχάψερ, ΡόμJιερr 74

Οργανιομι\ς Τ ροφίμων & Γεωργίας (F ΑΟ) 1 23, 1 28,

130

οργανοφωοφορικά 32-34, 60

οργάνων αφαίρεση 1 80-183

Ωρεγκον, Αίτηση του 1 19, 120

ουράνιο 60, 62, 72

I !α γ κόσμιο Τ α με ίο για τη Φύση (WWF) 1 28-1 29, 130

Παγκόσμιος Οργανιομ<1ς Υγείας (WHO) 5�, 77

ιιεψL1ματα σε ανθρώπους 158,

159, 1 60-162, 163-164, 172-179

Πεντάγω\'Ο 59, 60

ηεριφεριιuj ηυρίτιδα 48 Περκς, Μάλκοί.μ 69-70

πετρέλαιο, παραyωγιj 1 67-171

Πίκετ, καθηγητής Τzω-· 1 1 2

Ι l ιμ, καθηγητής Στούαρτ 1 22

rιλουτώηο 62, 83, 1-Ω

Ι lόρτο,· .'\τάουΥ, ίδρυμα έρεu,·aς oru.ω-· 160-162

Πουzτιiι, .'ψ. Apna' -τ \ 10, 1 1 2,

1 1 3

Ι Ιράγραμμα ΕπιστημοΗ>-.η< �αι Πεpιβαij_σ\-τ - � Πσί.ηι­(SEPP! Ι Ί S. 120

Προγραμμα Φ σ3 ιιυpηηλι.l ίιnοpίηω 1 1 � 1 3ο-

1 3'

πυ η\1kι.1 ι.l:tι'\.ημuω '-'1 u�-4:­

\01 1 3-

πυpηη}.,.ι.) (\ni.u �--:; πυρηη. ο·ε, ... �-εω �ι ..:.ι�-111

PL \η " Β:λχu.:- 1 �: Pur:σ �:.:;χ::-"'"� �, ...

C't-.... JJ.:.;:.__ '""' -- -rε\-:� -, .. \ \��-....· rι� .. � ..... -..;. =-::-:.::: .. :; ...

Ρίφκιντ, Σερ Μι\λκολμ 70

Ρόγουετ, Ίδρυμα 1 10

Ρόfιπερτοον, Οfιάδα 87

Ρόογουελ, ειιεωί)διο 87

ρυγχοφάλαινα 11 6, 132, 1 34

ρύπανοη υδάτων 1 0 1 , 102-104,

124-127

Ρωσία: πυρηνικά απόβλητα 1 36-138

Σάιτz, Δρ. Φρέντερικ 1 1 9, 120

Σάντερς, Δρ. Μάρραιυ 165

Σάρανακ, Εργαοτιlf'ιο 24

σαρίν 160

Σάρο-Γουίγουα, Κεν 168

Σέκτερ, Άρνολντ 80, 81-82

Σέλλαφηλντ 101

Σιjμποργκ, Γκλεν 74

σιλικόνης εμφυτεύματα 51-53

Σίλκγουντ, Κάρεν 83, 85

Σκορ, Δρ. Τzων 39

Σνάιντερ, Στήβεν 122

Σουηδία 1 24-7

Στάνλεϋ, Τzων 179

Σ rέρλl,Ύκ, Τ zέφρυ 146

Στιούαρτ, Έκθεση 36

Στιούαρτ, Σερ Ουίλλιαμ 35

Σύνδρομο ΠολέfΙΟυ του Κόλιιου (GWSJ 59-61

σύφιλη 1 72-175

Τάοκεγιu], ιιείραμα για Π] σύφιλη 1 58, 1 72-175, 1 76

τοξικά απόβλητα, ρίψη 106-109

τροπΙΚά δάση 128-131

Τρουπ, Ποτ 76, 77, 78

τροφικtl αλυσίδα και αντιβιοτικά 56

τροφική αλυσίδα και διοξίνες 80

τροφικιj αλυσίδα και PCB 103-

104

τ οέρνομπuλ, εργοστόσω ενέργειας 91, 95-97

τσιγάρα, λαθρεμιιόριο 29-31

υδρι\ρyυρος, ρύπανση 102, 104

υπερμτκρόβια 54-56

Υιιηρεσία Δημόσιας Υγείας (PHS) 1 72-1 73

Υπηρεσία Εργαοτιιρίων Δημόσιας Υγείας (PHLS) 77

Υπηρεσία Ι lεριβαλλοντικής Ι lροοταοίας (DEP) 1 02, 104

Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος (ΕΡΑ) 32, 33,

103, 1 08, 142

Υπουργείο Αμύνης (MOD) 59,

60, 68, 69, 70, 71' 87, 88, 162

Υπουργείο Περιβαλλοντικl]ς Προστασίας (DECJ 103

Φαϊηπάl\', Νταϊάν 166

φαί.αιωθηρία 1 1 6, 1 32-135

φαρμακευτικό ιιαρασκευάσμαω ·!8-50, 54-56, 57-58

φεριμπότ, καταστροφές 1 46-150

Φέρfιι, Ενρίκο 74

φθόριο 62-64

Φιί.οι της Γης 1 16, 130

φί.εβική θρι\μβωοη εν τω βάθει (0\.'τ) 38-41

Φί.υΥ, Πωλ 150

\αιφ·ς. Τzει--νί.η ...,- ..., ...

\aίj_ο\-τσαι.::. Σι.."'u�ω � :.;...ι:­\αμμοη Ρσς λuι :\\-:ι; :-'""' ι.;Εί

ελ�εοη yιu π• f:. ·-""'\..:\-...::. Μ1ΠΥΟlι �"'

\0\LlX)\" IIL•:aμ--..; : \apλ.IY Τ l"�� .......;, \αρριιΧ'�\. Γ:-.i . .:τ ; \οΗ11\·ς Ρεv : ..... \αυί.ι.l\L �-- --:zi,-..::..J:.- ;,... \εί.ί.εp. Tzry 1--: "t

\εη·kl, \ W..αι ί ::'­Χεηριλ Εηι =-� \ημιt-..α οπί.u :; .... ,.... ,.. ·

\f\}-ΙΙt<..η pLιΠU.\"':' : ""t

10'1

\ιn • ..J.u Γlι.'�J\-: .... ....._ ..........

\ο, j,�"�- \1o-r ... ...λ:\ . ·

Tzcn-al;ia\· \1� �...:: � ........ ;. yιο Γf TJ-""-""-t''1r---ί: : : :

Χciί.μcψnει-"'ΥJο.. : -..._ � --­Χόρ\·μπί.οuμ .-\./Ι�. .:_ ...

::=kιn rΕ·��.ί�·:: ... _;_ ΧοU<.1\}λ Πητε,' �­Χσuσε!Υ, Σσηu� = - -v-

Ώί.\-τεp \ευ .'\.ι-χ'� .-:..­Παίδω\·, .\ιpir-":: �ι

1 9 1

1 92

Βιβλιογραφία Allen Μ. Hornblum. Acres of Skin (Εκτάσεις από

δέρμα). Routledge, New York. 1998.

James Η. Jones. Βαd Blood - The Tuskegee Syphilis

Experίment (Η κακιά αρρι(Jοτια - Το πείραμα Τάσκεyκη

yιa τη σύφιλη). The Free Press, New York. 1981 .

Dominique Lapierre & Javier Moro. Five Pαst

Midnίght in Bhopal (Μεσάνυχτα και πέντε στην

Μποπάλ). Scribner, London. 2002.

Dr. George L. Waldbott et al. Fluorίdation - The

Great Dilemma (Φθορίωση - Το μεγάλο δι?cημμα).

Coronado Press, Lawrence, Kansas. 1978.

Robin Baker. Frαgile Scίence - The Reality Behίnd the

Heαdlines (Εύθραυστη επιστήμη - Η πραγματικότητα πίσω

από τους τίτλους). Macmillan, London. 2001 .

Bjorn Lomborg. The Skeptίcαl Envίronmentalist (Ο σκεπτικιστιίς περιβαλλοντιστής). Cambridge University

Press, UΚ. 2001 .

Geoffrey Cannon. Superbug - Nαture's Revenge

(Υπερμικρόβιο - Η εκδίκηση της φύσης). Virgin

Publisl1ing, London. 1995.

Peter Williams & David Wallace. Unit 731 -The Jαpanese Army's Secret of Secrets (Μονάδα 731 - Το

μυστικό των μυστικών του ιαπωνικού στρατού). Hodder

& Stoughton, Kent. 1989.

Δικαιώματα φωτογραφιών Ο εκδότης επιθυμεί vn ευχαριστήσει τους ακόλουθους yια τηv άδεια αναπαpαyωyιίς των εικόνων τους. Έyιvαν προσπάθειες να εvτοπιστούv σι

κάτοχοι τωv δικαιωμάτων και να εξασφαλιστεί ότι ο κατάλογος είναι σωσrός. Ο εκδότης zητά συyyvιδμη yια rvxόv παραλείψεις ή σφάλματα.

AKG London: 14 Chinapix/Yi Ming: 165, 1 66 (κάτω)

Dominique Lapierre: 8 Environmental images: 17, 92, Cliνe Shirley: 95, Rob

Visser: 106, Daνid Hoffman: 1 1 7 (πάνω), Herbert Girardet:

131, Steνe Morgan: 136 (πάνω), jolτn Sprange: 137, 138 Fortean Picture Library: 88 Katz Pictures Limited: Pablo Bartholomew: 1 6, 18, 20, Pablo Bartholomew: 21, Pablo Bartholomew: 22, Gilles

Bassignac: 24 (κάτω), JL Bulcao: 25, Brad Markel: 31 (κάτω),

Kaluzny: 32 (πάνω), Kaluzny: 32 (κάτω), Yνonne Hemsey:

51 (ΙΙάνω), Versele: 54 (πάνω), Sander: 55, Yνonne Hemsey:

57 (κάτω), Christian Vioujard: 58, 59 (αριστερά), 59 (δεξιά),

68 (πάνω), Stephenie Hollyιnan: 81, Stephenie Hollyman:

82 (δεξιά), jon Hoffιnan: 101, 107, 108 (πάνω), 1 08 (κάτω),

Traνer: 109, Peter Bennetts-FDB: 120, Raphael Gaillarde:

128, Eric Chretien: 129, 130, 132, Steνe Morgan: 133, 140, 145, Υ. Deweerot: 146, 147, Soenen: 148, Versele: 150, 155, !56 (κάτω), Satoru Ohmori: 163 (πάνω), 173 (κάτω)

Greenpeace UK: 89, 100, 168, 171 Holger Staffansson, Skanska: 125 Popperfoto: 19, 23, 27, 30, Will Burgess: 31 (πάνω), 42, 47, 48-49, 48, 49, Greg Bos: 50, Luc Noνoνitch: 51 (κάτω), 54 (κάτω), 66, 67, 68 (κάτω), 69, Crispin Rodwell: 70, 74 (κάτω),

77, 85, 87, Mikhail Clτerniclτkin: 96, 98, 1 1 0, 1 12 (κάτω),

Toshiyuki Aizawa: 119 (πάνω), 136 (κάτω), jean-Christophe

Kalτn: 143, 149, !52 (πάνω), Andras Kisgely: 154 (πάνω),

1 54 (κάτω), 163 (κάτω)

Portfolio Pictures: 74 (πάνω), 75, 118-11 9, 141, 1 52 (κάτω)

Pressens Bild: 124 (πάνω), 126, 127

Rex Features: 35 (κάτω), 37, 38, 52 (κάτω), 53, 57 (πάνω), 60 (πάνω), 60 (κάτω), 76 (κάτω), 78, 90, 1 04, 124 (κάτω), 139, 172, 174, Μ. Daνis: 178, Eddie Barlord: 180, 181 Ronald Grant Archive: 83 Science Photo Library: 24 (πάνω), 28, Mehau Kulyk: 33 (πάνω), Colin Cuthbert: 33 (κάτω), 40, 41, Garry

Watson: 46, Pascal Goetgheluck: 52 (πάνω), james King­

Holmes: 62 (πάνω), 62 (κάτω), 64, 86, Catlτerine

Pouedras: 91, 93, 94, Alexander Tsiaras: 97, Will

Mclntyre: 99, Simon Fraser: 121, Peter Menzel: 122, 123, Mark Garlick: 142, R. Maisonneuνe: 144, Bill

Baclτmann: 153, jackie Lewin: 173 (πάνω), 175, Daνid

Gifford: 184, Α. Crump: 185 (κάτω), 186 Still Pictures: Robert Holmgren: 2-3, Nick Cobbing: 4, Tim

Page: 1 1 , john Maier: 12, Mark Carwardine: 13, 15, Peter

Frischmuth: 35 (πάνω), 45, Manfred Kage: 76 (πάνω), 82 (αριστερά), Daνid j. Cross: 1 1 1 , Leonard Lessin: 1 12 (πάνω),

Adrian Arbib: 1 13, Robert Holnτgren: 1 14, 1 15, j.C. Vincent:

1 16, Hartut Schwarzbaclτ: 1 1 8, Mark Edwards: 128-9, Sabine Vielmo: 134 (αριστερά), Sabine Vielmo: 134 (δεξιά),

! 57, Adrian Arbib: 159, Adrian Arbib: 167, Adrian Arbib:

169, 170, Cyril Ruoso: 185 (πάνω), Nick Cobbing: 187, Robert Holmgren: endpapers

Topham Picturepoint: 26, 29, 34, 43 (αριστερά), 44, 56, 61, 63, 71, 72, 73, 79, 80, 84, 102, 103, 105, 117 (κάτω), 135, 151 , 158, 1 60, 161 (πάνω), 161 (κάτω), 162, 182, 183 TVS: 166 (πάνω)

Urban Archives, Temple University, Philadelphia,

Pennsylνania: 176, 177, 179