ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

PAGE

6

ΣΧΟΛΙΑ ΓΚΟΡΙΔΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑΣ ΣΧ,ΕΤΟΣ:2020-21

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 3

Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ - Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

ΚΕΙΜΕΝΟ, ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ, ΣΧΟΛΙΑ

ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ 2019-20

8Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ENOTHTA

Η ΑΛΛΗΓΟΡΙΑ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ: ΟΙ ΔΕΣΜΩΤΕΣ

Η αλληγορία του σπηλαίου εισάγεται στον διάλογο στο πλαίσιο της εξέτασης της εκπαίδευσης των φυλάκων. Έχει προηγηθεί η συζήτηση για την καταλληλότητα των φιλοσόφων να κυβερνούν και για το Αγαθό, καθώς δύο άλλες σημαντικές εικόνες της Πολιτείας: η αναλογία του Αγαθού με τον ήλιο (507b-509c) και το παράδειγμα της διαιρεμένης γραμμής, που σχηματοποιεί τα τέσσερα στάδια της γνώσης και τα αντίστοιχα αντικείμενά τους (509d-511e). ΄

Ένας συμβατικός χωρισμός της ενότητας είναι ο ακόλουθος.

Α. Η αλληγορία του σπηλαίου:

1. Η πρώτη πράξη του δράματος: η αρχική κατάσταση, η φυσική ζωή των δεσμωτών (514a- 515c: 8η Διδακτική Ενότητα).

2. Η δεύτερη πράξη του δράματος: η περιπέτεια, η λύση των δεσμών, η έξοδος/ανάβαση και η θέαση του ήλιου, η επαναξιολόγηση της ζωής στο σπήλαιο (515c-516e).

3. Η τελευταία πράξη του δράματος: η επιστροφή στο σπήλαιο και το χρέος της κατάβασης (516e-517a).

Β. Η ερμηνεία της αλληγορίας από τον Σωκράτη:

1. Οι δυσκολίες προσαρμογής από την αλλαγή κατάστασης: όποιος γνώρισε το Αγαθό επιθυμεί να μεί νει εκεί και να μην ασχολείται με τα συνηθισμένα και τα κοινά (517a-518b).

2. Το αληθινό νόημα της παιδείας: η μεταστροφή της ψυχής (518b-519b: 9η Διδακτική Ενότητα).

3. Το χρέος των φιλοσόφων: (η επιστροφή στο σπήλαιο) η ανταπόδοση της μέριμνας και της παιδείας που τους προσφέρθηκε γίνεται με την ανάληψη ευθύνης και εξουσίας στην πολιτεία (519b-520a: 10η Διδακτική Ενότητα, 520a-d).

Η αλληγορία του σπηλαίου : οι δεσμώτες.

· Το θέμα του μύθου: η φύση της παιδείας και της απαιδευσίας.

· Η αλληγορία του σπηλαίου : Η απεικόνιση του σπηλαίου

Η εικόνα των δεσμωτών στο βάθος του

σπηλαίου και οι σκιές

Η τεχνητή φωτιά

Ο κόσμος της τεχνητής φωτιάς

Ο απελευθερωμένος δεσμώτης και ο φωτεινός κόσμος

Η επιστροφή του απελευθερωμένου στο σκοτεινό σπήλαιο

και η αντίδραση των δεσμωτών.

· Τα πρώτα σχόλια στον μύθο :Παραλληλισμός του κόσμου των δεσμωτών

με τον κόσμο της πολιτικής κοινωνίας

Σωκράτης: Μετὰ ταῦτα δή, εἶπον, ἀπείκασον τοιούτῳ πάθει τὴν ἡμετέραν φύσιν παιδείας τε πέρι καὶ ἀπαιδευσίας. Ἰδὲ γὰρ ἀνθρώπους οἷον ἐν καταγείῳ οἰκήσει σπηλαιώδει, ἀναπεπταμένην πρὸς τὸ φῶς τὴν εἴσοδον ἐχούσῃ μακρὰν παρὰ πᾶν τὸ σπήλαιον, ἐν ταύτῃ ἐκ παίδων ὄντας ἐν δεσμοῖς καὶ τὰ σκέλη καὶ τοὺς αὐχένας, ὥστε μένειν τε αὐτοὺς εἴς τε τὸ πρόσθεν μόνον ὁρᾶν, κύκλῳ δὲ τὰς κεφαλὰς ὑπὸ τοῦ δεσμοῦ ἀδυνάτους περιάγειν, φῶς δὲ αὐτοῖς πυρὸς ἄνωθεν καὶ πόρρωθεν καόμενον ὄπισθεν αὐτῶν, μεταξὺ δὲ τοῦ πυρὸς καὶ τῶν δεσμωτῶν ἐπάνω ὁδόν, παρ’ ἣν ἰδὲ τειχίον παρῳκοδομημένον, ὥσπερ τοῖς θαυματοποιοῖς πρὸ τῶν ἀνθρώπων πρόκειται τὰ παραφράγματα, ὑπὲρ ὧν τὰ θαύματα δεικνύασιν.

Γλαύκων: Ὁρῶ, ἔφη.

Σωκράτης: Ὅρα τοίνυν παρὰ τοῦτο τὸ τειχίον φέροντας ἀνθρώπους σκεύη τε παντοδαπὰ ὑπερέχοντα τοῦ τειχίου καὶ ἀνδριάντας καὶ ἄλλα ζῷα λίθινά τε καὶ ξύλινα καὶ παντοῖα εἰργασμένα, οἷον εἰκὸς τοὺς μὲν φθεγγομένους, τοὺς δὲ σιγῶντας τῶν παραφερόντων.

Γλαύκων: Ἄτοπον, ἔφη, λέγεις εἰκόνα καὶ δεσμώτας ἀτόπους. Ειπον εφην

Σωκράτης: Ὁμοίους ἡμῖν, ἦν δ’ ἐγώ· τοὺς γὰρ τοιούτους πρῶτον μὲν ἑαυτῶν τε καὶ ἀλλήλων οἴει ἄν τι ἑωρακέναι ἄλλο πλὴν τὰς σκιὰς τὰς ὑπὸ τοῦ πυρὸς εἰς τὸ καταντικρὺ αὐτῶν τοῦ σπηλαίου προσπιπτούσας;

Γλαύκων: Πῶς γάρ, ἔφη, εἰ ἀκινήτους γε τὰς κεφαλὰς ἔχειν ἠναγκασμένοι εἶεν διὰ βίου;

Σωκράτης: Τί δὲ τῶν παραφερομένων; οὐ ταὐτὸν τοῦτο;

Γλαύκων: Τί μήν;

Σωκράτης: Εἰ οὖν διαλέγεσθαι οἷοί τ’ εἶεν πρὸς ἀλλήλους, οὐ ταῦτα ἡγῇ ἂν τὰ ὄντα αὐτοὺς νομίζειν ἅπερ ὁρῷεν;

Γλαύκων: Ἀνάγκη.

Σωκράτης: Τί δ’ εἰ καὶ ἠχὼ τὸ δεσμωτήριον ἐκ τοῦ καταντικρὺ ἔχοι; ὁπότε τις τῶν παριόντων φθέγξαι το, οἴει ἂν ἄλλο τι αὐτοὺς ἡγεῖσθαι τὸ φθεγγόμενον ἢ τὴν παριοῦσαν σκιάν;

Γλαύκων: Μὰ Δί’ οὐκ ἔγωγ’, ἔφη.

Σωκράτης: Παντάπασι δή, ἦν δ’ ἐγώ, οἱ τοιοῦτοι οὐκ ἂν ἄλλο τι νομίζοιεν τὸ ἀληθὲς ἢ τὰς τῶν σκευαστῶν σκιάς.

Γλαύκων: Πολλὴ ἀνάγκη, ἔφη.

Μετά από αυτά λοιπόν, είπα, παράστησε τη δική μας φύση μας ως προς την παιδεία και την απαιδευσία με μια τέτοια εικόνα. Φαντάσου, δηλαδή, μέσα σε μια υπόγεια κατοικία όμοια με σπηλιά, η οποία έχει την είσοδο ανοιχτή προς το φως σε όλο το μάκρος της σπηλιάς, μέσα σ’ αυτή να βρίσκονται άνθρωποι από την παιδική τους ηλικία δεμένοι με δεσμά και στα πόδια και στον αυχένα, ώστε να μένουν καθηλωμένοι και να βλέπουν μόνο μπροστά τους, χωρίς να μπορούν να στρέφουν γύρω το κεφάλι τους λόγω των δεσμών τους. Ακόμη (φαντάσου) ένα φως από φωτιά να καίει γι’ αυτούς από ψηλά και μακριά και πίσω τους. Και ανάμεσα στη φωτιά και τους δεσμώτες να περνά ψηλά ένας δρόμος, παράλληλα στον οποίο φαντάσου να έχει χτιστεί ένας μικρός τοίχος, όπως ακριβώς έχουν τοποθετηθεί από τους ταχυδακτυλουργούς μπροστά τους τα παραπετάσματα, πάνω στα οποία δείχνουν τις ταχυδακτυλουργίες τους.  (Τα) φαντάζομαι, είπε.

Φαντάσου, λοιπόν, κατά μήκος αυτού του μικρού τοίχου ανθρώπους να μεταφέρουν κάθε είδους αντικείμενα, που ξεπερνούν το ύψος του μικρού τοίχου, και ανδριάντες και άλλα ομοιώματα, κατασκευασμένα κι από πέτρα κι από ξύλο και από κάθε είδους υλικά˙ όπως είναι φυσικό, (φαντάσου) άλλοι από αυτούς που περνούν φορτωμένοι να μιλούν και άλλοι να σιωπούν.

Αλλόκοτη εικόνα περιγράφεις, είπε, και αλλόκοτους δεσμώτες.Σωκράτης: Όμοιους με μας, είπα εγώ. και πρώτα πρώτα νομίζεις πως αυτοί οι δεσμώτες έχουν δεί ποτέ και από τους εαυτούς των και από τους τριγυρω τους τίποτε άλλο, εκτός από τις σκιές που πέφτουν από τη λάμψη της φωτιάς στο αντικρυνό τους μέρος της σπηλιάς;

Μα πώς θα ήταν δυνατόν, είπε, αφού σ’ όλη τους τη ζωή είναι αναγκασμένοι να έχουν το κεφάλι τους ακίνητο;

Και με τα πράγματα που περνοδιαβούν τι γίνεται; Δεν είναι το ίδιο;

Σαν τι άλλο (θα μπορούσαν να δουν);

Αν, τώρα, μπορούσαν να συνομιλούν, δεν νομίζεις ότι θα πίστευαν πως αυτά για τα οποία μιλούν δεν είναι παρά οι σκιές που έβλεπαν;

Κατανάγκην, είπε.

Κι (αν υποθέσουμε) ακόμη ότι στο δεσμωτήριο ερχόταν και αντίλαλος από τον αντικρυνό τοίχο; Κάθε φορά που θα μιλούσε κάποιος από όσους περνούσαν πίσω τους, νομίζεις ότι αυτοί δεν θα πίστευαν ότι η φωνή ανήκει στη σκιά που περνά από μπροστά τους;

Μα το Δία, είπε, και βέβαια.

Ασφαλώς λοιπόν, είπα εγώ, οι τέτοιοι δεν θα πίστευαν για αληθινό τίποτε άλλο παρά μονάχα τις σκιές των κατασκευασμάτων.

Πολλή μεγάλη ανάγκη, είπε.

Στην 8η ενότητα (514a – 515c)  ο Σωκράτης μάς καλεί να φανταστούμε μαζί με τον Γλαύκωνα την εικόνα που ακολουθεί:

Στο κάτω μέρος μιας υπόγειας σπηλιάς, δεσμώτες από την παιδική τους ακόμη ηλικία δεν βλέπουν παρά μόνο σκιές που προβάλλονται στο βάθος πάνω στο τοίχωμα της σπηλιάς, καθώς είναι ακινητοποιημένοι και έχουν στραμμένη την πλάτη τους προς την είσοδο της σπηλιάς, που βρίσκεται επάνω, στην επιφάνεια της γης. Εκεί στο βάθος, πίσω και ψηλότερα από τους ακίνητους δεσμώτες καίει φωτιά. Ανάμεσα στους δεσμώτες και τη φωτιά, σε δρόμο στον οποίο έχει χτιστεί ένα τειχίο, άνθρωποι κινούνται μεταφέροντας κάθε είδους πράγματα, άλλοι μιλώντας και άλλοι όχι. Τις σκιές αυτών βλέπουν οι δεσμώτες και σε αυτές αποδίδουν και τις φωνές που ακούν.

Αυτή η εικόνα, λοιπόν, ο κόσμος του σπηλαίου είναι η απόδοση της πολιτικής κοινωνίας στην οποία οι άνθρωποι ζουν στην άγνοια, στις προκαταλήψεις, στις ψευδαισθήσεις, στην αδικία και στην αναξιοκρατία.

Αντίθετα, ο κόσμος έξω από το σπήλαιο, φωτεινός και αληθινός, είναι η νοητή πραγματικότητα, ο νοητός κόσμος.Ο «μύθος του σπηλαίου» ανήκει στις αλληγορίες, δηλαδή στους μύθους που παρουσιάζουν με μεταφορικό παραστατικό τρόπο τις αφηρημένες έννοιες που έχουν ήδη αναλυθεί ή η ανάλυσή τους θα ακολουθήσει.

Η αλληγορία δηλαδή είναι ένας εκφραστικός τρόπος, με τον οποίο ο συγγραφέας άλλα λέγει και άλλα εννοεί. Πρόκειται, συνεπώς, για συνεχή μεταφορά ή παρομοίωση, που χρησιμοποιεί σύμβολα.

εἶπον: Ο Σωκράτης αναδιηγείται σε κάποιον φίλο του τι είπε στον Γλαύκωνα και στους άλλους συνομιλητές του την προηγούμενη ημέρα στο σπίτι του Κέφαλου.

ἰδὲ γὰρ κ.εξ.: Ο πυρήνας της εικόνας του σπηλαίου ανάγεται ίσως στους

Ορφικούς (σπέος ἠεροειδές) και στον Εμπεδοκλή (ἄντρον ὑπόστεγον). Ανα-

λογίες ωστόσο υπάρχουν και με τους στίχους από τον Προμηθέα Δεσμώτη

του Αισχύλου, όπου περιγράφεται η ζωή των πρωτόγονων ανθρώπων μέσα στις σπηλιές (στ.450-3):

≪κοὔτε πλινθυφεῖς δόμους προσείλους ᾖσαν, οὐ ξυλουργίαν,

κατώρυχες δ’ ἔναιον ὥστ’ ἀήσυροι μύρμηκες ἄντρων ἐν μυχοῖς ἀνηλίοις≫.

Έχει διατυπωθεί επίσης η άποψη ότι στη φαντασία του φιλοσόφου είχε αγκιστρωθεί η εντύπωση που του προξένησε η σπηλιά στη Βάρη της Αττικής.

Πάντως φαίνεται ότι η παρομοίωση στο σύνολό της και στις λεπτομέρειες

είναι επίνοια του Πλάτωνα.

ἀπεικάζω: Απομιμούμαι, απεικονίζω, παρουσιάζω μέσα από μια παραβολή/σύγκριση. Η χρήση του συγκεκριμένου ρήματος στην αρχή της αφήγησης,που είναι γνωστή ως ο «(πλατωνικός) μύθος του σπηλαίου», σηματοδοτεί την έναρξη ενός λόγου αλληγορικού. Μια αλληγορία συνεπάγεται πως όσα λέγονται έχουν και ένα άλλο επίπεδο σημασιών, πως οι λέξεις, οι έννοιες και οι περιγραφές έχουν πέρα από την κυριολεκτική τους και μια συμβολική σημασία.

παιδεία καὶ ἀπαιδευσία: Με τις λέξεις αυτές ορίζεται μια πρώτη θεματική για τον μύθο του σπηλαίου: ο Πλάτων θα μιλήσει αλληγορικά περί παιδείας (και έλλειψη παιδείας). Στην Πολιτεία γενικότερα η

αναφορά στην παιδεία γίνεται πάντα σε σύνδεση με την ηθική διαπαιδαγώγηση των πολιτών (424a): τροφὴΝγὰρ καὶ παίδευσις χρηστὴ σῳζομένη φύσεις ἀγαθὰς ἐμποιεῖ, καὶ αὖ φύσεις χρησταὶ τοιαύτης παιδείας ἀντιλαμβανόμεναι ἔτι βελτίους τῶν προτέρων φύονται [: γιατί η καλή εκπαίδευση και η ανατροφή, αν διατηρείται, γεννά καλές φύσεις, και πάλι οι χρηστές αυτές φύσεις, όταν λάβουν μια τέτοια ανατροφή, θα γίνουν ακόμη καλύτερες από τις προηγούμενες –μετάφραση Ι. Γρυπάρης]. Στον μύθο του σπηλαίου, ειδικότερα, η αναφορά στην παιδεία έχει και γνωσιολογικό περιεχόμενο: πώς μπορεί ο άνθρωπος να γνωρίσει την αλήθεια, και μάλιστα το αληθινά υπαρκτό;

ἀναπεπταμένην κ.εξ.: Η είσοδος απέχει πολύ από το βάθος και είναι ανη-

φορική, έτσι ώστε το φως του ήλιου δεν μπορεί να εισδύσει στο εσωτερικό

της σπηλιάς.

μένειν τε αὐτούς (ενν. ἀκινήτους): Η φράση αντιστοιχεί με το ἐν δεσμοῖς...

τὰ σκέλη.

εἴς τε τὸ πρόσθεν μόνον ὁρᾶν: βλέπουν κατευθείαν μπροστά εφόσον έχουν ἐν δεσμοῖς... τοὺς αὐχένας.

ἀδυνάτους (ενν. ὄντας): όπως και το παραπάνω ὄντας εξαρτάται από το ἰδέ.

ἐπάνω ὁδόν: Η οδός είναι σε ένα υψηλότερο επίπεδο από αυτό που βρίσκονται οι δεσμώτες.

θαυματοποιοῖς: Προφανώς ο Πλάτωνας έχει υπόψη του παραστάσεις θε-

άτρου σκιών ή νευροσπαστών (νευροσπάστης, -ου: αυτός που κινεί με χορ-

δές ή λεπτούς σπάγγους ομοιώματα, κούκλες. Τα ομοιώματα αυτά λέγονταν νευρόσπαστα).

πρὸ τῶν ἀνθρώπων = πρὸ ἑαυτῶν. Δεν πρόκειται για τους θεατές, αλλά για τους θαυματοποιούς.

ὁρῶ ἔφη: υποκ. ὁ Γλαύκων.

ὅρα τοίνυν κ.εξ.: Το χαμηλό τειχίο που διαχωρίζει τους δεσμώτες από το πῦρ αποκρύπτει τις σκιές από τους φέροντας ἀνθρώπους. Τα σκεύη όμως που κρατούν πάνω από τα κεφάλια τους υπερβαίνουν το τειχίο και ρίχνουν τις σκιές τους στο τοίχωμα της σπηλιάς απέναντι στους δεσμώτες.

ἀνδριάντας: Πρόκειται για εικόνες φυσικών αντικειμένων που προέρχονται από το ανώτερο ὁρατόν. Ό,τι υπάρχει στη σπηλιά (με την εξαίρεση των φερόντων και των ίδιων των δεσμωτών), είτε είναι σκεύη είτε σκιές, θα πρέπει να θεωρηθούν ως λιγότερο φωτεινά και αληθή από τα ορατά που βρίσκονται εκτός σπηλιάς. Ο λόγος είναι ότι δεν αντλούν το φως και την αλήθεια τους από τον ήλιο αλλά από το φως του πυρός.

οἷον εἰκός. συνάπτεται με τα επόμενα.

φθεγγομένους. στη συνέχεια (515b) τίθεται το ερώτημα: ≪Αν τώρα στο δεσμωτήριό τους ακουγόταν η ηχώ από το απέναντι τοίχωμα, κάθε φορά που κάποιος από όσους περνούν πίσω από το τειχίο μιλούσε, τι νομίζεις αλήθεια, δεν θα υπέθεταν πως ο ομιλητής δεν ήταν άλλος παρά η σκιά που διαγραφόταν απέναντί τους;≫

ἔφη ο Γλαύκων.

ἄτοπος: Στερούμενος του τόπου του, άρα παράδοξος, αλλόκοτος, παράλογος. Η εμφατική αυτή λέξη,που παραπέμπει σχεδόν σε κάτι ανύπαρκτο, χρησιμοποιείται για να προετοιμάσει τον επερχόμενο αιφνιδιασμό της απόφανσης του Σωκράτη: οι αλλόκοτοι δεσμώτες είναι όμοιοι με εμάς. Μέσα από λογοτεχνικές χρήσεις της γλώσσας ο Πλάτων επιδιώκει να προωθήσει τον φιλοσοφικό του στοχασμό. Στην προκειμένη

περίπτωση υποβάλλεται η θέση πως η τόσο αυτονόητη ένταξη των ανθρώπων στον κόσμο των αισθήσεων είναι ἄτοπος, αποτελεί μια αλλόκοτη στέρηση λογικής.

τὸ ἀληθές: Εδώ η λέξη δεν παραπέμπει στην ορθότητα μιας απόφανσης, όπως την χρησιμοποιούμε εμείς σήμερα και λέμε π.χ. «αυτό που αναφέρεις είναι αληθές/αληθινό»· αλλά έχει έντονη φιλοσοφική χροιά,

και μάλιστα οντολογική: αναφέρεται στο αληθινά υπαρκτό. Το ἀληθὲς δεν λανθάνει, έρχεται στο φως, όντως υπάρχει. Για τους δεσμώτες, όμως, του σπηλαίου, που αντλούν τη γνώση με τις περιορισμένες αισθήσεις τους, αληθινά υπαρκτό είναι οι σκιές.

Οι δεσμώτες ζουν μέσα σε μια ψευδαίσθηση. Εφόσον και εμείς –διδάσκει ο Πλάτων– έχουμε συνηθίσει και αντιλαμβανόμαστε και ζούμε την καθημερινή μας πραγματικότητα με βάση την επισφαλή γνωσιολογικά εικόνα που μας δίνουν οι αισθήσεις, και δεν είμαστε πρόθυμοι να αμφισβητήσουμε τους περιορισμούς τους, ζούμε επίσης εγκλωβισμένοι σε έναν κόσμο απατηλό.

Η αλληγορία του σπηλαίου αποδίδει παραστατικά

· την επίδραση που ασκεί η παιδεία στην ανθρώπινη φύση,

· την υποχρέωση που έχει ο ορθώς πεπαιδευμένος, δηλαδή ο φιλόσοφος, να φωτίσει τους συνανθρώπους του,

· την αντίθεση ανάμεσα στον κόσμο που συλλαμβάνουμε με τις αισθήσεις μας και στον κόσμο της νόησης, τον κόσμο των Ιδεών.

https://akisambelas.files.wordpress.com/2019/11/fakelos_ylikou_g_lyk_d.e._8-11.pdf

Στάδιο 1ο. Αλληγορία:

Οι δεσμώτες είναι οι άνθρωποι της άγνοιας οι οποίοι παρακολουθούν τις σκιές και πιστεύουν πως η αλήθεια είναι μπροστά τους. Οι δεσμώτες απελευθερώνονται και αντικρίζουν ένα μέρος της αλήθειας, η οποία όμως δεν ταυτίζεται με το υπέρτατο αγαθό αλλά προέρχεται από την φωτιά και το φως που αυτή εκπέμπει. Έτσι ξεκινάει η ανάβαση από το σπήλαιο στο φως του ήλιου, ο οποίος συμβολίζει το αγαθό. Η παραμονή στο φως έχει να κάνει με το έργο των φυλάκων οι οποίοι γίνονται φιλόσοφοι βασιλείς.

Στάδιο 2ο. Κυριολεξία:

Η αλληγορία του σπηλαίου συμβολίζει την πορεία του ανθρώπου προς τη σκληρή κοινωνική πραγματικότητα προς τη γνώση και την καλλιέργεια. Οι δεσμώτες είναι οι άνθρωποι της απαιδευσιάς και της άγνοιας. Οι σκιές και τα μεταφερόμενα ομοιώματα μπροστά από τη φωτιά είναι το κακέκτυπο του κόσμου των ιδεών. Η αποδέσμευση και η ανάβαση στο φως έξω από το σπήλαιο ισοδυναμεί με την άνοδο στον κόσμο της νόησης, του στοχασμού. Οι απελεύθεροι δεσμώτες ταυτίζονται με τους φύλακες οι οποίοι γίνονται φιλόσοφοι βασιλείς και έχουν κατακτήσει τον κόσμο των ιδεών νικώντας την αμάθεια και την πλάνη.

Στάδιο 3ο. Κοινωνικό – Πολιτική Ερμηνεία:

Ο Πλάτωνας ερμηνεύει το πολιτικό του εποικοδόμημα ως μία πορεία από την άγνοια προς την γνώση. Αν οι δεσμώτες οι οποίοι ισοδυναμούν με τους φύλακες και ιδίως με τους άρχοντες βασιλείς κατακτούν το αγαθό φτάνουν στον κόσμο των ιδεών τότε σημαίνει ότι έχουν έναν σκοπό να υπηρετήσουν πιστά και ανιδιοτελώς ολόκληρη την πολιτεία. Ο Πλάτωνας επιμένει στον φιλοσοφημένο πολιτικό ο οποίος έχει κατορθώσει να καταπολεμήσει ή να περιορίσει τα ελαττώματά του και να αλλάξει ουσιωδώς ώστε από δεσμώτης να γίνει φιλοσοφημένος άρχοντας βασιλιάς.

Στάδιο 4ο. Ερμηνεία της αλληγορίας με βάση το Αγαθό:

Ο Πλάτωνας σκόπιμα παραθέτει και συγχέει την ιδανική πολιτεία με την πολιτική διαβάθμιση –ιεράρχηση στην πολιτική πραγματικότητα. Αν και δεν υπάρχει σαφής ερμηνεία του όρου ΑΓΑΘΟ ως τελικός σκοπός των δεσμωτών αποκτά μία τριπλή ερμηνεία.

α) ΑΓΑΘΟ είναι η ύπαρξη (το είναι) κάθε πράγματος άρα και της πολιτείας και κάθε τι που διατηρεί το είναι

β) Το ΑΓΑΘΟ σχετίζεται άμεσα με την τάξη η οποία στην Πολιτεία εκπροσωπείται από τους φύλακες και με τον κόσμο.

γ) Το ΑΓΑΘΟ ταυτίζεται με την αλήθεια με το δίκαιο και την επιστήμη.

Στάδιο 5ο. Ερμηνεία της αλληγορίας με βάση την αλήθεια τη γνώση και το χρέος:

Αφού οι δεσμώτες – φύλακες βρεθούν στο φως και κατακτήσουν τη γνώση και την αλήθεια οφείλουν να κατέβουν και πάλι στο σπήλαιο δηλαδή στην καθημερινή σκληρή πραγματικότητα, στην πρακτική πολιτική για να ωφελήσουν με τις γνώσεις τους και την αρετή τους τους απαίδευτους δεσμώτες. Έχουν χρέος οι άνθρωποι της γνώσης, οι πνευματικοί και πολιτικοί ηγέτες της πολιτείας να μοιράζουν τη ζωή τους ανάμεσα στο αγώνισμα της γνώσης και στην ειλικρινή και συνεπή διάδοση των γνώσεων, στην άσκηση εξουσίας. Το ηθικό πολιτικό και κοινωνικό χρέος του φιλοσοφημένου άρχοντα είναι να διατηρεί τη συνοχή της πολιτείας διότι σύμφωνα με τον Πλάτωνα αυτή είναι ιδεώδης και διέπεται από άριστους νομους οι οποίοι συνδυάζουν πειθώ και βία. Σε μία σκληρή μεν πραγματικότητα οι ικανοί ηγέτες οι οποίοι γνωρίζουν το χρέος τους ασκούν την εξουσία με σύνεση και φροντίζουν ώστε οι πόλεις να είναι αυτάρκεις και ανεξάρτητες.

www.tahmatzidis.com/moodle/course/view.php?id=11

· Αντιστοιχίες

Ο κόσμος του σπηλαίου :

Σπήλαιο = ο κόσμος των αισθητών πραγμάτων (ευρύτερα και η αλλοτρίωση, η έκπτωση του ανθρώπου σε κάθε εποχή)

Δεσμώτες = οι απαίδευτοι άνθρωποι, αυτοί που νομίζουν ότι αυτά που βλέπουν είναι αληθινά

Φωτιά = ο ήλιος στον κόσμο των αισθητών

Σκιές = τα είδωλα, τα ομοιώματα των πραγματικών όντων, αυτά που οι δεσμώτες νομίζουν ότι είναι αληθινά

Δεσμά = οι αισθήσεις, η αμάθεια, η έκπτωση του ανθρώπου σε κάθε εποχή. Η αποδέσμευση και η ανάβαση στο φως ισοδυναμεί με την άνοδο στον κόσμο της νόησης.

Οι απελεύθεροι δεσμώτες ταυτίζονται με τους φύλακες οι οποίοι γίνονται φιλόσοφοι βασιλείς και έχουν κατακτήσει τον κόσμο των ιδεών νικώντας την αμάθεια και την πλάνη. Χωρίζονται σε 2 κατηγορίες:

α) σε όσους προθυμοποιούνται να επιστρέψουν και να βοηθήσουν τους υπόλοιπους δεσμώτες και

β) σε όσους δείχνουν απροθυμία και απολαμβάνουν τις τιμές και τις εξουσίες.

Είσοδος ανοιχτή στο φως: η δυνατότητα να περάσει κανείς από την άγνοια στην γνώση.

Ο κόσμος έξω από το σπήλαιο

Ο φωτεινός χώρος = ο πραγματικός κόσμος, ο νοητός, ο κόσμος των Ιδεών

Το φως του ήλιου = η πραγματική αλήθεια, η ύψιστη Ιδέα. η ιδέα του αγαθού (οντολογικά : ο ίδιος ο Θεός)

· Με αφορμή την πλατωνική αλληγορία για τη σπηλιά σχολιάστε τα ακόλουθα δυο ποιήματα του Κ. Π. Καβάφη (Ποιήματα Α’, σελ. 105-6).

ΤΑ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ’ αυτές τες σκοτεινές κάμαρες, που περνώμέρες βαρυές, επάνω κάτω τριγυρνώγια νάβρω τα παράθυρα. – Όταν ανοίξειένα παράθυρο θάναι παρηγορία – Μα τα παράθυρα δεν βρίσκονται, ή δεν μπορώνα τάβρω. Και καλλίτερα ίσως να μην τα βρω.Ίσως το φως θάναι μια νέα τυραννία.Ποιος ξέρει τι καινούρια πράγματα θα δείξει.

ΤΕΙΧΗΧωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώμεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.

Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη˙

διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.Α όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.

Αλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.Ανεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.

Όπως οι πλατωνικοί δεσμώτες, κλεισμένοι μέσα στη σπηλιά, θεωρούν πραγματικότητα τις σκιές που βλέπουν να προβάλλονται μπροστά τους, έτσι και ο σύγχρονος άνθρωπος είναι δέσμιος της καταναλωτικής του μανίας σε όλα τα επίπεδα και πρώτα πρώτα στην άκριτη, παθητική και εξανδραποδιστική κατανάλωση θεάματος. Το θέαμα ως είδηση, γνώση, ψυχαγωγία, ενημέρωση κ.τ.λ., η ισοπεδωτική λειτουργία των ΜΜΕ και η υπερπληροφόρηση συσκοτίζουν την πραγματικότητα και απομακρύνουν τον σύγχρονο άνθρωπο από την αλήθεια. Πιστεύει ότι η πραγματική ζωή και ευτυχία βρίσκονται στο θέαμα, στα υλικά αγαθά και στο χρήμα και έτσι παραμελεί άλλα πιο ουσιαστικά πράγματα, όπως την αυτογνωσία, τις ανθρώπινες σχέσεις, την πνευματική καλλιέργεια.

· Να συγκρίνετε το ευαγγελικό «ἐγὼ εἰμὶ τὸ φῶς τοῦ κόσμου˙ ὁ ἀκολουθῶν ἐμοὶ οὐ μὴ περιπατήσῃ ἐν τῇ σκοτίᾳ, ἀλλ’ ἕξει τὸ φῶς τῆς ζωῆς» με την εικόνα του αγαθού στην πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου.

Η ευαγγελική φράση παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου.

Πιο συγκεκριμένα, και στην αλληγορία του σπηλαίου και στη χριστιανική διδασκαλία το φως ταυτίζεται με το θείο. Ο φιλόσοφος, λοιπόν, από τη μία και ο Χριστός από την άλλη αποτελούν το φως και υπόσχονται να οδηγήσουν και τους άλλους ανθρώπους σ’ αυτό. Ο φιλόσοφος, δηλαδή ο απελευθερωμένος δεσμώτης, υπόσχεται να οδηγήσει τους ανθρώπους στη γνώση, την αλήθεια και τη θέαση του Αγαθού, ενώ ο Χριστός υπόσχεται να βγάλει τους πιστούς από την πλάνη και την αμαρτία και να τους χαρίσει τη σωτηρία της ψυχής και την αληθινή ζωή.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΟΜΟΡΡΙΖΑ

εἶπον: αδολέσχης, αναντίλεκτος, αντιρρησίας, απόρρητος, γεωλόγος, έπος, λεκτικός, λέξη, λεξικό, λέσχη, λογάς, λογικός, λόγος, λογύδριο, ορθοεπής, ρήμα, ρήση, ρήτορας, ρητός, ρήτρα, φιλόλογος.

ἀπείκασον: εικαστικός, εικόνα, εικονίδιο, εικονικός, εικόνισμα, εικονιστικός, εικονογράφημα, εικονογραφία, εικονογραφικός, εικονογράφος, εικονοκλασία, εικονοκλάστης, εικονολάτρης, εικονολατρία, εικονολήπτης, εικονοσκόπιο, εικονοστάσι, εικονοτυπία, εικότως, επιεικής.

Πάθει: αντιπάθεια, απάθεια, εμπαθής, ηδυπάθεια, πάθημα, πάθηση, παθητικός, παθογένεια, πάθος, πένθος, συμπάθεια.

ἰδὲ: ανύποπτος, αόρατος, είδος, ειδύλλιο, είδωλο, επόπτης, ιδέα, ιδεοληψία, κάτοπτρο, κάτοψη, μάτι, οπή, οπτικός, όραμα, οραματιστής, όραση, ορατός, οφθαλμός, παντεπόπτης, πρόσοψη, ύποπτος.

καταγείῳ: απόγειο, απογείωση, γαιάνθρακας, γαιοκτήμονας, γεωγραφία, γεωμετρία, γεώτρηση, γεωτρύπανο, γηγενής, γήινος, γήλοφος, γήπεδο, ισόγειος, προσγείωση, υπέργειος, υπόγειος.

οἰκήσει : ιδιοκατοίκηση, κατοικία, οικείος, οίκημα, οικία, οικισμός, οικογένεια, οικονομία, οίκος, οικόσιτος, οικότροφος, οικουμένη, πολυκατοικία, συγκατοίκηση.

ἀναπεπταμένην: καταπέτασμα, παραπέτασμα, πέταγμα, πέταλο, πεταλούδα, πέτασος, πεταχτός, πετεινός, πτερό, πτέρυγα, πτήση, πτητικός, υψιπέτης.

ἐχούσῃ: ανακωχή, ανοχή, αντοχή, άσχετος, ενοχή, έξη, εξής, ευεξία, καθεξής, κατοχικός, καχεκτικός, κληρούχος, μέτοχος, πάροχος, πολιούχος, ραβδούχος, σχεδόν, σχέση, σχετικός, σχήμα, σχολείο.

ὄντας: απουσία, εξουσία, εσθλός, ετυμολογία, έτυμον, όντως, ουσία, ουσιαστικός, ουσιώδης, παρόν, παρουσία,παρουσιαστικό.

μένειν :ανυπόμονος, διαμονή, διαμονητήριο, έμμονος, επίμονος, μονή, μόνιμος, μόνος, υπομονή.

περιάγειν: αγωγή, αγωγός, αγώνας, άγημα, άξονας, απαγωγή, συναγωγή, διαγωγή, εισαγωγέας, αρχηγός, στρατηγός, λοχαγός, ξεναγός, αγέλη, αγώγι, αγωγιάτης, αγώγιμος, ακτίνα, άμαξα, ανάγωγος, άξιος, εισακτέος, επαγωγός, επείσακτος, ευαγής, καταγώγιο, παιδαγωγός, παρείσακτος, παρθεναγωγείο, πλοηγός, συναξάρι, σύναξη, υδραγωγείο.

καόμενον: διακαής, έγκαυμα, καύμα, καύση, καυστήρας, καυστικός, καύσωνας, καυτός, καύτρα, καψάλισμα, παλουκοκαύτης, πυρίκαυστος.

παρῳκοδομημένον < οἶκος + δέμω: ανοικοδόμηση, ανοικοδόμητος, δομή, δόμηση, δομικός, οικοδόμημα, οικοδόμηση, οικοδομικός, οικοδόμος, πολεοδομία, πολεοδομικός, πολεοδόμος.

πρόκειται: αντικειμενικός, διακειμενικός, κατάκοιτος, κείμενο, κειμήλιο, κοίτη, κοιτίδα, κοιτώνας, προκείμενο, υποκειμενικός.

δεικνύασιν: αναπόδεικτος, αποδεικτικός, απόδειξη, δείγμα, δειγματοληψία, δειγματολόγιο, δείκτης, δεικτικός, ενδεικτικός, ένδειξη, επιδεικτικός, επίδειξη, παράδειγμα, παραδειγματικός, παραδειγματισμός, υπόδειγμα, υποδειγματικός, υπόδειξη.

ἔφη : άφατος, προφήτης, φήμη, φωνή.

φέροντας: αμφορέας, ασθενοφόρο, αυτόφωρος, διάφορος, διένεξη, διηνεκής, κατάφωρος, μαρσιποφόρο, μεταφορέας, μεταφορικός, οισοφάγος, παράφορος, πολύφερνος, φαρέτρα, φερέγγυος, φέρετρο, φερτός, φορά, φορέας, φορείο, φόρεμα, φόρος, φόρτος, φωριαμός.

εἰργασμένα: άεργος, ακατέργαστος, άνεργος, εργαλείο, εργασία, εργάσιμος, εργαστήριο, εργάτης, εργατικός, έργο.

φθεγγομένους : απόφθεγμα, άφθογγος, δίφθογγος, φθογγικός, φθογγόγραμμα, φθογγολογία, φθογγολογικός, φθόγγος, φθογγόσημα.

σιγῶντας: σιγά, σιγαλιά, σιγανοπαπαδιά, σιγανός, σιγαστήρας, σιγή.

ὁμοίους: ανόμοιος, εξομοίωση, ομοβροντία, ομογένεια, ομογενής, ομόγλωσσος, ομογραφία, ομοδικία, ομόδοξος, ομοεθνής, ομοειδής, ομόζυγος, ομόηχος, ομόθρησκος, ομοθυμαδόν, ομοιογένεια, ομοιογενής, ομοιοκατάληκτος, ομοιομερής, ομοιόμορφος, ομοιοπαθής, ομοιοπαθητικός, ομοιόσταση, ομοιόσχημος, ομοιοτέλευτος, ομοιότητα, όμορος, ομοιότροπος ομοιότυπος, ομοιοχρωμία, ομοίωμα, ομοκεντρικός, ομόκεντρος, ομολογητής, ομόλογος, ομομήτριος, ομόνοια, ομοούσιος, ομοπάτριος, ομόρριζος, ομόρρυθμος, ομότιμος, παρόμοιος, παρομοίως.

Γλώσσα-Ύφος:

· απλό, καθαρό ύφος,

· ζωντανές περιγραφές και εικόνες, πολλοί προσδιορισμοί, κοντά στον προφορικό λόγο, ευθύς διάλογος, β’ενικό πρόσωπο, αιθητοποιείται η εικόνα που περιγράφει.

· Η γλώσσα είναι ποιητική, το ύφος γλαφυρό και

ευχάριστο,που προκαλεί το ενδιαφέρον των συνομιλητών και συνάμα εξυπηρετείται η αναζήτηση της αλήθειας.

Εκφραστικά μέσα

Αλληγορία: όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η αλληγορία είναι ένας εκφραστικός τρόπος, με τον οποίο ο συγγραφέας άλλα λέει και άλλα εννοεί. Πρόκειται, συνεπώς, για συνεχή μεταφορά ή παρομοίωση. Ο Πλάτωνας τη χρησιμοποιεί για να κάνει πιο κατανοητές δύσκολες φιλοσοφικές έννοιες και για να κερδίσει την προσοχή και το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Επίσης, ο εκφραστικός αυτός τρόπος τού είναι χρήσιμος, όταν

θέλει να θεμελιώσει απόψεις που δεν μπορούν να στηριχτούν με τη διαλεκτική ή για να ενισχύσει τη διαλεκτική.

Διάλογος: χάρη σ’ αυτόν η περιγραφή του σπηλαίου δεν

γίνεται μονότονη, αλλά αποκτά ζωντάνια και παραστατικότητα.

Χρήση β’ ενικού προσώπου: η χρήση β’ ενικού

προσώπου («ἀπείκασον», «ἰδὲ», «ὅρα») συνδέεται με τον διάλογο και προσδίδει στην περιγραφή αμεσότητα.

πολλά επίθετα, όπως "κατάγειος", "σπηλαιώδης οἰκησις', για να δηλώσει το χώρο μέσα στη γη και τη φράση "είσοδος ἀναπεπταμένη προς το φως", για να δηλώσει τη μοναδική έξοδο προς το φως. Το επίθετο κατάγειος δηλώνει τον εσωτερικό χώρο της γης, ενώ το σπηλαιώδης επιτείνει την αρχική έννοια του ουσιαστικού από το οποίο προέρχεται (σπήλαιο-σπηλαιώδης).

σύνθετα ρήματα καταμένειν, περιάγειν, παρῳκοδομημένον, υπερέχοντα, παραφερόντων.

σύνδεση επαρατακτική.

πολυσύνδετο σχήμα:

«ὄντας ἐν δεσμοῖς καὶ τὰ σκέλη καὶ τοὺς αὐχένας»

«ὥστε μένειν τε αὐτοὺς εἴς τε τὸ πρόσθεν μόνον ὁρᾶν»

«σκεύη τε παντοδαπὰ … καὶ ἀνδριάντας καὶ ἄλλα ζῷα λίθινά τε καὶ ξύλινα καὶ παντοῖα εἰργασμένα»

Εικόνες: η περιγραφή του σπηλαίου δίνεται με πληθώρα

οπτικο-ακουστικών και κινητικών εικόνων. Ειδικότερα, μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής παραδείγματα:

α. οπτικές εικόνες: η περιγραφή της σπηλιάς («καταγείῳ οἰκήσει σπηλαιώδει»), οι ακινητοποιημένοι δεσμώτες

(«ἐν δεσμοῖς … ἀδυνάτους περιάγειν»), η παρουσίαση της φωτιάς που καίει στο πίσω μέρος («φῶς δὲ … αὐτῶν») και του τοίχου («μεταξὺ δὲ … δεικνύασιν»).

β. κινητική εικόνα: η παρουσίαση των ανθρώπων οι οποίοι κινούνται στον δρόμο («ὅρα τοίνυν … εἰργασμένα»).

γ. ακουστική εικόνα: οι ομιλίες των ανθρώπων που ακούγονται κατά το πέρασμά τους («οἷον …παραφερόντων»).

Λεξιλογικές - σημασιολογικές ερωτήσεις

1. Να βρείτε στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: οικία, φορείο, παιδευτικός, σχήμα,

άξονας, εργάτης.

2. Να δώσετε δύο ομόρριζα στα νέα ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: εἶπον, πάθει, φῶς, πυρὸς,

ὁμοίους.

3. Να βρείτε αντώνυμα των παρακάτω λέξεων στα αρχαία ελληνικά: παιδείας, καταγείῳ, φῶς, ἀδυνάτους, ἄνωθεν, ὄπισθεν

9Η ΔΙΔAKTIKH ENOTHTA

Η ΑΛΛΗΓΟΡΙΑ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ: Η ΠΑΙΔΕΙΑ

518b-519Α

ΣΩΚΡΆΤΗΣ: Δεῖ δή, εἶπον, ἡμᾶς τοιόνδε νομίσαι περὶ αὐτῶν, εἰ ταῦτ’ ἀληθῆ· τὴν παιδείαν οὐχ οἵαν τινὲς ἐπαγγελλόμενοί φασιν εἶναι τοιαύτην καὶ εἶναι. Φασὶ δέ που οὐκ ἐνούσης ἐν τῇ ψυχῇ ἐπιστήμης σφεῖς ἐντιθέναι, οἷον τυφλοῖς ὀφθαλμοῖς ὄψιν ἐντιθέντες.

ΓΛΑΥΚΩΝ: Φασὶ γὰρ οὖν, ἔφη.

ΣΩΚΡΆΤΗΣ: Ὁ δέ γε νῦν λόγος, ἦν δ’ ἐγώ, σημαίνει ταύτην τὴν ἐνοῦσαν ἑκάστου δύναμιν ἐν τῇ ψυχῇ καὶ τὸ ὄργανον ᾧ καταμανθάνει ἕκαστος, οἷον εἰ ὄμμα μὴ δυνατὸν ἦν ἄλλως ἢ σὺν ὅλῳ τῷ σώματι στρέφειν πρὸς τὸ φανὸν ἐκ τοῦ σκοτώδους, οὕτω σὺν ὅλῃ τῇ ψυχῇ ἐκ τοῦ γιγνομένου περιακτέον εἶναι, ἕως ἂν εἰς τὸ ὂν καὶ τοῦ ὄντος τὸ φανότατον δυνατὴ γένηται ἀνασχέσθαι θεωμένη· τοῦτο δ’ εἶναί φαμεν τἀγαθόν. Ἦ γάρ;

ΓΛΑΥΚΩΝ: Ναί.

ΣΩΚΡΆΤΗΣ: Τούτου τοίνυν, ἦν δ’ ἐγώ, αὐτοῦ τέχνη ἂν εἴη, τῆς περιαγωγῆς, τίνα τρόπον ὡς ῥᾷστά τε καὶ ἀνυσιμώτατα μεταστραφήσεται, οὐ τοῦ ἐμποιῆσαι αὐτῷ τὸ ὁρᾶν, ἀλλ’ ὡς ἔχοντι μὲν αὐτό, οὐκ ὀρθῶς δὲ τετραμμένῳ οὐδὲ βλέποντι οἷ ἔδει, τοῦτο διαμηχανήσασθαι.

ΓΛΑΥΚΩΝ: Ἔοικεν γάρ, ἔφη.

ΣΩΚΡΆΤΗΣ: Αἱ μὲν τοίνυν ἄλλαι ἀρεταὶ καλούμεναι ψυχῆς κινδυνεύουσιν ἐγγύς τι εἶναι τῶν τοῦ σώματος—τῷ ὄντι γὰρ οὐκ ἐνοῦσαι πρότερον ὕστερον ἐμποιεῖσθαι ἔθεσι καὶ ἀσκήσεσιν—ἡ δὲ τοῦ φρονῆσαι παντὸς μᾶλλον θειοτέρου τινὸς τυγχάνει, ὡς ἔοικεν, οὖσα, ὃ τὴν μὲν δύναμιν οὐδέποτε ἀπόλλυσιν, ὑπὸ δὲ τῆς περιαγωγῆς χρήσιμόν τε καὶ ὠφέλιμον καὶ ἄχρηστον αὖ καὶ βλαβερὸν γίγνεται.

Πρέπει λοιπόν, είπα, να παραδεχτούμε,το εξής σχετικά με αυτά, αν είναι αυτά αληθινά. πως η παιδεία δεν είναι τέτοια, όπως την λένε, πως είναι μερικοί που την έχουν επάγγελμά τους. Και ισχυρίζονται ότι, επειδή η επιστήμη δεν υπάρχει μέσα στην ψυχή, την βάζουν αυτοί, όπως σαν να βάζουν σε τυφλούς την όραση.

Αυτό πραγματικά λένε.

Ενώ ο δικός μας τώρα ο λόγος, είπα εγώ, σημαίνει πως ο καθένας έχει μέσα στην ψυχή του τη δύναμη να μαθαίνει και το κατάλληλο όργανο για τη μάθηση. και όπως, αν δεν ήταν δυνατό να γίνει διαφο ρετικά, θα έπρεπε να στρέφει κανείς το μάτι του με όλο μαζί το σώμα του από το σκοτεινό στο φωτεινό, έτσι πρέπει να στρέφει γύρω κι αυτή τη δύναμη και το όργανό της με όλη μαζί την ψυχή του από εκείνο που γίνεται προς το καθαυτό ον, ώσπου να ανέχεται να ατενίζει το φωτεινότατο του όντος. εμείς λέμε αυτό πως α είναι το αγαθό. δεν είν’ έτσι;

Ναι.

Αυτής λοιπόν της περιστροφής θα ήταν τέχνη η παιδεία, με ποιο τρόπο να καταφέρει να μεταστραφεί όσο το δυνατόν ευκολότερα και ωφελιμότερα η ψυχή, όχι για να της βάλει κανείς μέσα της τη δύναμη να βλέπει, γιατί αυτή την έχει, άλλα για να διορθώσει την κατεύθυνσή της, που δεν είναι σωστά στραμμένη ούτε βλέπει εκεί που έπρεπε.

Έτσι φαίνεται, είπε.

Οι άλλες βέβαια λοιπόν αρετές που ονομάζονται της ψυχής φαίνεται να είναι κοντά σε αυτές του σώματος. Γιατί-ενώ πραγματικά δεν υπάρχουν από την αρχή, τις αποκτά κανείς ύστερα με το εθισμό και με τις ασκήσεις- η αρετή όμως της φρόνησης φαίνεται πως τυχαίνει να έχει κάποια θεϊκότερη φύση, απ’ όλα τ’ άλλα που ποτέ δε χάνει τη δύναμή της και που αναλόγως της μεταστροφής της άλλοτε γίνεται χρήσιμη και ωφέλιμη και άλλοτε απεναντίας άχρηστη και βλαβερή

· ἐνούσης - ἐντιθέναι

Για τον Πλάτωνα, η παιδεία που ισχυρίζονται ότι παρέχουν οι σοφιστές έχει χρησιμοθηρικό χαρακτήρα και στοχεύει στην απλή παροχή γνώσεων για κοινωνικούς σκοπούς. Αντίθεταα ο Σωκράτης έλεγε πως η γνώση βρίσκεται μέσα στην ανθρώπινη ψυχή και ο ρόλος του δασκάλου είναι να καθοδηγήσει την ψυχή του μαθητή, ώστε να ξαναθυμηθεί αυτά που ήδη γνωρίζει, μπορεί να καθοδηγήσει τον άνθρωπο ώστε να απελευθερωθεί από τις αισθήσεις του και να βασιστεί στη νόηση, ώστε να ξαναθυμηθεί την αλήθεια.

Το σπουδαιότερο μάθημα που θα βοηθήσει τον άνθρωπο να οδηγηθεί στην αλήθεια είναι η διαλεκτική.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για να καταλάβουμε τι εννοεί ο Πλάτωνας είναι το περιστατικό με τον δούλο Μένωνα, ο οποίος δεν γνώριζε γεωμετρία. Ο Σωκράτης, μέσω των κατάλληλων ερωτήσεων, τον κατηύθυνε, ώστε να λύσει ένα γεωμετρικό πρόβλημα. Τι σημαίνει αυτό; Ο δούλος είχε ήδη τη λύση μέσα στην ψυχή του, αλλά χρειαζόταν τη σωστή καθοδήγηση, ώστε να την αναζητήσει και να την ξαναθυμηθεί. Επομένως, κάθε άνθρωπος έχει έμφυτες στην ψυχή του τις Ιδέες και με τη σωστή καθοδήγηση μπορεί να τις ανακαλέσει και να φτάσει στην αλήθεια.

Έτσι αποδεικνύεται ότι η γνώση είναι, στην πραγματικότητα, ανάμνηση. Επομένως, οι γνώσεις που προέρχονται από τον εξωτερικό κόσμο και τις εσωτερικεύει ο άνθρωπος μέσω των αισθήσεων, δεν αποτελούν πραγματική επιστήμη, αλλά συχνά παραπλανούν, καθώς προσφέρουν μια ψευδαίσθηση επαρκούς γνώσης και υπονομεύουν την αλήθεια.

Ο Σωκράτης και οι σοφιστές είχαν αντίθετες απόψεις για την κατάκτηση της γνώσης. Οι σοφιστές ασκούσαν τη διδασκαλία επαγγελματικά και πληρώνονταν, ενώ ο Σωκράτης δεν ήταν επαγγελματίας δάσκαλος με χρηματική αμοιβή. Δεν πίστευε ότι μετέδιδε γνώσεις στους μαθητές, αλλά, σαν μαία, τους βοηθούσε να ανακαλύψουν τις γνώσεις που είχαν μέσα τους. Οι σοφιστές, αντίθετα, μετέδιδαν στους μαθητές τους γνώσεις σε ποικίλους τομείς, όπως η ρητορική ή η πολιτική. Aξίζει να παρατηρήσουμε την διπλή επανάληψη της πρόθεσης ἐν-( ἐνούσης - ἐντιθέναι) τονίζεται η εσωτερικότητα της γνώσης.

· οἷον τυφλοῖς ὀφθαλμοῖς ὄψιν ἐντιθέντες

Για να κάνει πιο κατανοητό τον ισχυρισμό των επαγγελματιών δασκάλων, των σοφιστών, ότι τοποθετούν τη γνώση στην ανθρώπινη ψυχή, ο Σωκράτης χρησιμοποιεί αυτή την παρομοίωση: Είναι σαν να τοποθετούν σε ένα τυφλό μάτι την ικανότητα της όρασης. Το τυφλό μάτι αντιστοιχεί με την απαίδευτη ψυχή και η ικανότητα της όρασης αντιστοιχεί με τη γνώση.

Κατά τον Σωκράτη βέβαια δεν μπορεί κανείς να τοποθετήσει σε ένα τυφλό μάτι την ικανότητα της όρασης. Μπορεί μόνο να στρέψει το βλέμμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Έτσι και η ψυχή έχει ήδη μέσα της το όργανο της γνώσης, την ικανότητα της θέασης του Αγαθού, και ο ρόλος του δασκάλου είναι να τη στρέψει προς αυτό, κάνοντάς την να ξαναθυμηθεί όσα ήδη γνωρίζει. Μέσω αυτής της παρομοίωσης ο Σωκράτης θέλει να τονίσει ότι οι ορθοί παιδαγωγοί δεν είναι αυτοί που ισχυρίζονται ότι μπορούν να γεμίσουν την ψυχή των νέων με γνώσεις. Η παιδεία δεν είναι απλώς μια μέθοδος παροχής πληροφοριών και ο νέος δεν είναι κενός πριν από την επαφή του με τον δάσκαλο.

Ο ρόλος επομένως ενός σωστού παιδαγωγού είναι να αφυπνίσει την ψυχή του νέου και να τη στρέψει προς τη σωστή κατεύθυνση, ώστε να ξαναθυμηθεί όσα ήδη ξέρει.

· οὐκ ἐνούσης ἐν τῇ ψυχῇ ἐπιστήμης / τὴν ἐνοῦσαν ἑκάστου δύναμιν ἐν τῇ ψυχῇ:

Ο Πλάτων δεν πιστεύει ότι ο άνθρωπος αποκτά τη γνώση ως πληροφορία που λαμβάνει χώρα έξωθεν, αλλά ότι την ανακαλύπτει και την παράγει μέσα του. Γι’ αυτό και αυτήν την έντονα βιωματική γνωστική διαδικασία την ονομάζει συμβολικά ἀνάμνησιν (Φαίδων 76a). Η απόκτηση της γνώσης, σύμφωνα με την πλατωνική αντίληψη, δεν είναι μία εξωτερική και επιφανειακή διαδικασία, αλλά αποτελεί μια εσωτερική διεργασία, η οποία ονομάζεται «ανάμνηση». Η γνώση βρίσκεται μέσα στην ανθρώπινη ψυχή και ο ρόλος του δασκάλου είναι να την καθοδηγήσει, ώστε να ξαναθυμηθεί αυτά που ήδη γνωρίζει. Η σωκρατική παιδεία είναι καθολική και στοχεύει στην ολόπλευρη, ηθική και πνευματική, καλλιέργεια της ανθρώπινης ψυχής.

· ὁ φανός, -ή, -όν:

φωτεινός, λαμπρός. Η λέξη σκοτώδης, που ακολουθεί, είναι αντίθετη. Η συνηθισμένη στον Πλάτωνα αντίθεση ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι λειτουργεί συμβολικά για την αντίθεση παιδείας – απαιδευσίας (έλλειψη παιδείας).

Ο Σωκράτης, ερμηνεύοντας την αλληγορία του σπηλαίου, παρουσιάζει τη φύση της παιδείας. Αρχικά, αναιρεί τη χρησιμοθηρική αντίληψη των «επαγγελματιών» δασκάλων για την παιδεία, των σοφιστών, οι οποίοι την εκλαμβάνουν ως απλή παροχή γνώσεων από τον δάσκαλο στο μαθητή.

Κατά τον Σωκράτη, ο ρόλος της παιδείας είναι να αφυπνίσει την ψυχή, ώστε να μάθει αυτό που ήδη γνωρίζει, από την πρότερη ζωή της στον υπερουράνιο τόπο. Η μεταστροφή της ψυχής προς την γνώση πραγματώνεται με όλες τις λειτουργίες της και όχι μόνο με το όργανο της γνώσης, τον νου. Η λέξη φανότατον συσχετίζει την αλήθεια και τη γνώση με το φως και βρίσκεται σε υπερθετικό βαθμό γιατί αναφέρεται στο απαύγασμα της γνώσης, το Αγαθό. Η ουσιαστικοποιημένη μετοχή του εἰμί, τὸ ὄν, αποδίδει την υπαρκτική σημασία του ρήματος. Το ὂν είναι το υπαρκτό.

· τὸ ὄν:

Θα κατανοήσουμε καλύτερα αυτήν την ουσιαστικοποιημένη μετοχή του εἰμί, αν σκεφτούμε ότι αποδίδει την υπαρκτική σημασία του ρήματος. Το ὂν είναι το υπαρκτό. Η αναζήτηση του αληθινά υπαρκτού αποτέλεσε εξ αρχής για τη φιλοσοφία μέγα ερώτημα, το λεγόμενο οντολογικό ερώτημα: τὸ πάλαι τε καὶ νῦν καὶ ἀεὶ ζητούμενον καὶ ἀεὶ ἀπορούμενον, τί τὸ ὄν (Αριστοτέλης, Μετὰ τὰ φυσικά 1028b2-4). Αυτό που υπάρχει πραγματικά είναι μόνο οι Ιδέες, όχι τα αισθητά.

Στην πλατωνική διδασκαλία το Αγαθό ταυτίζεται με το αληθινά υπαρκτό, με το Ον.

· ἀγαθόν:

Από τον πλούτο των αναφορών του Πλάτωνα στην πολυσήμαντη λέξη ἀγαθόν, εδώ να τονιστεί μόνο ότι ο φιλόσοφος ταυτίζει το αληθινά υπαρκτό με το αγαθό, ακριβέστερα με την Ιδέα του Αγαθού.

· περιαγωγή: μεταστροφή.

Η λέξη έχει φιλοσοφική βαρύτητα, διότι δείχνει πως η γνώση και η παιδεία, καθώς στρέφεται στον κόσμο, οφείλει να έχει πάντα καθολικό χαρακτήρα και να μην εξαντλείται σε προσέγγιση από μία επιμέρους οπτική γωνία. Η παιδεία είναι η άνοδος της ψυχής από το σκοτάδι στο φως, η πλήρης μεταστροφή της από το απατηλό στο αληθινό. Ο Σωκράτης χρησιμοποιεί το ρηματικό επίθετο περιακτέον για να δηλώσει την αναγκαιότητα της καθολικής στροφής του ανθρώπου προς το Ον, τις Ιδέες και την Ιδέα του Αγαθού.

Το ουσιαστικό και το ρηματικό επίθετο προέρχονται από το ρήμα περιάγω, το οποίο σημαίνει «στρέφω κυκλικά». Στην αλληγορία του σπηλαίου, η αδυναμία των δεσμωτών να στρέψουν κυκλικά τα κεφάλια τους εξαιτίας των αλυσίδων (κύκλῳ δὲ τὰς κεφαλὰς ὑπὸ τοῦ δεσμοῦ ἀδυνάτους περιάγειν) συντελεί στην άγνοιά τους και τους καθηλώνει στο στάδιο της «εικασίας», καθώς πιστεύουν πως οι σκιές που βλέπουν μπροστά τους είναι η πραγματικότητα.

Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η χρήση του δεοντολογικού ρηματικού επιθέτου περιακτέον, το οποίο όμως δεν προτρέπει απλώς σε μια ευρύτερη θέαση αλλά αποβλέπει σε μια μεταστροφή της ψυχής από τον κόσμο των αισθήσεων προς τον κόσμο των Ιδεών.

Η περιαγωγή δεν είναι μια μικρή κίνηση, αλλά μια πλήρης στροφή γύρω από το σώμα, ώστε ο δεσμώτης να γυρίσει την πλάτη στις σκιές και να αντικρίσει αρχικά τη φωτιά και τα ομοιώματα, αλλά, κυρίως, να μπορέσει να βρει την έξοδο της σπηλιάς. Έτσι, η περιαγωγή αποτελεί την στροφή ολόκληρης της ύπαρξης προς τον Ήλιο, προς το Αγαθό. Η περιαγωγή της ψυχής είναι σε ένα πρώτο στάδιο μια περιστροφή, ώστε να ιδωθούν τα πράγματα, όχι από μια δεδομένη, αλλά από μια διευρυμένη οπτική γωνία Είναι, ωστόσο, απαραίτητο, να καταστεί εντέλει η περιαγωγή μια ολική μεταστροφή της ύπαρξης, μέσω της φιλοσοφικής παιδείας.

Για να διαπαιδαγωγηθεί η ψυχή του ανθρώπου, για να οδηγηθεί από το σκότος της σπηλιάς στο φως και να γνωρίσει την αλήθεια, έχει ανάγκη από την αρωγή ενός εμπνευσμένου παιδαγωγού, που θα την απελευθερώσει και θα την οδηγήσει προς το Αγαθό, εξαναγκάζοντάς την να το αντικρίσει.. Είναι μια ψυχική μεταβολή που απελευθερώνει τον άνθρωπο από τα δεσμά των παραπλανητικών αισθήσεων και τον ωθεί σε μια νοητική θεώρηση του κόσμου.

Πρόκειται, όπως και στην περίπτωση της παιδείας, για μια στροφή όλης της ύπαρξης προς τον «ήλιο», προς το αγαθό –για μια επώδυνη πορεία.

Η περιαγωγή, αποτελεί ένα απαιτητικό έργο, καθώς προϋποθέτει την αποδέσμευση από τις αισθήσεις και την ενόραση της ψυχής, όπου βρίσκονται οι Ιδέες. Επομένως, η τέχνη της παιδείας ανακατευθύνει τις έμφυτες γνωστικές δυνατότητες του ανθρώπου προς τη σωστή κατεύθυνση, οδηγώντας τον από το σκοτάδι της άγνοιας (το απατηλό) στο φως της γνώσης (το αληθινά υπαρκτό) βοηθώντας τον να ολοκληρώσει, με τρόπο αποτελεσματικό και εύκολο, τη διαδικασία της περιαγωγής, της ολιστικής ψυχικής προσέγγισης του Αγαθού.

Λίγο παρακάτω (521d) ο Πλάτων θα ονομάσει την άνοδο της ψυχής προς το όντως Ον, «μεταστροφή/επιστροφή της ψυχής από μια νυχτερινή μέρα στην αληθινή μέρα» –και αυτή είναι η «αληθινή φιλοσοφία». Η άνοδοςτης ψυχής προς το Ον αποτελεί την πορεία από τον κατώτερο (εικασία) στον ανώτερο αναβαθμό γνώσης (νόησις). Εκεί, η ψυχή κατανοεί την Ιδέα του Αγαθού, που είναι η ύψιστη πηγή του όντος και της γνώσης. Όταν η ψυχή έρθει σε επαφή με την αλήθεια, θα είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται με τον νου και να μη βασίζεται στις αισθήσεις, θα αντιληφθεί ότι προηγουμένως δεν μπορούσε να δει καθαρά, γιατί έβλεπε μόνο μεταβλητές και απατηλές εικόνες. Η παιδεία είναι η ανοδική πορεία από το σκοτάδι στο φως.

· ἔθος καὶ ἄσκησις:

Ο φιλόσοφος τονίζει ότι οι αρετές της ψυχής δεν προϋπάρχουν μέσα μας αλλά γεννιούνται και προάγονται μέσω του εθισμού και της άσκησης, μιας εξωτερικής δηλαδή διαδικασίας. Και ότι, αντίθετα, η διανοητική ικανότητα του ανθρώπου, η φρόνησις, αποτελεί ένα εσωτερικό δεδομένο.

Σε επόμενες Διδακτικές Ενότητες (12-15) θα δούμε ότι και ο Αριστοτέλης αποδίδει στον εθισμό και την έμπρακτη εξάσκηση καθοριστικό ρόλο για την ανάπτυξη της ηθικής αρετής.

10Η ΔΙΔAKTIKH ENOTHTA

1o ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ: (519b-520a)

Η αλληγορία του σπηλαίου. Η απροθυμία των φιλοσόφωνΔομή

Α. Οι απαίδευτοι δεν είναι κατάλληλοι να κυβερνήσουν ικανοποιητικά.

Αιτία : δεν έχουν υψηλό στόχο για τη ζωή τους και για το δημόσιο βίο.

Β. Οι πεπαιδευμένοι δεν μπορούν κι αυτοί να κυβερνήσουν ικανοποιητικά.

Αιτία : Είναι απορροφημένοι στις πνευματικές τους αναζητήσεις και δείχνουν απροθυμία για πολιτική δράση.

Γ. Κατάλληλοι να αναλάβουν τη διακυβέρνηση της πολιτείας είναι οι προικισμένοι με ικανότητες.

Προϋποθέσεις : πρέπει να φτάσουν στον κόσμο των ιδεών και, αφού λάβουν ικανοποιητική παιδεία, στη συνέχεια έχουν χρέος να ασχολούνται με την ενεργό πολιτική.

Σωκράτης: Τί δέ; Τόδε οὐκ εἰκός, ἦν δ’ ἐγώ, καὶ ἀνάγκη ἐκ τῶν προειρημένων, μήτε τοὺς ἀπαιδεύτους καὶ ἀληθείας ἀπείρους ἱκανῶς ἄν ποτε πόλιν ἐπιτροπεῦσαι, μήτε τοὺς ἐν παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν διὰ τέλους, τοὺς μὲν ὅτι σκοπὸν ἐν τῷ βίῳ οὐκ ἔχουσιν ἕνα, οὗ στοχαζομένους δεῖ ἅπαντα πράττειν ἃ ἂν πράττωσιν ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ, τοὺς δὲ ὅτι ἑκόντες εἶναι οὐ πράξουσιν, ἡγούμενοι ἐν μακάρων νήσοις ζῶντες ἔτι ἀπῳκίσθαι;

Γλαύκων: Ἀληθῆ, ἔφη.

Σωκράτης: Ἡμέτερον δὴ ἔργον, ἦν δ’ ἐγώ, τῶν οἰκιστῶν τάς τε βελτίστας φύσεις ἀναγκάσαι ἀφικέσθαι πρὸς τὸ μάθημα ὃ ἐν τῷ πρόσθεν ἔφαμεν εἶναι μέγιστον, ἰδεῖν τε τὸ ἀγαθὸν καὶ ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν, καὶ ἐπειδὰν ἀναβάντες ἱκανῶς ἴδωσι, μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται.

Γλαύκων: Τὸ ποῖον δή;

Σωκράτης: Τὸ αὐτοῦ, ἦν δ’ ἐγώ, καταμένειν καὶ μὴ ἐθέλειν πάλιν καταβαίνειν παρ’ ἐκείνους τοὺς δεσμώτας μηδὲ μετέχειν τῶν παρ’ ἐκείνοις πόνων τε καὶ τιμῶν, εἴτε φαυλότεραι εἴτε σπουδαιότεραι.

Τι λοιπόν; Αυτό δεν είναι φυσικό, είπα εγώ, και δεν απορρέει αναγκαστικά από τα προηγούμενα, ότι δηλαδή ούτε οι απαίδευτοι και όσοι δεν έχουν γνωρίσει την αλήθεια θα μπορούσαν ποτέ να κυβερνήσουν ικανοποιητικά μια πόλη, ούτε αυτοί που αφήνονται να ασχολούνται ως το τέλος της ζωής τους με την παιδεία, οι πρώτοι, γιατί δεν έχουν ένα συγκεκριμένο στόχο στη ζωή τους, τον οποίο κυνηγώντας πρέπει να κάνουν όλα ανεξαιρέτως όσα τυχόν πράττουν και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή, και οι δεύτεροι, επειδή με τη θέλησή τους δεν θα αναμειχθούν στην πρακτική ζωή, γιατί νομίζουν ότι έχουν εγκατασταθεί στα νησιά των μακαρίων, ενώ είναι ακόμα ζωντανοί;

Αλήθεια, είπε.

Δικό μας λοιπόν έργο, είπα εγώ, των ιδρυτών της πολιτείας, (είναι) να αναγκάσουμε τις εξαιρετικές φύσεις (ή τα ξεχωριστά πνεύματα) να φτάσουν στο μάθημα που προηγουμένως είπαμε ότι είναι το ανώτερο, δηλαδή και να δουν το αγαθό και να ανεβούν εκείνο τον ανηφορικό δρόμο, και, αφού ανεβούν και δουν αρκετά (το αγαθό), να μην τους επιτρέπουμε αυτό που τώρα τους επιτρέπεται.

Και ποιο είναι αυτό;

Το να μένουν συνεχώς εκεί ψηλά, είπα εγώ, και να μη θέλουν πάλι να κατεβαίνουν κοντά σ’ εκείνους τους δεσμώτες, ούτε να παίρνουν μερίδιο από τους κόπους και τις τιμές εκείνων, είτε είναι μικρότερης είτε μεγαλύτερης σημασίας.

ΣΧΟΛΙΑ

· Στην ενότητα αυτή εξετάζεται η καταλληλότητα των

πολιτών για την διακυβέρνηση της πόλης, στο θεωρητικό πάντα κατασκεύασμα της Πολιτείας. Έτσι λοιπόν οι πολίτες χωρίζονται εδώ σε δύο κατηγορίες :

Α. απαίδευτοι : οι απαίδευτοι, αυτοί που δεν έχουν βγει από το σπήλαιο και δεν έχουν θεαθεί το Αγαθό. Είναι αληθείας άπειροι, τους λείπει το βασικό αγαθό της παιδείας και ως εκ

τούτο είναι ακατάλληλοι για τη διακυβέρνηση της πόλης.

Β. πεπαιδευμένοι : αυτοί έχουν θεαθεί το Αγαθό, έχουν βγει από το σπήλαιο κ διαθέτουν το βασικό αγαθό της παιδείας. Δεν είναι όμως πρόθυμοι να κυβερνήσουν και προτιμούν να

ζουν απορροφημένοι στις πνευματικές τους ενασχολήσεις.

· Ο εἷς σκοπός είναι η θέαση της αλήθειας, η αναζήτηση

της αλήθειας. Συνδέει την ιδέα του αγαθού και το κατά πόσο ένας πολίτης είναι αγαθός με την παιδεία. Αν δεν υπάρχει ο εἷς

σκοπός υπάρχει αταξία, το προσωπικό συμφέρον τοποθετείται πάνω από το σύνολο. Υπάρχει κατακερματισμός του είναι, που δε φωτίζεται από το αγαθό(που είναι ο εἷς σκοπός) κι άρα οι

αποφάσεις δεν είναι οι ορθότερες, εφόσον δε σκέφτονται το σύνολο. Οι τυχαίοι και αφιλοσόφητοι (οι απαίδευτοι) δεν έχουν έναν υψηλό σκοπό να υπηρετήσουν, παρά το προσωπικό τους συμφέρον. Αντιθέτως ο εἷς σκοπός που έχουν οι φύλακες της πολιτείας είναι να υπηρετούν πιστά και ανιδιοτελώς την πολιτεία ολόκληρη.

Συγκεφαλαιώνοντας, παρατηρούμε ότι ο Σωκράτης με τη συλλογιστική της «εις άτοπον απαγωγής» απορρίπτει τους απαίδευτους και τους πεπαιδευμένους ως ακατάλληλους φορείς εξουσίας, γιατί η κάθε μία κατηγορία ανθρώπων δεν διαθέτει αυτό που διαθέτει η άλλη: σκοπό που να συνδέεται με την παιδεία η μία, πρακτικό προσανατολισμό της παιδείας η άλλη.

Με τον τρόπο αυτό μας προετοιμάζει για το ιδανικό ζεύγος γνωρισμάτων που είναι ανάγκη να χαρακτηρίζει τον φιλόσοφο – άρχοντα: τη γνώση και την πράξη. Το ζεύγος «γνώσης και πράξης» σε διαλεκτική σχέση φωτίζει την πολιτική αντίληψη του Πλάτωνα. Η γνώση καταξιώνεται στο βαθμό που προσανατολίζεται σε χρήσιμη πράξη, ιδιωτική και δημόσια· αλλά και η πράξη αξιολογείται χρήσιμη, όταν κατευθύνεται από γνώση και αποσαφηνισμένο σκοπό.

· «Το μέγιστον μάθημα» είναι το ανέβασμα της ψυχής

από τον ορατό κόσμο στο νοητό, η φιλοσοφική διδασκαλία που βοηθά την ψυχή να στραφεί από τα αντικείμενα και τα φαινόμενα προς τις ιδέες και προς την έσχατη αιτία των άλλων ιδεών, την ιδέα του Αγαθού. Η δικαιοσύνη και οι άλλες αρετές γίνονται χρήσιμες και ωφέλιμες, μόνο όταν αφομοιώσουν την ιδέα αυτή του Αγαθού, γιατί το πλησίασμα του ανθρώπου προς το Αγαθό σημαίνει ότι προχωρήσαμε από το σκοτάδι στο φως. Σημαίνει ακόμα ξεκαθάρισμα της ουσίας των όντων. (Κ.Δ.

Γεωργούλη, Πλάτωνος Πολιτεία, Εισαγωγή)

· Το ἀγαθὸν στην αρχαιότητα: ο Πλάτωνας δεν δίνει μια

σαφή ερμηνεία γαι τον όρο αυτόν που είναι απο τους βασικότερους στο φιλοσοφικό του σύστημα, παρά αρκείται σε ορισμένουςυπαινιγμούς.

Αγαθόν πάντως είναι:

α. Το είναι και ό,τι διατηρεί το είναι,

β. Η τάξη, ο κόσμος και η ενότητα που διαπερνά και συνέχει την πολλαπλότητα,

γ. ό,τι παρέχει την αλήθεια και την επιστήμη. Η έκφραση αυτο τό ἀγαθὸν φαίνεται να δηλώνει την ύψιστη αρχή και την πηγή του όντος και της γνώσης.

Η Πολιτεία θεμελιώνεται πάνω στο αγαθό∙αυτό εγγυάται την ύπαρξη της δικαιοσύνης και άρα την ύπαρξη της Πολιτείας. Από το κείμενο αντιλαμβανόμαστε για το ἀγαθὸν :

1. ότι έχει τη μεγαλύτερη αξία (μέγιστον μάθημα),

2. ότι μπορεί να το προσεγγίσει ο άνθρωπος (ἀφικέσθαι,ἰδεῖν, ἴδωσι) και

3. ότι η κατάκτησή του είναι δύσκολη (ἀναβῆναι, ἀνάβασιν, ἀναβάντες).

Πάντως ήδη στην αρχαιότητα το Πλάτωνος ἀγαθὸν ήταν παροιμιακή έκφραση για κάτι το ασαφές και το σκοτεινό.

· το αγαθόν στη νέα ελληνική

έχει ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις :

α. είναι καθετί που θεωρούμε ότι έχει αξία πνευματική, υλική, ηθική, καθετί που κατέχει υψίστης σημασίας θέση στην προσωπική και συλλογική μας ζωή.

β.τα αγαθά (στον πληθυντικό αριθμό) είναι τα πλούτη και τα προϊόντα που προσφέρονται προς κατανάλωση.

γ. το επίθετο αγαθός σημαίνει αρχικά αυτόν που είναι γενναίος και έχει όλες τις αρετές του τέλειου πολίτη και ανθρώπου (καλός καγαθός). Σήμερα βέβαια θεωρούμε ως αγαθό αυτόν που τον χαρακτηρίζει η πραότητα, η καλοσύνη, η αθωότητα, αυτόν που είναι ενάρετος, ενώ η ‘αθωότητα’ κατέληξε να σημαίνει αφέλεια και ο ‘αγαθός’ κατέληξε να σημαίνει πολλές φορές τον απονήρευτο, τον ‘αγαθιάρη’.

· Παιδείαν: αρχικά η λέξη σημαίνει αυτό που πρέπει να

μάθει το παιδί. Ήδη όμως απο τον 5ο αιώνα ως όρος της παιδαγωγικής δηλώνει τη γενική καλλιέργεια, που είναι προνόμιο μόνο του ανθρώπου- γι’αυτόν το λόγο άλλωστε αποδίδεται στα λατινικά ως humanitas. Βαση της παιδείας για τον Πλάτωνα είναι η μουσική(λογοτεχνία, τραγούδι, καλλιέργεια της καλιτεχνικής ευαισθησίας) και η γυμναστική Παιδεία τώρα, όσον αφορά το κείμενο, είναι η στροφή της ψυχής προς την ιδέα του αγαθού, η δύσκολη διαδικασία της μετάβασης από το σκοτάδι της άγνοιας προς την ιδέα του αγαθού, προς τη θέαση της αλήθειας, την τελείωση

του ανθρώπου. Είναι στην εικόνα του σπηλαίου η ανηφορική οδός που οδηγεί τις βέλτιστες φύσεις, που έχουν σπάσει τα δεσμά της αμάθειας, προς τον εξωτερικό κόσμο, τον πραγματικό.

· Ούτε μόνη της η φύση, ούτε η παιδεία μόνη της μπορεί να

καταφέρει τίποτε. Ο συνδυασμός τους όμως, που τον έχει ο φιλόσοφος, μπορε�