ηηη θθθεεεωωωρρρίίίααα

τττοοουυυ σσσχχχοοολλλιιικκκοοούύύ βββιιιβββλλλίίίοοουυυ τττηηηςςς ααα’’’ λλλυυυκκκεεείίίοοουυυ

σσσεεε δδδιιιαααγγγρρράάάµµµµµµααατττααα

������������ ΟΟΟ ΛΛΛΟΟΟΓΓΓΟΟΟΣΣΣ

������������ ΓΓΓΛΛΛΩΩΩΣΣΣΣΣΣΑΑΑ ΚΚΚΑΑΑΙΙΙ ΓΓΓΛΛΛΩΩΩΣΣΣΣΣΣΙΙΙΚΚΚΕΕΕΣΣΣ ΠΠΠΟΟΟΙΙΙΚΚΚΙΙΙΛΛΛΙΙΙΕΕΕΣΣΣ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Ι. Γ. Νταουλτζής

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣ ΛΥΚΕΙΟΥ

Εσωτερικές Εκδόσεις Εκπαιδευτηρίων Δούκα

η θεωρία του σχολικού βιβλίου της α’ λυκείου σε διαγράµµατα Γ. Νταουλτζής

5

ΙΙ. ΟΙ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

η γλωσσική κοινότητα

• δε χαρακτηρίζεται από γλωσσική ομοιομορφία

• δεν αποτελεί σύνολο ομιλητών που χρησιμοποιούν

τους ίδιους γλωσσικούς τρόπους

• χαρακτηρίζεται από πολυμορφία/ετερογένεια

γλωσσικής συμπεριφοράς

(σελ. 21)

ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ – ΜΟΡΦΕΣ

Γεωγραφικές Κοινωνικές Ποικιλίες κειμένων

με κριτήριο τη με κριτήριο την

η γεωγραφική κοινωνική/γλωσσική καταγωγή συμπεριφορά

του ομιλητή του ομιλητή

Ειδικές γλώσσες

η θεωρία του σχολικού βιβλίου της α’ λυκείου σε διαγράµµατα Γ. Νταουλτζής

7

2. Κοινωνικές γλωσσικές ποικιλίες (σελ. 47-62)

Παράγοντες που τις δημιουργούν

� ηλικία

� μόρφωση

� κοινωνική τάξη

� φύλο

� ιδεολογία

� επάγγελμα

� καταγωγή

� περίσταση (ποιος μιλάει, σε ποιον, με ποιο σκοπό, με ποια

διάθεση, για ποιο θέμα, πού, πότε …)

Σημείωση: καθένας μας χρησιμοποιεί διαφορετικές

κοινωνικές ποικιλίες υιοθετώντας το κατάλληλο ύφος και

προφορά

η θεωρία του σχολικού βιβλίου της α’ λυκείου σε διαγράµµατα Γ. Νταουλτζής

9

ΙV. Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ (44)

Οι λειτουργίες της γλώσσας: αναφορική και ποιητική

λειτουργία

• H γλώσσα με τις λέξεις και τους κανόνες της

παράγει λόγο

• Όσο πιο πιστά τηρούνται οι κανονισμοί, τόσο πιο

ομαλή είναι η λειτουργία

• Η περιφρόνηση των κανονισμών οδηγεί σε

απορρύθμιση.

• Όμως

• στη λογοτεχνία, και ιδιαίτερα στην ποίηση, γίνεται

τέτοια χρήση της γλώσσας, ώστε να δημιουργείται η

εντύπωση ότι παραβαίνονται οι κανονισμοί.

• Οι ποιητές πλάθουν μια δική τους γλώσσα που

κυβερνιέται από δικούς της νόμους.

ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ

ΑΝΑΦΟΡΙΚΗ

� Η καθημερινή και πιο

απλή σημασία της λέξης.

� Έχει λογική λειτουργία

� Λέγεται και

πληροφοριακή,

δηλωτική, κυριολεκτική

λειτουργία

ΠΟΙΗΤΙΚΗ

� Έχει συνειρμική σημασία

� Ποικίλλει από ομιλητή

σε ομιλητή ανάλογα με

τις εμπειρίες

� Έχει συγκινησιακή

λειτουργία

� Λέγεται και

συνυποδηλωτική

λειτουργία

η θεωρία του σχολικού βιβλίου της α’ λυκείου σε διαγράµµατα Γ. Νταουλτζής

11

VΙ. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Η Οργάνωση του λόγου και οι ειδικές γλώσσες (66)

Οι συντάκτες κειμένων

• παρουσιάζουν με τρόπο λογικό, αποδεικτικό τις

σκέψεις τους

• δείχνουν τις αντικειμενικές σχέσεις που έχουν τα

πράγματα μεταξύ τους χρησιμοποιούν τη γλώσσα

έτσι που να φανερώνει με τη μεγαλύτερη δυνατή

ακρίβεια τις σχέσεις των πραγμάτων (γι' αυτό και οι

λέξεις και οι προτάσεις είναι φορτισμένες με τα

αναγκαία μόνο σημασιολογικά τους φορτία, ώστε να

αποδίδουν με πιστότητα την αλήθεια - δεν υπάρχει

φόρτιση συγκινησιακή)

• η γλώσσα είναι απρόσωπη, αχρωμάτιστη

συναισθηματικά, αντικειμενική

η θεωρία του σχολικού βιβλίου της α’ λυκείου σε διαγράµµατα Γ. Νταουλτζής

13

Το επιχείρημα

Είναι σειρά από λογικές προτάσεις, που η επόμενη είναι

λογική ακολουθία της προηγούμενης, που απολήγουν

στο συμπέρασμα

Οι προτάσεις που οδηγούν στο συμπέρασμα βρίσκονται

σε λογικές σχέσεις μεταξύ τους, η επόμενη δηλαδή

είναι λογική ακολουθία της προηγούμενης. Γι' αυτό και

έχουν κάποιους όρους κοινούς, που γίνονται η γέφυρα

για τη μετάβαση από τη μια (πρόταση) στην άλλη.

Σκοπεύει να αποδείξει την αλήθεια μιας θέσης

Είδη συλλογισμών (110)

Είναι διαδικασία κατάστρωσης επιχειρήματος

Είδη

� άμεσοι: το συμπέρασμα προκύπτει από μία πρόταση –

κρίση

� έμμεσοι: το συμπέρασμα προκύπτει από δύο ή

περισσότερες προτάσεις – κρίσεις

→ παραγωγικοί: από το όλον συμπεραίνουμε για τα

επιμέρους

→ επαγωγικοί: από τα επιμέρους συμπεραίνουμε για το

όλον

→ αναλογικοί: από τα επιμέρους συμπεραίνουμε για τα

επιμέρους

η θεωρία του σχολικού βιβλίου της α’ λυκείου σε διαγράµµατα Γ. Νταουλτζής

15

Η έκθεση με αιτιολόγηση αναπτύσσεται όπως η

παράγραφος με αιτιολόγηση

Διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις: είναι οι αρμοί, οι

συνδέσεις που βρίσκονται στην αρχή της παραγράφου

και αναφέρονται στο περιεχόμενο της προηγούμενης

παραγράφου

η θεωρία του σχολικού βιβλίου της α’ λυκείου σε διαγράµµατα Γ. Νταουλτζής

17

Στον προφορικό λόγο, εκτός από το λεκτικό εκφώνημα,

έχουν μεγάλη σημασία και κάποια άλλα γνωρίσματα

της ομιλίας:

1. τα παραγλωσσικά γνωρίσματα (επιτονισμός, παύσεις,

προφορά, ένταση φωνής)

2. τα εξωγλωσσικά γνωρίσματα

(χειρονομίες, κινήσεις, έκφραση

προσώπου, βλέμμα, διάθεση).

• είναι η κύμανση (το

ανεβοκατέβασμα) της φωνής

που χαρακτηρίζει μια ολόκληρη

εκφώνηση, μια φράση ή

πρόταση.

πληροφορεί

� για τη διάθεση ή τη στάση

του ομιλητή: οργή, ειρωνεία κτλ.

� για το είδος των

προτάσεων: ερωτηματική,

επιφωνηματική κ.τλ.

• διαμορφώνει σημασίες.

η θεωρία του σχολικού βιβλίου της α’ λυκείου σε διαγράµµατα Γ. Νταουλτζής

19

δ) Απόδοση του προφορικού λόγου σε γραπτό.

Διευθέτηση απομαγνητοφωνημένου κειμένου

Ο μαγνητοφωνημένος προφορικός λόγος συχνά

απομαγνητοφωνείται και δημοσιεύεται (π.χ.

δημοσίευση των πρακτικών ενός συνεδρίου)

Στην περίπτωση αυτή

• χρησιμοποιείται στίξη,

• οργανώνεται ο λόγος σε παραγράφους,

• εξαλείφονται γνωρίσματα του προφορικού

λόγου (πχ. επαναλήψεις, ανολοκλήρωτες

φράσεις κτλ.)

ε) Το φανερό και το λανθάνον νόημα

«λανθάνον» νόημα

� κρύβεται πίσω από το φανερό νόημα μιας φράσης

� εκφράζει την πραγματική πρόθεση του πομπού

� το συλλαμβάνει ο δέκτης αν λάβει υπόψη του τις

κοινωνικές συμβάσεις και την κοινή εμπειρία του με

τον πομπό

η θεωρία του σχολικού βιβλίου της α’ λυκείου σε διαγράµµατα Γ. Νταουλτζής

21

II. ΔΙΑΛΟΓΟΣ

Ορισμός: συνομιλία, συζήτηση

Μορφές

� τυπικός: απλή ερωταπόκριση, που αποβλέπει στην

τυπική πληροφόρηση,

� ουσιαστικός: προσπάθεια για βαθύτερη επικοινωνία

με στόχο την αναζήτηση της αλήθειας.

1. Διάλογος. Η σχέση του λόγου με:

• Με το σώμα

εξωγλωσσικά στοιχεία της ομιλίας (χειρονομίες, έκφραση

προσώπου, βλέμματος, σωματικής κόπωσης κτλ.).

• Με το χρόνο

� ρυθμός συζήτησης (αργός ή γρήγορος,

επιβραδυνόμενος ή επιταχυνόμενος)ώς κατανομή

χρόνου ομιλίας ανάμεσα συζητητές

� ρόλος συντονιστή

� σήματα (γλωσσικά ή εξωγλωσσικά) περνάει ο

λόγος από τον έναν ομιλητή στον επόμενο

� μονοπώληση λόγου

� ταυτόχρονη συνομιλία

� αποχή από μια συζήτηση

η θεωρία του σχολικού βιβλίου της α’ λυκείου σε διαγράµµατα Γ. Νταουλτζής

23

3. Ο λογοτεχνικός διάλογος

Στη λογοτεχνία συχνά χρησιμοποιείται ο διάλογος

τόσο στα αφηγηματικά κείμενα όσο και στα θεατρικά,

και σχηματίζουμε την εντύπωση ότι ακούμε έναν

αυθεντικό προφορικό λόγο

(σύντομες ή ημιτελείς φράσεις, τόνος φωνής (ρώτησε

προστακτικά), ιδιόλεκτος κλπ)

α) Ο διάλογος στα αφηγηματικά λογοτεχνικά κείμενα (διήγημα, μυθιστόρημα κτλ.)

ο συγγραφέας

� δεν περιορίζεται στην περιγραφή των γεγονότων

� συχνά τα παρουσιάζει να ξετυλίγονται μπροστά μας

χρησιμοποιεί το μονόλογο και το διάλογο, για να

πετύχει την αναπαράσταση των γεγονότων

(δραματικότητα) και να προσδώσει

β) Ο θεατρικός διάλογος

τα παραγλωσσικά και εξωγλωσσικά στοιχεία της

ομιλίας αποδίδονται ξεχωριστά από τα διαλογικά μέρη

μέσα σε παρένθεση

γ) Η φυσικότητα στο διάλογο

ο συγγραφέας χρησιμοποιεί στο διάλογο τους κάποια

από τα γνωρίσματα του προφορικού λόγου, π.χ.

σύντομες ή μισοτελειωμένες φράσεις, παύσεις, κτλ.,

προσέχει ώστε η ιδιόλεκτος κάθε προσώπου να

παρουσιάζει συνέπεια με όλα τα άλλα γνωρίσματα του,

δηλαδή την κοινωνική του προέλευση, το χαρακτήρα του

κτλ.