ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ...

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣΗ στρατηγική των κοινωνικών αναγκών

Επιστηµονικές ΕκδόσειςΣειρά: Οικονοµική και πολιτική θεωρία ∆ιεύθυνση: Γιάννης Μηλιός

∆ιόρθωση: Χρύσα ΞενάκηΜακέτα εξωφύλλου: Μαρία ΠαπαδάκηΗλεκτρονική επεξεργασία: Παναγιώτα ∆ηµοπούλου

© 2014 Εκδόσεις Πεδίο - Γιάννης Μηλιόςγια την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσµο

Η πνευµατική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καµία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απα-γορευτικής των προσβολών της. Κατά το Ν. 2387/20 (όπως έχει τροποποιηθεί µε το Ν.2121/93 και ισχύει σήµερα) και κατά τη ∆ιεθνή Σύµβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί µετο Ν. 100/1975) απαγορεύεται η αναδηµοσίευση, η αποθήκευση σε κάποιο σύστηµα διάσω-σης και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου µε οποιονδήποτε τρόπο ή µορφή, τµη-µατικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε µετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς γραπτή άδειατου εκδότη.

ISBN 978-960-546-;;;;;;;;

ΠεδίοΣυντ. ∆αβάκη 10 & Μυλοποτάµου, 11526, ΑθήναΤηλ.: 210 3390204-5-6 • Fax: 210 3390209e-mail: [email protected]: //www.pediobooks.gr/

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ

Η στρατηγική των κοινωνικών αναγκών

Γιάννης Μηλιός

ΑΘΗΝΑ 2014

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1. Χρηµατοπιστωτική σφαίρα, νεοφιλελευθερισµός,«ευρωπαϊκή κρίση χρέους» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Μέρος ΙΙΗ ΚΡΙΣΗ ΩΣ ΠΑΛΗ ΤΩΝ ΤΑΞΕΩΝ

2. Κρίση του νεοφιλελευθερισµού, κρίση υπερσυσσώρευσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

3. Έλλειψη ζήτησης ή έλλειψη υπεραξίας; Σκέψεις για την αριστερή στρατηγική . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

4. Μια µαρξιστική οπτική για την κρίση χρέους . . . . . . . . . . . 41

5. Οι «ταραχές» στη Βρετανία και οι «αγανακτισµένοι» . . . . . . 46

6. Τι συµβαίνει στην Ευρώπη; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

7. Πώς ναρκοθετούν το µέλλον. Αιχµή της πάλης των εργαζοµένων η υπεράσπιση των δηµόσιωνυπηρεσιών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Μέρος ΙΙΗ ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ ΤΟΥ 2012

8. Θλιβερά πρόσωπα των µνηµονίων . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

9. Σε ποιους απευθύνεται ο κ. Βενιζέλος; . . . . . . . . . . . . . . 63

7

10. Η κοινωνία στρέφεται προς τα αριστερά . . . . . . . . . . . . . 66

11. Γιατί να ψηφίσουµε Αριστερά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

Μέρος ΙΙΙΟΙ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

12. Στρατηγική εκκαθάρισης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

13. Υστέρηση των δηµόσιων εσόδων: µια ταξική πολιτική . . . 75

14. Ειδικές οικονοµικές ζώνες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

15. Αναπαλαίωση της ίδιας πολιτικής . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

16. Όταν η κρίση είναι πρόσχηµα... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

17. Η επινόηση και κατασκευή του «λευκού Κινέζου» εργαζόµενου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

18. Ανταγωνισµός παντού: ο θαυµαστός νέος κόσµος του κεφαλαίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

19. Eurogroup: το χρέος καλά πάει, επιτάχυνση των µέτρων χρειάζεται! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

20. Μέτρα και µέτρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

21. Οι επιπτώσεις της απόφασης του Eurogroup σε Κύπρο, Ελλάδα και Eυρωζώνη . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

22. Η «ανάπτυξη» των µνηµονίων και η απάντηση του ΣΥΡΙΖΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

23. Το ΑΚΕΛ ζητάει... θυσίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

24. Η κυπριακή κυβέρνηση δεν ήθελε να πει «Όχι!» . . . . . . 111

25. Ζήτω το δηµόσιο χρέος, η φτώχεια και η ανεργία! Ζήτω! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

26. Έρχεται τσουνάµι µέτρων-απολύσεων(αλλά ευτυχώς δεν θα λέγονται «µνηµόνιο»!) . . . . . . . . 117


8

27. Ο κόµπος στο χτένι και η Αριστερά . . . . . . . . . . . . . . . . 120

28. Η καταστροφική επιτυχία των µνηµονίων . . . . . . . . . . . . 123

Μέρος ΙV∆ΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ

29. Ποια επαναδιαπραγµάτευση χρέους; . . . . . . . . . . . . . . . 129

30. Μονόδροµοι και δηµόσιο χρέος. Μια άσκηση µε µετριοπαθείς υποθέσεις αλλά σε ρήξη µε τις ασκούµενες πολιτικές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

31. Η φάρσα της «επιµήκυνσης» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

32. Θα αποχωρήσει η Βρετανία από την Ευρωπαϊκή Ένωση; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

33. Λαγός της κυβερνητικής πολιτικής το «non paper»της τρόικας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

34. Ο ΣΥΡΙΖΑ ξανά στο Βερολίνο… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

35. Η παραίτηση από τις ασυλίες απέναντι στους δανειστές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

36. Συνάντηση ΣΥΡΙΖΑ-∆ΝΤ: η πραγµατική διαπραγµάτευση µόλις ξεκίνησε . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

37. Εθνική προδοσία ή στρατηγική εντεινόµενηςκαπιταλιστικής εκµετάλλευσης; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

38. Γιατί η κυβέρνηση ∆ΕΝ ∆ΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΕΤΑΙ ΤΙΠΟΤΑµε την τρόικα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

39. ∆ιαπραγµάτευση σηµαίνει εµπιστοσύνη στο κίνηµα . . . . 167

40. Με τον κ. Σόιµπλε µάς χωρίζουν όλα όσα µας χωρίζουν και µε τον κ. Στουρνάρα . . . . . . . . . . . . . . . . 171

41. Το non paper της Bundesbank και η στρατηγική της Αριστεράς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174

42. Η στρατηγική της Αριστεράς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

Από την κρίση στην κυβέρνηση της Αριστεράς

9

Μέρος VΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ

43. Ο ΣΥΡΙΖΑ απέναντι στο «πολιτικό σύστηµα» . . . . . . . . . 187

44. Κοινωνικός έλεγχος: η πρακτική πολιτικήτων κινηµάτων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

45. Άµεση κατάργηση της ενοικίασης εργαζοµένων . . . . . . 197

46. Το «µάθηµα της πατάτας»: αφετηρία για µια εναλλακτική οργάνωση της οικονοµίας; . . . . . . . 200

47. Να γιατί µόνο ο ΣΥΡΙΖΑ είναι έτοιµος να κυβερνήσει . . . 203

48. Ανασυγκρότηση του δηµόσιου τοµέα προς το συµφέρον της κοινωνίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

49. Η εµµονή στην «εσωτερική υποτίµηση» και η εναλλακτική στρατηγική . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

50. Η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ για τη φορολογική πολιτική . . . . 216

51. Αξιοποίηση του αργούντος παραγωγικού δυναµικού: ένας από τους πυλώνες για τη διάσωση της κοινωνίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

55. Πολιτική ανατροπή στην Ελλάδα και την Ευρώπη.Το «λάθος» του ∆ΝΤ και ο ευρωπαϊκός Νότος . . . . . . . . 223

53. ΠΑΣΟΚοΝ∆ και Αριστερά: δύο προγράµµατα, δύο κόσµοι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

54. Γιατί το κούρεµα του χρέους, από µόνο του, δεν αρκεί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228

55. Σαµαράς, Στουρνάρας κρύβονται οι δυστυχείς, αλλά για πόσο; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

56. Το θλιβερό τους τέλος και η δική µας ευθύνη . . . . . . . . 236


10

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ο στόχος του ανά χείρας βιβλίου είναι αφενός να καταστήσει κα-θαρή την εικόνα αυτή του κοινωνικού πολέµου που µαίνεται σή-µερα στην Ελλάδα (και στην Ευρώπη) και αφετέρου να σκιαγρα-φήσει την εναλλακτική στρατηγική της Αριστεράς για έξοδο απότην κρίση προς το συµφέρον της κοινωνικής πλειοψηφίας, για µιακοινωνία και οικονοµία των αναγκών. Περιλαµβάνει συνολικά 56κεφάλαια, τα οποία, µε εξαίρεση την Εισαγωγή, δηµοσιεύθηκανστον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο στο διάστηµα 2009-2013.

Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω στο συνεργάτη µου Μάνο Μα-νουσάκη, χωρίς την πολύτιµη δουλειά τεκµηρίωσης του οποίουδεν θα είχε γραφτεί αυτό το βιβλίο.

11

Jean Milios

EIΣΑΓΩΓΗ

1ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗ ΣΦΑΙΡΑ, ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ,«ΕΥΡΩΠΑΪΚΉ ΚΡΙΣΗ ΧΡΕΟΥΣ»

Α. Η «ετερόδοξη» αφήγηση: Νεοφιλελευθερισµός, κερδοσκοπία, κρίση

Ζούµε σήµερα µία από τις βαθύτερες κρίσεις του καπιταλιστι-κού συστήµατος παγκοσµίως, µία από τις βαθύτερες κρίσειςυπερσυσσώρευσης κεφαλαίου. Ξεκίνησε από τη χρηµατοπιστω-τική σφαίρα και σε σύντοµο χρονικό διάστηµα έπληξε τις τράπε-ζες. Η κρίση των τραπεζών αφενός επεκτάθηκε στους άλλους οι-κονοµικούς κλάδους και αφετέρου υποχρέωσε τα κράτη να δη-µιουργήσουν µηχανισµούς προστασίας των τραπεζών, µε απο-τέλεσµα, σε αρκετές περιπτώσεις, η κρίση να εξελίσσεται σε κρί-ση δηµόσιου χρέους. Ένα βασικό ερµηνευτικό σχήµα που προβάλλεται από τις πε-

ρισσότερες σύγχρονες προοδευτικές προσεγγίσεις υποστηρίζειότι η κρίση προέρχεται από αυτή καθαυτή τη χρηµατοπιστωτικήσφαίρα, η οποία λειτουργεί σαν ένα αχαλίνωτο κερδοσκοπικό«καζίνο» το οποίο έχει ξεκοπεί από την «πραγµατική οικονοµία»,δηλαδή από την παραγωγή και διανοµή χρήσιµων πραγµάτων. Η σύγχρονη µορφή καπιταλισµού, ο νεοφιλελεύθερος καπι-

ταλισµός, ερµηνεύεται έτσι ως η κυριαρχία του παγκοσµιοποιη-µένου χρηµατοπιστωτικού τοµέα της οικονοµίας, εποµένως ως η

15

κυριαρχία µιας παγκόσµιας κερδοσκοπίας, που διαµορφώνει µιαεκδοχή καπιταλισµού η οποία εγγενώς τείνει προς την κρίση καιτην κατάρρευση. Σύµφωνα µε την προσέγγιση αυτή, οι χρηµα-τοοικονοµικές ελίτ και οι χρηµατοπιστωτικοί «ενδιάµεσοι», δη-λαδή οι σύγχρονοι εισοδηµατίες, έχουν καθοριστικό ρόλο στηδιαµόρφωση της νεοφιλελεύθερης µορφής του καπιταλισµού.Αυτό συνεπάγεται: (i) µια αύξηση στην οικονοµική σηµασία τουχρηµατοπιστωτικού τοµέα σε βάρος του «πραγµατικού» βιοµη-χανικού και αγροτικού τοµέα της οικονοµίας· (ii) τη µεταφορά ει-σοδήµατος από τον δεύτερο προς τον πρώτο, µε αποτέλεσµα τηναύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων και τη συµπίεση της ενεργούζήτησης· (iii) τη µετατροπή της χρηµατοπιστωτικής αστάθειας σεκεντρική όψη του σύγχρονου καπιταλισµού.Υποστηρίζεται έτσι ότι ο νεοφιλελευθερισµός αναδεικνύεται σε

µια «άδικη» (µε όρους εισοδηµατικής διανοµής), ασταθή, καιαντιαναπτυξιακή εκδοχή καπιταλισµού, η άµεση συνέπεια τηςοποίας είναι η συρρίκνωση των εργατικών εισοδηµάτων και η εξά-πλωση της κερδοσκοπίας. Πρόκειται, µε άλλα λόγια, για την ανε-πιθύµητη απόκλιση από έναν «υγιή» και καλά οργανωµένο καπι-ταλισµό που παρέχει απασχόληση και κοινωνική ευηµερία. Το βα-σικό χαρακτηριστικό του ασταθούς αυτού νεοφιλελεύθερου καπι-ταλισµού είναι ότι επικεντρώνει την οικονοµική δραστηριότηταστην αναζήτηση κερδών στη σφαίρα της χρηµατικής κυκλοφορίας.

Β. Η µαρξική προβληµατική: Το κεφάλαιο απέναντι στην εργασία

Η ετερόδοξη αφήγηση που αδρά σκιαγραφήσαµε έχει ελάχιστησχέση µε τη θεωρία που θεµελίωσε ο Καρλ Μαρξ, από την οποίαθα αντλήσουµε τη δική µας ανάλυση.


16

Σύµφωνα µε τον Μαρξ, το κεφάλαιο αποτελεί µια ιστορικά συ-γκεκριµένη κοινωνική σχέση η οποία εµφανίζεται µε τη µορφήτου «χρήµατος που τίκτει χρήµα» (Μαρξ, Το Κεφάλαιο, τ. 1ος, σ.168), σύµφωνα µε τη φόρµουλα Χ-Ε-Χ΄ (όπου το Χ συµβολίζει τοχρήµα, Χ΄ = Χ+∆Χ, και Ε είναι το εµπόρευµα). Η παραπάνω µορ-φή κυκλοφορίας αποτελεί τη µορφή εµφάνισης των καπιταλιστι-κών οικονοµικών και κοινωνικών σχέσεων, συµπεριλαµβάνονταςκαι την ίδια την παραγωγική διαδικασία, η οποία τώρα µορφο-ποιείται σε παραγωγή για την ανταλλαγή και παραγωγή για τοκέρδος (παραγωγή υπεραξίας). Περνώντας σε ένα πιο συγκεκριµένο επίπεδο ανάλυσης, ο

Μαρξ δείχνει ότι η θέση του κεφαλαίου καταλαµβάνεται από πε-ρισσότερα του ενός υποκείµενα: από τον καπιταλιστή του χρή-µατος και από τον ενεργό καπιταλιστή. Η ανάλυση αυτή έχει τέσσερις σηµαντικές συνέπειες.Πρώτον, η θέση του κεφαλαίου καταλαµβάνεται από παρά-

γοντες τόσο «εσωτερικούς» της επιχείρησης (µάνατζερ) όσο και«εξωτερικούς» αυτής (κάτοχοι αξιογράφων και χρεογράφων). Στηγενική αντίληψη του Μαρξ καταργείται ο βασικός διαχωρισµός(τον οποίο επεξεργάστηκε ιδιαίτερα ο Κέυνς) ανάµεσα στις πα-ραγωγικές τάξεις του «εσωτερικού» της επιχείρησης και στην πα-ρασιτική τάξη των «εξωτερικών» εισοδηµατιών. Σύµφωνα µε ταλόγια του ίδιου: «Ο κεφαλαιοκράτης του χρήµατος, αντιπροσω-πευόµενος από τον ενεργό κεφαλαιοκράτη, συµµετέχει στην εκ-µετάλλευση της εργασίας» (Μαρξ, Το Κεφάλαιο, τ. 3ος, σ. 480).Οι αντιφάσεις που αναπτύσσονται ανάµεσα στους µάνατζερ καιτους καπιταλιστές του χρήµατος είναι πάντοτε δευτερεύουσες ωςπρος την αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας.∆εύτερον, η καθαρή µορφή της ιδιοκτησίας κεφαλαίου (είτε

πρόκειται για χρήµα είτε για παραγωγικό κεφάλαιο) αποτελεί χρη-µατοοικονοµικό τίτλο. Ο τίτλος ιδιοκτησίας είναι ένα «χάρτινο δι-


17

πλότυπο» είτε του εκχωρούµενου χρηµατικού κεφαλαίου στηνπερίπτωση του οµολόγου, είτε του υλικού κεφαλαίου στην πε-ρίπτωση της µετοχής. Ωστόσο, η τιµή του χρεογράφου ή αξιο-γράφου δεν προκύπτει ούτε από την ποσότητα («αξία») του προ-σφερόµενου χρήµατος, αλλά ούτε και από την αξία των µέσωνπαραγωγής. Οι τίτλοι ιδιοκτησίας τιµολογούνται στη βάση του(µελλοντικού) εισοδήµατος που «αναµένεται» να αποφέρουνστον ιδιοκτήτη τους, το οποίο βέβαια αποτελεί τµήµα της παρα-γόµενης υπεραξίας (Μαρξ, ό.π., σσ. 601-2, 589-91).Τρίτον, η χρηµατοοικονοµική «µορφή ύπαρξης» της καπιτα-

λιστικής ιδιοκτησίας –ως υπόσχεση και την ίδια στιγµή ως απαί-τηση ιδιοποίησης της υπεραξίας που θα παραχθεί στο µέλλον–δηµιουργεί ένα συνολικότερο πεδίο εντός του οποίου κάθε ροήεισοδήµατος µπορεί να θεωρηθεί έσοδο που αντιστοιχεί σε ένα«πλασµατικό κεφάλαιο» (το οποίο δύναται να πωληθεί στις δευ-τερογενείς αγορές: Μαρξ, όπ.π., σ. 589). Τέταρτον, ο δοµικός ρόλος του «πλασµατικού κεφαλαίου» το-

ποθετεί στο επίκεντρο των χρηµαταγορών τη διαχείριση κινδύ-νου (χρηµατοοικονοµικού ρίσκου), δηλαδή το συνυπολογισµότου ενδεχοµένου µη επίτευξης της προσδοκώµενης απόδοσης(ιδιαίτερα σε µια διεθνή αγορά µε πολλαπλές και αποκλίνουσεςδυνάµεις καθορισµού των αποδόσεων). Επειδή ο ίδιος ο χαρα-κτήρας της παραγωγής υπεραξίας αλλά και των συνολικών απαι-τήσεων επάνω στην εργασία είναι αστάθµητος, η διαχείριση τουρίσκου συνδέεται οργανικά µε την ίδια την κίνηση του κεφαλαί-ου. Η παραγωγή υπεραξίας ως διαδικασία «πάλης» που συναντάαντίσταση δεν είναι ποτέ διασφαλισµένη. Οι τεχνικές διαχείρισηςρίσκου, οργανωµένες στην ίδια τη λειτουργία των «απελευθε-ρωµένων» χρηµαταγορών, αποτελούν κρίσιµο σηµείο στη δια-χείριση των αντιστάσεων της εργασίας.


18

Γ. Οι «απελευθερωµένες» χρηµαταγορές ως µηχανισµός καπιταλιστικής κυριαρχίας

Η µαρξιστική προβληµατική αντιλαµβάνεται την απελευθέρωσητων αγορών όχι ως παρασιτισµό ή αναποτελεσµατικό «καπιταλι-σµό των κερδοσκόπων», αλλά ως βασικό πυλώνα της καπιταλι-στικής κυριαρχίας και εκµετάλλευσης γενικά. Οι χρηµαταγορές συµβάλλουν στον ανταγωνισµό και την κι-

νητικότητα των επιχειρήσεων, των ατοµικών κεφαλαίων. Την ίδιαστιγµή δεν πρέπει να ξεχνάµε ότι οι αγορές κεφαλαίου είναι κυ-ρίως δευτερογενείς (ρευστές) αγορές. Τούτο σηµαίνει ότι, εκτόςαπό την παροχή δανείων, αποτελούν τόπους επαναδιαπραγµά-τευσης των χρεωστικών απαιτήσεων επάνω στη µελλοντική πα-ραγωγή υπεραξίας και εποµένως τόπους (ατελούς προφανώς)αξιολόγησης και εποπτείας της αποτελεσµατικότητας των ατοµι-κών κεφαλαίων. Η αξιολόγηση αυτή επεκτείνεται σε κάθε οικο-νοµική δραστηριότητα, ακόµη κι αν δεν πρόκειται για καπιταλι-στική επιχείρηση, δηλαδή αφορά ουσιαστικά οποιονδήποτε δα-νείζεται ή δανείζει χρήµατα, εποµένως επεκτείνεται στα ίδια τανοικοκυριά (που καταφεύγουν σε στεγαστικά ή καταναλωτικά δά-νεια, ενώ παράλληλα διατηρούν καταθετικούς λογαριασµούς,ακίνητα και άλλα περιουσιακά στοιχεία), αλλά και στα κράτη (τοζήτηµα του δηµόσιου χρέους). Στην περίπτωση των κρατών, οιαγορές ουσιαστικά «εποπτεύουν» τη δυνατότητα «απόσπασηςσυναινέσεων» στις πολιτικές του νεοφιλελευθερισµού.Αν, αντίθετα από τις διεθνοποιηµένες ρευστές χρηµαταγορές

που σήµερα κυριαρχούν, υπήρχαν ισχυρά «ρυθµισµένες» χρη-µαταγορές, αυτό θα σήµαινε ότι το κεφάλαιο, µην µπορώντας εύ-κολα να µετακινηθεί σε διαφορετική απασχόληση, θα έµενε «δε-µένο» µε τις εκάστοτε συγκεκριµένες «εγκαταστάσεις και µηχα-νήµατα» για λόγους που δεν σχετίζονται κατ’ ανάγκη µε την απο-


19

τελεσµατικότητά του στην παραγωγή υπεραξίας (κερδοφορία).Ωστόσο, η αδυναµία ή δυσκολία του κεφαλαίου να µετακινηθείδηµιουργεί στο εσωτερικό της επιχείρησης ευνοϊκότερους όρουςδιεξαγωγής της πάλης για τις δυνάµεις της εργασίας, καθώς οιλιγότερο παραγωγικές επενδύσεις µπορούν να επιβιώνουν γιαµεγαλύτερο χρονικό διάστηµα. Το κεφάλαιο όµως λειτουργεί, όπως είπαµε, ως παραγωγός

υπεραξίας, «χρήµα που τίκτει χρήµα» (βλ. παραπάνω), και ως εκτούτου δεν ενδιαφέρεται να παραµένει σε µια απασχόληση γιαπολύ χρόνο, όταν η απασχόληση αυτή δεν εγγυάται υψηλό πο-σοστό κέρδους. Όταν εξασφαλίζει τη ρευστότητα των χρηµατα-γορών, µπορεί εύκολα να αποκτήσει τη χρηµατική του µορφή καινα αναζητήσει πιο αποτελεσµατικές περιοχές για την αξιοποίη-σή του. Το κεφάλαιο ενδιαφέρεται για κερδοφόρες προοπτικές οι

οποίες δεν έχουν ως αιτία τους την ενεργό ζήτηση, αλλά τηνένταση της ταξικής εκµετάλλευσης. Ο αντικειµενικός στόχος τουδεν είναι σε καµιά περίπτωση η προσφορά απασχόλησης. Αντί-θετα, ένας «εφεδρικός στρατός» ανέργων είναι πάντα καλοδε-χούµενος από τους καπιταλιστές, διότι όχι µόνο διατηρεί τουςπραγµατικούς µισθούς χαµηλά, αλλά παράλληλα αναγκάζει τουςεργαζοµένους να πειθαρχούν στις «εντολές» του κεφαλαίου. Τηνίδια στιγµή, η ελαστικοποίηση της εργασίας είναι το πλέον πρό-σφορο για το κεφάλαιο µέσο, που του επιτρέπει να προσαρµό-ζεται στις διακυµάνσεις του καπιταλιστικού οικονοµικού κύκλου.Παράλληλα, η διαδικασία της «χρηµατιστικοποίησης» ωθεί τα

νοικοκυριά προς την κατεύθυνση του να αρχίσουν κι αυτά να συ-µπεριφέρονται ως διαχειριστές χρηµατοπιστωτικού κινδύνου, κα-θώς διαθέτουν πλέον περιουσιακά στοιχεία αποκτηµένα µέσωτης πίστης ή κατέχουν επίσης χρηµατοπιστωτικούς τίτλους. Ένααυξανόµενο ποσοστό νοικοκυριών, τα οποία δεν ανήκουν στις


20

κυρίαρχες τάξεις, διαχειρίζονται ισολογισµούς «ενεργητικού»(περιουσιακών στοιχείων) και «παθητικού» (δανειακών υποχρε-ώσεων) που το µέγεθός τους είναι δυσανάλογο προς το ετήσιοοικογενειακό εισόδηµα. Για να ανταποκριθούν σε αυτή την κα-τάσταση, τα εν λόγω νοικοκυριά καταφεύγουν όλο και περισσό-τερο σε φορείς χρηµατοπιστωτικής διαµεσολάβησης και σε τε-χνικές διαχείρισης χρηµατοπιστωτικού κινδύνου. Οι υπηρεσίεςχρηµατοπιστωτικής διαµεσολάβησης και οι χρηµατοπιστωτικέςκαινοτοµίες εισβάλλουν έτσι µε ταχείς ρυθµούς και στο χώρο τωννοικοκυριών και τους εξασφαλίζουν τη δυνατότητα να διατηρούνέναν ολοένα και υψηλότερο λόγο χρέους-εισοδήµατος. Ως απο-τέλεσµα, καθίσταται δυνατή η µείωση ή συγκράτηση του οικο-γενειακού εισοδήµατος, χωρίς αντίστοιχη µείωση του συνολικούεπιπέδου κατανάλωσης του νοικοκυριού. Αυτό βέβαια µέχρι τηστιγµή που ξεσπάει η κρίση...Συµπερασµατικά, οι χρηµαταγορές συνιστούν µια δοµή ελέγ-

χου της αποτελεσµατικότητας των ατοµικών κεφαλαίων, αλλά καιτων ίδιων των εργαζοµένων, δηλαδή µια µορφή εποπτείας τηςκίνησης της κεφαλαιακής σχέσης. O νεοφιλελευθερισµός είναιµια ιστορικά συγκεκριµένη µορφή οργάνωσης της καπιταλιστικήςεξουσίας όπου η «κυβερνησιµότητα» µέσω των αγορών παίζεικαθοριστικό ρόλο.Για όσες επιχειρήσεις δεν έχουν κατορθώσει να δηµιουργή-

σουν στο εσωτερικό τους κατάλληλες προϋποθέσεις για την εκ-µετάλλευση της εργασίας, η «εµπιστοσύνη» των αγορών, δηλα-δή η «εµπιστοσύνη» του κεφαλαίου, πρόκειται σύντοµα να εξα-νεµιστεί. Οι επιχειρήσεις αυτές είτε θα «συµµορφωθούν» είτε θαοδηγηθούν γρήγορα σε εκφυλισµό. Με αυτό τον τρόπο οι αγο-ρές κεφαλαίου «επιδιώκουν» (όχι πάντα αξιόπιστα) να µετατρέ-ψουν σε ποσοτικά σήµατα τα «πολιτικά» συµβάντα του εσωτερι-κού της επιχείρησης και της κοινωνίας.


21

H διαµόρφωση του σύγχρονου νεοφιλελεύθερου καθεστώ-τος πηγάζει βεβαίως από το γεγονός ότι o καπιταλισµός πάνταπροϋποθέτει τη χρηµατοπιστωτική σφαίρα για την οργάνωσή του.Αυτό ισχύει από τα πρώτα βήµατά του, ήδη από την πρώιµη πε-ρίοδο της «εµπορικής» του φάσης. Η µεγάλη επιχείρηση είχε,από την πρώτη στιγµή της γέννησής της, τη µορφή ενός «Ιανού»:αφενός οι άµεσα παραγωγικές υποδοµές της (µε τα µέσα παρα-γωγής και το ανθρώπινο προσωπικό – διευθυντές, επόπτες, ει-δικευµένους εργάτες και υπαλλήλους, ανειδίκευτους εργάτες)και αφετέρου τα αξιόγραφα (µετοχές) και χρεόγραφα (οµόλογα)που βρίσκονται στη χρηµατοπιστωτική σφαίρα, δηλαδή κατέχο-νται µε τη µορφή sui generis εµπορευµάτων (εµπορεύσιµωναξιών) από διάφορα φυσικά και νοµικά πρόσωπα.Κρίσιµη στιγµή στην εξέλιξη του χρηµατοπιστωτικού συστή-

µατος αποτελεί η αγορά κρατικού χρέους. Ο Μαρξ µάλιστα θε-ωρούσε ότι «το δηµόσιο χρέος γίνεται ένας από τους πιο δρα-στικούς µοχλούς της πρωταρχικής συσσώρευσης. […] Μαζί µε ταδηµόσια χρέη δηµιουργήθηκε ένα διεθνές πιστωτικό σύστηµα,που συχνά για τούτον ή για κείνον το λαό αποτελεί µιαν από τιςκρυφές πηγές της πρωταρχικής συσσώρευσης» (Καρλ Μαρξ, ΤοΚεφάλαιο, τ. 1ος, σσ. 779-780). Ακόµη και η σύγχρονη κυρίαρ-χη χρηµατοοικονοµική θεωρία αποδέχεται ότι ένα «λογικό» επί-πεδο δηµόσιου χρέους λειτουργεί ευεργετικά στην ανάπτυξη τωναγορών κεφαλαίου.1


22

1. Βλ. για παράδειγµα Philip T. Hoffman, Gilles Postel-Vinay, & Jean-Laurent Rosenthal, Surviving Large Losses: Financial Crises, the MiddleClass, and the Development of Capital Markets, The Belknap Press ofHarvard University Press, Cambridge, Massachusetts & London, England,2007: «∆εδοµένου ότι οι κρίσεις µπορούν να προκαλέσουν µεγάλα δεινά,πρέπει προφανώς τα κράτη να αποφεύγουν τα υψηλά επίπεδα δηµόσιου χρέ-ους, που µπορούν να κάνουν πιθανή µια χρηµατοπιστωτική κατάρρευση.

Από τη σκοπιά της εργασίας, «χαλιναγώγηση των χρηµατα-γορών» δεν µπορεί εποµένως να σηµαίνει παρά «χαλιναγώγησητου κεφαλαίου», αµφισβήτηση συνολικά της κεφαλαιακής σχέ-σης, στην προοπτική ανατροπής της.

∆. «Ευρωπαϊκή κρίση χρέους» και εµβάθυνση του νεοφιλελευθερισµού

Όπως θα αναπτύξω και στα επόµενα κεφάλαια αυτού του βιβλίου,η παρούσα κρίση έχει το χαρακτήρα µια συστηµικής κρίσης υπερ-συσσώρευσης του καπιταλιστικού συστήµατος (βλ. επίσης Γ. Μη-λιός & ∆. Π. Σωτηρόπουλος, Ιµπεριαλισµός, ΧρηµατοπιστωτικέςΑγορές, Κρίση, Αθήνα, Νήσος, 2011· Dimitris P. Sotiropoulos,John Milios, & Spyros Lapatsioras, A Political Economy ofContemporary Capitalism and its Crisis. Demystifying Finance,Routledge, London, 2013). Εντούτοις, στο χώρο της Ευρωπαϊ-κής Ένωσης (ΕΕ), και ιδίως της Ζώνης του Ευρώ (ΖτΕ), η κρίσηεµφανίζεται εξωτερικά ως δηµοσιονοµική κρίση χρέους ορισµέ-νων χωρών, κι αυτό λόγω κυρίως της «αρχιτεκτονικής» της ευ-ρωπαϊκής ολοκλήρωσης.Η πάγια νεοφιλελεύθερη στρατηγική σε όλες τις χώρες της

ΕΕ είχε στόχο την αναδιανοµή πλούτου και εξουσίας υπέρ τουκεφαλαίου. Η διαδικασία αυτή διεξαγόταν στο πλαίσιο των κοι-νωνικών ανταγωνισµών (της «πάλης των τάξεων») και είχε κά-ποια συγκεκριµένα όρια. Το βασικό εργαλείο της ήταν να εκθέ-


23

Ίσως µάλιστα αναρωτηθεί κάποιος κατά πόσον το κράτος θα έπρεπε να απο-φεύγει γενικά το χρέος [...] Όµως αν ένα κράτος απέφευγε συνολικά το δα-νεισµό, οι αγορές κεφαλαίου του µπορεί να µην αναπτύσσονταν ποτέ και ηιδιωτική οικονοµία θα υπέφερε» (σ. 25).

τει την κάθε µεµονωµένη επιχείρηση (ατοµικό κεφάλαιο) σε όσοτο δυνατόν πιο έντονο ανταγωνισµό, έτσι ώστε το κόστος να µε-τακυλίεται στις πλάτες των εργαζοµένων και παράλληλα η οικο-νοµία να αναδιαρθρώνεται µε την έννοια της αποδιάρθρωσης ήτης απόσυρσης των λιγότερο ανταγωνιστικών κεφαλαίων.Στην υλοποίησή του, το νεοφιλελεύθερο σχέδιο αρθρώθηκε

µε τη διαδικασία της ευρωπαϊκής οικονοµικής ενοποίησης. Στη-ρίχθηκε στην ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων, εµπορευµάτων, ερ-γαζοµένων, καθώς και στο ενιαίο θεσµικό πλαίσιο, µέτρα πουεντείνουν τον ανταγωνισµό των µεµονωµένων κεφαλαίων καιεπιταχύνουν τις διαδικασίες κεφαλαιακής συσσώρευσης του συ-νολικού-κοινωνικού κεφαλαίου σε κάθε χώρα-µέλος της ΕΕ. Το ενιαίο νόµισµα υπήρξε το επιστέγασµα της ευρωπαϊκής

αυτής στρατηγικής. Με τη νοµισµατική ολοκλήρωση εξαφανίζε-ται η δυνατότητα της διακύµανσης του (εθνικού) νοµίσµατος, τοοποίο λειτουργεί προστατευτικά για την οικονοµία της χώρας πουωθείται σε υποτίµηση. Ο εν λόγω µετασχηµατισµός βασίζεταιστην ενοποίηση και την ενίσχυση της χρηµατοπιστωτικής σφαί-ρας, η οποία, όπως είπαµε, αποτελεί κυρίως σφαίρα ρύθµισηςτου καπιταλιστικού συστήµατος. Η αγορά κεφαλαίου δεν υπάρ-χει παρά µόνο µέσω της χρηµατοπιστωτικής σφαίρας: οποιαδή-ποτε βιοµηχανική επιχείρηση –όπως λ.χ. η Ρενώ ή η 3Ε– συνι-στά συγχρόνως και χρηµατοπιστωτική λειτουργία, γιατί οι µετο-χές της πωλούνται και αγοράζονται στο Χρηµατιστήριο, και ανά-λογα µε τη διακύµανση των τιµών τους αποστέλλονται µηνύµατααναγκαία για τη λειτουργία αυτής καθαυτήν της βιοµηχανικής πα-ραγωγής.Η ευρωπαϊκή χρηµατοπιστωτική ενοποίηση που επιταχύνθη-

κε µετά την εισαγωγή του ενιαίου νοµίσµατος δηµιούργησε εκτων υστέρων ένα είδος άτυπου προστατευτισµού για τις χώρεςπου είχαν χαµηλότερο επίπεδο ανάπτυξης αλλά υψηλότερους


24

Jean Milios

ρυθµούς µεγέθυνσης (και υψηλότερη κερδοφορία κεφαλαίου),όπως οι περισσότερες χώρες της Νότιας Ευρώπης και η Ιρλαν-δία. Ο επιχειρηµατικός τοµέας των χωρών αυτών προσείλκυε κε-φάλαια, κυρίως υπό τη µορφή επενδύσεων χαρτοφυλακίου (κε-φαλαίων για αγορά µετοχών), στη βάση των προσδοκιών γιαυψηλότερες αποδόσεις στην αγορά µετοχών, λόγω ακριβώς τωνυψηλότερων ρυθµών οικονοµικής µεγέθυνσης. Παράλληλα οιχώρες αυτές ανέπτυξαν γρηγορότερα από τις άλλες το δηµόσιοκαι ιδιωτικό δανεισµό. Στο πλαίσιο της ενοποιηµένης χρηµατο-πιστωτικής σφαίρας, η περίπτωση των χωρών της Ευρώπης συ-νάδει µε το κυρίαρχο µοντέλο στην παγκόσµια οικονοµία µετα-ξύ Ηνωµένων Πολιτειών και Κίνας. Οι Ηνωµένες Πολιτείες έχουνµεγάλα πλεονάσµατα κεφαλαιακών εισροών, εξ ου και τα µεγά-λα ελλείµµατα εµπορικών ροών. Το ίδιο συνέβη µε τη Νότια Ευ-ρώπη, που στο σηµείο αυτό προσοµοιάζει στο οικονοµοτεχνικόµοντέλο των Ηνωµένων Πολιτειών. Οι επίσηµοι οικονοµολόγοιτων διεθνών οργανισµών εντόπιζαν αυτή την ανισοµέρεια καιέως το ξέσπασµα της κρίσης την αξιολογούσαν θετικά, θεωρώ-ντας ότι µέσω αυτής της διαδικασίας ενισχύεται η οικονοµική σύ-γκλιση των ευρωπαϊκών χωρών, το λεγόµενο catching up, δη-λαδή η γρηγορότερη µεγέθυνση των λιγότερο ανεπτυγµένωνχωρών και, συνεπώς, η σύγκλισή τους µε τις περισσότερο ανα-πτυγµένες χώρες της βόρειας Ευρώπης.Η συστηµική κρίση του 2008-2009 οδήγησε στην κατάρρευ-

ση αυτού του µοντέλου συµβίωσης εντός της ΕΕ, καθώς προ-κάλεσε ως βασικό της στοιχείο τη χρηµατοπιστωτική αναξιοπιστίαχωρών µε συγκριτικά υψηλά δηµόσια ελλείµµατα και χρέος. Αυ-τό που συνέβη είναι ότι ξαφνικά επανατιµολογήθηκε ο χρηµα-τοπιστωτικός κίνδυνος. Το κυρίαρχο µοντέλο κατέρρευσε, καθώςµειώθηκαν οι εισροές από επενδύσεις χαρτοφυλακίου αλλά καιοι δανειακές εισροές.


25

Η βαθιά κρίση ταρακούνησε συνολικά τον ανεπτυγµένο ευ-ρωπαϊκό καπιταλισµό. Σε µια πρώτη φάση µάλιστα δηµιούργη-σε και ένα διάχυτο τρόµο. Ας θυµηθούµε τις «αντικαπιταλιστικές»διακηρύξεις των Ευρωπαίων ηγετών και, κυρίως του ΝικολάΣαρκοζί, το 2008 ενάντια στις «υπερβολές» του χρηµατοπιστω-τικού καπιταλισµού και της κερδοσκοπίας. Ακόµη και το 2009 οΣαρκοζί, σε συνέδριο «για την Κρίση» που έλαβε χώρα στο Πα-ρίσι, διακήρυττε, παρουσία της Άνγκελα Μέρκελ και άλλων Ευ-ρωπαίων ηγετών, ότι πρέπει «να ηθικοποιήσουµε και όχι να κα-ταστρέψουµε» τον καπιταλισµό.Αυτές οι διακηρύξεις αποκαλύπτουν την έκπληξη και την ανα-

σφάλεια που αισθάνθηκαν οι ευρωπαϊκές οικονοµικές και πολι-τικές ελίτ αµέσως µετά το ξέσπασµα της κρίσης. Πολύ σύντοµαόµως, στη σύνοδο των G20 (των είκοσι µεγαλύτερων οικονοµιώντου πλανήτη) το 2009, διαπίστωσαν ότι η κρίση µπορεί να χρη-σιµοποιηθεί ως ευκαιρία για την ενδυνάµωση του νεοφιλελεύ-θερου µοντέλου, το οποίο, κατά κάποιο τρόπο, αλλοιωνόταν απότην ανισοµέρεια που περιγράψαµε προηγουµένως: τελικά, οι µε-γάλες ροές χρήµατος στις ταχέως αναπτυσσόµενες, αλλά κατάµέσο όρο χαµηλότερου επιπέδου ανάπτυξης χώρες διαχέοντανστην κοινωνία µε τον ένα ή τον άλλο τρόπο και προστάτευαν ωςένα βαθµό την ίδια την εργασία. Τα υψηλά κέρδη και οι προσ-δοκίες για ακόµη µεγαλύτερη κερδοφορία επέτρεπαν αυξήσειςµισθών (καίτοι βέβαια, αν λάβουµε υπόψη µας και τα µη µετρή-σιµα στοιχεία τής εκ περιτροπής και µαύρης εργασίας, αυξήθηκεµεν ο µέσος µισθός αλλά όχι η µερίδα των µισθών), επιτάχυναντη διαφθορά κ.λπ.Η έλευση της κρίσης θεωρήθηκε ότι δίνει στις κυρίαρχες τά-

ξεις τη δυνατότητα να εµβαθύνουν σε πρωτόγνωρο βαθµό το νε-οφιλελεύθερο σχέδιο, συνθλίβοντας στην ουσία το µεταπολεµι-κό «κοινωνικό συµβόλαιο» και συµπιέζοντας τις ιστορικά δια-


26

Jean Milios

µορφωµένες κοινωνικές ανάγκες. Η µείωση της αξίας της ερ-γατικής δύναµης βρίσκεται στο επίκεντρο της νεοφιλελεύθερηςεπίθεσης. Και όπως ξέρουµε από τον Μαρξ, αυτή η αξία δεν εί-ναι κάτι τεχνικό ή σταθερό. Συνιστά αποκρυστάλλωµα του ταξι-κού αγώνα.2

Οι ευρωπαϊκές ελίτ διακήρυξαν έτσι ότι η κρίση έχει δηµο-σιονοµικό χαρακτήρα, είναι «κρίση χρέους» εκείνων των χωρώνπου δεν εφάρµοσαν «ενάρετες» δηµοσιονοµικές πολιτικές, αλ-λά συσσώρευσαν ελλείµµατα στον κρατικό τους προϋπολογισµόµέσα από σπατάλες που σχετίζονταν µε τη «διόγκωση του δη-µόσιου τοµέα», τους «υπερβολικούς µισθούς και επιδόµατα» τωνδηµόσιων υπαλλήλων, τη διαφθορά των αξιωµατούχων κ.ο.κ.Υποστήριξαν εποµένως ότι το πρόβληµα είναι οι («υπερβολικές»)δηµόσιες δαπάνες και ότι η λύση βρίσκεται στον περιορισµότους, µέσα από τη µείωση µισθών, συντάξεων και παροχών, καιτην ιδιωτικοποίηση των δηµόσιων υπηρεσιών. Αµέσως βέβαια η εισοδηµατική λιτότητα και οι περικοπές µι-

σθών επεκτάθηκαν και στον ιδιωτικό τοµέα, µειώνοντας έτσι τηφοροεισπρακτική δυνατότητα του ∆ηµοσίου, ενώ η όποια προ-σπάθεια αύξησης των δηµόσιων εσόδων περιορίστηκε στηνυπερφορολόγηση των χαµηλών και µεσαίων εισοδηµάτων, κα-θώς και της ακίνητης περιουσίας των εργατικών και µεσαίων κοι-νωνικών τάξεων. Έγινε έτσι φανερό ότι δεν επρόκειτο για µιαπροσπάθεια «νοικοκυρέµατος» των δηµόσιων οικονοµικών ή πε-


27

2. Έτσι, ενώ στην Ελλάδα του 2008, για τον νεοεισερχόµενο στην αγο-ρά εργασίας το ποσό των 750 ευρώ αντιπροσώπευε µια πολύ χαµηλή αµοι-βή και ως Αριστερά διαµαρτυρόµασταν για τη διαβόητη «γενιά των 750 ευ-ρώ», σήµερα, πέντε χρόνια µετά την έκρηξη της ανεργίας, το ίδιο ποσό ωςαµοιβή µόνιµης εργασίας θεωρείται «ικανοποιητικό». Αυτό σηµαίνει ότι οι νε-οφιλελεύθερες πολιτικές πέτυχαν να συµπιέσουν την αξία της εργατικής δύ-ναµης ή το ιστορικά κατοχυρωµένο όριο των αναγκών.

ριορισµού του δηµόσιου χρέους, αλλά κυρίως για µια στρατηγι-κή αναδιανοµής εξουσίας και πλούτου προς όφελος των κυ-ρίαρχων κοινωνικών τάξεων, καθώς τα βάρη της κρίσης ωθού-νταν στις πλάτες των εργαζοµένων και ευρύτερα της κοινωνι-κής πλειοψηφίας των λαϊκών και µεσαίων τάξεων.


28

Η ΚΡΙΣΗ ΩΣ ΠΑΛΗ ΤΩΝ ΤΑΞΕΩΝ

ΜΕΡΟΣ

Ι

2ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ, ΚΡΙΣΗ ΥΠΕΡΣΥΣΣΩΡΕΥΣΗΣ3

Α. Η σηµασία της χρηµατοπιστωτικής σφαίρας

Η παγκόσµια οικονοµική κρίση του καπιταλισµού ξεκίνησε, όπωςείναι γνωστό, από τη χρηµατοπιστωτική σφαίρα. Το χρηµατοπι-στωτικό (ΧΠ) σύστηµα αποτελεί βασικό µοχλό της διευρυνόµενηςαναπαραγωγής του συνολικού κοινωνικού κεφαλαίου. Η κρίση,καθώς έπληξε τους πυλώνες του σύγχρονου ΧΠ συστήµατος, εί-χε εξαρχής το χαρακτήρα µιας συστηµικής κρίσης.

Ο Μαρξ έδειξε στο Κεφάλαιο ότι ο καπιταλισµός δεν απλώςένα σύστηµα απόσπασης υπερεργασίας ή ιδιοποίησης υπερ-προϊόντος (η απόσπαση υπερεργασίας και η ιδιοποίηση υπερ-προϊόντος χαρακτηρίζουν κάθε ταξική κοινωνία). Η ειδοποιόςδιαφορά του καπιταλισµού είναι ότι η διαδικασία παραγωγήςυπερπροϊόντος παίρνει τη µορφή του χρήµατος που παράγει πε-ρισσότερο χρήµα, του χρήµατος ως αυτοσκοπού. Σε αυτό τοπλαίσιο το χρήµα δεν αποτελεί ένα «παραγόµενο εµπόρευµα»,όπως πίστευε η Κλασική Πολιτική Οικονοµία, αλλά την «πραγ-µοποίηση της κεφαλαιακής σχέσης». Το χρήµα παράγεται επο-µένως σε αντιστοιχία µε τη δυναµική της διευρυµένης αναπα-

31

3. Εποχή, 27.9.2009.

ραγωγής της κεφαλαιακής σχέσης, ως κατά κύριο λόγο πιστω-τικό χρήµα, ως προεξόφληση του µέλλοντος, ως το παρόν τµήµατης µελλοντικής κερδοφορίας και κατ’ επέκταση του µελλοντικούεισοδήµατος.

Μέσω των ΧΠ τίτλων (ιδίως των παραγώγων) «αναµειγνύο-νται», συνδέονται και «συγκρίνονται» οι αποδόσεις των κάθε εί-δους περιουσιακών στοιχείων και τίτλων σε διεθνές επίπεδο, οδιεθνής κεφαλαιακός ανταγωνισµός οξύνεται και αντίστοιχαεντείνονται η διεθνής κινητικότητα του κεφαλαίου και η πίεση πουασκείται πάνω στην εργασία για αυξηµένη «διεθνή ανταγωνιστι-κότητα».

Σε σύγκριση µε το «κεϋνσιανό» υπόδειγµα των πρώτων µε-ταπολεµικών δεκαετιών, στο σύγχρονο νεοφιλελεύθερο υπό-δειγµα δεν καταργούνται οι ρυθµίσεις και τελικά οι εγγυήσειςπου παρέχει ο συλλογικός κεφαλαιοκράτης στην ορθή για τησυσσώρευση λειτουργία του ΧΠ συστήµατος, αλλά αντικαθίστα-νται από άλλες. Υπάρχει ένα µεγάλο πλέγµα κανόνων και ρυθ-µίσεων του ΧΠ συστήµατος σήµερα. Για παράδειγµα, η εκτός δη-µοκρατικής νοµιµοποίησης λειτουργία των κεντρικών τραπεζών(ως κέντρων εγγύησης της λειτουργίας των αγορών χρήµατοςκαι του πιστωτικού συστήµατος) ασκείται εντός ενός ευρύτατουπλέγµατος ρυθµίσεων, κανόνων και ιεραρχιών (βλ. χαρακτηρι-στικά τις Συµφωνίες «Βασιλεία Ι» και «Βασιλεία ΙΙ»).

Η ανάπτυξη του ΧΠ συστήµατος υπό τη νεοφιλελεύθερη ηγε-µονία σχετίζεται µε τα υπόλοιπα βασικά στοιχεία που συνθέτουντον πυρήνα του νεοφιλελεύθερου υποδείγµατος:

Πρώτον, την απορρύθµιση της αγοράς εργασίας ως µέσο γιατη µείωση της ισχύος των µισθωτών να διεκδικούν αυξήσεις µι-σθών και καλύτερους όρους εργασίας.

∆εύτερον, την κατάργηση των φραγµών στις διεθνείς συναλ-λαγές, µε στόχο την έκθεση των ατοµικών κεφαλαίων στο διεθνή


32

ανταγωνισµό, ώστε να απαξιωθούν τα µη επαρκώς αξιοποιούµε-να κεφάλαια: ελεύθερη κινητικότητα των κεφαλαίων, εξωτρα-πεζική χρηµατοδότηση, ανάπτυξη διαφοροποιηµένων διεθνώνΧΠ αγορών. Στο πλαίσιο αυτό αυξήθηκε σηµαντικά ο βαθµόςχρέωσης των επιχειρήσεων.

Τρίτον, την ιδιωτικοποίηση τοµέων κρατικής δραστηριότηταςκαι την αλλαγή της σύνθεσης των κρατικών δραστηριοτήτων. Οιιδιωτικοποιήσεις διευρύνουν τη ΧΠ σφαίρα. Και αυτό το στοιχείοέχει αποτελέσµατα στους µισθωτούς, εφόσον δωρεάν παροχέςαντικαθίστανται µε εµπορεύµατα που έχουν τιµή, ή εφόσον αλ-λάζει ο τρόπος τιµολόγησης όταν περνούν στον έλεγχο ενός ατο-µικού κεφαλαίου. Εποµένως, δηµιουργούν βάση για την αύξησητου χρέους των νοικοκυριών τα οποία έχουν πρόσβαση στο τρα-πεζικό σύστηµα.

Από µια διαφορετική οπτική, η συµπίεση των µισθών, απο-τέλεσµα και στόχος του νεοφιλελεύθερου υποδείγµατος, καθι-στά και τις καταναλωτικές δαπάνες πιεζόµενες· συστηµική διέ-ξοδο εποµένως αποτελεί η λήψη κατάλληλων µέτρων, τα οποίαδιευκολύνουν την καταναλωτική, στεγαστική, φοιτητική, κ.ο.κ. πί-στη, ως µια απάντηση στο ζήτηµα διαχείρισης της συνολικής ζή-τησης από πλευράς του συλλογικού κεφαλαιοκράτη. Η σηµερινήκρίση αποκαλύπτει τις δυσκολίες αυτής της λύσης διαχείρισηςτης συνολικής ζήτησης και οικοδόµησης συναίνεσης στο νεοφι-λελεύθερο πρόγραµµα.

Β. Από τη χρηµατοπιστωτική «ασφυξία» στην κρίση υπερσυσσώρευσης

Η κρίση στη ΧΠ σφαίρα, και η βίαιη περιστολή των πιστώσεωνπου ακολούθησε, έπληξε τόσο την ατοµική ζήτηση (καταναλω-


33

τικές και στεγαστικές δαπάνες) όσο και τη ζήτηση για κεφαλαι-ουχικά αγαθά. Το ύψος των αδιάθετων αποθεµάτων προϊόντωνεκτινάχθηκε στους περισσότερους κλάδους, παίρνοντας τα χα-ρακτηριστικά µιας κρίσης υπερπαραγωγής (δηλαδή, σε τελευταίαανάλυση, υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου), η οποία εισάγει πλέ-ον το οικονοµικό σύστηµα στις λειτουργίες εκκαθάρισης των µηεπαρκώς αξιοποιούµενων κεφαλαίων. Η ραγδαία αύξηση τηςανεργίας αποτελεί ορατή όψη αυτής της διαδικασίας.

Έτσι, η αλληλουχία των γεγονότων είναι αντίστροφη από αυ-τήν που συχνά υποστηρίζεται. ∆εν πρόκειται για µια διαρκούσα,από τη δεκαετία του 1970, κρίση υπερσυσσώρευσης, η οποίατροφοδοτούσε µε πλεονάζον κεφάλαιο τη ΧΠ σφαίρα, οδηγώνταςέτσι στην κερδοσκοπία, τη «φούσκα» και την κρίση. Η προηγού-µενη κρίση υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου είχε ήδη αµβλυνθείµε τη συνδροµή της νεοφιλελεύθερης ρύθµισης (στην οποίααποφασιστικός κόµβος υπήρξε η λειτουργία της ΧΠ σφαίρας),τα κέρδη είχαν ανακάµψει σε επίπεδα που πλησίαζαν εκείνα τωναρχών της δεκαετίας του 1970, η παραγωγή είχε αναδιαρθρω-θεί, η εργασία είχε ελαστικοποιηθεί, οι µισθοί είχαν καθηλωθεί,η µερίδα των µισθών συνεχώς µειωνόταν. Όµως, το µπλοκάρι-σµα της ΧΠ σφαίρας και της πιστωτικής χρηµατοδότησης στηνοποία βασιζόταν η διευρυνόµενη αναπαραγωγή του κεφαλαίουαναγκαστικά µεταφράζεται σε «εµπλοκή» αυτής της διευρυνό-µενης αναπαραγωγής. Αρχικά εκφράζεται σε υπερπαραγωγή(αδιάθετων) εµπορευµάτων, καθώς η συρρίκνωση της πίστης ση-µαίνει περιορισµό της ατοµικής και παραγωγικής κατανάλωσης(τις οποίες συντηρούσε η πίστη). Αυτό µε τη σειρά του συνεπά-γεται απότοµη πτώση της κερδοφορίας και ανάγκη περιορισµούτης παραγωγής, δηλαδή αργούσα δυναµικότητα µέσων παρα-γωγής, υπερσυσσώρευση παραγωγικού κεφαλαίου, ανάγκη γιαένα νέο κύκλο αναδιάρθρωσης.


34

Η σηµερινή κρίση είναι τόσο οξεία που µόνο µε την κρίση του1929 µπορεί να συγκριθεί. Μάλιστα, αν δεν περιορίσουµε τις πα-ρατηρήσεις µας στις ΗΠΑ αλλά λάβουµε υπόψη την παγκόσµιαοικονοµία, θα διαπιστώσουµε ότι η παρούσα κρίση είναι οξύτερηεκείνης του Μεσοπολέµου.

Θεωρώντας ως χρονική αφετηρία της κρίσης τον Απρίλιο2008 (και αντίστοιχα τον Ιούνιο 1929 – µε συνολική διάρκεια τηςκαθοδικής φάσης, στην κρίση του Μεσοπολέµου, πάνω από 36µήνες), παρατηρούµε ότι, στους πρώτους 15 µήνες της κρίσης,τόσο η παγκόσµια βιοµηχανική παραγωγή και ο όγκος του διε-θνούς εµπορίου, όσο και οι διεθνείς χρηµατιστηριακές τιµέςέχουν συρρικνωθεί σηµαντικά περισσότερο από ό,τι αντίστοιχαστην ίδια χρονική διάρκεια 15 µηνών µετά την κρίση του 1929.Σε σύγκριση µε τις αντίστοιχες επιπτώσεις της κρίσης το 1929-30, ιδιαίτερα σηµαντική είναι η κάµψη σε χώρες όπως η Γαλλία,η Ιταλία, η Ιαπωνία και η Σουηδία.

Γ. Για µια στρατηγική πέρα από τη λογική του κέρδους

H κρίση θέτει επί τάπητος το ζήτηµα των πολιτικών για το ξεπέ-ρασµά της. Το ότι έχουµε συστηµική κρίση δεν σηµαίνει κατα-στροφή του συστήµατος. Σηµαίνει ανάδυση των αντιφάσεών του.Σε αυτό το πλαίσιο το επίδικο ζήτηµα είναι σε ποια κατεύθυνσηοι πολιτικές για το ξεπέρασµα της κρίσης θα επηρεάσουν το συ-σχετισµό δύναµης µεταξύ κεφαλαίου και εργασίας.

Οι κυβερνήσεις σε όλο τον αναπτυγµένο κόσµο, συντηρητι-κές και σοσιαλδηµοκρατικές, παρά τις επιµέρους διαφορές τους,πασχίζουν να µην πληγεί ο πυρήνας των µέχρι σήµερα ακολου-θούµενων πολιτικών: ο διεθνής χαρακτήρας του ΧΠ συστήµατος,


35

η τιτλοποίηση, το βάθεµα των αγορών, η συµπίεση του κόσµουτης εργασίας. Αυτά αποτελούν απαράβατους όρους κάθε νέαςρύθµισης, µε βάση τη σηµερινή στρατηγική του κεφαλαίου. Αυ-τό που επιδιώκουν είναι να εξακολουθήσει η εργασία να αντι-µετωπίζεται ως η ευµετάβλητη µεταβλητή που θα απορροφάόλους τους κραδασµούς, τρέχοντες και µελλοντικούς.

Η κρίση όµως συνεπάγεται και ρήγµατα στους όρους της ιδε-ολογικής ηγεµονίας του κεφαλαίου. Αν το κράτος παρεµβαίνειγια να σωθούν οι τράπεζες, γιατί να µην κάνει το ίδιο µε τα ασφα-λιστικά ταµεία, µε το σύστηµα υγείας, µε…; Η κοινωνική ασφά-λιση πρέπει να ξαναγίνει δηµόσιο αγαθό, δεν είναι πια δυνατόννα εξαρτάται από τις αποδόσεις των «επενδύσεων» των ασφα-λιστικών ταµείων. Οµοίως, η παιδεία δεν µπορεί να εξαρτάταιαπό τα ιδιωτικώς χρηµατοδοτούµενα «ερευνητικά προγράµµατα»και τα φοιτητικά δάνεια, ούτε η εργασία από τη διεθνή αποτίµη-ση της κερδοφορίας της επιχείρησης στα χρηµατιστήρια του κό-σµου, ούτε τα τρόφιµα από την εύρυθµη λειτουργία των αγορώνσυµβολαίων µελλοντικής εκπλήρωσης, ούτε οι λειτουργίες τωνδήµων από τις διεθνείς χρηµαταγορές τίτλων, ούτε το περιβάλ-λον από τα δικαιώµατα ρύπων, ούτε η κάλυψη βασικών κοινω-νικών αναγκών από το ύψος του χρέους στις πιστωτικές κάρτες.

Το πρόταγµα της αποεµπορευµατοποίησης των αναγκών, δη-λαδή η υπεράσπιση της οργάνωσης των κοινωνιών µε βάση τηνελευθερία ικανοποίησης των αναγκών, τον κοινωνικό έλεγχο καιτην αλληλεγγύη, και όχι µε βάση τον ψυχαναγκασµό του λογι-σµού της αξιοποίησης των κεφαλαίων, επείγει.


36

3ΕΛΛΕΙΨΗ ΖΉΤΗΣΗΣ Ή ΕΛΛΕΙΨΗ ΥΠΕΡΑΞΙΑΣ;Σκέψεις για την αριστερή στρατηγική4

Α. Το πραγµατικό ερώτηµα

Στις 23.06.2011, ο κεντρικός τίτλος της Αυγής, αναπαράγονταςτο συµπέρασµα Έκθεσης του ΟΗΕ, έγραφε: «Η λιτότητα απειλείτην παγκόσµια οικονοµία […] σοβαρές οι κοινωνικές επιπτώσειςστη διατροφή, την υγεία και την εκπαίδευση».

Επίσηµοι θεσµικοί φορείς της παγκόσµιας (καπιταλιστικής)κοινότητας γνωρίζουν λοιπόν αυτό που η Αριστερά επικαλείται:οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές βαθαίνουν την ύφεση.

Υποστηρίζω ότι θα έπρεπε να γνωρίζουµε ότι το γνωρίζουν.Στην οµιλία του στη Βουλή για το Μεσοπρόθεσµο (28.06.2011),ο Αντώνης Σαµαράς υποστήριξε: «Αν η ελληνική οικονοµία ανα-κάµψει, θα βγει από την κρίση. Για µας δεν υπάρχει άλλη λογική,δεν υπάρχει άλλος στόχος». Αλλά και ο σηµερινός πρωθυπουρ-γός, όταν ήταν στην αντιπολίτευση, υποστήριζε: «Αν σήµερα πα-γώσουµε τους µισθούς, θα παγώσουµε την αγορά […] θα βα-θύνουµε την ύφεση».5

37

4 Αυγή, 3.7.2011.5 http://zoomstagegonota.wordpress.com/

Υποστηρίζω εποµένως ότι το πραγµατικό ερώτηµα είναι τοεξής: Γιατί οι κυρίαρχες δυνάµεις διεθνώς, καίτοι γνωρίζουν ότιβαθαίνουν την ύφεση, επιλέγουν να ακολουθήσουν πολιτικέςακραίας λιτότητας, ιδιαίτερα σε συγκυρίες βαθιάς οικονοµικήςκρίσης όπως η σηµερινή;

Β. Η στρατηγική της υποτίµησης: ο µισθός ως κόστος

Μια συχνή απάντηση στο ερώτηµα που θέσαµε είναι ότι τις πο-λιτικές λιτότητας υπαγορεύουν οι «κερδοσκόποι», οι οποίοι, αντί-θετα µε τους «πραγµατικούς» καπιταλιστές, δεν ενδιαφέρονταιγια τη µακροχρόνια µεγέθυνση αλλά για το βραχυχρόνιο αποτέ-λεσµα.

Θεωρώ µια τέτοια απάντηση απολύτως παραπλανητική. ∆ενµπορώ να φανταστώ κανέναν καπιταλιστή που να µην είναι «κερ-δοσκόπος», δηλαδή να µην επιδιώκει (µε πολλαπλές µεθόδους)να µεγιστοποιεί τα κέρδη του, αλλά να είναι, ας πούµε, «ζηµιο-σκόπος». Με τον όρο «καπιταλιστής» εννοώ βεβαίως όσους«προσωποποιούν» το κεφάλαιο, όσους δηλαδή εντάσσονται στηναστική τάξη, και όχι τους «µεσοαστούς», δηλαδή τους µικροµε-σαίους επιχειρηµατίες, οι οποίοι εργάζονται κατά τρόπο παρόµοιοµε τους ολιγάριθµους υπαλλήλους τους, αποσκοπώντας κυρίωςσε ένα ικανοποιητικό ατοµικό εισόδηµα.

Αξίζει στο σηµείο αυτό να παρακολουθήσουµε το επιχείρη-µα του Μαρξ: «Με εξαίρεση τους δικούς του εργάτες, ο κάθε κα-πιταλιστής αντιλαµβάνεται τη συνολική µάζα όλων των άλλων ερ-γατών όχι σαν εργάτες, αλλά σαν καταναλωτές [...]. Ξέρει ότι δεναντικρίζει τον εργάτη του όπως ο παραγωγός τον καταναλωτή,και θέλει να περιορίσει την κατανάλωση του εργάτη, […] το µισθότου, όσο µπορεί περισσότερο. Θέλει βέβαια οι εργάτες των άλ-


38

λων καπιταλιστών να καταναλώνουν όσο γίνεται περισσότεροαπό το δικό του εµπόρευµα. Αλλά η σχέση κάθε καπιταλιστή µετους δικούς του εργάτες είναι η γενική σχέση κεφαλαίου και ερ-γασίας, η ουσιαστική σχέση […] Το ίδιο το κεφάλαιο βλέπει τη ζή-τηση από τη µεριά των εργατών –δηλαδή την πληρωµή του µι-σθού όπου βασίζεται αυτή η ζήτηση– σαν ζηµιά, και όχι σαν κέρ-δος» (Καρλ Μαρξ, Grundrisse, σσ. 315-16).

Η συµπίεση του µισθού και του κοινωνικού µισθού είναι ηστρατηγική της αστικής τάξης, ιδίως σε συγκυρίες κρίσης υπερ-συσσώρευσης όπως η σηµερινή, όπου το ποσοστό κέρδους τουκεφαλαίου συρρικνώνεται. Η κρίση του κεφαλαίου είναι έλλειψηυπεραξίας, όχι έλλειψη ζήτησης.

Το βάθεµα της κρίσης αποτελεί «εκκαθάριση» για το κεφά-λαιο, καταστροφή κάθε «εµποδίου» απέναντι στην «ανταγωνιστι-κότητα», προκειµένου το ποσοστό κέρδους να κινηθεί και πάλιανοδικά παράλληλα µε τη φτώχεια των πολλών και την ανεργία,ώστε η συσσώρευση να επιταχυνθεί και πάλι, αρχίζοντας έστωαπό µικρότερη συνολική παραγωγή.

Η στρατηγική του κεφαλαίου είναι εποµένως η υποτίµηση τηςαγοραστικής δύναµης των µισθωτών, είτε µε τα µνηµόνια (εσω-τερική υποτίµηση) είτε µε τη νοµισµατική υποτίµηση, στις χώρεςπου έχουν «ανεξάρτητη» νοµισµατική πολιτική (µε δεδοµένο ότιπάντα το µεγάλο κεφάλαιο µπορεί να διατηρεί τον πλούτο του στοπροσφορότερο διεθνές νόµισµα).

Γ. Η στρατηγική των κοινωνικών αναγκών

Η στρατηγική της εργασίας, ιδίως στις χώρες του ανεπτυγµένουκαπιταλισµού, είναι υποχρεωµένη από τα πράγµατα να αµφισβη-τήσει τη λογική του κέρδους, δηλαδή να επιδιώξει να κατοχυ-


39

ρώσει (και να επαναπροσδιορίσει) τις κοινωνικές ανάγκες ως αυ-τοσκοπό κι όχι ως µέσο για την όποια «ανταγωνιστικότητα».

Όσοι είχαν την τραγική µοίρα να εγκλωβιστούν στους δίδυ-µους πύργους της Νέας Υόρκης, µετά την πρόσκρουση των αε-ροπλάνων το 2001, βρέθηκαν µπροστά σε ένα δίληµµα κατα-στροφής: είτε να παραµείνουν στο φλεγόµενο και καταρρέον κτή-ριο είτε να πηδήξουν στο κενό. Αντίθετα, οι Έλληνες και Ευρω-παίοι εργαζόµενοι µε τις κινητοποιήσεις τους δείχνουν ότι µπο-ρούν να απεγκλωβιστούν από το δίληµµα καταστροφής που θέ-τει η λογική του συστήµατος: «εσωτερική» ή νοµισµατική υποτί-µηση. ∆είχνουν δηλαδή ότι µπορούν να διανοίξουν έναν τρίτοδρόµο, αρνούµενοι να πειθαρχήσουν στο ζοφερό µέλλον πουέχει ήδη σχεδιαστεί ερήµην τους, απαιτώντας αποµάκρυνση τηςκυβέρνησης και των µνηµονίων, ψωµί, παιδεία, δηµοκρατία, δι-καιοσύνη!


40

4ΜΙΑ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ ΟΠΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΧΡΕΟΥΣ6

Η παρούσα παγκόσµια κρίση αποτελεί µία από τις µεγαλύτερεςπαγκόσµιες κρίσεις µετά το Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο, δηλαδή εί-ναι µια βαθιά κρίση υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου. Ξεκίνησεαπό τη χρηµατοπιστωτική σφαίρα και σε σύντοµο διάστηµα έπλη-ξε τις τράπεζες σε ΗΠΑ, Ευρώπη κ.λπ. Από τη στιγµή που τα κρά-τη αρχίζουν να δηµιουργούν µηχανισµούς προστασίας για τιςτράπεζες, η κρίση εξελίσσεται σε κρίση δηµόσιου χρέους.

Η κρίση δηµόσιου χρέους ξεσπά πρώτα στο Ντουµπάι, µετάστην Ευρωζώνη και κατόπιν σε όλες τις χώρες. Το χρέος εκτι-νάσσεται. Στην Ιαπωνία είναι πάνω από 200% του ΑΕΠ. Στην Ευ-ρωζώνη αυτό το µεγάλο χρέος (καίτοι µικρότερο της Ιαπωνίας)αρχίζει να εκδηλώνει χαρακτηριστικά χρηµατοπιστωτικής αφε-ρεγγυότητας (insolvency). Τι σηµαίνει αυτό; Ότι στην Ευρώπη,αυτοί που δανείζουν τα κράτη / τους κρατικούς προϋπολογισµούςδεν θέλουν πια να δανείσουν. Στην Ιαπωνία δεν συµβαίνει κάτιτέτοιο, και παρά το µέγεθος του χρέους, τα επιτόκια παραµένουνπολύ χαµηλά, διότι οι κάθε λογής κάτοχοι χρήµατος εξακολου-θούν να δανείζουν το ιαπωνικό ∆ηµόσιο και το χρέος παραµέ-νει διαχειρίσιµο.

41

6. Εποχή, 22.4.2012.

Το ∆ηµόσιο στην Ιαπωνία έχει την αρωγή της Κεντρικής Τρά-πεζας, η οποία εγγυάται το 100% του κρατικού χρέους και δα-νείζει στο κράτος τα ποσά που απαιτούνται έναντι ισόποσης αξίαςοµολόγων που εκδίδει. Γιατί δεν συµβαίνει το ίδιο στην Ευρώπη;∆ιότι η απόλυτα νεοφιλελεύθερη αρχιτεκτονική της ΕΕ, δηλαδήοι συνθήκες του Μάαστριχτ, της Λισαβόνας κ.λπ., απαιτεί όλατα προβλήµατα σχετικά µε το δηµόσιο χρέος των κρατών-µελώννα τα επιλύουν άµεσα οι απελευθερωµένες χρηµαταγορές, χω-ρίς την προστατευτική παρέµβαση της Ευρωπαϊκής ΚεντρικήςΤράπεζας.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες µάλιστα επιτάχυναν εν πολλοίς την κρί-ση της χρηµατοπιστωτικής αφερεγγυότητας (για να τη χρησιµο-ποιήσουν ως όπλο εναντίον των εργαζοµένων). Θυµάστε ότι οΠαπανδρέου παροµοίαζε την Ελλάδα µε τον Τιτανικό. Το δηµό-σιο χρέος όµως είναι σαν µια τράπεζα. Φανταστείτε τον διευθυ-ντή µιας τράπεζας να λέει ότι η επιχείρηση που διευθύνει είναιΤιτανικός και όλοι οι υπάλληλοι είναι διεφθαρµένοι, οι ισολογι-σµοί πλαστοί κλπ. Όλοι οι καταθέτες θα σπεύσουν να αποσύρουντα χρήµατά τους, η τράπεζα θα θεωρηθεί αναξιόπιστη, καµιά άλ-λη τράπεζα δεν θα τη δανείζει, δεν θα µπορεί καν να πληρώσειτους καταθέτες που αποσύρονται, θα αναστείλει τη λειτουργίατης και θα µπει σε διαδικασία εκκαθάρισης. Η ίδια συµπεριφο-ρά προκλήθηκε στους δανειστές του ελληνικού ∆ηµοσίου, είτεεπρόκειτο για καταθέτες που επιζητούσαν ένα εγγυηµένο ικανο-ποιητικό επιτόκιο είτε για καπιταλιστές του χρήµατος που είχανεντάξει την αγορά οµολόγων του ελληνικού ∆ηµοσίου στη στρα-τηγική µεγιστοποίησης του κέρδους τους. Ο ίδιος µηχανισµός µε-τέφερε τη χρηµατοπιστωτική αφερεγγυότητα του δηµόσιου χρέ-ους από τη µία χώρα της Ευρωζώνης στην άλλη, και έτσι σήµε-ρα έχουµε όχι απλώς την Ιρλανδία και την Πορτογαλία, αλλά καιτην Ιταλία και την Ισπανία, µε την τελευταία να δανείζεται, για πα-


42

Jean Milios

ράδειγµα, µε πάνω από 6%, σε µια στιγµή που οι δύο αυτές χώ-ρες έχουν ανάγκη δηµόσιου δανεισµού περίπου 10 δισεκατοµ-µύρια την εβδοµάδα για έναν ολόκληρο χρόνο (κάθε εβδοµάδαδηλαδή πρέπει να δανείζονται 10 δισεκατοµµύρια µε σχεδόναπαγορευτικά επιτόκια).

Αυτή λοιπόν την κρίση χρέους, η οποία είναι όψη της συνο-λικής κρίσης υπερσυσσώρευσης, θεωρούν οι κυρίαρχες δυνά-µεις ότι µπορούν να χρησιµοποιήσουν ως το εφαλτήριο, το ερ-γαλείο, την αφετηρία για να πετύχουν ένα πολύ µακρόπνοο σχέ-διο: την αντιδραστική αναδιάρθρωση των κοινωνιών της Ευρώ-πης· την αναδιανοµή του εισοδήµατος µέσα από το κόψιµο τουµισθού, την εξαφάνιση του κοινωνικού µισθού, την ενίσχυση τουεργοδοτικού δικαιώµατος και της αυθαιρεσίας του επιχειρηµατίακαι του κεφαλαίου µέσα από την κατάργηση των συλλογικώνσυµβάσεων και των δικαιωµάτων, τη διακυβέρνηση, τέλος, µετρόπους «έκτακτης ανάγκης».

Αυτή είναι η στρατηγική τους και βεβαίως αυτή η πολιτική τωνπερικοπών δηµιουργεί ύφεση. Αλλά αυτό από το οποίο πάσχει τοκεφάλαιο στην κρίση δεν είναι η έλλειψη ζήτησης, αλλά η έλ-λειψη υπεραξίας. Υπάρχει µια καταπληκτική ανάλυση του Μαρξπου λέει περίπου τα εξής: «κάθε καπιταλιστής θέλει οι εργάτεςτου να παίρνουν όσο το δυνατόν χαµηλότερο µισθό, έτσι ώστε ναείναι πιο υψηλά τα κέρδη του, γιατί το προϊόν, η νέα αξία που πα-ράγεται, διανέµεται σε µισθούς και κέρδη, άρα τα κέρδη αυξά-νουν όταν οι µισθοί πέφτουν. Συγχρόνως όµως θέλει οι εργά-τες όλων των άλλων καπιταλιστών να έχουν όσο το δυνατόν υψη-λότερο µισθό, για να αγοράζουν τα προϊόντα που αυτός παρά-γει στην επιχείρησή του». Αυτή η δοµική-συστηµική αντίφαση λύ-νεται στην κρίση µε την ενίσχυση της κύριας όψης της, που εί-ναι η σχέση του κάθε καπιταλιστή µε τους δικούς του εργάτες.Και πάντα στις κρίσεις έχουµε µια επίθεση στο εισόδηµα και στα


43

δικαιώµατα των εργαζοµένων, µια στρατηγική αναδιανοµής τουπαραγόµενου πλούτου υπέρ του κεφαλαίου. Στην εποχή τουRicardo, δηλαδή κατά τις πρώτες φάσεις µετά τη βιοµηχανικήεπανάσταση, την περίοδο των κρίσεων στο Λονδίνο πέθαιναν άν-θρωποι κυριολεκτικά από την πείνα στους δρόµους (όπως πε-θαίνουν σήµερα στη Βοµβάη και την Καλκούτα) µετά το κόψιµοτων µισθών, την ανεργία κ.λπ.

Τι συµβαίνει όµως µετά από µια τέτοια καταστροφή; Η κατα-στροφή λειτουργεί ως εκκαθάριση των µη επαρκώς αξιοποιού-µενων ατοµικών κεφαλαίων και εποµένως δηµιουργεί προϋπο-θέσεις για την καπιταλιστική ανάκαµψη. Οι λιγότερο παραγωγι-κές επιχειρήσεις κλείνουν, δηµιουργούνται καλύτερες ευκαιρίεςγι’ αυτούς που µπορούν να αντέξουν, ανεβαίνει το ποσοστό κέρ-δους µε µικρότερη παραγωγή. Για τον καπιταλιστή είναι καλύ-τερα να δαπανά 1.000 και να έχει κέρδος 200, παρά να δαπα-νά 1.300 και να έχει κέρδος 210 (διότι το ποσοστό κέρδους, πουείναι ο λόγος κέρδη/συνολικό καταβαλλόµενο κεφάλαιο, ανε-βαίνει στην περίπτωση 1.000-200). Η συρρίκνωση της παραγω-γής εποµένως είναι όψη της στρατηγικής της καπιταλιστικής τά-ξης. Αυτό που θέλουν να εξαλείψουν είναι οι κατακτήσεις τωνεργαζοµένων, η ικανότητά τους για αντίσταση, το κοινωνικό κρά-τος. Ο ανεπτυγµένος καπιταλισµός δεν είχε πάντα κοινωνικόκράτος.

Το κοινωνικό κράτος προέκυψε από ένα συγκεκριµένο ταξι-κό συσχετισµό δύναµης και οικοδοµήθηκε σε τρεις ιστορικέςεποχές: µετά τον Α΄ Παγκόσµιο Πόλεµο, κατά το Μεσοπόλεµοστη δεύτερη φάση της κρίσης που ξέσπασε το ’29, και µετά το Β΄Παγκόσµιο Πόλεµο. Το ΙΚΑ στην Ελλάδα φτιάχτηκε τη δεκαετίατου ’30 στο δεύτερο κύµα. Το πρώτο κύµα άρχισε από τον Βε-νιζέλο µε την εργατική νοµοθεσία, λίγο πρώιµα σε σχέση µε τιςπερισσότερες άλλες ανεπτυγµένες χώρες.


44

Σήµερα σε όλες τις χώρες ξεδιπλώνεται µια επίθεση των κυ-ρίαρχων πολιτικών και κοινωνικών δυνάµεων ενάντια στην ερ-γασία. Θέλουν να καταργήσουν τα δικαιώµατά µας, να αυξήσουντο βαθµό εκµετάλλευσης της εργασιακής µας δύναµης. Θα τοπετύχουν; ∆εν πρέπει να τους αφήσουµε. Ο µόνος τρόπος ναµην πετύχουν είναι οι αντιστάσεις µας, τα κινήµατα, η συγκρό-τηση ενός εναλλακτικού πόλου εξουσίας που θα τους ανατρέψει.Στην προοπτική αυτή, οι επερχόµενες εκλογές είναι µια ευκαιρία!


45

5ΟΙ «ΤΑΡΑΧΕΣ» ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙ «ΑΓΑΝΑΚΤΙΣΜΕΝΟΙ»7

Η εξέγερση των «αποκλεισµένων» και κοινωνικώς «µη εντάξι-µων» στη Βρετανία έχει µια προφανή πολιτική διαφορά από τιςµαζικές συγκεντρώσεις των «αγανακτισµένων» στην Ελλάδα καιτην Ευρώπη: προσανατολίζεται µονοσήµαντα στη βία, σε αντί-θεση µε το διακηρυγµένα ειρηνικό τρόπο διαµαρτυρίας των«αγανακτισµένων». Θεωρώ πως η διαφορά είναι πολιτική, διότισυµφωνώ µε όσους από την αρχή υποστήριξαν, όπως ο συγ-γραφέας Dan Hind, ότι η εξέγερση στη Βρετανία (όπως άλλω-στε και οι αντίστοιχου χαρακτήρα εξεγέρσεις στη Γαλλία το 2005και στην Ελλάδα τον ∆εκέµβρη του 2008) έχει πολιτικό χαρα-κτήρα: «Κάθε διατάραξη της πολιτικο-κοινωνικής τάξης είναι ανα-γκαστικά πολιτική».8

Ανάµεσα στις δύο µορφές µαζικής πολιτικής δράσης όµωςυπάρχουν και σηµαντικές οµοιότητες, η σηµαντικότερη από τιςοποίες δεν είναι ο ονοµαζόµενος «αυθόρµητος» χαρακτήραςτους, αλλά το γεγονός ότι αµφότερες αρνούνται την ύπαρξη στοεσωτερικό τους των οργανωµένων θεσµικών µορφών (κόµµατα,

46

7. Αυγή, 14.8.2011.8. http://english.aljazeera.net/indepth/opinion/2011/08/201189165143

946889.html

συνδικάτα) µέσω των οποίων διαµορφώνονταν ιστορικά στρατη-γικές, διεκδικήσεις και αιτήµατα για την αλλαγή της κοινωνίας.

Εδώ µάλιστα αξίζει να προσέξουµε ότι εξεγέρσεις όπωςεκείνη του ελληνικού ∆εκέµβρη ή αυτή που εξελίσσεται τις µέ-ρες αυτές στη Βρετανία δεν έχουν αιτήµατα. Επιτίθενται βίαια στοκράτος (ακριβέστερα, στον άµεσα ορατό κλάδο του κατασταλτι-κού µηχανισµού του, την αστυνοµία) και στην ιδιοκτησία µε διά-θεση καταστροφής και λεηλασίας. Οι κοινωνικές δυνάµεις αυτήςτης επίθεσης είναι οι «αποκλεισµένοι» και οι «µη εντάξιµοι» τηςκοινωνίας. Πρόκειται αφενός για εκείνες τις οµάδες του πληθυ-σµού που οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές έχουν σπρώξει στο κοι-νωνικό περιθώριο της ανεργίας, της φτώχειας, της υποαπασχό-λησης, της µικροεγκληµατικότητας· και αφετέρου για εκείνες τις«επισφαλείς» µερίδες τού υπό ένταξη πληθυσµού (της νεολαίας),στις οποίες οι ίδιες πολιτικές έχουν δηµιουργήσει βάσιµες αµ-φιβολίες και ανασφάλεια για το κατά πόσο θα µπορέσουν κάπο-τε να ενταχθούν στον κοινωνικό ιστό και στον καταµερισµό ερ-γασίας µε τρόπο ανάλογο µε εκείνο των γονιών τους.

Όταν οι πολιτικοί φορείς και ο κόσµος της Αριστεράς κινητο-ποιούνται µε αφορµή τις εξεγέρσεις των «µη εντάξιµων», όπωςστον ελληνικό ∆εκέµβρη, τότε οι εξεγέρσεις αυτές στοχοποιούνσε µεγαλύτερο βαθµό ως αντιπάλους «το κεφάλαιο και το κρά-τος» (εµπρησµοί τραπεζών, καταλήψεις δηµόσιων κτηρίων), χω-ρίς όµως ποτέ µέχρι σήµερα να έχει περάσει η ηγεµονία στηνΑριστερά. Αντίθετα, η απουσία της παράλληλης κινητοποίησηςτης Αριστεράς επιτρέπει να γενικεύονται αντικοινωνικές συµπε-ριφορές, όπως η αδιάκριτη καταστροφή και λεηλασία µικροπερι-ουσιών (Βρετανία).

Η «ριζοσπαστικότητα» της αντικρατικής και αντικοινωνικήςβίας των εξεγερµένων δεν παραπέµπει στο «τα θέλουµε όλα»,στην τάση για τον κοµουνισµό. Ούτε η επίθεση στην ιδιοκτησία


47

υποδηλώνει άρνηση των καπιταλιστικών δοµών. Την ίδια στιγ-µή που «απαλλοτριώνουν» την ιδιοκτησία των «ενταγµένων»,αναπαράγουν τη λειτουργία του εµπορεύµατος ως φορέα αξίας,δηλαδή ως µηχανισµό παραγωγής χρήµατος: διαθέτουν κοψο-χρονιά τα κλεµµένα σε εµπόρους, οι οποίοι συστηµατικά ή ευ-καιριακά αναλαµβάνουν να «ξεπλένουν» προϊόντα ληστείας καικλοπής, δηλαδή να τα εντάσσουν και πάλι στο κανονικό (και νό-µιµο) δίκτυο εµπορευµατικής κυκλοφορίας.

Όµως και οι «αγανακτισµένοι» αποτελούν προϊόν µιας κοι-νωνικο-πολιτικής µετάλλαξης που πηγάζει από τη νεοφιλελεύ-θερη διαχείριση, ιδίως στη σηµερινή φάση της οικονοµικής κρί-σης: το «τέλος» της διαπραγµάτευσης και του κοινωνικού συµ-βολαίου.

Μέχρι πρόσφατα, οι εργαζόµενοι µπορούσαν να διαπραγµα-τεύονται τη θέση τους εντός της σχέσης του κεφαλαίου (δηλαδήτο επίπεδο διαβίωσης και ένα πλέγµα ελευθεριών και δικαιω-µάτων). Το κοµµατικό σύστηµα και τα συνδικάτα ήταν οι µηχα-νισµοί και οι µοχλοί γι’ αυτή τη διαπραγµάτευση, που αναπαρή-γε µεν τις εργαζόµενες τάξεις ως τάξεις εξουσιαζόµενες καιυποκείµενες σε εκµετάλλευση, αλλά ταυτόχρονα τους επέτρε-πε να διεκδικούν ως «κοινωνικοί εταίροι» ένα «καλύτερο αύ-ριο». Η απεργία για την ανατροπή του νοµοσχεδίου Γιαννίτσηαποτελεί ίσως την τελευταία «στιγµή» αυτής της ιστορικής φά-σης. Η σηµερινή διακυβέρνηση σε ολόκληρη την ευρωπαϊκήήπειρο δεν διαπραγµατεύεται πλέον τίποτα, εµµένοντας µε ωµήβία στη διαρκή αναδιανοµή εισοδήµατος και εξουσίας υπέρ τουκεφαλαίου.

Οι «αγανακτισµένοι» αµφισβητούν «αυθόρµητα» ολόκληρο τοθεσµικό και πολιτειακό πλαίσιο, που έχει πλέον πάψει να είναιλειτουργικό γι’ αυτούς (ως µισθωτούς, ανέργους, συνταξιού-χους, µικροεπιχειρηµατίες, φορείς ψήφου και δικαιωµάτων). Στη


48

θέση της µη λειτουργικής Ελληνικής ∆ηµοκρατίας αντιπαρατάσ-σουν, θολά ίσως ακόµη, την «άµεση δηµοκρατία», διεκδικούνδηλαδή ένα σύστηµα στο οποίο η συµµετοχή και η βούλησή τουςθα αποτελούν τον καθοριστικό παράγοντα. Η ριζοσπαστικότητααυτής της προοπτικής για αυτο-οργάνωση και αµφισβήτηση τηςπολιτειακής, πολιτικής και οικονοµικής τάξης φαλκιδεύεται απότην εµµονή στη µη σχέση µε τις ιστορικές οργανωτικές µορφές(κόµµατα, συνδικάτα κ.λπ.), µέσα από τις οποίες µπορούν να συ-µπυκνωθούν πολιτικά τα εργατικά και λαϊκά συµφέροντα.

Στην ιδιόµορφη αυτή συγκυρία, ο ρόλος της Αριστεράς δενµπορεί να είναι η υπόσχεση για ένταξη των «αγανακτισµένων»,µέσω της «ορθής» ψήφου τους, στο ανέφικτο «νέο κοινωνικόσυµβόλαιο», αλλά η πολιτικοποίηση και οργάνωση της εγγενούςαντισυστηµικότητας, που εκφράζεται στην παρέµβαση τόσο των«αγανακτισµένων» όσο και των «µη εντάξιµων», για µια στρατη-γική ριζικού κοινωνικού µετασχηµατισµού.


49

6ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ;9

Καθώς η κρίση βαθαίνει, οι εξελίξεις στην Ευρώπη επιταχύνο-νται. Τα νεοφιλελεύθερα κέντρα εξουσίας, οι µνηµονιακές κυ-βερνήσεις των κρατών, παρά τα πολλά περί του αντιθέτου λε-γόµενα, επιταχύνουν τη στρατηγική ενοποίησης της Ευρωζώνηςπρος νεοφιλελεύθερη κατεύθυνση. Πρόκειται για µια στρατηγι-κή που δεν αντιλαµβάνεται την ενοποίηση ως συνεργασία τωνλαών µε σκοπό την κοινωνική ευηµερία, αλλά αντιθέτως έχειστόχο τη βαθύτερη εκµετάλλευση όλων των Ευρωπαίων εργα-ζοµένων, µηδενός εξαιρουµένου. Η στρατηγική αυτή γίνεται όλοκαι πιο επιθετική. Συστατικό της στοιχείο είναι το ότι εκµεταλ-λεύεται όλες τις κρίσεις που προκαλούνται από τον εγγενώςασταθή χρηµατοπιστωτικό καπιταλισµό των µεγάλων κερδών, αλ-λά και των υψηλών ρίσκων.

Έτσι τα νεοφιλελεύθερα κέντρα εξουσίας κάθε κράτους δενπεριµένουν µόνο να συµβούν οι κρίσεις. Όταν κρίνουν ότι απαι-τείται κάτι τέτοιο για να προωθηθεί η αναδιάρθρωση, δηµιουρ-γούν τα ίδια κρίσεις. Αυτό ακριβώς έκαναν στην Κύπρο, προκει-µένου να επιταχυνθεί η αναδιάρθρωση του χρηµατοπιστωτικούτοµέα, να εκκαθαριστούν µε µεγάλη ταχύτητα κεφάλαια και ναεφαρµοστεί χωρίς αντίδραση το µνηµόνιο και εκεί.

50

9. Αυγή, 14.4.2013.

Όµως η ιστορία δεν γράφεται σε γραφεία µε ηµίφως από στε-λέχη µε κοστούµια. ∆εν πρέπει ποτέ να ξεχνάµε τον Μαρξ: ηιστορία, µε όποια µορφή κι αν εµφανίζεται, είναι µια διαδικασίαπου έχει ως κινητήρια δύναµη την ταξική πάλη. Για να καταλά-βουµε λοιπόν «τι συµβαίνει στην Ευρώπη», πρέπει να εξετάσου-µε τις αντιστάσεις που αντιµετωπίζει αυτή η στρατηγική. Οι µα-ζικές κινητοποιήσεις των εργαζοµένων δηµιουργούν µια υπόγειαπίεση, η οποία συνεχώς µεγαλώνει καθώς τα αποτελέσµατα τηςλιτότητας γίνονται ολοένα και πιο αισθητά παντού στην Ευρώπη.

Εξετάζοντας τις εξελίξεις στην Ευρωζώνη από αυτή τη σκο-πιά, είναι σκόπιµο να συνδέσουµε δύο γεγονότα που έλαβαν χώ-ρα τον τελευταίο µήνα. Το πρώτο είναι η αρχική άρνηση εφαρ-µογής της απόφασης του Eurogroup στην Κύπρο και το δεύτε-ρο η αρνητική απόφαση του συνταγµατικού δικαστηρίου στηνΠορτογαλία για τα µισά µέτρα του µνηµονίου. Ποιο είναι το κοινόστοιχείο αυτών των γεγονότων; ∆εν είναι η πρώτη φορά που οιµνηµονιακές κυβερνήσεις βρίσκονται απέναντι σε σφοδρές κοι-νωνικές αντιδράσεις. Έχει συµβεί πολλές φορές και αντιµετωπί-ζεται πάντα µε την καταστολή. Είναι όµως η πρώτη φορά που οιαποφάσεις αµφισβητούνται σε θεσµικό επίπεδο. Είναι η πρώτηφορά που η αντίσταση της κοινωνίας βρίσκει το δρόµο και φτάνειστο επίπεδο του κράτους. Γιατί όµως για µια ακόµη φορά δεν άλ-λαξε η ακολουθούµενη πολιτική; Γιατί ούτε αυτός ο βαθµός απο-νοµιµοποίησής της ήταν αρκετός; Γιατί δεν λήφθηκαν τελικά υπό-ψη η Βουλή και το συνταγµατικό δικαστήριο;

∆ιότι, πρώτα απ’ όλα, οι κυβερνήσεις της Κύπρου και τηςΠορτογαλίας είναι µνηµονιακότερες των δανειστών! Αποδει-κνύεται για µια ακόµη φορά ότι αυτό που καθορίζει τη στάση τουςείναι τα ταξικά συµφέροντα που εκπροσωπούν αυτές οι κυβερ-νήσεις και όχι «οι ξένοι». Η κυβέρνηση Αναστασιάδη, όπως καιη κυβέρνηση Κοέλιο είναι οι ίδιες που επιδίωκαν από την αρχή


51

την εφαρµογή της σκληρής νεοφιλελεύθερης πολιτικής, είναι οιίδιες που έχουν βάλει στο στόχαστρο, πέρα από τον κόσµο τηςεργασίας, και τους µικροµεσαίους επιχειρηµατίες οι οποίοι µέχριπρότινος αποτελούσαν πολύ ισχυρό στήριγµα του παραδοσιακούπολιτικού συστήµατος. Η «τρόικα», η «Ευρώπη», οι «κακοί ξέ-νοι», η «Γερµανία» (λες και οι εργαζόµενοι στα mini jobs έχουνλόγο στην πολιτική του γερµανικού κράτους) είναι απαραίτηταιδεολογικά στοιχεία για τον εκφοβισµό που απαιτείται προκειµέ-νου να εφαρµόσει την πολιτική του ο κάθε Αναστασιάδης, Κοέ-λιο, Σαµαράς, Βενιζέλος και Κουβέλης.

Το δεύτερο που αποδεικνύουν τα γεγονότα Πορτογαλίας καιΚύπρου είναι ότι η πίεση του λαού δεν µπορεί να αποδώσει απόµόνη της, αλλά απαιτείται η πολιτική αλλαγή. Οι αντιστάσεις, µεεξαίρεση την Ελλάδα, δεν οδήγησαν ακόµη στην εκρηκτική άνο-δο της Αριστεράς, ενώ παντού εκκρεµεί ο σχηµατισµός µιας αρι-στερής κυβέρνησης. Χωρίς αυτό το στοιχείο όµως η γενικευµέ-νη κοινωνική αντίδραση δεν µπορεί να δηµιουργήσει τα απαραί-τητα πλήγµατα στο µέτωπο των νεοφιλελεύθερων ελίτ.

Αυτό «που συµβαίνει στην Ευρώπη» είναι ότι αφενός ωριµά-ζουν µε µεγάλη ταχύτητα οι συνθήκες της γενικευµένης αµφι-σβήτησης του νεοφιλελευθερισµού και αφετέρου η ύπαρξη µιαςαποφασισµένης αριστερής κυβέρνησης αποτελεί αναγκαία συν-θήκη για να ανατραπεί ο νεοφιλελευθερισµός. Η Πορτογαλία καιη Κύπρος σείονται, η Ιταλία βρίσκεται σε αναβρασµό. Αν αυτή ηαναταραχή εκφραστεί µέσα από θολά σχήµατα τύπου Γκρίλο, ήαν υπάρξει µια «συµµαχία» από τις νεοφιλελεύθερες κυβερνή-σεις του Νότου, η πολιτική δεν πρόκειται να αλλάξει. Η ενίσχυσητης Αριστεράς παντού γίνεται ζήτηµα επιβίωσης των ευρωπαϊκώνκοινωνιών. Η πολιτική αλλαγή στην Ελλάδα είναι πολύ πιθανό νααποτελέσει την αρχή ενός ντόµινο προς αυτή την κατεύθυνση. Οινεοφιλελεύθεροι το ξέρουν αυτό και γι’ αυτό µας φοβούνται!


52

7ΠΩΣ ΝΑΡΚΟΘΕΤΟΥΝ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ. ΑΙΧΜΗ ΤΗΣ ΠΑΛΗΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ Η ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΤΩΝ ∆ΗΜΟΣΙΩΝΥΠΗΡΕΣΙΩΝ10

Η τρικοµµατική µνηµονιακή κυβέρνηση σήµερα τρίζει. Μαζί τηςκλυδωνίζεται ολόκληρο το οικοδόµηµα της αντιδραστικής ανα-διάρθρωσης, της υποτίµησης της εργασιακής δύναµης και τουξεπουλήµατος του δηµόσιου πλούτου που θα µπορούσε να χρη-σιµοποιηθεί στο µέλλον για την ανάκαµψη της οικονοµίας προςόφελος της κοινωνίας. Το γεγονός του σοβαρού κλυδωνισµούτης κυβέρνησης και η πιθανότητα εκλογών συνιστούν ένα θετικόγεγονός από µόνο του. Το ότι αυτό προέκυψε ως αποτέλεσµα τηςκοινωνικής αντίδρασης στο φασιστικής έµπνευσης και εκτέλεσηςαιφνιδιαστικό κλείσιµο της ΕΡΤ ενισχύει το θετικό πρόσηµο τηςσυγκυρίας. Πρέπει όµως να είµαστε προσεκτικοί. Η κυβέρνησηδεν υπονοµεύεται επειδή αποτυγχάνει η πολιτική της, αλλά αντί-θετα επειδή έχει πετύχει πάρα πολύ.

Ας εξηγήσουµε την προηγούµενη παράδοξη διατύπωση χρη-σιµοποιώντας ένα παράδειγµα. Χθες ο υπουργός Οικονοµικώνσυνάντησε το κλιµάκιο της τρόικα για να επιθεωρήσουν την πο-

53

10. ∆ρόµος της Αριστεράς, 21-22.6.2013.

ρεία των εσόδων και της εκτέλεσης του προϋπολογισµού γενι-κότερα. Με «φρίκη» οι υπάλληλοι της τρόικα διαπίστωσαν ότιυπάρχει «τρύπα» στα έσοδα των ασφαλιστικών ταµείων. Μετά τησυνάντηση διατύπωσαν µε θλίψη την αρνητική έκπληξη που τουςπροκάλεσε αυτό το γεγονός και υπαινίχθηκαν ότι (δυστυχώς) πρέ-πει να παρθούν νέα µέτρα. Μα ποιον κοροϊδεύει πια όλος αυτόςο θίασος των κοµπάρσων; Ποιος στοιχειωδώς νοήµων άνθρωποςδεν περίµενε ότι θα καταρρεύσουν τα έσοδα των ασφαλιστικώνταµείων, καθώς η ανεργία καλπάζει, η αδήλωτη εργασία επε-κτείνεται και παράλληλα µειώνονται τόσο πολύ οι µισθοί; Ποιοςµπορεί να περιµένει ότι επιβάλλοντας µια υφεσιακή πολιτική τοαποτέλεσµά της δεν θα είναι η ύφεση; Όχι, λοιπόν, οι γκριµάτσεςτου Στουρνάρα δεν πείθουν κανέναν πια. Τα ασφαλιστικά ταµείακαταρρέουν µε σχέδιο, γιατί σύµφωνα µε την πολιτική τους η κοι-νωνική ασφάλιση πρέπει να καταργηθεί. Και ο µόνος τρόπος γιανα καταργηθεί είναι να απαξιωθούν οι κοινωνικοί ασφαλιστικοίφορείς και να «πρέπει» να αντικατασταθούν µε ιδιωτικούς.

Αυτή η µέθοδος κατανόησης της στρατηγικής του ελληνικούκεφαλαίου και της υλοποίησης αυτής της στρατηγικής από το πο-λιτικό του προσωπικό πρέπει να χρησιµοποιηθεί σε όλες τις πε-ριπτώσεις για να καταλάβουµε τι συµβαίνει. Το ίδιο γίνεται στηνπαιδεία, το ίδιο στο σύστηµα υγείας, το ίδιο στις µεταφορές, πα-ντού συµβαίνει το ίδιο ώστε να αλλάξει η νοµική µορφή ιδιο-κτησίας και το κρατικό κεφάλαιο να µετατραπεί σε ιδιωτικό, ναµειωθούν οι µισθοί, να αναδιαρθρωθούν προς το χειρότερο οιεργασιακές σχέσεις, να ανεβούν οι τιµές των υπηρεσιών κ.λπ.

Η αλλαγή ιδιοκτησίας σίγουρα σηµαίνει νέα πεδία κερδοφο-ρίας, τα οποία ως τώρα ήταν µη προσβάσιµα από το ιδιωτικό κε-φάλαιο. Σηµαίνει όµως και κάτι άλλο: ότι η δυνατότητα άσκησηςπολιτικής από το κράτος αποδυναµώνεται. Αυτό είναι ένα ευθύπλήγµα στην ίδια τη δηµοκρατία. Γιατί; Όταν το κράτος δεν µπο-


54

ρεί να ασκήσει αναδιανεµητική πολιτική µέσα σε ένα περιβάλλονκρίσης, πώς θα αντιµετωπίσει τις κοινωνικές διαµαρτυρίες πουαναπόφευκτα προκαλεί η κρίση; Πώς θα λειτουργήσει ως ο µη-χανισµός που θα απαλύνει τις επιπτώσεις της κρίσης αναδιανέ-µοντας τον πλούτο; Η µεταρρύθµιση του φορολογικού συστή-µατος δεν θα αρκεί από µόνη της αν έχουν ιδιωτικοποιηθεί οι µη-χανισµοί και οι οικονοµικοί κλάδοι στους οποίους στηρίζεται ηαναπαραγωγή της εργατικής τάξης. Αν το κράτος δεν µπορεί νααπαλύνει τις συνέπειες για τους εργαζοµένους από την κρίσηυπερσυσσώρευσης, τότε το µόνο που του µένει είναι να κατα-στέλλει. Αυτό δηλαδή που βλέπουµε να συµβαίνει σήµερα – καιαυτό γίνεται συνειδητά. Το σχέδιό τους είναι, µέσω της καταστο-λής, να ανανεώνεται συνεχώς η διαδικασία υποτίµησης της ερ-γασιακής δύναµης.

Αλλά πέρα από την αντιµετώπιση της φτώχειας, πώς µπορείένα κράτος να καθοδηγήσει την ανασυγκρότηση της παραγωγι-κής διαδικασίας αν δεν του έχουν αποµείνει ούτε καν οι αναπα-ραγωγικοί µηχανισµοί; Πώς θα καταρτιστούν τα σχέδια για τιςυποδοµές, για την ανάπτυξη συγκεκριµένων κλάδων, όταν τα µό-να έσοδα θα προέρχονται από το φορολογικό σύστηµα και µά-λιστα υπό τη συνεχή πίεση να µειώνεται η φορολογία του κεφα-λαίου; Οι επιδοτήσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση, όσο βαθαίνειη κρίση, γίνονται µε ολοένα και πιο νεοφιλελεύθερα κριτήρια,άρα το κράτος δεν µπορεί να βασιστεί αποκλειστικά σε αυτές µεβάση τους τρέχοντες συσχετισµούς.

Για όλους αυτούς τους λόγους λέµε ότι βασικός µας στόχος,άµεση προτεραιότητα της κυβέρνησης της Αριστεράς, θα είναιη ανάκτηση των δηµόσιων αγαθών, µια πολιτική που µε κριτήριοτο δηµόσιο συµφέρον θα εξασφαλίσει την πρόσβαση όλων στηδηµόσια υγεία και παιδεία, την ενέργεια, το νερό, τις µεταφορές,την επαρκή σίτιση...


55

Σήµερα είναι επείγον ως Αριστερά να στηρίξουµε κάθε έκ-φραση της αντίστασης στην εφαρµογή αυτής της πολιτικής, πουβασικός σκοπός της είναι να ναρκοθετήσει το µέλλον. Με όποιαµορφή κι αν εµφανίζεται, η αντίσταση στις ιδιωτικοποιήσεις των«κοινών» αποτελεί έκφραση της ταξικής πάλης των υποτελών τά-ξεων. Η καθηµερινή µας παρουσία στην ΕΡΤ πρέπει να επεκτα-θεί στη στήριξη, µε κάθε µέσο, µε κάθε τρόπο, όλων των αγώ-νων που αναπόφευκτα θα αναβλύσουν το επόµενο διάστηµα, κα-θώς επίκειται ένταση της αντιδραστικής αναδιάρθρωσης. Η δυ-ναµική συµµετοχή µας σ’ αυτούς τους αγώνες και η επιτυχία τουςθα µας δώσουν τη δυνατότητα να ξεκινήσουµε από καλύτερη θέ-ση τον κοινωνικό µετασχηµατισµό που θα φέρουµε σε πέραςόταν θα γίνουµε κυβέρνηση. Κάτι που πρέπει να υλοποιηθεί τοσυντοµότερο δυνατόν.


56

Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ ΤΟΥ 2012

ΜΕΡΟΣ

ΙΙ

8ΘΛΙΒΕΡΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΩΝ ΜΝΗΜΟΝΙΩΝ11

Οι επερχόµενες εκλογές δεν είναι σαν όλες τις προηγούµενες,δεν είναι ένα τυπικό αποτέλεσµα του κοινοβουλευτικού συστή-µατος. Είναι αποτέλεσµα των αγώνων µας από τον Μάιο του2010 µέχρι σήµερα. Αµφισβητήσαµε και απονοµιµοποιήσαµε τιςπολιτικές των µνηµονίων και το κύρος αυτών που τις σχεδίασανκαι τις εφάρµοσαν.

Ο «θεσµικός» καθηγητής

Τον γνωρίζουµε όλοι από τις τριµηνιαίες Εκθέσεις του για την ελ-ληνική οικονοµία. Από τις συνεχείς επικλήσεις του για την περι-στολή δαπανών και τον εξορθολογισµό του µισθολογικού κό-στους. Από την πολύ «επιλεκτική» γνώση που είχε, έχει και θαέχει για το ύψος των δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων, ανάλογα µετην κυβέρνηση που βρίσκεται στην εξουσία και ανάλογα µε τηδηµιουργική λογιστική που αυτή εφαρµόζει για να προσαρµόσειτους «αδιάψευστους» αριθµούς στις ανάγκες µιας ελαστικής πο-λιτικής τροµοκρατίας.

59

11. Αυγή, 30.4.2012.

Εκείνο που δεν έχει συζητηθεί καθόλου είναι το «θεσµικό βά-θος» του. Ως ∆ιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος εποπτεύει τοτραπεζικό σύστηµα µε στόχο τον έλεγχο της ποιότητας των στοι-χείων που υποβάλλουν οι διοικήσεις. Έλα όµως που έχει περά-σει από αυτή τη θέση, του ελεγχόµενου, πρόσφατα, γιατί ο κ.∆ιοικητής ήταν:• Chief economist στην Alpha Bank. • ∆ιευθύνων σύµβουλος στην Emporiki Bank. • ∆ιευθύνων σύµβουλος στην Τράπεζα Πειραιώς.

Όµως ο κ. ∆ιοικητής φαίνεται ότι τώρα που έχει τη θέση τουελεγκτή «αγνοεί» αυτά που γνώριζε ως διευθυντικό στέλεχος,τους «σκελετούς στα ντουλάπια» που το ελληνικό ∆ηµόσιο θακληθεί να χρηµατοδοτήσει τώρα µε πλήρη προστασία των «δι-καιωµάτων» των βασικών µετόχων.

Μερικοί άνθρωποι είναι πραγµατικά φτιαγµένοι για τους θε-σµούς.

Αµαντέου Αλταφάι

Το φερέφωνο του Όλι Ρεν δήλωσε πρόσφατα στις Βρυξέλλεςπως «δεν πρέπει να τρέφουµε αυταπάτες ότι θα δηµιουργηθούννέες θέσεις εργασίας και θα υπάρξει µείωση της ανεργίας στηνΕλλάδα», αλλά να επιδιώξουµε «ρεαλιστικές λύσεις» για τηνανάπτυξη «µε ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας µέσω της µείω-σης του µισθολογικού κόστους». Επειδή λοιπόν φαίνεται πως,ρεαλιστικά σκεπτόµενοι, µάλλον πρέπει να επιδιώξουµε τηνανακατανοµή της εργασίας µεταξύ των «απασχολήσιµων», καιεπειδή ο ΣΥΡΙΖΑ έχει ως γνώµονα την «οικονοµία των ανα-γκών», προτείνουµε να περάσουν οι «ρεαλιστές», όπως ο κ. Αλ-ταφάι, από το «µεγάλο σχολείο» της ανεργίας ώστε να τεκµη-


60

ριώσουν καλύτερα τις ήδη πολύ «ρεαλιστικές» απόψεις τους.Από τα χρήµατα που θα εξοικονοµηθούν µπορούν να προκύ-ψουν επιδόµατα για τουλάχιστον 50 ανέργους, ενώ η θέση ερ-γασίας του µπορεί άριστα να καλυφθεί από κάποιον ο οποίοςτουλάχιστον δεν θα µηρυκάζει τις εκνευριστικές ανοησίες τουµε την αποκρουστική αµετροέπεια που διακρίνει όσους δεν µπο-ρούν να διανοηθούν ότι η «ισότητα στις ευκαιρίες» του καπιτα-λισµού µπορεί ανά πάσα στιγµή να µετατραπεί σε «ισότητα στηδυστυχία».

Βενιζέλος

Ο αρχηγός της «προοδευτικής παράταξης» κηρύττει το λόγο τηςανέξοδης επιστροφής. Έχοντας αφήσει πίσω του, µετά από δυό-µισι χρόνια διακυβέρνησης, κάτι που µόνο µε τη Νέα Ορλεάνηµετά τον τυφώνα Κατρίνα µπορεί να συγκριθεί, ανακάµπτει ωςµάγος µε τα δώρα και εκδίδει ανέξοδα παµφλέτα: επτά θέσεις γιατην καταπολέµηση της ανεργίας, πέντε θέσεις για την αύξηση τηςρευστότητας στην αγορά, δέκα θέσεις για τη φορολογική µεταρ-ρύθµιση, τρεις θέσεις για την «ανάπτυξη». Και πρόσφατα, προ-φανώς για να αξιοποιήσει το εφαλτήριο µέσω του οποίου εξα-κοντίστηκε στην πολιτική αρένα, θέλει «µια Νέα Πολιτεία» µε αλ-λαγές στην εκλογή του προέδρου της ∆ηµοκρατίας, στη δοµή τηςκυβέρνησης και στον κανονισµό της Βουλής.

Περισσεύει το θράσος ή πραγµατικά πιστεύουν ότι τίποτε δενέχει αλλάξει και ότι τα πρόβατα θα εκλέξουν το λύκο για διαχει-ριστή των του οίκου τους;


61

Σαµαράς

Ο ηγέτης της «εθνικής ∆εξιάς», επικεφαλής ενός σχήµατος πουαπό καιρό έχει δηλώσει ότι «υπερέβη» επειδή «έκλεισε τον ιστο-ρικό κύκλο του», ζητά ως αµέτοχος κληρονόµος να του «δώ-σουµε τη δύναµη να αλλάξει την Ελλάδα» µε άλλο «µείγµα πο-λιτικής» και επαγγέλλεται κι αυτός την «ανάπτυξη». Μια «ανάπτυξη» που µοιάζει πολύ µε τη µεταπολεµική «ανοικο-δόµηση» ή ενδεχοµένως και την «πολεµική ανασυγκρότηση» τηςταπεινωµένης Γερµανίας του Μεσοπολέµου, εκείνης που ο Αρ-χηγός κινητοποίησε λύνοντας το πρόβληµα της ανεργίας µε τηνκατασκευή αυτοκινητοδρόµων, µε τα στρατόπεδα εργασίας καιµε την τελική απόπειρα επέκτασης του «ζωτικού χώρου» της.

Ο Σαµαράς είναι ο «ηγέτης» που ζήτησε πρόσφατα βοήθειααπό τους «ανθρώπους των γραµµάτων και των τεχνών» για να«απενοχοποιηθούν όροι και έννοιες, όπως είναι η πατρίδα, ο Θε-ός, η επιχειρηµατικότητα, η ανάπτυξη και η ασφάλεια», αυτόςπου θεωρεί «ψεύτικο το δίληµµα µεταξύ προοδευτικής ή συντη-ρητικής ατζέντας» και ζητά την εφικτή «σύνθεση».

Μια απάντηση χρειάζεται, παραφράζοντας γνωστή ρήση Γερ-µανού σοσιαλδηµοκράτη στη Βουλή που εξέλεξε τον Χίτλερ κα-γκελάριο το 1933:

Και τιµή έχουµε και να αµυνθούµε µπορούµε!


62

9ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ ΑΠΕΥΘΥΝΕΤΑΙ Ο Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ;12

Σε ποιους απευθύνεται ο κ. Βενιζέλος όταν σε κάθε ευκαιρία δη-λώνει ότι ως αυριανός πρωθυπουργός εγγυάται µισθούς και συ-ντάξεις του ∆ηµοσίου, και µε το γνωστό αλαζονικό του ύφος κα-λεί τις ηγεσίες της Αριστεράς να δηλώσουν αν είναι σε θέση νακάνουν το ίδιο;

Προφανώς όχι στους γιατρούς του Αιγινίτειου που βρίσκονταιεδώ και µια εβδοµάδα σε επίσχεση εργασίας, απλήρωτοι επί µή-νες, διεκδικώντας την καταβολή των δεδουλευµένων τους.

Προφανώς όχι στους γιατρούς όλων των δηµόσιων νοσοκο-µείων της χώρας ή στους νοσηλευτές του ΕΚΑΒ, που επί δυό-µισι χρόνια τώρα ζουν υπό το εκβιαστικό δίληµµα ανάµεσα στησυνέχιση της κοινωνικής τους προσφοράς απέναντι στους καθη-µαγµένους από την κρίση συνανθρώπους τους και στη διεκδίκη-ση των καθυστερούµενων µισθών τους, που σε κάποιες περι-πτώσεις ξεπερνούσαν τους έξι µήνες, µε το µοναδικό µέσο πουτους προσφέρει η εργατική νοµοθεσία, την επίσχεση εργασίας.

Προφανώς όχι στους χιλιάδες εργαζοµένους του ευρύτερουδηµόσιου τοµέα, που βρέθηκαν εγκλωβισµένοι ανάµεσα στηναπροθυµία χρηµατοδότησης των επιχειρήσεων του ∆ηµοσίου

63

12. Αυγή, 5.5.2012.

από τις τράπεζες και στην προσχηµατική αδυναµία του ∆ηµοσί-ου να επιχορηγήσει τις λειτουργικές τους δαπάνες, για τις οποί-ες οι τελευταίοι που θα µπορούσαν να ευθύνονται είναι οι ίδιοιοι εργαζόµενοι σ’ αυτές, και που ωστόσο υποχρεώθηκαν σταδυο αυτά χρόνια του µνηµονίου να δίνουν, απλήρωτοι επί µή-νες, ένα σχεδόν καθηµερινό προσκλητήριο έξω από το Υπουρ-γείο Οικονοµικών στο Σύνταγµα, διεκδικώντας το αυτονόητο:την καταβολή των µισθών τους ή µάλλον ό,τι απέµεινε απ’ αυ-τούς, µετά τις αλλεπάλληλες περικοπές τους που συχνά ξεπερ-νούσαν το 50%.

Προφανώς όχι στους επίσης χιλιάδες εργαζοµένους των ιδιω-τικών επιχειρήσεων που έχουν ως κύριο ή και αποκλειστικό αγο-ραστή των προϊόντων ή των υπηρεσιών τους το ελληνικό ∆ηµό-σιο ή τα δηµόσια ασφαλιστικά ταµεία, και οι οποίες επιχειρήσειςστραγγαλίζονται σήµερα µε την παρατεινόµενη στάση πληρωµώνπου έχει κηρύξει το κράτος απέναντί τους, µε συνέπεια να αδυ-νατούν ή να προφασίζονται ότι αδυνατούν να καταβάλουν τις νό-µιµες αποδοχές των υπαλλήλων τους.

Προφανώς όχι στους εκατοντάδες χιλιάδες συνταξιούχους,που ξέρουν πολύ καλά ότι η ελάφρυνση του δηµόσιου χρέουςκατά µερικά δισεκατοµµύρια ευρώ έγινε µε το άγριο κούρεµατων αποθεµατικών των ασφαλιστικών τους ταµείων, οδηγώνταςµε βεβαιότητα στην ανάγκη ατελείωτων περικοπών των συντά-ξεων και των κάθε είδους παροχών, και µετάθεσης της καταβο-λής τού εφάπαξ σε ένα ολοένα και πιο µακρινό µέλλον.

Ο κ. Βενιζέλος δεν µπορεί να απευθύνεται σε κανέναν ερ-γαζόµενο ή συνταξιούχο, είτε του στενού είτε του ευρύτερου δη-µόσιου τοµέα. Οι εγγυήσεις που µας προσφέρει δεν έχουν καµιάαπολύτως αξία. Γιατί στις εκλογές της 6ης Μαΐου, περισσότεροαπό κάθε άλλη φορά, δεν κρίνονται οι όποιες εξαγγελίες για δια-σφάλιση µισθών και συντάξεων, ανάπτυξη, αποκατάσταση των


64

αδικιών, αναδιαπραγµάτευση των µνηµονίων κ.λπ., αλλά η ίδιαη αξιοπιστία αυτών που κορδώνονται ως εγγυητές και σωτήρεςµας. Μόνο που γι’ αυτή την αξιοπιστία τους µιλά η πολιτική τους,την οποία ζήσαµε στο πετσί µας, δυόµισι χρόνια τώρα.

Γιατί ποιος έχει την παραµικρή αυταπάτη, σε περίπτωση πουτην 7η Μαΐου τα κόµµατα των µνηµονίων έχουν κοινοβουλευτι-κή πλειοψηφία, ποιος Βενιζέλος και ποιος Σαµαράς θα θυµάταιτις εγγυήσεις που µοίραζε προεκλογικά; Αυτό που (και εύλογα,σε µεγάλο βαθµό) θα µπορούν να επικαλούνται θα είναι ότι ο λα-ός επιδοκίµασε την πολιτική τους. Και θα τη συνεχίσουν…


65

10Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΡΕΦΕΤΑΙ ΠΡΟΣ ΤΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ13

Οι εκλογές έφεραν στην επιφάνεια το κοινωνικό ρεύµα που συ-ντάρασσε την κοινωνία εδώ και δύο χρόνια. Το κίνηµα των πλα-τειών και γενικότερα η ταξική πάλη εκφράστηκαν µέσα στο πλαί-σιο του αστικού δηµοκρατικού συστήµατος. Το µνηµόνιο κατα-δικάστηκε, η κοινωνία απάντησε στην προσπάθεια καταστροφήςτης µε την ψήφο της. Μεγάλο µέρος των εργαζοµένων, τωνανέργων, των νέων έδωσε την ψήφο του στον ΣΥΡΙΖΑ. Αν συν-δυάσουµε την έκρηξη των ποσοστών του ΣΥΡΙΖΑ και το άθροι-σµα των αριστερών δυνάµεων µε την καταβαράθρωση όλων τωνµνηµονιακών κοµµάτων (συµπεριλαµβανοµένου του ακροδεξιούΛΑΟΣ), φτάνουµε στο ασφαλές συµπέρασµα ότι η κοινωνική τά-ση είναι η στροφή προς την Αριστερά.

Πολλοί λένε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ µοιάζει µε το ΠΑΣΟΚ του 1981 καιβασίζουν αυτή την εκτίµησή τους στο ότι τώρα, όπως και τότε, ηχώρα φαίνεται να αλλάζει σελίδα σε ό,τι αφορά τη διαχείριση τηςοικονοµίας και των θεσµών. Πράγµατι, σε ένα επιφανειακό επί-πεδο µπορούµε να πούµε ότι υπάρχουν οµοιότητες. Την πρώτηπερίοδο της µεταπολίτευσης είχε δηµιουργηθεί ένα ευρύ υπό-γειο κοινωνικό ρεύµα, ένα µεγάλο κοµµάτι της εργατικής τάξης

66

13. Έθνος, 12.5.2012.

ψήφισε το ΠΑΣΟΚ. Σήµερα επίσης ένα µεγάλο κοµµάτι της ερ-γατικής τάξης ψήφισε τον ΣΥΡΙΖΑ.

Οι διαφορές είναι δύο ειδών. Πρώτον, οι περίοδοι είναι δια-φορετικές. Τότε ήταν η περίοδος µετά τη χούντα και η άνοδος τουΠΑΣΟΚ στην εξουσία ισοδυναµούσε στη συνείδηση των εργαζο-µένων, µεταξύ άλλων, µε τον «πραγµατικό» εκδηµοκρατισµό τηςχώρας. Σήµερα τα πράγµατα είναι εντελώς διαφορετικά. Βρι-σκόµαστε στη δίνη της δοµικής κρίσης του καπιταλιστικού συ-στήµατος σε παγκόσµιο επίπεδο, µε την κρίση δηµόσιου χρέουςνα αποτελεί την έκφανση αυτής της κρίσης στην Ευρώπη. Τηνίδια στιγµή υπάρχει ένα κίνηµα το οποίο συντονίζεται σε πολλάδιαφορετικά µέρη του πλανήτη και ζητά ουσιαστικά την κατάρ-γηση του νεοφιλελευθερισµού, την κατάργηση µιας πορείας πουοδηγεί τις κοινωνίες, την πλειοψηφία των κατοίκων σε όλες τιςχώρες του κόσµου στη φτώχεια, στην έλλειψη αξιοπρέπειας,στην απελπισία, στην απουσία ελπίδας για το µέλλον.

Ο ΣΥΡΙΖΑ εκφράζει αυτό το κίνηµα σε πολλά επίπεδα. Είναιµια πολυτασική, δικτυακά οργανωµένη πολιτική οντότητα, πουέχει βαθιά δηµοκρατική κουλτούρα, σέβεται τη συνύπαρξη δια-φορετικών απόψεων στο εσωτερικό του και πορεύεται πολιτικάµαζί µε το µαζικό κίνηµα. Άνθρωποι του ΣΥΡΙΖΑ συµµετέχουνστις λαϊκές συνελεύσεις που δυνάµωσαν µέσα από τα κινήµατατων πλατειών. Με αυτή την έννοια, ο ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί έκφρα-ση του ριζοσπαστικού κινήµατος, του κινήµατος που δεν αποδέ-χεται τον εκβιασµό του νεοφιλελεύθερου µονόδροµου, που µά-χεται για την ανατροπή της πολιτικής των µνηµονίων, που µάχε-ται ενάντια στην υποτίµηση της εργασιακής δύναµης. Ο ΣΥΡΙΖΑαποτελεί την ελπίδα του κόσµου της εργασίας για ουσιαστικήβελτίωση των όρων της ζωής του.


67

11ΓΙΑΤΙ ΝΑ ΨΗΦΙΣΟΥΜΕ ΑΡΙΣΤΕΡΑ14

Το ζήτηµα που απασχολεί σήµερα το κίνηµα, την αγωνιζόµενηνεολαία, τον κόσµο που γέµισε το καλοκαίρι το Σύνταγµα, τουςεργαζοµένους που ήταν παρόντες στις µαζικές απεργίες τουΟκτώβρη, τον κόσµο που ξέσπασε τον Φλεβάρη όταν ψηφιζό-ταν το δεύτερο µνηµόνιο, είναι: Μπορούν να αλλάξουν κάτι σή-µερα οι εκλογές; Για να απαντήσουµε στο ερώτηµα, πρέπει ναεξετάσουµε πώς φτάσαµε σ’ αυτές τις εκλογές.

Η ταξική πάλη αµφισβήτησε το καθεστώς έκτακτης ανάγκηςτου µνηµονίου σθεναρά για δύο χρόνια. Το κύµα που θα ξεκι-νούσε µε την πρώτη µεγάλη απεργία της 5ης Μάη ανακόπηκελόγω των γνωστών τραγικών γεγονότων. Παρ’ όλ’ αυτά, η κυ-βέρνηση του ΠΑΣΟΚ αποδυναµώθηκε και οι αποσπασµατικές αλ-λά δυναµικές απεργίες σε πολλούς κλάδους προοιωνίζονταν τηνεκρηκτική συνέχεια. Το δεύτερο µνηµόνιο έθιξε µεγαλύτερακοµµάτια της κοινωνίας και το αποτέλεσµά του ήταν το µεγαλει-ώδες κίνηµα του Συντάγµατος, ένα κίνηµα που εντάσσεται στοµεγάλο κύκλο παρόµοιων κινηµάτων σε ολόκληρο τον πλανήτηκαι καθορίζει ιστορικά το περιεχόµενο της παγκόσµιας καπιταλι-στικής κρίσης.

68

14. Red NoteBook, 25.4.2012.

Η κυβέρνηση Παπανδρέου στις 15 Ιουνίου σχεδόν έπεσε. Κα-τέστη σαφές ότι πρόκειται για ένα πλήρως απονοµιµοποιηµένοσύστηµα. Μόνο η θηριώδης καταστολή της 28ης-29ης Ιουνίουµπόρεσε να διατηρήσει στην εξουσία τη λαοµίσητη πια κυβέρ-νηση. Τον Οκτώβρη έρχονται οι απεργίες και οι καταλήψεις δη-µόσιων κτηρίων και την ώρα που το σύστηµα πανηγύριζε το PSI,δηλαδή την περαιτέρω µείωση µισθών και συντάξεων, ένα εκ-πληκτικό γεγονός, η αµφισβήτηση της ίδιας της παρέλασης καιτου δικαιώµατος του προέδρου της ∆ηµοκρατίας να παριστάνειότι «δεν τρέχει τίποτα», και στην ουσία να συναινεί στην εξα-θλίωση της πλειοψηφίας του ελληνικού λαού, ρίχνει την κυβέρ-νηση Παπανδρέου.

Το καθεστώς φοβάται το «τυχαίο γεγονός» που θα µπορούσενα τινάξει την εύθραυστη κανονικότητα στον αέρα και πορεύε-ται µε άγχος µέχρι την ψήφιση του δεύτερου µνηµονίου. Ο παλ-λαϊκός ξεσηκωµός της 12ης Φλεβάρη είναι στην πραγµατικότη-τα η προκήρυξη των εκλογών.

Οι εκλογές αυτές επιβλήθηκαν από τον αγώνα του κόσµουτης εργασίας, των ανέργων, των νέων. Οι εκλογές αυτές δεν εί-ναι σαν όλες τις προηγούµενες. ∆εν είναι ένα τυπικό αποτέλεσµατου κοινοβουλευτικού συστήµατος, αλλά αποτέλεσµα της ταξικήςπάλης από τον Μάιο του 2010 µέχρι σήµερα.

Μπορεί το κίνηµα να µην πέτυχε µέχρι τώρα την ανατροπήτων µνηµονίων, πέτυχε όµως να αµφισβητήσει την επιβολή ενόςπλήρως ολοκληρωτικού συστήµατος χωρίς εκλογές, την αξία τουοποίου προπαγάνδιζε µε πάθος όλο το τελευταίο διάστηµα το σύ-στηµα της τραπεζοκρατίας και του ελληνικού κεφαλαίου, πουαποσκοπεί στην αύξηση της εκµετάλλευσης της εργασιακής µαςδύναµης µέσα από τα µνηµόνια. Το κίνηµα πέτυχε να έχουµε τοδικαίωµα, µέσα στο πλαίσιο του αστικού δηµοκρατικού συστή-µατος, να εκφράσουµε την αντίθεσή µας. Να αψηφήσουµε τα


69

ψεύτικα διλήµµατα, να αγνοήσουµε τους εκβιασµούς. Να επι-βάλουµε µια αλλαγή στο πολιτικό σκηνικό που τροµοκρατεί τιςελληνικές κυρίαρχες αστικές τάξεις και τους συµµάχους τους, καιστέλνει µήνυµα σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Η έκτακτη κατάσταση που ζούµε µας επιβάλλει να είµαστεπρακτικοί. Η αποχή µας στηρίζει τα κόµµατα του µνηµονίου. Ναχρησιµοποιήσουµε τις εκλογές που κερδίσαµε µε τον αγώνα µαςστους δρόµους για να βγούµε από αυτό το αδιέξοδο. Να ψηφί-σουµε ΣΥΡΙΖΑ και να θέσουµε όλα τα κόµµατα της Αριστεράςπρο των ιστορικών ευθυνών τους.

Να ψηφίσουµε ΣΥΡΙΖΑ για να καταργήσουµε όλους τους νόµους και τα µνηµόνια που µας εξαθλιώνουν. Να ψηφίσουµεΣΥΡΙΖΑ για να αµφισβητήσουµε την πορεία της Ευρώπης προςτον ολοκληρωτισµό. Να ψηφίσουµε ΣΥΡΙΖΑ για να δυναµώ-σουµε τους αγώνες των εργαζοµένων και των ανέργων: τουςαγώνες µας.


70

ΟΙ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ

ΟΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΩΝ ΜΝΗΜΟΝΙΩΝ

ΜΕΡΟΣ

IIΙ

12ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗΣ15

Είναι λάθος η άποψη ότι µια χώρα που χαρακτηρίζεται από ελ-λείµµατα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών πάσχει από «χα-µηλή ανταγωνιστικότητα». Στη σηµερινή εποχή ελεύθερης κίνη-σης κεφαλαίων και εµπορευµάτων, οι χώρες που παρουσιάζουνεµπορικά ελλείµµατα είναι κατά κανόνα εκείνες που χαρακτηρί-ζονται από υψηλούς ρυθµούς µεγέθυνσης, κερδοφορίας καιαποδόσεων των χρηµατοπιστωτικών τίτλων, δηλαδή οι χώρεςπου προσελκύουν «αποταµιεύσεις» από το εξωτερικό. ∆ιαφο-ρετικά ειπωµένο, θα ήταν αστείο να χαρακτηρίσουµε τις ΗΠΑ«χώρα χαµηλής ανταγωνιστικότητας» και την Κίνα «χώρα υψη-λής ανταγωνιστικότητας». Ανάλογη µε αυτή των ΗΠΑ ήταν η πε-ρίπτωση της Ελλάδας µέχρι το 2009: η πραγµατική ετήσια αύ-ξηση του ελληνικού ΑΕΠ την περίοδο 1995-2009 υπερέβαινεκατά 1,6 ποσοστιαίες µονάδες την αντίστοιχη αύξηση στην Ευ-ρωζώνη. Η χώρα προσείλκυε διεθνείς αποταµιεύσεις, που τηςεπέτρεπαν να εισάγει περισσότερα από όσα εξήγαγε.

Η µικρή αύξηση των εξαγωγών κατά τους τελευταίους µή-νες είναι αποτέλεσµα των πολιτικών ύφεσης και αναδιανοµής τουεισοδήµατος εις βάρος των εργαζοµένων. Η µείωση της εγχώ-ριας ζήτησης, που έπεται της ύφεσης, συµπιέζει κυρίως τις ει-

73

15. Αυγή, 20.2.2011.

σαγωγές και τα διεθνώς µη εµπορεύσιµα αγαθά (τις υπηρεσίες).Η εγχώρια παραγωγή διεθνώς εµπορεύσιµων αγαθών στρέφε-ται εντονότερα προς τις εξωτερικές αγορές.

Μπορεί όµως η ύφεση να αποτελέσει µια βιώσιµη στρατηγική; Για την καπιταλιστική εξουσία σε οικονοµικό και πολιτικό επί-

πεδο, η ύφεση επιλέγεται ως στρατηγική εκκαθάρισης (των ανε-παρκώς αξιοποιούµενων ατοµικών κεφαλαίων, αλλά και των κοι-νωνικών θεσµών που προστατεύουν την εργασία) και αναδια-νοµής (εισοδήµατος και εξουσίας υπέρ του αστισµού).

Για την Αριστερά και τους εργαζοµένους, η στρατηγική είναιδιαφορετική: ανατροπή του νεοφιλελεύθερου πλαισίου, πολιτι-κές πλήρους απασχόλησης και αναδιανοµής υπέρ των εργαζο-µένων, κοινωνικό κράτος, αµφισβήτηση της λογικής του κέρδουςµε πρόταγµα τις κοινωνικές ανάγκες και τον κοινωνικό έλεγχο(άρα ένα ριζικά διαφορετικό αναπτυξιακό πρότυπο), σοσιαλιστι-κός µετασχηµατισµός της κοινωνίας.


74

13ΥΣΤΕΡΗΣΗ ΤΩΝ ∆ΗΜΟΣΙΩΝ ΕΣΟ∆ΩΝ:ΜΙΑ ΤΑΞΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ16

Α. ∆ύο δρόµοι για την έξοδο από την κρίση

Για να απαντήσουµε στο ερώτηµα αν διαφαίνεται διέξοδος απότην κρίση της ελληνικής και ευρωπαϊκής οικονοµίας, θα πρέπει,νοµίζω, να ξεκινήσουµε από ένα βασικό θεωρητικό συµπέρασµατου Καρλ Μαρξ: «∆εν υπάρχουν µόνιµες κρίσεις» (Θεωρίες γιατην Υπεραξία, Αθήνα, 1982, τ. 2ος, σ. 579). Με αυτή τη θέση ωςδεδοµένη, θα πρέπει να αναρωτηθούµε για τους εναλλακτικούςδρόµους εξόδου από την κρίση.

Το κύριο χαρακτηριστικό της (κάθε) κρίσης είναι η συνολικήεπαναδιαπραγµάτευση του συσχετισµού δύναµης ανάµεσα στονκόσµο της εργασίας και στις δυνάµεις του κεφαλαίου. Η συγκε-κριµένη ανάλυση επιβεβαιώνεται κάθε µέρα από την πρωτοφα-νή επίθεση που δέχονται εργατικές και κοινωνικές κατακτήσειςχρόνων. Αυτό που βιώνουµε σήµερα είναι µια προσπάθεια τηςκυβέρνησης, µε αφετηρία την κρίση των οικονοµικών του κρά-τους, να µετατραπεί η κρίση του κεφαλαίου σε κρίση της εργα-σίας, έτσι ώστε να επιδοτηθούν τα κέρδη µέσα από τη δραστικήµείωση των µισθών και την κατάργηση των όποιων εργασιακών

75

16. Αυγή, 19.9.2010.

δικαιωµάτων, βυθίζοντας τους εργαζοµένους και την κοινωνίαστη φτώχεια.

Θα δώσω ένα απλουστευµένο αριθµητικό παράδειγµα: αν τοΚαθαρό Εγχώριο Προϊόν (ΚΕΠ) το 2009 ήταν 100 µονάδες, σύµ-φωνα µε τις εκτιµήσεις, το 2010 θα µειωθεί σε 96 µονάδες (-4%). Το ΚΕΠ διανεµήθηκε το 2009 ως εξής: 60 µονάδες ήταν µι-σθοί και αµοιβές αυτοαπασχολούµενων, 40 ήταν κέρδη και πρό-σοδοι. Ας υποθέσουµε ότι µε την κυβερνητική πολιτική οι µισθοίτο 2010 θα µειωθούν κατά 10%, σε 54 µονάδες. Αυτό σηµαί-νει ότι τα κέρδη θα αυξηθούν σε 42 µονάδες, παρά την πτώσητου ΚΕΠ: 54+42=96.

Προκύπτει εποµένως ότι υπάρχουν δύο δρόµοι εξόδου απότην κρίση: η έξοδος µε προστασία της εργασίας και σε βάρος τωνπρονοµίων του κεφαλαίου, και η έξοδος σε βάρος των δικαιω-µάτων και των κατακτήσεων του κόσµου της δουλειάς. Τα µέ-τρα της κυβέρνησης και των διεθνών συµµάχων της (ΕΕ και ∆ΝΤ)σε καµιά περίπτωση δεν µπορεί να αποτελούν λύση για τον κό-σµο της εργασίας. Είναι µέτρα µε αποκλειστική στόχευση τη µεί-ωση των ελλειµµάτων και του χρέους µε δηµόσια έσοδα πουέχουν ως αποκλειστική πηγή τα λαϊκά εισοδήµατα, προστατεύο-ντας την κερδοφορία του κεφαλαίου. Ακόµη και στην περίπτω-ση επίτευξης των κυβερνητικών στόχων η κατάσταση των εργα-ζοµένων θα χειροτερεύσει δραµατικά, µε περισσότερους από 1εκατοµµύριο ανέργους, 3 εκατοµµύρια εργαζοµένους σε επι-σφαλείς θέσεις και συνολική κατάρρευση του ασφαλιστικού συ-στήµατος και του κοινωνικού κράτους. Οι κυβερνητικές πολιτικέςαποσκοπούν τελικά σε µια «λατινοαµερικανοποίηση» της κοινω-νίας, µε τη ακραία συσσώρευση πλούτου στον ένα πόλο της οι-κονοµίας, αδιαφορώντας για την εξαθλίωση και την περιθωριο-ποίηση του 20%, ακόµη και του 40% του πληθυσµού.


76

Β. Ο ταξικός χαρακτήρας του δηµόσιου χρέους

Η δηµιουργία του χρέους αποτελεί ένα από τα καλύτερα παρα-δείγµατα για την ταξική φύση της πολιτικής των κυβερνήσεων τουΠΑΣΟΚ και της Ν∆ των δύο τελευταίων δεκαετιών. Από το 1997µέχρι το 2007 η Ελλάδα είχε από τους υψηλότερους ρυθµούςανάπτυξης στην Ευρωζώνη, µε αποτέλεσµα την αύξηση του ΑΕΠκατά 44%. Με σταθερούς τους υπόλοιπους παράγοντες (κρατι-κά έσοδα, δαπάνες κ.λπ.), έπρεπε να επέλθει σηµαντική µείωσητου χρέους (αφού αυτό ορίζεται πάντα ως ποσοστό επί του ΑΕΠ).Κάτι τέτοιο όµως δεν συνέβη λόγω της τεράστιας µείωσης τωνφορολογικών συντελεστών στα κέρδη του κεφαλαίου και στη µε-γάλη περιουσία, από 35% το 2004 σε 24% το 2008, και την ει-σαγωγή µιας πλειάδας φοροαπαλλαγών.

Με αυτή την έννοια, το γεγονός ότι το χρέος ως ποσοστό τουΑΕΠ παρέµεινε σταθερό γύρω στο 100% του ΑΕΠ κατά τη δε-καετία πριν την κρίση, παρά τη µεγάλη αύξηση του ΑΕΠ, δείχνειότι το χρέος είναι κυρίως η συσσωρευµένη φοροαπαλλαγή (καιόχι φοροδιαφυγή!) του κεφαλαίου και των υψηλών εισοδηµάτων.Επιπλέον, το χρέος δηµιουργούσε µια επικερδή σφαίρα τοπο-θέτησης κεφαλαίων για τους Έλληνες και αλλοδαπούς δανειστέςτου ελληνικού κράτους.

Χαρακτηριστικό µάλιστα του ελληνικού φορολογικού συστή-µατος υπήρξε πάντα το µικρό ποσοστό των άµεσων φόρων ει-σοδήµατος και η έµφαση στους έµµεσους φόρους επί της κατα-νάλωσης, που πλήττουν κυρίως τα χαµηλά εισοδήµατα και τα λαϊ-κά στρώµατα. Το 2008 οι άµεσοι φόροι ως ποσοστό της συνολι-κής φορολογίας ήταν 24,5% έναντι 34,3% στην ΕΕ-27.

Η νόµιµη αυτή φοροαπαλλαγή αφορούσε όχι µόνο το κεφά-λαιο (ΑΕ και ΕΠΕ), αλλά ως ένα βαθµό και τη µεσοαστική τάξητης µικρής παραγωγής (πολύ µικρές επιχειρήσεις στις οποίες ο


77

ιδιοκτήτης είναι επίσης εργαζόµενος) και µερίδες της αυταπα-σχόλησης. Μέσω της φορολογικής «ασπίδας προστασίας», τοκράτος επιδίωκε να οικοδοµήσει µια ταξική συµµαχία ανάµεσαστις δυνάµεις του κεφαλαίου και στα ευρύτερα στρώµατα της µι-κρής και µεσαίας επιχειρηµατικότητας. Η πολιτική αυτή συµπλη-ρωνόταν µε τη διάλυση των ελεγκτικών µηχανισµών του κρά-τους, που ενθαρρύνει τη διαφθορά, τη φοροδιαφυγή και την ει-σφοροδιαφυγή.

Η ταξικότητα του χρέους όµως, πέρα από το ζήτηµα της πη-γής των εσόδων του προϋπολογισµού, προκύπτει και από τηδιάρθρωση των δαπανών του κρατικού προϋπολογισµού. Το ελ-ληνικό κράτος είναι πολύ «µικρό» σε ό,τι αφορά τις δαπάνες γιατην υγεία, την παιδεία και την κοινωνική προστασία. Αντιθέτως,είναι ένα τεράστιο και σπάταλο κράτος σε ό,τι αφορά τις στρα-τιωτικές δαπάνες και συνολικότερα τις δαπάνες για τον κατα-σταλτικό µηχανισµό. Ποια είναι άραγε η «αναγκαιότητα» της δη-µοτικής αστυνοµίας, τη στιγµή µάλιστα που απουσιάζουν βασι-κές υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας και προστασίας σε τοπικόεπίπεδο;

Γ. Μείωση των φορολογικών συντελεστών του κεφαλαίου και «περαίωση»

Οι συνέπειες της κρίσης και των πολιτικών που ακολουθούνταιέχουν αρχίσει να δηµιουργούν µια πρωτοφανή κατάσταση κοι-νωνικής δυσφορίας που δύσκολα αντιµετωπίζεται. Παράλληλα,οι κυβερνητικές εξαγγελίες για «πάταξη της φοροδιαφυγής»έµοιαζαν να θέτουν εν αµφιβόλω τη συνοχή των ιστορικά δια-µορφωµένων ταξικών συµµαχιών του κεφαλαίου. Η υστέρησητων δηµόσιων εσόδων, που προήλθε όχι µόνο από τη συρρί-


78

κνωση της οικονοµικής δραστηριότητας αλλά και από την παρα-κράτηση του οφειλόµενου ΦΠΑ από µέρος του επιχειρηµατικούκόσµου, τη συνεχιζόµενη καθυστέρηση εργοδοτικών οφειλώνπρος τα ασφαλιστικά ταµεία κ.λπ., δηµιούργησε «τριβές» στο ευ-ρύτερο µπλοκ εξουσίας, οι οποίες δεν µπορούσαν να αµβλυν-θούν παρά την αναδιανοµή του εισοδήµατος σε βάρος της ερ-γασίας και τα µέτρα ενίσχυσης της εργοδοτικής ισχύος (και ενίο-τε αυθαιρεσίας).

Στη ∆ΕΘ ο πρωθυπουργός έσπευσε να βάλει τέλος στουςόποιους φόβους του ευρύτερου µπλοκ των «εχόντων και κατε-χόντων»: από τη µια οι φορολογικοί συντελεστές των ΑΕ και ΕΠΕθα µειωθούν «εδώ και τώρα» από το 24% στο 20%, ενώ σεαντίστοιχο ποσοστό θα µειωθεί και η φορολογία των πολύ µι-κρών και ατοµικών επιχειρήσεων· από την άλλη θα αµειφθούνόσοι επιχειρηµατίες κατά σύστηµα ή ευκαιριακά εισφοροδια-φεύγουν και φοροδιαφεύγουν, καθώς θα κληθούν να «περαιώ-σουν» τις οφειλές τους προς το ∆ηµόσιο µε χαριστικούς όρους.Με τον τρόπο αυτό ικανοποιούνται πάγια αιτήµατα της «επιχει-ρηµατικότητας» και µάλιστα σε µια συγκυρία όπου παρατηρείταιαδυναµία εκτέλεσης του προϋπολογισµού αναφορικά µε το σκέ-λος των εσόδων.

Όσο για την υστέρηση των δηµοσιονοµικών στόχων, η κυ-βέρνηση σχεδιάζει νέα φορολογική επίθεση στα λαϊκά στρώµα-τα µε την αύξηση των έµµεσων φόρων στο πετρέλαιο θέρµανσηςκαι σε άλλα είδη και υπηρεσίες µαζικής-λαϊκής κατανάλωσης,ενώ ταυτόχρονα προετοιµάζει το έδαφος για την παράδοση στοιδιωτικό κεφάλαιο των τελευταίων υπολειµµάτων δηµόσιων αγα-θών και αφαιρεί τα όποια εναποµείναντα στοιχεία κοινωνικήςπροστασίας.


79

14ΕΙ∆ΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΖΩΝΕΣ17

Πολύς λόγος γίνεται τους τελευταίους µήνες για την «ανάπτυξη».Η οικονοµική ανάπτυξη είναι το µόνο που µπορεί να προτείνει ωςόραµα για το µέλλον µια ακραία νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση σεµια κοινωνία που ισοπεδώνεται κυριολεκτικά από τις πολιτικέςτης. Υποµονή σήµερα, θυσίες τώρα, αλλά αύριο ανάπτυξη, αυ-τό είναι το κλασικό µότο όλων των απολογητών των µνηµονίωντων τελευταίων ετών. Το ερώτηµα όµως που απασχολεί τον κό-σµο της εργασίας, τους νέους και τις γυναίκες που είναι στηνπλειονότητά τους πλέον άνεργοι/ες, είναι τι σηµαίνει για τους ίδι-ους αυτή η ανάπτυξη.

Μια πρώτη γεύση µπορούν να πάρουν οι ενδιαφερόµενοι απότη συζήτηση για το θεσµικό εργαλείο της ανάπτυξης που διεξά-γεται τους τελευταίους µήνες: τις ειδικές οικονοµικές ζώνες(ΕΟΖ). Τι είναι οι ΕΟΖ; «[…] οριοθετηµένες ζώνες (περιοχές) οιοποίες συνήθως έχουν διαφορετικό φορολογικό, εργασιακόή/και διοικητικό καθεστώς σε σχέση µε την υπόλοιπη επικράτειατης κάθε χώρας […] Οι ζώνες αυτές έχουν διάφορες µορφές,όπως ζώνες ελεύθερου εµπορίου (διασυνοριακές περιοχές ή καιολόκληρα κράτη), ειδικές οικονοµικές (φορολογικές) αποθήκεςεµπορευµάτων, «ελεύθερα λιµάνια», ζώνες προώθησης εξαγω-

80

17. Εργασία τώρα!, τ. 1, Σεπτέµβριος 2012.

γών, όπως οι µακιλαδόρας στα βόρεια σύνορα του Μεξικού µετις ΗΠΑ κ.ά.[…]».18

Παρότι για λόγους εύρυθµης λειτουργίας του ανταγωνισµούαπαγορεύεται η λειτουργία ΕΟΖ µέσα σε χώρα της Ευρωζώνης,η έγκυρη ηλεκτρονική εφηµερίδα capital.gr το Σάββατο25.8.2012 αναγγέλλει πανηγυρικά: «Άλλη µια πρωτιά για την Ελ-λάδα βρίσκεται επί θύραις: θα είναι η πρώτη χώρα της Ευρω-ζώνης στην οποία θα εγκαθιδρυθούν Ειδικές Οικονοµικές Ζώ-νες. ∆ηλαδή επιχειρηµατικά πεδία (ή και περιοχές ολόκληρες)που θα λειτουργούν µε ξεχωριστό φορολογικό - ασφαλιστικό -εργασιακό καθεστώς». Επίσης, οι πλέον αρµόδιοι και υπεύθυνοιγια τη συντελούµενη κοινωνική καταστροφή των τελευταίων χρό-νων, Όλι Ρεν και Κ. Χατζηδάκης, επαναφέρουν διαρκώς το θέ-µα. Σκοπός τους είναι να δηµιουργηθούν πρώτα στην ΕλλάδαΕΟΖ, που στην πράξη σηµαίνει ζώνες µεγαλύτερης εκµετάλλευ-σης της εργασίας, ή/και ακόµη µεγαλύτερης φοροαπαλλαγής γιατο κεφάλαιο. Αυτή είναι η ανάπτυξη που προτείνει στους εργα-ζοµένους η κυβέρνηση, αυτός είναι ο τρόπος για το ξεπέρασµατης ανεργίας. Σε πρόσφατο δηµοσίευµα στον Τύπο της Κυριακήςδιαβάζουµε: «Η κυβέρνηση έχει δεσµευτεί για οριζόντιες µε-ταρρυθµίσεις οι οποίες θα δηµιουργήσουν πολύ καλύτερες συν-θήκες τόσο για τις εξαγωγές όσο και για τις επενδύσεις. Όµωςαπαιτούν χρόνο για να υλοποιηθούν σωστά και ακόµη περισσό-τερο χρόνο για να βρουν ανταπόκριση στην πραγµατική οικονο-µία και να επηρεάσουν τις επιλογές των επιχειρήσεων. “Εισά-γοντας ένα καθεστώς ειδικών ζωνών (παράλληλα µε τις προ-σπάθειες για οριζόντιες µεταρρυθµίσεις) µπορεί να δοθεί έναεναρκτήριο λάκτισµα στις επενδύσεις εξαγωγικού χαρακτήρα πο-λύ νωρίτερα από ό,τι θα συµβεί σαν συνέπεια µόνο των οριζό-


81

18. http://leftlab.gr/article63

ντιων µεταρρυθµίσεων”, ανέφεραν αρµόδιοι παράγοντες. Επο-µένως η επιλογή των ειδικών ζωνών αποτελεί συµπληρωµατι-κό αναπτυξιακό µέτρο-γέφυρα».

Η µετάφραση είναι προφανής: η κυβέρνηση προσπαθεί ναµειώσει το µισθό καθώς και το φορολογικό συντελεστή επί τωνκερδών σε τέτοιο βαθµό ώστε ολόκληρη η Ελλάδα να είναι µιαΕΟΖ. Επειδή όµως κάτι τέτοιο αποδεικνύεται χρονοβόρο και κά-πως δύσκολο λόγω των κοινωνικών αγώνων που αναπτύσσονται,µια έξοχη τακτική θα ήταν να «σαλαµοποιηθεί» η χώρα και να κα-τατµηθεί ανάλογα µε τις ανάγκες του κεφαλαίου σε περιοχέςυποβαθµισµένης εργασιακής δύναµης διαφορετικών κλιµάκων.Έτσι οι αντιδράσεις θα περιοριστούν, θα είναι χωρικά εντοπισµέ-νες και πιο εύκολα διαχειρίσιµες επικοινωνιακά αλλά και κατα-σταλτικά.

Μπορεί να προχωρήσει ένα τόσο εφιαλτικό σχέδιο; Είναι βέ-βαιο ότι η απάντηση θα δοθεί από τους εργαζοµένους τους άνερ-γους και την Αριστερά µε όλα τα διαθέσιµα κινηµατικά και πολι-τικά µέσα στο αµέσως επόµενο διάστηµα.


82

15ΑΝΑΠΑΛΑΙΩΣΗ ΤΗΣ Ι∆ΙΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ19

Οι εκλογές της 17ης Ιουνίου επέτρεψαν το σχηµατισµό µιας κυ-βέρνησης µε κορµό τη Ν∆. Η κυβέρνηση αυτή έχει µεν κοινο-βουλευτική πλειοψηφία, αλλά είναι σαφώς µειοψηφική στην κοι-νωνία. Οι δηλώσεις του κ. Σαµαρά, ήδη λίγα λεπτά µετά την ορι-στικοποίηση του αποτελέσµατος, δείχνουν δυστυχώς ότι ο προ-σανατολισµός της κυβέρνησης αυτής είναι η απαρέγκλιτη τήρη-ση της υπογραφής του στο καταστροφικό µνηµόνιο που συνο-δεύει τη δανειακή σύµβαση. Ο κ. Σαµαράς «ξέχασε» αµέσως τηρητορική την οποία χρησιµοποιούσε ως καρότο όλο το προηγού-µενο διάστηµα περί «αναδιαπραγµάτευσης» του µνηµονίου. Απα-ξιώνοντας όσους τον ψήφισαν, ο κ. Σαµαράς συντάχθηκε µε τοντρόπο µε τον οποίο το νεοφιλελεύθερο σύστηµα εξουσίας στηνΕυρώπη εξέλαβε το αποτέλεσµα των εκλογών: «συνέχιση της λι-τότητας». Έτσι, σχετικά µε το ζήτηµα που «καίει» τις λαϊκές τάξεις,δεν µπορούµε να περιµένουµε τίποτα περισσότερο από µια µικρήεπιµήκυνση του χρόνου εφαρµογής των µέτρων του µνηµονίου –αν του τη δώσουν κι αυτήν, έτσι ενδοτικά που ξεκινά.

Ο κ. Σαµαράς, ως εκπρόσωπος του νεοφιλελευθερισµούπου καταρρέει, θα κάνει το παν για να συνεχιστούν τα µνηµόνια,να υποτιµηθεί κι άλλο η εργασιακή µας δύναµη, να διαλυθεί

83

19. Έθνος, 23.6.2012.

ακόµη περισσότερο το κοινωνικό κράτος, να χάσουµε κι άλλασυνδικαλιστικά δικαιώµατα, να ξεπουληθεί αντί πινακίου φακήςη απαξιωµένη λόγω κρίσης δηµόσια περιουσία, να µετατραπούνσε ανέργους κι άλλοι µισθωτοί αλλά και ιδιοκτήτες µικρών επι-χειρήσεων.

Από τη νέα κυβέρνηση µπορούµε να περιµένουµε τη συνέ-χεια του πάρτι του µεγάλου κεφαλαίου στην πλάτη του κόσµουτης εργασίας και των µικροµεσαίων. Ο λαός όµως δεν αντέχειάλλο τη συνέχιση αυτού του πάρτι και θα αντισταθεί όπως αντι-στάθηκε όλο το προηγούµενο διάστηµα και επέβαλε τις εκλογές,µε σκοπό να απαλλαγεί από τα µνηµόνια. Η κυβέρνηση Σαµαράθα βγάλει τότε το µαστίγιο. Περιµένουµε λοιπόν αύξηση της κα-ταστολής ενάντια στο λαϊκό κίνηµα και πογκρόµ των κολασµένωναυτού του κόσµου, των µεταναστών, µε τη βοήθεια του «αδελ-φού κόµµατος» της εγκληµατικής ναζιστικής συµµορίας.

Ο κ. Σαµαράς όµως δεν είναι µόνος του. Έχει µαζί του το απο-λύτως µεταλλαγµένο «ΠΑΣΟΚ», το «απόσταγµα» της νεοφιλε-λεύθερης διαπλοκής, και το νέο αριστερό Καρατζαφέρη. Η χρη-σιµότητά τους είναι ότι δίνουν (κυρίως για το εξωτερικό, γιατίστην Ελλάδα δεν πείθονται ούτε τα µικρά παιδιά) µια επίφαση οι-κουµενικότητας στη δεξιά κυβέρνηση.

Αυτό το σχήµα παλινόρθωσης των µνηµονίων είναι φυσικάασταθές. Η µαχητική αντιπολίτευση της Αριστεράς στη Βουλή θαείναι η πολιτική έκφραση της κοινωνικής κίνησης που θα πιέζειγια την ανατροπή αυτών των πολιτικών. Έτσι, από την παταγώ-δη κατάρρευση αυτής της κυβέρνησης περιµένουµε τον οριστι-κό θάνατο του παλιού πολιτικού συστήµατος. Το ζήτηµα είναι ναγίνει γρήγορα, ώστε να ξεκινήσει η πορεία ανάκαµψης της κοι-νωνίας και της οικονοµίας της Ελλάδας χωρίς να συνεχιστεί ηεξαθλίωση του λαού.


84

16ΟΤΑΝ Η ΚΡΙΣΗ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΣΧΗΜΑ...20

Είναι γνωστό ότι το πρόγραµµα του ΣΥΡΙΖΑ λέει: «Πάγωµα ιδιω-τικοποιήσεων των οργανισµών που πέρασαν στο ειδικό ταµείοκαι επαναφορά σταδιακά ανάλογα µε τις δυνατότητες της οικο-νοµίας επιχειρήσεων που είτε βρίσκονται σε πορεία ιδιωτικοποί-ησης είτε έχουν ιδιωτικοποιηθεί (∆ΕΗ, ΟΤΕ, ΟΣΕ, ΕΛΤΑ, ΕΥ∆ΑΠ,Μέσα Μεταφοράς κ.λπ.)».

Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι απόλυτα αντίθετος µε τις «ιδιωτικοποιήσεις»,οι οποίες σε συνθήκες κρίσης, δηλαδή µεγάλης απαξίωσης κε-φαλαίου, είναι καθαρό ξεπούληµα, καθαρό πλιάτσικο κρατικούκεφαλαίου από ιδιωτικά κεφάλαια µε πρόσχηµα την κρίση δη-µόσιου χρέους. Η κρίση αποτελεί πρόσχηµα για τον απλούστα-το λόγο ότι δεν ξεκίνησε ως κρίση δηµόσιου χρέους, αλλά ωςχρηµατοπιστωτική και µετατράπηκε µε συνειδητό τρόπο σε δη-µοσιονοµική, ακριβώς για να προχωρήσει η αντιδραστική ανα-διάρθρωση της οικονοµίας και της κοινωνίας, βασικός στόχος τηςοποίας εξαρχής είναι οι ιδιωτικοποιήσεις.

Οι περισσότεροι κοινοί συκοφάντες του ΣΥΡΙΖΑ λένε ότι πίσωαπό αυτή την άρνηση βρίσκεται η ιδεολογία «κρατισµού» πουδιέπει την Αριστερά. Όλοι αυτοί ξεχνούν βέβαια την ENRON, κά-νουν πως δεν βλέπουν ότι οι σιδηρόδροµοι της Βρετανίας είναι

85

20. Έθνος, 7.7.2012.

και πάλι υπό κρατικοποίηση εξαιτίας της παταγώδους αποτυχίαςτους να καλύψουν τις ανάγκες της κοινωνίας και της οικονοµίαςµετά την ιδιωτικοποίησή τους, δεν θυµούνται ότι η εταιρεία ενέρ-γειας της Γαλλίας έχει κρατικοποιηθεί και πάλι, αγνοούν δήθενότι το σιδηροδροµικό δίκτυο της Αργεντινής συρρικνώθηκε κατά90% µετά την ιδιωτικοποίησή του, δεν ενδιαφέρονται για το ότι ηιδιωτικοποίηση του νερού στη χώρα αυτή ήταν από τις βασικέςαιτίες µιας άνευ προηγουµένου ανθρωπιστικής κρίσης, αποσιω-πούν το γεγονός ότι το δίκτυο του νερού στο Παρίσι έχει επα-νέλθει υπό δηµοτικό έλεγχο κ.ο.κ.

Στη βάση όλων αυτών των παραδειγµάτων της παταγώδουςαποτυχίας των «ιδιωτικοποιήσεων» λοιπόν αξίζει να ξεκαθαρί-σουµε ότι δεν έχουµε κανένα όραµα «κρατικοποίησης» ολόκλη-ρης της οικονοµίας.

Ο λόγος που είµαστε αντίθετοι στην «ιδιωτικοποίηση» τωναναπαραγωγικών δραστηριοτήτων του κράτους (της υγείας, τηςπαιδείας, του νερού κ.λπ.) είναι απόλυτα προφανής: στις συν-θήκες της µεταµνηµονιακής Ελλάδας αυτές οι «ιδιωτικοποιή-σεις» θα έχουν ως αποτέλεσµα την αύξηση του αναλφαβητι-σµού, την ένταση της εξαθλίωσης, το θάνατο χιλιάδων συναν-θρώπων µας.

Οι παραγωγικές δραστηριότητες του κράτους δεν πρέπει να«ιδιωτικοποιηθούν» γιατί το µεσοπρόθεσµο αποτέλεσµά τους θαείναι η αύξηση του δηµόσιου χρέους και η περαιτέρω βύθιση τηςχώρας στο τέλµα των µνηµονίων και της ύφεσης. Αυτό το γνω-ρίζει πολύ καλά και ο υπουργός «ιδιωτικοποιήσεων», ο οποίοςθίγει το ίδιο το επιστηµονικό του κύρος υποστηρίζοντας ότι θασυµβεί το αντίθετο.

Οι κάθε λογής απολογητές παριστάνουν ότι η απόλυτη κοι-νωνική και οικονοµική αποτυχία του νεοφιλελευθερισµού δενσυνέβη ποτέ και συνεχίζουν το ίδιο παραµύθι. Το βαρύ πυρο-


86

βολικό των ΜΜΕ τούς στηρίζει, αλλά το τοπίο στην κοινωνία έχειαλλάξει. Με τη δύναµη του αγώνα η µεγάλη κοινωνική πλειο-ψηφία των εργαζόµενων τάξεων θα νικήσει το φόβο, θα βρει τοδρόµο προς τη νέα κοινωνία και την οργάνωσή της µε βάση τιςανάγκες της. Εµείς στηρίζουµε κάθε πρωτοβουλία που θέτει τιςκοινωνικές ανάγκες πάνω από το ιδιοτελές συµφέρον.


87

17Η ΕΠΙΝΟΗΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΤΟΥ «ΛΕΥΚΟΥ ΚΙΝΕΖΟΥ» ΕΡΓΑΖΌΜΕΝΟΥ21

Θέλω να διατυπώσω τη βασική µου θέση προκαταβολικά: δενεπίκειται η διάλυση της Ζώνης του Ευρώ (ΖτΕ), και όσοι την ανα-µένουν ή τη φοβούνται θα διαψευστούν για µια ακόµη φορά! Ησυζήτηση που διεξάγεται µεταξύ των αξιωµατούχων του συστή-µατος, ιδεολογικών («δεξαµενές σκέψης», «κορυφαίοι» οικονο-µολόγοι κ.λπ.) και πολιτικών (κυβερνήσεις, ευρωπαϊκές αρχές,αστικά κόµµατα) σχετικά µε τον «κίνδυνο διάλυσης της ΖτΕ» ή τηνπιθανότητα «εξόδου» κάποιων χωρών από αυτήν συνιστά στηνπραγµατικότητα «µετάθεση», δηλαδή συγκάλυψη του πραγµα-τικού επίδικου, που είναι η οµοσπονδοποίηση της Ευρώπης σεαντιλαϊκή-νεοφιλελεύθερη κατεύθυνση και η διαµάχη γύρω απότα µέσα για την «αναίµακτη» επίτευξη αυτού του διακυβεύµατος.Η Αριστερά έχει το δικό της, ριζικά διαφορετικό από το κυρίαρ-χο, σχέδιο οµοσπονδοποίησης της Ευρώπης: την Ευρώπη τηςδηµοκρατίας, των δικαιωµάτων, της κοινωνικής συνοχής, τηςπροτεραιότητας των κοινωνικών αναγκών έναντι του κέρδους καιγενικότερα των ιδιοτελών συµφερόντων, του σοσιαλισµού. Είναιλοιπόν λάθος, αντί να µιλά για το πραγµατικό επίδικο (ποια Ευ-

88

21. Αυγή, 29.7.2012. Ο τίτλος του άρθρου αποτελεί δάνειο από τον ∆η-µήτρι Βεργέτη.

ρώπη;), η Αριστερά να µετέχει στη συλλογική «µετάθεση» πουεπιβάλλουν οι κυρίαρχοι, αποδεχόµενη το δίληµµα «τι και ποιοιθα διαλύσουν τη ΖτΕ και την Ευρώπη».

Είναι αλήθεια ότι η κρίση χρηµατοπιστωτικής φερεγγυότητας(insolvency) στη ΖτΕ οξύνεται και ότι το δηµόσιο χρέος της µιαςµετά την άλλη των χωρών-µελών καθίσταται, υπό τις «δεδοµέ-νες συνθήκες», µη βιώσιµο (Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία,Ισπανία, Κύπρος, Ιταλία…). Είναι όµως εξίσου αλήθεια ότι οι «δε-δοµένες συνθήκες» τροποποιούνται διαρκώς, µε αλλεπάλληλεςπαρεµβάσεις πολιτικής, που προσωρινά µόνο χαλαρώνουν κά-ποια συµπτώµατα της κρίσης, χωρίς να τα αντιµετωπίζουν.

Όλα όµως αυτά τα «ηµίµετρα» –από τα «προγράµµατα διά-σωσης» µέσω «θεσµικού δανεισµού» εκτός αγορών, το «κού-ρεµα» του χρέους µε τη λεγόµενη «συµµετοχή του ιδιωτικού το-µέα», µέχρι τη δηµιουργία χρηµατοδοτικών «µηχανισµών» πι-στωτικής «σταθερότητας» ή τη σχεδιαζόµενη «ευρωπαϊκή ενο-ποίηση και ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών»– εδράζονται σεένα σταθερό άξονα πολιτικής: τη λιτότητα, δηλαδή την υποτίµη-ση της εργασιακής δύναµης, τη βίαιη αναδιανοµή εισοδήµατοςκαι εξουσίας υπέρ του κεφαλαίου, που εξαθλιώνει το µεγαλύ-τερο µέρος της κοινωνίας, βυθίζει την οικονοµία στην ύφεση,εκτινάσσει το δηµόσιο χρέος και αποσταθεροποιεί την πίστη.

Η ύφεση και η παρόξυνση της χρηµατοπιστωτικής στενότηταςυποτιµούν περαιτέρω την εργασιακή δύναµη και µειώνουν τηδιαπραγµατευτική ικανότητα των εργαζοµένων, µέσα από τιςσυνθήκες ανεργίας και ανασφάλειας που δηµιουργούν, παρέ-χουν «επιχειρήµατα» στις πολιτικές «ιδιωτικοποιήσεων» (δηλαδήστην επέκταση των σφαιρών τοποθέτησης και κερδοφορίας τουιδιωτικού κεφαλαίου και στην υφαρπαγή των δηµόσιων αγαθών),ψαλιδίζουν ή και εξαλείφουν τα δίκτυα και τους µηχανισµούς κοι-νωνικής προστασίας και τον «κοινωνικό µισθό».


89

Επιχειρείται έτσι να «κατασκευαστεί» ένας νέος τύπος Ευρω-παίου εργαζόµενου, µε χαµηλό µισθό, ελαστικές συνθήκες ερ-γασίας, µηδαµινά δικαιώµατα, ελάχιστη δυνατότητα διαπραγµά-τευσης απέναντι στην εργοδοσία. Πρόκειται για µια στρατηγικήστόχευση των κυρίαρχων τάξεων, µια ταξική στρατηγική µακρούβεληνεκούς, η οποία µάλιστα δεν περιορίζεται στις χώρες της ΖτΕ(η Βρετανία αποτελεί το καλύτερο παράδειγµα γι’ αυτό), αν καιστη ΖτΕ η στρατηγική αυτή διαθέτει ένα όπλο ιδιαίτερα προηγ-µένης (πολιτικής) τεχνολογίας: τη «µόλις και µετά βίας» ελέγξιµηκρίση δηµόσιου χρέους και τη χρηµατοπιστωτική αναξιοπιστία(insolvency).

Είναι λοιπόν αλήθεια ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και κυ-ρίως η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) αρνούνται πεισµατι-κά να κάνουν ό,τι είναι δυνατόν για τον αποφασιστικό περιορισµότων επιπτώσεων της κρίσης (π.χ. έκδοση οµολόγων αλλά καιέντοκων γραµµατίων της ΕΚΤ, η οποία θα µπορούσε να εγγυηθείτο δηµόσιο χρέος όλων των χωρών-µελών και να το µετατρέψεισε ευρωπαϊκό χρέος). Είναι όµως λάθος να θεωρήσουµε ότιπρόκειται για µια «ανορθολογική» πολιτική. ∆ιότι ο δραστικόςέλεγχος των επιπτώσεων της κρίσης θα έθετε σε µερική έστωαχρηστία το «όπλο προηγµένης (πολιτικής) τεχνολογίας», το σοκκαι δέος που δυνητικά προκαλεί στους εργαζοµένους το «φάσµατης χρεοκοπίας». Θα δηµιουργούνταν τότε «ηθικός κίνδυνος»(moral hazard), δηλαδή κίνδυνος παρέκκλισης από τη λιτότητακαι τη νεοφιλελεύθερη αναδιάρθρωση, καθώς οι εργαζόµενοι θασήκωναν ευκολότερα κεφάλι. Από ταξική σκοπιά, αυτό ακριβώςθα αποτελούσε «ανορθολογική πολιτική» για το κεφάλαιο, τοοποίο έχει εκλάβει την κρίση ως «ευκαιρία» για να τσακίσει τιςκατακτήσεις και τις αντιστάσεις της εργατικής τάξης και της νεο-λαίας. Το να συζητάµε για «ανορθολογικές πολιτικές» χωρίς ναλαµβάνουµε υπόψη το ταξικό κριτήριο ισοδυναµεί µε το να υιο-


90

θετούµε µια «κεντρώα» πολιτική σκοπιά, σύµφωνα µε την οποίατο γενικώς ορθό(λογικό) ταυτίζεται µε τα συµφέροντα του κοι-νωνικού συνόλου αδιακρίτως, της «οικονοµίας» κ.ο.κ.

Τι µπορούµε λοιπόν να αναµένουµε κατά το επόµενο διάστη-µα, για να µείνει η κρίση χρέους σε «οριακό σηµείο» και να συ-νεχίζεται η νεοφιλελεύθερη αντιδραστική αναδιάρθρωση, η δια-δικασία κατασκευής του «λευκού Κινέζου» εργαζόµενου στηνΕυρώπη; Πληθώρα µέτρων και «καινοτοµιών», όπως η «τραπε-ζική ένωση», µηχανισµοί αγοράς κρατικού χρέους χωρών-µελώντης ΖτΕ από τη δευτερογενή αγορά, συνεχείς αναδιαρθρώσειςδηµόσιου και ιδιωτικού χρέους («κούρεµα», επιµήκυνση, µείω-ση επιτοκίων κ.ο.κ., συνδυασµοί όλων αυτών). Η αποχρέωση,δηλαδή η σταδιακή διαγραφή χρέους, θα αποτελεί βασικό στοι-χείο αυτής της διαδικασίας. Και αυτό δείχνει ότι το βασικό επί-δικο της κρίσης δεν είναι ούτε οι δανειστές-δανειζόµενοι ούτεο Βορράς-Νότος. Είναι η αντίθεση κεφάλαιο-εργασία!

Αν έτσι έχουν τα πράγµατα, υπάρχει διέξοδος; Προφανώς!Η διέξοδος για τις δυνάµεις της εργασίας είναι αγώνας για τηνανατροπή του νεοφιλελευθερισµού και των κοινωνικών συνθη-κών που τον γεννούν. Αγώνας ταυτόχρονα «από κάτω» (κινή-µατα, διεκδικήσεις, αυτο-οργάνωση, αλληλεγγύη) και από «ταπάνω» (διεκδίκηση της κυβέρνησης από την Αριστερά).


91

18ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΠΑΝΤΟΥ: Ο ΘΑΥΜΑΣΤΟΣΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 22

Γίνεται ολοένα και περισσότερο εµφανές ότι η πολιτική της νε-οφιλελεύθερης κυβέρνησης δεν έχει καµιά απολύτως σχέση µετη «δηµοσιονοµική διάσωση της χώρας», αλλά επιδιώκει την αλ-λαγή των κοινωνικών σχέσεων του ελληνικού κοινωνικού σχη-µατισµού. Η ταξική επίθεση που προσπαθεί να υλοποιήσει αυ-τή την αλλαγή υπερκαθορίζεται από το διεθνές πλαίσιο, είναι µέ-ρος µιας προσπάθειας προκειµένου να αναδιαρθρωθούν ταυ-τόχρονα και προς την ίδια κατεύθυνση πολλοί κοινωνικοί σχη-µατισµοί. Καθώς η Ισπανία αλλά πολύ σύντοµα και η Ιταλία γί-νονται «µνηµονιακές χώρες», και η συνέχιση αυτής της πολιτι-κής οδηγεί µαθηµατικά στα µνηµόνια τη Γαλλία (και ακόµη καιτην ίδια τη Γερµανία), γίνεται φανερό ότι υπερισχύει το στοιχείοτης συνεργασίας µεταξύ των αστικών τάξεων για περισσότεροκαι βαθύτερο νεοφιλελευθερισµό παντού, σε σχέση µε το υπαρ-κτό στοιχείο του ανταγωνισµού µεταξύ των κρατών για τη θέσητους στη διεθνή ιεραρχία.

Στην ανταγωνιστική νεοφιλελεύθερη κοινωνία η πολιτική τηςκυβέρνησης δεν έχει ως στόχο την κάλυψη κοινωνικών ανα-γκών. Αυτή η έννοια δεν υπάρχει για τη νεοφιλελεύθερη διακυ-

92

22. Αυγή, 26.8.2012.

βέρνηση· ο µόνος λόγος για τον οποίο χρησιµοποιείται επικοι-νωνιακά σε ορισµένες περιπτώσεις είναι ο ταξικός συσχετισµός,που δεν επιτρέπει την πλήρη εγκατάλειψή της. Αντίθετα, η κυ-βέρνηση πρέπει να παρεµβαίνει για να επιβάλλει και να επιβλέ-πει συνεχώς την «εύρυθµη» λειτουργία του ανταγωνισµού. Πρέ-πει να µειώνει τον κατώτερο µισθό µε νόµο, να ιδιωτικοποιεί, να«απελευθερώνει» τα «κλειστά» επαγγέλµατα, να καταστέλλει τιςεργατικές διεκδικήσεις, να µην αφήνει να υπάρχουν ελεύθεροικοινωνικοί χώροι. Μέσω του κεφαλαιακού ανταγωνισµού θα επι-τευχθεί η ειδική κοινωνική συνοχή που αντιστοιχεί στη νεοφιλε-λεύθερη κοινωνία, η οποία δεν ορίζεται ως κοινωνική ισορροπίακαι ευηµερία του πληθυσµού, αλλά ως βέλτιστη αξιοποίηση τουκεφαλαίου και διαχείριση των κινδύνων που απειλούν την απρό-σκοπτη κερδοφορία του. Η κοινωνική συνοχή επιτυγχάνεται µετην «ελευθερία» κάθε επιχείρησης να προσπαθεί να µεγιστοποι-ήσει τα κέρδη της. Αυτό πρέπει να είναι το κεντρικό στοιχείο κά-θε νεοφιλελεύθερης κυβερνητικής πολιτικής.

Η συνολική ζήτηση, η αγοραστική δύναµη των εργαζοµένωνκαι των ανέργων µε την οποία µπορούν να καλύψουν τις ανάγκεςτους, είναι αδιάφορη για τη νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση. Η κοι-νωνικοποίηση της ζήτησης πρέπει να αποφευχθεί µε κάθε τρό-πο· αντίθετα, πρέπει να επιδιώκεται συνεχώς η ιδιωτικοποίησητης ζήτησης.

Για παράδειγµα, το κράτος δεν ενδιαφέρεται για το αν έναςπαιδικός σταθµός µπορεί να καλύψει την κοινωνική ανάγκη πουπρέπει να εξυπηρετεί, απλούστατα γιατί στη νεοφιλελεύθερη κοι-νωνία ο λόγος ύπαρξης του παιδικού σταθµού δεν είναι µια κοι-νωνική ανάγκη, αλλά κέρδος. Οι παιδικοί σταθµοί πρέπει να λει-τουργήσουν µε κριτήρια ιδιωτικής επιχείρησης. Αν οι εργαζόµε-νοι δεν µπορούν να πληρώσουν το εµπόρευµα που τους προ-σφέρουν οι επιχειρήσεις «παιδικοί σταθµοί», µπορούν να δανει-


93

στούν ή να «επιλέξουν» να µην αγοράσουν («τα προϊόντα πουσας είναι ακριβά να µην τα αγοράζετε», είχε δηλώσει κάποτε ο κ.Ανδριανόπουλος από τη θέση του υπουργού Εµπορίου).

Ένα άλλο παράδειγµα είναι οι πυρκαγιές στα δάση. Η νεοφι-λελεύθερη κυβέρνηση δεν πρόκειται βέβαια να ενισχύσει µιακρατική υποδοµή προστασίας του δάσους, ούτε να σχεδιάσει µιαπολιτική προστασίας. Μπορεί όµως (και θα το κάνει όταν κρίνειότι είναι εφικτό) να ιδιωτικοποιήσει τη δασοπροστασία. Αυτό ση-µαίνει ότι αν προκύψει δυνατότητα κερδοφορίας, τα δάση θαπροστατευθούν, αν όχι, θα αφεθούν στην τύχη τους. Αυτό δεν εί-ναι επιλήψιµο για τη νεοφιλελεύθερη σκοπιά. Σηµαίνει ότι δενυπήρχε λόγος για τη συνοχή της κοινωνίας να προστατευθούν ταδάση: το δάσος δεν θεωρείται φυσικός πόρος, κοινό αγαθό, ανα-γκαίο στοιχείο της φύσης για τη ζωή, αλλά πεδίο επιχειρηµατικήςδραστηριότητας.

Με τα δύο αυτά παραδείγµατα (που σε παλαιότερη εποχή θαφαίνονταν ακραία) φτάνουµε στον πυρήνα οργάνωσης της νέαςκοινωνίας που οραµατίζεται το σηµερινό πολιτικό σύστηµα: ηανάπτυξη του ανταγωνισµού23 είναι ο µόνος τρόπος να υπάρξεικοινωνική συνοχή (να υπάρχουν παιδικοί σταθµοί και δάση...),και οι εργαζόµενοι και οι άνεργοι πρέπει να υποταχθούν σ’ αυ-τή την ανάπτυξη, αλλιώς απειλούνται µε ένα ακόµη χειρότεροµέλλον.

Για το κεφάλαιο αυτή η επίθεση είναι αναγκαία, αναπόφευκτη,ταυτόχρονα όµως έχει πλέον προκαλέσει από την πλευρά του κι-


94

23. Βλ. και το κείµενο «Οι αυτοκινητόδροµοι του Χίτλερ και η ανάπτυξηως ο υπαρκτός εφιάλτης του µέλλοντος», Θέσεις, τ. 119, περίοδος Απρίλιος-Ιούνιος 2012.

http://www.theseis.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1158&Itemid=29

νήµατος την αµφισβήτηση της βασικής αρχής στην οποία στηρί-ζεται η οργάνωση της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας. Οανταγωνισµός απονοµιµοποιείται χωρίς να προτείνεται ένα γρα-φειοκρατικό κρατικό µοντέλο. Το κίνηµα προτείνει την αλληλεγ-γύη, τη συνεργασία, την αντι-ιεραρχική δικτυακή οργάνωση τηςζωής, το νέο κόσµο που θα είναι η άρνηση και το ξεπέρασµα τουπαλιού. Όλα είναι ανοιχτά και µπροστά µας!


95

19EUROGROUP: ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΚΑΛΑ ΠΑΕΙ, ΕΠΙΤΑΧΥΝΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ!24

Στο άρθρο µου στην Αυγή στις 29.7.2012, µε τίτλο «Η επινόη-ση και κατασκευή του “λευκού Κινέζου εργαζόµενου”» (βλ. τοΚεφάλαιο 17 του παρόντος), έκανα την εξής εκτίµηση: «Τι µπο-ρούµε λοιπόν να αναµένουµε κατά το επόµενο διάστηµα, για ναµείνει η κρίση χρέους σε “οριακό σηµείο” και να συνεχίζεται ηνεοφιλελεύθερη αντιδραστική αναδιάρθρωση, η διαδικασία κα-τασκευής του “λευκού Κινέζου” εργαζόµενου στην Ευρώπη;Πληθώρα µέτρων και “καινοτοµιών”, όπως η “τραπεζική ένωση”,µηχανισµοί αγοράς κρατικού χρέους χωρών-µελών της ΖτΕ απότη δευτερογενή αγορά, συνεχείς αναδιαρθρώσεις δηµόσιου καιιδιωτικού χρέους (“κούρεµα”, επιµήκυνση, µείωση επιτοκίωνκ.ο.κ., συνδυασµοί όλων αυτών)».

Με το Eurogroup της 26ης Νοεµβρίου έγινε ένα ακόµη βήµαγια τη διατήρηση της κρίσης χρέους «σε οριακό σηµείο» στην Ελ-λάδα και την Ευρωζώνη συνολικά. Τα αναιµικά µέτρα αποχρέ-ωσης σηµαίνουν ότι για ακόµη µία φορά επιλέχθηκε η µετάθε-ση του προβλήµατος. Η συνεχής µετακύλιση του προβλήµατοςτρία χρόνια τώρα είναι η απόδειξη ότι στην ουσία το ζήτηµα δεν

96

24. Αυγή, 2.12.2012.

είναι το χρέος καθαυτό. Είναι η ανάγκη να αυξάνεται συνεχώςο βαθµός εκµετάλλευσης της εργασίας· και εδώ δεν υπάρχει κα-µία ολιγωρία, αντιθέτως υπάρχει συνεχής επιτάχυνση.

Η στρατηγική επιβράδυνσης/επιτάχυνσης της αποχρέωσηςαποτελεί µηχανισµό διαχείρισης της αντίθεσης κεφαλαίου-εργα-σίας: επιδιώκει να «µονιµοποιήσει» τον εκβιασµό του χρέουςώστε να ανανεώνει συνεχώς την «ανάγκη» για αντικοινωνικέςµεταρρυθµίσεις που βαθαίνουν την εκµετάλλευση. ∆εν είναι ότιδεν υπάρχουν τεχνικές λύσεις δραστικής αποχρέωσης και αίρε-σης αυτού του εκβιασµού· αντίθετα, πρόκειται για συνειδητή καισυνεπή προσπάθεια παράτασης της αβεβαιότητας.

Από την αβεβαιότητα θα µας βγάλει η «ανάπτυξη», υπόσχο-νται. Όµως η ύφεση, που είναι καταστροφική για την πλειονότη-τα της κοινωνίας, είναι δηµιουργική για τους λίγους που θα συσ-σωρεύσουν πάνω στα συντρίµµια το απαιτούµενο κεφάλαιο γιατον επόµενο κύκλο συσσώρευσης. Πράγµατι, ο στόχος του κ.Στουρνάρα είναι η «ανάπτυξη». Μόνο που µε τη λέξη αυτή εννοείτην αύξηση των κερδών των λίγων συνδαιτυµόνων του (γι’ αυ-τό θα φροντίσει να µειώσει και τη φορολογία τους άµεσα, όπωςµας ενηµέρωσε περιχαρής το βράδυ της Τετάρτης), την κατα-στροφή των µικροαστικών στρωµάτων και την εξαθλίωση των ερ-γαζοµένων-ανέργων.

Μέσα στο γενικό αυτό πλαίσιο έχει ειδικό ενδιαφέρον να εξε-τάσουµε και τη στόχευση του ελληνικού τραπεζικού κεφαλαίου,το οποίο όλο το προηγούµενο διάστηµα κουνούσε το δάχτυλοαπειλητικά στον κόσµο της εργασίας και του υπενθύµιζε συνε-χώς, µέσω των φερέφωνών του, το «πατριωτικό» καθήκον νααποδεχθεί την εξαθλίωσή του για τη «σωτηρία της πατρίδας».Τώρα όµως µια ήπια αναδιάρθρωση ακουµπά και τους τραπεζί-τες, και ο υπουργός µε περισσή θεατρικότητα τους ζητά να δεί-ξουν κι αυτοί την εθνικοφροσύνη τους.


97

Οι τραπεζίτες φέρονται αίφνης να θυµήθηκαν ότι υπάρχουντάξεις και συµφέροντα, ή τουλάχιστον ότι τα συµφέροντα τωνίδιων είναι (λίγο) πάνω από το «εθνικό». Έτσι, ως αντάλλαγµα γιατις απώλειές τους από το νέο «κούρεµα» ζητούν την αποµείω-ση του κόστους κεφαλαιοποίησης. Ζητούν δηλαδή να µεταφερ-θεί αλλού το κόστος, να «κατανεµηθούν δίκαια τα βάρη», όπωςγράφεται και στην απόφαση του Eurogroup.

Κάποιοι καχύποπτοι διαδίδουν σενάρια σύµφωνα µε τα οποίαο πατριώτης υπουργός θα κατανοήσει τους οµοτράπεζούς τουτραπεζίτες και εµπρός στον κίνδυνο «της εφιαλτικής κρατικοποί-ησης του τραπεζικού συστήµατος» θα οµονοήσει µαζί τους. Έτσι,σε λίγους µήνες θα ανακαλυφθεί ότι χρειάζεται τελικά επιπλέονκεφάλαιο για την ανακεφαλαιοποίηση και µε ειλικρινή θλίψη θαανακοινωθεί ότι αυτό, για τελευταία φορά βέβαια, θα βρεθεί απόπερικοπές µισθών και συντάξεων και από υψηλότερη φορολογίατων χαµηλών εισοδηµάτων.


98

20ΜΕΤΡΑ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ25

Ενώ οι εκπρόσωποι της ελληνικής κυβέρνησης επέχαιραν γιατην έγκριση των δόσεων από το Eurogroup, ο διευθυντής τουΤµήµατος Εξωτερικών Υποθέσεων του ∆ΝΤ Τζέρι Ράις, απα-ντώντας σε σχετική ερώτηση δηµοσιογράφου κατά τη διάρκειασυνέντευξης Τύπου στην Ουάσιγκτον, την Πέµπτη 13.12.2012,δήλωσε: «Οι Ευρωπαίοι εταίροι της Ελλάδας δεσµεύτηκαν ότιθα βρουν τρόπο να ανταποκριθούν στα συµφωνηθέντα στοEurogroup και να εξασφαλίσουν ότι η χρηµατοδότηση της χώ-ρας θα παραµείνει επαρκής και το χρέος θα διατηρηθεί σε βιώ-σιµη πορεία. Αυτό περιλαµβάνει τους στόχους 124% του ΑΕΠτο 2020 και σηµαντικά κάτω του 110% µέχρι το 2022. [...] Η Ελ-λάδα και οι άλλες χώρες της Ευρωζώνης είναι έτοιµες να πά-ρουν επιπρόσθετα µέτρα, αν χρειαστεί, ώστε να εξασφαλιστείη επιτυχία αυτού του στόχου». Ο δηµοσιογράφος επιµένει: «[...]Απαιτεί το ∆ΝΤ µια νέα αναθεώρηση του προγράµµατος;» καιο κ. Ράις διευκρινίζει: «Αυτό που συνιστάται είναι να πάρει το ∆ι-οικητικό Συµβούλιο µια απόφαση σχετικά µε την ολοκλήρωσητης πρώτης αναθεώρησης του τρέχοντος προγράµµατος». Ο δη-µοσιογράφος ερωτά και πάλι: «Ιούνιο ή Σεπτέµβριο;» αλλά δεν

99

25. Αυγή, 16.12.2012.

λαµβάνει σαφή απάντηση: «Πρόκειται για την πρώτη αναθεώ-ρηση του τρέχοντος προγράµµατος».

Η συζήτηση αυτή αποκαλύπτει τη στρατηγική διαχείρισης τηςκρίσης από τις κυρίαρχες τάξεις και τους διεθνείς οργανισµούς:οι «εταίροι» (και οι διεθνείς οργανισµοί) «δεσµεύονται» να παίρ-νουν διαρκώς όσα µέτρα χρειάζονται για να συντηρείται η «υπό-σχεση» ότι κάποτε στο µέλλον το δηµόσιο χρέος της χώρας θαγίνει βιώσιµο. Και η «χώρα» (δηλαδή η νεοφιλελεύθερη κυ-βέρνηση που εκπροσωπεί τα συµφέροντα των κυρίαρχων τά-ξεων και των διαπλεκόµενων µαζί τους ανώτατων διοικητικώνελίτ) παίρνει διαρκώς µέτρα που αυξάνουν το χρέος (ως ποσο-στό του ΑΕΠ).

∆ιότι η πολιτική της είναι η αύξηση της εκµετάλλευσης τηςεργασίας και η συγκέντρωση πλούτου και εξουσίας σε λίγα χέ-ρια. Αύξηση της εκµετάλλευσης της εργασίας πολύ απλά ση-µαίνει νοµοθετική παρέµβαση για τη µείωση του κατώτατου µι-σθού, που θα επιταχύνει την αυτοφυή διαδικασία περιστολήςόλων των χαµηλών και µεσαίων µισθολογικών βαθµίδων, µισθοίτελικά που αποκτούν το χαρακτήρα επιδόµατος επιβίωσης, νο-µοθετική παρέµβαση για κατάργηση της κοινωνικής προστασίας,υποχρηµατοδότηση και αποδόµηση του δηµόσιου συστήµατοςυγείας και παιδείας, συρρίκνωση των δηµόσιων εσόδων µέσααπό τη διαρκή φορολογική ελάφρυνση των υψηλών εισοδηµά-των και των κερδών, συνέχιση της ανοχής απέναντι στη φορο-διαφυγή, «προσπάθεια» αντιστάθµισης των δηµόσιων εσόδωνπου χάνονται από την υποφορολόγηση του πλούτου (και τη φο-ροδιαφυγή) µε την υπερφορολόγηση της φτώχειας, αύξηση τωντιµολογίων (και των κερδών) των ∆ΕΚΟ για να γίνουν ελκυστι-κές στους «επενδυτές» που θα τις αγοράσουν κοψοχρονιά, ιδιω-τικοποίηση του κάθε δηµόσιου αγαθού. Με πρόσχηµα την πραγ-µατική βαθιά κρίση του καπιταλισµού, οι κυρίαρχες τάξεις, διά


100

των κυβερνήσεων που εκφράζουν τα συµφέροντά τους, παίρ-νουν εποµένως «όλα τα απαραίτητα µέτρα» προκειµένου έναόλο και µεγαλύτερο µερίδιο από το καθαρό προϊόν που παρά-γεται ετησίως από την οικονοµία να κατευθύνεται στις «τσέπες»του «παραγωγικού συντελεστή κεφάλαιο», δηλαδή των κυρίαρ-χων καπιταλιστικών τάξεων. Βαθαίνουν έτσι την κρίση, πυροδο-τούν τη «δηµιουργική καταστροφή»: δηµιουργική για τα κέρδη,καταστροφική για τις ζωές «των άλλων», δηλαδή της µεγάληςπλειονότητας της κοινωνίας.

Έτσι, η πολιτική αυτή, της βίαιης αναδιανοµής εισοδήµατος καιεξουσίας υπέρ του κεφαλαίου, είναι αναγκαστικά πολιτική µείω-σης του ΑΕΠ (συρρίκνωση της ζήτησης, ύφεση και ανεργία) καισυνεπώς επιδείνωσης του «κρίσιµου» δείκτη Χρέος/ΑΕΠ. Η «ανά-πτυξη» τελικά θα υπάρξει µόνον όταν οι «επενδυτές» πειστούν ότιο «συντελεστής εργασία» έχει γίνει τόσο «φτηνός» αλλά και τό-σο πειθήνιος που «αξίζει να ρισκάρουν» τα χρήµατά τους.

Έχει αυτή η πορεία τέλος;Από µόνη της δεν έχει τέλος! Είναι µια αυτοτροφοδοτούµε-

νη διαδικασία συνεχούς συρρίκνωσης των ιστορικά διαµορφω-µένων αναγκών της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών τά-ξεων, µια διαδικασία διαρκούς αποδόµησης του «ευρωπαϊκούµοντέλου», η σύγκλιση µε το «µοντέλο» των ασιατικών καπιτα-λισµών.

Η πορεία αυτή απλώς ανατρέπεται µε την παρέµβαση των λαϊ-κών τάξεων, µε το δυνάµωµα των κινηµάτων, µε την κυβέρνη-ση της Αριστεράς που έρχεται.


101

21ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΤΟΥ EUROGROUP ΣΕ ΚΥΠΡΟ, ΕΛΛΑ∆Α ΚΑΙ EΥΡΩΖΩΝΗ26

Η απόφαση του Eurogroup για την Κύπρο είναι, χωρίς καµιάυπερβολή, τραγική. Μπορεί να διασώθηκαν οι καταθέσεις κά-τω των εκατό χιλιάδων και να απέφυγαν, προς το παρόν, το «κού-ρεµα» οι συνεταιριστικές και γενικά οι µικρές τράπεζες, χάρη στο«όχι» που αντέταξε ο κυπριακός λαός στο νεοφιλελεύθερο Ανα-στασιάδη, αλλά αυτό δεν αρκεί για να µην επέλθει η καταστρο-φή. Το κούρεµα για ποσά πάνω από εκατό χιλιάδες αφορά σε ση-µαντικό βαθµό καταθέσεις ασφαλιστικών ταµείων και κοινωφε-λών οργανισµών, αλλά και κεφάλαιο που χρησιµοποιούν µικρέςκαι µεσαίες επιχειρήσεις για να εξυπηρετήσουν τις καθηµερινέςτους ανάγκες. Η απώλεια µέρους αυτού του κεφαλαίου λοιπόνθα αναγκάσει κάποιες από αυτές να περιορίσουν ή και να τερ-µατίσουν τη λειτουργία τους, λόγω και της χρηµατοπιστωτικήςασφυξίας που δηµιουργεί όλη αυτή η κατάσταση. Αυτή η εξέλιξηθα έχει ως αποτέλεσµα την αύξηση της ανεργίας, τη µείωση τηςζήτησης, δηλαδή την ταχύτατη εξέλιξη του καθοδικού σπιράλ τηςύφεσης. Η Κύπρος θα ζήσει συµπυκνωµένα µέσα στους επόµε-νους µήνες ό,τι ζει η Ελλάδα τα τρία τελευταία χρόνια.

102

26. Αυγή, 31.3.2013.

Οι επιπτώσεις όµως της απόφασης δεν θα µείνουν στην Κύ-προ. Ήδη τα ελληνικά spreads ανέβηκαν, το χρηµατιστήριο πέ-φτει, η ανησυχία µεγαλώνει, και δεν αποκλείεται, αν η κρίσηοξυνθεί σε κάποια χώρα, να µετατραπεί σε πανικό. Οι δηλώσειςτου επικεφαλής του Eurogroup περί τροποποίησης της ασκού-µενης πολιτικής («επίλυση κάθε προβλήµατος µε ίδια µέσα» αντίγια «διάσωση», «bail-in» αντί για «bail-out») θα επανακαθορί-σουν αναγκαστικά το ύψος της ανακεφαλαιοποίησης των τραπε-ζών. Αν µάλιστα για την ανακεφαλαιοποίηση δεν επαρκούν τα κε-φάλαια που έχουν διατεθεί, το αποτέλεσµα πλέον µπορεί να εί-ναι να συµπεριληφθούν και οι καταθέσεις στο bail-in. Η κατά-σταση δυστυχώς εξελίσσεται µε ραγδαίους ρυθµούς και είναι πο-λύ δύσκολο να προβλεφθεί η έκταση της ζηµιάς που θα προ-κληθεί για την Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη.

Η πιθανότητα ενός bail-in αναγκάζει πολλούς καταθέτες ήοµολογιούχους να µεταφέρουν το κεφάλαιό τους από τις τράπε-ζες που θεωρούνται υποψήφιες να µπουν σε αυτή τη διαδικα-σία προς πιο «ασφαλείς», υποτίθεται, προορισµούς, κυρίωςεκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτή η κίνηση όµως θα έχει ως απο-τέλεσµα αναγκαστικά την αύξηση των επισφαλειών αρχικά για τιςτράπεζες του ευρωπαϊκού «Νότου», γεγονός που µπορεί µεσο-πρόθεσµα να πιέσει και τις τράπεζες του «Βορρά», µε αποτέλε-σµα µείωση των κερδών του τραπεζικού τοµέα και ανάγκη για νέες «διασώσεις». Σε κάθε περίπτωση έχουµε µπει σε ένα φαύ-λο κύκλο.

Οι νεοφιλελεύθερες καπιταλιστικές ελίτ που έχουν την εξου-σία δεν νοιάζονται όµως για την κοινωνική συνοχή ούτε στην Ελ-λάδα, αλλά ούτε και στις χώρες του «Βορρά». Νοιάζονται µόνογια την πειθάρχηση και καταστολή των εργατικών τάξεων. Η από-φαση για µεταστροφή της στρατηγικής από το bail-out στο bail-inδιαλύει κάθε επίφαση αλληλεγγύης στην Eυρωζώνη, ενώ από


103

την άλλη δεν θωρακίζει τις οικονοµίες της Γερµανίας και των άλ-λων κρατών του λεγόµενου ευρωπαϊκού «Βορρά». Σε µια πλή-ρως χρηµατιστικοποιηµένη νοµισµατική περιοχή, η κρίση επηρε-άζει πολύ γρήγορα όλους τους συµµετέχοντες. Έτσι, για πρώτηφορά από το 2009, η Γερµανία είχε αρνητικό ρυθµό µεγέθυνσηςστο τέλος του 2012 και, σύµφωνα µε δηµοσίευµα του Bloombergστις 28/3, η ανεργία στη χώρα αυξήθηκε (ενώ περίµεναν να µει-ωθεί) τον Μάρτιο του 2013.

∆υστυχώς η αντίθεση ανάµεσα στη νεοφιλελεύθερη στρατη-γική του κεφαλαίου και στη στρατηγική κοινωνικού µετασχηµατι-σµού υπέρ της εργατικής τάξης που πρέπει να ακολουθήσει ηΑριστερά µεταφράζεται από πολλούς ως αντίθεση ανάµεσα στηνΕλλάδα (ή την Κύπρο) και στη Γερµανία, ή ανάµεσα στο «Νότο»και στο «Βορρά». Η αντίληψη αυτή απαιτεί την «αποδέσµευση»του «Νότου» από το «ζυγό» του «Βορρά». Όµως µια κυβέρνη-ση Ραχόι σε µια Ισπανία που θα είχε επιστρέψει στην πεσέτα θασήµαινε άραγε βελτίωση της θέσης της εργατικής τάξης στη χώ-ρα αυτή; Κι αν την ίδια «λύση» ακολουθούσε η Ιρλανδία και οιυπόλοιπες χώρες του «Νότου»; Το ευρωπαϊκό τοπίο θα άλλαζεσίγουρα, αλλά οι εργατικές τάξεις θα ανταγωνίζονταν ακόµη πιοέντονα για το ποια θα έχει το... χαµηλότερο µισθό.


104

22Η «ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΤΩΝ ΜΝΗΜΟΝΊΩΝ ΚΑΙ Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΡΙΖΑ27

Η υπόθεση της Μανωλάδας έκανε ορατό το «βαθύ θεµέλιο» τωνκοινωνικών δυνάµεων που στηρίζουν τα µνηµόνια. Οι άθλιεςσυνθήκες εργασίας των µεταναστών, ο περιορισµός τους σεελεγχόµενες από τους εργοδότες περιοχές-φυλακές ήταν ήδηγνωστές από το 2008. Το ελληνικό κράτος δεν έκανε απλώς ταστραβά µάτια στην υπόθεση αυτή, ούτε είναι ζήτηµα αδυναµίαςτου κρατικού µηχανισµού. Αντίθετα, είναι πολιτική όλων των κυ-βερνήσεων η στήριξη της απάνθρωπης εκµετάλλευσης δουλο-κτητικού τύπου. Οι δηλώσεις, το 2011, του τότε πρωθυπουργούΓ. Παπανδρέου για το «θαύµα της Μανωλάδας» επισφράγισαντην κατεύθυνση που προδιαγραφόταν για τη ζωή µεγάλης µερί-δας των εργαζόµενων τάξεων σ’ αυτή τη χώρα. Οι έπαινοι τουεπίδοξου, ακόµη τότε, πρωθυπουργού Σαµαρά για την Ινδία καιτην Κίνα συµπλήρωναν την εικόνα.

Η στρατηγική αυτή στα πρώτα της βήµατα οργανώθηκε στηβάση του εθνικού διαχωρισµού του κόσµου της εργασίας, αλλάκαι του ηλικιακού διαχωρισµού (συνεχώς µικρότεροι µισθοί καιεπιδόµατα για τους νέους). Ολόκληρο το πολιτικό σύστηµα πουστήριξε τη νεοφιλελεύθερη αναδιάρθρωση των δεκαετιών 1990

105

27. Αυγή, 31.3.2013.

και 2000 στηρίζει τώρα την απόλυτη εξαθλίωση της εργασίας ωςµονόδροµο για την «ανάπτυξη». Η ανασφάλιστη εργασία βρί-σκεται στο 40%, η επίσηµη ανεργία κοντά στο 28%.

Αν όµως αυτός είναι ο µνηµονιακός «µονόδροµος», υπάρ-χει στην πραγµατικότητα άλλος δρόµος; Σήµερα κυριαρχεί η άπο-ψη ότι µε τις πολιτικές του µνηµονίου καταστρέφεται η «οικονο-µία». ∆ύο πράγµατα είναι απαραίτητο να γίνουν κατανοητά. Πρώ-τον, η καταστροφή παραγωγικών δυνάµεων είναι µέσο αναγέν-νησης του καπιταλισµού: καταστροφή κυρίως εργασίας (ανεργία)αλλά και κεφαλαίου (αργούν παραγωγικό δυναµικό). ∆εύτερον,αυτή η καταστροφή γίνεται µέσα από την αναδιανοµή πλούτου καιισχύος υπέρ του µεγάλου κεφαλαίου.

Η υιοθέτηση της γραµµής περί «καταστροφής της οικονο-µίας», που δεν λαµβάνει υπόψη της το βασικό στοιχείο της ανα-διανοµής, οδηγεί αναπόφευκτα σε µια ταξικά ουδέτερη, αγχω-µένη φιλολογία γύρω από την «ανάπτυξη». Το κοινωνικό ζήτηµαµεταφράζεται σε τεχνικό ζήτηµα: Πώς θα πάρει µπροστά η οικο-νοµία;

Αυτή η διολίσθηση έχει ολέθριες συνέπειες. Αντί για την κοι-νωνική ανασυγκρότηση µε κριτήριο τις κοινωνικές ανάγκες καιτα συµφέροντα των δυνάµεων της εργασίας (δηλαδή σε ρήξη µετα συµφέροντα της ολιγαρχίας), αναζητούνται «τεχνικές» απα-ντήσεις σε προβλήµατα που ορίζονται αποκλειστικά στο πεδίο τουαντιπάλου. Για παράδειγµα: Πώς θα γίνει η Ελλάδα εξαγωγικήχώρα; Στο πλαίσιο αυτό, φαντάζει «αριστερή απάντηση» η «νο-µισµατική λύση»: έξοδος από την ευρωζώνη και υποτίµηση τιµώνκαι εισοδηµάτων διά της διολίσθησης του νέου νοµίσµατος!

Μπαίνει σε δεύτερη µοίρα το πώς θα χάσει τα προνόµιά τηςκαι θα ανατραπεί η ολιγαρχία, πώς θα ανοίξει ο δρόµος για τηνεξουσία των εργαζοµένων. Η «ανθρώπινη ανάπτυξη» (δηλαδή ηβελτίωση των όρων διαβίωσης της κοινωνικής πλειοψηφίας) ξε-


106

χνιέται στο όνοµα της υποτιθέµενης «ανταγωνιστικότητας», κιας σηµαίνει αυτό περαιτέρω υποτίµηση της τιµής της εργασιακήςδύναµης.

Περαιτέρω υποτίµηση της τιµής της εργασιακής δύναµης ση-µαίνει όµως ανάπτυξη των κερδών σε βάρος των όρων διαβίω-σης των εργαζόµενων τάξεων, επιδείνωση της ζωής της κοινω-νικής πλειοψηφίας, ανεξάρτητα από το αν το νόµισµα είναι το δο-λάριο, το ευρώ ή το εσκούδο!

Απέναντι στη ζοφερή προοπτική της συνεχούς υποτίµησης τηςτιµής της εργασιακής δύναµης, ο ΣΥΡΙΖΑ προτείνει τη µόνη κοι-νωνικά προσανατολισµένη πολιτική πρόταση: την αναδιανοµήπλούτου και ισχύος προς όφελος της εργασίας, την ανατροπή τουνεοφιλελευθερισµού. Προτάσσει την άµεση κατάργηση της λιτό-τητας και των µνηµονίων, τη συµµαχία της κυβέρνησης της Αρι-στεράς µε τις εργατικές τάξεις στην Ευρώπη, τον πόλεµο ενάντιαστα νεοφιλελεύθερα κέντρα εξουσίας.

Η µάχη θα είναι δύσκολη και για να κερδηθεί πρέπει να εξα-σφαλίσουµε την ενεργό συµµετοχή του κόσµου της εργασίαςστο µετασχηµατισµό της οικονοµίας και των θεσµών του κρά-τους, της καθηµερινής ζωής γενικότερα. Πολύ πέρα από µια µά-χη µεταξύ κυβερνήσεων, θα είναι η µάχη του κόσµου της ερ-γασίας σε ολόκληρη την Ευρώπη ενάντια στο σκοτεινό µέλλονπου του έχουν ετοιµάσει. Θα είναι µια µάχη πολιτική. Η απά-ντηση του ΣΥΡΙΖΑ προϋποθέτει την κυριαρχία της πολιτικής πά-νω στην οικονοµία.


107

23ΤΟ ΑΚΕΛ ΖΗΤΑΕΙ... ΘΥΣΙΕΣ28

«Αυτή η λύση [σσ: της εξόδου από το ευρώ] είναι µιαεπίσης επώδυνη επιλογή. Οι αναµενόµενες συνέπειέςτης δηµιουργούν την ανάγκη µέγιστης λαϊκής στήριξηςκαι απαιτούν θυσίες».

Θέση 6 της απόφασης της ΚΕ του ΑΚΕΛ, 29.4.2013

Η Κεντρική Επιτροπή του ΑΚΕΛ αποφάσισε προχθές να προτείνειτην έξοδο της Κύπρου από το ευρώ. Οι συντάκτες του µονοσέ-λιδου κειµένου της απόφασης επαναλαµβάνουν τρεις (!) φορέςότι η απόφαση αυτή είναι αποτέλεσµα «επιστηµονικής µελέτης».∆εν ανακοινώνουν όµως τα επιχειρήµατα αυτής της µελέτης.

Οι εργαζόµενες και λαϊκές τάξεις στην Κύπρο, που αγωνιούνγια το µέλλον τους, διαβάζουν ότι η εναλλακτική λύση που τουςπροτείνει το κόµµα τους είναι και πάλι... θυσίες. Ποια είναι λοι-πόν η διαφορά της τωρινής πολιτικής του ΑΚΕΛ από την πολιτι-κή του κάθε µνηµονιακού Αναστασιάδη; Οι εργαζόµενοι καιάνεργοι της Κύπρου δεν µπορούν να βρουν την απάντηση σ’ αυ-τό το ερώτηµα διαβάζοντας τη συνέχεια της απόφασης της ΚΕ.∆ιαβάζουν ότι η στρατηγική αυτή είναι «σοβαρή», ότι δίνει προ-οπτική «ανάπτυξης» σε ένα άδηλο µέλλον. Η «ανάπτυξη» πα-ρουσιάζεται ως κάτι ουδέτερα καλό. Τα ερωτήµατα των εργα-

108

28. Αυγή, 5.5.2013.

ζοµένων και των ανέργων σχετικά µε τον µισθό τους, τις θέσειςεργασίας τους, τη συνοχή της κυπριακής κοινωνίας µένουν ανα-πάντητα. Εκείνο που προέχει για την ΚΕ είναι να διαπραγµατευ-θεί η Κύπρος µε την Ευρωπαϊκή Ένωση για µια «συντεταγµένηέξοδο».

Ποιο είναι το επίδικο αυτής της διαπραγµάτευσης; Πρέπει νασταµατήσει η λιτότητα; Πρέπει να ακολουθείται πολιτική για το ξε-πέρασµα της κρίσης υπέρ του κόσµου της εργασίας και σε βάροςτου κεφαλαίου και όλων όσοι κερδοσκόπησαν εκµεταλλευόµε-νοι το off-shore καθεστώς και την ανύπαρκτη φορολογία του µε-γάλου πλούτου; Καµία απάντηση από το ΑΚΕΛ.

∆υστυχώς η ανακοίνωση της ΚΕ του ΑΚΕΛ δείχνει δύο πράγ-µατα. Το ένα είναι ότι το κόµµα, ακριβώς λόγω της διαχρονικήςτου στάσης σχετικά µε τα επίδικα που αναφέραµε, βρίσκεται σεδυσχερή θέση. Αυτό όµως είναι το έλασσον ζήτηµα. Το µείζον εί-ναι ότι το ΑΚΕΛ δεν δείχνει τη διάθεση να αντιπαρατεθεί ουσια-στικά στο νεοφιλελευθερισµό.

Η πρόταση για έξοδο από το ευρώ αυτή καθαυτή σηµαίνει ότιπροσδοκάται η αναβάθµιση της ανταγωνιστικής θέσης του κυ-πριακού κεφαλαίου µέσω της υποτίµησης του νοµίσµατος. Ηυποτίµηση του νοµίσµατος, όπως πολλές φορές έχω εξηγήσει,είναι ταυτόχρονα υποτίµηση της τιµής της εργασιακής δύναµης.Το καλάθι των προϊόντων που χρειάζεται η εργαζόµενη για ναζήσει, ο µισθός της, θα µειωθεί µέσω της νοµισµατικής υποτί-µησης. Θα ακριβύνουν γι’ αυτήν και τα εισαγόµενα προϊόντα (θαγίνουν απλησίαστα) και τα εγχώρια, λόγω του ότι τα ενδιάµεσακεφαλαιουχικά αγαθά που απαιτούνται για την παραγωγή τωνεγχώριων προϊόντων είναι επίσης εισαγόµενα. Αυτή η υποτίµη-ση µισθού που συνεπάγεται η νοµισµατική υποτίµηση θα έρθεινα προστεθεί στην ήδη υπάρχουσα υποτίµηση λόγω των µνη-µονίων.


109

Ταυτόχρονα τα ιδιωτικά χρέη θα εκτοξευθούν, µε αποτέλεσµαµεγάλο αριθµό χρεοκοπιών µικροµεσαίων επιχειρήσεων. Από τηνοµισµατική υποτίµηση θα κερδίσουν άµεσα µόνο ορισµένες µε-ρίδες του κεφαλαίου. Από τους εργαζοµένους ζητούνται και πά-λι θυσίες, και άλλες θυσίες στο όνοµα της «εθνικής ενότητας»και µε καρότο µια «ανάπτυξη» που µπορεί να έρθει (αλλά µπορείκαι όχι) µετά από αρκετά χρόνια.

Το ΑΚΕΛ και κάθε κόµµα της Αριστεράς στην Ευρώπη έχειδύο δρόµους να επιλέξει: ή να ευνοήσει την εθνικοποίηση τουανταγωνισµού ανάµεσα στις κοινωνικές τάξεις για το ποιος θαπληρώσει την κρίση, ή να υπερασπιστεί τα συµφέροντα των ερ-γαζοµένων σε συµµαχία µε τους εργαζόµενους στις άλλες χώ-ρες της ΕΕ ενάντια στο νεοφιλελευθερισµό. Στον ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜέχουµε αποφασίσει τι θέλουµε.


110

24Η ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ∆ΕΝ ΗΘΕΛΕ ΝΑ ΠΕΙ «ΟΧΙ!»29

Η συµφωνία του Eurogroup οδηγεί στη διάσωση ή την κατα-στροφή της κυπριακής οικονοµίας; Υπήρχε περιθώριο διαπραγ-µάτευσης εκτός τρόικας;∆εν κοµίζω γλαύκα εις Αθήνας λέγοντας ότι πρόκειται για µια µε-γάλη καταστροφή. Εννοείται ότι υπήρχε περιθώριο διαπραγµά-τευσης µε τους δανειστές. Λόγω του µεγέθους και της σοβαρό-τητας της κρίσης, έπρεπε να συγκληθεί έκτακτη σύνοδος κορυ-φής κατά κοινή απαίτηση Κύπρου και Ελλάδας. Εκεί θα ετίθε-ντο τα ζητήµατα µε άλλους όρους. Αλλά οι νεοφιλελεύθεροι συ-νεργάτες της τρόικα σε Αθήνα και Λευκωσία δεν έχουν καµίαδιάθεση να διαπραγµατευτούν τίποτα.

Οι αποφάσεις του Eurogroup για την Κύπρο ήταν ένα πείραµα γιατο ευρώ και την ΕΕ;Αρχίζει να διαφαίνεται, λόγω της εξωφρενικής αρχικής απόφα-σης για κούρεµα των µικροκαταθετών και των δηλώσεων τουεπικεφαλής του Eurogroup αλλά και άλλων στη συνέχεια, ότιµάλλον πρόκειται για µια στρατηγική απόφαση των νεοφιλελεύ-

111

29. Συνέντευξη στο Koolnews.gr

θερων κέντρων εξουσίας να διαχειριστούν από δω και πέρα τηνκρίση µε τη µέθοδο του «bail-in», που σηµαίνει, µεταξύ άλλων,και κούρεµα καταθέσεων. Θα το δούµε σύντοµα στην πράξη.

Μπορούσε η κυπριακή κυβέρνηση να επιµείνει στο αρχικό «όχι»;Προφανώς και µπορούσε. Αλλά όπως ανέφερα και πριν, δενήθελε, δεν είχε καµία διάθεση να πει το όχι, άλλωστε το είπε µε-τά την πρώτη απόφαση, πιεζόµενη από τον κυπριακό λαό.

Πώς κρίνετε τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης στο θέµα τηςΚύπρου; Μπορούσε να πράξει διαφορετικά;Ήταν απαράδεκτη αλλά και αναµενόµενη. Όταν είσαι νεοφιλε-λεύθερος, δεν σκέφτεσαι την κοινωνία αλλά την εξυπηρέτησητου µεγάλου κεφαλαίου. Η άρνηση της κυβέρνησης να συνδρά-µει για να δοθεί χρόνος στη διαπραγµάτευση είναι χαρακτηριστι-κή. Αλλά και η κυπριακή κυβέρνηση δεν πίεσε καθόλου προς αυ-τή την κατεύθυνση.

Πώς σχολιάζετε τις εξελίξεις στις ελληνικές τράπεζες;Εξαιρετικά προβληµατικές. Από πού κι ως πού έχει αναδειχθείη τράπεζα Πειραιώς σε κεντρικό πυλώνα του τραπεζικού συστή-µατος; Πού είναι οι κατάλληλοι δηµόσιοι θεσµοί και τα χρηµα-τοδοτικά εργαλεία που θα παίξουν ρόλο στην ανάκαµψη της κοι-νωνίας και της οικονοµίας;

Σας κατηγορούν ότι «αρραβωνιαστήκατε» µε το κόµµα των Ανε-ξάρτητων Ελλήνων. Υπάρχει η δυνατότητα συνεργασίας των δυοκοµµάτων;∆εν έχουν τι άλλο να πουν. Η συµφωνία µε τους ΑΝΕΛ αφοράένα συγκεκριµένο ζήτηµα. Μακάρι να είχε η υποτίθεται αριστερή∆ΗΜΑΡ τη στάση των ΑΝΕΛ στο θέµα της Κύπρου. Αλλά οι προ-


112

σκυνητές των µνηµονίων δεν έχουν καµία άλλη κριτική να κά-νουν στον ΣΥΡΙΖΑ.

Σε ενδεχόµενο κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, πώς θα ακυρώσετε το µνη-µόνιο; Θα µειώσετε το δηµόσιο τοµέα;Θα καταθέσουµε αµέσως νόµους µε τους οποίους θα καταρ-γούµε τους νόµους που επιβάλλουν την καταστροφική πολιτι-κή υποτίµησης της εργασιακής δύναµης και κατάργησης του κοι-νωνικού κράτους. Αυτή είναι η κατάργηση του µνηµονίου. Κα-νείς δεν µπορεί να επιβάλει σε ένα κυρίαρχο κράτος πώς θα δια-χειριστεί τα δηµοσιονοµικά του. Υπάρχουν άλλοι τρόποι δηµο-σιονοµικής εξυγίανσης. Για παράδειγµα, η µείωση των υπερ-διογκωµένων κατασταλτικών δυνάµεων, για να έρθω και στοδεύτερο ερώτηµά σας. Τώρα, αν µε ρωτάτε αν θα κλείσουµε νο-σοκοµεία και σχολεία, την ώρα που πολύς κόσµος δεν έχει ού-τε να φάει, η απάντηση µου είναι: µάλλον αστειεύεστε µε κακόχιούµορ!


113

25ΖΗΤΩ ΤΟ ∆ΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ, Η ΦΤΩΧΕΙΑ ΚΑΙ Η ΑΝΕΡΓΙΑ! ΖΉΤΩ!30

Αυτή την εβδοµάδα δηµοσιεύθηκαν τα επίσηµα στοιχεία για τηνπορεία του ελληνικού δηµόσιου χρέους. Ποιο είναι το ποιοτικόσυµπέρασµα από τους αριθµούς; Το χρέος αυξήθηκε τους τε-λευταίους 12 µήνες και παραµένει περίπου το ίδιο σε απόλυτεςτιµές µε το 2010. Λόγω όµως της µείωσης του ΑΕΠ, το κλάσµαπου χρησιµοποιείται ως ποσοτικό µέτρο για να κριθεί αν είναιβιώσιµο το χρέος (χρέος/ΑΕΠ) αυξήθηκε!

Μόλις δηµοσιεύθηκαν τα επίσηµα στοιχεία που αποδεικνύ-ουν ξεκάθαρα ότι οι πολιτικές λιτότητας δεν µειώνουν το δηµό-σιο χρέος, ακολούθησαν αµέσως οι δηλώσεις του κ. Ντέισελ-µπλουµ, σύµφωνα µε τις οποίες «το χρέος ενδεχοµένως θααποµειωθεί το 2014 αν η χώρα τηρήσει τις δεσµεύσεις της». Τιµας λέει δηλαδή η ελληνική κυβέρνηση µέσω του κ. Ντέισελ-µπλουµ; Μας λέει, στα ίσια, ότι η πολιτική της δεν κάνει αυτόπου λέει ότι κάνει. Μας λέει ότι όλη η ρητορική αυτών των τριώνετών περί απεξάρτησης της χώρας από το χρέος είναι ένα θη-ριώδες ψέµα, ότι πρόκειται για µια γκαιµπελική πρακτική. Μαςλέει ότι η πολιτική αυτή έχει σκοπό τη διατήρηση του χρέουςσε υψηλά επίπεδα, για να είναι πολιτικά εξαρτηµένη κάθε κυ-

114

30. Αυγή, 5.5.2013.

βέρνηση από τις αγορές. Μας λέει ότι το υψηλό χρέος τελικά εί-ναι ο στόχος!

Οι κ.κ. Ντέισελµπλουµ, Σαµαράς και Κουβέλης πανηγυρίζουνκαθηµερινά για τις εξελίξεις. Το κεφάλαιο έχει κηρύξει τον πό-λεµο στον κόσµο της εργασίας και η τρόικα εσωτερικού και εξω-τερικού είναι ικανοποιηµένες επειδή ο πόλεµος αυτός πάει καλά.

Ας δούµε πιο προσεκτικά αυτό τον γκαιµπελικό τρόπο µε τονοποίο παρουσιάζουν τις επιτυχίες τους σ’ αυτό τον πόλεµο: µαςλένε ότι όλα πάνε καλά επειδή µείωσαν τις κρατικές δαπάνες,µείωσαν το δηµοσιονοµικό έλλειµµα και βελτίωσαν το ισοζύγιοτρεχουσών συναλλαγών. Πράγµατι, αν τα ασφαλιστικά ταµεία δενπληρώνουν τίποτα σε κανέναν από τον Ιανουάριο, αν οι κατώ-τεροι µισθοί και συντάξεις είναι κάτω από το όριο της φτώχειας,αν το ∆ηµόσιο κηρύσσει στάση πληρωµών σε κάθε προµηθευ-τή του, αν οι άνεργοι χωρίς επίδοµα είναι τετραπλάσιοι από τουςανέργους µε επίδοµα, τότε όλα πάνε καλά για τις κρατικές δα-πάνες και το δηµοσιονοµικό έλλειµµα. Πάνε τόσο καλά ώστε σύ-ντοµα επέρχεται ένα µεγάλο κραχ! Το κραχ αυτό θα χρησιµο-ποιηθεί για να ληφθούν νέα µέτρα.

Μήπως όµως τουλάχιστον «πάµε καλά» στις εξαγωγές; Μή-πως υλοποιείται η νέα µεγάλη ιδέα (του κεφαλαίου), η «εξω-στρέφεια»; Ναι, ο λόγος εξαγωγών/εισαγωγών αυξάνεται, αλλάκυρίως επειδή µειώνονται οι εισαγωγές, επειδή δηλαδή φτώχυ-ναν οι µισθωτοί, οι συνταξιούχοι, οι αυτοαπασχολούµενοι, οιαγρότες – µε άλλα λόγια, όλοι εκείνοι που δεν έχουν εξαγωγικέςεπιχειρήσεις! Αλλά και η µικρή αύξηση των εξαγωγών πού οφεί-λεται; Στο ότι η κατάρρευση της εσωτερικής ζήτησης ωθεί τις (µε-γάλες κυρίως) επιχειρήσεις να στραφούν προς την εξωτερικήαγορά. Όµως, προσοχή, δεν έχει υλοποιηθεί αρκετά το όραµατης «εξωστρέφειας». Μας το υπενθύµισε ο πρώην γενικός, ο κ.Μέργος, ο «λαγός» της κυβερνητικής πολιτικής.


115

Η «λογική» τους είναι απλή: πρέπει να µειωθούν κι άλλο οιµισθοί και οι συντάξεις, να πέσει κι άλλο η εσωτερική ζήτηση,ώστε οι εγχώριοι παραγωγοί (οι καπιταλιστικές επιχειρήσεις) ναστραφούν εντονότερα προς τις αγορές του εξωτερικού. ∆εν µπο-ρούν να ζήσουν οι εργαζόµενοι, λιµοκτονούν κι αυτοκτονούν οιάνεργοι; Κανένα πρόβληµα, όλα πάνε καλά, «γινόµαστε» µε γρή-γορους ρυθµούς «εξωστρεφείς», σύµφωνα µε το όραµα του Σα-µαρά, του Ραχόι, της Μέρκελ...

Ο ΣΥΡΙΖΑ βροντοφωνάζει από την αρχή: η πολιτική αυτή εί-ναι ταξική. Είναι ενάντια στην πλειονότητα της κοινωνίας και υπέρτων λίγων, του µεγάλου κεφαλαίου. Σκοπός τους δεν είναι νααπαλλαγεί το κράτος από το χρέος του, αλλά να απαλλαγεί το µε-γάλο κεφάλαιο από την όποια ελάχιστη υποχρέωση είχε να συ-νεισφέρει στην αναπαραγωγή της κοινωνίας. Σκοπός τους είναινα µην πληρώνουν ασφαλιστικές εισφορές οι εργοδότες, να µει-ωθεί η φορολογία των κερδών, να φορτωθεί ο κόσµος της ερ-γασίας όλα τα δεινά της κρίσης και να κλείσουν οι µικρές επι-χειρήσεις, να συγκεντρωθεί το κεφάλαιο σε λιγότερα χέρια γιανα µπορεί να αξιοποιηθεί καλύτερα.

Γι’ αυτούς δεν υπάρχει εναλλακτική διέξοδος, there is noalternative (TINA). Για τον κόσµο της εργασίας και της ανεργίας,από την άλλη πλευρά, δεν µπορεί να συνεχιστεί αυτός ο δρόµος.Η µετατροπή του εργαζόµενου σε «τοξικοµανή του χρέους»31 εί-ναι αναγκαίο να αναστραφεί άµεσα. Μόνο η πολιτική ανατροπή,η κυβέρνηση της Αριστεράς που θα στηρίζεται από την κοινωνι-κή πλειοψηφία, µπορεί να πετύχει αυτή την αναστροφή.


116

31. Βλ. το άρθρο του Νίκου Καρανίκα στην Αυγή της 23ης Μαΐου 2013:http://www.avgi.gr/www.avgi.gr/article/342966/xreomenoi

26ΕΡΧΕΤΑΙ ΤΣΟΥΝΑΜΙ ΜΕΤΡΩΝ-ΑΠΟΛΥΣΕΩΝ(ΑΛΛΑ ΕΥΤΥΧΩΣ ∆ΕΝ ΘΑ ΛΕΓΟΝΤΑΙ «ΜΝΗΜΟΝΙΟ»!)32

Παρότι το ζήτηµα της ναζιστικής εγκληµατικότητας µονοπώλησεπροσωρινά το ενδιαφέρον της κοινής γνώµης, η οικονοµικήπραγµατικότητα παραµένει αδυσώπητη για την πλειονότητα όσωνκατοικούν σε αυτή τη χώρα. Τα µέτωπα που έχει να αντιµετωπί-σει η κυβέρνηση είναι πολλά και γι’ αυτό το µόνο που προσπαθείνα πετύχει είναι να µη συµπέσουν όλα τα µέτρα που έρχονταιταυτόχρονα.

Στη µέθοδο των «καθυστερήσεων» πρωτοστατεί ο Κ. Μητσο-τάκης, ο οποίος, παρότι είναι ένθερµος οπαδός των απολύσε-ων και της διάλυσης όλων των υπολειµµάτων του κοινωνικούκράτους, κατανοεί ότι το κόστος των µέτρων για την ετοιµόρρο-πη κυβέρνηση θα είναι πολύ µεγάλο. Έτσι, µετά τη διάλυση τωνπανεπιστηµίων που επιχειρούν ο υπουργός και η κυβέρνησή του,καθώς θέτουν σε διαθεσιµότητα περί το 40% των διοικητικώνυπαλλήλων των πανεπιστηµίων την ώρα που αυτά είχαν απολέ-σει περί το 50% των αντίστοιχων θέσεων τα τελευταία χρόνια(!),ο υπουργός θα αναγκαστεί να περιµένει έως το τέλος ∆εκεµ-βρίου για το επόµενο κύµα διαθεσιµότητας. Στο ενδιάµεσο πι-

117

32. Αυγή, 6.8.2013.

θανόν να δηλώνει ότι διαπραγµατεύεται µε την τρόικα µια πα-ράταση δύο ολόκληρων µηνών(!).

Αλλά δεν είναι µόνο η διάλυση των δηµόσιων υπηρεσιών.Παρότι η ελληνική κυβέρνηση δεν ενηµερώνει για τίποτα απόόσα διαµείβονται στις συζητήσεις µε την τρόικα, και ο κ. Στουρ-νάρας «αυτονοµείται» δηλώνοντας ότι «δεν υπάρχει χρηµατοδο-τικό κενό», ταυτόχρονα διαρρέονται «έµµεσα» µια σειρά από µέ-τρα που πρόκειται να έρθουν. Η µέθοδος µε την οποία ανακοι-νώνονται µε πλάγιο τρόπο τα επερχόµενα µέτρα στην επικαιρό-τητα είναι η εξής: οι διαρροές δεν αφορούν τα µέτρα καθαυτά,αλλά τις αιτίες που αναγκαστικά θα τα προκαλέσουν. Η πραγµα-τικότητα αντιστρέφεται, καθώς οι αιτίες όχι µόνο αποσυνδέονταιαπό τη µνηµονιακή πολιτική, αλλά θεωρείται ότι προέρχονται απότη µη εφαρµογή της µνηµονιακής πολιτικής.

Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η επερχόµενη κρίσητων ασφαλιστικών ταµείων. Η κυβέρνηση παριστάνει ότι η κα-τάρρευση των ασφαλιστικών ταµείων δεν οφείλεται στην πολιτι-κή της, που έχει προκαλέσει την ανεργία, την αδυναµία της πλει-ονότητας των αυτοαπασχολούµενων να καλύψουν τις ασφαλι-στικές τους υποχρεώσεις (ο ΟΑΕΕ υπολογίζεται ότι θα έχει έλ-λειµµα 800 εκατοµµυρίων µέσα στο 2014) και τη διαφυγή εσό-δων από τη µη καταβολή ασφαλιστικών εισφορών από κερδο-φόρες επιχειρήσεις. Αντί να προσπαθήσει να βρει µια βιώσιµηλύση, µειώνει ακόµη περισσότερο τις εργοδοτικές εισφορές(!)και παρουσιάζει ως φυσική αναγκαιότητα την περικοπή 1-1,5 δι-σεκατοµµυρίου επιπλέον από τις δαπάνες υγείας, συντάξεων καιεφάπαξ!

Άλλο παράδειγµα είναι η υστέρηση των εσόδων. Παρά το γε-γονός ότι το κράτος έχει εξαπλασιάσει τα (υπολογιζόµενα) έσοδάτου από φόρους ακίνητης περιουσίας µέσα σε 3 χρόνια(!), ετοι-µάζεται νέα αύξηση της φορολογίας σε µικρή και µεσαία ακίνητη


118

περιουσία, η οποία θα συνδυάζεται µε ελάφρυνση της φορολό-γησης των µεγάλων περιουσιών. Επίσης, µόνο κλαυσίγελο προ-καλεί το εύρηµα της παραχώρησης ακινήτων στο δηµόσιο γιαεξόφληση χρεών, χωρίς να επιστρέφεται η όποια υπερβάλλουσααξία. Ταυτόχρονα υπολογίζεται αύξηση των φορολογικών εσό-δων περί το 1,5 δισεκατοµµύριο, το οποίο όµως δεν θα προέλ-θει από τα κέρδη και τα πολύ υψηλά εισοδήµατα, αλλά και πάλιαπό τους µισθωτούς, τους συνταξιούχους, τους ελεύθερουςεπαγγελµατίες. Αν προσθέσουµε άλλο 1 δισεκατοµµύριο περί-που περικοπών που συζητείται για τους τοµείς παιδείας και άµυ-νας, ολοκληρώνουµε την εικόνα της υποβάθµισης του ελληνικούκοινωνικού κράτους σε τριτοκοσµικά επίπεδα.

Αλλά, προς Θεού! ∆εν πρέπει να λέµε ότι έρχονται νέα µέ-τρα. Μη χαλάµε και την εικόνα της χώρας µας...


119

27Ο ΚΟΜΠΟΣ ΣΤΟ ΧΤΕΝΙ ΚΑΙ Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ33

Σήµερα, δεκατέσσερις µήνες µετά τις εκλογές του Ιουνίου 2012,βρισκόµαστε σε ένα (ακόµη) σηµείο καµπής. Μπορούµε να χω-ρίσουµε το µετεκλογικό διάστηµα σε τρία µέρη. Μέχρι τον Νο-έµβριο του 2012 η κυβέρνηση δεν είχε σταθεροποιηθεί ακόµη,καθώς δεν ήταν σαφές τι θα γινόταν µε το δηµόσιο χρέος, πουαπό τότε ήταν δεδοµένη η µη βιωσιµότητά του. Η απόφαση-συµ-βιβασµός µεταξύ ΕΕ-ΕΚΤ και ∆ΝΤ δεν έλυσε βέβαια το πρόβλη-µα του χρέους – αντίθετα, όπως έχουµε εξηγήσει αναλυτικά καιόπως είναι προφανές πια σήµερα, το επέτεινε. Ταυτόχρονα όµωςέδωσε λίγο πολιτικό χρόνο στην τρικοµµατική τότε κυβέρνηση,τον «αέρα» που χρειαζόταν για να συνεχίσει τη διάλυση του κοι-νωνικού κράτους και να επιβάλει τις απολύσεις στο δηµόσιο το-µέα. Οι απολύσεις αυτές είναι πολύ σηµαντικές γιατί πιέζουν έµ-µεσα το µισθό και στον ιδιωτικό τοµέα.

Στην πράξη όµως, και παρά το γεγονός ότι η κοινωνική αντί-δραση καµιά στιγµή δεν γενικεύτηκε, η απονοµιµοποίηση αυτήςτης πολιτικής στην κοινωνία ήταν εµφανής. Πρώτο δείγµα ήταν ηεπιστράτευση στο µετρό, ενώ στη συνέχεια προέκυψε το κυβερ-νητικό Βατερλό της ΕΡΤ. Η ελληνική κοινωνία απέδειξε στην

120

33. Αυγή, 20.10.2013.

πράξη ότι δεν είναι διατεθειµένη να «κινεζοποιηθεί». Η τρικοµ-µατική διαλύθηκε, το φύλλο συκής της «υπεύθυνης Αριστεράς»έπεσε κι αυτό. Αν κοιτάξουµε την εξέλιξη των πολιτικών πραγ-µάτων της χώρας σε ορίζοντα τριετίας, µπορούµε να διακρίνου-µε τη συνεχή αποµείωση του «πολιτικού κεφαλαίου» όλων τωναποχρώσεων του νεοφιλελευθερισµού.

Σήµερα αυτή η διαδικασία φτάνει στο τέλος της. Η κυβέρνη-ση Σαµαρά-Βενιζέλου φαίνεται να συνειδητοποιεί ότι µπροστάτης έχει γκρεµό και πίσω της ρέµα. Αν αποφασίσει να πάρει ταµέτρα τα οποία απαιτεί η επόµενη φάση της αναδιάρθρωσης, πουπροωθούν το χρηµατοπιστωτικό κεφάλαιο και οι ελίτ Ελλάδας καιΕυρώπης, θα δηµιουργήσει νέα κοινωνική ένταση και το πιθα-νότερο είναι να πέσει µε πάταγο, όπως η κυβέρνηση Παπαδή-µου. Αν παραστήσει ξαφνικά τον «αντάρτη» και προσπαθήσει ναανανεώσει τη θητεία της µέσα από εκλογές, το πιθανότερο εί-ναι να ηττηθεί µε µεγάλη διαφορά. Ούτε τα µέτρα ούτε η άρνησήτους εξασφαλίζουν την επιβίωση των δύο τελευταίων «γόνων»του πολιτικού συστήµατος της µεταπολίτευσης. Ο µόνος δρόµοςπου µένει είναι να εκλιπαρήσουν την τρόικα για λίγο πολιτικόχρόνο ακόµη, για µικρότερη ταχύτητα εφαρµογής των µέτρωντων απολύσεων, του κλεισίµατος δηµόσιων επιχειρήσεων, τηςαύξησης φορολογίας της ακίνητης περιουσίας, της απελευθέ-ρωσης των πλειστηριασµών κ.ο.κ. Είναι τόσα πολλά αυτά που«πρέπει» να γίνουν από τη σκοπιά του µεγάλου κεφαλαίου ώστεείναι δύσκολο να επιτευχθεί αυτός ο συµβιβασµός· αλλά κι ανεπιτευχθεί βραχυπρόθεσµα, θα είναι εύθραυστος: όλα αυτά φαί-νεται να έχουν διάρκεια το πολύ µερικούς µήνες ακόµη. Ο κό-µπος φτάνει στο χτένι.

Οι δανειστές και το µεγάλο κεφάλαιο γνωρίζουν ότι έρχεταιη κυβέρνηση της Αριστεράς. Θα κάνουν ό,τι µπορούν για να µηνείναι αυτοδύναµος ο ΣΥΡΙΖΑ (και δεν θα µείνουν µόνο στις


121

«ελιές»). Το ζήτηµα λοιπόν είναι τι θα κάνει η κυβέρνηση τηςΑριστεράς. Θα χρησιµοποιήσει την πολιτική της εξουσία για ναεπιφέρει τις τοµές που απαιτούνται ώστε να αλλάξει ο συσχετι-σµός ανάµεσα στο κεφάλαιο και στην εργασία; Θα διεθνοποιή-σει το πρόβληµα του χρέους ώστε να βγει ο κόσµος της εργα-σίας από την πολυδιάσπαση που έχει επιτύχει το (διεθνοποιη-µένο) κεφάλαιο; Θα ευνοήσει τις νέες συνεργατικές µορφές πα-ραγωγής που ανθίζουν µέσα στην κρίση; Θα µεταρρυθµίσει ρι-ζικά το πολιτικό σύστηµα ώστε να θεµελιωθεί η βάση για τη συ-νέχεια των κοινωνικών µετασχηµατισµών; Είµαι σίγουρος ότι θαγίνουν όλα αυτά!


122

28Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΩΝ ΜΝΗΜΟΝΙΩΝ34

Το 2013 φτάνει προς το τέλος του και θα µείνει στην ιστορία ωςένα από τα έτη της µεγάλης αναδιάρθρωσης των κοινωνιών τηςΕυρώπης προς µια πιο αντιδραστική κατεύθυνση. Μετά την έκ-θεση του ΟΟΣΑ που πρότεινε έναν τρόπο συνέχισης των πολι-τικών λιτότητας,35 δύο ακόµη κείµενα επίσηµων φορέων έρχο-νται στο φως της δηµοσιότητας τις τελευταίες µέρες, για να εκ-φράσουν τις αντιφάσεις της τρέχουσας πολιτικής και κοινωνικήςσυγκυρίας σε Ελλάδα και Ευρώπη. Το ένα είναι η Έκθεση του δι-οικητή της ΤτΕ και το άλλο το προσχέδιο36 αναφοράς της Επιτρο-πής Οικονοµικών και Νοµισµατικών Υποθέσεων του Ευρωκοινο-βουλίου για το ρόλο και τη λειτουργία της τρόικα στις χώρες µεπρογράµµατα δηµοσιονοµικής προσαρµογής.

Το µεν κείµενο Προβόπουλου αποτελεί µνηµείο ταξικής αλα-ζονείας, καθώς περιγράφει αναίσχυντα τι σηµαίνει «επιτυχία τουµνηµονίου» στην Ελλάδα. Το δε προσχέδιο της Ευρωπαϊκής Επι-τροπής, παρότι διαπιστώνει την καταστροφή που έχουν επιφέ-

123

34. Αυγή, 22.12.2013.35. Βλ. το Κεφάλαιο 54 του παρόντος.36. http://tvxs.gr/sites/default/files/attachments/2013/51/145518_

prosxedio.pdf

ρει τα εν λόγω προγράµµατα, την αποδίδει σε «αστοχίες» και«λάθη», µε σκοπό να αποκρύψει την πολιτική ευθύνη των κυ-βερνήσεων και των δανειστών και των δανειζόµενων κρατών.Αξίζει να δούµε αναλυτικά τι κρύβεται πίσω από τα βαρύγδου-πα αλλά επιφανειακά συµπεράσµατα αυτών των κειµένων (την«επιτυχία» και τα «λάθη»).

Ο κ. Προβόπουλος, γνωστός στυλοβάτης του ελληνικού «συ-στήµατος», µας λέει ευθαρσώς ότι το πρόγραµµα όχι µόνο πέ-τυχε, αλλά... παραπέτυχε. Γιατί; Επειδή η µείωση µοναδιαίου κό-στους εργασίας (της µερίδας των µισθών) µέσα στα τελευταίατρία χρόνια ήταν µεγαλύτερη από την προβλεπόµενη (21,5% αντί15%). Αυτό σηµαίνει ότι το ποσοστό του καθαρού προϊόντος πουπαράχθηκε αυτά τα τρία χρόνια και πήγε σε κέρδη και προσό-δους (και όχι σε µισθούς) ήταν µεγαλύτερο από τους στόχους τηςτρόικα! Το πρόγραµµα πέτυχε αυτή τη βασική «µεταρρύθµιση»,να µεταφέρει πλούτο και ισχύ από την εργασία στο κεφάλαιο µέ-σα από την εµβάθυνση της ύφεσης. Σύµφωνα βέβαια µε την ιδε-ολογία του κεντρικού τραπεζίτη, όσο περισσότερο αυξάνεται ηµερίδα των κερδών, τόσο καλύτερα αναπτύσσεται η οικονοµία.Πράγµατι! Ακόµη και µε ύφεση και παρακµή, η οικονοµία «ανα-πτύσσεται καλύτερα» για τους λίγους και πανίσχυρους που συσ-σωρεύουν από τις ζηµιές των πολλών.

∆εν µένει όµως µόνο στους πανηγυρισµούς ο κ. Προβόπου-λος, κάνει και φέτος προβλέψεις. Οι προβλέψεις του λένε ότι τοΑΕΠ θα αυξηθεί το 2014. Το ΑΕΠ όµως αποτελεί «άθροισµα»τεσσάρων βασικών παραγόντων. Τριών θετικών –δηλαδή της κα-τανάλωσης, των επενδύσεων και των εξαγωγών– και ενός αρ-νητικού: των εισαγωγών. ∆εδοµένου ότι ο κ. Προβόπουλος προ-τείνει τη συνέχιση της βάρβαρης λιτότητας, ο µόνος τρόπος ναπροκύψει αύξηση του ΑΕΠ είναι η µείωση των εισαγωγών. Κι αυ-τό γιατί µε τις πολιτικές του «συστήµατος» που εκπροσωπεί ο κ.


124

Προβόπουλος θα µειωθεί κι άλλο η κατανάλωση, θα µειωθούνοι επενδύσεις και στην καλύτερη περίπτωση θα παραµείνουνσταθερές οι εξαγωγές, κι αυτές µόνο για συγκυριακούς λόγους– χάρη στο πλεονέκτηµα που έχει αποκτήσει η Ελλάδα ως του-ριστικός προορισµός έναντι των χωρών της Βόρειας Αφρικής.Μόνο η µείωση των εισαγωγών µπορεί να παραγάγει ένα θετι-κό ΑΕΠ, συνεπώς µόνο η περαιτέρω πορεία προς την οικονοµι-κή και κοινωνική παρακµή της πλειοψηφίας.

Για να «πετύχει» η συνέχιση της βαρβαρότητας όµως, µαςνουθετεί ο κ. Προβόπουλος (κατά µεγάλη σύµπτωση το ίδιο κά-νει και το συγκρότηµα του ∆ΟΛ), πρέπει να υπάρξει «σύµπλευ-ση». Όλοι µαζί δηλαδή, θύτες και θύµατα, αυτοί που θησαυρί-ζουν κι αυτοί που δεν µπορούν ούτε να ζεσταθούν, να πορευ-θούµε αγκαλιασµένοι, προς ένα ακόµη πιο νεοφιλελεύθερο µέλ-λον. Το µήνυµα βέβαια απευθύνεται στον ΣΥΡΙΖΑ. Αναρωτιέταικανείς αν αυτή η αλαζονική στάση του κ. Προβόπουλου κρύβειτον πανικό του συστήµατος µπροστά σ’ αυτά που έρχονται.

Ένα από αυτά που έρχονται είναι οι ευρωεκλογές. Καθώς τοαρνητικό κλίµα απέναντι στη νεοφιλελεύθερη πολιτική που ασκείη Ευρωπαϊκή Ένωση γίνεται ολοένα και εντονότερο, η Ευρωπαϊ-κή Επιτροπή θυµήθηκε να ερευνήσει αν πάνε καλά τα προγράµ-µατα της δηµοσιονοµικής προσαρµογής. Τι βρίσκει ως τώρα; Πα-ραδόξως βρίσκει όσα λέει ο ΣΥΡΙΖΑ από το 2010: το έλλειµµαδηµοκρατίας που διατυπώνεται ως «έλλειψη διαφάνειας στις δια-πραγµατεύσεις για τα µνηµόνια», τις «δυσµενείς κοινωνικές επι-πτώσεις των εφαρµοζόµενων πολιτικών τόσο στην Ελλάδα όσοκαι στα υπόλοιπα κράτη-µέλη που έχουν πληγεί από την κρίση»,το ότι «δεν εµποδίστηκε η ελεγχόµενη χρεοκοπία, αλλά ούτε καιη µετάδοση της κρίσης στα υπόλοιπα κράτη-µέλη», «την αποδό-µηση των συστηµάτων υγείας» σε αντίθεση µε τις επιταγές τουΧάρτη Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.


125

Έστω και καθυστερηµένα, θα µπορούσε να πει κανείς, ανα-γνωρίζουν την κοινωνική καταστροφή που συντελείται. Ταυτό-χρονα ωστόσο το κείµενο χαιρετίζει το τέλος του προγράµµατοςγια την Ιρλανδία και το αναµενόµενο τέλος για την Πορτογαλία.Όλοι γνωρίζουµε όµως πως δεν έχει καµιά σηµασία ότι τελειώ-νει το «πρόγραµµα» στις χώρες αυτές, καθώς η λιτότητα συνε-χίζεται. Επιχειρείται λοιπόν να παρουσιαστεί ως τέλος η συνέχεια.Επιχειρείται να παρουσιαστεί ως «λάθος» ο πραγµατικός σκοπός,η λιτότητα. Επιχειρείται να µετατοπιστεί το βάρος της ευθύνηςαπό τις µνηµονιακές κυβερνήσεις στον κάθε κ. Τόµσεν. Επιχει-ρείται να µετατραπεί ένα πολιτικό ζήτηµα σε τεχνικό.

Σ’ αυτό το σηµείο συναντιούνται τα δύο «θεσµικά» κείµενατων τελευταίων ηµερών. Στο ότι µας προτείνουν ως τέλος τουµνηµονίου τη συνέχιση της λιτότητας. Κάτι που σε λίγο θα µας τοπροτείνει και ο ίδιος ο Έλληνας πρωθυπουργός αγκαλιασµένοςµε την κ. Μέρκελ.


126

∆ΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗΜΕΡΟΣ

ΙV

29ΠΟΙΑ ΕΠΑΝΑ∆ΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ ΧΡΕΟΥΣ;37

Α. Ποιοι διαπραγµατεύονται;

Σε κάθε (επανα)διαπραγµάτευση υπάρχει ένα καταστατικό ερώ-τηµα: Ποιος διαπραγµατεύεται τι και µε ποιον;

Αν κάποιος/α είναι οπαδός της ιδεολογίας από την οποία προ-κύπτουν τα δελτία των 8:00, δεν θα έχει µάλλον καµιά απορίααναφορικά µε αυτό το ερώτηµα: η διαπραγµάτευση (θα) αφοράτη «χώρα» και τους «πιστωτές» της (ή «εµάς» και τους «πιστωτέςµας»), µε αντικείµενο το ύψος του δηµόσιου χρέους (διαγραφήενός τµήµατός του; µε ποια διαδικασία;) ή/και τους τρόπους καιχρόνους αποπληρωµής του (µείωση επιτοκίων; παράταση τουχρόνου αποπληρωµής;)

Εντούτοις, αν κάποιος/α είναι αριστερός/ή που επιδιώκει ναείναι και µαρξιστής/στρια, θα κατανοεί ότι οι παραπάνω απαντή-σεις συνιστούν µια παραγνώριση της πραγµατικότητας που απορ-ρέει από την κυριαρχία της αστικής ιδεολογίας. ∆εν διαπραγµα-τεύεται η «χώρα», αλλά η ελληνική άρχουσα τάξη εκπροσωπού-µενη διά της κυβέρνησης. ∆εν διαπραγµατεύεται µε «τους πι-στωτές» του ελληνικού ∆ηµοσίου, αλλά µε (τις) άλλες άρχου-

129

37. Αυγή, 27.2.2011.

σες τάξεις της ΕΕ διά των πολιτικών εκπροσώπων τους και µετους εκπροσώπους «θεσµών» διεθνούς χαρακτήρα (ΕΚΤ, ∆ΝΤκ.λπ.), που εκφράζουν τα κοινά συµφέροντα των ευρωπαϊκώνκαπιταλισµών ή ευρύτερα των κυρίαρχων καπιταλιστικών δυνά-µεων του πλανήτη και τις ρευστές και µεταβαλλόµενες ισορρο-πίες µεταξύ τους.

Ζητούµενο της διαπραγµάτευσης είναι η διαχείριση της κρί-σης (χρέους) της Ευρωζώνης ως όψης της συστηµικής κρίσηςπου πλήττει το παγκόσµιο καπιταλιστικό σύστηµα και ιδίως τουςανεπτυγµένους κρίκους του (ΕΕ, ΗΠΑ κ.ο.κ.). Η διαπραγµάτευ-ση επηρεάζει φυσικά και τους συσχετισµούς δύναµης ανάµεσαστις ευρωπαϊκές αστικές τάξεις, όπως και τις σχέσεις ΕΕ-ΗΠΑ.

Β. Το χρέος «είναι ταξικό»

Η κρίση που ζούµε είναι συνέπεια της παγκόσµιας κρίσης του2008, του τρόπου µε τον οποίο λειτουργεί η ΟΝΕ και των πολι-τικών που άσκησε το σύστηµα εξουσίας στην Ελλάδα τις τελευ-ταίες δεκαετίες.

Εστιάζοντας στις εσωτερικές αιτίες, το πραγµατικό πρόβλη-µα του χρέους είναι η διαρκώς διευρυνόµενη φοροαπαλλαγή τουκεφαλαίου µε τη µείωση της φορολογίας των επιχειρήσεων, τηνυπόθαλψη της φοροδιαφυγής και εισφοροδιαφυγής, τα χαριστι-κά πακέτα στις τράπεζες. Είναι επίσης η επιθετική πολιτική τουελληνικού κράτους και οι υπέρογκες στρατιωτικές δαπάνες πουσυνεπάγεται. Αν η άµεση φορολογία στην Ελλάδα βρισκόταναπλώς στον ευρωπαϊκό µέσο όρο κατά την περίοδο 2000-2008,το ∆ηµόσιο θα είχε εισπράξει φορολογικά έσοδα της τάξης των95 δισεκατοµµυρίων ευρώ. Συνυπολογίζοντας τα έτη 2009 και2010, προκύπτει ότι το ελληνικό ∆ηµόσιο παραιτήθηκε υπέρ των


130

υψηλών εισοδηµάτων από έσοδα τα οποία αντιστοιχούν στο δά-νειο που έλαβε από την τρόικα.

Γ. Οι πιστωτές του ελληνικού ∆ηµοσίου δεν έχουν ενιαία ταξικά χαρακτηριστικά

Το βασικό χαρακτηριστικό του σύγχρονου χρηµατοπιστωτικούσυστήµατος είναι ότι αποτελεί µηχανισµό ελέγχου και ρύθµισης,σε νεοφιλελεύθερη βάση, των καπιταλιστικών οικονοµιών καικοινωνιών, εµπλέκοντας σε σχέσεις δανεισµού, αξιολόγησης και«επιτήρησης» σχεδόν κάθε δρων οικονοµικό υποκείµενο (επι-χειρήσεις, δηµόσιους οργανισµούς, δήµους και κράτη, άτοµα)εντός των ανεπτυγµένων καπιταλιστικών κοινωνιών.

Σήµερα «κρατούν» τα χρέη του ελληνικού ∆ηµοσίου, εγχώ-ριες και αλλοδαπές εµπορικές τράπεζες, η ΕΚΤ, ασφαλιστικά τα-µεία και ιδιώτες. Ιδιώτες και ταµεία, διότι τα περίφηµα hedgefunds δεν διαχειρίζονται χρεόγραφα (π.χ. του ελληνικού ∆ηµο-σίου) δικής τους ιδιοκτησίας, αλλά ιδιοκτησίας ενός ευρύτατουκοινού, µέρος των αποταµιεύσεων του οποίου είναι αυτά τα χρε-όγραφα. (Όταν χρεοκόπησε η Lehman Brothers, Λαρισαίοι πο-λίτες δήλωσαν απώλειες τουλάχιστον 100 εκατοµµυρίων ευρώ,καθώς είχαν αγοράσει χρεόγραφα της τράπεζας αυτής µε τιςαποταµιεύσεις τους.)

∆. H στρατηγική της Αριστεράς πρέπει να διέπεται από ταξική µεροληψία

Η Αριστερά πρέπει να πάρει θέση στη ζήτηµα της επαναδια-πραγµάτευσης του δηµόσιου χρέους, καθιστώντας σαφές στους


131

εργαζοµένους ότι δεν µπορεί να υπάρξει καµιά λύση αν δεν ανα-τραπούν οι ταξικές πολιτικές που δηµιουργούν το χρέος: η ανι-σοκατανοµή του εισοδήµατος, η φοροασυλία του κεφαλαίου, ηύφεση.

Παράλληλα η Αριστερά πρέπει να καλέσει τους εργαζοµέ-νους να αγωνιστούν για τη διαγραφή εκείνου του τµήµατος τουχρέους που κρατούν οι τράπεζες, η ΕΚΤ κ.λπ. Από την άλλη, πρέ-πει να ρυθµιστούν οι όροι αποπληρωµής του χρέους που κρα-τούν τα ασφαλιστικά ταµεία και οι ιδιώτες (µέχρι ένα ύψος). ∆ενείναι δυνατόν να πούµε στους εργαζόµενους και στα ταµεία τους(στην Ελλάδα και το εξωτερικό) «πληρώστε εσείς τα χρέη πουσκόπιµα συσσώρευσε το ελληνικό κεφάλαιο».

Για να µπορέσουµε όµως να συγκεκριµενοποιήσουµε µια τέ-τοια πολιτική, πρέπει να γνωρίζουµε την ακριβή διάρθρωση τουχρέους. Πρέπει εποµένως να αρχίσουµε από τη σύσταση µιας∆ιεθνούς Ανεξάρτητης Επιτροπής Ελέγχου του ελληνικού δηµό-σιου χρέους.


132

30ΜΟΝΟ∆ΡΟΜΟΙ ΚΑΙ ∆ΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ.Μια άσκηση µε µετριοπαθείς υποθέσεις αλλά σε ρήξη µε τις ασκούµενες πολιτικές38

Οι εκπρόσωποι και οι διαµορφωτές κοινής γνώµης της αστικήςεξουσίας έχουν ξοδέψει αρκετό µελάνι προκειµένου να πείσουνότι για το συσσωρευµένο δηµόσιο χρέος φταίνε οι µισθοί και τοπλήθος των δηµόσιων υπαλλήλων, οι συντάξεις και γενικότεραοι δηµόσιες δαπάνες ενός µεγάλου κράτους. Έχουν χύσει αρ-κετό µελάνι για να υποστηρίξουν την άποψη ότι φταίνε οι ξένοικερδοσκόποι και η «ληστρική» πρακτική τους που είχε στόχο ναµας χρεώσει, υποδεικνύοντάς µας έτσι την ανάγκη να αµυνθού-µε ως έθνος απέναντι σε αυτούς. Έχουν αφιερώσει αρκετό χώ-ρο στην αναζήτηση της προϊστορίας της συσσώρευσης του δη-µόσιου χρέους: από τον Τρικούπη µέχρι τον Παπανδρέου και τονΜητσοτάκη, µε εκατέρωθεν αλληλοκατηγορίες µεταξύ της Ν∆και του ΠΑΣΟΚ. Έχει γίνει αρκετή συζήτηση για τις µίζες, τη δια-φθορά, τις αποφάσεις απογραφών που συνέβαλαν στο χρέος.Η κύρια αιτία όµως για τη συσσώρευση δηµόσιου χρέους είναιαπούσα από όλη αυτή τη συζήτηση.

133

38. Αυγή, 22.5.2011. Από κοινού µε τον Σπύρο Λαπατσιώρα.

Α. Τα ταξικά διακυβεύµατα στη συζήτηση των αιτιών του χρέους

Το δηµόσιο χρέος λόγω των υψηλών ρυθµών µεγέθυνσης θαέπρεπε να έχει µειωθεί κατά πολύ τη χρονική περίοδο από το1994, οπότε ακολουθήθηκε η πορεία ένταξης στο ευρώ, µέχριτο 2008, έτος κατά το οποίο η κρίση «άγγιξε» την ελληνική οι-κονοµία. Αυτό δεν συνέβη. Η ανάλυση των στοιχείων που κα-θορίζουν τη συσσώρευση δηµόσιου χρέους (δαπάνες, έσοδα,τόκοι-επιτόκια, ρυθµοί µεγέθυνσης του ΑΕΠ) είναι αποκαλυπτι-κή ως προς το τι συνέβαλε στη συσσώρευσή του. Τα επιτόκιαδανεισµού µειώθηκαν λόγω ευρωζώνης (το µέσο επιτόκιο, από14,3% το 1994, µειώθηκε σε 4,9% το 2007), ενώ το ίδιο έγι-νε και µε τους τόκους ως ποσοστό του ΑΕΠ – εποµένως η κύριαευθύνη δεν αφορά τους «κερδοσκόπους» (δεν θέτουµε το ζή-τηµα αν τα κράτη πρέπει να δανείζονται από τις αγορές, συζη-τάµε µόνο πόσο το διεθνές και εγχώριο χρηµατιστικό κεφάλαιοαποτέλεσε τον κύριο παράγοντα που οδήγησε στη συσσώρευσηχρέους). Οι δηµόσιες δαπάνες (µαζί µε τους τόκους) ήταν σχε-τικά σταθερές και ελαφρά χαµηλότερες ως ποσοστό του ΑΕΠαπό το µέσο όρο της ΕΕ (ενδεικτικά το 2006, πριν την κρίση,ήταν 44,9% έναντι 46,3% του ΑΕΠ στην ΕΕ27· δεν χρειάζεταινα αναφερθούµε στο µύθο του µεγάλου πλήθους δηµόσιωνυπαλλήλων, που κατέρρευσε µε την απογραφή, δείχνοντας ότιως ποσοστό επί των εργαζοµένων είναι αντίστοιχο και ελαφράχαµηλότερο από τις άλλες χώρες της ευρωζώνης) και δεν µπο-ρούν να θεωρηθούν η βασική αιτία που δεν µειώθηκε το δηµό-σιο χρέος.

Το κύριο στοιχείο που καθόρισε τη συσσώρευση δηµόσιουχρέους είναι τα δηµόσια έσοδα και ειδικότερα τα έσοδα από τηφορολογία των επιχειρήσεων, του κεφαλαίου και του πλούτου.


134

Αυτά είναι εντυπωσιακά χαµηλότερα σε σύγκριση µε τα αντί-στοιχα στις άλλες χώρες της ευρωζώνης. Αναφέρουµε ενδεικτι-κά: (α) τα έσοδα από την άµεση φορολογία, που το 2007 ήταν8% του ΑΕΠ έναντι 13,4% στην ΕΕ27· (β) η πραγµατική φορο-λογική επιβάρυνση του κεφαλαίου επί των κερδών, που το 2006ήταν 15,8% στην Ελλάδα έναντι 25,4% στην ΕΕ27. Για την υστέ-ρηση των εσόδων δεν φταίνε οι µισθωτοί και οι συνταξιούχοι: οιφόροι που εισπράττει το κράτος από αυτούς µεταξύ 2002-2008αυξήθηκαν κατά 97%, ενώ οι φόροι των νοµικών προσώπων µει-ώθηκαν. Για να κατανοήσουµε τη σηµασία αυτού του παράγοντα,αν υποθέσουµε ότι από το 2001 (δεν χρειάζεται πιο πριν) οι φο-ρολογικοί συντελεστές των κερδών των επιχειρήσεων δεν µει-ώνονταν και τα έσοδα από την άµεση φορολογία ανέρχονταν στοµέσο όρο της ΕΕ27, µε σταθερούς τους άλλους παράγοντες, το∆ηµόσιο θα συναντούσε την κρίση µε χρέος µόλις 75% του ΑΕΠαντί του 111%, και φυσικά µε πρωτογενή πλεονάσµατα, συνε-πώς δεν θα υπήρχε βάση να εκκινήσει η διαδικασία η οποία οδή-γησε στο µνηµόνιο.

Η αιτία συσσώρευσης δηµόσιου χρέους δεν είναι λοιπόν οιυπερβολικές δαπάνες του ∆ηµοσίου, αλλά η µείωση της φορο-λόγησης των επιχειρήσεων, η υστέρηση εσόδων. Καταλαβαί-νουµε ότι δεν είναι παράξενο που απουσιάζει από τη συζήτηση ηκύρια αιτία για τη συσσώρευση του χρέους. Αυτή αποτελεί ένααπό τα κυριότερα ταξικά διακυβεύµατα της τρέχουσας περιόδου,όπως φαίνεται και από τη συναίνεση µεταξύ Ν∆ και ΠΑΣΟΚ γιατην περαιτέρω µείωση των φορολογικών συντελεστών των κερ-δών – ή αλλιώς για τη µεταφορά πλούτου από τους εργαζοµέ-νους στις επιχειρήσεις.

Ο τρόπος λειτουργίας αυτής της πολιτικής είναι να ωθεί µε τηµείωση των εσόδων σε αντίστοιχη µείωση των δαπανών, προ-κειµένου να εξυπηρετείται οµαλά όποιο ποσοστό χρέους και αν


135

υπάρχει. Με άλλα λόγια, το «όπλο» των ελλειµµάτων θα βρί-σκεται διαρκώς πάνω στο τραπέζι το επόµενο διάστηµα, έτσιώστε να εκβιάζεται η συναίνεση στις απολύσεις δηµόσιων υπαλ-λήλων, στη διάλυση και την παράδοση στον ιδιωτικό τοµέα δη-µόσιων υπηρεσιών (ασφάλιση, υγεία, παιδεία κ.λπ.) και συλλο-γικών αγαθών.

Η ταξική µονοµέρεια και ο στόχος αυτών των πολιτικών απο-τυπώνονται µε εξαιρετικό τρόπο µέσω ενός αριθµού και µόνοστην τρίτη έκθεση που συνέταξε το ∆ΝΤ για την πορεία του µνη-µονίου (Μάρτιος 2011). Η απαίτηση του 6% του ΑΕΠ διαφοράςεσόδων και δαπανών εκτός των τόκων, ώστε να µειωθεί το χρέ-ος σύµφωνα µε τις ασκούµενες πολιτικές, µπορεί να επιτευχθείµε πολλούς συνδυασµούς (π.χ. 50%-44%). Εποµένως δενυπάρχει ανάγκη για τη διαφορά που έχει επιλεγεί ως στόχος οοποίος θα έχει επιτευχθεί µέχρι το 2020: 36,5% συνολικά έσο-δα και 30,5% του ΑΕΠ δηµόσιες δαπάνες εκτός των τόκων. Ανσκεφτούµε ότι το 2007, πριν την κρίση, ανέρχονταν σε 41,8% καιστην ΕΕ έφταναν κατά µέσο όρο το 43%, ενώ µε ύψος 30% το2010 οι χώρες που συναντάµε περιλαµβάνουν την Αίγυπτο, τηνΠΓ∆ της Μακεδονίας, την Μποτσουάνα, το Βιετνάµ και τη Νικα-ράγουα, τότε, χωρίς να χρειαστεί να υποθέσουµε ότι η Ελλάδαθα µοιάζει µε κάποια από αυτές τις χώρες, εφόσον υπάρχουν καιάλλα στοιχεία που καθορίζουν µια κοινωνία πλην των πρωτογε-νών δαπανών του ∆ηµοσίου, το µέγεθος των κοινωνικών περι-κοπών που πρέπει να γίνουν σε όλους τους τοµείς για να φτά-σουµε αυτό το νούµερο (και µάλιστα 32,2% το 2016) φαίνεταισχεδόν εξωπραγµατικό, και το µόνο που δηλώνει είναι την πρω-τοφανή ακραία νεοφιλελεύθερη πολιτική που έχει επιλέξει τοµπλοκ εξουσίας στη χώρα µας.


136

Β. ∆εν υπάρχει µονόδροµος

Με βάση τις παραδοχές αυτής της έκθεσης για τη µεγέθυνση καιτα επιτόκια εξυπηρέτησης του χρέους, δείχνουµε στη συνέχειαότι η συγκεκριµένη πολιτική για το πρόβληµα του δηµόσιου χρέ-ους δεν αποτελεί µονόδροµο, διατυπώνοντας κάποιες αρκετά µε-τριοπαθείς προτάσεις (υλοποιήσιµες ακόµη και από µη αριστερέςδυνάµεις και που πάντως δεν εξαντλούν τον πλούτο των προτά-σεων που έχει καταθέσει η Αριστερά), οι οποίες ωστόσο δηµι-ουργούν ρήξη µε τις υπάρχουσες πολιτικές.

Το δηµόσιο χρέος ενέχει δύο προβλήµατα. Το πρώτο είναι τοπρόβληµα πληρωµής των οµολόγων και των δανείων που λή-γουν. Το δεύτερο είναι το πρόβληµα της µείωσής του. Υποθέ-τουµε ότι στο χρέος εκτός µνηµονίου επιβάλλεται κούρεµα 50%,επιµήκυνση της διάρκειας ωρίµανσης και περίοδος χάριτος γιατην πληρωµή τόκων για τέσσερα χρόνια. Πρόκειται για υποθέσειςοι οποίες είναι κοινότοπες στη σηµερινή διεθνή συζήτηση για τοελληνικό δηµόσιο χρέος. Με άλλα λόγια, αποτελούν δυνατέςεναλλακτικές επιλογές του αστικού συστήµατος εξουσίας, όπωςκαι η στάση πληρωµών ή η έξοδος από το ευρώ. Αυτές οι υπο-θέσεις εξασφαλίζουν οµαλές και µικρές ανάγκες αναχρηµατο-δότησης του χρέους στο προσεχές διάστηµα, οπότε αποµένει µό-νο το πρόβληµα της µείωσής του. Υποθέτουµε επιπλέον ότι γιατις δυσκολίες που θα αντιµετωπίσουν το τραπεζικό σύστηµα καιτα ελληνικά ασφαλιστικά ταµεία δίνονται έκτακτες ενισχύσεις, γε-γονός που οδηγεί και στο δηµόσιο έλεγχο των τραπεζών, εφό-σον το ∆ηµόσιο θα γίνει πλέον ο κύριος µέτοχος µετά από όλεςτις ενισχύσεις που έχουν δοθεί στο τραπεζικό σύστηµα. Το απο-τέλεσµα έπειτα από όλα αυτά είναι ότι το δηµόσιο χρέος περιο-ρίζεται σε 110% του ΑΕΠ.

Το βασικό όµως που υποθέτουµε είναι ότι αυξάνεται η φο-


137

ρολογία των επιχειρήσεων και του πλούτου, µειώνονται οι έµ-µεσοι φόροι και γενικότερα έχουµε µια δοµή εσόδων αντίστοι-χη µε τους µέσους όρους της ΕΕ (συνολικά έσοδα 44,5% από το2013, εφόσον η οικονοµία ανακάµψει από την ύφεση). ∆ιατη-ρούµε τις δηµόσιες δαπάνες στο ύψος του 2007 (42%) µε συµ-µάζεµα των δαπανών που ενισχύουν έµµεσα τον ιδιωτικό τοµέαή των δαπανών που δεν αφορούν κοινωνικές ανάγκες (π.χ. αµυ-ντικές δαπάνες κ.λπ.). Πρόκειται για το στοιχείο «αναδιανοµή(δευτερογενής) υπέρ της εργασίας µέσω του φορολογικού συ-στήµατος», το οποίο αντίκειται στις επιδιώξεις του ελληνικού κε-φαλαίου και στις στοχεύσεις του πολιτικού προσωπικού του, ανκαι δεν αντίκειται στις ευρωπαϊκές συνθήκες.

Αυτά συνιστούν µια πρόταση µε την οποία µειώνεται το χρέοςκαι αποτυπώνονται στο διάγραµµα που ακολουθεί.


138

Οι δαπάνες των τόκων που κερδίζονται από την περίοδο χά-ριτος µπορούν να χρησιµεύσουν είτε για δηµοσιονοµικούς λό-γους, σε περίπτωση που οι στόχοι εσόδων και δαπανών δεν επι-τευχθούν (ειδικά όσο η οικονοµία βρίσκεται σε ύφεση), είτε γιαµείωση του χρέους. Στο διάγραµµα τους έχουµε χρησιµοποιή-σει για τη µείωση του χρέους. Εξάλλου, δεν έχουµε ενσωµα-τώσει τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσµατα που θα έχουν οι αυ-ξηµένες δηµόσιες δαπάνες στους ρυθµούς µεγέθυνσης της οι-κονοµίας (και στη µείωση της ανεργίας). Αυτά όµως δεν αλλά-ζουν τη γενική εικόνα. Η µείωση του χρέους καθίσταται εφικτήλόγω της αύξησης των εσόδων µε τη φορολόγηση του πλού-του σε επίπεδα αντίστοιχα της ΕΕ, και το χρέος µπορεί να εξυ-πηρετηθεί λόγω της όλης αναδιαπραγµάτευσης, χωρίς να χρει-αστεί να υποθέσουµε ούτε κούρεµα των δανείων του µνηµονί-ου ούτε στάση πληρωµών.

Οι στοχεύσεις του αστικού συστήµατος εξουσίας σήµερα εί-ναι µια ριζική αλλαγή του ταξικού συσχετισµού δυνάµεων υπέρτου κεφαλαίου: στις εργασιακές σχέσεις, στα δηµόσια αγαθά καιστα στοιχεία του κοινωνικού κράτους. Οι αντιστάσεις πρέπει ναστοχεύουν στα ταξικά διακυβεύµατα του σήµερα. Η φορολόγησητου κεφαλαίου και του πλούτου είναι ένα από τα κύρια, και το δη-µόσιο χρέος συµπυκνώνεται σε αυτό το διακύβευµα, επειδή θαπληρώσει ή ο κόσµος του κεφαλαίου ή ο κόσµος της εργασίας.


139

31Η ΦΑΡΣΑ ΤΗΣ «ΕΠΙΜΗΚΥΝΣΗΣ»39

Η κυβέρνηση διαµηνύει σε όλους τους τόνους ότι «επαναδια-πραγµάτευση» του µνηµονίου σηµαίνει πρωτίστως «επιµήκυν-ση του χρόνου προσαρµογής» κατά ένα έως δύο χρόνια.

Μπροστά σε αυτή την αταλάντευτη αποφασιστικότητα της νέ-ας συµµαχικής ελληνικής ηγεσίας, οι Ευρωπαίοι εταίροι και ητρόικα, θέλοντας και µη, υποχωρούν. «Τα συµφωνηθέντα θα τη-ρηθούν ως έχουν, αλλά η διάρκεια του προγράµµατος µπορεί ναεπιµηκυνθεί», δηλώνουν ταπεινωµένοι οι εκπρόσωποι της καςΜέρκελ.

Ας σοβαρευτούµε. Για άλλη µια φορά η ελληνική ολιγαρχία,οι πολιτικοί εκφραστές της και οι διεθνείς σύµµαχοί της συµπε-ριφέρονται στους Έλληνες πολίτες σαν να είναι «ιθαγενείς». Ονο-µάζουν τα ήδη γνωστά και από έτους και πλέον συµφωνηθέντα,δηλαδή την επιµήκυνση του διαστήµατος για την επιβολή των µέ-τρων που κατακρηµνίζουν τα λαϊκά εισοδήµατα και διαλύουν τοκοινωνικό κράτος, «επιµήκυνση µετά από διαπραγµάτευση». Επι-χειρούν δηλαδή να συνεχίσουν την αντιδραστική αναδιάρθρωσητης κοινωνίας και της οικονοµίας σαν να µη συνέβη τίποτα, ερή-µην της λαϊκής βούλησης που εκφράστηκε στις πρόσφατες εκλο-γικές αναµετρήσεις. Ξεχνάνε µάλιστα ότι ήταν οι ίδιοι που αρχι-

140

39. Αυγή, 24.6.2012.

κά υπέδειξαν στο ∆ΝΤ και την τρόικα την «ανάγκη για γρήγορηπροσαρµογή», πιστοί στο «δόγµα του σοκ»: συντρίβουµε τις αντι-στάσεις της κοινωνίας σε σύντοµο διάστηµα, πριν αυτή µπορέσεινα συνέλθει!

Το δάνειο που πήρε η Ελλάδα από το ∆ΝΤ και κατ’ επέκτασηαπό την τρόικα ακολουθεί τη διαδικασία Stand-by Arrangement(SBA). Αντίθετα, Ιρλανδία και Πορτογαλία δανείστηκαν µέσω τηςδιαδικασίας Extended Fund Facility (EFF). Οι διαφορές είναι χα-ρακτηριστικές. Στην περίπτωση του ελληνικού δανείου (SBA), οπροβλεπόµενος χρόνος «προσαρµογής» (χωρίς περίοδο χάριτος)είναι 3¼ µε 5 χρόνια, ενώ στην περίπτωση της Πορτογαλίας καιΙρλανδίας είναι 4½ µε 10 χρόνια.

Η αποτυχία, αναµενόµενη από την πρώτη στιγµή, των δια-κηρυσσόµενων στόχων του µνηµονίου στην Ελλάδα έπεισανόµως την τρόικα για την προοπτική της «επιµήκυνσης», προτούοι εγχώριες µνηµονιακές δυνάµεις αποφασίσουν να µας πλα-σάρουν την προοπτική αυτή ως «επαναδιαπραγµάτευση». Ερω-τώµενος ο κ. Τόµσεν (µέλος της Τρόικα από το ∆ΝΤ) σχετικά µετη διάρκεια του πορτογαλικού προγράµµατος, απάντησε στις 20Μαΐου 2011 ότι: «Η περίοδος αποπληρωµής για ένα δάνειο πουέχει συναφθεί µε τη διαδικασία EFF είναι µέχρι 12 χρόνια, συ-µπεριλαµβανοµένης της περιόδου χάριτος. Αναφορικά µε τηνΕλλάδα, έχουµε πει σε προγενέστερο χρόνο ότι είµαστε έτοι-µοι να µετατρέψουµε τη διαδικασία σε EFF, αλλά η παρούσα συ-ζήτηση δεν αφορά την Ελλάδα κι έτσι δεν θα υπεισέλθω στη συ-ζήτηση αναφορικά µε το χρόνο που θα πραγµατοποιηθεί αυτό»(http://www.imf.org/external/np/tr/2011/tr052011a.htm).

Συµπέρασµα: η παρουσίαση της παράτασης αποπληρωµήςτου χρέους ως «αποτελέσµατος επιτυχούς διαπραγµάτευσης» θαείναι, για µια ακόµη φορά, ένα φτηνό επικοινωνιακό τρικ.


141

32ΘΑ ΑΠΟΧΩΡΗΣΕΙ Η ΒΡΕΤΑΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ;40

Σε συνέντευξή του στη γερµανική εφηµερίδα Die Zeit στις9.8.2012, ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας Τόνυ Μπλερδήλωσε ότι ανησυχεί βαθιά για το ενδεχόµενο η χώρα του νααποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) µετά από δηµοψή-φισµα. Στις 10.08.2012, η βρετανική Observer δηµοσίευσε µυ-στική έκθεση («που διέρρευσε») του ιαπωνικού «τραπεζικού γί-γαντα» Nomura, σύµφωνα µε την οποία η προοπτική εξόδου τηςΒρετανίας από την ΕΕ γίνεται όλο και πιθανότερη. Κατά τηνObserver, συντάκτης της έκθεσης είναι ο Άλαστερ Νιούτον, πρώ-ην διπλωµάτης, που είχε επίσης χρηµατίσει σύµβουλος του Τό-νυ Μπλερ. Μια δηµοσκόπηση, που είδε το φως της δηµοσιότη-τας στις 14.8.2012, εµφανίζει το 46% των Βρετανών να επιθυ-µούν την έξοδο της χώρας τους από την ΕΕ. Οι µεγαλύτερες σεκυκλοφορία συντηρητικές «λαϊκές» εφηµερίδες της Βρετανίας,Sun, Daily Mail και Daily Telegraph, αναπαράγουν συστηµατικάένα κλίµα υπέρ της «βρετανικής εξόδου».

Παρότι η συζήτηση έχει βαθιές ρίζες στη Βρετανία, το θέµαουσιαστικά ξεκίνησε όταν τέθηκε στο προσκήνιο η «τραπεζικήένωση» της ΕΕ, κατά την Ευρωπαϊκή Σύνοδο του ∆εκεµβρίου2011. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάµερον ζήτησε να

142

40. Αυγή, 24.6.2012.

εξαιρεθεί το Σίτυ του Λονδίνου από τη νέα ρύθµιση, αλλά το ζή-τηµα δεν µπήκε καν στην ατζέντα της Συνόδου, διότι παρουσιά-στηκε από τον Κάµερον µόλις µια µέρα πριν την έναρξή της. Στις7.6.2012, ο υπουργός Οικονοµικών Τζορτζ Όσµπορν δήλωσε:«∆εν επιθυµούµε, ως το µεγαλύτερο χρηµατοπιστωτικό κέντροτης Ευρώπης, να έχουµε δίπλα µας µια τραπεζική ένωση χωρίςκάποιες διασφαλίσεις. […] Πρέπει να υπάρξουν συνθήκες πουθα προστατεύουν την πιο σηµαντική βιοµηχανία της Βρετανίας,το µεγαλύτερο εργοδότη του ιδιωτικού τοµέα».

Πριν τη Σύνοδο Κορυφής στις 29.6.2012, η δεξιά πτέρυγατης κοινοβουλευτικής οµάδας του Συντηρητικού Κόµµατος, δη-λαδή του βασικού κυβερνητικού εταίρου, έκανε σαφές ότι τάσ-σεται υπέρ της άµεσης διεξαγωγής δηµοψηφίσµατος για την πα-ραµονή ή όχι της Βρετανίας στην ΕΕ. Εκπροσωπώντας την πτέ-ρυγα αυτή, ο Ντάγκλας Κάρσγουελ δήλωσε σε τηλεφωνική συ-νέντευξη, την οποία δηµοσίευσε το Bloomberg στις 28.6.2012:«Είναι ανάγκη να διεξαχθεί ένα δηµοψήφισµα για παραµονή ήέξοδο. Έχοντας εγκαταλείψει την ΕΕ, θα µπορέσουµε να γίνου-µε µια πιο ανταγωνιστική οικονοµία, να ξαναγίνουµε µια αληθινάδιεθνής και ανοικτή κοινωνία, και θα µπορέσουµε να ανανεώ-σουµε τη δηµοκρατία µας. Θα είµαστε µια πιο ευτυχισµένη χώ-ρα». Στις 1.7.2012 ο Κάµερον δήλωσε ότι είναι έτοιµος να εξε-τάσει τη δυνατότητα ενός δηµοψηφίσµατος σχετικά µε τη σχέσηΒρετανίας-ΕΕ, αλλά µόνο όταν η στιγµή είναι κατάλληλη. Στις12.7.2012, ο υπουργός Εξωτερικών Ουίλιαµ Χέιγκ ανακοίνωσεότι θα ξεκινήσει άµεσα λογιστικός-οικονοµικός έλεγχος (audit)σχετικά µε το κόστος παραµονής της Βρετανίας στην ΕΕ, τα απο-τελέσµατα του οποίου θα δηµοσιοποιηθούν το 2014.

Σηµαίνουν όλα τα παραπάνω ότι επίκειται αποχώρηση της Βρε-τανίας από την ΕΕ; Κατά κανένα τρόπο! Όπως υποστήριξα στην Αυ-γή στις 29.7.2012 αναφορικά µε την περίπτωση της Ελλάδας (βλ.


143

το Κεφάλαιο 17 του παρόντος), και όπως µια προσεκτική ανάγνω-ση του «ρεπορτάζ» µπορεί αναµφίβολα να δείξει, οι συζητήσεις γιαέξοδο από την Ευρωζώνη ή την ΕΕ αποτελούν πολιτικές παρεµ-βάσεις σε µια διαδικασία που, ενώ συντελείται, την ίδια στιγµή συ-γκαλύπτεται: την «οµοσπονδοποίηση» της ΕΕ σε συντηρητική κα-τεύθυνση. Όπως συγκεκριµένα υποστήριξα: «Η συζήτηση που διε-ξάγεται µεταξύ των αξιωµατούχων του συστήµατος, ιδεολογικών(“δεξαµενές σκέψης”, “κορυφαίοι” οικονοµολόγοι κ.λπ.) και πολι-τικών (κυβερνήσεις, ευρωπαϊκές αρχές, αστικά κόµµατα), σχετικάµε τον “κίνδυνο διάλυσης της ΖτΕ” ή την πιθανότητα “εξόδου” κά-ποιων χωρών από αυτήν [ή την ΕΕ, θα πρόσθετα σήµερα, Γ.Μ.],συνιστά στην πραγµατικότητα “µετάθεση”, δηλαδή συγκάλυψη τουπραγµατικού επίδικου, που είναι η οµοσπονδοποίηση της Ευρώπηςσε αντιλαϊκή-νεοφιλελεύθερη κατεύθυνση και η διαµάχη γύρω απότα µέσα για την “αναίµακτη” επίτευξη αυτού του διακυβεύµατος».

Εντούτοις, η θέση που µόλις διατύπωσα δεν συνεπάγεται ότιη διάλυση της ΕΕ είναι αδύνατη. Μια ενδεχόµενη πολιτική υπε-ρίσχυση των δυνάµεων της νεοφιλελεύθερης ή/και ρατσιστικήςΆκρας ∆εξιάς, που ευαγγελίζεται την «εθνική αναδίπλωση» ωςδιέξοδο από την οικονοµική κρίση, θα έθετε τότε σε άµεσο κίν-δυνο την ύπαρξη και της ευρωζώνης και της ΕΕ. ∆ιότι, κακά ταψέµατα, εθνική αναδίπλωση χωρίς εθνικό νόµισµα και «προστα-τευτισµό» της εγχώριας αστικής τάξης από το διεθνή καπιταλι-στικό ανταγωνισµό δεν νοείται. Με τα λόγια της Μαρί Λεπέν:«Πρέπει να απελευθερώσουµε τους λαούς µας και να επιστρέ-ψουµε στα δικά µας νοµίσµατα» (Reuters, 20.3.2012). «Λοιπόν,ναι! Πράγµατι πιστεύω ότι οι χώρες µας θα τα πήγαιναν πολύ κα-λύτερα χωρίς το ευρώ παρά µε το ευρώ» (CNBC, 11.4.2012).

Το σχέδιο της Αριστεράς είναι εντελώς διαφορετικό: είναι ηΕυρώπη της κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης, των κοινω-νικών αναγκών, του σοσιαλισµού.


144

33ΛΑΓΟΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΟ «NON PAPER» ΤΗΣ ΤΡΟΪΚΑΣ41

Η τακτική των µνηµονιακών κυβερνήσεων εµπεριέχει ένα κω-µικοτραγικό στοιχείο. Πρώτα, η κυβέρνηση διαρρέει στον Τύποδιάφορα σενάρια για µέτρα µείωσης µισθών και συντάξεων, αύ-ξησης φορολογίας για µισθωτούς και συνταξιούχους, περικοπέςεπιδοµάτων κ.λπ. Οι διαρροές περιλαµβάνουν αναγκαστικά καιτο γνωστό τραγούδι περί «εξόδου από το ευρώ σε περίπτωσηπου δεν παρθούν τα µέτρα», γιατί άλλο επιχείρηµα, πέρα από αυ-τό το ψεύδος για το οποίο κάποτε οι υπεύθυνοι θα κληθούν ναλογοδοτήσουν, δεν υπάρχει. Στη συνέχεια αναζητούνται δήθενισοδύναµα µέτρα για να φανεί ότι οι µνηµονιακοί κυβερνήτες εί-ναι… κοντά στο λαό. Και ενώ οι φιλεύσπλαχνοι κυβερνήτες πα-σχίζουν να διασώσουν την κοινωνία από το νέο βοµβαρδισµό,εµφανίζεται αίφνης η τρόικα µε τη ροµφαία της και διακινεί ένα«non paper», δηλαδή επικοινωνεί τόσο µυστικά µε την κυβέρ-νηση που το µήνυµά της κυκλοφορεί σε όλα τα δηµοσιογραφι-κά γραφεία. Το «non paper» περιέχει µέτρα χειρότερα από εκεί-να που σκοπεύει να πάρει η φιλάνθρωπη κυβέρνηση. Έτσι το πε-δίο της συζήτησης αλλάζει. Η κυβέρνηση εµφανίζεται µε λεό-ντεια διάθεση: θα διαπραγµατευτεί µε την τρόικα για να µην πε-

145

41. Αυγή, 9.9.2012.

ράσουν τα «τροϊκανά» µέτρα, θα αντιπροσωπεύσει ολόκληρο τοέθνος ενάντια στους αίφνης εχθρικούς εταίρους.

Παράλληλα τα πιο ακραία µνηµονιακά ΜΜΕ θα αρχίσουν ναδιερωτώνται µήπως τελικά η τρόικα έχει ένα κάποιο δίκιο, µήπωςοι συντεχνίες (ανάπηροι, χαµηλοσυνταξιούχοι, άνεργοι, νεοδιό-ριστοι καθηγητές µε µισθό 650 ευρώ) πρέπει επιτέλους να «χά-σουν τα προνόµιά τους». Σ’ αυτό το σηµείο θα ισχύσει η αρχή τηςδιαπραγµάτευσης, δηλαδή η λύση θα βρεθεί κάπου στη µέση.

Έτσι έγινε στο πρώτο µνηµόνιο, έτσι έγινε στο µεσοπρόθεσµοτου καλοκαιριού του 2011 µε το λαό στις πλατείες, έτσι έγινε καιστο δεύτερο µνηµόνιο, το οποίο καθυστέρησε να εφαρµοστεί λό-γω των εκλογών που επέβαλε ο λαός µε τον αγώνα του.

Μια από τα ίδια λοιπόν; Ναι, αλλά αυτή τη φορά υπάρχει κά-τι πιο σοβαρό. Η εµβάθυνση της κρίσης σε ευρωπαϊκό επίπεδοκαι η ανάγκη να ξεπεραστούν τα εµπόδια που έθεσε η ταξική πά-λη στην Ελλάδα το προηγούµενο διάστηµα ωθούν τη νεοφιλε-λεύθερη εξουσία της Ευρώπης να επιλέξει τη «φυγή προς ταµπρος».

Το (δήθεν) «non paper» δεν υπενθυµίζει µόνο τη δέσµευσητης κυβέρνησης Παπαδήµου για µείωση του κατώτατου µισθού,δεν υπερασπίζεται µόνο τα κεκτηµένα του Blitzkrieg42 που προ-ωθεί το κεφάλαιο στην Ελλάδα. Ζητά να παρέµβει το κράτος γιανα επιβάλει νέες συνθήκες αναπαραγωγής του κεφαλαίου δο-µικά διαφορετικές από αυτές που ίσχυαν στο τρέχον νεοφιλε-λεύθερο µοντέλο. Οι συνθήκες αυτές αφορούν την αύξηση τουβαθµού εκµετάλλευσης της εργασίας, η οποία θα επιβάλλεταιπλέον µε νόµους ανεξάρτητα από τις διαπραγµατεύσεις των «κοι-νωνικών εταίρων» (κατάργηση της πενθήµερης εργασίας διά νό-


146

42. Blitzkrieg: πόλεµος-αστραπή: πολεµική τακτική που εφάρµοσε ο γερ-µανικός στρατός κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσµιου Πολέµου.

µου σε όλους τους τοµείς της παραγωγής, αύξηση των ωρών ερ-γασίας έως 13 από 8, χωρίς οι επιπλέον ώρες να θεωρούνταιυπερωριακή απασχόληση, πλήρης ελαστικοποίηση ωραρίων χω-ρίς κανέναν κανόνα, περαιτέρω µείωση του κόστους απόλυσηςγια τον εργοδότη, µεταφορά στους εργαζοµένους και τους συ-νταξιούχους του κόστους κοινωνικής ασφάλισης που αντιστοι-χεί στο κεφάλαιο κ.λπ.).

Τα κρίσιµα στοιχεία αυτού του κειµένου που προεικονίζουν τοθαυµαστό νέο κόσµο του κεφαλαίου43 είναι δύο: (α) η αιτιολο-γία που προβάλλει για τις επιβαλλόµενες αλλαγές, δηλαδή η µεί-ωση της ανεργίας· και (β) η (σχεδόν λαθραία) εισαγωγή µιας νέ-ας φράσης: «basic floor for labour income». Το πρώτο στοιχείοδείχνει ότι γίνεται προσπάθεια να µεταφερθεί η «ευθύνη» για τηνύπαρξη της ανεργίας στην εργατική τάξη. Η ανεργία «οφείλεται»στην αντίσταση των εργαζοµένων στην περικοπή των µισθώντους. Αν οι µισθοί µειωθούν «όσο είναι απαραίτητο», η ανεργίαθα µειώνεται επίσης. Γίνεται λοιπόν προσπάθεια να θεσµοθετη-θεί ο ανταγωνισµός µεταξύ εργαζοµένων και ανέργων, να γίνεινόµος ο κανιβαλισµός και η αποσάθρωση της κοινωνίας. Το δεύ-τερο στοιχείο αποτελεί ρήξη µε τον ίδιο το νεοφιλελευθερισµόόπως τον ξέραµε µέχρι σήµερα. Μέχρι τώρα η πρόνοια ύπαρξηςελάχιστου εισοδήµατος (εξαθλιωµένης επιβίωσης) αφορούσετους ανέργους και τους ανίκανους για εργασία. Τώρα ο εργα-ζόµενος πρέπει απλώς να έχει ένα εισόδηµα στα όρια της επι-βίωσης. Η φράση αυτή αποκαλύπτει σε όλο της το µεγαλείο τηδιαδικασία κατασκευής του «λευκού Κινέζου εργαζόµενου».44

Η διαδικασία κατασκευής του «λευκού Κινέζου εργαζόµε-νου» είναι µια σκληρή ταξική στρατηγική που δεν πρόκειται να


147

43. Βλ. και το Κεφάλαιο 18 του παρόντος.44. Βλ. και το Κεφάλαιο 17 του παρόντος.

ανατραπεί µε µια πιο «light» εκδοχή της τρέχουσας πολιτικής (βλ.εξαγγελίες ∆ΗΜΑΡ), ούτε µόνο µε τη δηµιουργία πληθωρισµού,που προτείνεται από διάφορες πλευρές ως εναλλακτική πολιτι-κή. Ο µόνος τρόπος να αλλάξει το τοπίο είναι η αντίσταση του κό-σµου της εργασίας στη νεοφιλελεύθερη πολιτική, η ανατροπήτων µνηµονιακών κυβερνήσεων, η κυβέρνηση της Αριστεράς καιη ανάληψη από τους εργαζοµένους του ελέγχου της παραγωγι-κής διαδικασίας ως προς τους σκοπούς της, η αξιολόγηση απότους εργαζοµένους της παραγωγικής διαδικασίας ως προς το ανκαλύπτει τις ανάγκες της κοινωνίας, η µετάβαση δηλαδή σε µιαοικονοµία των αναγκών.


148

34Ο ΣΥΡΙΖΑ ΞΑΝΑ ΣΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ…45

Τρία είναι τα βασικά στοιχεία που αξίζει να κρατήσουµε από τοπρόσφατο ταξίδι κλιµακίου του ΣΥΡΙΖΑ στο Βερολίνο. Το πρώτοστοιχείο είναι η πλήρης στήριξη της πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ από τηνολοένα και διευρυνόµενη κοινωνικά βάση της Αριστεράς στηνΕυρώπη. Το δεύτερο είναι η εµπειρία της πρώτης άµεσης επα-φής µε τον Σόιµπλε. Το τρίτο είναι η δυσάρεστη έκπληξη που επι-φύλασσε για τον ίδιο η συνάντησή µας µε τον κ. Φούχτελ.

Το βασικό µήνυµα της οµιλίας του Αλέξη Τσίπρα στην εκτε-λεστική επιτροπή του Κόµµατος Ευρωπαϊκής Αριστεράς (ΚΕΑ)ήταν ότι η λιτότητα δεν είναι επικίνδυνη µόνο για τους Έλληνεςεργαζοµένους, αλλά για όλους τους εργαζοµένους στην Ευρώ-πη και για την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση. Καθώς η κρίση βα-θαίνει, γίνεται φανερό ότι ο ΣΥΡΙΖΑ µπορεί να αποτελέσει τηνπρώτη σπίθα της µεγάλης ανατροπής. Η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ στηνΕλλάδα βασίζεται, µεταξύ άλλων, και στην κεντρική του γραµµήπου τοποθετεί στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης το ταξικό ζήτη-µα, την αντίθεση των «από πάνω» µε τους «από κάτω», που απο-τελεί την κύρια όψη των αντιθέσεων σε όλη την Ευρώπη. Αυτή ηαντίληψη φαίνεται ότι γίνεται κυρίαρχη στο Κόµµα της Ευρωπαϊ-κής Αριστεράς ως η µόνη που µπορεί να αντιµετωπίσει αποτε-

149

45. Αυγή, 20.1.2013.

λεσµατικά το «µέτωπο της λιτότητας» το οποίο σαρώνει µε τηνεπίθεσή του τη µία ευρωπαϊκή κοινωνία µετά την άλλη.

Η συνάντησή µας µε τον κ. Σόιµπλε ως γεγονός από µόνο τουαποτελούσε ήδη µια εξέλιξη µεγάλης σηµασίας. Το γεγονός ότιο υπουργός Οικονοµικών της Γερµανίας συναντά σήµερα τον ΣΥΡΙΖΑ σηµαίνει ότι αποδέχεται την πολύ µεγάλη πιθανότητα ναείναι πολύ σύντοµα κυβέρνηση. Ο κ. Σόιµπλε γνώριζε ότι απέ-ναντί του θα είχε το κόµµα που αντιτίθεται στην πολιτική του. Γιαπρώτη ίσως φορά άκουσε από Έλληνα πολιτικό ότι το πρόγραµ-µα που στηρίζει µε τόση θέρµη η κυβέρνησή του είναι οριστικάαποτυχηµένο και ότι αυτή η αποτυχία του φαίνεται πρωτίστως απότην κατάσταση στην οποία βρίσκεται η ελληνική κοινωνία. Ο κ.Σόιµπλε προφανώς δεν δήλωσε ότι θα συµφωνήσει στην κατάρ-γηση του µνηµονίου –το αντίθετο– αλλά δεν µας είπε επίσης ού-τε ένα επιχείρηµα σχετικά µε τη βιωσιµότητα του ελληνικού χρέ-ους. Το µόνο που µας είπε, όταν άκουσε την πρόθεσή µας να φο-ρολογήσουµε τον πλούτο, είναι να έχουµε υπόψη µας ότι το έρ-γο αυτό είναι πολύ δύσκολο.

Το κλίµα της συνάντησης ήταν αυτό που αντιστοιχεί σε µια συ-νάντηση ανθρώπων οι οποίοι έχουν διαφορετικά συµφέροντα καιστόχους, αλλά είναι εκ των πραγµάτων υποχρεωµένοι να καθί-σουν στο ίδιο τραπέζι. Σε µια προσπάθεια να κερδίσει τις εντυ-πώσεις, το επιτελείο του διέρρευσε στους δηµοσιογράφους ότικατά τη συνάντηση διαµήνυσε στους Έλληνες του ΣΥΡΙΖΑ πωςδεν υπάρχει εναλλακτική πολιτική πέρα από το µνηµόνιο. Παρ’όλ’ αυτά η συνάντηση είχε διπλάσια περίπου διάρκεια από τηνπροκαθορισµένη και ο επιπλέον χρόνος χρειαζόταν για τη ρητήδιατύπωση των θέσεων και προθέσεών µας. Φεύγοντας αναρω-τηθήκαµε: Του έχει πει κανείς ποτέ στα τρία αυτά χρόνια έστωκάτι από αυτά που λέει καθηµερινά ο κόσµος στην Ελλάδα καιτου µεταφέραµε εµείς σήµερα;


150

Η συνάντησή µας µε τον κ. Φούχτελ, που έχει περισσότεροενεργή ανάµειξη στα πράγµατα της Ελλάδας, έγινε σε πιο χαλα-ρό κλίµα από αυτήν µε τον κ. Σόιµπλε. Η συνάντηση προχώρη-σε σύµφωνα µε τους τύπους, ο κ. Φούχτελ µάς επισήµαινε τιςπτυχές του νεοφιλελεύθερου σχεδίου που εφαρµόζεται στην Ελ-λάδα µε τη δική του τεχνική βοήθεια. Σε ένα σηµείο που ανα-φέρονταν τα θέµατα τοπικής αυτοδιοίκησης ο Αλέξης Τσίπραςεπισήµανε στον κ. Φούχτελ ότι, σύµφωνα µε µια εγκύκλιο τουκ. Μηταράκη, ουσιαστικά οι γερµανικοί δήµοι χρηµατοδοτούνταιµέσω του ΕΣΠΑ. Του τόνισε ότι αυτό είναι εντελώς παράλογο καιζήτησε να παρέµβει ο ίδιος για να αλλάξει. Ο κ. Φούχτελ, πα-ρότι είναι αρµόδιος ειδικά επ’ αυτών των ζητηµάτων, δήλωσε ότιδεν γνωρίζει το θέµα και… θα το εξετάσει. Αλλάζοντας µάλιστααπότοµα θέµα, αποφάνθηκε ότι «πρέπει όλοι να δουλέψουµε γιατην παραµονή της Ελλάδας στο ευρώ». Η µεταστροφή αυτή καιη έλλειψη επιχειρηµάτων µάς έδειξε πόσο οι θεσµικοί παράγο-ντες της γερµανικής κυβέρνησης συνήθισαν να έχουν απέναντίτους οµοϊδεάτες τους, οι οποίοι συµπεριφέρονται ως απλοί το-ποτηρητές µιας ήδη αποφασισµένης διαδικασίας.

Είχαµε πρόσφατα (τον Σεπτέµβριο) επισκεφθεί ξανά το Βε-ρολίνο. Η διαφορά τότε ήταν ότι η γερµανική κυβέρνηση ήτανυποχρεωµένη να λάβει υπόψη της τις καταιγιστικές εξελίξειςστην Ελλάδα και την προοπτική ανάληψης της κυβέρνησης απότον ΣΥΡΙΖΑ.


151

35Η ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΣΥΛΙΕΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟΥΣ ∆ΑΝΕΙΣΤΕΣ 46

Την ερχόµενη ∆ευτέρα η κυβέρνηση φέρνει στη Βουλή για επι-κύρωση επτά πράξεις νοµοθετικού περιεχοµένου τις οποίες δενείχε το θάρρος να φέρει ως νοµοσχέδια για να ψηφιστούν µε τηνοµαλή κοινοβουλευτική διαδικασία. Η κυβέρνηση που µε τηνοριακή πλειοψηφία των 153 βουλευτών και µε τη συντριπτικήπλειοψηφία της κοινωνίας απέναντί της κατάφερε να ψηφιστείτο µνηµόνιο από τη Βουλή δεν µπορούσε να φέρει τους εφαρ-µοστικούς νόµους για ψηφοφορία και κρύφτηκε πίσω από τηνντροπιαστική για την ίδια διαδικασία των πράξεων νοµοθετικούπεριεχοµένου, µια διαδικασία που ξέρει πολύ καλά ότι την απο-νοµιµοποιεί στην κοινωνία και την καθιστά µια αυταρχική, αντι-δηµοκρατική κυβέρνηση.

Εκείνο όµως που έχει τη µεγαλύτερη σηµασία για το µέλλον,για τις επόµενες γενιές, είναι η ενσωµάτωση στο δίκαιο του ελ-ληνικού κράτους της πρωτοφανούς παραίτησης από τις ασυλίεςαπέναντι στους δανειστές. Η επίµαχη διάταξη αναφέρει: «ούτε τοδικαιούχο κράτος µέλος, ούτε η Τράπεζα της Ελλάδος, ούτε κα-νένα από τα αντίστοιχα περιουσιακά τους στοιχεία εξαιρούνται,λόγω εθνικής κυριαρχίας ή για άλλο λόγο, της δικαιοδοσίας, κα-

152

46. Αυγή, 13.1.2013.

τάσχεσης-συντηρητικής ή αναγκαστικής εκτέλεσης σε σχέση µεοποιοδήποτε ένδικο βοήθηµα ή διαδικασία σχετικά µε τη σύµ-βαση τροποποίησης».

Η συµφωνία της κυβέρνησης σε αυτούς τους ιστορικά ανε-πανάλητους όρους για ένα κυρίαρχο κράτος έγινε µε σκοπό ναπεριοριστούν οι δυνατότητες νοµικής διαπραγµάτευσης από κά-θε µελλοντική κυβέρνηση. Η παρούσα κυβέρνηση έχει στόχο ναεµποδίσει την επερχόµενη κυβέρνηση της Αριστεράς να απαλ-λάξει τον κόσµο της εργασίας από την πολιτική της λιτότητας. Κα-λούµε όλους τους βουλευτές όλων των κοµµάτων της κυβέρ-νησης να µην ψηφίσουν αυτό τον κυρωτικό νόµο και να βάλουντο συλλογικό συµφέρον της κοινωνίας πάνω από το συµφέροντου µεγάλου κεφαλαίου. Είµαστε επίσης βέβαιοι ότι ο λαός, ανε-ξαρτήτως ιδεολογικών και πολιτικών καταβολών, θα εκφράσει µεκάθε ειρηνικό τρόπο την άρνησή του να συναινέσει στον επιχει-ρούµενο σφετερισµό της λαϊκής του κυριαρχίας, ιδιαίτερα όσοναφορά ένα τόσο σηµαντικό ζήτηµα όπως η απεµπόληση των ασυ-λιών που δικαιούται ως κυρίαρχο κράτος.

Τέλος, πεπεισµένοι πως εκφράζουµε τη βούληση της πλειο-ψηφίας του ελληνικού λαού, ενηµερώνουµε την κυβέρνηση καιτους δανειστές του ελληνικού κράτους ότι για µας η σύµβαση εί-ναι συνεχώς διαπραγµατεύσιµη σε πολιτικό επίπεδο. Η κύρωσηκάθε δανειακής σύµβασης είναι αποτέλεσµα πολιτικών συσχε-τισµών που µπορεί να αλλάξουν. Οι συνθήκες κύρωσης της δα-νειακής σύµβασης οφείλουν να διερευνηθούν (και θα διερευ-νηθούν) όσον αφορά το κατά πόσο έχουν διασφαλίσει την ου-σιαστική συναίνεση της κοινωνίας – αυτή είναι η δηµοκρατία. Ηκυβέρνηση της Αριστεράς θα θέσει εκ νέου όλα τα σηµεία τηςδανειακής σύµβασης που θα κρίνει σκόπιµο σε διαπραγµάτευσηαµέσως µόλις εκλεγεί.


153

36ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΣΥΡΙΖΑ-∆ΝΤ: Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΉ∆ΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ ΜΟΛΙΣ ΞΕΚΊΝΗΣΕ47

Οι συναντήσεις κλιµακίου του ΣΥΡΙΖΑ µε αξιωµατούχους του∆ΝΤ και αξιωµατούχους της κυβέρνησης των ΗΠΑ εντάσσονταιστην προετοιµασία της διαπραγµάτευσης που θα κάνει η επερ-χόµενη κυβέρνηση της Αριστεράς µε τους δανειστές. Ο ΣΥΡΙΖΑσυναντά το ∆ΝΤ για να αποσαφηνίσει τις θέσεις του, να τις πα-ρουσιάσει όπως είναι, χωρίς τις παραµορφώσεις που προκα-λούνται από την πρωτόγνωρη και επίµονη προπαγάνδα της κυ-βέρνησης και µεγάλης µερίδας των ΜΜΕ. Αν η χώρα δεν βρι-σκόταν σε αυτή την κατάσταση, ο τρόπος που παρουσιάζουν τιςσυναντήσεις του ΣΥΡΙΖΑ σε Γερµανία και ΗΠΑ µεγάλη µερίδατων ΜΜΕ, αλλά και η κριτική που ασκείται από την κυβέρνηση,θα προκαλούσαν θυµηδία. Κυβέρνηση και διαπλεκόµενα ΜΜΕενηµερώνουν τον ελληνικό λαό ότι «ο Τσίπρας» δεν συµφώνη-σε µε το ∆ΝΤ, όπως δεν είχε συµφωνήσει και µε τον κ. Σόιµπλε.Τι περίµεναν δηλαδή; Ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι σαν κι αυτούς, δε-σµευµένος και αδύναµος να διατυπώσει θέσεις υπέρ της χώραςκαι του κόσµου της εργασίας; Περίµεναν ότι θα αγωνίζεται τρίαχρόνια ενάντια στο µνηµόνιο και µόλις καθίσει στο τραπέζι, θααρχίσει να λέει ναι στους δανειστές και όχι στο λαό, όπως έκα-

154

47. Αυγή, 27.1.2013.

νε ο κ. Σαµαράς; Αν δεν πρόκειται περί ανόητης προπαγάνδας,πρόκειται για κρίση εξ ιδίων.

Οι συναντήσεις µας ήταν ειλικρινείς και όλα τα ζητήµατα τέ-θηκαν ανοικτά· έτσι συµβαίνει όταν δεν κάνεις στροφές που σεαπονοµιµοποιούν πολιτικά. Ο Αλέξης Τσίπρας τούς είπε ακριβώςό,τι λέει και στην Ελλάδα: ο ΣΥΡΙΖΑ έχει βαθιά παράδοση στοναγώνα του λαού για δηµοκρατία και δικαιοσύνη. Η παρουσία τουΣΥΡΙΖΑ ήταν ο θετικός καταλύτης, ώστε η οργή του λαού απέ-ναντι στις συνταγές της τρόικας εξωτερικού και εσωτερικού ναµετουσιώνεται σε πολιτική πρόταση για διέξοδο, την ώρα που ηκυβέρνηση και το σύστηµα της διαπλοκής ευνοούν πρακτικές τύ-που Χρυσής Αυγής, που θέτουν τη δηµοκρατία σε κίνδυνο. Επι-σήµανε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ πιστεύει πως η µόνη λύση είναι το σταµά-τηµα της λιτότητας και πως το ελληνικό χρέος δεν είναι βιώσι-µο. Πρέπει συνεπώς να υπάρξει συµφωνία για αναδιάρθρωσητου χρέους, όπως και όλων των ευρωπαϊκών χωρών που έχουνπρόβληµα, µια συµφωνία µε γνώµονα την ευηµερία των ανθρώ-πων και όχι των αριθµών.

Επισηµάναµε µε ένταση στους συνοµιλητές µας ότι το πρό-βληµα για το ευρώ είναι η δοµή της νοµισµατικής ένωσης, ότιτο πρόβληµα είναι πως η Ευρώπη δεν έχει δανειστή ύστατης κα-ταφυγής, ότι δεν εκδίδει ευρωοµόλογα, ότι αντί να είναι µια ένω-ση αλληλεγγύης, είναι µια ένωση «εσωτερικού ανταγωνισµού».Τους επισηµάναµε ότι η έξοδος από την ελληνική κρίση προϋ-ποθέτει δοµικές αλλαγές στο πολιτικό σύστηµα και την οικονο-µία, ώστε η Ελλάδα να γίνει επιτέλους πραγµατικά δηµοκρατικήχώρα, µια χώρα στην οποία θα λαµβάνονται αποφάσεις µε βά-ση τα συµφέροντα όχι µιας µικρής ολιγαρχίας, αλλά της πλειο-ψηφίας των ανθρώπων της.

Οι διαφωνίες µας µε το ∆ΝΤ είναι γνωστές στο λαό από τηναρχή αυτής της ζοφερής περιπέτειας στην οποία µας έσυρε το


155

πολιτικό σύστηµα ΠΑΣΟΚ-Ν∆, µε στόχο την υποτίµηση της ζω-ής του λαού προς όφελος µιας µικρής µειοψηφίας. Αυτό όµωςδεν σηµαίνει ότι δεν θα εκµεταλλευτούµε τις δυνατότητες που δί-νει η συγκυρία να διαπραγµατευτούµε.

Τα στελέχη του ∆ΝΤ µάς είπαν ότι επέµειναν πολύ στην ανά-γκη για «κούρεµα» και του θεσµικού χρέους (OSI). Η κυβέρνη-ση πρέπει να µας απαντήσει επιτέλους πώς αξιοποίησε αυτή τηθέση. Γιατί δεν έκανε τίποτα προς αυτή την κατεύθυνση; Μας εί-παν ότι επέµειναν στην ανάγκη να πληρώσουν φόρους οι πλού-σιοι, οι οποίοι έως τώρα χαίρουν µιας ιδιότυπης ασυλίας. Για τοθέµα αυτό δεν χρειάζεται να µας πει τίποτα η κυβέρνηση, ξέ-ρουµε πολύ καλά και υποσχόµαστε την απονοµή δικαιοσύνηςόταν θα είµαστε κυβέρνηση. Μας ενηµέρωσαν ότι δεν έθεσανποτέ ζήτηµα για περικοπή 13ου και 14ου µισθού! Γιατί η κυβέρ-νηση χρησιµοποίησε απέναντι στο λαό αυτή την απειλή; Με ποι-ους είναι επιτέλους αυτή η ελληνική κυβέρνηση;

Πέρα από το ∆ΝΤ, συναντηθήκαµε επίσης µε κυβερνητικούςαξιωµατούχους. Από το κλίµα των συζητήσεων προκύπτει ότι ηκυβέρνηση των ΗΠΑ ανησυχεί ιδιαίτερα για την εξαγωγή τηςύφεσης από την Ευρώπη στις ΗΠΑ και παγκοσµίως, λόγω ακρι-βώς της ευρωπαϊκής ύφεσης που προκαλεί η έµµονη νεοφιλε-λεύθερη πολιτική της ΕΕ.

Η «άλλη πλευρά του τραπεζιού» µάς έθεσε βασικά δύο επι-χειρήµατα. Το πρώτο είναι ότι έχουν δοθεί ήδη πολλά χρήµαταστην Ελλάδα. Απαντήσαµε ότι «συµφωνούµε»! Ότι κι εµείς υπο-στηρίζουµε πως δεν είναι δυνατόν να πηγαίνουν τα χρήµατα τωνφορολογουµένων σε ένα βαρέλι χωρίς πάτο, µόνο και µόνο γιανα διασωθεί ένα παρωχηµένο, κοινωνικά χρεοκοπηµένο οικο-νοµικό µοντέλο. Το δεύτερο επιχείρηµα λέει ότι θα ήταν καλύ-τερα για την Ελλάδα αν είχε µια ενιαία στάση απέναντι στους δα-νειστές της. Υπενθυµίσαµε το προφανές. Ότι ο κ. Σαµαράς για


156

ενάµιση χρόνο ήταν λαύρος ενάντια στις λανθασµένες πολιτικέςτων µνηµονίων. Πράγµατι, αν είχε διατηρήσει τη θέση του και δενέκανε στροφή 180 µοιρών για να προασπίσει τα συµφέροντα τηςµικρής µειοψηφίας που νέµεται τον πλούτο στην Ελλάδα, θαυπήρχε η πιθανότητα σήµερα η χώρα να έχει µια ενιαία στρατη-γική ενάντια στην ανθρωπιστική κρίση, ενάντια στην κοινωνικήκαταστροφή. Σήµερα όµως είναι αδύνατον.

Ο κ. Σαµαράς έχει απέναντί του τη συντριπτική πλειονότητατης κοινωνίας κι αυτό πλέον είναι φανερό και εκτός Ελλάδας.


157

37ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΟ∆ΟΣΙΑ Ή ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΝΤΕΙΝΟΜΕΝΗΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ;48

Στις καθηµερινές συζητήσεις µας µε τους πολίτες διαπιστώνου-µε ότι υπάρχει µεγάλη ανησυχία για το περιεχόµενο των δανει-ακών συµβάσεων που έχουν υπογράψει (παρότι ποτέ δεν έχου-µε δει τα υπογεγραµµένα κείµενα) οι µνηµονιακές ελληνικές κυ-βερνήσεις. Η συζήτηση σχετικά µε τις νοµικές πτυχές της δανει-ακής σύµβασης είναι απαραίτητη σήµερα, καθώς το ενδεχόµενοτης κυβέρνησης της Αριστεράς γίνεται ολοένα και περισσότεροορατό. Έχει µεγάλη σηµασία να ενηµερωθούν οι πολίτες για τηνπαραίτηση του ελληνικού ∆ηµοσίου από τις ασυλίες του. Με τηντελευταία τροποποίηση της δανειακής σύµβασης το ελληνικόκράτος έχει παραιτηθεί συγκεκριµένα και ρητά από την ασυλίακαι των περιουσιακών στοιχείων της Κεντρικής Τράπεζας έναντιεκτέλεσης δικαστικών αποφάσεων. Πρέπει να σηµειώσουµε ότιη ρητή παραίτηση από την ασυλία της Κεντρικής Τράπεζας κρά-τους δεν είναι συνηθισµένη σε τέτοιου είδους συµβάσεις. Πρό-κειται λοιπόν για µια νοµική συνθήκη µε ειδικό πολιτικό βάρος.

Πολλοί τόσο εντός όσο και εκτός Αριστεράς υποστηρίζουν ότιη υπογραφή και η υπερψήφιση των δανειακών συµβάσεων οδη-

158

48. Η Εφηµερίδα των Συντακτών, 4.2.2013.

γούν στην απεµπόληση της εθνικής κυριαρχίας, ότι πρόκειται γιαστάση εθνικής µειοδοσίας κ.λπ. Οι θέσεις αυτές προϋποθέτουνµια αφήγηση σύµφωνα µε την οποία τα δύο αντιµαχόµενα στρα-τόπεδα είναι από τη µια µεριά το ελληνικό έθνος και από την άλ-λη οι δυτικοί (ιµπεριαλιστές) και οι ντόπιοι σύµµαχοί τους. Φυ-σικά η ιδεολογική αυτή αφήγηση, όπως και κάθε ιδεολογική αφή-γηση, πατά σε µια σειρά από πραγµατικά γεγονότα. Είναι αληθέςότι πολλές διατάξεις που εµπεριέχονται στις δανειακές συµβά-σεις αποτελούν µνηµεία υποχωρητικότητας και δεσµεύουν πράγ-µατι υπέρµετρα τη χώρα (για να χρησιµοποιήσουµε µια επιεικήέκφραση) σε περίπτωση που επιλεγεί µια διαφορετική πολιτικήγραµµή για την αντιµετώπιση της κρίσης. Η κυβέρνηση αποδέ-χτηκε ότι απεµπολεί τµήµα της εθνικής κυριαρχίας και τα δικαι-ώµατα που απορρέουν από αυτήν, αφού παραιτείται από ασυλίεςτης έναντι της αρµοδιότητας αλλοδαπών δικαστηρίων και έναντιτης εκτέλεσης των αποφάσεων των δικαστηρίων αυτών µε τρό-πο γενικό και υπερβολικό, που δεν ταιριάζει σε κυρίαρχο κράτος.Το θέµα όµως είναι αν αυτός ο τρόπος ερµηνείας των γεγονότωνενδείκνυται και ευνοεί την ανατροπή των συσχετισµών που έχουνφέρει την πλειονότητα των ανθρώπων που ζουν στην Ελλάδαστην απελπιστική σηµερινή θέση, ή µήπως καταλήγει περισσό-τερο να συσκοτίζει αντί να διαφωτίζει τους στόχους που εξυπη-ρετούν οι δανειακές συµβάσεις.

Ο στόχος των δανειακών συµβάσεων είναι η προώθηση «µε-ταρρυθµίσεων» και αναδιαρθρώσεων προς όφελος της ελληνι-κής αστικής τάξης και σε βάρος των µισθωτών, η ιδιωτικοποίησητης δηµόσιας περιουσίας και ο περιορισµός των κοινωνικών δα-πανών, η διαµόρφωση δηλαδή ενός οικονοµικού πλαισίου πουεπιτρέπει µορφές ακραίας εκµετάλλευσης, ώστε να ενισχυθεί ηελληνική αστική τάξη έναντι της εργατικής τάξης.

Η Ελλάδα αποτελεί τον τόπο διενέργειας ενός τεράστιου βιο-


159

πολιτικού πειράµατος, το οποίο υπάρχει πρόθεση να εξαπλωθείσε ολόκληρη την Ευρώπη. Σε αυτό το πείραµα οι δανειακές συµ-βάσεις λειτουργούν ως µοχλός εκβιασµού, ώστε οι κυριαρχού-µενες τάξεις να υποταχθούν στις πολιτικές των µνηµονίων. Ακρι-βώς σε αυτό το αναλυτικό πλαίσιο πρέπει να ενταχθούν και οιεπίµαχες διατάξεις που σχολιάστηκαν παραπάνω. Βασικός στό-χος της σύµβασης είναι να δηµιουργήσει µια νοµική κατάστασητέτοια που να µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως πολιτικό επιχείρη-µα ειδικά εναντίον µιας κυβέρνησης της Αριστεράς, η οποία θαπροσπαθήσει να υλοποιήσει µια πολιτική διαφορετική από τησυµφωνηµένη στα µνηµόνια. Οι δεσµεύσεις του ελληνικού κρά-τους µε βάση αυτά που µέχρι σήµερα έχουν υπογραφεί απο-σκοπεί στον εγκλωβισµό της επερχόµενης κυβέρνησης της Αρι-στεράς, στη στέρηση πολιτικών και νοµικών επιχειρηµάτων.

Για να το πούµε ξεκάθαρα, η σύµβαση που υπέγραψαν οιµνηµονιακές κυβερνήσεις αποτελεί όπλο ταξικού εκβιασµού. Ταεπιχειρήµατα που αναµένεται να χρησιµοποιηθούν από τους δα-νειστές αλλά και από το ελληνικό φιλοµνηµονιακό µπλοκ ενά-ντια στην Αριστερά, όταν αυτή ως πολιτική δύναµη θα έχει ανα-λάβει τη διακυβέρνηση της χώρας και θα διαπραγµατεύεταισκληρά για µια άλλη, εντελώς διαφορετική σύµβαση, θα εδρά-ζονται ακριβώς πάνω στη βάση της εθνικής αφήγησης. Η κυ-βέρνηση της Αριστεράς θα «εκβιάζεται» και από το εσωτερικότης χώρας να τηρήσει τις µνηµονιακές δεσµεύσεις και αυτές οιδεσµεύσεις θα παρουσιάζονται ως δεσµεύσεις «της Ελλάδας».Θα είναι «η Ελλάδα» ως έθνος-κράτος που θα εγκαλείται γιατο ότι θα ανατρέπει τη µνηµονιακή πολιτική, η οποία σήµερα εί-ναι η κυβερνητική πολιτική. Το γεγονός ότι η συντριπτική πλει-ονότητα του κόσµου που ζει στην Ελλάδα αντιτίθεται σήµερααπολύτως στα µνηµόνια δεν θα λαµβάνεται καθόλου υπόψη. Ηεθνική αφήγηση θα απαιτεί «τήρηση των δεσµεύσεων του ελ-


160

ληνικού κράτους» προς το συµφέρον των δανειστών και της ελ-ληνικής αστικής τάξης.

Η χώρα δεν «ανήκει» σε όλους το ίδιο. Με την παραίτηση απότις ασυλίες διασφαλίζονται τα συµφέροντα των κυρίαρχων τά-ξεων, ενώ η διαπραγµάτευση για την αλλαγή της πολιτικής θε-ωρείται ήδη από σήµερα τυχοδιωκτισµός, καθώς «δεν υπάρχειεναλλακτική λύση».

Από όλα αυτά γίνεται σαφές ότι το θέµα των δανειακών συµ-βάσεων δεν µπορεί να προσεγγιστεί επαρκώς ρίχνοντας το βά-ρος στην εθνική σκοπιά. Το βάρος πρέπει να δοθεί στην ταξικήσκοπιά. Μόνο σύµφωνα µε αυτή την προοπτική µπορεί να υλο-ποιηθεί µια πολιτική κατάργησης των µνηµονίων και διαπραγ-µάτευσης για µια άλλη σύµβαση η οποία θα σέβεται ως συµβα-τικό κείµενο τη δηµοκρατία.


161

38ΓΙΑΤΙ Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ∆ΕΝ ∆ΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΕΤΑΙ ΤΙΠΟΤΑΜΕ ΤΗΝ ΤΡΟΪΚΑ49

Ο τίτλος του παρόντος άρθρου φαίνεται ίσως προκλητικός. Στοβαθµό που οι λέξεις νοηµατοδοτούνται από το λόγο των µεγάλωνµέσων ενηµέρωσης, κανείς σήµερα «δεν δικαιούται» να πει ότιοι κυβερνώντες δεν διαπραγµατεύονται µε την τρόικα. Πώς είναιδυνατόν να αρθρώσει κανείς τη φράση του τίτλου, την ώρα πουη εσχάτως υπερευαίσθητη κα Τρέµη παίρνει κάθε βράδυ ένα πο-λύ σοβαρό ύφος και µας λέει, για παράδειγµα, ότι ο κ. Μητσο-τάκης διαφωνεί µε τον κ. Τόµσεν και ότι ο κ. Στουρνάρας δενµπορεί να τα βρει µε τον κ. Μορς;

Μα όλα όσα λένε εδώ και τουλάχιστον τρία χρόνια είναι ψέ-µατα; Είµαστε υποχρεωµένοι πια να το αποδεχθούµε, ό,τι κι ανσηµαίνει αυτό για την ψυχολογία µας. Ναι, εδώ και τρία χρόνιαγίνεται µια στυγνή προπαγάνδα και το σύνολο αυτών που λέγο-νται παραποιούν την πραγµατικότητα. Για να στηθεί όµως µιαολόκληρη κατασκευή από µια πολυδιάστατη µηχανή προπαγάν-δας, χρειάζεται πρώτα να κατασκευαστεί µια κεντρική έννοια γύ-ρω από την οποία θα χτιστεί στη συνέχεια ολόκληρο το οικοδό-µηµα, το οποίο θα διαθέτει δευτερεύουσες έννοιες και θα προ-

162

49. tvxs 7.7.2013.

ωθεί την «πληροφόρηση» προς συγκεκριµένες κατευθύνσεις.Η έννοια σ’ αυτή την περίπτωση είναι η «διαπραγµάτευση».

Αν ξεχάσουµε για λίγο όσα λένε τα κανάλια, τι σηµαίνει «δια-πραγµάτευση»; Η διαπραγµάτευση προϋποθέτει πρώτα από όλατην ύπαρξη δύο αντιµαχόµενων πλευρών, δηλαδή δύο πλευρώνπου έχουν αντίθετα κατ’ αρχήν συµφέροντα ή, στην περίπτωσητης πολιτικής, εκφράζουν αντίθετα κοινωνικά συµφέροντα. Η δια-πραγµάτευση απαιτεί επίσης την ύπαρξη ενός «τραπεζιού», δη-λαδή ενός «εδάφους» στο οποίο να µην µπορεί η µία πλευρά ναεπιβληθεί στην άλλη και στο οποίο καλούνται να κλείσουν µιασυµφωνία «ειρήνης», δηλαδή «συνύπαρξης». Η ίδια η ύπαρξητου τραπεζιού σηµαίνει ότι πριν από την έναρξη της διαπραγµά-τευσης οι δύο πλευρές δεν µπορούν να συνεχίσουν να σχετίζο-νται µε τον τρόπο που σχετίζονταν πριν. Ότι υπάρχει µεταξύ τουςµια αντιπαράθεση, µια σύγκρουση, ένας πόλεµος χαµηλής ήυψηλής έντασης.

Η διαπραγµάτευση είναι η συνέχιση του πολέµου µε πολιτικάµέσα για την αναζήτηση ενός νέου σηµείου ισορροπίας. Αυτό ση-µαίνει ότι η διαπραγµάτευση ως έννοια απαιτεί δύο πλευρές οιοποίες: (α) δεν έχουν κατ’ αρχήν καταληγµένο κοινό τόπο συµ-φωνίας µε βάση τις θέσεις τους· και (β) θεωρούν ότι µπορούν νακαταλήξουν σε ένα νέο κοινό τόπο συµφωνίας, υποχωρώνταςαπό κάποιες θέσεις και κατοχυρώνοντας άλλες που θεωρούν ότιείναι θεµελιώδους σηµασίας για τους σκοπούς τους.

Υποστηρίζω ότι καµιά από αυτές τις προϋποθέσεις δεν ισχύειώστε να δικαιούνται η κυβέρνηση και οι παρουσιαστές των δελ-τίων προπαγάνδας των µνηµονίων να µιλούν για «διαπραγµά-τευση». Οι κυβερνήσεις των µνηµονίων δεν έχουν αντιµαχόµε-να συµφέροντα µε τους δανειστές. Οι πολιτικοί εκπρόσωποι τωνδανειστών, όπως και οι κυβερνήτες µας, είναι νεοφιλελεύθε-ροι. Η θεµελιώδης συµφωνία µεταξύ τους για το χαρακτήρα των


163

αλλαγών που θέλουν να προωθήσουν είναι δεδοµένη. Με άλ-λη διατύπωση, δεν αντιπροσωπεύουν αντιµαχόµενα κοινωνικάσυµφέροντα. Είναι όλοι τους εκπρόσωποι του κεφαλαίου και µά-λιστα των ισχυρότερων µερίδων του. Αλλά ακόµη κι έτσι θα µπο-ρούσε να υπάρχει ένα πεδίο διαφωνίας, τουλάχιστον ως προς τασυµφέροντα των µερίδων του κεφαλαίου που δραστηριοποιού-νται κυρίως στην Ελλάδα µε άλλα. Αλλά ούτε αυτό ισχύει. Σύµ-φωνα µε όλες τις ενδείξεις, τα µνηµόνια τα έχουν συγγράψειακριβώς οι εκπρόσωποι των µερίδων του κεφαλαίου που δρα-στηριοποιούνται εδώ, και αυτό καθίσταται σαφές και από την επι-λογή των προσώπων που έχουν εισβάλει την τελευταία τριετίαστην πολιτική σκηνή και αποτελούν, αν όχι απευθείας εκπροσώ-πους, τουλάχιστον ικανούς εκφραστές αυτών των συµφερόντων.Κορυφαίο παράδειγµα αποτελεί ο νυν υπουργός οικονοµικώνκ. Στουρνάρας, τον οποίο πολλές πληροφορίες παρουσιάζουν ωςεκ των βασικών συγγραφέων του πρώτου µνηµονίου.

Άρα λοιπόν έχουµε ένα τραπέζι στο οποίο κάθονται άνθρω-ποι µε ίδια κοινωνικά και πολιτικά συµφέροντα, ίδιο στρατηγικόστόχο. Ο κ. Μητσοτάκης ήταν πάντα υπέρ των απολύσεων, ο κ.Γεωργιάδης ήταν πάντα υπέρ της καταστροφής του δηµόσιου συ-στήµατος υγείας και υπέρ της καταστολής γενικώς, καθέναςυπουργός που έχει υπογράψει µνηµονιακή απόφαση υλοποιείτην ιδεολογική-πολιτική του θέση, το πρόγραµµά του. Αν υπάρ-χουν κάποια στοιχεία που διαφοροποιούν τους εγχώριους µνη-µονιακούς από τους εκπροσώπους των δανειστών, αυτά είναι: (α)οι σχέσεις ιεραρχίας, καθώς η ελληνική πλευρά έχει παραιτη-θεί από κάθε έννοια λαϊκής κυριαρχίας του ελληνικού λαού καιεκφράζει συνεχώς τη δουλοπρέπειά της απέναντι στους δανει-στές, ακριβώς επειδή θεωρεί ότι χωρίς την έξωθεν βοήθεια θαήταν αδύνατον να υλοποιηθεί η στρατηγική της· και (β) οι σχέσειςδιαπλοκής και συναλλαγής πέραν της νοµιµότητας, καθώς η


164

πλειονότητα των «σκληρά διαπραγµατευόµενων» κινδυνεύει σεπερίπτωση δοµικής πολιτικής αλλαγής να πάει στη φυλακή γιαπολλά σκάνδαλα που έχουν λάβει χώρα πριν από τα µνηµόνια.Ήδη ο κ. Παπακωνσταντίνου φαίνεται να είναι ο πρωτοπόρος. Οκ. Παπακωνσταντίνου όµως δεν είναι µόνος του, του κάνει παρέα–τουλάχιστον σε ό,τι αφορά ενδείξεις για σκάνδαλα– ο επιδει-κνύων άνευ προηγουµένου αλαζονεία κ. Βενιζέλος, αλλά καιποιος ξέρει πόσοι από τη Νέα ∆ηµοκρατία κάνουν τι σήµερα...Αυτό θα φανεί µόλις χαθεί η εξουσία.

Τι συµβαίνει συνεπώς σε ένα τέτοιο «τραπέζι»; Εκ του απο-τελέσµατος καταλαβαίνουµε ότι σχεδιάζεται από κοινού η επιβο-λή των µνηµονίων λιτότητας και κοινωνικής καταστροφής, και γί-νεται µεγάλη προσπάθεια να διασωθεί αυτό το, απόλυτα εξαρ-τηµένο από το κεφάλαιο γενικά και από τους δανειστές πιο συ-γκεκριµένα, πολιτικό προσωπικό, ή τουλάχιστον να θυσιάζεταιτµηµατικά ώστε να προχωρά µε την απαραίτητη εναλλαγή προ-σώπων η διαδικασία της µνηµονιακής αναδιάρθρωσης. Η µέθο-δος για να καταλάβουµε τι συµβαίνει κάθε φορά που υποτίθε-ται ότι γίνεται διαπραγµάτευση είναι να έχουµε στο µυαλό µας ότιυπάρχει εξαρχής µια δοµική συµφωνία, πριν έρθουν κάθε φο-ρά οι «τροϊκανοί», και στη συνέχεια απλώς συζητείται ο χρονικόςπρογραµµατισµός της εφαρµογής της.

Ας είµαστε ξεκάθαροι: διαπραγµάτευση θα γίνει µόνο όταναναλάβει την εξουσία ένα πολιτικό µπλοκ δυνάµεων το οποίο θαεκπροσωπεί κοινωνικά συµφέροντα αντίθετα στο κεφάλαιο. Μό-νο όταν έρθουν στην κυβέρνηση οι πολιτικές δυνάµεις που εκ-προσωπούν µε τον ένα ή τον άλλο τρόπο τα συµφέροντα του κό-σµου της εργασίας, της ανεργίας και των κοµµατιών των µικρο-επιχειρηµατιών, που καταστρέφονται από την πολιτική που ακο-λουθείται τα τελευταία τρία χρόνια, η οποία αποτελεί κορύφω-ση της πολιτικής όλης της τελευταίας εικοσιπενταετίας. Μόνο τό-


165

τε οι δανειστές θα βρεθούν µπροστά στην ανάγκη να διαπραγ-µατευτούν για κάτι. Υπάρχουν αυτές οι δυνάµεις; Υπάρχουν, εί-ναι ο κόσµος της εργασίας και των κινηµάτων, τον οποίο πολιτι-κά εκπροσωπούν ο ΣΥΡΙΖΑ, το ΚΚΕ, η ΑΝΤΑΡΣΥΑ, ο αντιεξου-σιαστικός χώρος, πρώην στελέχη της ∆ΗΜΑΡ που διαχωρίστη-καν, ακόµη και ψήγµατα του πρώην ΠΑΣΟΚ που έχουν διατηρή-σει την εργατική κατεύθυνση της πολιτικής τους, παρά τη µετάλ-λαξη του πρώην πολιτικού τους φορέα. Αυτό το µπλοκ αντιπα-ρατίθεται απέναντι στο κόµµα του µνηµονίου, απέναντι στη ση-µερινή ΠΑΣΟΚοΝ∆ και αυριανή Νέα Ελλάδα, απέναντι δυστυχώςστη ∆ΗΜΑΡ που καλύπτει ακόµη και σήµερα χωρίς αιδώ τον κ.Βενιζέλο, και βέβαια απέναντι στο µαύρο φίδι που έχει βγει γιατα καλά από το αβγό του και θα στηρίξει τη Νέα αντιδηµοκρατι-κή Ελλάδα που µας ετοιµάζουν.

Οι πολιτικές δυνάµεις του κόσµου της εργασίας έχουν βέβαιασηµαντικές διαφορές. Η ιστορία όµως µας διδάσκει ότι αν δενβρεθεί κοινός τόπος, η εργασία θα τσακιστεί και η ισοπέδωσή τηςθα διαρκέσει πάρα πολλά χρόνια. Αντίθετα, αν αυτό το πολιτικόµπλοκ βρει τον τρόπο να αποτελέσει ένα µέτωπο ενότητας τηςΑριστεράς, τότε µε τη συµµαχία του πολύµορφου κοινωνικού κι-νήµατος, του πραγµατικού κινητή της ιστορίας, θα µπορέσει ναδιαπραγµατευτεί νικηφόρα µε τους δανειστές και να ανοίξει τοδρόµο για µια άλλη πολιτική, που θα έχει ως ορίζοντά της τον κοι-νωνικό µετασχηµατισµό, ο οποίος άλλωστε κυοφορείται σήµε-ρα σε πολλά µέρη του κόσµου, από την Τουρκία ως τη Βραζι-λία. Ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδηµα!


166

39∆ΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΣΤΟ ΚΊΝΗΜΑ50

Σε άρθρο µου την προηγούµενη βδοµάδα στο tvxs.gr (βλ. το Κε-φάλαιο 38 του παρόντος), εξήγησα τι σηµαίνει διαπραγµάτευσηκαι, µε βάση τον ορισµό της διαπραγµάτευσης ως έννοιας, υπο-στήριξα ότι όλες οι κυβερνήσεις των τριών τελευταίων ετών δενδιαπραγµατεύονται τίποτα µε τους δανειστές. Το βασικό µου επι-χείρηµα είναι ότι το πολιτικό προσωπικό στην Ελλάδα δεν δια-φωνεί σε τίποτα επί της ουσίας µε τους υπαλλήλους της τρόικας.∆εδοµένου ότι οι δύο πλευρές του τραπεζιού υποστηρίζουν ταίδια κοινωνικά συµφέροντα, αντί για διαπραγµάτευση, οι συζη-τήσεις τους αποτελούν ουσιαστικά µια διαδικασία επεξεργασίαςτων µέτρων λιτότητας και διαβούλευσης σχετικά µε ζητήµατα τα-κτικής, µε κοινή µέριµνα την πολιτική επιβίωση του φθαρµένουελληνικού πολιτικού προσωπικού. Αντίθετα, µια διαπραγµάτευ-ση της κυβέρνησης της Αριστεράς σηµαίνει τη συνέχιση του κοι-νωνικού πολέµου που διεξάγεται το τελευταίο διάστηµα µε µε-γάλη ένταση, αλλά µε µια ποιοτική διαφορά, µια τοµή: η κυβέρ-νηση της Αριστεράς θα διαπραγµατευτεί την αλλαγή της δανει-ακής σύµβασης προς τα συµφέροντα των εργαζόµενων τάξεων.Μέχρι εδώ δεν νοµίζω ότι υπάρχει καµιά σοβαρή διαφωνία µέσα

167

50. Αυγή, 13.7.2013.

στην Αριστερά. Η συζήτηση ξεκινά από το «τι θα κάνουν οι δα-νειστές σ’ αυτή την περίπτωση». Τι θα γίνει αν µας πουν «δενδιαπραγµατευόµαστε»;

Προτού ασχοληθούµε µ’ αυτό το ερώτηµα, είναι απαραίτητονα διευκρινίσουµε τι ακριβώς σκοπεύει να διαπραγµατευτεί η κυ-βέρνηση της Αριστεράς και τι όχι. Εδώ πρέπει να είµαστε ξεκά-θαροι. ∆εν σκοπεύουµε να διαπραγµατευτούµε τα συµφέροντατων εργαζόµενων τάξεων και των ανέργων, τη δυνατότητα τηςκοινωνίας να αναπαράγεται, την ανακούφιση της φτώχειας, τηνκατάργηση της λιτότητας – µε δυο λόγια, δεν θα διαπραγµατευ-τούµε την κατάργηση των µνηµονιακών νόµων που συνθέτουν τοσηµερινό ζοφερό σκηνικό. Αυτό θα το κάνουµε την «πρώτη µέ-ρα». Αυτή η κίνησή µας είναι που θα αποτελέσει το εναρκτήριολάκτισµα της διαπραγµάτευσης. Είναι αναµφίβολα µια επιθετικήκίνηση, αλλά αποτελεί µονόδροµο για µας. Μόνο αν αντεπιτε-θεί το κοινωνικό κίνηµα των εργαζόµενων τάξεων σε όλα τα επί-πεδα, µπορεί να ανατρέψει την κοινωνική καταστροφή που συ-ντελείται.

Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, ταυτόχρονα µε τις νοµοθετικέςπράξεις, θα καλέσει σε έκτακτη σύνοδο κορυφής της ΕΕ, στηνοποία θα επιδιώξει να διακηρυχθεί σαφώς ότι κάθε κράτος εί-ναι λαϊκά και εθνικά κυρίαρχο, και άρα απαιτείται αλλαγή τωνόρων της δανειακής σύµβασης σύµφωνα µε τη βούληση του ελ-ληνικού λαού, όπως αυτή εκφράστηκε στις εκλογές. Όταν λοιπόνοι δανειστές (δηλαδή το µεγάλο κεφάλαιο) δουν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ εν-νοεί αυτά που λέει και ότι νοµοθετεί υπέρ του κόσµου της ερ-γασίας, πρέπει να αποφασίσουν τι θα κάνουν µε τις δανειακέςσυµβάσεις. Αν δούµε το θέµα χωρίς συναισθηµατισµούς, δενυπάρχει τίποτα που να δείχνει ότι οι δανειστές θα αρνηθούν ναδιαπραγµατευτούν µια νέα σύµβαση, καθώς σ’ αυτή την περί-πτωση οι απώλειες γι’ αυτούς θα είναι τεράστιες (ας µην ξεχνά-


168

µε ότι το 93% της έως τώρα χρηµατοδότησης έχει χρησιµοποι-ηθεί για την εξυπηρέτηση των δανειστών και των τραπεζών).

Είναι βέβαιο ότι οι δανειστές κατά τη διαδικασία της διαπραγ-µάτευσης θα µας εκβιάσουν. Θα ήταν αφελής όποιος δεν θα πε-ρίµενε κάτι τέτοιο. Θα µας εκβιάσουν πολιτικά – εµάς δεν µπο-ρούν να µας εκβιάσουν προσωπικά, καθώς δεν έχουµε τις εξαρ-τήσεις του σηµερινού πολιτικού προσωπικού της κυβέρνησης.Θα απειλήσουν να διακόψουν τη χρηµατοδότηση, και ίσως το κά-νουν για όσο καιρό διαρκεί η διαπραγµάτευση.

Η διαπραγµάτευση εµπεριέχει τον εκβιασµό, αλλά και από τιςδύο πλευρές. Το δικό µας όπλο είναι το κοινωνικό κίνηµα. Εµείςµπορεί να µην έχουµε το MEGA και τον ΣΚΑΪ, αλλά θα έχουµεµια διαφανή και άµεση επικοινωνία µε τον κόσµο της εργασίας,όχι µόνο στην Ελλάδα αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι δα-νειστές θα βρεθούν µπροστά στην πρωτόγνωρη κατάσταση ναµαθαίνουν οι µάζες τι διαµείβεται πίσω από τις κλειστές πόρτεςτων συνεδριάσεων. Αν οι δανειστές δεν συζητούν στο δικό µαςπεδίο διαπραγµάτευσης, το οποίο θα είναι το πώς µόνο ένα µέ-ρος του ελληνικού χρέους θα µπορέσει να αποπληρωθεί, και µά-λιστα µε την κοινωνία όρθια (κούρεµα µεγάλου µέρους του χρέ-ους, ρήτρα ανάπτυξης κ.λπ.), τότε θα πρέπει να εξηγήσουν στουςεργαζοµένους των χωρών τους γιατί τους νοιάζουν µόνο η µεί-ωση των µισθών, οι απολύσεις, η διάλυση του κοινωνικού κρά-τους κ.λπ. Οι εργαζόµενοι σήµερα ενηµερώνονται, συζητούν συ-νεχώς στο διαδίκτυο και αυτο-οργανώνονται, όπως µας δείχνουνη Τουρκία, η Βραζιλία, η Αίγυπτος. Εκτιµούµε λοιπόν βάσιµα ότιδεν θα έχουµε µόνο τον ελληνικό λαό να διαδηλώνει συνεχώςτη συµπαράστασή του στη σκληρή προσπάθεια µιας κυβέρνησηςπου θα υπερασπίζεται τα συµφέροντα της πλειοψηφίας. Τελείωςδιαφορετική θα είναι η στάση και των Ευρωπαίων εργαζοµένωναπέναντι στις κυβερνήσεις τους όταν καταστεί σαφές τι προσπα-


169

θούν να κάνουν οι δανειστές. Όπως µας δείχνει το ιστορικό πα-ράδειγµα της Αιγύπτου, κανένα καθεστώς δεν µπορεί να αντέξειτην ορµητική δύναµη των µαζών, του πραγµατικού κινητή τηςιστορίας.

Εµείς λοιπόν λέµε ότι τη µάχη της διαπραγµάτευσης θα τηνκερδίσουµε. Λέµε ότι οι δανειστές θα υποχρεωθούν να δια-πραγµατευτούν µόνο επί του µέρους του χρέους που θα µπορείνα αποπληρωθεί και θα αποσυρθούν από την εσωτερική πολιτι-κή της Ελλάδας. Έχουµε µαζί µας έναν ολόκληρο κόσµο πουαγωνίζεται για να πέσει επιτέλους ο νεοφιλελευθερισµός, καισ’ αυτό τον κόσµο, στο κίνηµα και τις δυνάµεις του, έχουµε εµπι-στοσύνη. Είµαστε αισιόδοξοι, βασιζόµενοι στα πραγµατικά δεδο-µένα, ότι θα νικήσουµε!


170

40ΜΕ ΤΟΝ Κ. ΣΌΪΜΠΛΕ ΜΑΣ ΧΩΡΙΖΟΥΝ ΟΛΑ ΟΣΑ ΜΑΣ ΧΩΡΙΖΟΥΝ ΚΑΙ ΜΕ ΤΟΝ Κ. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑ51

Η επίσκεψη του κ. Σόιµπλε στην Ελλάδα έλαβε χώρα σε µια ιδι-αίτερη χρονική στιγµή για την πορεία εφαρµογής της µνηµονια-κής πολιτικής. Βρισκόµαστε σε ένα σηµείο στο οποίο η κυβέρ-νηση δεν έχει πια τίποτα θετικό να παρουσιάσει στον κόσµο τηςεργασίας στην Ελλάδα. Όλα τα βασικά µεγέθη αποδεικνύουν τηνπλήρη αποτυχία του προγράµµατος σε σχέση µε το διακηρυγ-µένο βασικό δηµοσιονοµικό του στόχο, κάτι που υπονοεί ότι έρ-χονται νέα µέτρα.

Ταυτόχρονα τα µεγέθη αναδεικνύουν και την πλήρη επιτυχίατου προγράµµατος σε σχέση µε τον πραγµατικό στόχο που επι-διώκεται. Το µερίδιο της εργασίας στο παραγόµενο προϊόν είναιτο χαµηλότερο εδώ και δεκαετίες, η αναδιανοµή πλούτου καιεξουσίας υπέρ του κεφαλαίου λαµβάνει χώρα ταχύτατα. Η πε-ριστολή της δηµοκρατίας σηµατοδοτεί την αναδιανοµή εξουσίας,ο λαός χάνει τη δυνατότητα να επηρεάζει την πολιτική και κοι-νωνική ζωή της χώρας. Γίνεται σε όλους σαφές ότι η πολιτικήπου ακολουθείται ευνοεί τον πλούτο και ο µόνος τρόπος επιβο-λής της είναι η σκληρή καταστολή. Σε ένα τόσο ζοφερό τοπίο για

171

51. Hellenic Mail, 21.7.2013.

Jean Milios

την κυβέρνηση ήταν αναγκαία µια από µηχανής παρουσία από τοεξωτερικό, για να παραχθεί «έστω µία» καλή είδηση, η µόνη κα-λή είδηση που µπορεί να παρουσιάσει µια κυβέρνηση µνηµονια-κότερη των δανειστών, δηλαδή η επιβεβαίωση της στήριξης απότους δανειστές. Ταυτόχρονα ήταν αναγκαίο για τον κ. Σόιµπλε ναπροσπαθήσει να διατηρήσει µια εικόνα «επιτυχίας» για το εσω-τερικό της προεκλογικής Γερµανίας, µια ανάγκη ακόµη µεγαλύ-τερη τις τελευταίες µέρες, καθώς ο διεθνής οικονοµικός Τύποςαναγνωρίζει ότι το ελληνικό πρόγραµµα έχει αποτύχει και πρέπειτάχιστα να αναθεωρηθεί.

Όλο λοιπόν το θέατρο της επίσκεψης Σόιµπλε στήθηκε για νακερδίσει χρόνο το µνηµονιακό στρατόπεδο σε Ελλάδα και Γερ-µανία. Πέτυχε όµως κάτι; Κατά τη γνώµη µου, η επίσκεψη έχει ταακριβώς αντίθετα αποτελέσµατα από τα προσδοκώµενα. Η ανα-γκαστικά άδεια και αστυνοµοκρατούµενη Αθήνα αποτέλεσε έναθέαµα που κάνει σαφές σε όλους ότι η «παρουσίαση της επιτυ-χίας της µνηµονιακής πολιτικής» είναι απολύτως ανεπιθύµητη. Ηδήλωση του κ. Σόιµπλε στη συνέντευξή του ότι συζητά για το«κατοχικό δάνειο» εγείρει το ερώτηµα «γιατί οι Σαµαράς-Βενιζέ-λος δεν θέτουν καν το ζήτηµα». Η αναφορά του στη Σύνοδο τουΛονδίνου για τη ρύθµιση των αποζηµιώσεων ανοίγει ευθέως τοθέµα της ρύθµισης του χρέους που θέτει και ο ΣΥΡΙΖΑ. Στη συµ-φωνία αυτή του 1953 η Γερµανία πέτυχε να υπάρχει «κούρεµα»και ρήτρα ανάπτυξης για την αποπληρωµή του χρέους της.

Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει επισηµάνει ότι κατ’ αναλογία πρέπει να υπάρ-ξει «κούρεµα» και ρήτρα ανάπτυξης για το ελληνικό χρέος. Εδώπάλι εγείρεται το αυθόρµητο ερώτηµα: Γιατί οι Σαµαράς-Βενιζέ-λος-Στουρνάρας δεν θέτουν αυτά τα θέµατα, τα οποία σε τελι-κή ανάλυση βρίσκονται στον πυρήνα του δηµόσιου συµφέρο-ντος; Την απάντηση την έδωσε µόνος του ο αφοπλιστικά ειλικρι-νής, µόνο σε ό,τι αφορά τα συµφέροντα που υπερασπίζεται, κ.


172

Στουρνάρας. Την πιο κρίσιµη στιγµή, κατά την οποία ολόκληρη ηδιεθνής κοινή γνώµη αποδέχεται την αποτυχία της καταστροφι-κής πολιτικής λιτότητας, ο κ. Στουρνάρας βρήκε µόνο να δηλώ-σει ότι «τον ενώνουν πιο πολλά µε τον κ. Σόιµπλε από όσα τονχωρίζουν».

Ο κ. Στουρνάρας και οι όµοιοί του «τεχνοκράτες», τους οποί-ους ο κ. Σόιµπλε και οι όµοιοί του νεοφιλελεύθεροι πολύ θαήθελαν ως κυβερνήτες, και µάλιστα χωρίς εκλογές, στις χώρεςτου ευρωπαϊκού Νότου, δεν καταλαβαίνουν το αυτονόητο. ∆ενκαταλαβαίνουν ότι οι Έλληνες και ξένοι εργαζόµενοι που ζουνστην Ελλάδα, οι νέοι, οι συνταξιούχοι, οι επαγγελµατίες δεν εί-ναι ιθαγενείς που θα ξεγελαστούν µε µια τετράµηνη µείωση τουΦΠΑ στην εστίαση, για την οποία εξάλλου οι καταστηµατάρχεςλένε ότι δεν µπορούν να µετουσιώσουν σε µείωση των τιµών.Το µνηµονιακό στρατόπεδο δεν καταλαβαίνει ότι το τέλος του εί-ναι κοντά και ότι θα έπρεπε να συµπεριφέρεται µε αιδώ για τοσηµείο στο οποίο έχει φέρει τη µεγάλη πλειονότητα της ελλη-νικής κοινωνίας.


173

41ΤΟ NON PAPER ΤΗΣ BUNDESBANK ΚΑΙ Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ52

Σε άρθρο µου στην Αυγή στις 9.9.2012 (βλ. το Κεφάλαιο 33 τουπαρόντος) είχα επισηµάνει τις βασικές πτυχές της επικοινωνια-κής τακτικής του µνηµονιακού «καθεστώτος». Στο άρθρο αυτόεξηγούσα ότι ο µηχανισµός της προπαγάνδας αποτελείται από τοτρίπτυχο «διαρροές εκβιασµών - διαψεύσεις - εφαρµογή τωνεκβιασµών µε ελαφρές τροποποιήσεις». Η περίπτωση του πρό-σφατου non paper της Bundesbank εντάσσεται στο ίδιο πλαίσιο.

Ας εξετάσουµε τα γεγονότα. Το περιοδικό Spiegel, γνωστόςεκφραστής του βαθέος πυρήνα του γερµανικού κράτους, έγρα-ψε ότι, σύµφωνα µε ένα non paper της Bundesbank, «η ΕΕ πρό-κειται να συµφωνήσει σε ένα νέο πρόγραµµα βοήθειας για τηνΕλλάδα, [...] το τρέχον πακέτο οικονοµικής βοήθειας ενέχει“υψηλούς κινδύνους”». Σύµφωνα µε το ίδιο non paper, η έγκρι-ση της εκταµίευσης µιας δόσης 5,8 δισεκατοµµυρίων ευρώ τονπερασµένο µήνα είχε «πολιτικά κίνητρα». Αυτό είναι το στοιχείοτης «διαρροής». Όπως αναµενόταν, το Υπουργείο Οικονοµικώντης Γερµανίας ανακοίνωσε ότι δεν γνωρίζει «το έγγραφο τηςBundesbank». Αυτό είναι το στοιχείο της (χαλαρής) διάψευσης.

174

52. Αυγή, 18.8.2013.

Ο µηχανισµός λοιπόν που χρησιµοποιείται εδώ και τρία χρό-νια από τις ελληνικές κυβερνήσεις σε συνεργασία µε την τρόι-κα επαναλαµβάνεται και στη Γερµανία, αλλά για ένα θέµα πουαφορά την Ελλάδα (και φυσικά την Ευρώπη)! Οι νεοφιλελεύθε-ρες ελίτ έχουν αναγάγει το ζήτηµα αυτό σε κεντρικό προεκλογι-κό επίδικο στη Γερµανία. Η σηµειολογική διαφορά είναι ότι «τοµέλλον της Ελλάδας» συζητείται πλέον απευθείας από τη γερ-µανική κοινή γνώµη και µάλιστα θεωρείται «γερµανικό ζήτηµα».

Υπάρχει όµως κάτι καινούριο στο non paper της Bundesbank;Η απάντηση είναι όχι, αντίθετα µε όσα διαδίδουν τα κέντρα τηςµνηµονιακής προπαγάνδας. Το χρηµατοδοτικό κενό είναι γνωστόεδώ και καιρό. Ο σχεδιασµός για επιβολή νέων µέτρων λιτότη-τας είναι προφανής, προκύπτει άµεσα από τις υπογεγραµµένεςδανειακές συµβάσεις, και µόνο ο γραφικός κ. Στουρνάρας το αρ-νείται. Το «µήνυµα της Bundesbank» απευθύνεται στο εσωτε-ρικό της Γερµανίας, είναι η «δεύτερη γλώσσα» της νεοφιλελεύ-θερης ελίτ της Γερµανίας, ο τρόπος µε τον οποίο προσπαθεί να«πουλήσει» στους Γερµανούς ψηφοφόρους τη συνέχιση της δα-νειοδότησης της Ελλάδας.

Το σηµαντικό στοιχείο της έκθεσης δεν είναι βέβαια η δήθεναποκάλυψη που κάνει, αλλά η επιβεβαίωση ότι για να υπάρξεισυνέχιση του προγράµµατος, πρέπει να πληγεί ακόµη περισσό-τερο ο κόσµος της εργασίας που ζει στην Ελλάδα. «Η δουλειάτης ελληνικής κυβέρνησης», σύµφωνα µε την έκθεση, είναι «ηεκπλήρωση των µεταρρυθµίσεων, που αποτελούν όρο του σχε-δίου διάσωσης» και έως τώρα χαρακτηρίζεται «ελάχιστα ικανο-ποιητική».

Τι συµπεράσµατα µπορεί να βγάλει η Αριστερά από αυτή τηνεξέλιξη; Ένα πρώτο συµπέρασµα είναι ότι η δηµοσιονοµική ενο-ποίηση της ΕΕ προχωρά και οι ορατές εκφάνσεις της έως τώραείναι οι επαναλαµβανόµενες κρίσεις στην «περιφέρεια» (Ελλάδα,


175

Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία, Ιρλανδία). Οι νεοφιλελεύθερες ελίτολόκληρης της Ευρώπης, και όχι µόνο της Γερµανίας, κατα-σκευάζουν µε συστηµατικό τρόπο το «λευκό Κινέζο εργαζόµενο»(βλ. το Κεφάλαιο 17 του παρόντος).

Ο ευάλωτος καταχρεωµένος προλετάριος αποτελεί τον πυ-ρήνα του νεοφιλελεύθερου µοντέλου εξόδου από την κρίση. Οπρολετάριος αυτός δεν είναι µόνο Έλληνας ή «Νότιος». Η Αρι-στερά πρέπει να αποκαλύψει στους Γερµανούς ψηφοφόρους ότιαυτή η πορεία είναι αδιέξοδη και ότι σταδιακά θα εφαρµοστεί πα-ρόµοιο πρόγραµµα στην ίδια τη Γερµανία, το οποίο θα είναι πο-λύ σκληρό.

Ένα δεύτερο συµπέρασµα είναι ότι ο µηχανισµός των µνη-µονίων έχει «εγγεγραµµένη στο DNA του» τη συνεχή ανανέω-σή του. Η στρατηγική των µνηµονίων, που ξεκίνησε από την Ελ-λάδα το 2010, δεν είναι µια παροδική κατάσταση, αλλά µια σπει-ροειδής πορεία αλλαγής των βασικών δοµών και σχέσεων τωνευρωπαϊκών κοινωνιών προς το συµφέρον του κεφαλαίου. Ηκριτική µας προς τα µνηµόνια δεν πρέπει λοιπόν να παραµένειστο επιφανειακό επίπεδο της αποτυχίας των διακηρυγµένωνστόχων τους.

Η αντίφαση µεταξύ διακηρυγµένων και πραγµατικών στόχωνβρίσκεται στο κέντρο της πολιτικής τακτικής των µνηµονιακών-νεοφιλελεύθερων. Η αποτυχία των διακηρυγµένων στόχων, γιατην οποία δεν λογοδοτεί ποτέ κανείς, είναι ο µοχλός για τη συ-νέχιση και την εντονότερη εφαρµογή της ίδιας πολιτικής. Η «απο-τυχία» είναι τελικά επιτυχία της λιτότητας και αιτία έναρξης νέ-ου κύκλου λιτότητας.

Ένα τρίτο συµπέρασµα είναι ότι οι ουδέτερες τεχνικές λύσεις(κούρεµα χρέους, «σχέδιο Μάρσαλ» κ.λπ.) δεν συνιστούν απο-τελεσµατικό λόγο αντιπαράθεσης µε τους µνηµονιακούς-νεοφι-λελεύθερους: και κούρεµα θα γίνει όταν χρειαστεί (µε «κούρε-


176

µα» µισθών, συντάξεων και ίσως καταθέσεων να το συνοδεύει)και ψίχουλα θα µοιραστούν ως «αναπτυξιακό κονδύλι». Το κρί-σιµο είναι η πολιτική σύγκρουση µε το ίδιο το πολιτικό υπόδειγ-µα του νεοφιλελευθερισµού (του σύγχρονου υπαρκτού καπιτα-λισµού), και όχι η αναµέτρηση σχετικά µε τα τεχνικά-στατιστικάτου αποτελέσµατα.

Το τέταρτο συµπέρασµα προκύπτει αβίαστα από το τρίτο: ηΑριστερά πρέπει άµεσα να εντείνει τις προσπάθειές της για τηνανατροπή αυτής της κυβέρνησης. Ο χρόνος είναι ένα κρίσιµοστοιχείο, όπως µας έχει διδάξει η εµπειρία από άλλες χώρες στιςοποίες έχει συντελεστεί παρόµοια κοινωνική καταστροφή. Οι κύ-κλοι της λιτότητας συσσωρεύονται και καθιστούν το έργο του κοι-νωνικού µετασχηµατισµού ολοένα και πιο δύσκολο.

Η υπεράσπιση των κοινωνικών αγώνων που θα ξεσπάσουν τοεπόµενο διάστηµα, αλλά και η δηµιουργία πολιτικών και κοινω-νικών γεγονότων από την Αριστερά πρέπει να αποτελέσουν κύ-ρια προτεραιότητα. Για να χτίσουµε, πρέπει πρώτα να τους γκρε-µίσουµε!


177

42Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ53

Σε άρθρο µου στο tvxs.gr τον Ιούλιο του 2013 έχω εξηγήσει«γιατί η κυβέρνηση ∆ΕΝ ∆ΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΕΤΑΙ τίποτα» (βλ. τοΚεφάλαιο 38 του παρόντος). Σε εκείνο το άρθρο µε αυτό τον τίτ-λο εξηγώ αναλυτικά την έννοια της πολιτικής διαπραγµάτευσης: «Η διαπραγµάτευση προϋποθέτει πρώτα από όλα την ύπαρξηδύο αντιµαχόµενων πλευρών, δηλαδή δύο πλευρών που έχουναντίθετα κατ’ αρχήν συµφέροντα ή, στην περίπτωση της πολιτι-κής, εκφράζουν αντίθετα κοινωνικά συµφέροντα. Η διαπραγµά-τευση απαιτεί επίσης την ύπαρξη ενός “τραπεζιού”, δηλαδή ενός“εδάφους” στο οποίο να µην µπορεί η µία πλευρά στην άλλη ναεπιβληθεί και στο οποίο καλούνται να κλείσουν µια συµφωνία “ει-ρήνης”, δηλαδή “συνύπαρξης”. Η ίδια η ύπαρξη του τραπεζιούσηµαίνει ότι [...] οι δύο πλευρές δεν µπορούν να συνεχίσουν νασχετίζονται µε τον τρόπο που σχετίζονταν πριν. Ότι υπάρχει µε-ταξύ τους µια αντιπαράθεση, µία σύγκρουση, ένας πόλεµος χα-µηλής ή υψηλής έντασης.

»Η διαπραγµάτευση είναι η συνέχιση του πολέµου µε πο-λιτικά µέσα, για την αναζήτηση ενός νέου σηµείου ισορροπίας.Αυτό σηµαίνει ότι η διαπραγµάτευση ως έννοια απαιτεί δύο

178

53. tvxs.gr, 14.11.2013.

πλευρές οι οποίες: (α) δεν έχουν κατ’ αρχήν καταληγµένο κοι-νό τόπο συµφωνίας µε βάση τις θέσεις τους· και (β) θεωρούνότι µπορούν να καταλήξουν σε ένα νέο κοινό τόπο συµφωνίας,υποχωρώντας από κάποιες θέσεις και κατοχυρώνοντας άλλεςπου θεωρούν ότι είναι θεµελιώδους σηµασίας για τους σκο-πούς τους».

Ο ορισµός αυτός έχει µια βασική προϋπόθεση. Προϋποθέ-τει ότι όλο αυτό το διάστηµα µαίνεται ένας πόλεµος, ένας κοι-νωνικός πόλεµος, ο οποίος έχει φτάσει σε ένα σηµείο: το έναστρατόπεδο, η µεγάλη κοινωνική πλειοψηφία, θεωρεί αναγκαίονα αλλάξει η ροή των πραγµάτων, ενώ η πολιτική στρατηγική τουάλλου στρατοπέδου, το οποίο εκφράζει τα συµφέροντα του µε-γάλου κεφαλαίου, έχει χάσει τη δυνατότητα να επιβάλει την άπο-ψη ότι αποτελεί «µονόδροµο». Με άλλα λόγια, η πλευρά πουπλήττεται, η πλευρά που συγκεντρώνει στις τάξεις της τα θύµατατου κοινωνικού πολέµου, αλλάζει µε την ψήφο της το πολιτικόσκηνικό και εξουσιοδοτεί µια νέα κυβέρνηση, την κυβέρνηση τηςΑριστεράς, να εκφράσει τη βούλησή της για τη βαθµιαία αναί-ρεση της κοινωνικής καταστροφής που έπληξε την πλειονότηταόσων ζουν σε αυτή τη χώρα.

Η έννοια της διαπραγµάτευσης εποµένως, αντίθετα από τοτσίρκο που παρουσιάζει η σηµερινή µνηµονιακή κυβέρνηση στιςτηλεοράσεις, δεν θεωρεί δεδοµένο ότι η αριστερή κυβέρνηση θαεκπροσωπεί «τη χώρα» γενικά και αόριστα, αλλά ότι θα υλοποι-εί την πολιτική που η πλειοψηφία του λαού τής δίνει εντολή ναυλοποιήσει. Αυτό µε απλά λόγια σηµαίνει ότι όταν ο λαός εκλέ-ξει την κυβέρνηση της Αριστεράς, µε την ψήφο του θα έχει ήδηκαταργήσει το µνηµόνιο, τις πολιτικές λιτότητας. Αυτό αποτελείυλοποίηση της λαϊκής κυριαρχίας, σε τελική ανάλυση υλοποίη-ση της ίδιας της δηµοκρατίας.

Η κατάργηση της λιτότητας δεν σηµαίνει ότι δεν υπάρχει πε-


179

δίο διαπραγµάτευσης για µια νέα δανειακή σύµβαση. Αντίθετα,αποτελεί προϋπόθεση για να ξεκινήσει για πρώτη φορά µια ου-σιαστική διαπραγµάτευση για τη δανειακή σύµβαση. Ζητούµενοτης διαπραγµάτευσης είναι να δηµιουργηθούν οι συνθήκες στιςοποίες το ελληνικό δηµόσιο θα είναι και πάλι αξιόχρεο, γεγονόςπου θα σταθεροποιεί (και ως εκ τούτου αποτελεί στόχο για) ολό-κληρη την ευρωπαϊκή οικονοµία.

Βεβαίως, επειδή οι κυρίαρχες καπιταλιστικές δυνάµεις στηνΕλλάδα και σε ολόκληρη την Ευρώπη ενδιαφέρονται πρωτίστωςνα επωµιστούν οι (Έλληνες και Ευρωπαίοι) εργαζόµενοι και οι µι-κροµεσαίοι τα βάρη της κρίσης, παρουσιάζουν τη λιτότητα ως τοµοναδικό δρόµο για τη δηµοσιονοµική σταθεροποίηση. Τα πράγ-µατα όµως δεν έχουν καθόλου έτσι, και αυτό θα γίνει φανερό µετην κατάργηση της λιτότητας που θα σηµάνει η εκλογική νίκη τηςΑριστεράς στη χώρα µας. Θα γίνει τότε φανερό αυτό που γνω-ρίζουν όλοι οι σοβαροί αναλυτές –και οι υπάλληλοι των δανει-στών συµπεριλαµβάνονται σε αυτούς– ότι για να υλοποιηθεί οστόχος της δηµοσιονοµικής σταθεροποίησης µε πολιτικές λιτό-τητας, πρέπει να γονατίσει εντελώς η κοινωνία, δηλαδή να εξα-θλιωθούν πλήρως οι εργαζόµενοι.

Όλοι όµως γνωρίζουν ότι η έλευση της κυβέρνησης της Αρι-στεράς θα αλλάξει αυτά τα δεδοµένα στο πεδίο της πολιτικής.Η κυβέρνηση της Αριστεράς δεν θα πει στους δανειστές ότι «τοπρόγραµµα δεν βγαίνει» έτσι γενικά και αόριστα. Θα καταστή-σει σαφές ότι το πρόγραµµα καταργήθηκε µε την ψήφο του λαούκαι ότι οι δανειστές πρέπει να συζητήσουν µαζί της πώς θα γί-νει ξανά το ∆ηµόσιο αξιόχρεο µέσα στο πλαίσιο της πολιτικής πουέχει εγκρίνει ο λαός µε την ψήφο του.

Καθώς πλησιάζει η «ώρα της Αριστεράς», πολλοί σχολια-στές, πολιτικοί, οικονοµολόγοι και δηµοσιογράφοι αισθάνονταιτην ανάγκη να τοποθετηθούν πάνω στο κρίσιµο ζήτηµα της


180

επερχόµενης διαπραγµάτευσης της νέας κυβέρνησης µε τουςδανειστές. Αυτό δείχνει αφενός τη σηµασία που δίνουν, και σω-στά, στο καίριο αυτό ζήτηµα στρατηγικής και αφετέρου… το φό-βο τους.

∆ιαβάζουµε λοιπόν από τη µία πλευρά ότι «η πολιτική δια-πραγµάτευση δεν έχει νόηµα» σε άρθρο ενός πρώην πρωθυ-πουργού, ο οποίος, καίτοι φέρει τεράστια ευθύνη για την εξέ-λιξη των δηµοσιονοµικών του ελληνικού κράτους, παριστάνειακόµη και σήµερα τον ανίδεο και ταυτίζεται µέχρι «τελευταίαςρανίδος» µε τους µνηµονιακούς όψιµους πολιτικούς του φίλους.Αυτή η εξέλιξη είναι λογική. Ο εν λόγω πολιτικός εκφράζει εκεί-νο το κοινωνικό στρατόπεδο το οποίο, αν είχε τη δυνατότητα, θαείχε επιβάλει τη µνηµονιακή πολιτική της ακραίας λιτότητας, τηςκατάργησης των εργατικών κατακτήσεων και δικαιωµάτων καιτης ασυδοσίας του κεφαλαίου ήδη από την εποχή που ήτανπρωθυπουργός. Το γεγονός ότι τότε δεν διέθετε τους κοινωνι-κούς και πολιτικούς συσχετισµούς για να το κάνει τον κατατάσ-σει ακόµη και σήµερα σε ένα ψευδεπίγραφο «Κέντρο». Ευτυ-χώς λοιπόν που υπάρχουν κάποια άρθρα σαν αυτό του πρώηνπρωθυπουργού, τα οποία αποκαλύπτουν µε ποιους πραγµατικάείναι ο πρώην πρωθυπουργός, αλλά και ότι το υποτιθέµενο «Κέ-ντρο» είναι τόσο δεξιό όσο και η κυβέρνηση που µας κυβερνάσήµερα.

Υπάρχουν όµως και φωνές που υποστηρίζουν ότι η πολιτικήδιαπραγµάτευση είναι δυνατή. Οι φωνές αυτές ωστόσο είναι προ-σεκτικές, για να µην ενοχλήσουν τις δυνάµεις που κερδοσκο-πούν τα τελευταία χρόνια σε βάρος των µαζών που εξαθλιώνο-νται. Λένε ότι οι πολιτικές λιτότητας (το µνηµόνιο) «δεν πρέπει νακαταργηθούν», αλλά ότι «η µνηµονιακή συµφωνία πρέπει να αλ-λάξει». Αναπαράγουν τη µνηµονιακή προπαγάνδα, λέγοντας ότιη κατάργηση των πολιτικών λιτότητας είναι «το πυρηνικό κουµπί»


181

το οποίο «δεν πρέπει να πατήσει ο ΣΥΡΙΖΑ»,54 επιτρέποντας στοµιντιακό κατεστηµένο να ισχυρίζεται ότι αν καταργηθεί το µνη-µόνιο, «οι εταίροι θα διακόψουν τη χρηµατοδότηση (από τον ELA)προς τις ελληνικές τράπεζες» και «θα οδηγηθούµε στην έξοδοαπό το ευρώ!» (µια άποψη που ενίοτε οδηγεί σε προτάσεις επι-στροφής στο εθνικό νόµισµα, µε νέο µνηµόνιο βέβαια, όπωςυποστηρίχτηκε από κάποιους, για παράδειγµα, στην περίπτωσητης Κύπρου).

Αυτές οι φωνές, ανεξαρτήτως προθέσεων, επιχειρούν να συ-µπεριλάβουν στην έννοια της διαπραγµάτευσης ένα άλλο περιε-χόµενο και εννοιολογικό πεδίο από αυτό που έχει διαµορφώσειως τώρα ο ΣΥΡΙΖΑ. Επιχειρούν να µετατρέψουν σε επίδικα δια-πραγµάτευσης µε τους δανειστές τις βασικές δεσµεύσεις του ΣΥ-ΡΙΖΑ προς τον ελληνικό λαό, όπως την επαναφορά του κατώτα-του µισθού στα 751 ευρώ το µήνα, την ανάκτηση της εργασίας,τη φορολόγηση των πλουσίων, την αναδιανοµή του πλούτου, τηνπροστασία των δικαιωµάτων των εργαζοµένων κ.ο.κ. Εντάσσουνέτσι τη στρατηγική του ΣΥΡΙΖΑ σε µια πιο «στρογγυλή» προβλη-µατική, που διατηρεί κοινούς τόπους ακόµη και µε το νεοφιλε-λεύθερο στρατόπεδο. Για το λόγο αυτό η σκέψη που εκφράζουνκαταλήγει σε συµπεράσµατα σχετικά µε την ακολουθούµενη τα-κτική, όπως ότι «µέχρι την έκτακτη σύνοδο η [αριστερή] κυβέρ-νηση θα πρέπει να κάνει κάποιες προσαρµογές του προγράµ-µατος του µνηµονίου», και ορίζουν τις κόκκινες γραµµές ως«ελάχιστο εγγυηµένο εισόδηµα και κουπόνια σίτισης για τουςπάµφτωχους», τις ορίζουν δηλαδή µε έναν τρόπο που δεν εντάσ-


182

54. Όλα τα αποσπάσµατα σε εισαγωγικά ως αυτό το σηµείο στην παρού-σα παράγραφο είναι απόψεις διατυπωµένες από το συνάδελφο Γ. Βαρου-φάκη στην εκποµπή του Ν. Ευαγγελάτου στις 8/11/2013. Υπάρχει όµως µιαπληθώρα αναλυτών που εκφράζουν παρόµοιες απόψεις.

σεται σε καµιά περίπτωση στην αριστερή πολιτική. Αυτές οι φω-νές εκπροσωπούν και πάλι κάποιο υποτιθέµενο «Κέντρο», τοοποίο οι ελίτ του κεφαλαίου πολύ θα ήθελαν να υπάρχει, αλλάδυστυχώς γι’ αυτές στην Ελλάδα είναι αδύνατον να συγκροτηθείσ’ αυτή τη συγκυρία.

Η «γραµµή διαπραγµάτευσης» του ΣΥΡΙΖΑ όµως δεν είναιαυτή, όσο κι αν τα µνηµονιακά µέσα προσπαθούν να µας πιέσουνπρος αυτή την κατεύθυνση. Και οι δύο πολιτικές τάσεις που εκ-φράστηκαν στο συνέδριό µας, παρά τις διαφωνίες τους που τόσοέντεχνα διογκώνουν τα υπαρκτά µέσα προπαγάνδας, συµφω-νούν στο σηµείο που είναι το πλέον βασικό για την πορεία αυ-τής της διαπραγµάτευσης: η κυβέρνηση της Αριστεράς θα είναιη κυβέρνηση που θα βοηθήσει τους «από κάτω» να ορθοποδή-σουν, να διεκδικήσουν µια καλύτερη ζωή και έναν καλύτερο κό-σµο, και να ζήσουν σε ένα κράτος το οποίο είναι αξιόχρεο και δεναυτοκαταργείται ως κοινωνικό κράτος µέσα από καταστροφικέςγια την πλειονότητα πολιτικές. Όσοι ονειρεύονται µια κυβέρνησηπου θα βρει τη «χρυσή τοµή» προκειµένου να συνεχιστούν µεκοινωνική συναίνεση και η λιτότητα και η µονιµοποίηση της χρη-µατοδότησης του κράτους µε νεοφιλελεύθερους όρους θα πρέ-πει να ψάξουν αλλού.


183

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ

ΜΕΡΟΣ

V

43ΣΥΡΙΖΑ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ «ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ»55

Α. Κρίση των κοµµάτων;

Τα τελευταία χρόνια έχουν γραφτεί πολλά για την κρίση των κοµ-µάτων. Οι περισσότερες από τις σχετικές προσεγγίσεις αντλούντις θέσεις τους από δηµοσκοπικές έρευνες, στις οποίες οι πολί-τες εκφράζουν σε πολύ υψηλά ποσοστά µικρή έως πολύ µικρήεµπιστοσύνη στα πολιτικά κόµµατα. Την «κρίση των κοµµάτων», που επίσης φαίνεται να επιβε-

βαιώνει η «έλλειψη πάθους» κατά τις εκλογικές αναµετρήσειςτης τελευταίας δεκαετίας, µοιάζει εντούτοις να διαψεύδει το υψη-λό, σε ευρωπαϊκή σύγκριση, ποσοστό όσων προσέρχονται στιςκάλπες. Πολύ περισσότερο, µια απόφανση περί «κρίσης» δια-ψεύδεται από την πρόσφατη εσωκοµµατική διαδικασία για τηνανάδειξη προέδρου στη Ν∆. Σε συνθήκες ήττας και απογοήτευ-σης του συγκεκριµένου πολιτικού χώρου, προσήλθαν στις εσω-κοµµατικές κάλπες 771 χιλιάδες ψηφοφόροι ή το 33,6% όσωνψήφισαν το κόµµα αυτό στις πρόσφατες εθνικές εκλογές.Υπάρχει τελικά κρίση των κοµµάτων; Νοµίζουµε ότι το ερώ-

τηµα είναι λάθος και οδηγεί αναγκαστικά σε λανθασµένες απα-ντήσεις.

187

55. Με τους Σπύρο Λαπατσιώρα και Μάκη Σπαθή. Εποχή, 13.12.2009.

Jean Milios

Τα πολιτικά κόµµατα, ιδίως τα κυβερνητικά-καθεστωτικά κόµ-µατα που παραδοσιακά συνηθίσαµε να αποκαλούµε «αστικά»,δεν αποτελούν «αυτοτελείς θεσµούς»: ούτε µε την έννοια του ότιεκφράζουν συγκεκριµένα αστικά ταξικά συµφέροντα ούτε µε τηνέννοια ότι µέσω αυτών αντιπροσωπεύονται οι πολιτικές στοχεύ-σεις και προσδοκίες των ψηφοφόρων, δηλαδή των διαφορετικώνκοινωνικών τάξεων και µερίδων.Όπως έχει δείξει ο Λουί Αλτουσέρ, τα πολιτικά κόµµατα πρέ-

πει να γίνουν αντιληπτά ως στοιχεία ενός ενιαίου ΙδεολογικούΜηχανισµού του Κράτους (ΙΜΚ), του Πολιτικού Ιδεολογικού Μη-χανισµού του Κράτους.

Β. Ο Πολιτικός ΙΜΚ δεν βρίσκεται σε κρίση

Ο Πολιτικός ΙΜΚ διακρίνεται από τον Πολιτικό Μηχανισµό τουΚράτους –δηλαδή την κυβέρνηση, τη διοίκηση, την προεδρία της∆ηµοκρατίας–, που αποτελεί τµήµα (κλάδο) του κρατικού µηχα-νισµού µε τη στενή έννοια –δηλαδή του Κατασταλτικού ΚρατικούΜηχανισµού (στον οποίο ανήκουν επίσης ως κλάδοι η ∆ικαιοσύ-νη µε το σύστηµα των φυλακών, ο στρατός, η αστυνοµία κ.λπ.). Ο Πολιτικός ΙΜΚ, «που υλοποιεί την πολιτική ιδεολογία της

κυρίαρχης τάξης», αποτελεί «το “πολιτικό σύστηµα” ή το “σύ-νταγµα” ενός δεδοµένου κοινωνικού σχηµατισµού […] Αυτός οΙΜΚ µπορεί να οριστεί µέσω ενός συγκεκριµένου (εκλογικού)τρόπου αντιπροσώπευσης της “λαϊκής θέλησης”» (Λουί Αλτου-σέρ, «Σηµείωση σχετικά µε τους Ιδεολογικούς Μηχανισµούς τουΚράτους», Θέσεις, τ. 21, 1987, σσ. 37-49 και http://www.theseis.com).Τα (αστικά) πολιτικά κόµµατα αποτελούν συστατικά στοιχεία

του Πολιτικού ΙΜΚ, συµβάλλουν στη λειτουργία του ως µηχανι-


188

σµού που αναπαράγει την καπιταλιστική ταξική εξουσία µέσω κυ-ρίως της ιδεολογικής πειθούς και συναίνεσης.Ο πραγµατικός εκπρόσωπος της αστικής τάξης είναι το καπι-

ταλιστικό κράτος ως όλον. Ο πολιτικός ΙΜΚ, δηλαδή το αστικόκοινοβουλευτικό σύστηµα, αποτελεί απλώς ένα τµήµα αυτού τουκράτους, επιτελεί µια επιµέρους λειτουργία στο πλαίσιό του: τηνοργάνωση της λαϊκής αντιπροσώπευσης, την αναπαραγωγή τηςσυναίνεσης στην αστική πολιτική (και κοινωνική) κυριαρχία, µέ-σα από την «κοινοβουλευτικοποίηση» των διαφορετικών κοινω-νικών και πολιτικών πρακτικών και αιτηµάτων, και την ενσωµά-τωσή τους στο πλαίσιο της αστικής-κρατικής στρατηγικής. Το κοι-νοβουλευτικό φιλτράρισµα των διαφορετικών ταξικών πρακτικών(δηλαδή των πρακτικών όχι µόνο της αστικής τάξης και των συµ-µάχων της, αλλά και της εργατικής τάξης και των συµµάχων της)κάνει έτσι δυνατή την «αντιπροσώπευσή» τους µέσα στο κράτος,επιτρέπει δηλαδή τελικά την υποταγή τους στο γενικό κεφαλαι-οκρατικό συµφέρον, που παρίσταται µε τη µορφή του εθνικούσυµφέροντος. Το λανθασµένο ερώτηµα «υπάρχει κρίση των κοµµάτων;»

µπορεί τώρα να διατυπωθεί µε ορθό τρόπο: Βρίσκεται σήµεραστην Ελλάδα σε κρίση ο Πολιτικός ΙΜΚ;Η απάντηση που δίνουµε στο ερώτηµα αυτό είναι αρνητική. Ο

Πολιτικός ΙΜΚ δεν βρίσκεται σήµερα σε κρίση ούτε ως προς τηνικανότητά του να νοµιµοποιεί τον Πολιτικό (κατασταλτικό) Μηχα-νισµό του κράτους ούτε ως προς την ικανότητά του να απονευ-ρώνει, δηλαδή να «κοινοβουλευτικοποιεί», τις αντιστάσεις των κυ-ριαρχούµενων τάξεων – να τις υπάγει στην κυρίαρχη ιδεολογία καιπολιτική. Η αντίληψη ότι το κοινοβουλευτικό σύστηµα αποτελεί τηβάση «της δηµοκρατίας», εκφράζοντας την εκάστοτε «λαϊκή πο-λιτική βούληση», αναπαράγεται µε τόσο σταθερό τρόπο ώστε θαήταν υπερβολή να µιλήσουµε για κρίση του Πολιτικού ΙΜΚ.


189

Όµως η αναπαραγωγή της αστικής ιδεολογικής κυριαρχίαςσυντελείται µε τρόπο αντιφατικό, ως διαδικασία της πάλης των τά-ξεων που διαπερνά πέρα ως πέρα τη λειτουργία των ΙΜΚ (συ-µπεριλαµβανοµένου του Πολιτικού ΙΜΚ). Οι αντιφάσεις αυτές,που σε συγκεκριµένες συγκυρίες οξύνονται περισσότερο απόσυνήθως (π.χ. το 1989), δηµιουργούν την εικόνα της «κρίσηςτων κοµµάτων». Επειδή όµως η λειτουργία του Πολιτικού ΙΜΚεξακολουθεί να είναι ηγεµονική, «στη δηµοκρατία δεν υπάρχουναδιέξοδα» και συχνά αρκεί η κοινοβουλευτικοποίηση των εσω-τερικών λειτουργιών ενός κόµµατος, το οποίο βρίσκεται στο επί-κεντρο αυτών των αντιφάσεων, για να αποκατασταθεί η αποτε-λεσµατικότητά του ως συστατικού στοιχείου του Πολιτικού ΙΜΚ.Στην πρόσφατη κοινοβουλευτική διαδικασία στο εσωτερικό τηςΝ∆ µάλιστα, όχι τυχαία υπερίσχυσε εκείνος ο ηγέτης που υπο-σχέθηκε ότι θα επανεπιβεβαιώσει την ιδεολογία της (δεξιάς) πα-ράταξης.

Γ. Ο ∆εκέµβρης, ο ΣΥΡΙΖΑ, η επαναστατική στρατηγική

Το ότι ο Πολιτικός ΙΜΚ δεν βρίσκεται (τώρα ή µονίµως) σε κρί-ση δεν σηµαίνει ότι µπορεί πάντα να αναπαράγει απρόσκοπτα τηναστική πολιτική ηγεµονία. Η περσινή εξέγερση της ελληνικής νεολαίας και µερίδας των

εργαζοµένων και ανέργων υπήρξε το ηχηρό «φτάνει πια!» στηνκτηνωδία του νεοφιλελεύθερου εκσυγχρονισµού, την εργοδο-τική ασυδοσία, την κρατική τροµοκρατία και την αστυνοµική αυ-θαιρεσία που χαρακτηρίζουν την ελληνική καπιταλιστική κοινω-νία κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίας. Ο «αόρατος εχθρός» ήρ-θε ξαφνικά στην επιφάνεια, σε µια στιγµή που οι «τεχνολόγοι» τηςαθλιότητας των πολλών και της «ανάπτυξης» των λίγων πίστευ-


190

αν ότι είχαν εξασφαλίσει τη «συναίνεση των κοινωνικών εταί-ρων». Ξαφνικά η τηλεοπτική συζήτηση σχετικά µε την εναλλαγή στη

διακυβέρνηση της χώρας διακόπηκε. Όλο το «συνταγµατικό τό-ξο» (από τη Ν∆ και το ΠΑΣΟΚ µέχρι το ΛΑΟΣ και το ΚΚΕ), δηλα-δή όλα τα κόµµατα που αποτελούν συστατικά στοιχεία του Πολι-τικού ΙΜΚ, συσπειρώθηκε σε µία και µόνο θέση: «Πρέπει να κα-ταγγείλουµε τη βία!» και το δάχτυλο όλων έδειχνε τον ΣΥΡΙΖΑ.Ωστόσο ο ∆εκέµβρης δεν ήταν κατά κύριο λόγο καταστροφές

βιτρινών. Ήταν η κραυγή οργής και η κατάθεση της διάθεσης γιααγώνα µιας µερίδας της κοινωνίας που τη συγκεκριµένη τουλά-χιστον στιγµή δεν πίστευε πλέον στους µύθους της «ελεύθερηςαγοράς», της «δηµοκρατίας», της «ανάπτυξης», της «τάξης» πουεγγυάται η ελληνική αστυνοµία. Ο ΣΥΡΙΖΑ βρέθηκε αντιµέτωπος µε ολόκληρο τον Πολιτικό

ΙΜΚ, διότι, έστω και αντιφατικά, έστω και παλινωδώντας, τάχθη-κε υπέρ της εξέγερσης και υπέδειξε το στρατηγικό ορίζοντα στονοποίο αυτή παρέπεµπε: την ανατροπή του νεοφιλελευθερισµούκαι του καπιταλισµού. Καίτοι ενταγµένος στον Πολιτικό ΙΜΚ,έδρασε ταυτόχρονα έξω από αυτόν και εναντίον του (µέσα στηνεξέγερση). Έδρασε δηλαδή ως µια ριζοσπαστική αριστερή πολι-τική δύναµη και στρατηγική.Αποδείχθηκε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν αποτελεί απλώς µια πολιτική

ενότητα οργανώσεων «ενάντια στο νεοφιλελευθερισµό», αλλά,παρά τις αντιφάσεις και τις ασάφειες, έχει διαµορφώσει ένα δια-κριτό πολιτικό, ιδεολογικό και ως ένα βαθµό στρατηγικό στίγµα:αποτελεί µια διακριτή πολιτική δύναµη µέσα στην κοινωνία, πουεπιδιώκει να στηρίζει και να οργανώνει τους αγώνες των εργα-ζοµένων ενάντια στο κεφάλαιο, αναδεικνύοντας µάλιστα τον απε-λευθερωτικό ορίζοντα αυτών των αγώνων, το σοσιαλισµό.Με την παρούσα οργανωτική µορφή όµως ο ΣΥΡΙΖΑ δεν


191

ανταποκρίνεται στις ανάγκες συγκρότησης και πολιτικής εκπρο-σώπησης µιας κοινωνικής συµµαχίας ενάντια στο νεοφιλελευ-θερισµό µε την προοπτική ενός σοσιαλισµού που αρµόζει για τον21ο αιώνα. Παραπαίει σε ατελέσφορες συζητήσεις «κορυφής»,αφήνοντας την κεντρική πολιτική σε όποιον µπορεί να την ασκή-σει (π.χ. στελέχη της κεντρικής πολιτικής σκηνής, ηγετικές οµά-δες µεµονωµένων συνιστωσών).Τα προηγούµενα αποκτούν µεγαλύτερη σηµασία αν αναλο-

γιστούµε την κρίση στην οποία έχει εισέλθει ο ελληνικός κοι-νωνικός σχηµατισµός σε συνάρτηση µε τις πολιτικές που δρο-µολογούνται για τη διαχείρισή της. Στην ενιαία πρόταση τουµπλοκ εξουσίας, όρος επιτυχούς αντιπαράθεσης είναι η ύπαρξηενός ενιαίου πολιτικού φορέα που µπορεί να κινητοποιήσει τους«από κάτω» και να εκµεταλλευτεί τα ρήγµατα που θα προκύ-πτουν στις συνειδήσεις πλατιών τµηµάτων των εργαζοµένων καιτης νεολαίας.Στα πέντε χρόνια λειτουργίας του ΣΥΡΙΖΑ έγινε φανερό ότι

οι προϋποθέσεις για ένα τολµηρό βήµα συγκρότησης στην κα-τεύθυνση του ενιαίου δηµοκρατικού ΣΥΡΙΖΑ (µε την παράλλη-λη ύπαρξη των συνιστωσών, φυσικά) υπάρχει. Ας το συνειδητο-ποιήσουµε και ας δράσουµε ανάλογα!


192

44ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ: Η ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ56

Βασικό συστατικό του σύγχρονου κράτους της παντοδυναµίαςτου κεφαλαίου είναι το αδιαπέραστο και αδιαφανές των µηχανι-σµών, ιδιότητα που συχνά βρίσκεται σε πλήρη αρµονία µε τουςθεσµούς της «αντιπροσώπευσης». Αρκούν κάποια παραδείγµατα από τη λειτουργία της ∆ικαιο-

σύνης, των πάλαι ποτέ κοινωφελών εταιρειών, αλλά και τωνίδιων των δηµόσιων οργανισµών ή εταιρειών για να πιστοποιή-σουν του λόγου το αληθές. Το ΙΚΑ δεν «γνώριζε» ότι ο εργολάβος καθαρισµού που προ-

σέλαβε χρησιµοποιούσε ανασφάλιστες καθαρίστριες. Ο ΗΣΑΠδεν είχε ιδέα για την «έξυπνη» αποφυγή του «βαρέως και αν-θυγιεινού» ενσήµου. Ο ίδιος ο υπουργός «αγνοούσε» ότι όφει-λε να ασφαλίζει το προσωπικό του στο ατοµικό «εντευκτήριό»του. Και η ίδια «άγνοια» οδήγησε τους εκπροσώπους των εργα-ζοµένων στα ασφαλιστικά ταµεία να συναινέσουν σε εισηγήσειςτης «υπηρεσίας» για «αξιοποίηση» των αποθεµατικών τους σε«σύγχρονα χρηµατοοικονοµικά προϊόντα», σε µια ψευδεπίγραφη«ελευθερία» του χρήµατος να παράγει επιπλέον χρήµα πάνω καιπέρα από τις ανάγκες των ασφαλισµένων, οι οποίοι αξιώνουναπλώς µια αξιοπρεπή ζωή τώρα και στο µέλλον.

193

56. Με τον Τάσο Κυπριανίδη. Αυγή, 8.3.2009.

Πόση «άγνοια» µπορούν άραγε να χωρέσουν οι σύγχρονοιαντιπροσωπευτικοί θεσµοί; Και πόσο άνετα νιώθουν οι «αντι-πρόσωποι της εργασίας» που «απλώς» επικύρωσαν τις εισηγή-σεις των «ειδικών»;Τα παραπάνω δείχνουν πόσο αναγκαίο είναι να υπάρξει κοι-

νωνικός έλεγχος για να σπάσουν τα στεγανά. Ο κοινωνικός έλεγ-χος όµως προϋποθέτει την ενεργό συµµετοχή των εργαζοµένων,των πολιτών, µε θεσµούς εκπροσώπησης και µηχανισµούς ου-σιαστικής παρέµβασης που θα λειτουργούν µε γνώµονα την κά-λυψη των αναγκών και όχι τη δηµιουργία νέων αξιών στην οικο-νοµική τού καζίνο. Η ζωή και οι ανάγκες των ανθρώπων δεν παί-ζονται σε κανένα καζίνο, όσο σύγχρονο και αν είναι!Αλλά µια και µιλάµε για την αξία του κοινωνικού ελέγχου, ας

αναρωτηθούµε πόσο η σύγχρονη «αντιπροσώπευση» βοήθησενα ενηµερωθούµε για την περίπτωση του «εξαιρετικά ζηµιογό-νου» ΟΣΕ. Εκεί ο στοιχειώδης κοινωνικός έλεγχος θα αποκά-λυπτε ότι το χρέος του σιδηροδρόµου είναι κατά κύριο λόγο ησυσσώρευση ελλειµµάτων δηµιουργίας, συντήρησης και ανανέ-ωσης µιας κοινωφελούς υποδοµής, η οποία για αυτόν ακριβώςτο λόγο δεν είναι «αποδοτική». Θα έδειχνε ότι το «Σύµφωνο Στα-θερότητας» ακριβαίνει σηµαντικά το κόστος του σχετικού ελ-λείµµατος: αντί της ευθείας ανάληψής του από το κράτος, ο ΟΣΕδανείζεται µε χειρότερους όρους από το διεθνές χρηµατοπιστω-τικό σύστηµα, «προστατεύοντας» το κράτος από την υπέρβασητου µαγικού 3%. Θα γινόταν φανερό ότι η κατά Μάαστριχτ στα-θερότητα πολλαπλασιάζει το κόστος του ΟΣΕ για την εξυπηρέ-τηση του «δανεισµού» του. Πόση πληροφόρηση και κοινωνικός έλεγχος υπάρχει τέλος

για τις Συµπράξεις ∆ηµόσιου και Ιδιωτικού Τοµέα (Σ∆ΙΤ), πουπροβάλλονται ως πανάκεια για τη δηµιουργία νέων πολυδάπα-νων υποδοµών, όταν αγνοούµε παντελώς τη χρηµατοοικονοµική


194

διάσταση των υποχρεώσεων που δηµιουργούνται; ∆ιότι στηνπλειονότητα των περιπτώσεων στις οποίες χρησιµοποιείται η µέ-θοδος αυτή, τα έργα που κατασκευάζονται δεν έχουν ανταποδο-τικά τέλη, οπότε πρόκειται για συνδυασµό δανεισµού του ιδιώ-τη αντί του κράτους, τµηµατική καταβολή της οφειλής από το κρά-τος στον ιδιώτη, άρα µεταφορά της υποχρέωσης στο µέλλον, καιεπιβάρυνση του κόστους µε το κέρδος του ιδιώτη. Μήπως είναικαιρός να υπάρξει µια επισταµένη µελέτη των µελλοντικών διο-γκωµένων ελλειµµάτων που αβίαστα επισωρεύει η χρήση τωνΣ∆ΙΤ στην παραγωγή δηµόσιων έργων; Αλλά µήπως τότε θα φα-νεί το πόσο ευεργετικό για το κεφάλαιο είναι τελικά το Σύµφω-νο Σταθερότητας;Πόσο γνωστές τέλος είναι οι παράµετροι της διαρκούς υπο-

βάθµισης των µη αποδοτικών για το κεφάλαιο θαλάσσιων µε-ταφορών, αυτό που συνηθίζεται πια να αποκαλούµε «άγονεςγραµµές», µε ανυπολόγιστες συνέπειες για τη ζωή και ευηµερίατων κατοίκων, αλλά και για τη συντήρηση τοπικών οικονοµιώνκαι κοινωνιών που µπορούν να προσφέρουν υψηλή ποιότηταζωής σε συµπολίτες µας; Και πόσο συνέβαλε στην υποβάθµι-ση αυτή η περίφηµη απελευθέρωση των θαλάσσιων συγκοινω-νιών, που έφερε την «άγονη γραµµή» στην Κύθνο, η οποία απέ-χει µόλις µερικές δεκάδες µίλια από τον Πειραιά, ενώ την ίδιαστιγµή «έφτιαξε» µερικούς νέους εφοπλιστές, αφήνοντας στηντύχη τους νησιώτες και τους επισκέπτες των κάθε άλλο παράακριτικών περιοχών;Η κυρίαρχη οικονοµική πολιτική, υπηρετώντας το κεφάλαιο,

δηλαδή τις εµπορεύσιµες αξίες και το κέρδος, έχει οδηγήσει σεαδιέξοδο µε συνέπειες ολοένα και πιο ορατές. Στο πλαίσιο αυ-τό η προβολή µιας οικονοµίας των αναγκών, που απαιτεί τον κοι-νωνικό έλεγχο ώστε επιτέλους οι άνθρωποι να τεθούν «πάνωαπό τα κέρδη», δεν συνιστά ουτοπική πρόταση. Αποτελεί στρα-


195

τηγικό άξονα και καθοδηγητική αρχή πάλης ώστε η πολιτική τηςπλειοψηφίας και των κινηµάτων να έρθει στο προσκήνιο. Συνιστάέτσι µια πολιτική στρατηγική «αντιηγεµονίας». Όπως σηµείωσε οΑλέξης Τσίπρας στην εισαγωγική οµιλία του στο ∆ιαρκές Συνέ-δριο του ΣΥΝ: «Τα συµφέροντα της άρχουσας τάξης περνάνεστον κόσµο ως συµφέροντα ολόκληρης της κοινωνίας. […] Το ζη-τούµενο είναι να διεκδικήσουµε και να αφαιρέσουµε την ηγε-µονία από την κυρίαρχη τάξη και από το κεντρικό πολιτικό σκη-νικό που εργάζεται προς όφελός της».


196

45ΑΜΕΣΗ ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΟΙΚΙΑΣΗΣΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ57

Όλοι έχουµε αντιληφθεί πλέον ότι το διακύβευµα της τρέχουσαςσυγκυρίας δεν είναι το χρέος του ελληνικού κράτους, αλλά η επι-βολή µιας νέας φάσης νεοφιλελεύθερης καπιταλιστικής ανα-διάρθρωσης. Η οριστική κατάργηση της σταθερής εργασίας, ηεπισηµοποίηση της επισφάλειας ως της µόνης µόνιµης (και νό-µιµης) κατάστασης για το προλεταριάτο και η έµµεση –πλην όµωςέντονη– προώθηση της µαύρης εργασίας είναι πολύ σηµαντικοίπυλώνες της αναδιάρθρωσης αυτής, είναι δηλαδή βασικοί στό-χοι του κεφαλαίου ως τάξης στον πόλεµο ενάντια στην εργασία,οι οποίοι εκφράζονται ως πολιτική ατζέντα του ενιαίου µνηµο-νιακού κόµµατος. Η δική µας πολιτική στη συγκυρία αυτή δεν µπορεί να παρα-

µένει µια θέση άµυνας. ∆εν µπορούµε να µιλάµε πλέον για τηδιατήρηση των ιστορικών µας κεκτηµένων ως τάξης, διότι, εκτόςόλων των άλλων, το κεφάλαιο δεν είναι διατεθειµένο να συµβι-βαστεί µαζί µας σε κανένα σηµείο. Η νέα κατάσταση επιβάλλεινέα καθήκοντα, και ειδικά στο πεδίο των εκλογών επιβάλλει οιθέσεις µας να αποτυπώνουν τη ρήξη µε το παρελθόν.

197

57. Αυγή, 19.4.2012.

Η επισφάλεια, η µαύρη εργασία, η συνολική απαξίωση µαςεπιβάλλονται µε θεσµικά εργαλεία τα οποία δεν µπορούµε πια µεκανένα τρόπο να εξωραΐσουµε. Μόνος δρόµος απέναντι στο µο-νόδροµο που µας επιβάλλουν είναι η άµεση κατάργηση αυτώντων όπλων του κεφαλαίου. Μπορούµε να βρούµε πολλά παρα-δείγµατα τέτοιων όπλων στο πεδίο των εργασιακών σχέσεων. Σή-µερα ξεκινάµε από την ενοικίαση εργαζοµένων. Η ενοικίαση της εργασιακής µας δύναµης πλήττει άµεσα τους

αγώνες µας, διότι αποδυναµώνει τη διαπραγµατευτική µας δύ-ναµη. Η ενοικίαση δεν είναι µια ατοµική σύµβαση µε το αφεντι-κό στην επιχείρηση που δουλεύουµε, είναι µια ατοµική σύµβα-ση µε ένα αφεντικό που κερδίζει από την ενοικίασή µας σε άλ-λα αφεντικά. Η ενοικίαση αυτή διαµεσολαβεί τη σχέση µας µε τοαφεντικό µας. Η ενοικίαση κρύβει την υπόσχεση, την οποία δί-νει ο ιδιοκτήτης της εργασιακής µας δύναµης στο αφεντικό τηςεπιχείρησης που προσωρινά θα µας ενοικιάσει, ότι είµαστε πει-θήνιοι, υποτακτικοί και, το κυριότερο, ότι δεν πρόκειται ποτέ νασυνδικαλιστούµε, να διεκδικήσουµε, να αγωνιστούµε, να απερ-γήσουµε. Η ενοικίαση αποτελεί την ολοκληρωτική εξατοµίκευ-ση του κόσµου της εργασίας. Οι συνάδελφοί µας στην επιχεί-ρηση δεν είναι συνάδελφοί µας· καθένας µας δυνητικά θα έχειδιαφορετικό αφεντικό, µε αποτέλεσµα να µην µπορούµε ναβρούµε κοινό πεδίο διεκδίκησης. Η γενίκευση της ενοικίασης,αν συνεχιστεί η κυριαρχία του µνηµονιακού κόµµατος, θα οδη-γήσει στη δηµιουργία µιας εξαθλιωµένης νεολαίας και θα απο-τελέσει τον πολιορκητικό κριό για την ισοπέδωση των κρατικώνυπηρεσιών και την ιδιωτικοποίηση µεγάλου µέρους των δρα-στηριοτήτων τους.Στο πρόγραµµά µας δεν µπορεί να υπάρξει βελτίωση της

ενοικίασης. Μπορεί και πρέπει να υπάρξει µόνο η διακήρυξη τηςάµεσης κατάργησής της. Να πάψσουµε τη λειτουργία όλων των


198

εταιρειών ενοικίασης εργασίας, να υποχρεώσουµε όλους τουςεργοδότες που έχουν προσλάβει ενοικιαζόµενους να τους προ-σλάβουν άµεσα οι ίδιοι, να µετατρέψουµε κάθε ενοικιαζόµενοεργαζόµενο του δηµοσίου σε δηµόσιο υπάλληλο. Αυτό το απλόκαι άµεσο µέτρο αποτελεί ένα δείγµα τού ότι η κρίση αναπαρα-γωγής της εργασιακής δύναµης θα λυθεί από την Αριστερά µεεπίθεση ενάντια στο κεφάλαιο, ενάντια στις πιο βασικές στρατη-γικές του, και µε στήριξη του κόσµου της εργασίας. Η συγκυρία απαιτεί συγκεκριµένα µέτρα και εµείς είµαστε η

πολιτική δύναµη που µπορεί να τα εφαρµόσει. Θα επανέλθουµε.


199

46ΤΟ «ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΠΑΤΑΤΑΣ»: ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ;58

Ως χρήσιµο πράγµα που ικανοποιεί διατροφικές ανάγκες, ένατσουβάλι πατάτες Νευροκοπίου 20 κιλών στο Πάρκο Γουδή, ήστην είσοδο του ∆ηµαρχείου Βύρωνα ή στον παράδροµο τηςεθνικής οδού Αθηνών-Λαµίας στη Νέα Κηφισιά, δεν διαφέρει σετίποτα από οκτώ συσκευασίες των δυόµισι κιλών πατάτας Νευ-ροκοπίου σε ένα σούπερ µάρκετ στου Ζωγράφου, στο Βύρωνα ήστην Πολιτεία της Κηφισιάς. Αντιθέτως, ως εµπορεύµατα, δηλαδή ως κοινωνικά πράγµα-

τα, το τσουβάλι των είκοσι κιλών και οι συσκευασίες των δυόµι-σι κιλών διαφέρουν σηµαντικά. Το τσουβάλι των είκοσι κιλών είναι ένα απλό (µη καπιταλι-

στικό) εµπόρευµα, δηλαδή ένα εµπόρευµα που η πώλησή του,η µετατροπή του σε χρήµα, πέρα από το κόστος παραγωγής,εξασφαλίζει στον κάτοχό του, τον αγρότη-µικροπαραγωγό,απλώς ένα ατοµικό εισόδηµα διαβίωσης, κατά περίπτωση πε-ρισσότερο ή λιγότερο ικανοποιητικό. Κι αυτό διότι έχει παραχθείκαι συσκευαστεί από µια οικογενειακή µικροεπιχειρηµατική

200

58. Έθνος, 10.3.2012.

δραστηριότητα, στην οποία ο ιδιοκτήτης είναι και άµεσα εργα-ζόµενος.Σε αντιδιαστολή, η συσκευασία των δυόµισι κιλών αποτελεί

ένα καπιταλιστικό εµπόρευµα, δηλαδή ένα εµπόρευµα που η µε-τατροπή του σε χρήµα αποσκοπεί να εξασφαλίσει στον ιδιοκτή-τη του όχι (απλώς) ένα ικανοποιητικό εισόδηµα, αλλά το «κανο-νικό», δηλαδή το κοινωνικά µέσο ποσοστό κέρδους. Αν, για πα-ράδειγµα, το µέσο ποσοστό κέρδους στην οικονοµία είναι 12%επί του συνολικά χρησιµοποιούµενου κεφαλαίου, και η επιχεί-ρηση συσκευασίας και διανοµής πατάτας είναι σχετικά µεγάλη–απασχολεί, λόγου χάρη, ένα κεφάλαιο 10 εκατοµµυρίων ευρώ–, το προσδοκώµενο µέσο κέρδος ετησίως θα είναι 1.200.000 ευ-ρώ. Αν είναι µικρότερη, ας πούµε 4.000.000 ευρώ, τότε το προσ-δοκώµενο µέσο κέρδος ετησίως θα είναι 480.000 ευρώ.Η επιχείρηση συσκευασίας και διανοµής πατάτας αγόραζε

από τους αγρότες µικροεπιχειρηµατίες-παραγωγούς το απλόεµπόρευµα (κάποιους τόνους πατάτας Νευροκοπίου) και το µε-τέτρεπε σε καπιταλιστικό εµπόρευµα χονδρικής (συσκευασίεςπου διατίθενται σε κάθε σούπερ µάρκετ της χώρας). Ο ιδιοκτή-της του σούπερ µάρκετ το µετέτρεπε περαιτέρω σε καπιταλι-στικό εµπόρευµα λιανικής, καθώς οι δαπάνες σε υλικά και µι-σθούς για την αγορά, φύλαξη, πώληση κ.λπ. της πατάτας πρέ-πει να προσαυξηθούν και πάλι µε το µέσο κέρδος. Το αποτέ-λεσµα ήταν βέβαια ότι ο καταναλωτής αγόραζε τις πατάτες στοσούπερ µάρκετ της γειτονιάς του, δηλαδή δεν χρειαζόταν ναπάει στο Πάρκο Γουδή, ή στον παράδροµο της εθνικής οδούΑθηνών-Λαµίας στη Νέα Κηφισιά. Παράλληλα, οι δύο καπιτα-λιστικές διαδικασίες παραγωγής που παρεµβάλλονταν ανάµε-σα στον αγρότη και στον καταναλωτή συµπίεζαν το εισόδηµακαι των δύο: χαµηλή τιµή αγοράς από τον αγρότη, υψηλή τιµήπώλησης στον καταναλωτή.


201

Αναφορικά µε την πατάτα, η κρίση έδειξε πως η αυτενέργειακαι η αλληλεγγύη των ανθρώπων µπορούν να κάνουν τις διαδι-κασίες καπιταλιστικής παραγωγής περιττές. Θα µπορούσε άραγεστο επίπεδο της συνολικής κοινωνίας να µετασχηµατιστεί η οι-κονοµία µε γνώµονα τις κοινωνικές ανάγκες, δηλαδή υπερβαί-νοντας τους καταναγκασµούς του κεφαλαίου και του κέρδους;


202

47ΝΑ ΓΙΑΤΙ ΜΟΝΟ Ο ΣΥΡΙΖΑ ΕΙΝΑΙ ΕΤΟΙΜΟΣ ΝΑ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙ59

Τις τελευταίες εβδοµάδες, µε αφορµή µια δήλωση στελέχουςτου ΣΥΡΙΖΑ, αλλά µε πραγµατική αιτία τη ραγδαία αποδυνάµωσητης κυβέρνησης, το µνηµονιακό µπλοκ εξουσίας ακκίζεται ισχυ-ριζόµενο ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θέλει ή/και δεν µπορεί να κυβερνή-σει. ∆εν αποτελεί πλέον έκπληξη το γεγονός ότι, προκειµένου ναυπερασπιστούν την παραµονή τους στην εξουσία, έχουν φτάσειστο έσχατο σηµείο αρνητικής επιχειρηµατολογίας («σίγουρα δενείµαστε εµείς καλοί, αλλά κοιτάξτε, οι άλλοι είναι χειρότεροι»).Αυτή είναι η µόνη πολιτική που διαθέτουν από την αρχή της µνη-µονιακής περιόδου. Αυτό που ίσως θα µπορούσε να προκαλέσει έκπληξη είναι ότι

οι άνθρωποι βρίσκονται εκτός τόπου και χρόνου. Τι κι αν τα πο-σοστά τους από 80+% έχουν φτάσει σήµερα γύρω στο 30%; Αυ-τοί παριστάνουν ακόµη ότι η ελληνική κοινωνία ψάχνει κάποιονπου να µπορεί να κυβερνήσει όπως εννοούν αυτοί. Φαίνεται ότιη απόστασή τους από την πραγµατικότητα της καθηµερινότηταςτης συντριπτικής πλειονότητας των πολιτών, ο γυάλινος πύργοςµέσα στον οποίο βρίσκονται, τους κάνει να θεωρούν ότι το να

203

59. Αυγή, 19.4.2012.

«ξέρει κανείς να κυβερνήσει» είναι ζήτηµα διαχείρισης, ένα τε-χνοκρατικό ζήτηµα, ένα ζήτηµα της πιάτσας, για να χρησιµοποι-ήσουµε και τη γλώσσα που µιλούν µεταξύ τους όταν δεν βγαί-νουν στην τηλεόραση. ∆εν είναι όµως τυχαία αυτή η αδυναµία τους να κατανοήσουν

την πραγµατικότητα, µια αδυναµία που τους οδηγεί να αυτογε-λοιοποιούνται την ώρα που νοµίζουν ότι κατακεραυνώνουν τονΣΥΡΙΖΑ. Η αδυναµία τους είναι έκφραση της συγκυρίας. Η συ-γκυρία, δηλαδή η συµπύκνωση των συγκρούσεων που λαµβά-νουν χώρα στο κοινωνικο-πολιτικό πεδίο, τους έχει βγάλει εκτόςπαιχνιδιού και έχει βάλει τον ΣΥΡΙΖΑ στην ιστορικής ευθύνης θέ-ση να βρει τον τρόπο να συνεργαστεί µε την κοινωνία για ναβγούµε από αυτή την κρίση. Ό,τι παρουσιάζουν οι µνηµονιακοί αντίπαλοι του ΣΥΡΙΖΑ ως

αδυναµία είναι στην πραγµατικότητα η δύναµή του. Η «άγνοιακινδύνου» απέναντι στους θεόρατους πιστωτές, καθώς και η απέ-χθεια του ΣΥΡΙΖΑ για το προδοτικό απέναντι στην πλειοψηφία τηςκοινωνίας δόγµα «οι πιστωτές είναι φίλοι µας» αποτελούν τα στοι-χεία που θα βοηθήσουν την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ να δια-πραγµατευτεί επιτέλους πραγµατικά µε τους πιστωτές, να τουςαντιµετωπίσει σε ένα τραπέζι το οποίο θα έχει δύο πλευρές, καιόχι µία όπως συµβαίνει µέχρι σήµερα. Η σχέση του ΣΥΡΙΖΑ µε το κίνηµα των µαζών είναι αυτή που

θα του επιτρέψει να διαπραγµατευτεί µε διαφάνεια απέναντι στηνκοινωνία και θα τον βοηθήσει να πιέσει περισσότερο πολιτικάτους νεοφιλελεύθερους σε όλη την Ευρώπη. Η αδυναµία του να«κάνει business» µε τα διαπλεκόµενα συµφέροντα είναι αυτήπου θα βοηθήσει αύριο σε µια λύση υπέρ της κοινωνίας όλωντων ανοικτών εκκρεµοτήτων τις οποίες θα έχει αφήσει η µνηµο-νιακή κυβέρνηση µε τα συµφέροντα αυτά. Το γεγονός ότι «δενέχει εµπειρία στη λειτουργία της δηµόσιας διοίκησης», δηλαδή η


204

αποχή του από τους πελατειακούς µηχανισµούς του κράτους, θατου επιτρέψει να συνεργαστεί αρµονικά µε το υγιές δυναµικό τωνανθρώπων του δηµόσιου τοµέα και να πετύχει την απαιτούµενηαναδιάρθρωση του κρατικού µηχανισµού µε τη µέγιστη δυνατήσυναίνεση. Η επιµονή του για κατάργηση των αντεργατικών νό-µων των µνηµονίων θα τον βοηθήσει να διατηρήσει την κοινω-νική συνοχή. Η εµµονή του µε τη δηµοκρατία και τα δικαιώµαταθα του δώσει τη δυνατότητα να αποκρούσει, µαζί µε την αγωνι-ζόµενη κοινωνία, το φασισµό και να εκκαθαρίσει επιτέλους τασώµατα ασφαλείας από τα παλιά και νέα φασιστικά σταγονίδια. Ηεµµονή του στη διαφάνεια και στο «δόγµα» να συνεισφέρει ο κα-θένας στον κρατικό προϋπολογισµό ανάλογα µε τη φοροδοτικήτου ικανότητα θα του επιτρέψει να φτιάξει ένα πρωτοποριακό φο-ρολογικό σύστηµα και να διορθώσει στρεβλώσεις δεκαετιών. Η επερχόµενη κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι ουρανοκα-

τέβατη, είναι γέννηµα µιας συγκυρίας που θα έχει ως διακύβευ-µα την ανάταση του κόσµου της εργασίας και ένα καλύτερο µέλ-λον. Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι η µόνη δύναµη που µπορεί να κυβερνήσειόπως απαιτούν οι δύσκολοι καιροί στους οποίους ζει η πλειονό-τητα της κοινωνίας.


205

48ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ∆ΗΜΟΣΙΟΥ ΤΟΜΕΑΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ60

Κανείς δεν αµφισβητεί σήµερα ότι για την κοινωνική και οικονο-µική ανασυγκρότηση είναι απολύτως απαραίτητες ριζικές αλλα-γές στο δηµόσιο τοµέα. Η συµφωνία όµως µεταξύ των πολιτικώνδυνάµεων τελειώνει εδώ. Από τη µία πλευρά η τρόικα εσωτερι-κού προωθεί ανενδοίαστα την κατάργηση του δηµόσιου τοµέατης χώρας. Ο κ. Μανιτάκης ήταν απολύτως σαφής: «Στο ∆ηµό-σιο θα παραµείνει µόνο ό,τι είναι αδιάφορο για τον ιδιωτικό το-µέα». Το µόνο σχέδιο της καταστροφικής κυβέρνησης είναι ο πε-ριορισµός του ∆ηµοσίου σχεδόν αποκλειστικά στους κατασταλτι-κούς µηχανισµούς. Το υπόλοιπο ∆ηµόσιο πρέπει είτε να ιδιωτι-κοποιηθεί είτε να συρρικνωθεί στο ρόλο του απλού επιβλέπο-ντα λειτουργιών που θα έχουν παραδοθεί σε ιδιωτικές εταιρείες.Η πολιτική αυτή είναι εγκληµατική, καθώς επιβαρύνει τα δύο βα-σικά κοινωνικά και οικονοµικά προβλήµατα: την ανεργία και τηδηµοσιονοµική ασφυξία. Οι ιδιωτικοποιήσεις και οι συγχωνεύσειςσηµαίνουν δεκάδες (ίσως και πάνω από εκατό) χιλιάδες απολύ-σεις σε πολύ σύντοµο χρονικό διάστηµα, ενώ το ξεπούληµα ση-µαίνει επιβάρυνση του δηµόσιου χρέους ακόµη και σε βραχυ-πρόθεσµο επίπεδο, καθώς τα όποια έσοδα δεν θα φτάνουν ού-

206

60. Έθνος, 10.3.2012.

τε στα αντίστοιχα έσοδα που θα εισέφεραν οι προς εκποίηση εται-ρείες από τα κέρδη τους.Η Αριστερά βρίσκεται στο αντίθετο άκρο. Η πολιτική της για το

∆ηµόσιο έχει δύο πλευρές. Η πρώτη είναι η αναγκαία αναδιάρ-θρωση, η οποία θα ξεριζώσει τα αποτελέσµατα της χρήσης του∆ηµοσίου ως «µαγαζιού» του σηµερινού καταρρέοντος διαπλε-κόµενου πολιτικού συστήµατος. Η Αριστερά είναι η µόνη πουµπορεί σε σύντοµο χρόνο να διαλύσει το σύστηµα το οποίο αντι-µετωπίζει τον πολίτη ως «πελάτη», να εξαφανίσει τα «φακελάκια»παντός είδους, να αφαιρέσει όλες τις «µικροεξουσίες» που έχουνσυσσωρευθεί µετά από δεκαετίες λεηλασίας. Μόνο η Αριστεράµπορεί να συγκρουστεί µε ένα λεπτό αλλά πανίσχυρο διευθυ-ντικό και γραφειοκρατικό στρώµα κοµµατικών στελεχών, πουαντιµετωπίζουν το ∆ηµόσιο ως «τσιφλίκι» τους. Μόνο η Αριστε-ρά µπορεί να µετασχηµατίσει την τοπική αυτοδιοίκηση και να τηµετατρέψει σε πυλώνα της κοινωνικής ανάπτυξης. Μόνο η Αρι-στερά µπορεί να βάλει άµεσα τέλος στον εργοδοτικό συνδικαλι-σµό που αποβλέπει σε κυβερνητικές καρέκλες και συνυπογρά-φει µαζί µε τη διοίκηση συµβάσεις µε εργολάβους σαν τους ερ-γοδότες της Κωνσταντίνας Κούνεβα. Η δεύτερη πλευρά της πολιτικής για το ∆ηµόσιο είναι ακόµη

πιο σηµαντική: πρόκειται για ένα συνδυασµό της αναδιάρθρωσηςτων δηµόσιων δαπανών µε αναπτυξιακές πρωτοβουλίες και µεεπανενεργοποίηση του προγράµµατος δηµόσιων επενδύσεων. Ηενίσχυση του σώµατος επιθεώρησης εργασίας, η δηµιουργίαπραγµατικών µηχανισµών προστασίας του καταναλωτή, το τέ-λος της γραφειοκρατίας και της «ουράς» µέσα από τη διάδοσηήδη ώριµων τεχνολογιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης σε ολό-κληρο το ∆ηµόσιο θα είναι τα πρώτα σηµαντικά βήµατα. Η µε-ταφορά πόρων από τους τοµείς της καταστολής στους τοµείς τηςυγείας, της παιδείας, των µετασχηµατισµένων οργανισµών το-


207

πικής αυτοδιοίκησης και των υπηρεσιών ελέγχου θα αποτελέ-σει το πρώτο σηµαντικό βήµα µετασχηµατισµού του ∆ηµοσίου σεένα σύγχρονο τοµέα προστασίας της κοινωνίας µε προοπτικήανάπτυξης του «ανθρώπινου κεφαλαίου» της χώρας.


208

49Η ΕΜΜΟΝΗ ΣΤΗΝ «ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΥΠΟΤΙΜΗΣΗ» ΚΑΙ Η ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ61

Α. Εσωτερική υποτίµηση: Λάθος ή στρατηγική επιλογή;

Σε αρκετές από τις χθεσινές εισηγήσεις ακούστηκαν σηµαντικέςαναλύσεις κριτικής τόσο για τη δοµή και λειτουργία της Ζώνηςτου Ευρώ (ΖτΕ) και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ),όσο και για την παρόξυνση των αποτελεσµάτων της οικονοµικήςκρίσης που προκαλούν οι πολιτικές της λιτότητας ή η στρατηγι-κή της εσωτερικής υποτίµησης. Ακούστηκαν επιπλέον σηµαντι-κές προτάσεις ή άξονες πολιτικής που θα µπορούσαν να περιο-ρίσουν την κρίση και ταυτόχρονα να αποτελέσουν την αφετηρίαγια µια δικαιότερη και πιο δηµοκρατική κοινωνία.Η Ελλάδα, όπως και οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες δεν αποτε-

λούν οικονοµίες έντασης εργασίας, δεν µπορούν να στηρίξουντην ανάπτυξη και τη διεθνή τους ανταγωνιστικότητα στο χαµηλόκόστος εργασίας, αλλά στην τεχνολογική καινοτοµία, στην κοι-νωνική συνοχή, στην επιτυχή διοίκηση, στην αποτελεσµατικήχρηµατοδότηση, στις στρατηγικές δηµόσιες επενδύσεις. Για ποια

209

61. Απόσπασµα εισήγησης στην Ηµερίδα «Έξοδος από την κρίση: Η πρό-κληση της εναλλακτικής πορείας», που διοργανώθηκε στην Αθήνα στις9.3.2013 από το ΙΝΕΡΠΟΣΤ και το Levy Economics Institute.

ανταγωνιστικότητα µιλάµε όταν τα επιτόκια δανεισµού του ιδιω-τικού τοµέα στην Ελλάδα είναι τετραπλάσια εκείνων της Γερµα-νίας, ως αποτέλεσµα της συνεχιζόµενης κρίσης χρηµατοπιστωτι-κής αξιοπιστίας στην Ελλάδα που διαιωνίζουν οι πολιτικές της λι-τότητας και της ύφεσης;Με δεδοµένο πλέον ότι οι βασικοί διακηρυσσόµενοι στόχοι

των προγραµµάτων εσωτερικής υποτίµησης απέτυχαν τόσο ωςπρος το στόχο της βιωσιµότητας του δηµόσιου χρέους όσο καιαναφορικά µε την αναστροφή της ύφεσης, την απασχόληση αλ-λά και τη χρηµατοπιστωτική φερεγγυότητα των χωρών όπου αυ-τά εφαρµόστηκαν, εύλογα τίθεται το ακόλουθο ερώτηµα: Γιατίοι κυρίαρχες οικονοµικές και πολιτικές δυνάµεις στην Ελλάδα,την ΕΕ αλλά και ευρύτερα διεθνώς, καίτοι γνωρίζουν ότι βαθαί-νουν την ύφεση, επιµένουν να ακολουθούν πολιτικές ακραίας λι-τότητας στη σηµερινή συγκυρία συστηµικής κρίσης του νεοφι-λελεύθερου καπιταλισµού; Οι απαντήσεις που µιλούν για «λά-θος» δεν µου φαίνονται πειστικές. Ούτε συµµερίζοµαι την άπο-ψη του φίλου και συναδέλφου Γιάννη Βαρουφάκη, ότι πρόκει-ται για µια «ηλίθια» πολιτική, που ίσως να διδάσκεται ως παρά-δειγµα προς αποφυγή στα φοιτητικά εγχειρίδια του µέλλοντος.Η λιτότητα και η εσωτερική υποτίµηση ουδέποτε σχεδιάστη-

καν ως µια πολιτική εξόδου από την κρίση προς το συµφέρον τηςκοινωνίας και της εθνικής οικονοµίας, παρά την περί του αντι-θέτου ρητορική της. Υπήρξε ευθύς εξαρχής µια στρατηγική γιατην προστασία από την κρίση των κοινωνικών δυνάµεων του κε-φαλαίου, για τη µετακύλιση των επιπτώσεων της κρίσης στις πλά-τες της κοινωνικής πλειοψηφίας, των µισθωτών, των συνταξιού-χων, των ανέργων, των αυτοαπασχολούµενων, της µικρής επι-χείρησης, της νεολαίας. Όλα τα «ηµίµετρα» µε τα οποία διαχει-ρίζονται την κρίση οι ευρωπαϊκές πολιτικές ηγεσίες εδράζονταισε ένα σταθερό άξονα πολιτικής: την υποτίµηση της εργασιακής


210

δύναµης, τη βίαιη αναδιανοµή του εισοδήµατος και της εξουσίαςυπέρ του κεφαλαίου, που εξαθλιώνει το µεγαλύτερο µέρος τηςκοινωνίας, βυθίζει την οικονοµία στην ύφεση, εκτινάσσει το δη-µόσιο χρέος και αποσταθεροποιεί την πίστη. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι σε όσους επισηµαίνουν

πως η ανάκαµψη δεν µπορεί να προκύψει, τουλάχιστον µεσο-πρόθεσµα, από τον εξαγωγικό προσανατολισµό της παραγωγής,ότι εδώ και τώρα απαιτείται η ενίσχυση της αγοραστικής δύναµηςτων λαϊκών τάξεων, οι οπαδοί της λιτότητας απαντούν: οι µεταρ-ρυθµίσεις που αφορούν το σκέλος της προσφοράς δεν έχουνολοκληρωθεί! Πρόταση που πρέπει να µεταφράσουµε ως εξής:δεν πρέπει να βιαστούµε να µπούµε στην ανάκαµψη αν δεν δια-λύσουµε πλήρως τις αντιστάσεις της εργασίας... Ή µε τα λόγιατου κ. Σόιµπλε: «Επί µακρόν αγνοήσαµε τα µακροπρόθεσµα οφέ-λη [από τη λιτότητα, Γ.Μ.] για βραχυχρόνιες ανταµοιβές [από τηντόνωση της ζήτησης, Γ.Μ.]» (Financial Times, 5.9.2011).

Β. Η εναλλακτική στρατηγική πρέπει να είναι µεροληπτική: υπέρ της κοινωνικής πλειοψηφίας και της δηµοκρατίας

Η κυβέρνηση της Αριστεράς όχι µόνο θα θέλει, αλλά θα είναιυποχρεωµένη από τις συνθήκες να ασχοληθεί πρώτα και κύριαµε όλες τις βάναυσα πληττόµενες κατηγορίες του πληθυσµού,για να ανατρέψει την πορεία κοινωνικής αποσάθρωσης και να δη-µιουργήσει µια διαφορετική από την προτεινόµενη από τα µνη-µόνια κοινωνική συνοχή. Οι τέσσερις πυλώνες που θα αναφερθούν στη συνέχεια θα

µπορούσαν να αποτελούν στοιχεία ενός ευρύτερου «προγράµ-µατος για µια νέα κοινωνία»:


211

1. Άµεση αναδιανοµή πλούτου, αρχίζοντας από το 1% της κοι-νωνίας στη βάση της πυραµίδας.

2. Άµεση επαναφορά των συλλογικών διαπραγµατεύσεων σεόλα τα επίπεδα και προστασία της εργασίας από το δεσποτι-σµό του κεφαλαίου µε δηµιουργία ειδικού µηχανισµού πουθα διασφαλίζει ότι τηρούνται οι νόµοι.

3. Αποµόχλευση του τραπεζικού συστήµατος µε ρύθµιση τωνχρεών προς τον ιδιωτικό τοµέα και τα νοικοκυριά, και δηµο-κρατικός κοινωνικός έλεγχος µε στόχο την ανάπτυξη µε προ-στασία του περιβάλλοντος και την κοινωνική συνοχή.

4. Θεσµικό πλαίσιο και οικονοµικά κίνητρα για πρωτοβουλίεςαυτοδιαχείρισης και αλληλέγγυων και συνεργατικών εγχει-ρηµάτων, ώστε οι νέοι και οι µακροχρόνια άνεργοι να µπο-ρέσουν να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους και από φυ-γάδες και παρίες να γίνουν πρωτοπόρος δύναµη ριζικής αλ-λαγής της κοινωνίας στο σύνολό της.

1. Η άµεση αναδιανοµή πλούτου θα σηµάνει την ανάσχεση τηςκοινωνικής καταστροφής και θα λειτουργήσει ως σήµα προς ταπληττόµενα στρώµατα ότι η αριστερή κυβέρνηση θα κάνει ό,τιµπορεί για να υπερασπιστεί τα συµφέροντά τους µέσα σε ένα διε-θνές περιβάλλον µε συντριπτικά αρνητικούς συσχετισµούς. Βάρος πρέπει να δοθεί στη διαµόρφωση ενός δίκαιου-προοδευ-τικού φορολογικού συστήµατος για την αύξηση των δηµόσιωνεσόδων στο επίπεδο του ευρωπαϊκού µέσου όρου.

2. Η επαναφορά της συλλογικής διαπραγµάτευσης ισοδυναµεί(σε µεγάλο βαθµό) µε την επαναφορά της δηµοκρατίας και επι-τυγχάνει ένα καίριο χτύπηµα στην πολιτική αναδιάρθρωσης πουεφαρµόζεται στην Ευρώπη. Πρόκειται για ένα «σήµα αλλαγής πο-ρείας» προς το κοµµάτι της εργατικής τάξης που εργάζεται κυ-


212

ρίως στον ιδιωτικό τοµέα, αλλά βρίσκεται σε καθεστώς ασφυξίαςκαι δεν µπορεί να διεκδικήσει τίποτα. Η επαναφορά του προη-γούµενου πλαισίου όµως δεν αρκεί. Η δηµοκρατία στους χώρουςεργασίας είναι προϋπόθεση για τη δηµοκρατική διακυβέρνησηγενικότερα. ∆εν νοείται δηµοκρατικό κράτος χωρίς τη δυνατό-τητα των εργαζοµένων να διεκδικούν συλλογικά τα συµφέρο-ντά τους σε όλα τα επίπεδα οργάνωσης της παραγωγής: α. Απαιτείται σήµερα η επιβολή υπογραφής συλλογικής σύµ-βασης εργασίας ακόµη και στις µικρότερες επιχειρήσεις (µεπροσωπικό λιγότερο από 21 άτοµα).

β. Είναι απολύτως αναγκαία η προστασία του δικαιώµατος στηναπεργία, η απαγόρευση απόλυσης για συνδικαλιστικούς λό-γους.

γ. Είναι απαραίτητες η ενθάρρυνση δηµιουργίας πρωτοβάθµιωνσωµατείων, η θεσµική ενίσχυση των δικτύων τους και της δη-µοκρατικής τους λειτουργίας, και η θεσµική δυνατότητα δη-µιουργίας ανεξάρτητων δευτεροβάθµιων και τριτοβάθµιωνσωµατείων.

δ. Παράλληλα χρειάζεται η δηµιουργία ενός πανίσχυρου Σώ-µατος Επιθεώρησης Εργασίας, στελεχωµένου µε αποφασι-σµένους υπαλλήλους για την πάταξη της µαύρης εργασίας, ηοποία απειλεί πλέον τα θεµέλια του ασφαλιστικού συστήµα-τος. Αυτό το Σώµα θα µπορούσε να έχει τη µορφή Ανεξάρ-τητης Αρχής και να λογοδοτεί απευθείας στον πρωθυπουργό.

ε. Τέλος, ταυτόχρονα µε όλα τα προηγούµενα µέτρα, αποτελείαπαίτηση της κοινωνίας η κατάργηση του κρατικοδίαιτου διε-φθαρµένου συνδικαλισµού. Η κυβέρνηση της Αριστεράς πρέ-πει να είναι άτεγκτη απέναντι στα φαινόµενα συνδικαλιστώνπου αµείβονται και συµπεριφέρονται σαν διευθυντές και, αντίνα ασκούν έλεγχο στην εργοδοσία, στην πραγµατικότητα συν-διοικούν και συνυπογράφουν συµβάσεις προµηθειών κ.λπ.


213

Αυτό σηµαίνει ότι πρέπει να επιβληθούν η άµεση κατάργη-ση συνδικαλιστικών προνοµίων (διευθυντικά επιδόµατα κ.λπ.)και η αλλαγή του θεσµικού πλαισίου λειτουργίας των τριτο-βάθµιων οργάνων ΓΣΕΕ, Α∆Ε∆Υ (να µην έχουν τη δυνατό-τητα να διαχειρίζονται κεφάλαια). Όλα αυτά τα µέτρα πρέπει να παρθούν άµεσα, για να δώσουνστους εργαζοµένους τη δυνατότητα να υποστηρίξουν την κα-τάργηση του µνηµονίου και να έχουν την πρωτοβουλία υπε-ράσπισης των πολιτικών επιλογών της κυβέρνησης της Αρι-στεράς υπέρ των συµφερόντων τους.

3. Το ζήτηµα της ανακεφαλαιοποίησης και του κοινωνικού ελέγ-χου των τραπεζών είναι τεράστιο και δεν σκοπεύω να το ανοί-ξω εδώ. Επισηµαίνω µόνο την καθοριστική σηµασία που έχουν ηρύθµιση του ιδιωτικού χρέους και η θέσπιση µέτρων προστασίαςτων υπερχρεωµένων νοικοκυριών για την τόνωση της ζήτησηςκαι, κατ’ επέκταση, την ανάκαµψη της οικονοµίας.

4. Οι τρεις προηγούµενοι πυλώνες όµως θα αποδειχθούν προ-σωρινά αναχώµατα, εάν δεν δοθεί η δυνατότητα σε όσους βρί-σκονται σήµερα εκτός παραγωγικής διαδικασίας να εισβάλουνδυναµικά στο προσκήνιο. Οι νέοι περιµένουν από την Αριστερά να δηµιουργήσει τις υλι-

κές συνθήκες που θα τους αποτρέπουν από τη µετανάστευση. Οιµακροχρόνια άνεργοι περιµένουν να τους δοθεί η δυνατότητα ναζήσουν και να προσφέρουν. Η κρίση δίνει στην Αριστερά τη δυ-νατότητα, όταν αναλάβει την κυβέρνηση, να επιφέρει ριζικές το-µές στη σχέση των µαζών µε τα µέσα παραγωγής. Οι τέσσερις αυτοί πυλώνες συνιστούν ένα µέρος του προ-

γράµµατος, το οποίο πάντως αποτελεί αναγκαία συνθήκη για νασταθεροποιηθούν η κοινωνία και η οικονοµία, αλλά και για να


214

επιβιώσει (σε µεσοπρόθεσµο ορίζοντα) µια κυβέρνηση η οποίαθα αντιµετωπίσει τον πόλεµο των µεγάλων συµφερόντων τουεξωτερικού και του εσωτερικού. Προφανώς η δυνατότητα υλο-ποίησης αυτής της πολιτικής απαιτεί συνδυασµένους ελέγχουςτων δηµοσιονοµικών επιπτώσεων και των δευτερογενών επι-πτώσεων στην αγορά εργασίας από την αντίδραση του κεφαλαί-ου. Πρέπει όµως να έχουµε την τόλµη να προχωρήσουµε.


215

50Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΡΙΖΑ ΓΙΑ ΤΗ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ62

Η φορολογική πολιτική στην Ελλάδα, από τη µεταπολίτευση έωςκαι σήµερα, αποτέλεσε ένα πεδίο άσκησης τόσο ταξικών όσο καιστενά κοµµατικών πολιτικών. Η ταξικότητα της φορολογικής πο-λιτικής συνίσταται στην όλο και δυσµενέστερη φορολόγηση τωνµισθωτών και των συνταξιούχων (µε αποκορύφωµα τη φορολό-γηση ακόµη και αυτών που διαβιούν κάτω από το όριο της φτώ-χειας) και στην παράλληλη δηµιουργία ενός πλέγµατος φοροα-παλλαγών και χαριστικών εξαιρέσεων του µεγάλου πλούτου, πουείχε ως αποτέλεσµα τη συστηµατική και διαχρονική απώλεια τε-ράστιων ποσών φόρου.Σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, όπου ένα όλο και µεγαλύ-

τερο κοµµάτι της κοινωνίας έρχεται αντιµέτωπο µε το φάσµα τηςπλήρους αδυναµίας κάλυψης των βασικών βιοτικών του ανα-γκών (τροφή και στέγη), η νοµιµότητα της φορολογικής αρχής τε-λεί υπό κοινωνική αµφισβήτηση. Ως εκ τούτου, τα αποσπασµα-τικά φορολογικά µέτρα είναι καταδικασµένα να αποτύχουν και ναεπιφέρουν τα ακριβώς αντίθετα από τα προσδοκώµενα αποτελέ-σµατα. Η προσπάθεια αναµόρφωσης του φορολογικού συστή-

216

62. Ο κόσµος του Επενδυτή, 9.3.2013.

µατος θα πρέπει να έχει ως πρωταρχικό σκοπό την εµπέδωση τηςφορολογικής δικαιοσύνης µεταξύ των πολιτών.Η πρότασή µας για τη ριζική µεταρρύθµιση του φορολογικού

συστήµατος επικεντρώνεται σε τρεις βασικούς άξονες, µέσα απότους οποίους είναι εφικτό να ανατραπεί το σηµερινό απαράδεκτοσκηνικό. Για εµάς συγκεκριµένα το φορολογικό σύστηµα πρέ-πει να είναι: (α) δίκαιο, (β) απλό, και (γ) σταθερό και αποτελε-σµατικό.Τα συγκεκριµένα µέτρα που σκοπεύουµε να πάρουµε είναι τα

ακόλουθα: α. Το «χαράτσι» ακινήτων είναι παράνοµο και αντισυνταγµατικό,εποµένως δεν µπορούµε παρά να επιµένουµε στην οριστικήκατάργησή του.

β. Άµεση µείωση του συντελεστή ΦΠΑ στα βασικά είδη διατρο-φής, την εστίαση, τις παιδικές τροφές, τα είδη προσωπικήςανάγκης των ατόµων µε αναπηρία, τα προϊόντα πολιτισµού καιγνώσης και τις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας.

γ. ∆ηµιουργία περιουσιολόγιου και φορολόγηση όλων των ει-σοδηµάτων των φυσικών προσώπων µε την ίδια κλίµακα (µεεξαίρεση τόκους και καταθέσεις). Θα υπάρξουν περισσότε-ρα κλιµάκια και αλλαγή των συντελεστών φορολογίας, προ-κειµένου να ελαφρύνονται τα χαµηλά και µεσαία κλιµάκια.

δ. Αύξηση των φορολογικών εσόδων από την επιχειρηµατικήδραστηριότητα στο µέσο όρο της Ευρωζώνης, από σχεδόντο 50% αυτού του µεγέθους που κινήθηκε κατά την προη-γούµενη δεκαετία.

ε. Αλλαγή της σχέσης έµµεσων και άµεσων φόρων µέσω αύ-ξησης των εσόδων από άµεσους φόρους και µείωσης των έµ-µεσων φόρων. Εδώ περιλαµβάνονται µέτρα όπως η µείωσητου ΦΠΑ από το ανώτατο 23%, ειδική φορολόγηση των ειδώνπολυτελούς διαβίωσης, πάταξη της λαθρεµπορίας καυσίµων


217

(καθώς και τσιγάρων κ.λπ.), αντί για την εξίσωση του πετρε-λαίου θέρµανσης και κίνησης.

στ. Φορολογία µεγάλης και πολύ µεγάλης περιουσίας µε προο-δευτική κλίµακα.Έργο της φορολογικής αρχής είναι να αποκαλύψει τα αδή-

λωτα εισοδήµατα και να τα φορολογήσει µε δίκαιο και προοδευ-τικό τρόπο.Κανένα φορολογικό σύστηµα δεν µπορεί είναι αποτελεσµατι-

κό χωρίς αξιόπιστο φορολογικό µηχανισµό και αξιόπιστες φορο-λογικές υπηρεσίες. Η υπαγωγή της φορολογικής διοίκησης στηνεξυπηρέτηση των κοµµατικών και προσωπικών συµφερόντων θε-ωρούνταν «εκ των ων ουκ άνευ» σε µια χώρα στην οποία, έτσικαι αλλιώς, η δηµόσια διοίκηση αποτελούσε το λάφυρο του νι-κητή των εκλογών. Η κατάσταση αυτή πρέπει να αλλάξει και θααλλάξει. Η κυβέρνηση της Αριστεράς θα στηριχθεί στη µεγάληπλειονότητα των έντιµων και έµπειρων στελεχών των φορολο-γικών και ελεγκτικών µηχανισµών, θα διδαχθεί από τη διεθνήεµπειρία και θα ενσωµατώσει τις απαραίτητες τεχνολογικές και-νοτοµίες. Ένα δίκαιο και αποτελεσµατικό φορολογικό σύστηµα εί-ναι και αναγκαίο και εφικτό.


218

51ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΓΟΥΝΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΥ∆ΥΝΑΜΙΚΟΥ: ΕΝΑΣ ΑΠΌ ΤΟΥΣ ΠΥΛΩΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ∆ΙΑΣΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ63

Ο γενικός γραµµατέας του Υπουργείου Οικονοµικών κ. Μέργος,στο ρόλο του «λαγού», προαναγγέλλει τη µείωση του κατώτατουµισθού. Οι φορο-οφειλέτες ελάχιστων ποσών απειλούνται µε κα-τασχέσεις µισθών, συντάξεων και περιουσιακών στοιχείων, ακό-µη κι αν πρόκειται για ανθρώπους µε εισοδήµατα 1.000 ευρώ τοµήνα. Κάθε αυταπάτη πλέον εξαφανίζεται και ο κόσµος της ερ-γασίας συνειδητοποιεί ετεροχρονισµένα τη σηµασία της ήττας τουΙουνίου. Οι προσδοκίες ότι οι κυβερνώντες θα «απαγκιστρώ-σουν» σταδιακά την Ελλάδα από το µνηµόνιο αποδείχθηκαν ορι-στικά φρούδες ελπίδες. Η εκτίµηση ότι η κυβέρνηση θα φοβηθείτην πολιτική φθορά, καθώς στην αντιπολίτευση βρίσκεται ένα δυ-νατό πλέον αριστερό κόµµα, και θα φρενάρει τα µέτρα εξαθλίω-σης του κόσµου της εργασίας και της ανεργίας, προκειµένου ναµπορέσει να διατηρηθεί στην εξουσία, αποδεικνύεται λανθασµέ-νη. Η λογική της ανάθεσης στον ΣΥΡΙΖΑ του καθήκοντος ανα-τροπής της κυβέρνησης αποδεικνύεται αναποτελεσµατική. Κα-νένα κόµµα δεν µπορεί να ανατρέψει µια κυβέρνηση, όσο κι αν

219

63. Αυγή, 17.2.2013.

το επιθυµεί, αν δεν εµφανιστούν οι µάζες στο προσκήνιο, όπωςδείχνει γενικά η ιστορία, αλλά και όπως έδειξε η πρόσφατη ιστο-ρία των τριών τελευταίων χρόνων στην Ελλάδα. Η απεργία της20ής Φεβρουαρίου θα δείξει πολλά για το µέλλον.Το µέλλον που περιµένει µε ανυποµονησία ο κόσµος της ερ-

γασίας για να αλλάξει η ζωή του, το µέλλον µε κυβέρνηση τηςΑριστεράς µπορεί να βρίσκεται πλέον πολύ κοντά. Τι θα κάνειόµως η κυβέρνηση της Αριστεράς για τους «από κάτω», γι’ αυ-τούς που όχι µόνο την ψηφίζουν, αλλά αποτελούν το «φυσικό»κοινωνικό της σύµµαχο; Η τάξη της εργασίας είναι σήµερα δι-αιρεµένη. Βρισκόµαστε πλέον στο σηµείο στο οποίο η αγορά ερ-γασίας έχει γίνει δυαδική. Από τη µία πλευρά υπάρχει το ολοέ-να και συρρικνούµενο και συνεχώς απειλούµενο κοµµάτι της«µόνιµης και σταθερής» εργασίας, ενώ από την άλλη υπάρχει τοκοµµάτι της «επισφαλούς, περιστασιακής ή ελαστικής, ενοικια-ζόµενης», αλλά και «ανασφάλιστης ή µαύρης» εργασίας.Η κρίση έχει δηµιουργήσει και έναν τρίτο πόλο, που τείνει να

πάρει χαρακτηριστικά µεγάλης διάρκειας, τον κόσµο της µα-κροχρόνιας ανεργίας: όλες εκείνες και όλους εκείνους που ηβαρβαρότητα του νεοφιλελευθερισµού έχει µετατρέψει σε «υπε-ράριθµους». Η κυβέρνηση της Αριστεράς όχι µόνο θα θέλει, αλ-λά θα είναι και υποχρεωµένη από τις συνθήκες να ασχοληθείπρώτα και κύρια µε όλες τις βάναυσα πληττόµενες κατηγορίεςτων «από κάτω», για να ανατρέψει την πορεία της κοινωνικήςαποσάθρωσης και να δηµιουργήσει µια διαφορετική κοινωνικήσυνοχή.Το αργό παραγωγικό δυναµικό δεν είναι αργό από τη φύση

του· υπάρχουν οι άνθρωποι που θέλουν να αξιοποιήσουν τιςγνώσεις και τις δυνατότητές τους, όπως και τα µηχανήµατα και τακτήρια που είναι έτοιµα να χρησιµοποιηθούν. Η Αριστερά πρέπεινα δώσει πρώτα και κύρια στους νέους και τους ανέργους τη δυ-


220

νατότητα να χρησιµοποιήσουν το αργό παραγωγικό δυναµικό.Στο όνοµα της κοινωνικής συνοχής πρέπει να βάλει τα συµφέ-ροντά τους πάνω από τα συµφέροντα του κεφαλαίου και των τρα-πεζών, οι οποίες σε τελική ανάλυση δεν χρησιµοποιούν την πε-ριουσία που διαθέτουν. Πρόκειται για ένα δύσκολο νοµικά καικοινωνικά θέµα, αλλά σε καιρό «πολέµου» σαν τον σηµερινό κα-νείς δεν περιµένει ότι οι λύσεις θα βρεθούν εύκολα. Οι κινήσειςαπό τους «από κάτω» γίνονται ήδη, µε πρωτοπόρο παράδειγµατη ΒΙΟΜΕ στη Θεσσαλονίκη.Οι νέοι που δεν έχουν µπει στην αγορά εργασίας, και δεν

προβλέπεται να µπουν, έδωσαν µόνοι τους την προοπτική σε µιακυβέρνηση της Αριστεράς µε το κίνηµά τους στο Σύνταγµα και τιςάλλες πλατείες το καλοκαίρι του 2011. Ζήτησαν να τους δοθείη δυνατότητα να µείνουν στη χώρα, παίρνοντας τη ζωή τους σταχέρια τους. Η Αριστερά µπορεί να χρησιµοποιήσει το δηµόσιο πυ-λώνα του τραπεζικού συστήµατος, δηµιουργώντας ένα ειδικό τα-µείο µε το οποίο θα χρηµατοδοτήσει τα συνεργατικά εγχειρήµα-τα των νέων. Σ’ αυτή τη χώρα δεν έλειψαν ποτέ οι καινοτόµεςιδέες. Τώρα που το παλιό σύστηµα καταρρέει, είναι ευκαιρία ναφτιαχτεί ένα νέο παραγωγικό µοντέλο βασισµένο στην άµεση δη-µοκρατία, στον κοινωνικό έλεγχο, στην κάλυψη των αναγκών.Οι µικροί επιχειρηµατίες βιώνουν το στάδιο της καταστροφής

που επιφέρει η συγκεντροποίηση του κεφαλαίου. Από το ωράριοτων καταστηµάτων µέχρι τη φορολογική τους αφαίµαξη, όλες οιπολιτικές στρέφονται εναντίον τους. Η λύση που θα τους προ-τείνει η Αριστερά είναι να συνεταιριστούν, να εντάξουν και τουςεργαζοµένους τους στο νέο παραγωγικό µοντέλο, να απεµπλα-κούν από την παγίδα του συνεχούς υπερδανεισµού, να επανε-νταχθούν στην κοινωνία και να συνεισφέρουν µε τις γνώσεις καιτην εµπειρία τους στην κάλυψη των κοινωνικών αναγκών καιστην κοινωνική και οικονοµική ανασυγκρότηση.


221

Η προοπτική της συνεταιριστικής και αλληλέγγυας οικονοµίαςαποτελεί βασικό πυλώνα του προγράµµατος της Αριστεράς, ανα-γκαία συνθήκη για να σταθεροποιηθούν η κοινωνία και η οικο-νοµία, αλλά και για να επιβιώσει µια κυβέρνηση που θα έχει νααντιµετωπίσει τον πόλεµο των µεγάλων συµφερόντων του εξω-τερικού και του εσωτερικού.


222

52ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ.Το «λάθος» του ∆ΝΤ και ο ευρωπαϊκός Νότος64

Η επίσκεψη του ΣΥΡΙΖΑ στην Ισπανία συνδέεται µε την επικαι-ρότητα στην Ελλάδα. Στην Ισπανία, από το 2010 µέχρι σήµερα,350 χιλιάδες άνθρωποι έχουν χάσει το σπίτι τους από τις τρά-πεζες. Εκατοντάδες χιλιάδες ακόµη ζουν υπό την τροµοκρατι-κή απειλή της έξωσης. Ενώ εµείς βλέπαµε τα καταστροφικάαποτελέσµατα αυτής της πολιτικής αλλά και το κοινωνικό κίνη-µα που έχει δηµιουργηθεί για να της αντισταθεί, οι εδώ κυβερ-νώντες, µε «λαγό» τον κ. Σκορδά, ενηµέρωναν την ελληνικήκοινωνία ότι και η πρώτη κατοικία πρόκειται πλέον να δοθεί βο-ρά στο µεγάλο κεφάλαιο. Η πολιτική αυτή, που µεταφέρει το βάρος της κρίσης από τους

καπιταλιστές στους εργαζοµένους, είχε ήδη ξεκινήσει κατά τηνπερίοδο διακυβέρνησης του Θαπατέρο, ενός «σοσιαλιστή» αντί-στοιχου του «δικού µας» Γιώργου Παπανδρέου. Στη συνέχεια ταηνία ανέλαβε ο αντίστοιχος Σαµαράς, ο κ. Ραχόι, ο οποίος ωςγνήσιος δεξιός νεοφιλελεύθερος, µαζί µε τον υπουργό Οικονο-µικών του, τον αντίστοιχο Στουρνάρα, ο οποίος είχε θητεύσει καιστην Goldman Sachs, ισοπεδώνουν τον κόσµο της εργασίας. Κα-

223

64. Αυγή, 9.6.2013.

τά την επίσκεψή µας βεβαιωθήκαµε ότι είναι πολλά τα κοινά ση-µεία Ελλάδας-Ισπανίας σε κοινωνικό επίπεδο, κάτι που είχε γίνειφανερό από τα σχεδόν ταυτόχρονα «κινήµατα των πλατειών» τοκαλοκαίρι του 2011. Η διαφορά είναι ότι στην Ισπανία οι διαδη-λώσεις και οι απεργίες συνεχίζονται, κάνοντας ιδιαίτερα δύσκο-λη τη ζωή της κυβέρνησης Ραχόι, ενώ στην Ελλάδα διανύουµεµια περίοδο ύφεσης του κινήµατος. Πέρα όµως από τον κοινωνικό κύκλο, υπάρχει και ο πολιτι-

κός. Όπως στην Ελλάδα, έτσι και στην Ισπανία, αλλά ακόµη όχισε τόσο µεγάλο βαθµό όσο εδώ, το σοσιαλδηµοκρατικό κόµµα(PSOE) κλυδωνίζεται. Η αµφισβήτηση του Θαπατέρο είναι προτων πυλών, αν και δεν αποκλείεται να καταρρεύσει συνολικά τοPSOE, όπως συµβαίνει και µε το ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα. Παρό-µοιες εξελίξεις σηµειώνονται και στην Πορτογαλία. Την ίδια ώραεµφανίζεται δηµοσκοπική άνοδος της Αριστεράς. Είναι λοιπόνπολύ πιθανό να βρισκόµαστε µπροστά στο «συντονισµό των πο-λιτικών κύκλων» σε Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία, µε την πλή-ρη απονοµιµοποίηση της σοσιαλδηµοκρατίας να αποτελεί βασι-κό στοιχείο. Είναι όµως αυτό το στοιχείο αρκετό για την άνοδο της Αρι-

στεράς; Συζητήσαµε µε τους συντρόφους µας στην Ισπανία, τουςείπαµε ότι, σύµφωνα µε τη δική µας εµπειρία στην Ελλάδα, δενείναι αρκετό να λέει κανείς «όχι στο µνηµόνιο». Εκείνο που έχειακόµη µεγαλύτερη σηµασία είναι να τονίζεται ότι η Αριστερά δενέρχεται στο προσκήνιο για να αναλάβει τη διαχείριση της δοµικήςκρίσης του καπιταλισµού και να τον «σώσει». Η Αριστερά είναιη ελπίδα του κόσµου της εργασίας για ένα άλλο κοινωνικό µο-ντέλο, η ελπίδα των νέων για µια δηµιουργική ζωή, µακριά καιαπό την ανεργία (και την απελπισία που τη συνοδεύει) αλλά καιαπό την υπερεκµετάλλευση της εργασίας τους, την έλλειψη σε-βασµού στα δικαιώµατά τους, τη µετατροπή τους σε γρανάζια


224

ενός απρόσωπου συστήµατος. Με τους Ισπανούς συντρόφουςµας καταλήξαµε στο ίδιο συµπέρασµα: η Αριστερά µπορεί ναθριαµβεύσει µόνο ως φορέας ανατροπής.Όλοι αυτοί οι προβληµατισµοί είναι διαρκώς επίκαιροι στην

Ελλάδα. Μόλις χθες βγήκε στη δηµοσιότητα µια ακόµη έκθεσητου ∆ΝΤ, η οποία µιλά µεν για «λάθος» αναφορικά µε τα αποτε-λέσµατα της δηµοσιονοµικής πολιτικής, αλλά παρ’ όλα αυτάαπαιτεί την απρόσκοπτη συνέχιση του «προγράµµατος». Η φράση που πρέπει να κρατήσουµε από αυτή την έκθεση εί-

ναι η ακόλουθη: «Η ανησυχία ήταν ότι µια µείωση του χρέουςστην Ελλάδα θα µπορούσε να κάνει τη χώρα να χαλαρώσει τιςµεταρρυθµίσεις. Το µεγάλο χρέος θεωρείται µοχλός πίεσης προςτην κυβέρνηση, την αναγκάζει να δρα». Το ∆ΝΤ λοιπόν λέει ξεκάθαρα ότι δεν είναι το χρέος αυτό που

έχει σηµασία, αλλά τα µέτρα. Γίνεται έτσι περισσότερο από σα-φές ότι δεν υπάρχει καµία δυνατότητα «αριστερής» διαχείρισηςµιας τέτοιας στρατηγικής. Η αποτυχία των διακηρυγµένων στό-χων της κυβέρνησης και της τρόικα δείχνουν ότι η διαχείριση τηςλιτότητας αποτελεί «µηχανισµό» που δηµιουργεί συνεχώς τηνανάγκη για νέα λιτότητα. Ο φαύλος αυτός κύκλος, που πλέον έχει περιλάβει στην πο-

ρεία του ολόκληρο τον ευρωπαϊκό Νότο, και στον οποίο εισέρ-χεται πλέον και η Γαλλία (και βλέπουµε), δεν αφήνει κανένα πε-ριθώριο ολιγωρίας στην Αριστερά. Το κίνηµα, ο δυνάµει γίγανταςπου σαρώνει την ιστορία, είναι µια «συνάντηση» η οποία συµ-βαίνει εκεί που δεν την περιµένει κανείς, όπως περίτρανα µαςδείχνει η περίπτωση της Τουρκίας. Το ζήτηµα είναι τι κάνει κα-νείς την ώρα του κινήµατος. Η στάση µας το καλοκαίρι του 2011µας έφερε εδώ που είµαστε σήµερα. Είµαστε υποχρεωµένοι απότην ιστορία να προχωρήσουµε µπροστά.


225

53ΠΑΣΟΚοΝ∆ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΕΡΑ:∆ΥΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ, ∆ΥΟ ΚΌΣΜΟΙ65

Μόλις χθες µετά από τέσσερις ολόκληρους µήνες θυµήθηκε ηκυβέρνηση της πασοκονεοδηµοκρατίας να παρουσιάσει το πρό-γραµµά της. Ας προσπεράσουµε το γεγονός ότι µέχρι τώρα κυ-βερνά µε µόνο πρόγραµµα το µνηµόνιο και ας δούµε το κείµε-νο καθαυτό. Πέρα από τις γενικόλογες ευχές, χαρακτηριστικέςτου πάλαι ποτέ δικοµµατισµού, το πρόγραµµα επιβεβαιώνει πο-λύ συγκεκριµένες πολιτικές: συνέχιση απολύσεων στο ∆ηµόσιοκαι απελευθέρωση στον ιδιωτικό τοµέα (θέση 5), ιδιωτικοποιή-σεις παντού (θέση 11), καµιά µείωση του χρέους (θέση 8), πα-γίωση της ανεργίας (θέση 18). Ενώ το πρόγραµµα αυτό φωνά-ζει τη στήριξή του µε κάθε τρόπο στο κεφάλαιο χωρίς κανένα κοι-νωνικό κριτήριο, η σιωπή του γύρω από την προστασία των ερ-γαζοµένων και των ανέργων που ζουν σ’ αυτή τη χώρα είναι εκ-κωφαντική. Είναι ένα πρόγραµµα γραµµένο από το ενιαίο κόµ-µα του µνηµονίου για το µεγάλο κεφάλαιο.Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει καταθέσει στον ελληνικό λαό την πρότασή του

– και αν αντιπαραβάλλουµε τις δύο προτάσεις, θα δούµε ότι πρό-κειται για δύο κόσµους εντελώς διαφορετικούς. Ο ΣΥΡΙΖΑ απο-δέχεται την πραγµατικότητα της ανθρωπιστικής κρίσης και προ-

226

65. Αυγή, 26.10.2013.

ετοιµάζεται ήδη πυρετωδώς για την υλοποίηση του βραχυπρό-θεσµου προγράµµατος άµεσης ανακούφισης της κοινωνίας. Πέ-ραν της άµεσης επιστροφής του κατώτατου µισθού στα 751 ευ-ρώ, διαθέτει προτάσεις για την πρόσβαση στα βασικά αγαθά γιαόλους, τη σίτιση, τη στέγαση. Ο ΣΥΡΙΖΑ αποδέχεται την αποτυχίατων διακηρυγµένων στόχων του µνηµονίου, αποδέχεται τη µηβιωσιµότητα του χρέους και προτείνει την ακύρωση του µνηµο-νίου και τη διαπραγµάτευση για µια νέα δανειακή σύµβαση.66 ΟΣΥΡΙΖΑ είναι η µόνη λογική επιλογή απέναντι στους ισοπεδω-τές της κοινωνίας που εκφράζουν τον παλιό κόσµο που φεύγει.


227

66. Βλ. το άρθρο του Σ. Λαπατσιώρα, «Ακύρωση Μνηµονίου και επα-ναδιαπραγµάτευση της ∆ανειακής Σύµβασης» - http://left.gr/news/akyrosi-mnimonioy-kai-epanadiapragmateysi-tis-daneiakis-symvasis.

54ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΚΟΥΡΕΜΑ ΤΟΥ ΧΡΕΟΥΣ, ΑΠΟ ΜΟΝΟ ΤΟΥ, ∆ΕΝ ΑΡΚΕΙ67

Η επίσκεψη του Άνχελ Γκουρία, επικεφαλής του ΟΟΣΑ, στην Ελ-λάδα σηµατοδοτεί ένα σηµείο καµπής στην πορεία της κρίσης.Για πρώτη φορά ένας διεθνής οργανισµός (και µάλιστα αυτός πουπεριλαµβάνει το σύνολο των ανεπτυγµένων χωρών του πλανή-τη) τοποθετείται σαφώς και δηµοσίως υπέρ του κουρέµατος τουελληνικού δηµόσιου χρέους ως µόνης λύσης για τη βιωσιµότητάτου. Αυτό το «σήµα» µάς δείχνει ότι η ανάγκη για κούρεµα τουχρέους ωριµάζει: «Η πρότασή µας είναι: όσο πιο σύντοµα, τόσοκαλύτερα!» υποστήριξε ο Γκουρία. Γίνεται φανερό ότι η ρητορείατης γερµανικής αλλά και της ελληνικής πλευράς, που τονίζουνστο προσκήνιο ότι δεν υπάρχει καµία ανάγκη κουρέµατος και άρακαµία πιθανότητα νέας δανειακής σύµβασης, αποτελούν µέροςµιας επικοινωνιακής τακτικής η οποία έχει στόχο τη συνέχιση τουεκβιασµού απέναντι στην πλειοψηφία της ελληνικής και ευρω-παϊκής κοινωνίας για τη διαιώνιση της λιτότητας. Οι δύο πολιτικές προτάσεις σχετικά µε τον τρόπο επίλυσης

της κρίσης χρέους των κρατών της Ευρώπης –από τη µία πλευ-ρά της ευρωπαϊκής πολιτικής ελίτ και από την άλλη εκείνη πουεκφράζεται εµµέσως από το ∆ΝΤ και ρητώς από τον επικεφαλής

228

67. Αυγή, 1.12.2013.

του ΟΟΣΑ– είναι λοιπόν προς το παρόν διαφορετικές. Όπωςόµως είχα σηµειώσει και σε άρθρο µου στην Αυγή µε τίτλο «Με-ταξύ δύο εκβιασµών, µόνη λύση η απόδραση»,68 ακριβώς πρινένα χρόνο, οι διαφορές ανάµεσα σε αυτές τις δύο πολιτικές προ-τάσεις είναι λιγότερο σηµαντικές από τις οµοιότητές τους. Η οµοιότητα µεταξύ τους, που τις κατατάσσει στο ίδιο στρα-

τόπεδο, περιγραφόταν ως εξής: «Η πρόταση Μέρκελ [...] είναιη συνέχιση της υφεσιακής πολιτικής λιτότητας ακριβώς όπως αυ-τή εφαρµόζεται σήµερα. Η πρόταση του ∆ΝΤ είναι κούρεµα ώστενα διαµορφωθούν οι συνθήκες για επανένταξη της Ελλάδας στις“αγορές”, κάτι όµως που ως αντάλλαγµα θα απαιτεί επίσης δρα-κόντεια µέτρα λιτότητας. Οπότε; Ποια είναι η διαφορά από τη σκο-πιά του εργαζόµενου/ανέργου στην Ελλάδα; Καµία».69 Εντούτοις,«η πρόταση του ∆ΝΤ εµπλέκει αντικειµενικά και τους εργαζοµέ-νους/ανέργους των άλλων ευρωπαϊκών κρατών. Το κούρεµα τουελληνικού χρέους δεν θα επιβαρύνει ιδιαίτερα τον προϋπολογι-σµό των κρατών αυτών, αλλά θα είναι µόνο η αρχή. Θα ακολου-θήσουν κι άλλα “κουρέµατα” αν συµβεί το ελληνικό, γεγονόςπου αντικειµενικά θα θέσει σε ολόκληρη την Ευρώπη το ερώ-τηµα “ποιος πληρώνει την κρίση”».70 Η αγωνία της γερµανικήςκαι της ελληνικής πλευράς να µην τεθεί αυτή τη στιγµή το θέµατου κουρέµατος έχει να κάνει µε αυτήν ακριβώς την πτυχή τουζητήµατος.Για τον ίδιο λόγο, αντίθετα από Γερµανούς και Έλληνες µνη-

µονιακούς, ο ΣΥΡΙΖΑ έχει ταχθεί από πολύ νωρίς υπέρ της τε-χνικής λύσης του κουρέµατος. Η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ όµως έχειδύο πολύ µεγάλες διαφορές από αυτήν του ΟΟΣΑ (και του ∆ΝΤ):


229

68. Αυγή, 25.11.2012.69. Όπ.π.70. Όπ.π.

(α) συνδέει την αποπληρωµή του υπόλοιπου χρέους µε τη ρήτραανάπτυξης, κάτι που βασίζεται στην ιστορική εµπειρία αντιµετώ-πισης του γερµανικού χρέους το 1953· και (β) θέτει ως απολύ-τως αναγκαία συνθήκη την άµεση κατάργηση της λιτότητας, τηναναδιανοµή του πλούτου και το σχέδιο παραγωγικής και κοινω-νικής ανασυγκρότησης. Οι διαφορές αυτές εκφράζονται ξεκάθαρα στο άρθρο του

Αλέξη Τσίπρα στην Guardian71 µε το χαρακτηριστικό τίτλο: «Η λι-τότητα σπέρνει τον όλεθρο, αλλά η Αριστερά µπορεί να ενωθείγια να χτίσει µια καλύτερη Ευρώπη». Η διαφορά ανάµεσα σε µιαπολιτική πρόταση που επικεντρώνεται µόνο στο τεχνικό ζήτηµαµείωσης του χρέους (µετά τον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο έχουν γί-νει 189 αναδιαρθρώσεις δηµόσιου χρέους) και στην πρόταση τουΣΥΡΙΖΑ, η οποία θεωρεί ότι η µείωση του χρέους θα έχει απο-τέλεσµα µόνο αν αποτελεί µέρος µιας άλλης προσέγγισης τουκοινωνικού ζητήµατος, συµπυκνώνεται στην ακόλουθη πρότα-ση αυτού του άρθρου: «Η Ευρώπη χρειάζεται ένα µέτωπο κατάτης λιτότητας και της ύφεσης, ένα κίνηµα αλληλεγγύης για τουςεργαζοµένους σε Βορρά και Νότο, που θα διαµορφώσει ένασύµφωνο για τη δηµοκρατία, την ανάπτυξη και την κοινωνική δι-καιοσύνη».72

Από όλα τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι η διαφορά που εµ-φανίζεται σήµερα ανάµεσα στον ΟΟΣΑ και στην ΕΕ αφορά την τα-κτική. Η τακτική διαφορά όµως συγκαλύπτει τη στρατηγική σύ-µπλευση.Η σηµερινή δηµόσια τοποθέτηση της ελληνικής κυβέρνησης

στο στρατόπεδο που δεν συζητά ακόµη τη µείωση του χρέους


230

71. A. Tsipras, “Austerity is wreaking havoc, but the left can unite tobuild a better Europe”, The Guardian, 27.11.2013.

72. Όπ.π.

πρέπει βέβαια να γίνεται αντικείµενο κριτικής. Η κύρια διαφοράόµως της πολιτικής πρότασης του ΣΥΡΙΖΑ αφορά τον πυρήνα τηςστρατηγικής, την κατάργηση των πολιτικών λιτότητας. Για το λό-γο αυτό, αν η σηµερινή κυβέρνηση προλάβει να ανοίξει το ζή-τηµα της µείωσης του χρέους, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θα συνταχθεί µαζίτης. Η κυβέρνηση είναι πιθανό να παραστήσει ότι διαπραγµα-τεύεται µια µείωση του χρέους όταν η πλευρά των δανειστών θαέχει ήδη αποφασίσει ότι έφτασε αυτή η ώρα. Η κυβέρνηση θα πα-ριστάνει τότε ότι αναγκάζεται να αποδεχτεί νέα µέτρα αλλά και τηθεσµική µονιµοποίηση της λιτότητας, ενώ αυτός θα είναι ο προ-συµφωνηµένος πραγµατικός κοινός στόχος της µε τους δανει-στές. Ο ΣΥΡΙΖΑ και ο ελληνικός λαός θα βρίσκονται απέναντί τηςκαι τότε όπως τώρα.


231

55ΣΑΜΑΡΑΣ, ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ ΚΡΥΒΟΝΤΑΙ ΟΙ ∆ΥΣΤΥΧΕΙΣ, ΑΛΛΑ ΓΙΑ ΠΟΣΟ;73

Η αναβολή της επίσκεψης των ευρωβουλευτών του χριστιανο-δηµοκρατικού και του σοσιαλδηµοκρατικού κόµµατος αποτελείµια ακόµη επίδειξη του «νεοµακαρθισµού» του µνηµονιακού ευ-ρωπαϊκού καθεστώτος. Οι κύριοι Σαµαράς και Σουλτς έφτασανστο σηµείο να αναβάλουν την προγραµµατισµένη από το Ευρω-κοινοβούλιο επίσκεψη στην Ελλάδα των βουλευτών των κοµµά-των τους(!), µια επίσκεψη η οποία αποτελεί µέρος µιας περιο-δείας σε όλες τις χώρες που έχουν ενταχθεί σε µνηµόνια. Σε κα-µιά από τις άλλες χώρες δεν τέθηκε θέµα αναβολής της επίσκε-ψής τους. Γιατί άραγε; Ο λόγος είναι προφανής. Η κυβέρνηση καιο πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου γνώριζαν πολύ καλά ότι τιςηµέρες της επίσκεψης, στις 8 και 9 Ιανουαρίου, ολόκληρη η κοι-νωνία στην Ελλάδα θα συζητούσε το θέµα που πραγµατικά τηνενδιαφέρει: τις ευθύνες των κυβερνήσεων της Ελλάδας και τωνδανειστών για την κατάσταση στην οποία έχει φτάσει να ζει η µε-γάλη πλειονότητα της ελληνικής κοινωνίας. Το σόου του Ζαπ-πείου, µε τη δήθεν πανηγυρική ανάληψη της προεδρίας από τηνΕλλάδα και µε την παρουσία του Κολεγίου των Επιτρόπων, δενθα µπορούσε µε τίποτα να σταθεί µπροστά στον έλεγχο της πραγ-

232

73. Βλ. tvxs, 8.1.2014.

µατικής ζωής που θα ερχόταν στην επικαιρότητα. Ο «κατά φα-ντασία θεραπευµένος», σύµφωνα ακόµη και µε τον Spiegel, οδυστυχής κ. Σαµαράς, ο «µάγκας» που «µασάει σίδερα», όπωςµας έχει ανακοινώσει από το βήµα της Βουλής, δεν έχει το κου-ράγιο πια ούτε να αναµετρηθεί µε µια έκθεση η οποία σε τελικήανάλυση δεν φτάνει την κριτική της ως το τέλος, όπως εξήγησασε προηγούµενο άρθρο µου.74

Τι φοβούνται όµως τόσο πολύ η κυβέρνηση του κ. Σαµαρά καιοι δανειστές; Μπορούµε να το καταλάβουµε αν διαβάσουµε προ-σεκτικά τις απαντήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής75 και του κ.Στουρνάρα76 στις ερωτήσεις που τους απευθύνει στο τέλος τηςέκθεσής της η οµάδα της Επιτροπής Οικονοµικών και Νοµισµα-τικών Υποθέσεων του Ευρωκοινοβουλίου. Τα δύο αυτά κείµε-να απαντήσεων επιβεβαιώνουν αυτό που εδώ και τρία χρόνιαυποστηρίζει σταθερά ο ΣΥΡΙΖΑ: ότι την ευθύνη για τις πολιτικέςλιτότητας και τα καταστροφικά τους αποτελέσµατα την έχουν οιελληνικές κυβερνήσεις αυτών των ετών, οι οποίες ουδέποτε δια-πραγµατεύτηκαν κάτι ουσιαστικό. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το κα-θιστά σαφές σε πολλά σηµεία του κειµένου της µε ακριβείς δια-τυπώσεις. Ο κ. Στουρνάρας το καθιστά έµµεσα σαφές, καθώςέχει το θράσος ακόµη και σήµερα, και παρά την ιδιότητά του ωςκαθηγητής Μακροοικονοµίας, να λέει ότι το µόνο πρόβληµα πουείχαν αυτές οι πολιτικές ήταν το «λάθος του δηµοσιονοµικού πολ-λαπλασιαστή». Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επισηµαίνει το προφανές, δηλαδή ότι

αν οι ελληνικές κυβερνήσεις είχαν διαφωνίες µε την ουσία τωνπρογραµµάτων λιτότητας, θα είχαν διεκδικήσει κάτι διαφορετικό.


233

74. Βλ. το Κεφάλαιο 28 του παρόντος.75. http://www.real.gr//Files/Articles/Document/287309.pdf.76. http://www.sofokleousin.gr/archives/152658.html.

Θα είχαν διεκδικήσει, για παράδειγµα, η δηµοσιονοµική προ-σαρµογή να βαρύνει το κεφάλαιο και τους κατέχοντες µεγάλοπλούτο, και όχι τον κόσµο της εργασίας που µε τα µνηµόνια εξα-θλιώθηκε. Όµως δεν το έκαναν, και αυτό καταγράφεται ρητά απότον πλέον επίσηµο θεσµό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η στάση αυ-τή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σηµαίνει πολύ απλά ότι αναγνω-ρίζει πως το σηµερινό µνηµονιακό καθεστώς στην Ελλάδα δενσώζεται, και ξεκινά µε αυτές τις διατυπώσεις να αποµακρύνεταιαπό αυτό.Και ο «δυστυχής» κ. Στουρνάρας; Πώς απαντά αυτός για λο-

γαριασµό όλων των κυβερνήσεων που «παρέλασαν» και έπεσανπριν την ώρα τους από την πίεση του λαού αυτά τα τέσσερα χρό-νια; Απαντά µε ταξική αλαζονεία ότι το πρόγραµµα ήταν σωστόστην ουσία του! Η απάντησή του καταδεικνύει ότι συµφωνεί µετην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο ότι οι ευθύνες είναι των ελληνικώνκυβερνήσεων. Πουθενά δεν αναφέρει ότι οι ελληνικές κυβερ-νήσεις προσπάθησαν να αποκρούσουν πιέσεις που υποτίθεται ότιτους ασκούσαν οι τεχνικές οµάδες των δανειστών. ∆εν ξέρει κανείς τι να πρωτοσχολιάσει από την απάντηση του

υπουργού. Ότι αποδέχεται πως η βελτίωση του ισοζυγίου τρε-χουσών συναλλαγών βασίζεται στη µείωση των εισαγωγών; Ότιενώ παραδέχεται την εξαθλίωση της ελληνικής κοινωνίας, λέειότι το πρόγραµµα είναι πετυχηµένο «όποιο κριτήριο κι αν λάβεικανείς υπόψη του»; Θα µείνω µόνο σε δύο σηµεία επειδή κρίνω ότι έχουν σηµα-

σία για τη διαδικασία της διαπραγµάτευσης της δανειακής σύµ-βασης, η οποία µε αυτή την έκθεση ξεκίνησε άτυπα µεν, ουσια-στικά δε. Το πρώτο είναι η απάντησή του σχετικά µε το πρώτοµνηµόνιο. Ο υπουργός λέει ότι θα προτιµούσε να µειώνονταναπό το 2010 ακόµη περισσότερο οι δαπάνες (για υγεία, παιδείακ.λπ.), αντί να διευρυνθεί η φορολογική βάση, κι αυτό γιατί οι µη-


234

χανισµοί (που οι ίδιοι οι υπουργοί ελέγχουν!) δεν ήταν ικανοί νασυλλάβουν τη φοροδιαφυγή. Τι µας λέει αυτή η αποστροφή τουυπουργού; Ότι η ελληνική κυβέρνηση θα έπρεπε να διαπραγ-µατευτεί µε την τρόικα ένα σκληρότερο µνηµόνιο αναφορικά µετις περικοπές των δηµόσιων κοινωνικών δαπανών και των εισο-δηµάτων των δηµόσιων υπαλλήλων! Το δεύτερο σηµείο είναι η απάντησή του σχετικά µε τη χρήση

ή µη της δυνατότητας να προσκαλούνται εκπρόσωποι της Ευρω-παϊκής Επιτροπής από τα κοινοβούλια των κρατών-µελών σύµ-φωνα µε το άρθρο 7 (11) του Κανονισµού (ΕΕ) Αριθµ. 472/2013.Ο υπουργός µε την απάντησή του λέει αλαζονικά στον ελληνι-κό λαό: δεν το κάνουµε! Ο υπουργός αυτός, ο συνεχιστής τουέργου του προηγούµενου τραπεζίτη-υπουργού που εµφανίστη-κε σαν κοµήτης και ευτυχώς εξαφανίστηκε µε τον ίδιο τρόπο, τουκ. Παπαδήµου, λέει δηλαδή ότι όλες αυτές οι κυβερνήσεις πουέκαναν το µεγαλύτερο κακό στην κοινωνική πλειοψηφία της χώ-ρας, από το τέλος της δικτατορίας µέχρι σήµερα, δεν έχουν κα-µία διάθεση να συζητήσουν την πολιτική τους ούτε βέβαια µε τολαό, αλλά ούτε στο ελληνικό κοινοβούλιο. Η άρνηση λοιπόν του κ. Σαµαρά δεν είναι παρά µια ακόµη έκ-

φραση αυτής ταξικής αλαζονείας που εκφράζει ο κ. Στουρνάραςκαι που εξέφραζε στο πρόσφατο παρελθόν µε τόσο γραφικό τρό-πο ο κ. Παπαδήµος. Κάτι έχει αλλάξει όµως από την εποχή Πα-παδήµου. Η κοινωνική πίεση ανάγκασε το Ευρωκοινοβούλιο ναεξετάσει τα «πεπραγµένα της τρόικα», και το φάντασµα που πλα-νιέται πάνω από την Ελλάδα, η επερχόµενη κυβέρνηση της Αρι-στεράς, αναγκάζει τους δυστυχείς κ. Σαµαρά και Στουρνάρα νακρύβονται. Αλλά για πόσο;


235

56ΤΟ ΘΛΙΒΕΡΟ ΤΟΥΣ ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ Η ∆ΙΚΗ ΜΑΣ ΕΥΘΎΝΗ77

«Η Ελλάδα έχασε βιοτικό επίπεδο που δεν έχασε κανένας λαός απ’ το Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο και µετά, το έκανε συντο-νισµένα µε τη βοήθεια της Ευρώπης».

Α. Σαµαράς, 8.1.2014

Στις 25 Μαΐου το αργότερο, η κυβέρνηση αυτή θα απονοµιµο-ποιηθεί πλήρως. Το αποτέλεσµα των ευρωεκλογών θα είναι συ-ντριπτικό. Αυτό το γνωρίζει πολύ καλά ο στενός κύκλος των Σα-µαρά-Βενιζέλου, αλλά και ολόκληρο το «σύστηµα» που τους στη-ρίζει µέχρι τέλους. Είναι λογικό ότι καθώς βλέπουν τα περιθώριανα στενεύουν, οι τελευταίοι αυτοί θλιβεροί πια µνηµονιακοί πο-λιτικοί εκπονούν σχέδια διαφυγής, αλλά και µέγιστης ζηµιάς πουθα αφήσουν στην επόµενη κυβέρνηση καθώς φεύγουν. Στο διά-στηµα που αποµένει έως τις ευρωεκλογές, η τακτική τους θαεξαντληθεί σε µια προσπάθεια να καθυστερήσουν την ανακοί-νωση του τρόπου κάλυψης του δηµοσιονοµικού κενού, δηλαδήτων νέων σκληρών µέτρων λιτότητας που ετοιµάζουν από κοινούµε την τρόικα.

236

77. Αυγή, 12.1.2014.

Jean Milios

Παράλληλα µε αυτή την τακτική, θα επιτίθενται συνεχώς στονΣΥΡΙΖΑ µε ολόκληρο το οπλοστάσιο λάσπης και συκοφάντησηςπου διαθέτουν, και ταυτόχρονα θα φροντίζουν να τροµοκρατούντο λαό επαναφέροντας ψευδοδιλήµµατα. Το τελευταίο φάνηκεαπό την πρώτη µέρα της ανάληψης της προεδρίας από το τραγι-κό δίδυµο Σαµαρά-Βενιζέλου. Ο κ. Σαµαράς, αντιγράφοντας τοάλτερ έγκο του στην κυβέρνηση, µας είπε ότι το δίληµµα των ευ-ρωεκλογών είναι «ναι ή όχι στην Ευρώπη», ταυτίζοντας το ναι µετον εαυτό του. Η τακτική της ταύτισης «του καλού της χώρας» µετον εαυτό του ως τώρα αποτελούσε αποκλειστικό προνόµιο τουκ. Βενιζέλου, αλλά, από ό,τι φαίνεται, ο κ. Σαµαράς είναι πια τοίδιο πιεσµένος µε το συνεταίρο του. Η δήλωση του κ. Σαµαράπου παρατίθεται στην αρχή του άρθρου δείχνει ακριβώς τι εν-νοεί όταν λέει ναι στην Ευρώπη. Η ψήφος στη Ν∆/ΠΑΣΟΚ στιςευρωεκλογές σηµαίνει ναι στη λιτότητα, στις απολύσεις, στηνπτώση του βιοτικού επιπέδου των πολλών, για να ενδυναµωθούνακόµη περισσότερο οι λίγοι και ισχυροί που διαπλέκονται µε τοπολιτικό προσωπικό.Η σήψη όµως αυτής της διαπλοκής, όπως δείχνει µεταξύ άλ-

λων και η υπόθεση του Ταχυδροµικού Ταµιευτηρίου, δεν µπορείνα κρυφτεί άλλο κάτω από το χαλί. Ακόµη περισσότερο, δεν µπο-ρεί να κρυφτεί από την κεντρική πολιτική σκηνή της Ευρώπης ηκοινωνική καταστροφή την οποία επέφερε η πολιτική λιτότηταςπου επέβαλαν οι ελληνικές κυβερνήσεις σε συνεργασία µε τηντρόικα τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Οι θλιβερές απαντήσεις τηςκυβέρνησης στις ερωτήσεις των ευρωβουλευτών για τη µνηµο-νιακή πολιτική και η ντροπιαστική αναβολή της επίσκεψής τουςδεν έχουν κανένα αποτέλεσµα.78


237

78. Βλ. το Κεφάλαιο 55 του παρόντος.

Είτε λίγο µετά τις ευρωεκλογές είτε λίγο πριν, αν κάνουν τολάθος να προσπαθήσουν να εκβιάσουν για άλλη µια φορά το λαόπριν τη µεγάλη δόση του Μαΐου, αυτή η κυβέρνηση φεύγει καιθα αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας µια κυβέρνηση της Αρι-στεράς. Η ευθύνη µας είναι τεράστια σε όλα τα επίπεδα. Έχουµε µε-

γάλη ευθύνη να σταµατήσουµε επιτέλους τον εκβιασµό πουασκούσαν από κοινού κυβερνήσεις και τρόικα για πολλά χρόνιαµε το φόβητρο του χρέους, να επαναδιαπραγµατευτούµε τη δα-νειακή σύµβαση σε µια εντελώς διαφορετική βάση σύµφωνα µετο πρόγραµµά µας. Έχουµε την ευθύνη επαναφοράς του κατώ-τατου µισθού στα επίπεδα του 2009. Έχουµε µεγάλη ευθύνη νασταµατήσουµε άµεσα την ανθρωπιστική καταστροφή και την εξα-θλίωση. Έχουµε µεγάλη ευθύνη να επαναφέρουµε τα βασικά γιαµια δηµοκρατική χώρα, όπως η υπογραφή συλλογικών συµβά-σεων εργασίας και η προστασία των βασικών συνδικαλιστικών δι-καιωµάτων της εργατικής τάξης. Το κυριότερο όµως είναι ότιέχουµε την ιστορική ευθύνη να αποδείξουµε ότι όσα ευαγγελί-ζεται η Αριστερά εδώ και δεκαετίες είναι αλήθεια. Ότι την κρίσηγίνεται να την πληρώσει το κεφάλαιο, ότι η πολιτική µπορεί ναασκηθεί προς το συµφέρον των «από κάτω» αυτής της κοινωνίας,µε ορίζοντα να πάψουν πλέον να είναι «από κάτω».


238

TO BIBΛΙΟ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΜΗΛΙΟΥ «ΑΠΟ ΤΗΝΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ»∆ΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΕ ΣΤΙΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ «ΠΕ∆ΙΟ» A.E. ΤΑ ΦΙΛΜ ΚΑΙ ΤΟ ΜΟΝΤΑΖΕΓΙΝΑΝ ΣΤΟ «ΚΕΝΤΡΟ ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΕΚΤΥΠΩ-ΣΗΣ». Η ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΕΓΙΝΕ ΑΠΟ ΤΗ «Χ. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ - ∆. ΣΙΤΑΡΑΣ - Γ. ΖΑΧΑ -ΡΟΠΟΥΛΟΣ Α.Ε.Ε.» ΤΟΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟ ΤΟΥ2014 ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΩΝ ΕΚ∆ΟΣΕΩΝ

«ΠΕ∆ΙΟ» Α.Ε.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ...

Documents

Transcript of ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ...