017. Η αριστοτελική θεώρηση περί ευδαιμονίας - η...

Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Ο Α Ν Ο Ι Κ Τ Ο Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο

Σ χ ο λ ή Α ν θ ρ ω π ι σ τ ι κ ώ ν Σ π ο υ δ ώ ν

Τ μ ή μ α Ε λ λ η ν ι κ ο ύ Π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ

________________________________________________________

ΕΛΠ 22 Ελληνική Φιλοσοφία και Επιστήμη

Τμήμα ΠΕΙ_2

Σύμβουλος Καθηγητής: κ. Χλόη Μπάλλα

2η Εργασία

του

Ευάγγελου Αλέξανδρου Φασόη

_________________________________________

Αίγινα

Ιανουάριος 2011

Ευάγγελος Αλέξανδρος Φασόης

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Ιανουάριος 2011

2

ΘΕΜΑ :

«Οι Στωικοί και οι Επικούρειοι συμμερίζονται την αντίληψη του Αριστοτέλη ότι η

ευδαιμονία αποτελεί τον “ύψιστο” και “έσχατο” σκοπό της ανθρώπινης ύπαρξης.

Διαφέρουν, ωστόσο, ως προς το περιεχόμενο που αποδίδουν στην ευδαιμονία και ως

προς τον τρόπο απόκτησής της. Αφού μελετήσετε τα κείμενα: (α) Αριστοτέλους, Ηθικά

Νικομάχεια 1097a15–1098a20 (β) Επικούρου, Προς Μενοικέα και αποσπ. 182-184 και

(γ) Ζήνωνος, αποσπ. 212-224, να απαντήσετε στα εξής ερωτήματα:

1. Τι είναι και πώς αποκτάται η ευδαιμονία κατά τους Επικούρειους;

2. Τι είναι και πώς αποκτάται η ευδαιμονία κατά τους Στωικούς;

3. Σκιαγραφήστε την αριστοτελική θεώρηση περί ευδαιμονίας και περιγράψτε τις βασικές

διαφορές που έχουν από αυτήν η επικούρεια και η στωική αντίληψη περί ευδαιμονίας.»

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η ευδαιμονία αποτελεί μια έννοια που διατρέχει το σύνολο της

αρχαιοελληνικής γραμματείας. Μια έννοια με πλείστες αναφορές στην

ιστορία της καταγεγραμμένης στοχαστικής και η οποία εμφανίζεται,

ενδεχομένως, με διαφορετικό σημασιολογικό περιεχόμενο ανάλογα την

ιστορική περίοδο, αλλά και το ιδιαίτερο κοινωνικό-πολιτικό σύστημα εντός

του οποίου λειτουργεί. Πάντοτε όμως εγγράφεται με μια σταθερή

φιλοσοφική δυναμική και εις την υψηλότερη αξιολογική και εννοιολογική

βαθμίδα της σκέψης.

Η ευδαιμονία απαντάται ως ευ-δαιμονισμός και προσδιορίζει τον αγαθόν

δαίμονα, με τη θεϊκή και υπερφυσική σημασία των λέξεων. Σχετίζεται

άμεσα με το ομηρικό χαρακτηριστικό της καλο-κ-αγαθίας. Η σύμπτυξη



3

του ορισμού του καλού και του αγαθού στους ομηρικούς ήρωες αποτελεί

το κυριολεκτικό όριο της ανδραγαθίας τους και της ευγένειάς τους.

Οι προσωκρατικοί χρόνοι διακρίνονται από τον απόηχο του ομηρικού

φρονήματος που επικεντρώνεται στην επίτευξη ενός αρμονικού και

ενιαίου κοσμικού συστήματος, ενός κοσμοειδώλου με σύγχρονους όρους,

όπου η ευδαιμονία κατέχει επαρκώς, με όλες τις εκφάνσεις της, το

οριστικό αιτούμενο μιας κανονιστικής λειτουργίας του έμβιου όντος. Εδώ,

η ευδαιμονία αποτελεί τη γέφυρα που ενοποιεί το κοσμολογικό και το

ανθρωπολογικό πεπρωμένο, αποτελεί την καταληκτική συνεισφορά του

ανθρώπου στο σχέδιο των θεών και της μοίρας. Ο άνθρωπος να υπάρχει

σύμφωνα με τον νόμο των θεών.

Εν συνεχεία, μέσα στο αυστηρό στοχαστικό πλαίσιο της πλατωνικής και

αριστοτελικής θεώρησης, η ευδαιμονία ανασκευάζεται ως φιλοσοφικός

όρος και ουσιαστικά εγκαινιάζει την μεγάλη ηθική περίοδο της σκέψης. Η

ευδαιμονία αναλαμβάνει έναν καθοριστικό και αδιαφιλονίκητο προορισμό,

την οντολογική επιβράβευση της αρετής, της σοφίας και της γνώσης του

ατόμου και κατά συνέπεια της πολιτείας εις την οποία λειτουργεί, ήτοι

καθενός εκάστου και όλων μαζί. Το ζήτημα έχει μετασχηματιστεί εντελώς

και από το αρχικό μόρφωμα μιας ηρωικής και ένθεης, δαιμονικής τρόπω

τινά, παρουσίας έχουμε περιέλθει στην αναζήτηση μιας καθ’ ολοκληρίαν

επιτυχούς κοινωνικής διαβίωσης, όπου η ευτυχία και το νόημα της ζωής

του πολίτη διαμορφώνονται από την ικανότητα του να οριοθετεί, να

αξιολογεί και να επιλέγει τις ηθικές συντεταγμένες των πράξεών του. Να

κρίνει και να πράττει με γνώμονα το λόγο, το κοινό όφελος και τον ηθικό

νόμο.

Οι επόμενες γενιές στοχαστών και φιλοσόφων της ελληνιστικής περιόδου

θα αναπαραγάγουν με το δικό τους τρόπο τις προτροπές, τις επιταγές και

τα κελεύσματα του ηθικού, και κατ΄ επέκταση ευδαιμονικού, πλαισίου

ύπαρξης, άλλοτε σε συμφωνία και άλλοτε σε διαφωνία με τις αρχικές



4

καταβολές αυτής της ερμηνείας που συγχρονίζει τις σκέψεις, τους λόγους

και τις πράξεις ενός εξατομικευμένου πλέον όντος, είτε αυτό ανήκει σε

ευρύτερο κοινωνικό και πολιτικό κύκλο είτε ιδιωτεύει απέχοντας των

κοινών, κατά τη σχετική ορολογία.

Ουσιαστικά, η περίοδος αυτή οριοθετεί και την προτίμηση του ηθικού

έναντι του αναγκαίου ή ακόμα και του χρήσιμου. Και με ένα βήμα

παραπέρα, ολοκληρώνεται η αντικατάσταση του χρήσιμου και αναγκαίου

με το κριτήριο του ηθικού, ώστε το ηθικό πλέον να σημαίνει και αναγκαίο

και χρήσιμο.

Θεωρήσαμε απαραίτητη αυτή τη σχετική και σύντομη αναδρομή των

φιλοσοφικών εννοιών της ευδαιμονίας, ώστε να επιχειρήσουμε την

παρουσίαση και τη σύγκριση μεταξύ των διαφορετικών τύπων της, κατά

τους οποίους αυτή εμφανίζεται τόσο στην επικούρεια και τη στωική

φιλοσοφική παράδοση όσο και την αντίστοιχη αριστοτελική.

1. Τι είναι και πώς αποκτάται η ευδαιμονία κατά τους Επικούρειους;

Η ευδαιμονία τοποθετείται στο επίκεντρο της επικούρειας φιλοσοφίας. Ο

Επίκουρος στην προσπάθειά του όχι μόνο να διαφοροποιηθεί, αλλά και

να ολοκληρώσει μια στοχαστική σκέψη ενάντια στην πλατωνική και

αριστοτελική θεώρηση της εποχής του, επιστρέφει σε προηγούμενες

φιλοσοφίες και συγκεκριμένα στην ατομική υλιστική φιλοσοφία του

Δημόκριτου, ώστε να στηρίξει τη δική του ηθική φιλοσοφία σε μια τελείως

διαφορετική φυσική θεωρία για τη σύσταση και τη λειτουργία του κόσμου.

Η επικούρεια αυτή θεώρηση καθοδηγείται από το κυριότερο

χαρακτηριστικό της σκέψης του ιδρυτή της, τη βεβαιότητα μιας



5

γνωσιολογικής προσέγγισης, η οποία θέτει το εμπειρικό και αισθητηριακό

κριτήριο στην μεγαλύτερη δυνατή εκτίμηση των γνώσεων του ανθρώπου.

Η γνωσιολογία του Επίκουρου εδράζεται με ασφάλεια στα δεδομένα των

αισθητηριακών αντιλήψεων και αποτελεί μια γνήσια εμπειριοκρατική

θεώρηση. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε το πλαίσιο εντός του οποίου

αναπτύσσεται η περί ευδαιμονίας αντίληψη των επικούρειων. Η

δυνατότητα απόκτησης βέβαιης και εμπειρικά τεκμαρτής γνώσης

αποτελεί τον πυρήνα της φυσικής κοσμοθεωρίας τους.

Αναφέραμε παραπάνω την ευδαιμονία ως επίκεντρο της επικούρειας

φιλοσοφίας. Δεν είναι δυνατόν όμως να κατανοήσουμε τη σημασία της

δίχως να προσεγγίσουμε την έννοια και σημασία της ηδονής σε

συνδυασμό με το σωματικό πόνο και τη ψυχική ταραχή.

Υπάρχει μια σύγχυση σχετικά με τον τρόπο που η επικούρεια σκέψη

εμφανίζεται να συσχετίζει τη σημασία της ηδονής με ολόκληρο το ηθικό

και εννοιολογικό της σχέδιο. Θεωρητικά, η σύγχυση αυτή προέρχεται από

την επιμονή των επικούρειων, και ειδικά του ιδρυτή των θέσεων αυτών,

τόσο στους λειτουργικούς αυτοματισμούς των ορμέφυτων όσο και στην

ενστικτώδη επιλογή πρωτίστως ωφελιμιστικών τάσεων κάθε έμβιου

όντος. Αλλά μια προσεκτικότερη ανάγνωση των αποσπασματικών και

διασωθέντων κειμένων του Επίκουρου θα αναδείξει αυτομάτως την απλή

λειτουργική πρακτική, μέσω της οποίας επιχειρείται να οδηγηθεί η

ατραπός μιας συμπεριφοράς προς την εγκράτεια και την αποχή μάλλον,

παρά την κραιπάλη και τον άκρατο ηδονισμό. Είναι χαρακτηρολογικής

παρά εννοιολογικής σημασίας οι διακρίσεις και οι αποχρώσεις του

φάσματος ανάμεσα στην ηδονή και τον πόνο. Αποτελούν τα δύο άκρα,

εντός των οποίων αποκτά νόημα το ενδιάμεσο τμήμα και ιδιαίτερα η

επιλογή του ανθρώπου να σταθεί κάπου ανάμεσα, να ισορροπήσει και να

καταλαγιάσει τον πόνο και την ταραχή του. Εμφανίζεται ως ατραπός

συμπεριφοράς λοιπόν, η αταραξία, η ορθή και ψύχραιμη στάση που



6

αξιοποιεί προς όφελός της το σημαντικότερο πλεονέκτημα που διαθέτει:

την φυσική ροπή του όντος προς αναζήτηση της ευδαιμονικής

κατάστασης. Εδώ, ουσιαστικά, μετατρέπεται σε απλή και καθημερινή

φροντίδα, σε επιλογή και μέριμνα μιας συγκεκριμένης ηθικής

συμπεριφοράς.

Κατά τον Επίκουρο, η ευδαιμονία υφίσταται μόνον ως προσωπική

κατάκτηση μιας μακράς σειράς καθημερινών ασκήσεων και μικρών

ευχαριστήσεων, ένας ιδιότυπος αθλητισμός που οδηγεί στον εσωτερικό

πρωταθλητισμό. Δικαίως αποτελεί τον τελικό στόχο και προορισμό, όπως

ακριβώς και κατά την αριστοτελική θεώρηση, αλλά καθόλου δεν κρίνεται

από τη συνολική ζωή και τον μέσο όρο των δυσχερειών έναντι των

ευτυχέστερων στιγμών. Δεν αποτελεί άθροισμα ευτυχημάτων ή

δυστυχημάτων, αλλά οδηγεί τελικά σε υψηλό μέσο όρο, καθώς

ενδιαφέρον αποκτά η στιγμή και η ικανοποίησή της, και ιδιαίτερα με την

αποφυγή του πόνου που ενδέχεται να επιφέρει. Είναι μια στρατηγική

αδιασάλευτης παρουσίας, και εδώ επανέρχεται η αρχική ερμηνεία του

όρου της ευδαιμονίας, ήτοι: γίνου αγαθός δαίμων, ή κατά την επικούρεια

ρήση: Λάθε βιώσας, που σημαίνει να ζεις απαρατήρητος, και προφανώς

υπονοείται απαρατήρητος και από τον πόνο όσο και ατάραχος από τις

συναισθηματικές υπερβολές. Η αταραξία της ψυχής επιβάλλεται ως

μοναδική αρετή της ευδαιμονικής ζωής.

2. Τι είναι και πώς αποκτάται η ευδαιμονία κατά τους Στωικούς;

Οι επικούρειοι δεν αποτελούν τη μοναδική φιλοσοφική απόπειρα της

ελληνιστικής εποχής προς εμψύχωση και ενδυνάμωση του ηθικού των

ανθρώπων. Το άλλο μεγάλο ρεύμα της στοχαστικής σκέψης, η στωική

φιλοσοφία, αποτελεί μια βαθιά τομή στην αντιμετώπιση των προβλημάτων



7

της καθημερινής ζωής και της προσδοκώμενης λύτρωσης του

ανθρώπινου πόνου. Η συνεισφορά των στωικών έγκειται στη συνολική

υπέρβαση των εγκόσμιων στοιχείων μέσα στον άνθρωπο και με τη

σημασία αυτή αποδεικνύεται βαθιά η συμβολή του στωικού πνεύματος

στην ανθρώπινη ιστορία.

Ένα μεγάλο μέρος της στωικής φιλοσοφίας βασίζεται στην αριστοτελική

διάρθρωση της ψυχής και ιδιαίτερα στην ανάλυση της ψυχολογίας των

ορμέφυτων και της προσωπικότητας του ατόμου. Αυτό όμως που στον

Αριστοτέλη αποτελεί μια διαλεκτική συμφωνία των επιμέρους τμημάτων

της συνολικής ζωής στους στωικούς αναδεικνύεται σε καθοριστικό και

μοναδικό χαρακτηριστικό, το οποίο δεσμεύει ουσιαστικά την εσωτερική

ζωή του ατόμου. Η προσωπικότητα είναι η αντανάκλαση της ψυχής, η

οποία διατηρεί στο ακέραιο την ενότητα και την αυτοτέλειά της. Η πρώτη

μεγάλη ψυχολογία των ιδεών και της ανθρώπινης κατάστασης ανάγεται σε

αυτήν ακριβώς τη στωική θεώρηση της ψυχής.

Το ζήτημα της ευδαιμονίας σχετίζεται άμεσα με την προσδιοριστική αρχή

της προσωπικότητας. Η προσωπικότητα καθορίζεται αποκλειστικά από

την έμφυτη ικανότητά της για το λόγο, καθώς αυτή είναι η μόνη

δυνατότητα ενσυνείδητης ανάπτυξης, αλλά και ο τελεολογικός της

προορισμός. Η αρετή του λόγου είναι η επίγνωση του αγαθού και, κατά

συνέπεια, η άγνοια αποτελεί μειονέκτημα αφύσικο. Η ουσία της ψυχής, ως

λογική ικανότητα, εναντιώνεται στα ορμέφυτα και η ενάρετη ζωή οδηγεί

στην ευδαιμονία, με βάση το αριστοτελικό ηγεμονικόν της νόησης.

Σύμφωνα με τη στωική θεώρηση, το αγαθό αποτελείται από τέσσερις

βασικές αρετές: τη σύνεση, τη μετριοφροσύνη και ολιγάρκεια, τη

δικαιοσύνη και το θάρρος, ενώ τα αντίθετά τους ορίζουν το κακό. Η ζωή

και ο θάνατος του ανθρώπου κυμαίνεται πάντοτε ανάμεσα σε αυτά τα δυο

και αυτό που ενδιαφέρει δεν είναι η πορεία των γεγονότων, της μοίρας, ή

ακόμα και οι ιδέες των ανθρώπων, αλλά μόνο η στάση που τηρείται



8

απέναντι σε αυτά συνολικά. Η στωική φιλοσοφία είναι αυστηρή και

απόλυτη για το μέτριο άνθρωπο, καθώς επιλέγει μια καθοριστική

προσήλωση στις ηθικές αρχές και την ηθικότητα των κινήτρων.

Εντυπωσιακό παραμένει το χαρακτηριστικό της στωικής φιλοσοφίας που

συνδυάζει τις απαιτήσεις της φύσης με τις απαιτήσεις του λόγου και οι

οποίες συμπίπτουν ως προς την αντιδιαστολή τους με τις απαιτήσεις των

αισθήσεων. Η ηθικότητα, ως περιεχόμενο της στωικής θεώρησης,

ανάγεται σε καθολικό νόμο και αντιτίθεται εν γένει στην αισθητικότητα. Η

ηθική εισέρχεται στον κόσμο των αισθήσεων και της εμπειρίας, ως

μορφολογικό πλέον χαρακτηριστικό, και θα παραμείνει για αιώνες.

3. Σκιαγραφήστε την αριστοτελική θεώρηση περί ευδαιμονίας και περιγράψτε τις βασικές

διαφορές που έχουν από αυτήν η επικούρεια και η στωική αντίληψη περί ευδαιμονίας

Θα ακολουθήσουμε μια αντίστροφη πορεία σχετικά με την εμφάνιση και

ολοκλήρωση της ηθικής φιλοσοφίας, ώστε να συναντήσουμε τις άμεσες ή

έμμεσες αριστοτελικές θέσεις περί ευδαιμονίας και να εντοπίσουμε

ομοιότητες, αλλά και διαφορές με τα προηγούμενα.

Ο ηθικός χαρακτήρας της φιλοσοφίας μετά τον Αριστοτέλη

διαμορφώνεται από τον Επίκουρο, ο οποίος στρέφεται ολοκληρωτικά

προς την ατομική τάση της ηθικής, εγκαινιάζοντας με τον τρόπο αυτό μια

στροφή των επιγόνων της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας. Η ανύψωση στο

ιδανικό της ηθικής κοινότητας, όπου κατέληγε η ηθική του Πλάτωνα και

του Αριστοτέλη, υπήρξε το ανώτερο όριο της ιδέας κατά την οποία η

πολιτεία, και συγκεκριμένα η αρχαιοελληνική πόλις, τροφοδοτούσε τη

σκέψη και τη θέληση των πολιτών προς μια ανώτερη μορφή πολιτικής και

κοινωνικής συνύπαρξης. Οι εποχές των ιδανικών όμως έχουν παρέλθει



9

οριστικά και αυτό που πλέον αποκτά νόημα είναι μια προτεραιότητα στα

ζητήματα της προσωπικής ευτυχίας και ουσιαστικά της ατομικής αρετής.

Τα ζητήματα αυτά ενεργοποιούν μια ατέλειωτη σειρά από διαμάχες

ανάμεσα στις φιλοσοφικές σχολές. Εντούτοις, υπάρχουν και πολλά

σημεία στα οποία συμφωνούν και ειδικότερα στην αναγνώριση της

εμπειρικής πραγματικότητας ως της σημαντικότερης, αλλά όχι

απαραίτητα και της μοναδικής, συνθήκης εντός της οποίας δύναται να

επιτευχθεί η υλοποίηση της ιδέας του αγαθού. Σε αυτό συμφωνεί ακόμα

και η πλατωνική θεώρηση, η οποία παρόλο τον ιδεαλισμό και την τάση

για υπέρβαση του αισθητού κόσμου, αναγνωρίζει τη σχετική αξία των

αγαθών αυτού του κόσμου. Αλλά και η αριστοτελική θεώρηση των

πραγμάτων ενδιαφέρεται, όπως είναι φυσικό, από την καταγωγή της για

την εμπειρική γνώση της πραγματικότητας, καθώς επίσης και τη σημασία

των αισθητηριακών δεδομένων στην συνολική ενάργεια της αρετής.

Είναι γνωστό από εμπειρικά δεδομένα ότι υπάρχουν πολλές μορφές

ευτυχίας, καθώς και ότι μια κατάσταση που ορίζεται ως ευτυχία εύκολα

μπορεί να αλλάξει είτε σε άλλη μορφή ευτυχίας είτε σε κατάσταση

δυστυχίας. Οι συνθήκες της πραγματικότητας αλλάζουν, τα πράγματα

είναι ρευστά στην καθημερινότητά τους και, ως εκ τούτου, ένας

άνθρωπος δε μπορεί να αποκαλείται ούτε ευτυχής ούτε δυστυχής κατά

περίπτωση, παρά μόνο να εξετάζεται το σύνολο της ζωής του ως μια

ολοκληρωμένη κατάσταση η οποία επιδέχεται την τελική μας κρίση. Αυτή

σχηματικά αποτελεί και την αριστοτελική προσέγγιση για την ευδαιμονία.

Η σωκρατική σκέψη είναι η πρώτη ηθικά προσανατολισμένη φιλοσοφική

προσέγγιση, κατά την οποία διαχωρίζονται οι σημασίες των εννοιών του

καλού, του ορθού, του δίκαιου και του αγαθού ή ενάρετου, και βάσει της

οποίας διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις με τρόπο ώστε να

αναγνωρίζονται οι ιδιότητές τους. Στην πλατωνική θεώρηση

ολοκληρώνεται η ιδεαλιστική κατεύθυνση αυτών των εννοιών και



10

ανασχηματίζονται ως σύστημα αληθινών και αθάνατων ιδεών, με την

κυριολεκτική σημασία των υπαρκτών οντοτήτων. Ανήκει στην

αριστοτελική όμως θεώρηση να επιχειρήσει την καταγραφή της

παρατήρησης, τη συστηματική σπουδή και μελέτη των επιμέρους

εμπειρικών δεδομένων του κόσμου. Οι ηθικές έννοιες αποκτούν

οντολογική υπόσταση, καθώς και μια μονοσήμαντη κατεύθυνση, ένα

τελεολογικό προορισμό, όπου όλα τα όντα προσανατολίζονται και

καταλήγουν ως εκ φύσεως, με τρόπο ώστε να επιτυγχάνεται μια

ισορροπημένη και εφικτή ικανοποίηση των παθών και των επιδιώξεων

του υποκειμένου, και η κατάσταση αυτή αποκαλείται ευδαιμονία στο

σύνολό της. Η ορθή κρίση και πράξη, ο δίκαιος νόμος και ο ενάρετος

χαρακτήρας συναποτελούν το νόημα, τον αριστοτελικό προορισμό κάθε

ανεξάρτητης ή κοινωνικοποιημένης οντότητας, είτε πρόκειται για

μεμονωμένο άτομο είτε για σύνολο ανθρώπων, και αποκτούν τη σημασία

της ευζωίας και του ευδαιμονισμού σε συνθήκες του εμπειρικού κόσμου.

Και οι τρεις φιλοσοφικές προσεγγίσεις της κλασικής περιόδου,

συμφωνούν στο συνδυασμό του ατομικού οφέλους με το αντίστοιχο

κοινωνικό όφελος, καθώς επίσης και στην απρόσκοπτη ενοποίηση των

επιμέρους ηθικών θεμάτων, όπως η δικαιοσύνη και η αρετή, στην

επίτευξη της τελικής ευδαιμονίας.

Το μεγάλο αιτούμενο της ελληνιστικής εποχής όμως εμφανίζεται. Και δεν

είναι άλλο από το ζήτημα του ορθού τρόπου ζωής και η εξασφάλιση της

ευδαιμονίας πέρα και ανεξάρτητα από τις εφήμερες τροπές της τύχης και

τις αστάθμητες συνθήκες του κοινωνικού και πολιτικού βίου.

Η αρετή απορρέει από τη γνώση και την ορθή κρίση και ο άνθρωπος που

κατέχει αυτά τα αγαθά δύναται εκ του ασφαλούς να οδηγηθεί στην

ευτυχία. Είναι ο ορισμός της σωκρατικής γνωσιολογικής παράδοσης και

το πρότυπο για το ιδεώδες του σοφού, του ανθρώπου που η γνώση-του

τον κάνει ενάρετο και κατά συνέπεια ευτυχισμένο.



11

Τόσο η επικούρεια όσο και η στωική φιλοσοφική παράδοση εμφανίζονται

να ακολουθούν αυτή τη θεώρηση, να συνεργάζονται έστω και απρόθυμα

και να μετασχηματίζουν τον αρχαίο κόσμο. Οι δύο πόλοι της ηθικής

προσέγγισης, ο νόμος της φύσης (lex naturae) και ο θείος νόμος (lex

divina) εξομοιώνονται. Ο άνθρωπος, ως οντότητα ανάμεσα στο αγαθό και

το κακό, αναλαμβάνει να οικοδομήσει μια προσωπικότητα ευδαιμονικής

φύσης και να περιέλθει στην κατάσταση ενός φυσικού δικαίου (jus

naturale), ενός νόμου υπεράνω όλων. Η φυλετική κοινωνία της αρχαϊκής

πόλης μεταμορφώνεται σε κοσμοπολίτικο πλαίσιο ζωής, με λογικό

σχεδιασμό, κατάλληλο πολιτικό σύστημα και ηθικούς νόμους. Ακόμα και

η επικούρεια προσήλωση στις αισθήσεις δεν υπερβαίνει τις προθέσεις

των φίλων του Κήπου για ένα βίο που να εξασφαλίζει πρωτίστως, όχι τη

μέθεξη και τον ηδονισμό, αλλά την αταραξία και την αποφυγή των

βασάνων. Η Στοά θα επαληθεύσει τις προσδοκίες και θα μεθοδεύσει ένα

ιδανικό πρόγραμμα ηθικών επιταγών, μέσα στο οποίο κάθε άτομο

παραμένει μοναδικό και απαραίτητο μέλος, πέραν της καταγωγής του.

Κατά μια έννοια, το αριστοτελικό σχέδιο του βασιλείου του λόγου έχει

ολοκληρωθεί με τον καλύτερο και πλέον απροσδόκητο τρόπο. Μόνο που

αντί για βασίλειο επέρχεται μια αυτοκρατορία. Άραγε η ιστορία της

σκέψης προηγείται της ιστορίας των γεγονότων;

Οι σκεπτικοί εκείνης της περιόδου, και έκτοτε όλων των εποχών,

διατηρούν τις απαραίτητες αποστάσεις τους.

_________________________________________________________



12

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Κόντος, Π., «Η φιλοσοφία του Αριστοτέλη. Ενότητα 4.3: Ηθική και πολιτική

φιλοσοφία» και Ιεροδιακόνου, Κ., Ενότητα 5.1: «Οι Επικούρειοι» και Ενότητα

5.2: «Οι Στωικοί», στο: Σ. Βιρβιδάκης κ.ά., Ελληνική Φιλοσοφία και Επιστήμη:

Από την Αρχαιότητα έως τον 20ό Αιώνα, τ. Α΄, Πάτρα: Ε.Α.Π., 2000, σσ. 206-

211, 221-247.

2. Τερέζης, Χ., («Η αριστοτελική ηθική», «Από την ηθική του πολίτη στην ηθική του

προσώπου: Στωικοί - Επίκουρος»), Λήμματα «Επικουρισμός» και

«Στωικισμός», Φιολιτάκη, Μ., («Επίκουρος») & Σπηλιόπουλος, Λ., («Ηθικά

έργα: Ηθικά Νικομάχεια»), Εναλλακτικό Διδακτικό Υλικό για τη Θ.Ε. «Ελληνική

φιλοσοφία και επιστήμη:Από την αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα», Υπερκείμενο,

Υποενότητες 3.4.5, 3.4.6, 4.2, 4.9, 5.8.17, 5.13.

3. Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας, επιμ. Anthony

Kenny, μτφρ. Δέσποινα Ρισσάκη, εκδ. ΝΕΦΕΛΗ, Αθήνα, 2005.

4. Bogomolov A.S., Ιστορία της Αρχαίας Φιλοσοφίας (Ελλάδα και Ρώμη), μετ.

Φ.Κ.Βώρος, εκδ. ΕΙΡΜΟΣ, Αθήνα, 1995.

5. Ross W.D., Αριστοτέλης, μετ. Μαριλίζα Μήτσου, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1991.

6. Vegetti Mario, Ιστορία της Αρχαίας Φιλοσοφίας, εκδ. Π. ΤΡΑΥΛΟΣ, Αθήνα,

2003.

7. Windelband W.-Heimsoeth H., Εγχειρίδιο Ιστορίας της Φιλοσοφίας, Α’ Τόμος,

μτφρ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλος, Γ’ έκδοση, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1991.

017. Η αριστοτελική θεώρηση περί ευδαιμονίας - η...

Documents

Transcript of 017. Η αριστοτελική θεώρηση περί ευδαιμονίας - η...