Αντρέ Μαλρώ: Αφιέρωμα στην Ελλάδα

André MalrauxΑφιέρωμα στην Ελλάδα

Le miroir des limbes, Gallimard, 1976. Μετφρ. Βάσω Μέντζου, από το "Σελίδες για τηνΕλλάδα του 20ου αιώνα", εκδ. Ολκός, Αθήνα, 1995.

Εξ ονόματος της γαλλικής κυβέρνησης για την πρώτη φωταγώγηση της Ακρόπολης Αθήνα, 28 Μαΐου 1959

Για άλλη μια φορά, η ελληνική νύχτα αποκαλύπτει πάνω μας τους αστερισμούς πουκοιτούσε ο φρουρός του Άργους όταν περίμενε το σήμα για την πτώση της Τροίας, οΣοφοκλής όταν έγραφε την Αντιγόνη — και ο Περικλής όταν σώπαιναν τα εργοτάξια τουΠαρθενώνα... Για πρώτη φορά όμως ξεπροβάλλει μπροστά μας, μέσα από τούτη τηχιλιόχρονη νύχτα, το σύμβολο της Δύσης. Σε λίγο όλα αυτά θα είναι καθημερινό θέαμα, ενώη νύχτα αυτή δεν θα ξανάρθει ποτέ. Μπροστά στο πνεύμα σου που αποσπάστηκε από τηνύχτα της γης, χαιρέτισε, λαέ της Αθήνας, την άσβεστη φωνή που υψώθηκε εδώ κι από τότεστοιχειώνει τη μνήμη των ανθρώπων: «Όλα τα πράγματα είναι προορισμένα ναπαρακμάσουν, μακάρι όμως να μπορούσατε να πείτε για μας, μελλοντικοί αιώνες, ότιφτιάξαμε την πιο ξακουστή και την πιο ευτυχισμένη πόλη του κόσμου...»

1 / 4

Αντρέ Μαλρώ: Αφιέρωμα στην Ελλάδα

Αυτή η έκκληση του Περικλή θα ήταν ακατανόητη στη μεθυσμένη από αιωνιότητα Ανατολήπου απειλούσε την Ελλάδα. Και στη Σπάρτη ακόμα, κανείς δεν είχε, ως τότε, μιλήσει στομέλλον. Πολλοί αιώνες την άκουσαν, αλλά απόψε τα λόγια του θα ακουστούν από τηνΑμερική ως την Ιαπωνία. Ο πρώτος παγκόσμιος πολιτισμός άρχισε.

Μέσω αυτού του πολιτισμού και προς τιμήν τον φωταγωγείται η Ακρόπολη, η οποίακαλείται να απαντήσει σε ερωτήματα που κανείς άλλος πολιτισμός δεν της έθεσε. Τοπνεύμα της Ελλάδας εμφανίστηκε αρκετές φορές στον κόσμο, δεν ήταν όμως πάντοτε τοίδιο. Ήταν λαμπρό στην Αναγέννηση, πόσο μάλλον που η Αναγέννηση πολύ λίγο γνώριζε τηνΑσία· είναι εξίσου λαμπρό και συνταρακτικό σήμερα που τη γνωρίζουμε. Σε λίγο, θεάματαόπως αυτό θα ζωντανέψουν τα μνημεία της Αιγύπτου και της Ινδίας, θα δώσουν φωνή σταφαντάσματα όλων των στοιχειωμένων τόπων. Η Ακρόπολη όμως είναι το μόνο μέρος τουκόσμου που κατοικείται ταυτόχρονα από το πνεύμα και από το θάρρος.

Απέναντι στην αρχαία Ανατολή, ξέρουμε σήμερα ότι η Ελλάδα δημιούργησε έναν τύποανθρώπου που δεν είχε υπάρξει ποτέ ως τότε. Η δόξα του Περικλή —του ανθρώπου αλλάκαι του μύθου που συνδέεται με το όνομα του— είναι ότι υπήρξε ο μεγαλύτερος υπηρέτηςτης πόλης και ταυτόχρονα φιλόσοφος και καλλιτέχνης- ο Αισχύλος και ο Σοφοκλής δεν θαμας συγκινούσαν με τον ίδιο τρόπο αν δεν ξέραμε ότι ήταν μαχητές. Για τον κόσμο ηΕλλάδα είναι πάντα η σκεπτόμενη Αθηνά που ακουμπάει στο δόρυ της. Και ποτέ πριν απόαυτήν η τέχνη δεν είχε συνενώσει το δόρυ με τη σκέψη.

Δεν θα πάψουμε ποτέ να το διακηρύσσουμε: ό,τι σημαίνει για μας η τόσο συγκεχυμένη λέξηπαιδεία —το σύνολο των έργων της τέχνης και του πνεύματος— η Ελλάδα το έκανε, προςτιμήν της, μείζον μέσον διαπαιδαγώγησης του ανθρώπου. Είναι ο πρώτος πολιτισμός χωρίςιερό βιβλίο, όπου η λέξη ευφυΐα σήμαινε να θέτεις ερωτήματα. Ερωτήματα που έμελλε ναγεννήσουν την κατάκτηση του κόσμου από το πνεύμα, της μοίρας από την τραγωδία, τουθείου από την τέχνη και τον άνθρωπο. Σε λίγο, η αρχαία Ελλάδα θα σας πει:

«Αναζήτησα την αλήθεια και βρήκα τη δικαιοσύνη και την ελευθερία. Επινόησα τηνανεξαρτησία της τέχνης και του πνεύματος. Σήκωσα για πρώτη φορά και τον έθεσααντιμέτωπο με τους θεούς του τον άνθρωπο που είχε σκύψει το κεφάλι παντού αλλού εδώκαι τέσσερις χιλιετίες. Και την ίδια στιγμή τον έβαλα να αναμετρηθεί με τον δυνάστη.»

Είναι μια γλώσσα απλή αλλά αθάνατη που την ακούμε ακόμα. Αυτή η γλώσσα ξεχάστηκε γιαπολλούς αιώνες και απειλήθηκε κάθε φορά που την ξανάβρισκαν οι άνθρωποι. Ίσως ποτέ να

2 / 4

Αντρέ Μαλρώ: Αφιέρωμα στην Ελλάδα

μην ήταν πιο αναγκαία. Το μείζον πολιτικό πρόβλημα της εποχής μας είναι νασυμφιλιώσουμε την κοινωνική δικαιοσύνη με την ελευθερία* το μείζον πνευματικόπρόβλημα, να κάνουμε τα μεγάλα έργα προσιτά σε όσο γίνεται μεγαλύτερο αριθμόανθρώπων. Και ο σημερινός πολιτισμός, όπως εκείνος της αρχαίας Ελλάδας, είναι έναςπολιτισμός που θέτει ερωτήματα. Δεν βρήκε όμως ακόμα τον υποδειγματικό τύποανθρώπου, έστω εφήμερο ή ιδεατό, και χωρίς αυτόν κανένας πολιτισμός δεν παίρνει σαφήμορφή. Οι αμφιταλαντευόμενοι κολοσσοί που κυριαρχούν στον κόσμο μας φαίνονται μόλιςνα υποψιάζονται ότι ο σπουδαιότερος στόχος ενός μεγάλου πολιτισμού δεν είναι μόνο ηδύναμη, αλλά και μια ξεκάθαρη συνείδηση του τι περιμένει ο πολιτισμός από τον άνθρωπο,η ανίκητη ψυχή της Αθήνας που, έστω και υποταγμένη, καταδίωκε τον Αλέξανδρο στιςέρημους της Ασίας: «Πόσος μόχθος, Αθηναίοι, για να αξίζουμε τον έπαινο σας!» Οσημερινός άνθρωπος ανήκει σε όλους όσοι θα προσπαθήσουν μαζί να τον δημιουργήσουν τοπνεύμα δεν γνωρίζει μικρά έθνη, γνωρίζει μόνο αδελφά έθνη. Η Ελλάδα, όπως και η Γαλλία,δεν είναι ποτέ τόσο μεγάλη παρά μόνο όταν είναι μεγάλη για όλους τους ανθρώπους, καιμια μυστική Ελλάδα υπάρχει στην καρδιά όλων των ανθρώπων της Δύσης. Παλιά έθνη τουπνεύματος, το θέμα δεν είναι να επαναπαυθούμε στο παρελθόν μας, αλλά να επινοήσουμετο μέλλον που το παρελθόν απαιτεί από μας. Στο κατώφλι της εποχής του ατόμου, για μιαακόμα φορά, ο άνθρωπος χρειάζεται να διαπαιδαγωγηθεί από το πνεύμα. Και ολόκληρη ηνεολαία της Δύσης χρειάζεται να θυμάται πως όταν συνέβη αυτό για πρώτη φορά, οάνθρωπος έθεσε στην υπηρεσία του πνεύματος τα δόρατα που αναχαίτισαν τον Ξέρξη.Στους εκπροσώπους της γαλλικής νεολαίας που με ρώτησαν ποιο θα μπορούσε να είναι τοσύνθημα της, απάντησα «Παιδεία και θάρρος». Εύχομαι αυτό το σύνθημα να γίνει κοινό γιατους δύο λαούς μας — γιατί από σας το έχω πάρει.

Και αυτή την ώρα όπου η Ελλάδα αναζητεί τη μοίρα της και την αλήθεια της, σε σας,περισσότερο από μένα, εναπόκειται να το δώσετε στον κόσμο. Γιατί η παιδεία δενκληρονομείται, καταχτιέται. Και κατακτιέται με πολλούς τρόπους που ο καθένας τουςταιριάζει σε όσους τον επινόησαν. Από δω και πέρα στους λαούς θα απευθύνεται η γλώσσατης Ελλάδας. Αυτή την εβδομάδα την εικόνα της Ακρόπολης θα τη δουν περισσότεροιθεατές από όσους την είδαν μέσα σε δύο χιλιάδες χρόνια. Αυτά τα εκατομμύρια ανθρώπωνδεν θα ακούσουν τη γλώσσα που άκουγαν οι αρχιερείς της Ρώμης ή οι άρχοντες τωνΒερσαλλιών και ίσως να μην την ακούσουν καθόλου, εκτός και αν ο ελληνικός λαόςαναγνωρίσει σ' αυτήν τη βαθύτερη συνέχεια του — αν οι μεγάλες νεκρές πόλεις αντηχήσουναπό τη φωνή του ζωντανού έθνους. Μιλώ για το ζωντανό ελληνικό έθνος, για τον λαό στονοποίο απευθύνεται η Ακρόπολη πριν απευθυνθεί σε όλους τους άλλους, που αφιερώνειόμως στο μέλλον του όλες τις ενσαρκώσεις του πνεύματος της που φώτισαν διαδοχικά τηΔύση: τον προμηθεϊκό κόσμο των Δελφών και τον ολύμπιο κόσμο της Αθήνας, τονχριστιανικό κόσμο του Βυζαντίου — τέλος, μέσα σε τόσα χρόνια φανατισμού, τον μοναδικόφανατισμό της ελευθερίας. Ο λαός ωστόσο «που αγαπάει τη ζωή ακόμα κι όταν γίνεταιοδύνη», είναι ταυτόχρονα εκείνος που έψαλλε στην Αγιά Σοφιά κι εκείνος που άκουγε μεδέος την κραυγή του Οιδίποδα στους πρόποδες αυτού του λόφου, κραυγή που επρόκειτο ναδιασχίσει τους αιώνες. Λαός της ελευθερίας, είναι εκείνος για τον οποίο η αντίσταση είναιπαράδοση αιώνων, εκείνος του οποίου η νεότερη ιστορία είναι ένας ανεξάντλητος αγώναςγια την Ανεξαρτησία — ο μόνος λαός που γιορτάζει την επέτειο του ΟΧΙ. Αυτό το χθεσινό

3 / 4

Αντρέ Μαλρώ: Αφιέρωμα στην Ελλάδα

ΟΧΙ ήταν το ΟΧΙ του Μεσολογγίου, το ΟΧΙ του Σολωμού. Σε μας είναι το ΟΧΙ του στρατηγούΝτε Γκωλ, και το δικό μας. Ο κόσμος δεν ξέχασε ότι οι πρώτοι που το πρόφεραν ήταν ηΑντιγόνη και ο Προμηθέας. Όταν οι νεκροί της πρόσφατης ελληνικής Αντίστασης έπεφτανστο έδαφος όπου επρόκειτο να περάσουν την πρώτη νύχτα του θανάτου τους, έπεφταν σ'ένα χώμα που είχε γεννήσει την πιο ευγενική και την πιο παλιά ανθρώπινη πρόκληση, κάτωαπό τα άστρα που μας κοιτάζουν απόψε, τα άστρα που ξενύχτησαν τους νεκρούς τηςΣαλαμίνας.

Μάθαμε την ίδια αλήθεια μέσα από το ίδιο αίμα που χύθηκε για την ίδια υπόθεση, την εποχήπου Έλληνες και Ελεύθεροι Γάλλοι πολεμούσαν πλάι πλάι στη μάχη της Αιγύπτου, τηνεποχή που οι άνδρες μου στο αντάρτικο έκαναν με τα μαντίλια τους ελληνικές σημαιούλεςγια να τιμήσουν τις νίκες σας, την εποχή που στα χωριά των βουνών σας χτυπούσαν τιςκαμπάνες για την απελευθέρωση του Παρισιού. Ανάμεσα σε όλες τις αξίες του πνεύματος,οι πιο γόνιμες είναι εκείνες που γεννιούνται από την επικοινωνία και το θάρρος.

Είναι γραμμένο σε κάθε πέτρα της Ακρόπολης. «Ω ξείν' αγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ότι τήδεκείμεθα τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι...» Φώτα της αποψινής νύχτας, πηγαίνετε να πείτεστον κόσμο ότι οι Θερμοπύλες καλούν τη Σαλαμίνα και τελειώνουν στην Ακρόπολη — μετην προϋπόθεση ότι δεν τις ξεχνούμε! Και είθε ο κόσμος να μην ξεχάσει, κάτω από ταΠαναθήναια, την επιβλητική πομπή των αλλοτινών και των πρόσφατων νεκρών που φυλάνεαγέρωχα σκοπιά και υψώνουν προς εμάς το σιωπηρό τους μήνυμα, ενωμένο, για πρώτηφορά, με την παλιά μαγική ωδή της Ανατολής: «Και αν αυτή η νύχτα είναι της μοίρας —ευλογημένη να είναι, ώσπου να φανεί η αυγή!»

[αρχή]

4 / 4