1

Κλαδί Ελιάς

Ερευνητική Εργασία Α΄ Λυκείου

Α΄ τετράμηνο 2014-2015

1ο ΓΕΛ ΣΠΑΤΩΝ

2

ΣΤΙΣ ΕΛΙΕΣ

έργο της ζωγράφου Σοφίας Βλάχου

http://taergamou.blogspot.gr/2011/08/blog-post.html

Η παρούσα εργασία αποτελείται από υλικό που είναι αναρτημένο στο Διαδίκτυο, από έντυπες εκδόσεις σχετικές με το θέμα, από μαρτυρίες και συνεντεύξεις ανθρώπων που

εμπλέκονται στα πράγματα και από προσωπική έρευνα, ενασχόληση και επεξεργασία των

μαθητών.

3

Ομάδα μαθητών:

ΑΛΟΥΚΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

ΑΡΓΥΡΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ

ΓΑΚΗ ΔΗΜΗΤΡΑ

ΓΕΩΡΓΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

ΓΕΩΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ

ΓΚΑΜΠΑΪ ΑΡΙΛΝΤΑ

ΓΚΙΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

ΚΥΡΙΤΣΗ ΔΗΜΗΤΡΑ

ΜΑΡΓΕΤΗ ΑΝΝΑ

ΜΑΡΚΟΥ ΜΑΡΙΝΑ

ΜΕΝΤΕΣΙΔΟΥ ΑΔΡΙΑΝΑ ΜΑΡΙΑ

ΜΠΕΡΤΟΛΗ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ

ΠΑΝΟΥ ΝΙΚΗ

ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΥ ΕΛΕΝΗ

ΡΑΝΤΖΟΥ ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ

ΤΟΥΝΤΑ ΤΑΤΙΑΝΑ

ΤΣΟΥΠΡΟΥ ΣΤΥΛΙΑΝΗ

ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ

Υπεύθυνη καθηγήτρια

ΦΛΩΡΑΤΟΥ ΟΥΡΑΝΙΑ

ΠΕ06, ΠΕ13

4

Περιεχόμενα

Αντί προλόγου 5

Η ελιά 10

Μύθοι για την ελιά 11

Μύθοι για την ελιά: 1. 13

Μύθοι για την ελιά: 2. 14

Μύθοι για την ελιά: 3. 15

Μύθων συνέχεια… 16

Ιστορία 17

Στα ομηρικά χρόνια 19

Στην Μυκηναϊκή εποχή 21

Στην Μινωική εποχή 22

Στην Κλασική Ελλάδα 23

Η ιερή ελιά της Αθήνας 25

Η ελιά σαν έπαθλο 26

Ο Συμβολισμός της ελιάς 28

Η ελιά στην Ιατρική 30

Οφέλη στη Διατροφή 31

Τα οφέλη των φύλλων της ελιάς 34

Γεωπονία: Άλλες ιδιότητες της ελιάς 35

Εχθροί κι ασθένειες της ελιάς 37

Θρησκεία 41

Οικονομία 44

Λαογραφία: Ποιήματα 49

Αινίγματα 51

Το παραμύθι της ελιάς 52

Η ελιά και το λάδι στην Τέχνη: Ποίηση 54

Δημοτικό τραγούδι 55

Ζωγραφική 60

Κοσμετολογία και αιθέρια έλαια 65

Το λάδι 67

Το ελαιόλαδο στην υγεία του ανθρώπου 70

Ονομασίες κι ορισμοί των ελαιόλαδων 73

Μουσεία Ελιάς 74

Πηγές 78

5

Η Ερευνητική εργασία « Κλαδί Ελιάς» σχεδιάστηκε για να

συνδυάσει επιστημονικά πεδία που προέρχονται από τις

Φυσικές, τις Κοινωνικές Επιστήμες και τη Λαογραφία.

Μέσα από μια διαθεματική οργάνωση επιδιώκεται η

γνωριμία και η ανάδειξη ελληνικών παραδοσιακών

πρακτικών καλλιέργειας και διατροφής που ενδεχομένως να

οδηγήσει σε αλλαγή συνηθειών διατροφής,

Η ελιά είναι άρρηκτα δεμένη με τη ζωή και όλες τις

εκφάνσεις της στην περιοχή μας, τα Μεσόγεια όπου

υπάρχουν πολλά ελαιόδεντρα και οι μαθητές εξοικειώνονται

από νωρίς με την καλλιέργεια και το μάζεμα των καρπών

της. Οι μαθητές ανέπτυξαν βασικές επιστημονικές γνώσεις

για το ελαιόλαδο, δεξιότητες για την έρευνά του, αλλά και

ευρύτερες δεξιότητες οικονομικού, λαογραφικού,

περιβαλλοντικού και διατροφικού χαρακτήρα, μέσα από την

περιπέτεια της αναζήτησης και της μελέτης του …..«

κλαδιού ελιάς».

Τα θέματα που προτείνονται ενδεικτικά συνδέονται με

θεματικές ενότητες του αναλυτικού προγράμματος της Α΄

Λυκείου στα κάτωθι επιστημονικά πεδία: ΧΗΜΕΙΑ,

ΒΙΟΛΟΓΙΑ, ΓΛΩΣΣΑ, ΙΣΤΟΡΙΑ, ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ,

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ

Η διαδικασία που ακολουθήθηκε περιελάμβανε:

καταιγισμό ιδεών

6

βιωματική προσέγγιση

δημιουργία ομάδων

ενασχόληση με το διαδίκτυο και συλλογή

πληροφοριών

ανταλλαγή και επεξεργασία πληροφοριών

προγραμματισμός επίσκεψης στο Μουσείο Ελιάς και

Ελληνικού Λαδιού στην Σπάρτη, η οποία μπορεί να μην

πραγματοποιήθηκε αλλά το υλικό του εκπαιδευτικού

φακέλου που στάλθηκε στο σχολείο από το Ίδρυμα

Πειραιώς, μελετήθηκε και αξιοποιήθηκε ακατάλληλα.

εργασία πεδίου με συμμετοχή στο πρόγραμμα «Μια

μέρα στο Ελληνιστικό Ελαιοτριβείο

παρασκευή λαδοκούλουρων

δημιουργία παρουσίασης σε PowerPoint

Η πρώτη συνεδρίαση της ολομέλειας, στην έναρξη του

προγράμματος, περιελάμβανε την παρουσίαση του θέματος

της ερευνητικής εργασίας μέσω της τεχνικής του

καταιγισμού ιδεών . Οι ιδέες κατηγοριοποιήθηκαν και οι

μαθητές χωρίστηκαν σε τέσσερις ομάδες, από τις οποίες η

κάθε μία ανέλαβε να επεξεργαστεί ένα , δύο ή τρία θέματα

ανάλογα με τα ενδιαφέροντα της ομάδας. Οι μαθητές

ξεκίνησαν να οργανώνονται ομαδοσυνεργατικά και με βάθος

χρόνου ενός τετραμήνου.

Η εξέλιξη των εργασιών είχε την εξής ροή:

μέσα στην σχολική τάξη

7

o οργανώθηκαν οι ομάδες ως προς το είδος και τον τρόπο συλλογής των

πληροφοριών και τον καταμερισμό των εργασιών στα μέλη τους

o συλλέχθηκαν και αναλύθηκαν οι πληροφορίες. Στις περιπτώσεις που

αφορούσαν επιστημονικά δεδομένα, η επεξεργασία ήταν ελάχιστη για να

μην αλλοιωθεί το περιεχόμενό τους, προσέχοντας να αναφέρεται ο

εκάστοτε συγγραφέας ή δημιουργός.

o καταγράφηκαν οι πληροφορίες των ομάδων σε Word στον υπολογιστή της

ομάδας και στη συνέχεια κάθε ομάδα έφτιαξε τη δική της παρουσίαση

PowerPoint

o παρουσιάστηκαν οι εργασίες μπροστά στους υπόλοιπους μαθητές

έξω από την σχολική τάξη

o πάρθηκαν συνεντεύξεις από συγγενείς των μαθητών

o οι μαθητές συνόδευσαν τους συγγενείς τους και συμμετείχαν σε σχετικές

εργασίες, όπως το μάζεμα της ελιάς

o τράβηξαν φωτογραφίες και βίντεο

o η υπο-ομάδα «Ελιά και Τέχνη» ζωγράφισε μικρά έργα τέχνης

o έφτιαξαν λαδοκούλουρα με την βοήθεια μελών της οικογένειάς τους.

o παρουσίασαν την συνολική τους εργασία στην κοινότητα

Με την παραπάνω διαδικασία επιχειρήθηκε αφενός η κατανόηση από τους

συμμετέχοντες μαθητές αλλά και από την υπόλοιπη σχολική κοινότητα της

σπουδαιότητας του ελαιολάδου στη σωστή διατροφή και αφετέρου η ανάδειξη του

λαδιού στη σωστή του διάσταση, δηλαδή ως προς την οικονομική του σημασία και

συμβολή, αλλά και στη διαμόρφωση της κουλτούρας και της φυσιογνωμίας του λαού

μας.

Για να πετύχουμε τα παραπάνω εκμεταλλευτήκαμε πόρους και υλικό της σχολικής

μας μονάδας, όπως: φωτοτυπίες και φωτοτυπικό μηχάνημα, υπολογιστές και Σύνδεση

8

στο Ίντερνετ, βιβλία από τη σχολική βιβλιοθήκη και εκπαιδευτικό υλικό από το

Ίδρυμα Πειραιώς.

Τέλος, η απαραίτητη και καθόλα προγραμματισμένη επίσκεψη των μαθητών στο

Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού στην Σπάρτη και η συμμετοχή τους στην

δραστηριότητα «Μια μέρα στο Ελληνιστικό Ελαιοτριβείο» δεν κατέστη δυνατόν να

τύχουν έγκρισης λόγω απόστασης και υπέρβασης των επιτρεπόμενων χρονικών

ορίων..

9

Είμαι του ήλιου θυγατέρα

η πιο απ’ όλες χαϊδευτή,

χρόνια η αγάπη του πατέρα

σ’ αυτόν τον κόσμο με κρατεί.

Όσο να γείρω νεκρωμένη,

αυτόν το μάτι μου ζητεί.

Είμαι η ελιά η τιμημένη!

Όπου κι αν λάχω κατοικία,

δεν μου απολείπουν οι καρποί.

Ως τα βαθιά μου γερατεία

δε βρίσκω στη δουλειά ντροπή.

Μ’ έχει ο Θεός ευλογημένη

κι είμαι γεμάτη προκοπή.

Είμαι η ελιά η τιμημένη!

Κωστής Παλαμάς

10

Η ελιά

Δέντρο της Μεσογείου, η ελιά έχει συνδεθεί με τους λαούς της

Μεσογείου κι έχει επηρεάσει όλους τους πολιτισμούς που

αναπτύχθηκαν στα παράλια της.

Η βικιπαιδεία γράφει:

Η ελιά ή ελαιόδεντρο ή λιόδεντρο (επιστ. Ελαία, Olea)

είναι γένος καρποφόρων δέντρων της οικογένειας

των Ελαιοειδών (Oleaceae), το οποίο συναντάται πολύ συχνά

και στην Ελλάδα. Ο καρπός του ονομάζεται επίσης ελιά και από

αυτόν παράγεται το ελαιόλαδο. Η ελιά υπήρξε το σύμβολο της

θεάς Αθηνάς.

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%AD%CE%BD%CE%BF%CF%82_(%CE%B2%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1)http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%AD%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%BFhttp://el.wikipedia.org/w/index.php?title=%CE%95%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CE%B5%CE%B9%CE%B4%CE%AE&action=edit&redlink=1http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CF%8C%CE%BB%CE%B1%CE%B4%CE%BFhttp://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CE%AC

11

Μύθοι για την ελιά

Πολλές μυθολογικές εκδοχές υπάρχουν για την προέλευση

της ελιάς στον ελλαδικό χώρο οι οποίες αποδεικνύουν τη

σημασία του δέντρου της ελιάς για τον αρχαίο κόσμο. Ο

πολιτισμός που δημιούργησε είναι συνδεδεμένος με τη

γεωργία και την παραγωγή αγαθών, όπως το λάδι, το σιτάρι,

το κριθάρι και το κρασί.

Οι άνθρωποι της εποχής εκείνης για να εξηγήσουν την

παραγωγή όλων αυτών των σημαντικών προϊόντων πίστευαν

ότι προέρχονται από τους θεούς οι οποίοι διαφύλατταν την

ευφορία και τη γονιμότητα της γης. Οι θεοί για να βοηθήσουν

τους ανθρώπους τους στέλνουν τις "θεσμοφόρους" θεότητες,

οι οποίες δωρίζουν την καλλιέργεια των καρπών και τη

θέσπιση των νόμων. Στο δύσκολο αυτό έργο τους οι θεοί

βοηθιούνται από μυθικούς ήρωες, ημίθεους, όπως ο

Ηρακλής, ο Προμηθέας και ο Αρισταίος.

http://www.clab.edc.uoc.gr/seminar/ptixiakes/elia/site/MythoiGiaThnElia.htm

http://etwinning.sch.gr/projects/elia/muthoi.htm#7

12

Μύθοι για την ελιά: 1.

Η ελιά δώρο της Αθηνάς

Ο πιο γνωστός αρχαίος μύθος, που αναφέρεται στην

καλλιέργεια της ελιάς είναι εκείνος που θεωρεί το δέντρο

δώρο της Αθηνάς. Όλα ξεκίνησαν από τη διαμάχη ανάμεσα

στην Αθηνά και στον Ποσειδώνα που μάλωναν για την

κυριαρχία στην Αττική.

Αποφασίστηκε να προσφέρει ο καθένας από ένα δώρο

ακριβό. Νικητής σ’ αυτόν το διαγωνισμό θα ήταν εκείνος που

η προσφορά του θα ήταν η πιο πολύτιμη για την πόλη.

Οι αντίπαλοι ανέβηκαν πάνω στο βράχο της Ακρόπολης,

όπου ήρθαν και οι άλλοι δέκα θεοί από τον Όλυμπο για να

κάνουν τον δικαστή στη διαφωνία των δυο θεών, ενώ ο

Κέκροπας, βασιλιάς της Αθήνας παρίστατο ως μάρτυρας.

Ο Ποσειδώνας, θεός-κυρίαρχος των θαλασσών, σήκωσε την

τρίαινά του και την κάρφωσε στον ιερό βράχο της Ακρόπολης.

Αλμυρό νερό άρχισε να αναβλύζει και να κυλά στα ριζά του

βράχου. Πίστευε ο Ποσειδώνας πως αυτή η πηγή στο άνυδρο

τοπίο της Αττικής θα μπορούσε να του προσφέρει τη νίκη. Η

Αθηνά δε χρειάστηκε να κάνει καμιά εντυπωσιακή κίνηση.

Έσκυψε μόνο και φύτεψε στον ίδιο τόπο μια ελιά. Μέσα σε

λίγη ώρα είχε βλαστήσει και το ασημοπράσινο φύλλωμά της

τους είχε όλους εντυπωσιάσει. Αυτό ήταν. Τέτοιο δέντρο δεν

υπήρχε ως τότε στον κόσμο. Οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να

απολαύσουν μαγειρεμένο φαγητό ούτε μπορούσαν να

απολαύσουν μια φωτισμένη νύχτα, αφού δεν υπήρχε το

κατάλληλο καύσιμο για τους λύχνους, το πιο εξελιγμένο

φωτιστικό μέσο της εποχής.

Μετά από το δώρα της Αθηνάς ο Δίας κήρυξε το τέλος του αγώνα και είπε

στους άλλους θεούς να κρίνουν σε ποιον από τους δυο θεούς να δοθεί η

πόλη. Συγχρόνως ζήτησαν τη μαρτυρία και τη γνώμη του Κέκροπα.

Αυτός από το βράχο ψηλά έριξε μια ματιά γύρω, αλλά όπου να γύριζε, τα

μάτια του αντίκριζαν αλμυρό νερό, τις θάλασσες που από παντού έζωναν

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSDIM-D109/706/4671,21178/

Νίκος & Μαρία Ψιλάκη -Ηλίας Καστανάς, Ο πολιτισμός της ελιάς, εκδ. Καρμάνωρ, Ηράκλειο, 1999

http://www.clab.edc.uoc.gr/seminar/ptixiakes/elia/site/MythoiGiaThnElia.htm

13

τη χώρα. Το δέντρο όμως που είχε κάνει η Αθηνά να φυτρώσει ήταν το

πρώτο που φύτρωσε σε όλη τη χώρα και ήταν συνάμα για την πόλη η

υπόσχεση για δόξα και ευτυχία. Γι’ αυτό ο Κέκροπας θεώρησε πως το

δώρο της Αθηνάς ήταν πιο χρήσιμο και έτσι της δόθηκε η κυριαρχία της

πόλης.

14

Μύθοι για την ελιά: 2.

Η ελιά του Αρισταίου

Ο Αρισταίος ήταν γιος του Απόλλωνα και της Κυρήνης, γεννήθηκε

στη Λιβύη και ο Ερμής τον πήρε και τον πήγε στη Γαία και στις

Ώρες για να τον αναθρέψουν. Ήταν ένα χαρισματικό παιδί που

έζησε ονειρεμένα χρόνια κοντά στις όμορφες και πολύξερες

Νύμφες. Οι Μούσες, που, όταν μεγάλωσε, του είχαν αναθέσει τη

φύλαξη των κοπαδιών τους στη Φθία, του δίδαξαν τη μαντική και

την ιατρική τέχνη.

Οι Νύμφες πάλι του έμαθαν πώς να καλλιεργεί τα αμπέλια και τις

ελιές, πώς να φροντίζει τα μελίσσια και πώς να κάνει το γάλα τυρί.

Ο τόπος εκεί ήταν γεμάτος αγριελιές κι οι Νύμφες τού έδειξαν πώς

να τις καλλιεργεί, να τις μπολιάζει για να δίνουν καρπό, να αλέθει

τον καρπό του ελαιόδεντρου και να παίρνει το πολύτιμο αλλά

άγνωστο ως τότε ελαιόλαδο. Οι αρχαίοι πίστευαν πως ο Αρισταίος

ανακάλυψε το ελαιοπιεστήριο και έτσι τους έδειξε τον τρόπο να

παίρνουν εύκολα το λάδι από τις ελιές.

Ο Αρισταίος δεν κράτησε αυτά τα μυστικά για τον εαυτό του αλλά

με τη σειρά του δίδαξε τις τέχνες αυτές στους ανθρώπους. Η

Μυθολογία μάς λέει πως ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ελλάδας.

Πήγε στη Σαρδηνία και κατόπιν στη Σικελία, όπου βρήκε

εξαιρετικά γόνιμη γη για να καλλιεργήσει τις ελιές. Εκεί τιμήθηκε

ως θεός-προστάτης των ελαιοκαλλιεργητών. Από τότε τα δάση

της αγριελιάς, που υπήρχαν γύρω από τη Μεσόγειο, άρχισαν να

καλλιεργούνται, τα άγρια δέντρα άρχισαν να μπολιάζονται και οι

άνθρωποι έμαθαν να χρησιμοποιούν τον πολύτιμο καρπό της

ελιάς στη διατροφή τους. Ο Αρισταίος τιμήθηκε από τους

ανθρώπους όσο λίγοι θνητοί για την πλούσια προσφορά του.

Μελανόμορφος αμφορέας που απεικονίζει τον Αρισταίο, γύρω στο 540 π.Χ. Ελληνική Μυθολογία, Εκδοτική Αθηνών, τόμος 3ος, Αθήνα, 1986.

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSDIM-D109/706/4671,21178/

Νίκος & Μαρία Ψιλάκη - Ηλίας Καστανάς, Ο πολιτισμός της ελιάς, εκδ. Καρμάνωρ, Ηράκλειο, 1999 (διασκευή).

https://maps.google.com/maps?hl=elhttps://maps.google.com/maps?hl=el

15

Μύθοι για την ελιά: 3.

Ελαϊς, Σπερμώ, Οινώ

Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Ν. Πλάτωνα ο μύθος των τριών

αδερφών, Ελαϊς, Σπερμώ, Οινώ, που τα ονόματά τους συνδέθηκαν

με τα τρία βασικά προϊόντα του ελληνικού χώρου (λάδι, σιτάρι,

κρασί) αρχίζει από τη μινωική Κρήτη. Η Ελαϊς, η Σπερμώ και η Οινώ

ήταν κόρες του Άνιου και εκείνος με τη σειρά του ήταν παιδί του

Διονύσου και της Αριάδνης. Όταν οι απόγονοι του Μίνωα πήγαν να

διοικήσουν διάφορα νησιά ή και περιοχές του αιγιακού χώρου, ο

’νιος πήγε στο ιερό νησί τη Δήλο. Παντρεύτηκε τη Δωρίππη και

απέκτησε τρεις κόρες που τις είπαν Οινοτρόπους ή Οινοφόρους. Σ`

αυτές ο παππούς τους ο Διόνυσος έδωσε ένα μοναδικό χάρισμα:

"ποιείν εκ γης έλαιον, σίτον και οίνον". Οι Οινοτρόποι παρείχαν

άφθονους καρπούς και τροφές σ` όσους έφταναν για χρησμό στο

μαντείο της Δήλου. Ο μύθος μας λέει ότι οι Αχαιοί όταν άρχισαν την

εκστρατεία τους εναντίον της Τροίας, πέρασαν από τη Δήλο. Ο

Άνιος που ήξερε να προλέγει το μέλλον, τους είπε ότι ο πόλεμος

που σκόπευαν να ξεκινήσουν θα κρατούσε δέκα χρόνια. Για να μην

ταλαιπωρούνται λοιπόν τους πρότεινε να μείνουν εννιά χρόνια

κοντά του και τον δέκατο να πολεμήσουν με τους Τρώες μια και τότε

θα έπεφτε η Τροία. Κι όσο για τη διατροφή τους δεν θα υπήρχε

πρόβλημα. Θα την ανελάμβαναν οι τρεις κόρες του. Η Σπερμώ θα

πρόσφερε άφθονους καρπούς (δημητριακά), η Ελαϊς όσο λάδι θα

ήθελαν και η Οινώ θα τους τροφοδοτούσε με κρασί. Οι Αχαιοί

αρνήθηκαν και συνέχισαν το ταξίδι τους. Η περιπέτεια των

Οινοτρόπων άρχισε όταν αργότερα μετά από χρόνια αποφάσισαν

να τις πάρουν κοντά τους. Άλλοι λένε ότι αρνήθηκαν να πάνε κι άλλοι ότι

τις πήραν μαζί τους. Πάντως κινδύνεψαν να θανατωθούν και τις

προστάτεψε ο παππούς τους Διόνυσος που μεταμόρφωσε τις τρεις

κοπέλες σε περιστέρια.

http://www.clab.edc.uoc.gr/seminar/ptixiakes/elia/site/MythoiGiaThnElia.htm

http://etwinning.sch.gr/projects/elia/muthoi.htm#7

16

Μύθων συνέχεια… Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ήταν ένας κρητικός Κουρήτης, ο Ιδαίος

Δάκτυλος Ηρακλής, που χάρισε την ελιά στον ελλαδικό χώρο,

φυτεύοντας μια αγριελιά στην Ολυμπία. Ο ίδιος δε, εγκαινίασε τους

ολυμπιακούς αγώνες και στεφάνωσε τους Ολυμπιονίκες με κλάδο

ελαίας

Οι μυθικές παραδόσεις συχνά διαχέονται στα ιστορικά χρόνια. Έτσι,

συναντάμε την ιερή ελιά της Αθήνας να έχει φυτρώσει πάνω στον

τάφο του Ερεχθέως και να καίγεται το 480 π. Χ. από τους Πέρσες.

Στη Δήλο, κατά την παράδοση, η ιερή ελιά, που πάνω της στηρίχτηκε

η Λητώ για να γεννήσει τον Απόλλωνα, βρισκόταν πάνω από το

σήμα των Υπερβορείων Παρθένων.

Μεταξύ των άλλων, εξαγνιστικές ιδιότητες αποδόθηκαν στη ελιά

κατά την αρχαιότητα. Οι ικέτες, πολίτες που είχαν διαπράξει σοβαρά

αδικήματα, κρατούσαν κλαδί ελιάς που το κατέθεταν στον βωμό της

θεότητας από την οποία ζητούσαν άσυλο. Πάνω σε κλαδιά ελιάς και

αλειμμένοι με λάδι παραδίδονταν οι νεκροί στην καθαρτήρια τελετή,

σύμφωνα με τα ταφικά έθιμα. Εξαγνισμός και κάθαρση, απαραίτητες

διαδικασίες πριν από τις μάχες, γίνονταν με κλαδί ελιάς http://www.clab.edc.uoc.gr/seminar/ptixiakes/elia/site/KrhtikhAgrielia.htm

http://www.eleokarpos.com/%CE%B5%CE%BB%CE%B9%CE%AC-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1/

17

Ιστορία Η ιστορία της ελιάς και του λαδιού συμβαδίζει με την ιστορία του

μεσογειακού ανθρώπου. Μαζί με το στάρι και το κρασί, το λάδι

αποτέλεσε έναν από τους βασικούς διατροφικούς παράγοντες των

λαών της αρχαιότητας, συγχρόνως όμως έπαιξε έναν πρωταρχικό

ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτισμικών χαρακτηριστικών

τους. Χρησιμοποιήθηκε τόσο στα λατρευτικά δρώμενα όσο και την

αρωματοποιία, τη φαρμακευτική, τον καθαρισμό και την προστασία

του σώματος, τον αθλητισμό. Ήταν εμπορικό προϊόν με υψηλή αξία.

Η αγριελιά, ως δένδρο αυτοφυές, εντοπίζεται στην λεκάνη της

Μεσογείου ήδη από την αρχαιότερη παλαιολιθική εποχή. Στον

ελλαδικό χώρο, το παλαιότερο δείγμα απολιθωμένων φύλλων ελιάς

βρέθηκαν στην καλντέρα της Σαντορίνης, σε λατομεία τέφρας νότια

από τα Φηρά, που χρονολογήθηκαν γύρω στα 50.000-60.000 π. Χ. Η

αγριελιά συναντάται ακόμα και σήμερα σε ακαλλιέργητες εκτάσεις ή

φυτρώνει σε σχισμές βράχων σε απόκρημνες περιοχές.

Στα αρχαία χρόνια ήταν γνωστή με πολλά ονόματα, τα οποία

αντιστοιχούσαν σε διαφορετικά είδη: κότινος, αγριελαία, φυλία.

Γενετιστές και βιολόγοι, βασιζόμενοι σε αρχαιολογικές έρευνες,

συμφωνούν ότι η εξημέρωση της ελιάς και η επικράτηση της τυπικής

μεσογειακής ποικιλίας Olea Europea έλαβε χώρα στην ανατολική

Μεσόγειο κατά την χαλκολιθική περίοδο, γύρω στα 4.000 π. Χ. Όμως

η συστηματική καλλιέργεια της ελιάς και η παραγωγή λαδιού έγιναν

πολύ αργότερα, όταν η εξέλιξη των τεχνικών μεθόδων το

επέτρεψαν. Η εντατική της καλλιέργεια ήδη καταγράφεται τον 13ο π.

Χ. αιώνα, προς το τέλος της ύστερης εποχής του χαλκού. Τα δεδομένα

αυτά ενισχύονται από την πλούσια επιγραφική μαρτυρία πινακίδων

της γραμμικής γραφής Β που βρέθηκαν στην Πύλο, την Κνωσσό και

τις Μυκήνες. Πλούσια είναι η απεικόνιση ελαιοδένδρων τόσο στην

μινωική όσο και στην μυκηναϊκή τέχνη, όπως συχνές είναι οι αναφορές

στην ελιά και το λάδι στα ομηρικά έπη.

Οι μαρτυρίες που εντοπίζονται στα αρχαιολογικά ευρήματα, στα κείμενα

των αρχαίων συγγραφέων ή από την καλλιτεχνική παραγωγή της

Ή φυλίη (Phillyrea latifolia)

http://incubator.wikimedia.org/wiki/Wp/grc/%CE%A6%CF%85%CE%BB%CE%AF%CE%B7

18

κλασικής περιόδου και μετέπειτα, πολλαπλασιάζονται σημαντικά και

επιβεβαιώνουν την πολλαπλή σημασία και χρήση της ελιάς και του

λαδιού. Μας δίνουν επίσης πολύτιμες πληροφορίες για την καλλιέργεια,

την συγκομιδή και τις μεθόδους παραγωγής λαδιού, που φαίνεται -

αναλογικά- να έχουν αλλάξει λίγο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Στην κλασική Αθήνα, υπήρχαν ιερές ελιές που θεωρούντο ότι

προέρχονταν από την ελιά που είχε φυτέψει στον ιερό βράχο η ίδια η

Αθηνά. Τα ιερά αυτά δένδρα ονομάζονταν “μορίαι ελαίες”, την ευθύνη

τους είχε η πολιτεία και τελούσαν, επί ποινή θανάτου, υπό αυστηρό

καθεστώς προστασίας. Το έπαθλο των νικητών των Παναθηναίων ήταν

λάδι που παρήγαγαν οι ελιές αυτές. Οι ποσότητες, που έπαιρναν οι

πρώτοι νικητές των αγωνισμάτων του στίβου, ήταν τόσο μεγάλες που

είχαν, εκτός από την συμβολική τους αξία και αξία εμπορική. Σημαντικό

οικονομικό ρόλο έπαιζε, κυρίως το λάδι, για κάθε ελαιοπαραγωγό

περιοχή, καθώς οι χρήσεις του λαδιού στην καθημερινή ζωή της

αρχαιότητας ήταν πολλαπλές.

Από τα αρχαϊκά ήδη χρόνια είχε αναπτυχθεί στην Μεσόγειο ευρύ και

ανθηρό εμπόριο λαδιού, το οποίο απασχολούσε εκτός από αγρότες και

μια σειρά άλλες επαγγελματικές ομάδες, ναυτικούς, εμπόρους και

μεταφορείς. Η ύπαρξη συμβόλων που σχετίζονται με την ελιά στα

νομίσματα των ελαιοπαραγωγικών πόλεων, σηματοδοτούν την αξία που

είχε το λάδι, ως προϊόν, στις κοινωνίες αυτές. Η νομοθεσία των Αθηνών

εξασφάλιζε την αυτάρκεια της πόλης σε λάδι, υποχρεώνοντας κάθε

παραγωγό, πριν διοχετεύσει οποιαδήποτε ποσότητα στο εξωτερικό, να

πουλήσει στην πολιτεία το ένα τρίτο κάθε συγκομιδής του, στην τρέχουσα

τιμή της αγοράς.

19

Ιστορία

Στα ομηρικά χρόνια

Στα ομηρικά χρόνια η ελιά φαίνεται να είχε το δικό της

ξεχωριστό ρόλο στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων.

Στους κήπους του Αλκίνοου, του βασιλιά των Φαιάκων,

υπήρχαν ελιές μαζί με άλλα δέντρα με βρώσιμους καρπούς.

Ο ποιητής κάνει σαφή διαχωρισμό μεταξύ της άγριας ελιάς

που ονομάζει «φυλίη» και της ήμερης «ελαίη». Παρουσιάζει

μάλιστα τον Οδυσσέα ναυαγό να σέρνεται γυμνός σαν

σκουλήκι στη γη των Φαιάκων μέχρι που βρήκε καταφύγιο σ’

ένα δάσος όπου φύονταν μαζί άγριες και ήμερες ελιές.

Ακόμη και η θεά Αθηνά εμφανίζεται να παρηγορεί τον

Οδυσσέα κάτω από το ιερό της δέντρο.

Στην Οδύσσεια επίσης αναφέρεται ότι στο σπίτι του

Οδυσσέα, ανάμεσα στις μεγάλες ποσότητες χρυσού και

ορείχαλκου, ήταν αποθηκευμένο άφθονο μυρωμένο

ελαιόλαδο.

Φυσικά η κύρια χρήση του ελαιόλαδου, στον Όμηρο, ήταν

κυρίως καλλωπιστική και τελετουργική.

Έτσι, η Αφροδίτη αλείφει καθημερινά με ελαιόλαδο

αρωματισμένο με ρόδα το νεκρό Έκτορα, που το σώμα του

είχε κακοποιηθεί όταν ο Αχιλλέας το έσερνε πίσω από το

άρμα του, ενώ εκλεκτής ποιότητας ελαιόλαδο μαζί με μέλι

και κρασί προσφέρονται ως χοές στους νεκρούς.

Ο δε Δίας, όταν είδε πως δεν κατάφερε να σώσει από το

θάνατο τον αγαπημένο του γιο, Σαρπηδόνα, (η μυθολογία τον

αναφέρει ως αδερφό του Μίνωα και του Ραδάμανθυ), άψυχο σώμα του

και να το φροντίσει:

Ή φυλίη (Phillyrea latifolia)

http://incubator.wikimedia.org/wiki/Wp/grc/%CE%A6%CF%85%CE%BB%CE%AF%CE%B7

http://http://users.sch.gr/babisd/autosch/joomla15/index.php/2011-12-21-11-56-22/2011-12-21-11-47-16/43-2011-12-21-12-01-34/149-2012-03-02-11-00-06

http://www.greek-language.gr/Resources/ancient_greek/mythology/lexicon/priamides/page_003.html

20

«πάρε μακριά και λούσε τον στου ποταμού το ρέμα

μετά και λάδι αθάνατο πιάσε λαδάλειψέ τον,

με ρούχα θεϊκά γύρου βάλε και τυλιξέ τον,

και τα γοργά τα δίδυμα τα αδέρφια συνοδεία,

στον Ύπνο και τον Θάνατο, δώσ’ τον για τη Λυκία»

Στην Ιλιάδα ο Αχιλλέας περιποιείται το τρίχωμα και τη χαίτη των

αλόγων με ελαιόλαδο. Αλλά και στην περιποίηση των γυναικείων

μαλλιών, συνηθιζόταν η χρήση ελαιόλαδου. Στην Οδύσσεια αναφέρεται

επίσης ότι οι γυναίκες άλειφαν με λάδι και τους χιτώνες τους,

πράγμα που επιβεβαιώνει και ο Πλούταρχος (Βίος Αλεξάνδρου

36), ο οποίος υποστηρίζει ότι το ελαιόλαδο δίνει λάμψη στα

λεύκα ρούχα.

Τέλος συνηθέστατη ήταν και η χρήση του ελαιόλαδου και στην

καθαριότητα του σώματος, όπως αναφέρει ο Όμηρος στην

Ιλιάδα: ο Οδυσσέας και ο Διομήδης πλένονται με ζεστό νερό

και αμέσως μετά αλείφονται με ελαιόλαδο.

http://etwinning.sch.gr/projects/elia/kalopismos.htm

21

Μυκηναϊκή Εποχή

Για την εκμετάλλευση της ελιάς σημαντικότατες είναι και οι γραπτές

μαρτυρίες που αποκρυπτογραφούνται στις πινακίδες της Γραμμικής Β

που ανακαλύφθηκαν στην Κνωσό, την Πύλο και τις Μυκήνες. Από αυτές

αντλούμε σημαντικές πληροφορίες για τη χρήση του ελαιόλαδου στην

καθημερινή ζωή, τις θρησκευτικές τελετές, τις εμπορικές

δραστηριότητες, τις βιοτεχνικές ασχολίες (αρωματοποιία, βυρσοδεψία,

υφαντική, κ.λπ.).

Το ιδεόγραμμα του

ελαιοδέντρου συναντάται

στις πινακίδες της Γραμμικής

Α Γραφής. Το ίδιο

ιδεόγραμμα επιβιώνει και μετά την καταστροφή του μινωικού πολιτισμού

και το συναντάμε στις μυκηναϊκές πινακίδες της Γραμμικής Β. Στις

πινακίδες της Γραμμικής Β για πρώτη φορά γίνεται σαφής διαχωρισμός

μεταξύ του δέντρου της ελιάς, του ελαιόλαδου και του καρπού.

Οι Μυκηναίοι Έλληνες συνήθιζαν να προσφέρουν ελαιόλαδο, απλό ή

αρωματισμένο, στους θεούς τους. Επίσης χρησιμοποιούσαν το

ελαιόλαδο στην καθημερινή διατροφή τους.

Πινακίδες της Κνωσού και της Πύλου μας

διασώζουν την ιδιαίτερη ονομασία του αγγείου που

χρησιμοποιούνταν, όπως φαίνεται, για τη διακίνηση

λαδιού και το οποίο σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις,

θα πρέπει να ταυτισθεί με τον αμφορέα, γνωστού

στην αρχαιολογική ορολογία ως ψευδόστομου.

Το λάδι της άγριας ελιάς θεωρούνταν ιδανικό για την

παρασκευή φαρμακευτικών καταπλασμάτων και

αρωματικών αλοιφών και όχι για διατροφική χρήση.

http://www.serres.gr/mouseioelias/index.php?option=com_content&view=article&id=26&Itemid=27

22

Μινωική εποχή

Η φύση στη μινωική τέχνη εγκωμιάζεται, εξυμνείται. Η απεικόνιση του

φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου, περιβεβλημένη από την

απαιτούμενο θρησκευτικό συμβολισμό έχει μεταφερθεί στους

εσωτερικούς χώρους των ανακτόρων. Από τις διάφορες καθημερινές

δραστηριότητες (κυνήγι, εμπορικές συναλλαγές, αθλήματα, κοινωνικές

συνάξεις) ή λατρευτικές τελετές (προσφορές σε ιερά δάση και ιερά

κορυφών) δεν απουσιάζει και η ελιά.

Ήδη στην τρίτη π.Χ. χιλιετία φαίνεται πως οι άνθρωποι κατασκεύαζαν

χρυσά περίαπτα σε σχήμα φύλλων ελιάς, τα οποία βρέθηκαν σε

τάφους στο Μόχλο Σητείας. Εντυπωσιακό είναι ακόμη το κλαδί της

ελιάς που βλέπουμε στην κόμη της κροκοσυλλέκτριας στην

τοιχογραφία που βρέθηκε στο Ακρωτήρι της Θήρας. Πιστεύεται ότι ο

ρόλος του κλάδου στην τοιχογραφία είναι τελετουργικός.

Σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο τα σημαντικά δέντρα

«απομονώθηκαν» και αντιμετωπίστηκαν ως ξεχωριστά αντικείμενα

λατρείας (δεντρολατρεία). Γι αυτό είναι πολύ συχνή η απεικόνιση ιερών

αλσών ή δασών από ελιές, πλατάνια και δρυς.

Κροκοσυλλέκτρια στο Ακρωτήρι της Θήρας, 1650 π.Χ. Μουσείο Προϊστορικής Θήρας.

http://www.archaiologia.gr/blog/2012/01/30

H ελιά και ο ταύρος», φρέσκο από τη βόρεια είσοδο του παλατιού της Kνωσσού, «The olive wreath», Nίκος & Mαρία Ψιλάκη-Hλίας Kαστανάς, εκδ. Kαρμάνωρ, Hράκλειο, 1999.

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSDIM-D109/588/3903,16943/

23

Στην Κλασική Ελλάδα

Η Αθήνα θεωρείτο από όλο τον αρχαίο κόσμο ως η «Μητρόπολις των

καρπών». Εξάλλου οι ελιές για τους αρχαίους Αθηναίους ήταν ιερά

δέντρα τα οποία προέρχονταν από την ελιά που φύτεψε η ίδια η Αθηνά

στον ιερό βράχο της Ακρόπολης, ήταν οι «μορίαι» ελιές της Αθήνας.

Προστάτης των ιερών ελαιοδέντρων ήταν ο ίδιος ο Δίας, ο «Μόριος

Ζευς».

Ο μύθος αυτός δημιούργησε άρρηκτο δεσμό των κατοίκων της πόλης

με το πολύτιμο δέντρο αλλά και τον καθ’ όλα υπερβολικό θρύλο που

έλεγε ότι πουθενά αλλού δε φυτρώνει η ελιά όπως βλέπουμε να τον

αποτυπώνει ο Σοφοκλής:

« Κι είν’ ακόμα εδώ τέτοιο, που εγώ πουθενά αλλού παρόμοιο δέντρο

δεν ακούω να βλάστησε ποτέ ουδέ στις χώρες της Ασίας, ουδέ στο

μεγάλο του Πέλοπα δώριο νησί, ανέγγιχτο αυτοφύτρωτο δέντρο τρόμος

και φόβος στα κοντάρια του εχθρού που ανθίζει πιο παρ’ όπου αλλού σ’

αυτή τη χώρα: η σταχτόχλωρη ελιά η παιδοτρόφα, που ποτέ κανείς ή

νέος ή γηραιός με χέρι εχθρικό θα σώσει ν’ αφανίσει, γιατί απάνω της

πάντ’ ανοιχτά ο Μόριος Δίας κι η γλαυκόφθαλμη Αθηνά έχουν τα μάτια.»

Τα δέντρα αυτά υπήρχαν στην αρχή στην Ακαδημία, εκεί που βρισκόταν

το «ιερόν άλσος» αλλά αργότερα καλλιεργήθηκαν και σε πολλά άλλα

μέρη της Αττικής.

Φαίνεται πως συνέβη και με την ελιά εκείνο που συνέβαινε με τα

φημισμένα πρόσωπα ή πράγματα της αρχαιότητας: Πολλές πόλεις

διεκδικούσαν την καταγωγή τους. Και επειδή πολλές περιοχές

διεκδικούσαν τη γέννηση της Αθηνάς, ήταν φυσικό να διεκδικούν και το

ιερό δέντρο της. Το ιερό δέντρο της Αθηνάς είναι εξημερωμένη

(καλλιεργημένη) ελιά, γεγονός που σηματοδοτεί την εξέλιξη του

πολιτισμού. Το προηγούμενο ιερό ελαιόδεντρο δεν είναι ήμερο αλλά

άγριο. Πρόκειται για την αγριελιά της Ολυμπίας, αφιέρωμα του Κρητικού

Ηρακλή ενός εκ των Ιδαίων Δακτύλων (ή των Κουρήτων), θεϊκών θιάσων

http://www.messiniaki-mani.gr/elia3.htm

http://www.clab.edc.uoc.gr/seminar/ptixiakes/elia/site/SthnKlassikhEllada.htm

24

που σύμφωνα με το μύθο και την τελετουργία έρχονται στην αυγή του

πολιτισμού να διδάξουν στους ανθρώπους το σχηματισμό κοινωνιών,

δηλαδή την εγκατάλειψη της νομαδικής ζωής. Η Αθηνά όμως φυτεύει την

καλλιεργημένη ελιά σε μια πόλη. Η κοινωνία είναι πια οργανωμένη και

συγκροτεί οικιστικά σύνολα και η ελαιοκομία έχει κάνει το μεγάλο της

βήμα μαζί με άλλα είδη διατροφής. Και στα δυο αυτά στάδια του

πολιτισμού η ελιά διαδραματίζει σημαντικό ρόλο ως δέντρο που

συμβάλλει στη μετατροπή του ανθρώπου- τροφοσυλλέκτη σε γεωργό,

δηλαδή στη μόνιμη εγκατάσταση και την ενασχόληση με την καλλιέργεια

της γης.

Η Αθηναϊκή δημοκρατία είχε καταστεί σε ένα από τα μεγαλύτερα και

σπουδαιότερα κέντρα ελαιοπαραγωγής σε ολόκληρη τη Μεσόγειο και

αποτελούσε σημαντικότατο παράγοντα της αρχαίας ελληνικής

οικονομίας. Οι Σπαρτιάτες εισβάλλοντας στην Αττική κατά τον

Πελοποννησιακό Πόλεμο κατέστρεψαν τους ελαιώνες της, αλλά και οι

Αθηναίοι με τον Περικλή έκοψαν τα ελαιόδεντρα των πεδιάδων της

Κυνουρίας και της Αργολίδος. Οι αρχαίες πηγές αναφέρουν αρκετές

παρόμοιες περιπτώσεις, κατά τις οποίες ο εχθρικός στρατός με την

καταστροφή των ελαιόδεντρων έπληττε την οικονομία του τόπου για

πολλά χρόνια έως ότου ξανααναπτυχθεί ο ελαιώνας.

25

Η ιερή ελιά της Αθηνάς

Το ιερό δέντρο της Αθηνάς έγραψε τη δική του ιστορία στην Αθήνα.

Λέγεται πως το 480 π.Χ. όταν κατέκτησαν οι Πέρσες την Ακρόπολη,

έκαψαν την ιερή ελιά της Αθήνας προς μεγάλη θλίψη των Αθηναίων

που το θεώρησαν κακό σημάδι. Όμως η θλίψη μετατράπηκε σε

αισιοδοξία όταν την άλλη μέρα κιόλας ο ξερός και καμένος κορμός

είχε βλαστήσει και πάλι: Ένα καινούριο δροσερό βλαστάρι ύψους

δυο πήχεων αποτελούσε πια το καινούριο ιερό δέντρο της Αθήνας.

Μέχρι και τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια οι Αθηναίοι έδειχναν με καμάρι

το ιερό δέντρο και πίστευαν πως απ` αυτό είχε ξεκινήσει η

ελαιοκαλλιέργεια και απ’ αυτό κατάγονται όλα τα δέντρα ελιάς που

υπήρχαν στον κόσμο.

http://megaseniautos.blogspot.gr/2013/02/Mories.html

26

Η ελιά σαν έπαθλο

Το μοναδικό βραβείο που έπαιρνε ο Ολυμπιονίκης μετά από

την 7η Ολυμπιάδα το 752 π.Χ. ήταν ο κότινος, ένα στεφάνι

από κλαδί της ιερής αγριελιάς που βρισκόταν κοντά στο ναό

του Δία και το οποίο και αποτελούσε τη μεγαλύτερη τιμή για

κάθε αθλητή.

Μέσα στο ναό της Ήρας στην Αρχαία Ολυμπία, υπήρχε μια

ελιά, η «καλλιστέφανος ελαία», από της οποίας τα κλαδιά

φτιαχνόταν ο κότινος. Ο μύθος λέει ότι ο Ηρακλής φύτεψε την

ελιά, μετά την ολοκλήρωση των 12 άθλων του.

Πηγές αναφέρουν ότι οι έξι πρώτες ολυμπιάδες είχαν ως

έπαθλο ένα μήλο. Μετά καθιερώθηκε ως έπαθλο των

ολυμπιακών ο κότινος, το στεφάνι από κλαδί της ιερής

αγριελιάς που είχε βλαστήσει έξω από τον οπισθόδομο του

ναού του Δια στην Ολυμπία. Στα Παναθήναια σημαντικό ρόλο

έπαιζε η ελιά του Ερεχθείου αλλά και τα στέφανα που

φτιάχνονταν με τα κλαδιά της. Στην ιερή πομπή στους

δρόμους της Αθήνας συμμετείχαν οι θαλλοφόροι, γέροντες

ωραίοι και ευθυτενείς, που κρατούσαν στα χέρια τους

κλάδους ελιάς .Οι Αθηναίοι που θεωρούσαν τους εαυτούς

τους πολιτισμένους, κρατούσαν κλαδιά ελιάς ,ενώ οι

χειραφετημένοι δούλοι και οι βάρβαροι κρατούν κλαδιά

βελανιδιάς , αφού η βελανιδιά σηματοδοτεί τον πρωτόγονο

πολιτισμό ,την τραχύτητα και τη βιαιότητα. Ενδιαφέρουν

παρουσιάζει ότι οι ολυμπιακοί αγώνες ονομάστηκαν

στεφανίτες ή ιεροί αφού τα έπαθλα είναι απλά στέφανα, σε

αντίθεση με τα Παναθήναια που ήταν χρηματίτες όπου το

έπαθλο του στεφανιού ελιάς συνοδευόταν από βαρύτιμα

υλικά έπαθλα .

Στα Πύθια των Δελφών, το στεφάνι ήταν φτιαγμένο από δάφνη, το

αγαπημένο φυτό του Απόλλωνα, ενώ στα Νέμεα, ήταν κατασκευασμένο

Ή φυλίη (Phillyrea latifolia)

http://incubator.wikimedia.org/wiki/Wp/grc/%CE%A6%CF%85%CE%BB%CE%AF%CE%B7

Wikipedia

http://biotzavas.gr/bio_kalliergeia/18 είδος των επάθλων σε πολλούς τοπικούς αγώνες: Ασπίδες στα Ηραία του Άργους, και μάλλινοι χιτώνες στης Λακωνία… Από το 600 π.Χ., ωστόσο, αρκετές πόλεις καθιέρωσαν χρηματικές αμοιβές για τους νικητές στους στεφανίτες αγώνες. Έτσι η Αθήνα πρόσφερε 500 δραχμές σε κάθε ολυμπιονίκη – το ετήσιο εισόδημα δηλ. ενός πλούσιου πολίτη - και 100 δραχμές σε κάθε νικητή των Ισθμίων, προσφέροντας τους, επιπλέον, πλήρη φορολογική απαλλαγή.

http://www.messiniaki-mani.gr/elia4.htm#kotinos

27

από αγριοσέλινο, που πάνω του είχε πεθάνει ο Οφέλτης, το τιμώμενο

μυθικό βρέφος των αγώνων.

Στα Ίσθμια, τα έπαθλα ήταν φτιαγμένα από πεύκο και αγριοσέλινο που

θύμιζαν, με τον πένθιμο συμβολισμό τους, πως οι αγώνες ήταν

αφιερωμένοι σ’ ένα νεκρό παιδί, τον Μελικέρτη.

Οι χρηματίτες αγώνες ανάγονται στην ομηρική εποχή και στην Ιλιάδα, οι

νικητές των νεκρικών αγώνων προς τιμήν του Πατρόκλου βραβεύονται

με αγγεία και πολύτιμα μέταλλα. Αργότερα, οι Πινδαρικές ωδές μας

πληροφορούν για το είδος των επάθλων σε πολλούς τοπικούς αγώνες:

Ασπίδες στα Ηραία του Άργους, και μάλλινοι χιτώνες στης Λακωνία…

Από το 600 π.Χ., ωστόσο, αρκετές πόλεις καθιέρωσαν χρηματικές

αμοιβές για τους νικητές στους στεφανίτες αγώνες. Έτσι η Αθήνα

πρόσφερε 500 δραχμές σε κάθε ολυμπιονίκη – το ετήσιο εισόδημα δηλ.

ενός πλούσιου πολίτη - και 100 δραχμές σε κάθε νικητή των Ισθμίων,

προσφέροντας τους, επιπλέον, πλήρη φορολογική απαλλαγή.

http://biotzavas.gr/bio_kalliergeia/18

28

Ο Συμβολισμός της ελιάς

Η ελιά για τους αρχαίους Έλληνες ήταν σύμβολο των

ολυμπιακών ιδεωδών, της Ειρήνης, της Σοφίας και της Νίκης

Η χρησιμοποίηση των ελαιόκλαδων σε πολλών ειδών αρχαίες

τελετουργίες (όπως εξαγνισμοί, καθαρμοί) προσδιορίζει το

συμβολισμό της ελιάς ως δέντρο του καλού. Η έμμεση

σύνδεσή του με το φως (το καιόμενον έλαιον είναι η αρχέγονη

πηγή του φωτός) αντιμετωπίστηκε από τον άνθρωπο με την

ιδιαιτερότητα του δέντρου που συμμετέχει στη λατρεία.

Στην ελληνική παράδοση είναι το δέντρο της ειρήνης. Η ίδια η

Ειρήνη (θεότητα που ήταν κόρη του Δία και της Θέτιδας)

εικονιζόταν με κλαδί ελιάς στα χέρια της. Στους πολέμους δεν υπήρχε

καλύτερος τρόπος αλλά και καλύτερο σύμβολο για τη λήξη των

επιχειρήσεων. Οι αγγελιοφόροι που στέλνονταν για να μεταφέρουν το

μήνυμα της ειρήνης ή να ζητήσουν ανακωχή έπρεπε να κρατούν στο χέρι

τους κλάδον ελαίας. Ήταν το αναμφισβήτητο ιερό σύμβολο που δήλωνε

τις προθέσεις εκείνων που αποφάσιζαν να το στείλουν. Η Ιοκάστη

μετέφερε κλαδί ελιάς στον Πολυνείκη ζητώντας του να συμφιλιωθεί με τον

αδερφό του Ετεοκλή, στην τραγική ιστορία του Οιδίποδα και των

απογόνων του, δηλαδή το μύθο που ενέπνευσε το Σοφοκλή και τον

Ευριπίδη. Οι αντιλήψεις για το συμβολισμό των κλάδων της ελιάς αλλά

και του ίδιου του δέντρου, διατηρήθηκαν ακόμη και στις νεώτερες εποχές.

Η φράση «κλάδον ελαίας» διατηρείται ακόμη στην ελληνική γλώσσα ως

δηλωτική ειρηνευτικών προσπαθειών («τείνει κλάδον ελαίας ή ήρθε με

κλάδο ελαίας».

Οι Έλληνες θεωρούσαν το δέντρο της ελιάς ως ανεκτίμητο δώρο στην

ανθρωπότητα. Σύμβολο ειρήνης, ευημερίας, προστασίας και

γονιμότητας. Θείο δώρο. Δέντρο των καλών που συνδέονται με την

αναγέννηση και το φως. Σύμβολο της νίκης, αθανασία, ευφορία, τη

http://www.mykonosticker.com/2012/10/blog-post_3433.htmlείδος των επάθλων σε πολλούς τοπικούς αγώνες: Ασπίδες στα Ηραία του Άργους, και μάλλινοι χιτώνες στης Λακωνία… Από το 600 π.Χ., ωστόσο, αρκετές πόλεις καθιέρωσαν χρηματικές αμοιβές για τους νικητές στους στεφανίτες αγώνες. Έτσι η Αθήνα πρόσφερε 500 δραχμές σε κάθε ολυμπιονίκη –το ετήσιο εισόδημα δηλ. ενός πλούσιου πολίτη - και 100 δραχμές σε κάθε νικητή των Ισθμίων, προσφέροντας τους, επιπλέον, πλήρη φορολογική απαλλαγή.

29

συντήρηση και τη ζωή. Σύμβολο Αθλητισμού, Πολιτισμού, Περιβάλλοντος

και του Αθλητή.

Στους πολέμους των Αρχαίων Ελλήνων, η λήξη συμβολιζόταν με κλαδιά

ελιάς που κρατούσαν στα χέρια τους οι αγγελιοφόροι. Από τότε, τα κλαδιά

ελιάς θεωρούνται σύμβολα ειρήνης.

http://daskalabm3.blogspot.gr/2012/01/7.html

30

Η ελιά στην Ιατρική Στον Ιπποκράτειο Κώδικα συναντώνται περισσότερες από

εξήντα φαρμακευτικές χρήσεις του ελαιόλαδου, με κυριότατη τη

χρήση κατά των δερματικών παθήσεων, αλλά και ως

αντισυλληπτικό μέσο. Μάλιστα γίνεται σαφής διαχωρισμός του

ελαιόλαδου, το οποίο, σε συνδυασμό με το σίτο και τον οίνο,

αποτελεί τη βάση της ιπποκρατικής διαιτητικής από άλλα έλαια,

όπως του σκίνου, της πικραμυγδαλιάς και της βελανιδιάς.

Στο βιβλίο του «Διαιτητική και Θεραπευτική», ο Ιπποκράτης

γράφει για το λάδι: «Οι ασκήσεις στη σκόνη και οι ασκήσεις με

λάδι διαφέρουν στο εξής: Η σκόνη είναι κρύα, το λάδι είναι

ζεστό. Το χειμώνα το λάδι ευνοεί περισσότερο την ανάπτυξη,

γιατί εμποδίζει την ψυχρότητα να απομακρυνθεί από το σώμα.

Το καλοκαίρι το λάδι με την παραγωγή λιώνει τη σάρκα καθώς

αυτή ζεσταίνεται λόγω εποχής… Η εντριβή με λάδι και νερό

μαλακώνει το σώμα και δεν το αφήνει να ζεσταθεί υπερβολικά».

Με ζεστό ελαιόλαδο αλείφονταν οι γυναίκες

που απέβαλαν, και κυρίως σε περιπτώσεις προχωρημένης

εγκυμοσύνης ενώ σε περιπτώσεις μητρορραγίας δινόταν ένα μείγμα από

βρασμένα φύλλα άγριας ελιάς μέσα σε ξίδι. Για τη διευκόλυνση του

τοκετού προτείνει παρασκεύασμα που «…φτιάχνεται και με ρετσίνι

τερμίνθου (κοκορεβιθιάς), μέλι και λάδι διπλάσιο σε ποσότητα από τα

προηγούμενα και αρωματικό κρασί», το οποίο και πρέπει να πιει η

επίτοκος.

Άλλες εφαρμογές του ελαιόλαδου που αναφέρονται από τον Ιπποκράτη

ήταν στη θεραπεία των χρόνιων πυρετών, των μικρών πληγών, των

διηθημάτων, όπως οι καλόγεροι και τα αποστήματα, των ερεθισμένων

ούλων, καθώς και στη διατήρηση της λευκότητας των δοντιών και ως

αντίδοτο σε περιπτώσεις ελαφρών δηλητηριάσεων.

https://hellenicnews.com

Wikipedia

31

Οφέλη στη Διατροφή

Τα διατροφικά οφέλη της ελιάς.

Οι ελιές είναι πλούσιες σε θρεπτικές ουσίες που βοηθούν τον

ανθρώπινο οργανισμό. Περιέχουν σημαντικές ποσότητες

βιταμίνης Α και σε μικρές ποσότητες βιταμίνες Β1, Β6 και Β12. Οι

μαύρες ελιές είναι πλουσιότερες σε τοκοφερόλες. Τα ιχνοστοιχεία

των ελιών περιέχουν κάλιο, ασβέστιο, φώσφορο, σίδηρο και

μαγνήσιο, ενώ αυτά που συντηρούνται σε άλμη περιέχουν

μεγάλες ποσότητες νατρίου.

Οι ελιές εξαιτίας της βιταμίνης Α βοηθά τον οργανισμό στην

ανάπτυξη- αναπαραγωγή, όραση, δέρμα και έχει αντικαρκινική

δράση ενώ οι τοκοφερόλες έχουν αντιοξειδωτικές ιδιότητες και

επίσης αντικαρκινική δράση.

Τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα ενισχύουν τη λειτουργία του

καρδιο-αναπνευστικού συστήματος και μας προφυλάσσουν από

τις καρδιαγγειακές παθήσεις.

Οι ελιές περιέχουν χλώριο, το οποίο βελτιώνει τις λειτουργίες του

ήπατος, βοηθώντας τον οργανισμό στην αποτελεσματική

εξάλειψη των αποβλήτων από το σώμα.

• Οι βιταμίνες Α, D, E και K που εμπεριέχονται στις ελιές,

βοηθούν στην ανάπτυξη των οστών σε παιδιά και ενήλικες.

Οι πολυφαινόλες που περιέχονται στην ελιά, δίνουν την

χαρακτηριστική γεύση και το άρωμα της. Επίσης οι

πολυφαινόλες είναι ευεργετικές κατά του καρκίνου, ενώ

διαθέτουν και σημαντικές αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες.

• Η βιταμίνη Ε και άλλα αντιοξειδωτικά που περιέχονται στις ελιές και

στο λάδι, μειώνουν τον κίνδυνο καταστροφής των κυττάρων.

http://www.clickatlife.gr/diatrofi/story/12284

32

Το μονοακόρεστο λάδι, εκτός του ότι είναι αντιοξειδωτικό, έχει και θετικά

αποτελέσματα στα επίπεδα της χοληστερόλης.

Τα κύρια μονοακόρεστα λιπαρά που βρίσκονται στο ελαιόλαδο,

επηρεάζουν τα γονίδια που ευθύνονται για την ανάπτυξη του καρκίνου

του μαστού. Επιπλέον, σύμφωνα με αρκετές έρευνες, έχει βρεθεί ότι μία

φυσική ένωση που περιέχεται στο ελαιόλαδο, η ολεοκανθάλη

(Oleocanthal), χρησιμέυει στην πρόληψη, ή ακόμα και στην θεραπεία της

νόσου Alzheimer.

Σε κάποιες έρευνες, στις οποίες έχει εξεταστεί ο ρόλος των φαινολικών

συστατικών του ελαιόλαδου, δεν έχει εμφανιστεί κυτταροτοξικότητα.

Ακόμη, η Αμερικάνικη Διαβητολογική Εταιρεία και το Ευρωπαϊκό

Συμβούλιο Πληροφόρησης για τα τρόφιμα, συμβουλεύουν τους

διαβητικούς στην πρόσληψη του ελαιόλαδου, λόγω των υγιών

μονοακόρεστων λιπαρών του που βοηθούν στην σταδιακή μείωση των

επιπέδων της γλυκόζης στο αίμα.

• Μελέτες έχουν δείξει ότι τα μικροθρεπτικά συστατικά που βρίσκονται

στις μαύρες ελιές, είναι ευεργετικά στην αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης

και την πρόληψη της οστικής απώλειας, ιδιαίτερα στα μηριαία οστά.

• Το μασλινικό και το ολεανολικό οξύ που υπάρχουν στο ελαιόλαδο,

βοηθούν στην αναστολή της ανάπτυξης και του πολλαπλασιασμού των

καρκικνικών κυττάρων στο κόλον.

• Οι εξάψεις κατά την εμμηνόπαυση, μπορεί να μειωθούν σημαντικά με

την κατανάλωση ελαιολάδου ή ελιών.

• Το ελαιόλαδο περιέχει μια φυσική χημική ουσία που μπορεί να μειώσει

τον πόνο.

• Το ελαιόλαδο είναι ωφέλιμο για το τριχωτό της κεφαλής και τα μαλλιά.

Βοηθά στην επιδιόρθωση των κατεστραμμένων θυλάκων των τριχών και

παρέχει υγρασία στα μαλλιά, κάνοντάς τα απαλά, μεταξένια και λαμπερά.

• Η εφαρμογή ελαιολάδου είναι κατάλληλη και για την φροντίδα των

ποδιών. Κάνει τα πέλματα των ποδιών απαλά και λεία και τα νύχια πιο

δυνατά.

http://www.cretadiet.gr/elaioladodiatrofika.html

http://www.clickatlife.gr/diatrofi/story/12284

33

• Το ελαιόλαδο προστίθεται σε πολλά προϊόντα φροντίδας του δέρματος,

διότι βελτιώνει την ελαστικότητά του και προλαμβάνει τις ρυτίδες και το

ξηρό δέρμα

-Βοηθά στη πρόληψη των ασθενειών της καρδιάς, συμβάλλοντας χάρη

στη μεγάλη περιεκτικότητα που έχει σε αντιοξειδωτικά στην αύξηση της

καλής (HDL) και στη μείωση της κακής χοληστερίνης (HDL)

-Ενεργεί και δρα προστατευτικά κατά ορισμένων μορφών καρκίνου (του

μαστού, του ενδομητρίου, του παχέος εντέρου, του προστάτη, κλπ.)

-Συμβάλλει στη μείωση τόσο της υψηλής όσο και της χαμηλής

αρτηριακής πίεσης του αίματος

-Βοηθά στην αντιμετώπιση και επιβράδυνση της ασθένειας του διαβήτη

-Ως βασικό συστατικό λίπους μιας υψηλής σε λιπαρά δίαιτας οδηγεί σε

μεγαλύτερης διάρκειας απώλεια βάρους, από ότι μία δίαιτα με χαμηλή

περιεκτικότητα σε λιπαρά

-Ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα απέναντι σε εξωτερικές επιθέσεις

από μικροοργανισμούς, βακτήρια και ιούς

-Συμβάλλει στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης ρευματοειδούς

αρθρίτιδας

-Βοηθά στη καλή λειτουργία ολόκληρου του πεπτικού συστήματος

-Διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του εμβρύου κατά τη

διάρκεια της εγκυμοσύνης και η έλλειψή του μπορεί να έχει αρνητικές

συνέπειες στην ανάπτυξη του νεογέννητου.

Έχει διαπιστωθεί ότι η ανάπτυξη παιδιών από μητέρες που

κατανάλωναν ελαιόλαδο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι

καλύτερη σε ότι αφορά, το ύψος, το βάρος, τη συμπεριφορά και την

ψυχοκινητική αντίδραση.

-Βοηθάει στην διατήρηση της βιταμίνης Ε στο μητρικό γάλα κατά τη

διάρκεια του θηλασμού

-Επιβραδύνει τη γήρανση των κυττάρων και αυξάνει τη διάρκεια του

κύκλου ζωής

-Προστατεύει το δέρμα και βοηθάει στην πρόληψη ασθενειών όπως, η

ακμή, η ψωρίαση και εκζέματα.

34

Τα οφέλη των φύλλων της ελιάς.

Τα φύλλα ελιάς έχουν πολλές ευεργετικές ιδιότητες για την υγεία γενικά

και για την καταπολέμηση ασθενειών.

• Η ολευρωπεΐνη, μία δραστική ένωση στα φύλλα της ελιάς, είναι

ευεργετική στη μείωση των επιπέδων πίεσης του αίματος και τη διαστολή

των αιμοφόρων αγγείων, προκειμένου να βελτιώσει την κυκλοφορία του

αίματος.

• Τα φλαβονοειδή που υπάρχουν στο εκχύλισμα των φύλλων ελιάς,

έχουν αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες.

• Το εκχύλισμα φύλλων ελιάς έχει την ικανότητα να σταματά τον

πολλαπλασιασμό επιβλαβών βακτηρίων και ιών.

• Τα φύλλα ελιάς έχουν αντιβιοτικές, αντιϊκές, βακτηριοκτόνες και

αντιμυκητιακές ιδιότητες. Σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, η ελευρωπαΐνη

που υπάρχει στα φύλλα ελιάς, βοηθά στην αδρανοποίηση των βακτηρίων

με τη διάλυση της εξωτερικής επένδυσής τους. Είναι ευεργετικά στη

θεραπεία κρυολογημάτων και του πυρετού, ακόμα και για τη θεραπεία

της ελονοσίας.

• Έχει βρεθεί ότι τα φύλλα ελιάς είναι αποτελεσματικά ενάντια στα

αφροδίσια νοσήματα όπως ο έρπης και η γονόρροια καθώς και ενάντια

σε οδοντικές μολύνσεις λόγω των αντιϊκών και αντιβακτηριακών

ιδιοτήτων τους.

• Τα φύλλα ελιάς έχουν αντιοξειδωτικές ιδιότητες που βοηθούν στην

καταπολέμηση των ελευθέρων ριζών, καθώς και στην πρόληψη ζημιών

στα αιμοφόρα αγγεία.

35

Γεωπονία: Άλλες ιδιότητες της Ελιάς

Η ελιά είναι ένα πραγματικό ηφαίστειο ζωής έτοιμο να εκραγεί κάθε φορά

που οι περιβαλλοντικές συνθήκες προσπαθούν να της κόψουν το δρόμο

της ανάπτυξης. Χιλιάδες σπίθες ζωής καραδοκούν στους φλοιούς της

(λανθάνοντες οφθαλμοί) και ιδιαίτερα σε κείνους του λαιμού της. Έτοιμες

να πεταχτούν και να φουντώσουν δίνοντας νέους κλάδους. Κι αν συμβεί

να ξεραθεί ο κορμός αναφύεται άλλος από την ρίζα. Από δω και η

μακροζωία της, η αιωνοβιότητά της.

Τα δερματώδη μικρά φύλλα της, σκεπασμένα στην πάνω επιφάνεια από

μια αδιάβροχη ουσία (την κουτίνη) κι από κάτω πλούσια σε βαθιούς

λάρυγγες με μικρά στόματα, της δίνουν μεγάλη ανθεκτικότητα στα ξηρά

κλίματα.

Η ελιά έχει την ιδιότητα να καρποφορεί στο ξύλο της προηγούμενης

χρονιάς κι αυτό δυναμώνει την τάση της να καρποφορεί κάθε δεύτερο

χρόνο, να παρενιαυτοφορεί. Η τάση αυτή εξαρτάται από πολλούς

παράγοντες οι κυριότεροι από τους οποίους είναι η ποικιλία, το κλάδεμα

και το μέγεθος του φορτίου της χρονιάς της μεγάλης παραγωγής-

Η παρενιαυτοφορία βρίσκει τις ρίζες της στην ιδιότητα της ελιάς να δένει,

κάτω από κατάλληλες συνθήκες, περισσότερο καρπό από κείνον που τις

επιτρέπουν οι δυνάμεις της, έτσι καταναλώνει πολλά από τα θρεπτικά

συστατικά που έχει στην διάθεσή της και δεν της μένουν αρκετά για την

νέα βλάστηση. Η νέα βλάστηση για να καρποφορήσει πρέπει να’χει

μήκος τουλάχιστον 25-30 εκατοστά.

Οι ρίζες της ελιά τρέχουν επιφανειακά.

Tο κλάδεμα είναι ίσως η σπουδαιότερη σε σχέση με όλες τις άλλες

ελαιοκαλλιεργιτικές εργασίες. Απ’ αυτό εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό

η καρποφορία και η μακροζωία των ελαιοδέντρων. Βασικός σκοπός του

κλαδέματος, πράγματι, είναι να εξασφαλίσει και να διατηρήσει το

ισοζύγισμα ανάμεσα στο ριζικό σύστημα και στην κόμη (εννοώντας σαν

κόμη το σύνολο των μπράτσων, των κλάδων, μικρών και μεγάλων, και

του φυλλώματος).

http://www.elies-ladikalamatiano.gr/olive/agronomy/idiorruthmiesteselias.html

36

Η φυσιολογία της θρέψης

Η κατασκευή του κορμού. Για την λίπανση των ελαιώνων δεν υπάρχουν

προκαθορισμένα σχήματα λίπανσης που να μπορούν να γενικευθούν.

Κάθε ελαιοκομική περιοχή και κάθε ελαιώνας έχει τις δικές του απαιτήσεις

σε θρεπτικά συστατικά οι οποίες εξαρτώνται κι από την καλλιεργητική

ιστορία του ελαιώνα: το κλάδεμα που έχει υποστεί, το μέγεθος της

τελευταίας παραγωγής, η χημική σύσταση του εδάφους, οι

βροχοπτώσεις, κ.ά.

Τρία είναι τα κυριότερα λιπαντικά στοιχεία για την ελιά: το Άζωτο, το Κάλιο

και ο Φώσφορος.

Πρέπει όμως να υπογραμμιστεί ότι το λιόδεντρο είναι αρκετά ευαίσθητο

και στην έλλειψη των ιχνοστοιχείων όπως το βόριο και το μαγγάνιο.

α) Το Άζωτο

Έχει υπολογιστεί ότι το ελαιόδεντρο ξοδεύει από 3 με 3,5 κιλά άζωτο για

κάθε 100 κιλά καρπό, κι η έλλειψη αζώτου προκαλεί κιτρίνισμα των

φύλλων και την πτώση τους.

β) Το Κάλιο

Η έλλειψη καλίου στο λιόδεντρο εμφανίζεται όταν το ποσοστό είναι κάτω

του 0,8% επί της ξηράς ουσίας στην ανάλυση των φύλλων. Η έλλειψη

αυτή προκαλεί ζώνες νέκρωσης στα φύλλα ενώ το χρώμα τους γίνεται

πιο ανοιχτό.

γ) Ο Φώσφορος .

Είναι ιδιαίτερα απαραίτητος όταν τα εδάφη έχουν έλλειψη από οργανικές

ουσίες.

37

Εχθροί και Ασθένειες της Ελιάς

ΕΧΘΡΟΙ

Οι κυριότεροι εχθροί της ελιάς κατά σειρά γεωργικού ενδιαφέροντος είναι:

Δάκος (Dacus oleae)

Είναι μια μικρή μύγα μήκους 5mm. Χαρακτηριστικό

γνώρισμα είναι μία σκοτεινή κηλίδα στην άκρη κάθε

πτέρυγας. (φωτ.).

Έχει 3-4 γενεές το έτος.

Διαχειμάζει κυρίως ως νύμφη σε πεσμένους καρπούς στο έδαφος ή σε

μικρό βάθος εντός του εδάφους και ως ενήλικο σε προφυλαγμένες

θέσεις. Η ωοτοκία αρχίζει όταν ο καρπός πλησιάζει στο τελικό του

μέγεθος (αρχές Ιουλίου). Κατά κανόνα εισάγει ένα αυγό ανά καρπό και

σε περιπτώσεις πυκνού πληθυσμού ή λίγων καρπών παρατηρούνται και

περισσότερες αποθέσεις αυγών ανά καρπό. Με την πτώση της

θερμοκρασίας, τέλη φθινοπώρου-αρχές χειμώνα, σταματάει η ωοτοκία.

Οι ζημιές που προκαλούνται στον καρπό οφείλονται κυρίως στη

προνύμφη που κατατρώει το μεσοκάρπιο και δευτερευόντως στο τέλειο

θηλυκό του οποίου τα άγονα νύγματα αποτελούν πύλες εισόδου του

μύκητα Camarosporium dalmaticum που προκαλεί την ξεροβούλα στις

άγουρες και τη σαπιοβούλα στις ώριμες ελιές. (φωτ.)

Πυρηνοτρύτης (Prays oleae)

Είναι μια μικρή τεφρόλευκη ή

ανοιχτοκάστανη πεταλούδα μήκους 6-6,5 mm και άνοιγμα

πτερύγων 13-15mm. Η προνύμφη είναι πρασινοκάστανη ή

πρασινότεφρη με τελικό μήκος 7-8,5 mm.

Έχει 3 γενεές το έτος, όπου κάθε γενεά προσβάλλει διαφορετικό όργανο

του φυτού.

38

Ρυγχίτης (Rhynchites cribripennis)

Μικρό κολεόπτερο μήκους 5-6 mm με χαρακτηριστικό ρύγχος.

Ολοκληρώνει μια γενεά σε 2 χρόνια. Διαχειμάζει ως ανεπτυγμένη

προνύμφη στο έδαφος τον πρώτο χειμώνα και ως τέλειο στο έδαφος το

δεύτερο χρόνο.

Καλόκορη (Calocoris trivialis)

Το τέλειο είναι σαν μικρή στενόμακρη βρομούσα 7-

8mm χρώματος τεφροπράσινου έως καστανού

(Φωτ.). Έχει μία γενεά το έτος. Διαχειμάζει ως αυγό σε

ρωγμές ή παλιές τομές κλαδέματος.

Βαμβακάδα ή Ψύλλα (Euphyllura olivina)

Το ακμαίο έχει μήκος 2-3mm, πράσινο χρώμα που

αργότερα γίνεται πιο σκούρο.

Άλλοι εχθροί της ελιάς με πολύ μικρό γεωργικό ενδιαφέρον

για την περιοχή της Καλαμάτας είναι τα κοκκοειδή (ψώρες)

τα οποία παρατηρούνται συνήθως σε εγκαταλελειμμένους ελαιώνες ή

μεμονωμένα δένδρα.

39

ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ

ΜΥΚΗΤΟΛΟΓΙΚΕ�