ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

Η ΕΛΛΑΔΑΣΤΙΣ ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Εναλλαγές εξουσίας, τάσεις και επιρροές: Από το κίνημα του 1935 μέχρι τον ελληνοϊταλικό πόλεμο

Ιωάννης Μεταξάς.Ελευθέριος Βενιζέλος.

Νικόλαος Πλαστήρας.Στέφανος Σαράφης.

Αναμφίβολα τα ιστορικά γεγονότα έχουν μια αλ-ληλουχία. Το ίδιο ισχύει και για τα πρόσωπαπου πρωταγωνιστούν σ’ αυτά, ιδιαίτερα μάλιστα

όταν η παρουσία τους είναι συνεχής σε πρωταγωνιστι-κές ή διακριτές θέσεις. Το καλοκαίρι του 1941, τουςπρώτους κατοχικούς μήνες, ο στρατηγός Τσολάκογλουέστειλε στη Νίκαια της Γαλλίας με γερμανικό αεροπλά-νο, και φυσικά ύστερα από ειδική άδεια των Γερμανών,τον Νικόλαο Ρούσσο. Η αποστολή του ήταν να συζη-τήσει με τον στρατηγό Πλαστήρα, ο οποίος βρισκότανστη μη κατεχόμενη Γαλλία, θέματα σχετικά με τη δια-κυβέρνηση της Ελλάδας αφότου κατελήφθη.

Επί αρκετά χρόνια, και μέχρι το 1935, ο ΝικόλαοςΡούσσος, ο οποίος σημειωτέον καταγόταν από γνωστήοικογένεια της Λέρου και είχε συγγενικό δεσμό εξ αγ-χιστείας με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ήταν διευθυντήςτου ιδιαίτερου γραφείου του. Ένας άλλος προσωπικόςφίλος του Βενιζέλου, ο Ιωάννης Ηλιάκης, διαδραματίζειιστορικό ρόλο στις παραμονές της Απελευθέρωσης το19441. Συγκυριακά, τα δύο αυτά πρόσωπα, που συ-μπτωματικά ανήκουν στο στενό περιβάλλον του Βενι-ζέλου, ενεργούν στο παρασκήνιο τόσο κατά την έναρξηόσο και κατά τη λήξη της Κατοχής.

Από το κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935 μέχρι την Κα-τοχή είναι οπωσδήποτε μια μακριά διαδρομή, αλλάυπάρχουν πολλά πρόσωπα που συνδέουν τις δύο αυτέςπεριόδους. Το κίνημα εκείνο προήλθε ως αντίδρασητων ζωηρότερων βενιζελικών αξιωματικών απέναντιστην άνοδο του Λαϊκού Κόμματος στην εξουσία και κυ-ρίως προ του κινδύνου να απομακρυνθούν από το στρά-τευμα2. Είχε προηγηθεί το «ανόητο» κίνημα του Πλα-στήρα το βράδυ των εκλογών της 1ης Μαρτίου 1933,

στο οποίο αντέδρασε με σφοδρότητα ο ίδιος ο Ελ. Βε-νιζέλος. Τώρα, στη φάση της προπαρασκευής του νέουκινήματος για την ανατροπή της νόμιμης κυβέρνησηςΤσαλδάρη, είχαν διαμορφωθεί δύο κύριες ομάδες. Ημία ευνοούσε να ανατεθεί η αρχηγία του κινήματος στονεξόριστο στρατηγό Πλαστήρα και η άλλη, ελεγχόμενηαπό τον συνταγματάρχη Στέφανο Σαράφη3, στον στρα-τηγό Αλέξανδρο Οθωναίο. Και οι δύο δήλωναν ότι απο-σκοπούσαν να παραδώσουν την εξουσία στον Βενιζέλοαμέσως μετά. Στην πραγματικότητα, όμως, επρόκειτογια δύο τάσεις που ανταγωνίζονταν στη διεκδίκηση τηςηγεσίας του κινήματος και κατ’ επέκταση της εξουσίας,επειδή κατευθύνονταν από δύο ανταγωνιστικά ξενόφιλαρεύματα, στα οποία ο ρόλος των αντίστοιχων ξένων μυ-στικών υπηρεσιών υπήρξε προφανής: ιταλόφιλοι καιαγγλόφιλοι βενιζελικοί.

Για την ηγεσία του κινήματος ενδιαφερόταν όμωςκαι ο «γαλλόφιλος» στρατηγός Γεώργιος Κονδύλης4,παρά το γεγονός ότι την εποχή εκείνη ήταν υπουργόςΣτρατιωτικών. Αν και μετά την πολιτική μεταστροφήτου, ο Κονδύλης είχε χάσει τις επαφές του με τον ευ-ρύτερο χώρο των βενιζελικών αξιωματικών, το ενδια-φέρον του εστιαζόταν προφανώς στην υφαρπαγή τηςηγεσίας του κινήματος, εφόσον ο Πλαστήρας δεν θαήταν ο αρχηγός. Είχαμε, συνεπώς, παρόντα και τα τρίακύρια ρεύματα που διαδραμάτιζαν ρόλο στη Μεσόγειοκαι τα Βαλκάνια. Χαρακτηριστικό είναι άλλωστε ότι μετάτην εκδήλωση του κινήματος, η Αγγλία και η Γαλλίαέσπευσαν να ενισχύσουν την κυβέρνηση Τσαλδάρηστην καταστολή του, ενώ η Ιταλία, που καιροσκόπησεπεριμένοντας την κατάληξή του, τελικά παραχώρησεπολιτικό άσυλο στον Βενιζέλο και τους αξιωματικούς

Από το κίνημα του 1935 στην 4η Αυγούστου

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 1

20 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ

που κατέφυγαν στη Δωδεκάνησο και μετά στην Ιταλία.Αυτός ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους επίδοξους κι-

νηματίες συνδυαζόταν ασφαλώς με τις προσωπικές φι-λοδοξίες των ενδιαφερομένων, αλλά είχε για όλουςέναν κοινό παρονομαστή: όλοι ανεξαιρέτως δήλωνανβενιζελικοί. Καθοριστική θα μπορούσε να είναι συνε-πώς η στάση του ίδιου του Βενιζέλου, ο οποίος αρχικάδεν είχε αποδεχθεί την ιδέα για μια τέτοια ενέργεια. Οιαλληλοσυγκρουόμενες επιδιώξεις και φιλοδοξίες δια-δραματίζονταν, ενώ ο Βενιζέλος είχε εγκαταλείψει τηνΑθήνα και βρισκόταν στο πατρικό σπίτι του στη Χαλέπα.Αν και μέσω του Ρούσσου διατηρούσε συχνή επαφή μετους αξιωματικούς του κινήματος, στις παραμονές τουπήρε την απόφαση να φύγει από την Κρήτη για το εξω-τερικό. Ο ιδιαίτερος γραμματέας του αφηγείται σχετι-κά5:

«Μου είχε δώσει, μάλιστα, την εντολήν να φροντίσωγια την έκδοσι και την θεώρησιν των διαβατηρίων του ι -δίου και της συζύγου του. Μου είχεν αναθέσει επίσης ναεπισκεφθώ τον πρεσβευτή της Ιταλίας και να τον παρα-καλέσω εκ μέρους του να μεσολαβήση εις την ιταλικήνεταιρίαν της οποίας εν ατμόπλοιον προσήγγιζεν εις Ηρά-κλειον Κρήτης και εκείθεν κατηυθύνετο εις Ιταλίαν, είτεμέσω Πειραιώς είτε μέσω Καλαμών, όπως το ατμόπλοιοναυτό με το οποίον θα εταξίδευεν ο Βενιζέλος μη προσεγγίση

εις ελληνικόν λιμένα, αλλά πλεύση κατ’ ευθείαν εις Ιτα-λίαν. Και τούτο διότι ο Βενιζέλος ήθελε ν’ αποφύγη λαϊκάςεκδηλώσεις εις Καλάμας ή Πειραιά και ιδίως συγκέντρω-σιν φίλων του, που εγνώριζεν ότι θα προσπαθούσαν να τονμεταπείσουν και να ματαιώσουν την αναχώρησί του στοεξωτερικό. Και πράγματι, τα διαβατήρια ετοιμάσθηκανκαι ο Ιταλός πρεσβευτής με εβεβαίωσεν ότι είχαν δοθή αισχετικαί οδηγίαι στο ιταλικόν ατμόπλοιον. Όλα ήσαν έτοι-μα, αλλ’ η αναχώρησις του Βενιζέλου ανεβλήθη την τε-λευταία στιγμή, διότι ανηγγέλθη ότι επρόκειτο να προσ-διορισθή εκείνες τις ημέρες η δίκη των δραστών της απο-πείρας της Λεωφόρου Κηφισιάς και η παρουσία του Βε-νιζέλου εκρίθη αναγκαία στην Ελλάδα».

Ο Βενιζέλος υπαναχώρησε, αποφάσισε να κάνει τοταξίδι στην Ιταλία, το οποίο όμως ματαιώθηκε για δεύ-τερη φορά, ύστερα από πιέσεις που του άσκησαν πολλοίφίλοι του, «προ πάντων όσοι είχαν άμεση ή έμμεσησχέση με το προετοιμαζόμενο κίνημα». Και ο Ρούσσοςσυνεχίζει: «Και αυτός ο Κονδύλης, που είχε πληφορηθήτην πρόθεσι του Βενιζέλου να φύγη στο εξωτερικό, μουέστειλε φιλικό του πρόσωπο για να μου πη τα εξής: “Προς Θεού, θα ήταν μέγα σφάλμα αν έφευγεν ο Βενιζέλος,διότι η κατάστασις θα περιήρχετο εις ανεπιθύμητα χέριακαι θα ήταν καταστροφή για τον τόπο”».

Για να συμπληρώσει, διευκρινίζοντας την αντίληψηπου είχε για την εμπλοκή του Κονδύλη:

«Ήταν φυσικό να μη επιθυμή ο Κονδύλης την αναχώ-ρησι του Βενιζέλου από την Ελλάδα, γιατί τον εχρειάζετοως όμηρον ούτως ειπείν. Αν το Κίνημα επετύγχανεν, ο

Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος θέτει τηνυπογραφή του στο σύμφωνο φιλίας με την Ιταλία,που υπήρξε θεμέλιο για τη νέα εξωτερική πολιτικήπου εγκαινίασε κατά την τελευταία πρωθυπουργίατου. Δίπλα του ο Μουσολίνι παρακολουθεί ευχαρι-στημένος.

Επίσκεψη του ζεύγους Βενιζέλου στην ιδιωτική κα-τοικία του Μουσολίνι στη βίλα Τορλόνια.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 21

Κονδύλης θα το εκηδεμόνευε και θα υπηγόρευεν αυτόςοποιαδήποτε λύσιν ήθελε και θα είχεν –όπως επίστευε–στη διάθεσί του τον Βενιζέλον. Αν το Κίνημα απετύγχανε,τότε θα εύρισκε τρόπο να κατηγορήση τον Βενιζέλον ότιείχε πάρει ενεργόν μέρος και ως υπεύθυνον διά το Κίνημαθα τον παρέπεμπεν εις δίκην ή θα τον εξώριζεν από τηνΕλλάδα. Ενώ, αν ο Βενιζέλος ευρίσκετο στο εξωτερικό κατάτην έκρηξι του Κινήματος θα διατηρούσεν ακέραιον το κύ-ρος του και θ’ αποτελούσεν επικίνδυνον εμπόδιο για τασχέδια του Κονδύλη».

Σύμφωνα λοιπόν με την εκδοχή αυτή, ο στρατηγόςΚονδύλης επιζητούσε τότε, στους πρώτους μήνες του1935, να επωφεληθεί του κινήματος που προετοιμαζό-ταν, οποιαδήποτε και αν θα ήταν η κατάληξή του, χρη-σιμοποιώντας ακόμη και τον Βενιζέλο6. Και αν ακόμηευσταθεί αυτή η άποψη, η ουσία είναι ότι ο Κονδύληςείναι εκείνος που συνέτριψε αποφασιστικά το κίνηματης 1ης Μαρτίου 1935. Η δυναμική και καθοριστικήεπιτυχία του είναι εκείνη που άνοιξε τον δρόμο για ναδρομολογηθούν όλες οι ραγδαίες εξελίξεις μέχρι τις 4Αυγούστου 1936.

Είναι άγνωστο μέχρι ποίου βαθμού η ΙντέλιτζενςΣέρβις ή εν πάση περιπτώσει η αγγλική έμπνευση επι-κράτησε έναντι των ιταλόφιλων στο παρασκήνιο του κι-νήματος εκείνου. Ποιοι είναι εκείνοι που υπονόμευσαναυτό το κίνημα, πριν ή κατά την εκδήλωσή του, ώστενα προκαλέσουν τα μέτρα που έλαβε η κυβερνητικήπαράταξη; Τα νήματα κινούσε αφανώς ο τότε μη ιταλό-φιλος Σαράφης7, πλην όμως ο απών στις Κάννες ιτα-λόφιλος στρατηγός Πλαστήρας ήταν ο αντίποδας, στοόνομα του οποίου, ως εκτελεστικού αρχηγού, γινόταντο κίνημα. Η περίεργη εμφάνιση του Ρούσσου τον Ια-νουάριο 1935 στις Κάννες ως προσωπικού απεσταλ-μένου του Βενιζέλου8 και η εν συνεχεία εκ μέρους τουΣαράφη καθ’ οιονδήποτε τρόπο παρεμπόδιση του Πλα-στήρα να φθάσει στην Ελλάδα φαίνεται πως έπαιξανσημαντικό ρόλο στην αποτυχία του κινήματος.

Αλλά ακόμη πιο περίεργη θα είναι μια άλλη επίσκε-ψη του Νικολάου Ρούσσου στον στρατηγό Πλαστήρα,στη γειτονική Νίκαια, αυτή τη φορά ως προσωπικούαπεσταλμένου του Τσολάκογλου, και όχι βεβαίως τουΒενιζέλου, στις αρχές Ιουλίου 19419, όταν πλέον η Ελ-λάδα είναι κατεχόμενη. Στην πρώτη περίπτωση ο ρόλοςτου Ρούσσου είναι αποτρεπτικός και στη δεύτερη πα-ραινετικός. Το 1935 ο Πλαστήρας καλείται να παρα-μείνει μακριά, το 1941 καλείται να επιστρέψει. Και στιςδύο περιπτώσεις είναι ένας θρυλοποιημένος στρατηγός

Ο Ελευθέριος και η Έλενα Βενιζέλου αποβιβάζονταιστην ιταλοκρατούμενη Κάσο, μετά την αποτυχία τουκινήματος του 1935.

22 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ

που επιδιώκει να αναβιώσει τον ιστορικό του ρόλο, οοποίος έχει παραμείνει στα 1922-1923.

Μετά την επιτυχία του Κονδύλη να καταστείλει πλή-ρως το κίνημα του Μαρτίου 1935, η πολιτική παρουσίατου στην κυβερνητική παράταξη είναι πλέον εξαιρετικάβαρύνουσα. Τώρα είναι δεύτερος τη τάξει και πανίσχυ-ρος, ώστε θα μπορέσει να διεκδικήσει την ηγεσία τωναντιβενιζελικών. Η πλήρης πολιτική μεταστροφή τουμόνο τότε ολοκληρώνεται, όταν εκδηλώνεται ανοιχτάυπέρ της παλινόρθωσης της βασιλείας και έτσι υπερ-φαλαγγίζει πολιτικά τον παραδοσιακό ηγέτη των βασι-λοφρόνων Παναγή Τσαλδάρη, ο οποίος χαρακτηρίζεταιαπό την κοινή γνώμη ως υπεράγαν μετριοπαθής.

Προκύπτει ένα ζήτημα που θα χρειαστεί να περά-σουν πολλά χρόνια για να επιλυθεί: το «αποτακτικό».Περίπου οκτακόσιοι αξιωματικοί, ως άμεσα εμπλεκό-μενοι στο κίνημα, αποτάσσονται, ενώ συνολικά απο-τάσσονται δύο χιλιάδες αξιωματικοί από τις Ένοπλες

Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας. Ίσως να φαίνεταιαπλώς ως μία «ρεβάνς» εις βάρος των χρωματισμένωνβενιζελικών αξιωματικών, αλλά είναι εκείνοι που, παράτην πρόσκαιρη γενναιοδωρία του Βενιζέλου και τηςπλουσιότατης συζύγου του, θα επωμισθούν σε πρακτικόεπίπεδο το κόστος της αποτυχίας του κινήματος. Ίσωςδεν είναι άσχετο το οικονομικό βάρος της γενναιοδω-ρίας του ζεύγους Βενιζέλου, όπως έχει λεχθεί από τονΣαράφη10, από την επιμονή του Βενιζέλου να αποκατα-σταθούν οι απότακτοι, γεγονός που τον οδήγησε νααποδεχθεί την παλινόρθωση ή να ζητωκραυγάσει υπέρτου βασιλιά Γεωργίου Β , ακόμη και την εκ μέρους τωνΦιλελευθέρων κοινοβουλευτική αποδοχή της κυβέρ-νησης Μεταξά.

Από τους απότακτους του κινήματος του Μαρτίου1935, κατά τεκμήριο αδιαπραγμάτευτους βενιζελικούς,προήλθαν αξιωματικοί που έδρασαν κατά τη διάρκειατης Κατοχής τόσο στον στρατό της Μέσης Ανατολής,

Η επιστροφή του Γεωργίου Β στην Αθήνα.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 23

όσο και στα Τάγματα Ασφαλείας. Παρά τις υποσχέσειςπου κατά καιρούς δόθηκαν, όχι μόνο δεν αποκαταστά-θηκαν οι απότακτοι εκείνοι, αλλά πλην ορισμένων πε-ριπτώσεων ούτε στον πόλεμο του 1940 δεν ανακλήθη-καν. Ο αρχιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος, ο οποίοςαπό το καλοκαίρι του 1935 μέχρι την Κατοχή είχε τονστρατό υπό τον απόλυτο έλεγχό του, φοβόταν την ανα-τροπή των ισορροπιών στο στράτευμα εν καιρώ πολέ-μου. Αντίθετη ήταν η στάση του μετά την έναρξη τουελληνοϊταλικού πολέμου, σε σημείο που ενοχλήθηκεο Μεταξάς11. Πάντως, μεγάλος αριθμός απότακτων αξιω-ματικών αποκαταστάθηκε από τον στρατηγό Τσολάκο-γλου κατά την Κατοχή12.

Τον Ιούνιο του 1935 διεξήχθησαν οι εκλογές γιατην ανάδειξη Εθνικής Συνέλευσης. Είχε ήδη δρομολο-γηθεί η αντίστροφη μέτρηση για την παλινόρθωση καιήταν ζήτημα διαδικαστικό μόνο το πώς θα εξελισσόταν.Με συντακτική πράξη την 1η Απριλίου 1935 η Γερουσία

καταργήθηκε, διαλύθηκε η Βουλή και προκηρύχθηκανεκλογές για τις 19 Μαΐου 1935, που τελικά αναβλήθη-καν για τις 9 Ιουνίου. Το Κόμμα των Φιλελευθέρωνκαι τα άλλα βενιζελογενή κόμματα κήρυξαν αποχή, οπό-τε το Λαϊκό Κόμμα απέκτησε παντοδυναμία 254 εδρών,το Εθνικό Ριζοσπαστικό Κόμμα του Κονδύλη κέρδισε33 έδρες, η Ένωση Βασιλοφρόνων υπό τον Μεταξά 7έδρες και εξελέγησαν και 7 ανεξάρτητοι. Ωστόσο, η πα-ντοδυναμία του Τσαλδάρη στην Εθνοσυνέλευση ήτανμόνο σχετική, διότι την πρωτοβουλία των κινήσεωνεξακολουθούσε να διατηρεί ο στρατηγός Κονδύλης, πα-ρά τη μικρή κοινοβουλευτική παρουσία του.

O βασιλιάς Γεώργιος Β .

Ο στρατηγός Κονδύλης, μετά την καταστολή του κινήματος του 1935, επέσπευσε την παλινόρθωση τουΓεωργίου Β .

24 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ

Η Εθνοσυνέλευση ενέκρινε ψήφισμα, που εισηγή-θηκε στις 10 Ιουλίου 1935 ο αρχηγός των Λαϊκών καιπρωθυπουργός Π. Τσαλδάρης, σύμφωνα με το οποίομέχρι τις 14 Νοεμβρίου επρόκειτο να διενεργηθεί δη-μοψήφισμα για το πολιτειακό. Ταυτόχρονα διέκοπτε τιςεργασίες της μέχρι τις 10 Οκτωβρίου. Στους τρεις αυ-τούς μήνες μεσολάβησαν πολλές παρασκηνιακές ενέρ-γειες, αλλά το σημαντικότερο ήταν η απουσία της αντι-

πολίτευσης από το πολιτικό προσκήνιο. Σαν να μην εν-διαφερόταν για τις εξελίξεις που προδιαγράφονταν μετόση σαφήνεια. Ομοίως παράδοξο θα μπορούσε να χα-ρακτηρισθεί το γεγονός ότι μια αξιοσημείωτη μερίδατου κυβερνητικού κόμματος αδιαφορούσε για την πα-λινόρθωση ή έπαιρνε θέση υπέρ της διατήρησης τουαβασίλευτου πολιτεύματος13.

H αμφισβήτηση στο πρόσωπο του πρωθυπουργούΤσαλδάρη εντείνεται από όσους επέμεναν για άμεσηδράση στο πολιτειακό. Ανάμεσά τους ήταν και ένας με-γάλος αριθμός βουλευτών, οι οποίοι είχαν συνασπισθείυπό τον Ιωάννη Θεοτόκη και απειλούσαν να αποχω-ρήσουν από το Λαϊκό Κόμμα, με τη σημαία του οποίουπολιτεύονταν από χρόνια. Στις 6 Οκτωβρίου 1935 οΓ. Κονδύλης εκφώνησε ένα λόγο στη Θεσσαλονίκη,ζητώντας την επιτάχυνση των διαδικασιών. Επέστρεψεδύο ημέρες αργότερα στην Αθήνα και στις 9 Οκτωβρίουσυναντήθηκε με «εκπροσώπους των ενόπλων δυνάμε-ων», με τους οποίους συζήτησε την κατάσταση. Ένας εξαυτών, ο στρατηγός Αλέξ. Παπάγος, διοικητής τότε τουΑ Σώματος Στρατού, ζήτησε και συναντήθηκε το από-γευμα με τον πρωθυπουργό Τσαλδάρη, επιδιώκονταςνα τον παρακινήσει να επισπεύσει τη διεξαγωγή τουδημοψηφίσματος, το οποίο δεν είχε ορισθεί ακόμη.

Την επομένη οι «εκπρόσωποι» (ο Παπάγος, ο υπο-ναύαρχος Δ. Οικονόμου και ο υποστράτηγος της αερο-πορίας Γ. Ρέππας) παρουσιάσθηκαν ενώπιον του πρω-θυπουργού καθ’ οδόν και ζήτησαν την παραίτηση τηςκυβέρνησης. Στη συνέχεια κατευθύνθηκαν στο υπουρ-γείο Στρατιωτικών, όπου συνάντησαν τον Κονδύλη και

Ο Κονδύλης με Ιταλούς αξιωματούχους κατά την επί-σκεψή του στην Ιταλία.

O Κονδύλης με τον αρχηγό του Λαϊκού ΚόμματοςΠαναγή Τσαλδάρη.

Η επιτροπή που έφτασε στο Λονδίνο τον Νοέμβριοτου 1935 για να ανακοινώσει στον Γεώργιο Β τοαποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για την παλινόρ-θωση.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 25

του ζήτησαν να σχηματίσει τη νέα κυβέρνηση. Η λιτήπροκήρυξή τους, που δημοσιοποιήθηκε σε όλη την Ελ-λάδα, είναι καθοριστική για τις εξελίξεις:

«Οι εκπροσωπούντες τας ενόπλους δυνάμεις, αισθα-νόμενοι πλέον καθαρώς τους κινδύνους της αναρχίας κρού-οντας την θύραν του Έθνους, εθεώρησαν ιερόν καθήκοντων να επέμβουν διά την λύσιν της ολεθρίας καταστά σεως.

Προς τούτο διώρισαν Επαναστατικήν Επιτροπήν εκτων στρατηγών Παπάγου, ναυάρχου Οικονόμου καιστρατηγού της αεροπορίας Ρέππα, ήτις επισκεφθείσατον πρόεδρον της Κυβερνήσεως Π. Τσαλδάρην εζήτησετην παραίτησιν της Κυβερνήσεως. Ο Πρωθυπουργός συ-γκαλέσας Υπουργικόν Συμβούλιον, έλαβε την απόφασιννα συμμορφωθή προς την σύστασιν και ανεκοίνωσε ημίνότι παραιτείται. Η Επαναστατική Επιτροπή μετά τούτοθα υποδείξη την νέαν Κυβέρνησιν, η οποία θα ορκισθήενώπιον της συνελεύσεως.

Η Επαναστατική ΕπιτροπήΑ. Παπάγος, Δ. Οικονόμου, Γ. Ρέππας».

Την ημέρα εκείνη (10 Οκτωβρίου 1935) ο Κονδύ-λης σχημάτισε κυβέρνηση, με αντιπρόεδρο τον ΙωάννηΘεοτόκη, κηρύσσοντας τον στρατιωτικό νόμο. Το από-

O Γεώργιος Β επανέρχεται στην Αθήνα ύστερα από δωδεκαετή εξορία.

Πολίτες περιεργάζονται τα ιδιότυπα άρματα της επο-χής, που έχουν σταθμεύσει στην πλατεία Ομονοίας,όταν κατεστάλη το κίνημα.

26 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ

γευμα της ίδιας ημέρας, συνεδρίασε η Εθνοσυνέλευσηκαι αναγνώσθηκε το έγγραφο που της είχε σταλεί απότην επαναστατική επιτροπή:

«Ο Στρατός, παρακολουθών την εξέλιξιν του πολιτεια-κού ζητήματος αφ’ ενός, αφ’ ετέρου όμως έχων άγρυπνοντην προσοχήν του εστραμμένην προς τους εξωτερικούς κιν-δύνους, πυκνουμένους καθ’ εκάστην, εσχημάτισε την πε-

ποίθησιν, ότι η διαχείρισις αυτού ως εγένετο μέχρι τούδεεγκυμονεί σοβαρωτάτους κινδύνους δι’ αυτήν ταύτην τηνυπόστασιν του Έθνους. Έχων συναίσθησιν της αποστολήςτου και των ευθυνών του έναντι του Έθνους, αντιλαμβανό-μενος, ότι αντί της καταπαύσεως του φθοροποιού διχασμού,απεναντίας δημιουργείται παρόξυνσις των παθών, ανέλαβετην πρωτοβουλίαν να αιτήση παρά της Κυβερνήσεως,όπως καταλείπη την Αρχήν. Εις τας ιστορικάς ταύτας στιγ-μάς του Έθνους, θεωρεί καθήκον του προ πάσης περαιτέρωενεργείας, να διαδηλώση τον σεβασμόν του στρατού προςτην Εθνικήν αντιπροσωπείαν, αρμοδίαν να κρίνη περί τωντυχών της Πατρίδος, θέλει δε αιτήσει παρά της συγκρο-τηθησομένης Κυβερνήσεως να εμφανισθή προ της ΕθνικήςΣυνελεύσεως κατόπιν της εγκρίσεως της οποίας θέλει θεω -ρηθή και ως νόμιμος Κυβέρνησις. Με την παράκλησιν,όπως της παρούσης λάβη γνώσιν η Εθνική Συνέλευσις,

Διατελούμεν μετά παντός σεβασμούΥποστράτηγος Α. ΠαπάγοςΥποναύαρχος Δ. Οικονόμου

Υποστράτηγος Γ. ΡέππαςΑθήναι τη 10η Οκτωβρίου 1935».

Ακολούθησε στη Βουλή η ορκωμοσία της νέας κυ-βέρνησης και πρώτος μίλησε ο μέχρι την ημέρα εκείνη

O Iωάννης Μεταξάς ανάμεσα σε κοπέλες με εθνικές ενδυμασίες από όλη την Ελλάδα.

Η συνεργασία του Μεταξά με τον βασιλιά ΓεώργιοΒ υπήρξε ειλικρινής και στενή σε όλη τη διάρκειατου καθεστώτος.