Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

Αμφίδρομη σχέση ποίησης με μουσική• 9ο-8ο αιώνα π. Χ. • Έπη : πρώτη μορφή έντεχνης μουσικής και ποίησης, εξιστορούν πολεμικά

κατορθώματα με συνοδεία μουσικής, λύρα ή κιθάρα • Ο Όμηρος αναφέρεται και χρησιμοποιεί συχνά τη μουσική στην Ιλιάδα και

Οδύσσεια • Οργανωμένες μορφές μουσικοποιητικής έκφρασηςΆλλα μουσικά είδη της περιόδου:• οι Νόμοι-είδος τραγουδιού προς τιμή του Θεού Απόλλωνα-• τα χορικά τραγούδια- γράφονται για θρησκευτικές τελετές προς τιμή διάφορων

Θεών • ο λινός- για τον τρύγο-, ο υμέναιος- του γάμου-, ο ιάλεμος- μοιρολόγια- κλπ• το Σκόλιον :αυτοσχεδιαστικό ποίημα που τραγουδιόταν στα συμπόσια- οδήγησε

γύρω στον 6ο αιώνα στην ανάπτυξη της λυρικής ποίησης

Η λυρική ποίηση και μουσική, σε αντίθεση με τα έπη, τους νόμους και τα χορικά, ασχολείται με τον ψυχισμό, τα συναισθήματα και την εσωτερικότητα του δημιουργού.

• Διασημότεροι λυρικοί ποιητές είναι οι: Πίνδαρος, Σαπφώ, Αλκαίος

• Οι ωδές ήταν τα συνηθέστερα μελοποιημένα ποιήματα των λυρικών

• Άλλα- συνήθως μεγαλύτερης έκτασης- μουσικά κομμάτια, όπως οι παιάνες, οι ελεγείες, οι θρήνοι, τα επινίκια και πολλά άλλα.

5ος αιώνας

Αττική τραγωδία και κωμωδία

• τρίπτυχο μουσική-ποίηση- χορός

• Οι ρίζες βρίσκονται σε Διονυσιακές γιορτές- στο Διθύραμβο

Μαθηματικές σχέσεις της μουσικής με τα Μαθηματικά

παράγονται καινούργια μουσικά όργανα

τελειοποιούνται προηγούμενα

η μουσική θεωρείται απαραίτητη από τους Αρχαίους φιλόσοφους:ψυχαγωγία, διαμόρφωση χαρακτήρα, αισθητική και καλλιέργεια

«ο καλλιεργημένος άνθρωπος λεγόταν

‘μουσικός ανήρ’»

Τέλος 5ου αιώνα και 4oς αιώνας: • αρχή της παρακμής έως και το τέλος της ελληνιστικής εποχής • Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι η παρακμή της μουσικής ξεκίνησε μέσα από την

τραγωδία. • Άλλοι θεωρούν ότι ο διαχωρισμός του τρίπτυχου –μουσική, χορός, ποίηση-

ευθύνεται για την παρακμή της. • Έπειτα από τη μακεδονική κατάκτηση η μουσική δραστηριότητα μεταφέρεται

από την Αθήνα σε άλλες πόλεις του ελληνικού πολιτισμού, όπως η Αλεξάνδρεια.Πυθαγόρας (580-500 π. Χ)• μαθηματικός και φιλόσοφος• ασχολήθηκε με την έρευνα της μουσικής μέσα από το πρίσμα των

Μαθηματικών. • Μονόχορδο: πειραματικό όργανο για να αποδείξει ότι τα μουσικά διαστήματα

είναι αποτέλεσμα μαθηματικών σχέσεων• η βάση για τη θεμελίωση της θεωρίας της μουσικής των μεταγενέστερων

θεωρητικών. Στις θεωρίες του βασίζεται η μουσική μέχρι σήμερα.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ• μουσική της Ανατολικής Εκκλησίας, με κέντρο την Κων/πολη• εκκλησιαστική μουσική-γεννημένη από τη θρησκεία για τη θρησκείαΚέντρα ανάπτυξης και εξάπλωσης: Αλεξάνδρεια και η Αντιόχεια• Χρήση μουσικής για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της Εκκλησίας • 4ος και 5ος αιώνας μ. Χ.: εμφάνιση των πρώτων σπουδαίων υμνογράφων

που επηρεάζουν την εξέλιξη της βυζαντινής υμνογραφίας: Βασίλειος ο Μέγας, Γρηγόριος ο Ναζιανζινός και Ιωάννης ο Χρυσόστομος.

• 6ος - 10ος αιώνας μ. Χ. : μεγαλύτερη ακμή• Ιουστινιανός (527-565): ενδιαφέρον για τη σύνθεση&οργάνωση• Ρωμανός ο Μελωδός: από τους μεγαλύτερους υμνογράφους, έζησε την

περίοδο του Ιουστινιανού, συνέθεσε υπέροχα τροπάρια και ύμνους• Ιωάννης ο Δαμασκηνός (676-756): η μεγάλη μορφή της βυζαντινής

μουσικής, σπουδαίος φιλόσοφος, θεολόγος και υμνογράφος- Οκτώηχος• Κασσιανή: σπουδαία έργα

• Από 10ο – 11ο αι. αρχίζει η παρακμή έως το 1453, την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

• Ξεχωρίζει ο θεωρητικός και υμνογράφος Ιωάννης Κουκουζέληςκαινοτομίες στη σημειογραφία, αν και το σύστημα του θεωρείται ότι ήταν ιδιαίτερα πολύπλοκο και άρα όχι εύχρηστο.

• 18ος αι.: Πέτρος ο Πελοποννήσιος: απλοποιεί τη σημειογραφία

• 1814:Χουρμούζιος ο Χαρτοφύλαξ και Γρηγόριος ο Πρωτοψάλτης: καθιέρωση σημερινής μορφής σημειογραφίας

• Η βυζαντινή υμνογραφία βαίνει παράλληλα με την εξέλιξη της σημειογραφίας

Ονομασίες φθόγγων : Πα, Βου, Γα, Δι, Κε Ζω, Νη- προέρχονται από το ελληνικό αλφάβητο

• καθορίστηκαν από το ΧρύσανθοΟι αρχαίοι τρόποι ήχοι, που διακρίνονται στους κύριους και στους

πλάγιους• Χρύσανθος στο έργο ‘Θεωρητικόν μέγα της μουσικής’ απαριθμεί τα είδη

της ψαλμωδίας, μερικά εκ των οποίων είναι: ανοιξαντάρια, κεκραγάρια, δοξαστικά, στιχηρά, δοχαί, τροπάρια, απολυτίκια, αναστάσιμα, καθίσματα, υπακοαί, αντίφωνα, πολυέλεοι, πασαπνοάρια, κανόνες, ωδαί, ειρμοί, καταβασίαι, κοντάκια, οίκοι, μεγαλυνάρια, εξαποστειλάρια, αίνοι, προσόμοια, ιδιόμελα, εωθινά, δοξολογίαι, ασματικά, μαθήματα, τυπικά, μακαρισμοί, εσοδικά, τρισάγια, αλληλουιάρια, χερουβικά, κοινωνικά, κρατήματα

• Τα ονόματα προέρχονται από το περιεχόμενο του ποιητικού κειμένου • Μεγάλη ποικιλία μορφών της βυζαντινής μουσικής.• ΄Ισον (ή ισοκράτης): Το ίσον είναι το τραγούδισμα ενός σταθερού μπάσου

φθόγγου ταυτόχρονα με το τραγούδισμα της κυρίαρχης μελωδίας-ετεροφωνία :δεν αλλάζει το μονόφωνο χαρακτήρα

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

• ζωντανός οργανισμός- αναπλάθεται ανάλογα με τις συνθήκες

• αδιάσπαστη συνέχεια της μουσικής– όπως η αδιάσπαστη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας

• Στοιχεία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού

στην παραδοσιακή μουσική

ΣΤΕΡΙΑΝΗ ΝΗΣΙΩΤΙΚΗΉπειρος, η Θεσσαλία- νησιά, Μικρασιατικά παράλια, Θράκη και ο Μοριάς, η Ρούμελη, η Μακεδονία Κύπρος

• ανημιτονισμός

• στροφική δομή και ρυθμός των αφηγηματικών τραγουδιώντριημίστιχη στροφή-συχνά ‘κόβεται’ η τελευταία άτονη συλλαβή

• απουσία ρίμας -χρήση ανομοιοκατάληκτων τριημιστίχων-εξαίρεση πχ γιαννιώτικα τραγούδια

• Μελωδία: στεριανoί: το αέναο στόλισμα της μελωδίας,

• χρήση του ημιτονίου (και της 2ας αυξ.) ανημιτονικές κλίμακες: διαδοχικοί φθόγγοι χωρίς ημιτόνια

• Στροφική δομή: μονόστιχη ή δίστιχη στροφή

• παρουσία της ρίμας -σταθερός δίχρονος ρυθμός και η δίστιχη στροφή

• ποιητικοί αυτοσχεδιασμοί -δίστιχα, μαντινάδες. κύριο μέλημα των αυτοσχεδιαστών: έμφαση στα λόγια που συνοδεύονται από πλήθος σκοπών

• διαφορετικοί ρυθμοί στους χορούς:πληθώρα δίσημων ή τρίσημων χορών-χορός στα δύο, χορός στα τρία- οι πιο χαρακτηριστικοί χοροί είναι ο καλαματιανός και ο τσάμικος. Υπάρχουν χοροί σε 7/8- επτάσημοι- ή 5/4- πεντάσημοι. Στη Βόρεια Ελλάδα υπάρχουν τραγούδια με ‘άλογο’ ρυθμό.

• Χρήση διαφορετικών μουσικών οργάνων -κλαρίνο

• Στην στεριά, ο χαρακτηριστικός συνδυασμός οργάνων ήταν αρχικά νταούλι και ζουρνάς- ή κλαρίνο

• κομπανία

• όλοι σχεδόν οι χοροί είναι

δίσημοι. Το μέτρο

παραμένει δίσημο, ακόμα

κi αν η υποδιαίρεση του χρόνου είναι τρίσημη. Χοροί σε άνισους χρόνους που χρησιμοποιούνται στη νησιώτικη Ελλάδα, όπως ο καλαματιανός, ο καρσιλαμάς, ο ζεϊμπέκικος, θεωρούνται ‘ξένοι’

• νησιά & Θράκη: χρήση βιολιού ή τρίχορδης αχλαδόσχημης λύρας, ως το βασικό μελωδικό όργανο.

• Στα νησιά ο χαρακτηριστικός συνδυασμός είναι τουμπί και λύρα- ή αργότερα λαούτο και βιολί.

• ζυγιά

Οι συνδυασμοί οργάνων διαφέρουν από τόπο σε τόπο Υπάρχουν τύποι οργάνων που απαντώνται σε όλη την Ελλάδα, κυρίως τύποι φλάουτου:

σουραύλι ή φιαμπόλι στα νησιά, φλογέρες στη στεριανή Ελλάδα και άσκαυλοι: τσαμπούνες ή ασκομαντούρες στα νησιά ή γκάιντες στη στεριά

ΛΑÏΚΟΤΕΡΕΣ ΜΟΡΦΕΣ

Ο διαχωρισμός στη μουσική

εκκλησιαστική μουσική παράλληλα με κοσμική

Κοσμική: κλασική, ελαφρά, λαϊκή- διαχωρισμός μετά το ’22-Πρόσφυγες

Ελαφρά μουσική : ρομαντική διάθεση και μελωδικότητα

Λαϊκή μουσική

ρεμπέτικο, λαική μουσική ‘50- ‘60- ‘70, έντεχνο ( ‘60)

Ρεμπέτικο

Αστική λαϊκή μουσική- Ρεμπέτικο

• αρχές 20ου αι. στα αστικά κέντρα- Σμύρνη, Κων/πολη, Σύρος, Γιάννενα Θεσσαλονίκη, Πειραιάς

• είδος λαϊκού τραγουδιού

• Από τα λιμάνια εξαπλώθηκε στις φτωχές και λαϊκότερες γειτονιές

• ‘Αυθόρμητη έκφραση’ μέσα από αυτό το είδος μουσικής

• Ετυμολογικά, η ονομασία ‘ρεμπέτικο’ είναι αβέβαιης προέλευσης

• Μουσικά έχει αστική ‘καταγωγή’ σε αντίθεση με τη δημοτική μουσική

• συνονθύλευμα δημοτικής, τούρκικης/ ανατολίτικης και ευρωπαϊκής μουσική

• Δημοτική πολλά μελωδικά και ρυθμικά στοιχεία

• Ανατολική μουσικά όργανα,π.χ. ούτι, μπαγλαμάς, μπουζούκι

• Ευρώπη αρμονία

• αυθύπαρκτο & ενιαίο σύνολο με έντονα ιδιοχαρακτηριστικά

• Μεράκι- κέφι- καημός (Χατζιδάκις)

• Μικρά Ασία σημαντικότερο ρόλο στη διάδοση του

• Το ρεμπέτικο γνωρίζει τη μεγαλύτερη του άνθιση μετά το 1922 • Μετανάστευση: άνθρωποι από διαφορετικούς τόπους, με διαφορετικό παρελθόν και με

διαφορετικά δημοτικά τραγούδια δημιουργία μουσικής που εκφράζει το κοινό τους παρόν

• Υπάρχει ως το Β’ Π.Π. όταν οι συνθήκες άλλαξαν και τα προβλήματα μετατοπίστηκαν

• Χαρακτηριστικά: ο ιδιόμορφος στίχος του

η ‘περιθωριακή’ φύση του

η έντονα μελωδική γραμμή

• Σπουδαιότεροι συνθέτες: Χατζηχρήστος, Μπάτης, Βαμβακάρης, Μπαγιαντέρας, Παπαϊωάννου, Τσιτσάνης