7/29/2019 Έρικ Χομπσμπάουμ ο Mαρξιστής ιστορικός (antigeitonies.blogspot.gr 21-10-2012)

http://slidepdf.com/reader/full/-m-antigeitoniesblogspotgr 1/5

 Έρικ Χομπσμπάουμ ο Mαρξιστής ιστορικός

Με το θάνατο του Eric Hobsbawm, στα ελληνικά έχει καθιερωθείνα προφέρεται το όνομά του Χομπσμπάουμ, κλείνει τυπικά -γιατίουσιαστικά έχει κλείσει εδώ κι αρκετό καιρό- ο κύκλος τωνσημαντικών Βρετανών μαρξιστών ιστορικών που σημάδεψαν τηνεξέλιξη των ιστορικών σπουδών σε παγκόσμιο επίπεδο, αν και οιπερισσότεροι από αυτούς ασχολήθηκαν κυρίως με την ευρωπαϊκή

ιστορία. Αναμφισβήτητα, ο Χομπσμπάουμ υπήρξε ο γνωστότεροςαπό αυτούς στο ελληνικό κοινό, ίσως επειδή τα έργα τουμεταφράστηκαν και συνεχίζουν να κυκλοφορούν στα ελληνικάπερισσότερο από οποιονδήποτε άλλον.Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Χομπσμπάουμ ανήκει στη δεύτερηγενιά των Βρετανών μαρξιστών ιστορικών στον 20ό αιώνα πουεπηρέασε καθοριστικά τον τρόπο με τον οποίο μελετάμε ταιστορικά γεγονότα από μαρξιστική σκοπιά. Νομίζω ότι δεν θαήταν άδικο στη μνήμη του, επ’ ευκαιρία του μικρού αυτού

σημειώματος για τη ζωή και το έργο του, να ειπωθούνεισαγωγικά λίγα λόγια για την ομάδα των Βρετανών μαρξιστώνιστορικών. Όσο κι αν ακούγεται παράξενο, η εφαρμογή του διαλεκτικού καιιστορικού υλισμού στη μελέτη της ιστορίας άργησε μάλλοναρκετά και πέρασε επίσης από αρκετές ατραπούς, παρ’ ότι οιιδρυτές του, Μαρξ και Ένγκελς, την χρησιμοποίησαν εκτεταμένακαι με πρωτότυπο τρόπο στις φιλοσοφικές, πολιτικές καιοικονομικές τους αναλύσεις. Αν κοιτάξουμε την εξέλιξη της

ιστοριογραφίας στον 20ό αιώνα, θα διαπιστώσουμε ότι πρώτη ημη-μαρξιστική γαλλική σχολή των Ανάλ αμφισβήτησε τον

7/29/2019 Έρικ Χομπσμπάουμ ο Mαρξιστής ιστορικός (antigeitonies.blogspot.gr 21-10-2012)

http://slidepdf.com/reader/full/-m-antigeitoniesblogspotgr 2/5

κυρίαρχο μέχρι τότε τρόπο της ιστορικής μελέτης, ανοίγοντας τοδρόμο για τη δημιουργική μελέτη τεκμηρίων και ζητημάτων πουδεν απασχολούσαν μέχρι τότε τους περισσότερους ιστορικούς.Στη Βρετανία όμως, με την ήδη ισχυρή δημοσιογραφική

παράδοση της κοινωνικής έρευνας, στην περίοδο τουΜεσοπολέμου άρχισε να εμφανίζεται μια πλειάδα νεαρώνιστορικών, οι οποίοι επηρεασμένοι από τον αντίκτυπο τηςΟκτωβριανής Επανάστασης είχαν γίνει μέλη του κομμουνιστικούκόμματος ήδη από τα φοιτητικά τους χρόνια. Στην πρώτη γενιά,εκτός των άλλων, θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε: Την ΝτόναΤορ (1883 – 1957), η οποία από το 1936 συνέβαλε ώστε νααρχίσει η συστηματική ιστορική μελέτη μέσα στο κόμμα ενώέπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ίδρυση των πρώτων ομάδων

μαρξιστών ιστορικών το 1938 και το 1946. Τον Μόρις Ντομπ(1900-1976), οικονομολόγο και ιστορικό, ο οποίος μελέτησε τιςοικονομικές σχέσεις τόσο στον καπιταλισμό όσο και στοσοσιαλισμό. Τον Τζορτζ Τόμσον (1903-1987), κλασικό φιλόλογοκαι ιστορικό, ο οποίος υπήρξε ο σημαντικότερος μαρξιστής-λενινιστής ιστορικός του 20ού αιώνα. Το 1951, ήταν το μόνομέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής του κόμματος που διαφώνησεμε το ρεβιζιονιστικό «βρετανικό δρόμο στο σοσιαλισμό» και στησυνέχεια υπερασπίστηκε με συνέπεια την επαναστατική γραμμήτων Κινέζων κομμουνιστών. Είναι εμφανέστατη η επιρροή τουέργου του στις μελέτες του Γ. Κορδάτου και του Π. Λεκατσά.Στη δεύτερη γενιά που στελέχωσε τις κομματικές ομάδεςιστορικών ανήκουν: Ο Τζορτζ Ρουντέ (1910-1993), κοινωνικόςιστορικός της Γαλλικής Επανάστασης, ο Κρίστοφερ Χιλ (1912-2003), πρωτοπόρος στην ιστορική μελέτη της ΑγγλικήςΕπανάστασης του 1640, ο Ρόντνι Χίλτον (1916-2002),μεσαιωνολόγος βυζαντινολόγος και ο Έρικ Χομπσμάουμ (1917-2012). Σε μια τρίτη γενιά, που κι αυτοί πρόλαβαν νασυμμετάσχουν στην κομματική ομάδα και να παίξουν ενεργό ρόλοστο περιοδικό της Past and Present, όταν εκδόθηκε το 1952,ανήκουν ο Ε.Π. Τόμσον (1924-1993), ιστορικός της αγγλικήςεργατικής τάξης και ο Μπράιαν Μάνινγκ (1927-2004), ιστορικός κιαυτός της Αγγλικής Επανάστασης.Οι περισσότεροι από αυτούς εγκατέλειψαν το κόμμα μετά τηνείσοδο των σοβιετικών τεθωρακισμένων στην Ουγγαρία το 1956,παραμένοντας όμως στον αριστερό χώρο. Άλλο κοινό σημείο τουςήταν η δυσκολία, για τους περισσότερους από αυτούς, να βρουνθέση σε κάποιο πανεπιστήμιο, αφού μεταπολεμικά είχαν

αποκλειστεί από τον πανεπιστημιακό χώρο τα μέλη του

7/29/2019 Έρικ Χομπσμπάουμ ο Mαρξιστής ιστορικός (antigeitonies.blogspot.gr 21-10-2012)

http://slidepdf.com/reader/full/-m-antigeitoniesblogspotgr 3/5

κομμουνιστικού κόμματος.Σ’ αυτό το πολιτικό και κοινωνικό κλίμα διαμορφώθηκε καιέδρασε ο Χομπσμπάουμ, γεννημένος στην Αλεξάνδρεια, εβραϊκήςκαταγωγής, που μεγάλωσε και σπούδασε σε διάφορες χώρες της

Κεντρικής Ευρώπης, μέχρι να καταλήξει το 1933 στη Βρετανία.Μαθητής στο Βερολίνο υπήρξε μέλος της κομμουνιστικής νεολαίαςκαι αργότερα φοιτητής στο Κέιμπριτζ έγινε μέλος τουκομμουνιστικού κόμματος. Παρά τις επιδόσεις και τα προσόντατου, λόγω των πολιτικών του φρονημάτων, αποκλείστηκε από ταπερισσότερα πανεπιστήμια. Τελικά, το 1947 τον δέχτηκαν στοκολέγιο Μπέρκμπεκ του Λονδίνου, το μόνο που δεχότανκομμουνιστές καθηγητές, ίσως λόγω της ιδιαίτερης ιστορίας τουως κολέγιο για εργαζόμενους φοιτητές, με σχετική ακόμη

αυτονομία από το υπόλοιπο πανεπιστημιακό κύκλωμα. Είναιχαρακτηριστικό ότι εκεί βρήκε και τον Κρίστοφερ Χιλ, που κιαυτός δεν μπορούσε να δουλέψει πουθενά αλλού.Παρεμπιπτόντως, όταν συνταξιοδοτήθηκε ο Χομπσμπάουμ, τηθέση του πήρε άλλος ένας σημαντικός και γνωστός στην Ελλάδαιστορικός ο Μαρκ Μαζάουερ. Ενδεικτικό για το πόσο έχουναλλάξει σήμερα τα πράγματα είναι το γεγονός ότι τον Μαζάουερτο διαδέχτηκε τα τελευταία χρόνια ο Ορλάντο Φίγκες, έναφύραμα της ιστορίας, πολυαγαπημένος των ΜΜΕ, αφού πουλάειτον αντικομμουνισμό του ασχολούμενος υποτίθεται με τηνπροφορική και οικογενειακή ιστορία κατά την περίοδο τουεμφυλίου πολέμου στη Ρωσία (1918-1922).Η ιστορική περίοδος με την οποία ασχολήθηκε κυρίως οΧομπσμπάουμ είναι ο 19ος αιώνας, διευρυμένος προς τα πίσωαπό την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης στο τελευταίοτέταρτο του 18ου αιώνα και προς τα εμπρός μέχρι το 1914, τηνέναρξη του Α΄ΠΠ. Φυσικά εδώ ξεχωρίζει η πολύ γνωστήτριλογία, μαζί με τα βιβλία για τη ληστεία και την επινόηση τηςπαράδοσης στην εποχή της επέκτασης του ευρωπαϊκούκαπιταλισμού. Δυστυχώς δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά τοβιβλίο του για τη βιομηχανική επανάσταση, βοηθητικό καισυμπληρωματικό στην τριλογία.Με λίγα λόγια, για τον Χομπσμπάουμ ιστορία σημαίνει ουσιαστικάκοινωνική ιστορία, η οποία περιλαμβάνει τις υπόλοιπεςεξειδικεύσεις. Όπως επισημαίνει, οι κοινωνικές όψεις τουανθρώπου δεν μπορούν να διαχωριστούν ούτε από την υλική ζωήτου ούτε από τις σκέψεις του. Η κοινωνική ιστορία περιλαμβάνειτα πάντα, από την ατομική εμφάνιση και τις τελετουργίες έως

τους ζητιάνους και τους αυτοκράτορες. Για όποιον πραγματικά

7/29/2019 Έρικ Χομπσμπάουμ ο Mαρξιστής ιστορικός (antigeitonies.blogspot.gr 21-10-2012)

http://slidepdf.com/reader/full/-m-antigeitoniesblogspotgr 4/5

ενδιαφέρεται να εντρυφήσει στην εφαρμογή των μαρξιστικώνεργαλείων στην ιστορική έρευνα το βιβλίο του Για την ιστορία(Θεμέλιο 1998) είναι μοναδικό. Εκεί βρίσκεται συμπυκνωμένο τομεθοδολογικό πλαίσιο της τριλογίας, έτσι ώστε να καταλάβει

κανείς γιατί και πώς ο Χομπσμπάουμ συνδυάζει τα πολιτικάγεγονότα με την οικονομία, τη γεωγραφία, τις τέχνες και τηνιστορία των ιδεών. Έχει ασκηθεί φυσικά κριτική στο έργο του από διάφορεςπλευρές, όπως για παράδειγμα ότι υποβαθμίζει την εξέταση τηςγυναικείας παρουσίας και δράσης. Νομίζω όμως ότι είναι μάλλονάδικη αυτή η κριτική, αν συνυπολογίσουμε ότι όταν γράφτηκαν οιδύο πρώτοι τόμοι (τέλη δεκαετίας του 1950 έως τα μέσα τηςδεκαετίας του 1970) τα έμφυλα θέματα πολύ λίγο είχαν

διερευνηθεί, ενώ στο τρίτο τόμο πλέον υπάρχει μεγαλύτερη καιξεχωριστή αναφορά.Δεν θα μπορούσαμε δηλαδή να κριτικάρουμε το έργο τουΧομπσμπάουμ; Φυσικά, και προσωπικά θεωρώ το βιβλίο του γιατον 20ό αιώνα, που συνήθως αναφέρεται, λανθασμένα, ωςτέταρτος τόμος να είναι λιγότερο ιστορικό και περισσότεροπολιτική ανάλυση με βάση, αναπόφευκτα, τις πολιτικές επιλογέςτου ίδιου του συγγραφέα. Επίσης, ο ορισμός του για την έννοιατου έθνους και τα επιχειρήματα για τη δημιουργία του έθνους καιτου εθνικού κράτους είναι αρκετά προβληματικά καιπαρεκκλίνουν επικίνδυνα από τις κλασικές μαρξιστικέςπροσεγγίσεις. Η άποψη ότι το κράτος έθνος εμφανίζεται πρώτακαι ύστερα αυτό το κράτος κατασκευάζει το έθνος είναι αρκετάντετερμινιστική και έχει σκοπό να συμβαδίσει με τιςρεβιζιονιστικές θεωρίες περί κράτους που κυριάρχησαν από τηδεκαετία του 1960 και μετά.Παρ’ όλα αυτά η προσφορά του στη μαρξιστική ιστοριογραφίαπαραμένει ανεκτίμητη. Δίπλα στο έργο του Τόμσον για τηνελληνική αρχαιότητα, του Χίλτον για το Βυζάντιο, του Χιλ για τιςεπαναστατικές διεργασίες στη φάση του πρώιμου αστικούκόσμου, στέκεται το έργο του Χομπσμπάουμ για την εποχή τηςακμής του καπιταλισμού. Για την εποχή του ιμπεριαλισμού καιτων επαναστάσεων, η ιστορική αφήγηση διαμορφώνεται ακόμημέσα στις σημερινές εξάρσεις της ταξικής πάλης.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Eric Hobsbawm, Η συμβολή του Καρόλου Μαρξ στην επιστήμη της

ιστορίας (Μνήμων, 1981)

7/29/2019 Έρικ Χομπσμπάουμ ο Mαρξιστής ιστορικός (antigeitonies.blogspot.gr 21-10-2012)

http://slidepdf.com/reader/full/-m-antigeitoniesblogspotgr 5/5

Eric Hobsbawm, Για την ιστορία (Θεμέλιο, 1998)Eric Hobsbawm, Ληστές (Θεμέλιο, 2010)Eric Hobsbawm, Επαναστάτες (Θεμέλιο, 2008)Eric Hobsbawm, Terence Ranger, Η επινόηση της παράδοσης

(Θεμέλιο, 2004)Eric Hobsbawm, Ξεχωριστοί άνθρωποι: Αντίσταση, εξέγερση καιτζαζ (Θεμέλιο, 2001)Eric Hobsbawm, Η εποχή των επαναστάσεων 1789-1848 (ΜΙΕΤ,1997)Eric Hobsbawm, Η εποχή του κεφαλαίου 1848-1875 (ΜΙΕΤ, 1994)Eric Hobsbawm, Η εποχή των αυτοκρατοριών 1875-1914 (ΜΙΕΤ,2000)Μώρις Ντομπ, Πωλ Σουήζυ, Ρόντνι Χίλτον, Κοατσίρο Τακαχάσι,

Κρίστοφερ Χιλ, Ζωρζ Λεφέμπρ, Τζουλιάνο Προκάτσι, ΈρικΧομπσμπάουμ, Τζων Μέρινγκτον, Η μετάβαση από τονφεουδαλισμό στον καπιταλισμό (Θεμέλιο, 2010)

πηγή: Προλεταριακή Σημαία