7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 147

H Eκκλησία στο Eικοσιένα-Mύθοι και ιδεολογήματα

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ

Ο Βασίλης Κρεμμυδάς είναι ομότιμος καθηγητής του

Πανεπιστημίου Αθηνών διευθυντής των laquo Αρχείων

Πρωθυπουργού raquo

Όταν ο Αρχιεπίσκοπος ο κ Χριστόδουλος προβάλλει τον εαυτό

του και την Εκκλησία ως υπερασπιστές των εθνικών ιδεωδών του

περιούσιου ελληνικού λαού όταν κλαίει για τις laquoΧαμένες

πατρίδεςraquo όταν τραγουδάει το γνωστό αλυτρωτικό άσμα δεν

επιδιώκει τόσο να συγκινήσει τον κόσμο της προσφυγιάς που

βρίσκεται ήδη στην τρίτη γενιά του όσο επιδιώκει να ταυτιστεί με

την εθνική μας Ιστορία με την περιπέτεια της κοινωνίας στονχρόνο Σε αυτές τις περιπτώσεις ο λόγος του Αρχιεπισκόπου δεν

είναι αμιγώς πολιτικός παρά προβάλλεται ως εθνικός λόγος με

σκοπό να ταυτιστεί η εθνική Ιστορία με την Εκκλησίαmiddot με σκοπό να

αναδείξει ως πρωταρχικό τον εθνικό ρόλο της

Για την ευόδωση του σκοπού ο σημερινός Αρχιεπίσκοπος

περισσότερο από οποιονδήποτε κοντινό ή μακρινό προκάτοχό του

χρησιμοποιεί τους ιστορικούς μύθους και τα ιδεολογήματακατασκευές της Εκκλησίας επίσης εμμέσως ή αμέσως κατά το

πολλαπλώς εθνικά κρίσιμο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα Με

ακόμη περισσότερη έμφαση ο Αρχιεπίσκοπος προβάλλει την

Εκκλησία - και τον εαυτό του - ως τον μόνο θεματοφύλακα του

έθνους - συχνά κάνει λόγο για το Γένος που είναι διαφορετικό -middot

ως φύλακα των παραδόσεων και της γνησιότητας του λαϊκού middot ως

τον μοναδικό ιστό του έθνους που δεν υπέστη αλλοιώσεις από το

πέρασμα του χρόνου

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 247

2

Χρησιμοποίησα αυτήν τη μακρά εισαγωγή για να πω ότι η Εκκλησία

στις πιο κρίσιμες στιγμές του έθνους για να χρησιμοποιήσω δικό

της όρο ήταν απούσαmiddot για την Επανάσταση του 1821 μάλιστα ήταν

ανοιχτά αντίθετη γιατί η ιδεολογία της ήταν αντεπαναστατικήΣτην Εγκύκλιο του Μαρτίου 1821 ο Πατριάρχης Γρηγόριος E

ισχυρίστηκε ότι οι επί γης εξουσίες οι βασιλείες είναι

θεόπεμπτες και όποιος οργανώνει ανταρσία εναντίον τους

διαπράττει μέγιστο αμάρτημα είναι σαν να κινείται εναντίον τού

Θεού και γι αυτό η Εκκλησία τον αφορίζει και τον καταδικάζει σε

αιώνια τιμωρία - και τον Σουλτάνο ο Θεός τον έστειλε και οι

Έλληνες που οργάνωναν την Επανάσταση διέπρατταν το ίδιο

αμάρτημα

Προσπάθησαν κατόπιν να ισχυριστούν ότι τον Πατριάρχη τον

εξανάγκασε η οθωμανική κυβέρνηση να εκδώσει την εν λόγω

Εγκύκλιοmiddot αλλά υπάρχει άλλη Εγκύκλιος του ίδιου Πατριάρχη του

1797 όταν ούτε η ιδέα για Επανάσταση δεν είχε εμφανιστεί με το

ίδιο ιδεολογικό περιεχόμενο Και προσπάθησαν να ισχυριστούν ότι

μπορεί το Πατριαρχείο να ήταν περιορισμένο ο κλήρος όμως έγινε

μπροστάρης Εν τούτοις τα εγχειρίδια Ιστορίας δεν γνωρίζουνάλλον επίσκοπο από τον Π Πατρών Γερμανό και οι ιστορικοί

γνωρίζουμε 3-4 ακόμη που έπαιξαν ρόλο (ενώ η Πελοπόννησος

διέθετε πάνω από 30)middot έπαιξαν όμως ρόλο όχι με την ιδιότητα του

ιερωμένου ή με αυτήν του εκπροσώπου της Εκκλησίας αλλά με

την ιδιότητα του εκπροσώπου της επαρχίας τους με την ιδιότητα

του ηγέτη ενός από τους ηγέτες της

Γι αυτό η σημερινή ηγεσία της Εκκλησίας δεν επιμένει νααναδείξει πρωτεύοντα ρόλο τής πριν από σχεδόν διακόσια χρόνια

προκατόχου τηςmiddot πολύ περισσότερο που ο μόνος με

πρωταγωνιστικό ρόλο ιερωμένος παραήταν επαναστάτηςmiddot έπρεπε

λοιπόν να εξαφανιστεί από την κατά την Εκκλησία εθνική Ιστορία

ο Παπαφλέσσας και να εφευρεθεί ρόλος που τη βόλευε

Προκειμένου να συνδεθεί η Εκκλησία με το Έθνος

κατασκευάστηκε ένας από τους πιο ανθεκτικούς ιστορικούς

μύθους ο επίσκοπος Π Πατρών Γερμανός ύψωσε το λάβαρο-

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 347

3

σημαία της Επανάστασης στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας κήρυξε

δηλαδή την ελευθερία του Έθνουςmiddot την κήρυξε η Εκκλησία

Ένα άγνωστο έως τώρα τεκμήριο μάς δείχνει καθαρά πως

κατασκευάστηκαν οι ιστορικοί μύθοι από την Εκκλησία κατά το

γενεσιουργό τους δεύτερο μισό του 19ου αιώνα τον Μάιο του

1889 ένας πρωτοσύγκελλος βεβαίωσε ότι ο Π Π Γερμανών

ευλόγησε τα όπλα ύψωσε τη σημαία και laquoανεκήρυξε την

ανεξαρτησίαν της πατρίδοςraquo Δεν χρειάζεται να απασχοληθούμε

εδώ με το περιεχόμενο του εγγράφου μολονότι πολύ ενδιαφέρονmiddot

χρειάζεται να δούμε κάτι άλλο ο εν λόγω πρωτοσύγκελλος είχε

γεννηθεί το 1797 ήταν δηλαδή το 1821 24 ετώνmiddot το 1889 όμωςήταν 92 ετών Έχουμε λοιπόν κάποιον ο οποίος σε ηλικία 92

ετών θυμόταν με απίστευτες λεπτομέρειες - και βεβαίωνε

επισήμως - γεγονότα που απείχαν 68 χρόνια Αυτό που πρέπει να

επισημάνω είναι ότι έχουμε να κάνουμε με ένα είδος laquoδιαπλοκήςraquo

της οικογένειας Ζαΐμη επί δεκαετίες κατόχου της σημαίας με την

Εκκλησία και με το γεγονός και ότι αυτά συμβαίνουν σε μια κρίσιμη

στιγμή όπου παραεξουσιαστικές οργανώσεις με laquoεθνικόraquo σκοπό

προβάλλουν τα laquoεθνικά δίκαιαraquo προπαγανδίζουν την ανάγκη γιαδιεκδίκησή τους και πιέζουν για πόλεμο με την Οθωμανική

Αυτοκρατορία

Πολύ περισσότερο όμως επιμένει η σημερινή ηγεσία της στον ρόλο

της Εκκλησίας κατά την Τουρκοκρατία με την κατασκευή άλλων

μύθων διάσωση της παιδείας των παραδόσεων και της γλώσσας

του Έθνους που γι αυτόν τον λόγο διατήρησε την ταυτότητά του

και μπόρεσε να επαναστατήσει και να αποκτήσει την ανεξαρτησίατου Και ενώ η ιστοριογραφία μάς έχει αποκαλύψει και τεκμηριώσει

τους κατασκευασμένους από την Εκκλησία και ασμένως

υιοθετημένους από την πολιτική εξουσία μύθους η σημερινή

ηγεσία της Εκκλησίας επιμένει σ αυτούς σε βαθμό που τοπικές

ηγεσίες της να επιμένουν και να επιδεικνύουν Κρυφά Σχολειά ας

πούμε σε τόπους όπου κατά την Τουρκοκρατία δεν κατοικούσαν

άνθρωποιmiddot

επιμένει να κηρύσσει τη διάσωση της παιδείας και των

παραδόσεων από τα μοναστήρια και τους ναούς την ώρα που και

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 447

4

μεγάλος αριθμός κανονικών σχολείων λειτουργούσε και κανένας

δεν εμπόδιζε τη λειτουργία τους - ο Οθωμανός κατακτητής δεν

είχε απαγορεύσει τη λειτουργία σχολείων τι χρειάζονταν τα

laquoκρυφάraquo με το laquoφεγγαράκι το λαμπρόraquo Αλλά και τη γλώσσα απόποιον εχθρό από ποιες απαγορεύσεις τη διέσωσαν Και ευτυχώς

που δεν χρειάστηκε να τη laquoδιασώσουνraquo γιατί αν συγκρίνουμε δύο

σύγχρονα κείμενα του τέλους της Τουρκοκρατίας μία Εγκύκλιο

της Εκκλησίας ας πούμε και μία επιστολή εμπόρου θα

διαπιστώσουμε ότι η Εκκλησία δεν είχε καμία σχέση με την από

τότε διαμορφούμενη νέα ελληνική γλώσσα

ΤΑ ΝΕΑ 22032005 Σελ N06

Κωδικός άρθρου A18195N062

ID 460772

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 21

ΟΡΙΣΜΕΝΟΙ ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

του Αλέκου Χατζηκώστα

Κάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει

φούντα για ξένον το σπαθί

Να σφάξωμεν του λύκους που τον ζυγόν βαστούν και

Χριστιανούς και Τούρκους σκληρά τους τυραννούν

(από τον ΘΟΥΡΙΟ του ΡΗΓΑ )

Αφορμή για το άρθρο αυτό έδωσε η προγραμματισμένη εκδήλωση

από το Δήμο Βέροιας και την Διεύθυνση πρωτοβάθμιας

εκπαίδευσης του νομού μας που είναι αφιερωμένη στη 25η

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 547

5

Μαρτίου και στην οποία εμφανής κατά τη γνώμη μου είναι η

προσπάθεια να τονιστεί το θρησκευτικό στοιχείο της επετείου

Είναι γνωστή η προσπάθεια όλα τα προηγούμενα χρόνια και μεδιάφορες μορφές μέσα από την σημαντική αυτή επέτειο να

καλλιεργηθούν μια σειρά προπαγανδιστικά ιδεολογήματα τα οποία

με σαφήνεια αλλοιώνουν το εθνικοαπελευθερωτικό-κοινωνικό της

χαρακτήρα καθώς και αποκρύπτουν τις κοινωνικές δυνάμεις που

πήραν μέρος στη Επανάσταση

Από την αρχή θα πρέπει να ξεκαθαριστεί πως όπως έχει

αποδειχθεί από την επιστημονική ιστορική έρευνα οι αγωνιστέςτου 21 δεν έχυσαν το αίμα τους για αφηρημένα ιδανικά και

ανησυχίες μεταφυσικού χαρακτήρα αλλά είχαν σαφείς και

συγκεκριμένους στόχους Απαλλαγή από το τούρκικο ζυγό αλλά

και την εξουσία των κοτζαμπάσηδων ανεξάρτητο κράτος χωρίς

ξένους δυνάστες κα

Δυστυχώς και με την προαναφερόμενη γιορτή όπως και συνολικά

με αυτό το ρεύμα ιστορικής σκέψης επιδιώκεται να υπερτονιστεί ο

ρόλος της εκκλησίας και της θρησκείας η οποία διέσωσε το έθνος

τα μαύρα χρόνια της τουρκοκρατίας στα πλαίσια του γνωστού

σλόγκαν πατρίς-θρησκεία ενώ τα πραγματικά ιστορικά

γεγονότα δεν είναι ακριβώς έτσι Ας δούμε ορισμένες πλευρές

της σχέσης θρησκείας-επανάστασης του 21 σε συνάρτηση με τους

καλλιεργούμενους μύθους επ αυτού

Κατ αρχήν να θυμίσουμε ότι η επιλογή της θρησκευτικής εορτής

του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου ως επίσημης επετείου τηςεπανάστασης έγινε από την πολιτεία το 1838 () για να

εξυπηρετήσει συγκεκριμένους πολιτικούς-ιδεολογικούς στόχους

καλλιεργώντας παράλληλα εθνικούς μύθους που διατηρούνται

και αναπαράγονται μέχρις σήμερα δυστυχώς και από τα σχολικά

βιβλία

Μύθος πρώτος Η Αγία Λαύρα Σύμφωνα με το

καλλιεργούμενο μύθο στις 2531821 στην Αγία Λαύρα από το

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 647

6

ΠΠ Γερμανό υψώθηκε το λάβαρο του αγώνα στο οποίο

ορκίστηκαν οι αγωνιστές Πρόκειται για συνειδητά καλλιεργούμενο

ψέμα

- Η επανάσταση στη Πελοπόννησο δεν ξεκίνησε την 25η Μαρτίου

αλλά μερικές μέρες νωρίτερα

- Μολονότι στην περιοχή των Καλαβρύτων (όπου και η εν λόγω

Μονή) είχαν σημειωθεί επαναστατικά γεγονότα και εκπρόσωποι

της Φιλικής Εταιρείας (πχ Παπαφλέσσας) είχαν επιχειρήσει να

ξεσηκώσουν τους πρόκριτους ουδέποτε έλαβε χώρα στην Αγία

Λαύρα η ορκωμοσία και κήρυξη της επανάστασης του 21

Ο ίδιος ο ΠΠ Γερμανός δεν αναφέρει τίποτε σχετικό στο

απομνημονεύματά του ούτε σώζεται άλλη σχετική μαρτυρία

Σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής στη Αγία Λαύρα είχαν

πράγματι συγκεντρωθεί εκείνες τις μέρες πρόκριτοι με τον ΠΠ

Γερμανό για να διαλυθούν όμως γρήγορα ως πεφοβισμένοι

χωρίς φυσικά να πάρουν απόφαση για τη κήρυξη της επανάστασης

Το ίδιο αποτέλεσμα είχε και η συνέλευση των προκρίτων ης

Πελοποννήσου στη Βοστίτσα (Αίγιο) όπου ο ΠΠ Γερμανός

απέκρουσε τις προτάσεις του απατεώνος και εξωλεστάτου

Παπαφλέσσα

Μύθος δεύτερος Το κρυφό σχολειό Ο μύθος αυτός

διαμορφώνεται σταδιακά μετά την Επανάσταση κυρίως μετά το

1850 με κύριο στόχο να παρουσιάσει την Εκκλησία ως ενεργητικόφορέα διατήρησης της εθνικής συνείδησης στα χρόνια της

Τουρκοκρατίας

Μάλιστα ο μύθος αυτός ντύνεται στα παιδικά μυαλά μέσα από τα

σχολικά εγχειρίδια με το γνωστό τραγουδάκι φεγγαράκι μου

λαμπρό καθώς και τον γνωστό (θαυμάσιο κατά τάλλα) ομώνυμο

πίνακα του Γύζη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 747

7

Για τη ιστορία θα πρέπει να σημειώσουμε πως ο μεν πίνακας του

Ν Γύζη φτιάχτηκε πολύ αργότερα (εκτέθηκε σε έκθεση στην

Αθήνα το 1900) ενώ η σύνδεση του τραγουδιού (που ήτανπαιδικό τραγουδάκι για νανούρισμα) με το λεγόμενο κρυφό σχολειό

γίνεται στα 1870 Ας δούμε όμως πιο ουσιαστικά το όλο ζήτημα

- Δεν υπάρχουν μαρτυρίες που να αναφέρουν πως υπήρχε

απαγόρευση της εκπαίδευσης κατά της διάρκεια της

τουρκοκρατίας ούτε και έχει σωθεί σχετική οθωμανική διάταξη-

νομολογία Αλλωστε δεν υπήρχε κανένας λόγος να απαγορεύσουν

την εκπαίδευση των χριστιανών

Αντίθετα την χρειαζόταν διότι είχαν ανάγκη ενόςαποτελεσματικού εκκλησιαστικού μηχανισμού για τη διοίκηση των

χριστιανών Η εκκλησία και το Πατριαρχείο της

Κωνσταντινούπολης ήταν ένας θεσμός το οποίο οι Οθωμανοί

διατήρησαν και επανασυγκρότησαν αμέσως μετά την άλωση της

Πόλης διότι τους ήταν απαραίτητος για το έλεγχο των χριστιανών

- Η ύπαρξη κρυφού σχολειού φαντάζει εντελώς παράλογη με

δεδομένο ότι λειτουργούσαν απρόσκοπτα ανώτερες σχολές όπως

η Μεγάλη Σχολή του Γένους οι σχολές της Πάτμου των

Ιωαννίνων του Αθω της Σμύρνης κα

Να υπογραμμιστεί ακόμη πως οι τόποι που παρουσιάζονται μέχρι

σήμερα ότι λειτουργούσαν κρυφά σχολειά βρίσκονται σε

περιοχές όπου είτε λειτουργούσαν ανώτερες σχολές (πχ

Δημητσάνα Ιωάννινα κα) είτε κατακτήθηκαν σχετικά αργά (πχ

Κρήτη 1669 Τήνο 1715 κα) και άρα η ύπαρξη κρυφού σχολειούτοποθετείται σε περίοδο όπου πολλαπλασιάζονται οι νόμιμα

λειτουργούσες ανώτερες σχολές (18ος αιώνας)

Τέλος θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι αντικειμενικά οι δάσκαλοι

στις αγροτικές περιοχές ήταν οι κληρικοί γιατί ήταν οι μόνοι

γραμματιζούμενοι ενώ αντίστοιχα όποιος μάθαινε γράμματα

συνήθως το έκανε για να γίνει κληρικός μια και η μόρφωση στο

αγροτικό χώρο δεν είχε καμία άλλη χρησιμότητα Όσο δε αφορά τη

φοίτηση τη νύχτα αυτή ήταν αντικειμενικό γεγονός (όταν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 847

8

συνέβαινε) γιατί και τα παιδιά εργαζόταν στις αγροτικές δουλειές

τα πρωινά

Τρίτος μύθος

Ο ρόλος του ανώτερου Κλήρου

Ανεξάρτητα απότο ρόλο που έπαιξε ο λαϊκός-κατώτερος Κλήρος ο οποίος στήριξε

και συμμετείχε εν πολλοίς στην Επανάσταση τα δεδομένα για την

ανώτερη ιεραρχία ήταν σε αντίθετη κατεύθυνση

Η κορυφή της εκκλησίας δεν ήθελε την επανάσταση γιατί έτσι θα

έχανε τα προνόμια που της δόθηκαν από την Οθωμανική

αυτοκρατορία και που μέχρι σήμερα διατηρούνται ορισμένα από

αυτά

Να θυμίσουμε κατ αρχή ότι το Πατριαρχείο αφόρισε τον

Υψηλάντη και το Σούτσο όταν ξεκίνησε η Επανάσταση στις

Ηγεμονίες Ακόμη ορισμένες μόνο δηλώσεις του Ιερατείου

αποδεικνύουν το πώς αντιμετώπισε την επανάσταση

Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε δηλώνει για το Ρήγα Φεραίο και την

κήρυξη της επανάστασης Το έργο του είναι πλήρες σαθρότητας

και προξενεί κοινή βλάβη Ενώ για την επανάσταση εδηλώσαμε

προς πάντας τους ομογενείς ευσεβείς να διατηρούμε το ραγιαλίκι

και να μην τολμήσετε κα οποιονδήποτε τρόπο να δεχθείτε ποτέ

τους εχθρούς κατά της κραταιάς βασιλείας

Ο ΠΠ Γερμανός που τελικά βλόγησε τα όπλα με τη πιστόλα στο

κρόταφο αποκαλεί τον Παπαφλέσσα εξωλέστατο (δηλαδή ρεμάλι)και απατεώνα Ενώ λίγο πριν ξεσπάσει η επανάσταση δηλώνει (το

γράφει στα απομνημονεύματά του)

Συσκεφθέντες λοιπόν μετ επιστασίας και ιδόντες ότι το

πλείστον μέρος της Ελλάδος δεν έχει ιδέα περί τοιούτου

πράγματος (για τη επανάσταση)εξετάσαντες δε και την

εσωτερικήν κατάστασιν του Έθνους ενέκριναν άπαντες το καιρόν

ουχ αρμόδιον ώστε να μείνει η Διοίκησις ήσυχος και εκτός

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 947

9

υπονοιών Θα μπορούσαν να αναφερθούν και άλλα στοιχεία για το

ρόλο του ανώτερου κλήρου

Θα υπογραμμιστεί όμως και μία ακόμη πλευρά Κατά τη διάρκειατης τουρκοκρατίας πολλές εξεγέρσεις τέμνουν τις υπάρχουσες

θρησκευτικές κοινότητες και δεν φέρνουν μονοδιάστατα ως

αντίπαλους από την μια τους χριστιανούς και από την άλλη τους

μουσουλμάνους αλλά τάξεις κοινωνικές άνισες (αγρότες-

κοτζαμπάσηδες)

Ορισμένα παραδείγματα Να θυμίσουμε τα περίφημα καπάκια

(συμφωνίες οπλαρχηγών με τους τούρκους με ανταλλάγματα) Τοκίνημα του αρματολού Βλαχάβα το 1808 λαμβάνει χώρα σε

συνεργασία των μουσουλμάνων τσιφλικάδων της Θεσσαλίας και

στρέφεται κατά του Αλή Πασά

Και ακόμη οι χριστιανοί Σουλιώτες συμμαχούν συχνά με τους

μουσουλμάνους Τσάμηδες ενάντια στη Αλή Πασά σε μία

προσπάθεια διαφύλαξης της τοπικής τους εξουσίας

Η Επανάσταση του 21 αν σωστά διδαχτεί μπορεί να αποτελέσει

ανεξάντλητη πηγή διδαγμάτων και για τους αγώνες του σήμερα

Δυστυχώς όμως κάποιοι χρόνια τώρα προσπαθούν για ευνόητους

λόγους το εξεγερτικό μήνυμα του 21 να το μετατρέψουν σε

επέτειο σε ακίνδυνο εικόνισμα Χρέος των δασκάλων των

διανοητών της εποχής μας να το μεταδώσουν στις σωστές του

διαστάσεις

Tο κρυφό σχολειό και η κρυφή του αλήθεια

του Γιάννη Χάρη

Για τον Παλαιών Πατρών Γερμανό που τον γιορτάζουμε στη

Λαύρα τη μέρα που εκείνος ήταν στην Πάτρα και για το κρυφό

σχολειό που ήταν όμως φανερό λέγαμε στην προηγούμενη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1047

10

επιφυλλίδα Kαι τ αφήσαμε στη μέση Πέρασε στο μεταξύ η 25η

Mαρτίου κατά τα γνωστά με παρελάσεις και κάθε λογής

θεατρικά Όπου το laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό φέγγε μου να

περπατώraquo το απάγγειλε ολόκληρο μέσα στην εκκλησία ο ξέρετεποιος

Ο γνωστός πίνακας του N Γύζη όπου laquoμορφοποιείταιraquo ο μύθος

του κρυφού σχολειού

Έγραφα ότι η νεότερη ιστοριογραφία αποδεικνύει πως το περίφημο

κρυφό σχολειό δεν υπήρξε και ούτε είχε λόγο να υπάρξει καθώς

η εκπαίδευση τα χρόνια της τουρκοκρατίας λειτουργούσεαπρόσκοπτα Αυτά μας έλεγαν άλλωστε και παλαιότεροι όπως

είδαμε με σχετικά παραθέματα ο Γιάννης Βλαχογιάννης αλλά και

ο Μανουήλ Γεδεών μέγας χαρτοφύλακας και χρονογράφος του

Οικουμενικού Πατριαρχείου

Συνεχίζω με άλλο ένα παράθεμα του Γεδεών αντλημένο και αυτό

από την ειδική μελέτη του Aλκη Αγγέλου Το Κρυφό Σχολειό

χρονικό ενός μύθου (Εστία 1997) laquoη τουρκική κυβέρνησιςανεχομένη την χριστιανικήν θρησκείαν εγίνωσκεν ότι εις τους

ναούς αναγινώσκουσι και ψάλλουσιν οι παπάδες και οι ψάλται και

ότι τα αναγινωσκόμενα και ψαλλόμενα έπρεπε να διδαχθώσιν

εγκαίρως και συνεπώς ουδέποτε εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

εμπόδισε την εν νάρθηξι και κελλίοις διδασκαλίανraquo Αυτά γράφει

το 1939 ο laquoτου ανατολικού κλίματοςraquo λόγιος

Αλλά ήδη το 1820 μέσα δηλαδή στην Ιστορία της εποχής ο

επιφανής κληρικός και δάσκαλος του Γένους Νεόφυτος Βάμβαςπου μεγαλουργεί στο περιλάλητο -και ελεύθερο φυσικά- Γυμνάσιο

της Χίου λέει laquoΕίτε από αδιαφορία είτε ως αρχή η Υψηλή Πύλη

δεν αντιτάχθηκε καθόλου στην πνευματική αναγέννηση της

Ελλάδαςraquo

Και το 1873 στα Ιστορικά περί της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ο

Δημητσανίτης Μιχαήλ Οικονόμου γραμματικός του Κολοκοτρώνη

και έτσι βασικός ιστορικός του Αγώνα γράφει ότι κατά την

τουρκοκρατία laquoη λατρεία των χριστιανών εξησκείτο ελευθέρως

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1147

11

και δημοσία και επροστατεύετο μάλιστα και από τους Τούρκους

[] επροστατεύετο δε και ελευθέρως ενηργείτο και η

εκπαίδευσιςraquo Το ειδικό βάρος αυτής της μαρτυρίας είναι ότι ο

Οικονόμου σπούδασε αρχικά στη σχολή της πατρίδας του Και ησχολή της πατρίδας του ήταν η Μονή Φιλοσόφου Και στη Μονή

Φιλοσόφου λειτουργούσε κατά τον θρύλο ένα από τα

περιφημότερα -και βασικά για τη δημιουργία και την καλλιέργεια

του μύθου- κρυφά σχολειά Πώς δεν μνημονεύει λοιπόν ο

Δημητσανίτης τη μετέπειτα laquoτουριστική ατραξιόνraquo της ιδιαίτερης

πατρίδας του

Έτσι κι αλλιώς ούτε η ιστορία αλλά ούτε και η κοινή λογική μπορείνα συνδέσει την απαγόρευση αυτών που θα λέγαμε σήμερα

laquoδημοτικά σχολείαraquo -που ήταν περίπου αυτοσχέδια και

υποτυπώδη όπως σ ολόκληρη την Ευρώπη την εποχή εκείνη- με

την απρόσκοπτη λειτουργία ανώτερων εκπαιδευτηρίων και

πατριαρχικών ακαδημιών από το Γυμνάσιο της Χίου που

αναφέραμε πιο πάνω ώς τη Μεγάλη του Γένους Σχολή Και πώς

να απαγορευόταν η κατώτερη εκπαίδευση λόγου χάρη στα ορεινά

χωριά όπου στα περισσότερα σπάνια είδαν Τούρκο πάνω από μίαφορά το χρόνο όταν περνούσε να εισπράξει το φόρο (αν δεν ήταν

και πάλι ο κοτζαμπάσης) Ή και σε νησιά ολόκληρα στις

Κυκλάδες όπου στα περισσότερα δεν έχουμε μόνιμη εγκατάσταση

Τούρκων Και πιο χαρακτηριστικά στην Τήνο που μόλις τον 18ο

αιώνα πέφτει στα χέρια των Τούρκων χωρίς και πάλι ν αλλάξει

τίποτα στη ζωή των κατοίκων της laquoμε την καθολική απουσία

Τούρκων από το νησίraquo (Αγγέλου σ 60) Κι όμως στην Τήνο

θρυλείται λειτουργία κρυφού σχολειού και από εκεί μας έρχεται

έμμεσα εννοείται ο γνωστός πίνακας του -Τηνιακού- Νικολάου

Γύζη ζωγραφισμένος το 1886 στη Γερμανία

Μύθος λοιπόν το κρυφό σχολειό και μάλιστα όψιμος που

γεννιέται στα μέσα πια του 19ου αιώνα αφού από ολόκληρη την

περίοδο της τουρκοκρατίας δεν υπάρχει καμία απολύτως

μαρτυρία Τη συναρπαστική από μια άποψη σύστασή του την

ανιχνεύει βήμα προς βήμα ο Aλκης Αγγέλου Στη μελέτη πουανέφερα πιο πάνω παρακολουθούμε μια διαδρομή η οποία ξεκινά

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1247

12

στα χρόνια του Αγώνα από τη συνάντηση της εθνικής

σκοπιμότητας -όταν προσπαθούμε να τραβήξουμε το σπλαχνικό

βλέμμα των ξένων δυνάμεων- με τη λαογραφία όπου το ευρύτατα

διαδομένο παιδικό τραγουδάκι-νανούρισμα laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo θεωρήθηκε ότι περιγράφει τα παιδιά που έτρεχαν

νύχτα στα όρη και στα βουνά μες στους λύκους να πάνε κρυφά

απ τους Τούρκους στο γειτονικό μοναστήρι να μάθουν γράμματα

Κι όμως στους βασικούς συλλογείς του τραγουδιού (Φωριέλ 1824

Σάντερς 1844 Πάσσοβ 1860 κά) δεν γίνεται ο παραμικρός

συσχετισμός με κρυφό σχολειό Ειδικότερα για την πορεία του

παιδικού τραγουδιού και τη σύνδεσή του με το μύθο μάς

κατατοπίζει η μελέτη του Αλέξη Πολίτη laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo που δημοσιεύτηκε στην Αυγή το 1994 και έπειτα το

2000 στο βιβλίο του με τον χαρακτηριστικό τίτλο Το μυθολογικό

κενό (εκδ Πόλις) ένα βιβλίο γενικότερα ενδιαφέρον καθώς

προσεγγίζει βασικούς μύθους της νεότερης ιστορίας

Κορύφωση της διαδρομής του μύθου και αποκρυστάλλωσή του

αποτελεί ο σχετικός πίνακας του Νικολάου Γύζη το 1886 και το

ποίημα που εμπνέεται από αυτόν το 1899 ο Ιωάννης Πολέμης

(laquoΑπ έξω μαυροφόρα απελπισιάraquo) H οπτικοποίηση πια του

laquoκρυφού σχολειούraquo μαζί με τη συστηματική διδασκαλία του

ποιήματος από τα σχολικά βιβλία εγκαθιστούν οριστικά στη

νεοελληνική ιστορική συνείδηση έναν μύθο οπωσδήποτε

γοητευτικό τέκνο της μεγαλύτερης έξαρσης του ρομαντικού

φιλελληνισμού και γενικότερα του ρομαντισμού του 19ου αιώνα

Που τον συντηρεί και τον υπερασπίζεται με νύχια και με δόντια

και με λογοκριτικές παρεμβάσεις προπάντων η Εκκλησία αφού σ αυτόν ειδικά το μύθο επιχειρείται να εμφανιστεί σαν αυτονόητος ο

εθνοσωτήριος ρόλος της κατά την τουρκοκρατία και τον Αγώνα

Ώστε τουριστική ατραξιόν είπα παραπάνω το κρυφό σχολειό Ο

Παναγιώτης Στάθης σε υπό έκδοση μελέτη του όπου εξετάζει

την πολυπλοκότητα του μύθου και τη σύνθετη διαδρομή του (laquoΤο

κρυφό σχολειό διαδρομές του μύθου διαδρομές της ιστορίαςraquo)

παρακολουθεί συστηματικά την εξάπλωση των κρυφών σχολειών -

όχι βεβαίως στην εποχή τους αλλά στην εποχή μας laquoΜέχρι και τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1347

13

δεκαετία του 1960 τα κρυφά σχολειά ανά την Ελλάδα που έχω

συναντήσει δεν ξεπερνούν τα 10 Πρόκειται για τα κρυφά σχολειά

στις μονές Φιλοσόφου Δημητσάνας [] Ντίλιου Ιωαννίνων Αγίας

Τριάδας Τήνου Αγίου Γεωργίου Φενεού Κορινθίας και ίσως ακόμαστις μονές Φανερωμένης Ιεράπετρας Αγίων Τεσσαράκοντα

Μαρτύρων Λακωνίας Άνω Δίβρης Ηλείας καθώς και ένα

τοπωνύμιο στην Ίο Από αυτά δε μόνο τα τρία πρώτα

εμφανίζονται προπολεμικά Από τη δεκαετία του 1970 όμως τα

ανακαλυπτόμενα κρυφά σχολειά αυξάνονται κατακόρυφαraquo Και

φτάνουν αισίως τα 102

Από αυτά τα περισσότερα laquoαναφέρονται σε ιστοσελίδες που έχουνστόχο άμεσα ή έμμεσα την τουριστική αγορά σελίδες προβολής

νομών δήμων ή παλαιών κοινοτήτων σελίδες τουριστικών

επιχειρήσεων σελίδες προβολής μοναστηριώνraquo Όπου κελί

ανήλιαγο δωμάτιο ή κρύπτη εκεί κι ένα κρυφό σχολειό Ακόμα κι

αν σε ορισμένα μετά βίας χωράει ένας άνθρωπος μόνος του

Ακόμα κι αν βρίσκονται μακριά από οικισμούς όπου χρειαζόταν

ταξίδι ολόκληρο για να φτάσει και μάλιστα κρυφά μικρό παιδί

Ακόμα κι αν πολλά εντοπίζονται σε μέρη όπου λειτουργούσεφανερά κοτζάμ ιερατική ή ανώτερη σχολή Ακόμα κι αν ορισμένα

από αυτά τοποθετούνται τώρα μέσα σε οθωμανικά κάστρα όπως

στα κάστρα της Κορώνης και του Άργους

laquoO μύθος ριζώνει γερά μέσα μαςraquo γράφει ο Αλέξης Πολίτης (σ

70) laquoκαθώς εδράζεται σε μια συμβολική ανάγνωση της ζωής σε

μια ποιητική αναλογική πρόσληψη της πραγματικότηταςraquo

Αλλά σκέφτομαι εγώ καμιά φορά η ποίηση μας μάρανε Ιστορική

αλήθεια και ιστορία του έθνους Μπα μπίζνες

ΤΑ ΝΕΑ 03042004

Eθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογία

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1447

14

Του Γιάννη Χάρη

25η Mαρτίου ante portas έτοιμοι για παρελάσεις και γιορτές γιαπανηγυρικούς και αναμάσημα των πλέον δημοφιλών μύθων

Παλαιών Πατρών Αγία Λαύρα λάβαρο και 25 Μαρτίου δεν

συνδέονται στην Ιστορία ούτε καν στα απομνημονεύματα του ίδιου

Μία μόλις εβδομάδα από τις εκλογές οπότε και γράφεται η

επιφυλλίδα αυτή πρέπει ν αφήσουμε στην μπάντα σκέψεις και

αισθήματα από τα αποτελέσματα των εκλογών για να προλάβουμε

μια φορά και την επικαιρότητα Βέβαια τι ξεχωριστό μπορεί να

έχει μια επικαιρότητα που αποτελείται από την τελετουργικήανακύκλωση του ίδιου υλικού που παραγεμίζει μιαν εθνική

επέτειο Θα παρακολουθήσουμε κι εφέτος το γνωστό γιορταστικό

πακέτο όπου το εθνικό διολισθαίνει συχνά προς το εθνικιστικό

και το πατριωτικό φρόνημα εκφράζεται σχεδόν αποκλειστικά με το

μιλιταριστικό πνεύμα Έτσι θα δούμε και τα παιδιά μας να

παρελαύνουν σαν στρατιωτάκια μαζί με τα τανκς και τις λοιπές

δυνάμεις ξηράς θαλάσσης και αέρος Αφού προηγουμένως με αέρακυρίως τα ταΐσαμε τα παιδιά στη νενομισμένη σχολική γιορτή με

όλους δηλαδή τους μύθους που καλλιεργούνται επίμονα και

συστηματικά από τους έχοντες εντέλει ίδιον συμφέρον κατά

κανόνα μη εθνικό -αν όντως το εννοούμε αυτό που μόνο να

παπαγαλίζουμε ξέρουμε πως εθνικό είναι το αληθινό

Ίδιος λοιπόν και απαράλλαχτος ο τρόπος αντιμετώπισης των

επετείων με καρύκευμα απλώς τα τελευταία χρόνια το ποιος θα

σηκώσει τη σημαία στη σχολική παρέλαση Έλληνας από DNA ήμήπως Αλβανός Αυτό όμως μόνο ΠΡΟΠΟ θα μπορούσε να το

παίξει η επιφυλλίδα αυτή αφού γράφεται δυο βδομάδες πριν από

τη Μεγάλη Παρέλαση κι ακόμα δεν ξεκίνησε ο σχετικός εθνικός

αγώνας Που τη φορά αυτή θα έχει ίσως άλλη αίγλη με την

επικράτηση της παράταξης όπου κύλησε ο Παπαθεμελής και

βρήκε τον Ψωμιάδη Και με πιο γενναιόδωρες και ευφρόσυνες τις

ευλογίες του προκαθημένου της Εκκλησίας -και του έθνους

ολόκληρου όπως νομίζει και πάντως διεκδικεί Ο οποίος την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1547

15

ώρα ακριβώς που γράφεται η επιφυλλίδα αυτή παίζει σε όλα τα

κανάλια κύρια είδηση ο Ανερυθρίαστος Αθηνών και Πάσης

Ελλάδος με το κρυφό λογοπαίγνιο πως η παντοδύναμη Δεξιά του

Κυρίου δείχνει τι θέλει ο Θεός και τι θέλει ο λαόςΣύμπτωση μια φορά Να ξεμυτίσει κατά κάποιον τρόπο από μόνος

του ο Εν Λόγω σε μια επιφυλλίδα όπου θα είχε έτσι κι αλλιώς την

τιμητική του Γιατί ξεκίνησα να μιλάω για μύθους Όπου τον

πρώτο ρόλο τον παίζει η Εκκλησία Έλεγα για τον αέρα με τον

οποίο ταΐζονται τα παιδιά μας τον αέρα με τον οποίο

ανατραφήκαμε κι εμείς οι ίδιοι άλλοτε για λόγους προφανείς

άλλοτε πιο κρυμμένους

Και τέτοιος είναι για να ξεκινήσουμε ανάποδα από τους πιο

κρυμμένους μύθους η 25η Μαρτίου ημέρα κήρυξης ή έναρξης ή

ποιος ξέρει τι του Αγώνα για την Ανεξαρτησία ημέρα πάντως

εδώ όλοι είναι σίγουροι κατά την οποία ο Παλαιών Πατρών

Γερμανός ύψωσε το λάβαρο στην Αγία Λαύρα κτλ Αλλά η Ιστορία

επιμένει ότι στις 25 ή και στις 21 Μαρτίου όταν αρχίζουν οι

πολεμικές επιχειρήσεις και πέφτει η Καλαμάτα ούτε ο Παλαιών

Πατρών ούτε κανένας άλλος βρίσκεται στη Λαύρα καμιάδοξολογία δεν γίνεται κανένα λάβαρο δεν υψώνεται εκεί και όλα

τα άλλα γλαφυρά που μας κληροδότησε απλώς ο Πουκεβίλ στην

Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως το 1824 Τα του λαβάρου

μάλιστα δεν τα αναφέρει ούτε ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών στα

απομνημονεύματά του Ξέρει όμως κι εδώ καλύτερα αλίμονο

αυτός που κατέχει τη βούληση του ίδιου του Θεού και έτσι το

κουβάλησε λίγα χρόνια πριν από τη Λαύρα για να το υψώσει τώρα

αυτός Ανερυθρίαστος όπως είπαμε -η Ιστορία που

επαναλαμβάνεται σαν φάρσα- στο συλλαλητήριο για τις

ταυτότητες

Όσο για την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης 24 Φεβρουαρίου

ήταν που κυκλοφόρησε ο Υψηλάντης την περίφημη προκήρυξή του

Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος Ο Υψηλάντης που τον

αφόρισε ο Πατριάρχης αυτόν και τους Φιλικούς και τους

αγωνιστές και το έργον απονοίας τους (απόνοια αποκοτιάπαράφρων ενέργεια εξαχρείωση κτλ) για λόγους ισορροπίας

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1647

16

απέναντι στον σουλτάνο Για λόγους πάλι ισορροπίας θα ταν που

η επίσημη Εκκλησία πιο συγκεκριμένα ο ανώτερος κλήρος και στη

διάρκεια της Τουρκοκρατίας και φυσικά του Αγώνα στάθηκε από

αμέτοχος έως εχθρικός σε κάθε κίνηση για την κατάκτηση τηςΑνεξαρτησίας μαζί βεβαίως με την πλειονότητα των προυχόντων

Από τις λίγες φωτεινές εξαιρέσεις ο Σαλώνων Ησαΐας που

μοίρασε τα υπάρχοντά του ευλόγησε τον Αγώνα πολέμησε και

θυσιάστηκε γι αυτόν

Όμως η έναρξη του Αγώνα ταυτίστηκε με τη γιορτή του

Ευαγγελισμού με διάταγμα του Όθωνα το 1838 και η Εκκλησία

βρέθηκε να διεκδικεί άλλη μια φορά τη σωτηρία του έθνουςΒασικός μύθος που κλήθηκε ή στήθηκε για να τεκμηριώσει τον

εθνοσωτήριο ρόλο του κλήρου κατά την Τουρκοκρατία είναι το

κρυφό σχολειό H επιστήμη μίλησε κι εδώ όμως ποτέ η επιστήμη

δεν μπορεί να συναγωνιστεί την ψυχική ανάγκη που γεννά

καλλιεργεί και διαδίδει τους πάσης φύσεως μύθους

Από την επιστήμη λοιπόν στα δύο μεγαλύτερα συλλογικά έργα της

νεότερης ιστοριογραφίας την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της

Εκδοτικής Αθηνών και τώρα την Ιστορία του Νέου Ελληνισμούπου κυκλοφορεί μαζί με την εφημερίδα αυτή αμφισβητείται η

αυθεντικότητα του κρυφού σχολειού Ειδικότερα από επιμέρους

επιστήμονες και μελετητές παλαιότερους και νεότερους από τον

Δημ Γρ Καμπούρογλου τον Γιάννη Βλαχογιάννη και τον Γιάνη

Κορδάτο από τον K Θ Δημαρά τον Λίνο Πολίτη τον Άλκη

Αγγέλου (με ειδική μονογραφία) και τον Φίλιππο Ηλιού από τον

Αλέξη Πολίτη τον Παναγιώτη Στάθη κά τονίζεται η παντελής

έλλειψη μαρτυριών σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας

Ανάμεσα σ όσες διατριβές έτυχε να διαβάσω γραμμένες από

παιδαγωγικούς άντρες ή γυναίκες δεν είδα καμιάν ιστορική

μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού σχολειού όμως

ούτ εγώ μέσα στον αμέτρητο σωρό ανέκδοτου υλικού για της

σκλαβιάς τα σκολειά που έχω συναγμένο δεν απάντησα τίποτα

που να κάνει λόγο για το σκολειό γράφει ο Βλαχογιάννης Και

ποτέ ο Τούρκος ο αγράμματος δεν μπόδισε το Χριστιανόγράμματα να μαθαίνει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1747

17

Γιατί όχι μόνο δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη κρυφών

σχολειών αλλά ίσα ίσα όλα δείχνουν πως ήταν ελεύθερη η

εκπαίδευση Και δεν μιλούν μονάχα νεοτεριστές αλλά και

γνωστοί πρόμαχοι της ορθοδοξίας όπως ο μέγας χαρτοφύλακαςκαι χρονογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μανουήλ

Γεδεών

Μέχρι σήμερον ουδαμού ανέγνω εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

[] βεζίρην ή αγιάνην ή σουλτάνον εμποδίσαντα σχολείου

σύστασιν ή οικοδομήν γράφει το 1939 ο Μανουήλ Γεδεών

(Ιστορία των του Χριστού πενήτων ) Και με μια δόση ίσως

υπερβολής για να δείξει την έκταση της κατώτερης εκπαίδευσης

Εάν παραδεχθώμεν δεκαπεντακισχιλίους τουλάχιστον ναούς εν τη ενορία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ως είχε προ

του 1821 τόσα στοιχειώδη σχολεία θ αποδεχθώμεν υπάρχοντα

αμέσως μετά την άλωσιν είτε εις τους των ναών νάρθηκας είτε

είς τι κελλίον μικρού ή μεγάλου μοναστηρίου είτε εις τον οικισμόν

όπου διέμενεν ο παπάς χωρίου

Αυτά τώρα τα λεγόμενα γραμματοδιδασκαλεία που ξεκινούν απότο Βυζάντιο ευνοούν τη σκόπιμη εν πολλοίς σύγχυση με τα κρυφά

σχολειά σύγχυση πάντως που μόνο στα μέσα πια του 19ου αιώνα

αρχίζει να καλλιεργείται

Έχει όμως ενδιαφέρον ειδικά αυτός ο μύθος όπως σταδιοδρόμησε

και ανθεί ώς τις μέρες μας και αξίζει να συνεχίσουμε την

επιφυλλίδα αυτή που είναι αυτονόητα αφιερωμένη στον Φίλιππο

Ηλιού αυτός άλλωστε με βοήθησε όταν ξανάγραφα για το ίδιοθέμα παρεμπιπτόντως στα Μικρά Γλωσσικά ενώ τώρα μας

βοηθάει όλους η σκέψη του μόνο

Eθνοσωτήρια ψεύδη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1847

18

Του Γιάννη Χάρη

laquoΠάντως η Eκκλησία διέσωσε την εθνική συνείδηση

επί 400 χρόνια και ηγήθηκε στον αγώνα για την

ανεξαρτησίαraquo κτλ κάπως έτσι τα είπε ο θεολόγος

καθηγητής και ο συνομιλητής του συμφώνησε για να

προχωρήσει όμως στην κριτική του απέναντι στα όσα

συμβαίνουν σήμερα στην Eκκλησία

O θεολόγος καθηγητής ήταν ο Χρ Γιανναράςπολέμιος ωστόσο και αυτός του Χριστόδουλου και ο

συνομιλητής του ο οποίος δέχτηκε την παρατήρηση

ήταν ο τέως πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος

Κωνσταντόπουλος από τους ελάχιστους πάντως πολιτικούς με

ξεκάθαρη συνολικά στάση απέναντι στο εκκλησιαστικό Από τη

σκηνή αυτή σε τηλεοπτική συζήτηση έμεινα με την αίσθηση ή με

το φόβο πως δεν ήταν απλώς laquoδιπλωματικήraquo η συγκατάνευση

έτσι όπως εκφράστηκε από τον τέως πρόεδρο του Συνασπισμού

Σύμπτωση ευτυχής τις ίδιες περίπου μέρες και με αφορμή την

επέτειο της 25ης Μαρτίου στην ίδια εδώ εφημερίδα υπήρξαν δύο

εμπεριστατωμένα άρθρα του καθηγητή Βασίλη Κρεμμυδά (laquoH

Εκκλησία στο Εικοσιέναraquo 223) και του εκπαιδευτικού Χρήστου

Κάτσικα (laquoΑπό το Κρυφό Σχολειό στην Αγία Λαύραraquo 243) Ας

μου επιτραπεί να προσθέσω και δύο δικά μου κατά την περσινή

επέτειο (laquoΕθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογίαraquo 20304middotlaquoΤο Κρυφό Σχολειό και η κρυφή του αλήθειαraquo 3404) και ενώ

πιο παλιά είχα ασχοληθεί ειδικά με τη laquoσωτηρία της γλώσσαςraquo

από την Εκκλησία (laquoΟι αναθυμιάσεις των ημερών και το

οστεοφυλάκιο της γλώσσαςraquo 172000)

Το άρθρο του κ Κρεμμυδά αναφέρεται γενικά στον συμβιβαστικό

ρόλο της Εκκλησίας στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας που

φτάνει στον laquoαφορισμόraquo των Φιλικών και των αγωνιστών από τον

πατριάρχη Γρηγόριο τον E Επίσης εξετάζονται οι δύο βασικοί

laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό

φέγγε μου να περπατώ

να πηγαίνω στο σχολειό

να μαθαίνω raquo ψέματα

του παπά τα ψέματα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 347

3

σημαία της Επανάστασης στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας κήρυξε

δηλαδή την ελευθερία του Έθνουςmiddot την κήρυξε η Εκκλησία

Ένα άγνωστο έως τώρα τεκμήριο μάς δείχνει καθαρά πως

κατασκευάστηκαν οι ιστορικοί μύθοι από την Εκκλησία κατά το

γενεσιουργό τους δεύτερο μισό του 19ου αιώνα τον Μάιο του

1889 ένας πρωτοσύγκελλος βεβαίωσε ότι ο Π Π Γερμανών

ευλόγησε τα όπλα ύψωσε τη σημαία και laquoανεκήρυξε την

ανεξαρτησίαν της πατρίδοςraquo Δεν χρειάζεται να απασχοληθούμε

εδώ με το περιεχόμενο του εγγράφου μολονότι πολύ ενδιαφέρονmiddot

χρειάζεται να δούμε κάτι άλλο ο εν λόγω πρωτοσύγκελλος είχε

γεννηθεί το 1797 ήταν δηλαδή το 1821 24 ετώνmiddot το 1889 όμωςήταν 92 ετών Έχουμε λοιπόν κάποιον ο οποίος σε ηλικία 92

ετών θυμόταν με απίστευτες λεπτομέρειες - και βεβαίωνε

επισήμως - γεγονότα που απείχαν 68 χρόνια Αυτό που πρέπει να

επισημάνω είναι ότι έχουμε να κάνουμε με ένα είδος laquoδιαπλοκήςraquo

της οικογένειας Ζαΐμη επί δεκαετίες κατόχου της σημαίας με την

Εκκλησία και με το γεγονός και ότι αυτά συμβαίνουν σε μια κρίσιμη

στιγμή όπου παραεξουσιαστικές οργανώσεις με laquoεθνικόraquo σκοπό

προβάλλουν τα laquoεθνικά δίκαιαraquo προπαγανδίζουν την ανάγκη γιαδιεκδίκησή τους και πιέζουν για πόλεμο με την Οθωμανική

Αυτοκρατορία

Πολύ περισσότερο όμως επιμένει η σημερινή ηγεσία της στον ρόλο

της Εκκλησίας κατά την Τουρκοκρατία με την κατασκευή άλλων

μύθων διάσωση της παιδείας των παραδόσεων και της γλώσσας

του Έθνους που γι αυτόν τον λόγο διατήρησε την ταυτότητά του

και μπόρεσε να επαναστατήσει και να αποκτήσει την ανεξαρτησίατου Και ενώ η ιστοριογραφία μάς έχει αποκαλύψει και τεκμηριώσει

τους κατασκευασμένους από την Εκκλησία και ασμένως

υιοθετημένους από την πολιτική εξουσία μύθους η σημερινή

ηγεσία της Εκκλησίας επιμένει σ αυτούς σε βαθμό που τοπικές

ηγεσίες της να επιμένουν και να επιδεικνύουν Κρυφά Σχολειά ας

πούμε σε τόπους όπου κατά την Τουρκοκρατία δεν κατοικούσαν

άνθρωποιmiddot

επιμένει να κηρύσσει τη διάσωση της παιδείας και των

παραδόσεων από τα μοναστήρια και τους ναούς την ώρα που και

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 447

4

μεγάλος αριθμός κανονικών σχολείων λειτουργούσε και κανένας

δεν εμπόδιζε τη λειτουργία τους - ο Οθωμανός κατακτητής δεν

είχε απαγορεύσει τη λειτουργία σχολείων τι χρειάζονταν τα

laquoκρυφάraquo με το laquoφεγγαράκι το λαμπρόraquo Αλλά και τη γλώσσα απόποιον εχθρό από ποιες απαγορεύσεις τη διέσωσαν Και ευτυχώς

που δεν χρειάστηκε να τη laquoδιασώσουνraquo γιατί αν συγκρίνουμε δύο

σύγχρονα κείμενα του τέλους της Τουρκοκρατίας μία Εγκύκλιο

της Εκκλησίας ας πούμε και μία επιστολή εμπόρου θα

διαπιστώσουμε ότι η Εκκλησία δεν είχε καμία σχέση με την από

τότε διαμορφούμενη νέα ελληνική γλώσσα

ΤΑ ΝΕΑ 22032005 Σελ N06

Κωδικός άρθρου A18195N062

ID 460772

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 21

ΟΡΙΣΜΕΝΟΙ ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

του Αλέκου Χατζηκώστα

Κάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει

φούντα για ξένον το σπαθί

Να σφάξωμεν του λύκους που τον ζυγόν βαστούν και

Χριστιανούς και Τούρκους σκληρά τους τυραννούν

(από τον ΘΟΥΡΙΟ του ΡΗΓΑ )

Αφορμή για το άρθρο αυτό έδωσε η προγραμματισμένη εκδήλωση

από το Δήμο Βέροιας και την Διεύθυνση πρωτοβάθμιας

εκπαίδευσης του νομού μας που είναι αφιερωμένη στη 25η

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 547

5

Μαρτίου και στην οποία εμφανής κατά τη γνώμη μου είναι η

προσπάθεια να τονιστεί το θρησκευτικό στοιχείο της επετείου

Είναι γνωστή η προσπάθεια όλα τα προηγούμενα χρόνια και μεδιάφορες μορφές μέσα από την σημαντική αυτή επέτειο να

καλλιεργηθούν μια σειρά προπαγανδιστικά ιδεολογήματα τα οποία

με σαφήνεια αλλοιώνουν το εθνικοαπελευθερωτικό-κοινωνικό της

χαρακτήρα καθώς και αποκρύπτουν τις κοινωνικές δυνάμεις που

πήραν μέρος στη Επανάσταση

Από την αρχή θα πρέπει να ξεκαθαριστεί πως όπως έχει

αποδειχθεί από την επιστημονική ιστορική έρευνα οι αγωνιστέςτου 21 δεν έχυσαν το αίμα τους για αφηρημένα ιδανικά και

ανησυχίες μεταφυσικού χαρακτήρα αλλά είχαν σαφείς και

συγκεκριμένους στόχους Απαλλαγή από το τούρκικο ζυγό αλλά

και την εξουσία των κοτζαμπάσηδων ανεξάρτητο κράτος χωρίς

ξένους δυνάστες κα

Δυστυχώς και με την προαναφερόμενη γιορτή όπως και συνολικά

με αυτό το ρεύμα ιστορικής σκέψης επιδιώκεται να υπερτονιστεί ο

ρόλος της εκκλησίας και της θρησκείας η οποία διέσωσε το έθνος

τα μαύρα χρόνια της τουρκοκρατίας στα πλαίσια του γνωστού

σλόγκαν πατρίς-θρησκεία ενώ τα πραγματικά ιστορικά

γεγονότα δεν είναι ακριβώς έτσι Ας δούμε ορισμένες πλευρές

της σχέσης θρησκείας-επανάστασης του 21 σε συνάρτηση με τους

καλλιεργούμενους μύθους επ αυτού

Κατ αρχήν να θυμίσουμε ότι η επιλογή της θρησκευτικής εορτής

του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου ως επίσημης επετείου τηςεπανάστασης έγινε από την πολιτεία το 1838 () για να

εξυπηρετήσει συγκεκριμένους πολιτικούς-ιδεολογικούς στόχους

καλλιεργώντας παράλληλα εθνικούς μύθους που διατηρούνται

και αναπαράγονται μέχρις σήμερα δυστυχώς και από τα σχολικά

βιβλία

Μύθος πρώτος Η Αγία Λαύρα Σύμφωνα με το

καλλιεργούμενο μύθο στις 2531821 στην Αγία Λαύρα από το

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 647

6

ΠΠ Γερμανό υψώθηκε το λάβαρο του αγώνα στο οποίο

ορκίστηκαν οι αγωνιστές Πρόκειται για συνειδητά καλλιεργούμενο

ψέμα

- Η επανάσταση στη Πελοπόννησο δεν ξεκίνησε την 25η Μαρτίου

αλλά μερικές μέρες νωρίτερα

- Μολονότι στην περιοχή των Καλαβρύτων (όπου και η εν λόγω

Μονή) είχαν σημειωθεί επαναστατικά γεγονότα και εκπρόσωποι

της Φιλικής Εταιρείας (πχ Παπαφλέσσας) είχαν επιχειρήσει να

ξεσηκώσουν τους πρόκριτους ουδέποτε έλαβε χώρα στην Αγία

Λαύρα η ορκωμοσία και κήρυξη της επανάστασης του 21

Ο ίδιος ο ΠΠ Γερμανός δεν αναφέρει τίποτε σχετικό στο

απομνημονεύματά του ούτε σώζεται άλλη σχετική μαρτυρία

Σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής στη Αγία Λαύρα είχαν

πράγματι συγκεντρωθεί εκείνες τις μέρες πρόκριτοι με τον ΠΠ

Γερμανό για να διαλυθούν όμως γρήγορα ως πεφοβισμένοι

χωρίς φυσικά να πάρουν απόφαση για τη κήρυξη της επανάστασης

Το ίδιο αποτέλεσμα είχε και η συνέλευση των προκρίτων ης

Πελοποννήσου στη Βοστίτσα (Αίγιο) όπου ο ΠΠ Γερμανός

απέκρουσε τις προτάσεις του απατεώνος και εξωλεστάτου

Παπαφλέσσα

Μύθος δεύτερος Το κρυφό σχολειό Ο μύθος αυτός

διαμορφώνεται σταδιακά μετά την Επανάσταση κυρίως μετά το

1850 με κύριο στόχο να παρουσιάσει την Εκκλησία ως ενεργητικόφορέα διατήρησης της εθνικής συνείδησης στα χρόνια της

Τουρκοκρατίας

Μάλιστα ο μύθος αυτός ντύνεται στα παιδικά μυαλά μέσα από τα

σχολικά εγχειρίδια με το γνωστό τραγουδάκι φεγγαράκι μου

λαμπρό καθώς και τον γνωστό (θαυμάσιο κατά τάλλα) ομώνυμο

πίνακα του Γύζη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 747

7

Για τη ιστορία θα πρέπει να σημειώσουμε πως ο μεν πίνακας του

Ν Γύζη φτιάχτηκε πολύ αργότερα (εκτέθηκε σε έκθεση στην

Αθήνα το 1900) ενώ η σύνδεση του τραγουδιού (που ήτανπαιδικό τραγουδάκι για νανούρισμα) με το λεγόμενο κρυφό σχολειό

γίνεται στα 1870 Ας δούμε όμως πιο ουσιαστικά το όλο ζήτημα

- Δεν υπάρχουν μαρτυρίες που να αναφέρουν πως υπήρχε

απαγόρευση της εκπαίδευσης κατά της διάρκεια της

τουρκοκρατίας ούτε και έχει σωθεί σχετική οθωμανική διάταξη-

νομολογία Αλλωστε δεν υπήρχε κανένας λόγος να απαγορεύσουν

την εκπαίδευση των χριστιανών

Αντίθετα την χρειαζόταν διότι είχαν ανάγκη ενόςαποτελεσματικού εκκλησιαστικού μηχανισμού για τη διοίκηση των

χριστιανών Η εκκλησία και το Πατριαρχείο της

Κωνσταντινούπολης ήταν ένας θεσμός το οποίο οι Οθωμανοί

διατήρησαν και επανασυγκρότησαν αμέσως μετά την άλωση της

Πόλης διότι τους ήταν απαραίτητος για το έλεγχο των χριστιανών

- Η ύπαρξη κρυφού σχολειού φαντάζει εντελώς παράλογη με

δεδομένο ότι λειτουργούσαν απρόσκοπτα ανώτερες σχολές όπως

η Μεγάλη Σχολή του Γένους οι σχολές της Πάτμου των

Ιωαννίνων του Αθω της Σμύρνης κα

Να υπογραμμιστεί ακόμη πως οι τόποι που παρουσιάζονται μέχρι

σήμερα ότι λειτουργούσαν κρυφά σχολειά βρίσκονται σε

περιοχές όπου είτε λειτουργούσαν ανώτερες σχολές (πχ

Δημητσάνα Ιωάννινα κα) είτε κατακτήθηκαν σχετικά αργά (πχ

Κρήτη 1669 Τήνο 1715 κα) και άρα η ύπαρξη κρυφού σχολειούτοποθετείται σε περίοδο όπου πολλαπλασιάζονται οι νόμιμα

λειτουργούσες ανώτερες σχολές (18ος αιώνας)

Τέλος θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι αντικειμενικά οι δάσκαλοι

στις αγροτικές περιοχές ήταν οι κληρικοί γιατί ήταν οι μόνοι

γραμματιζούμενοι ενώ αντίστοιχα όποιος μάθαινε γράμματα

συνήθως το έκανε για να γίνει κληρικός μια και η μόρφωση στο

αγροτικό χώρο δεν είχε καμία άλλη χρησιμότητα Όσο δε αφορά τη

φοίτηση τη νύχτα αυτή ήταν αντικειμενικό γεγονός (όταν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 847

8

συνέβαινε) γιατί και τα παιδιά εργαζόταν στις αγροτικές δουλειές

τα πρωινά

Τρίτος μύθος

Ο ρόλος του ανώτερου Κλήρου

Ανεξάρτητα απότο ρόλο που έπαιξε ο λαϊκός-κατώτερος Κλήρος ο οποίος στήριξε

και συμμετείχε εν πολλοίς στην Επανάσταση τα δεδομένα για την

ανώτερη ιεραρχία ήταν σε αντίθετη κατεύθυνση

Η κορυφή της εκκλησίας δεν ήθελε την επανάσταση γιατί έτσι θα

έχανε τα προνόμια που της δόθηκαν από την Οθωμανική

αυτοκρατορία και που μέχρι σήμερα διατηρούνται ορισμένα από

αυτά

Να θυμίσουμε κατ αρχή ότι το Πατριαρχείο αφόρισε τον

Υψηλάντη και το Σούτσο όταν ξεκίνησε η Επανάσταση στις

Ηγεμονίες Ακόμη ορισμένες μόνο δηλώσεις του Ιερατείου

αποδεικνύουν το πώς αντιμετώπισε την επανάσταση

Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε δηλώνει για το Ρήγα Φεραίο και την

κήρυξη της επανάστασης Το έργο του είναι πλήρες σαθρότητας

και προξενεί κοινή βλάβη Ενώ για την επανάσταση εδηλώσαμε

προς πάντας τους ομογενείς ευσεβείς να διατηρούμε το ραγιαλίκι

και να μην τολμήσετε κα οποιονδήποτε τρόπο να δεχθείτε ποτέ

τους εχθρούς κατά της κραταιάς βασιλείας

Ο ΠΠ Γερμανός που τελικά βλόγησε τα όπλα με τη πιστόλα στο

κρόταφο αποκαλεί τον Παπαφλέσσα εξωλέστατο (δηλαδή ρεμάλι)και απατεώνα Ενώ λίγο πριν ξεσπάσει η επανάσταση δηλώνει (το

γράφει στα απομνημονεύματά του)

Συσκεφθέντες λοιπόν μετ επιστασίας και ιδόντες ότι το

πλείστον μέρος της Ελλάδος δεν έχει ιδέα περί τοιούτου

πράγματος (για τη επανάσταση)εξετάσαντες δε και την

εσωτερικήν κατάστασιν του Έθνους ενέκριναν άπαντες το καιρόν

ουχ αρμόδιον ώστε να μείνει η Διοίκησις ήσυχος και εκτός

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 947

9

υπονοιών Θα μπορούσαν να αναφερθούν και άλλα στοιχεία για το

ρόλο του ανώτερου κλήρου

Θα υπογραμμιστεί όμως και μία ακόμη πλευρά Κατά τη διάρκειατης τουρκοκρατίας πολλές εξεγέρσεις τέμνουν τις υπάρχουσες

θρησκευτικές κοινότητες και δεν φέρνουν μονοδιάστατα ως

αντίπαλους από την μια τους χριστιανούς και από την άλλη τους

μουσουλμάνους αλλά τάξεις κοινωνικές άνισες (αγρότες-

κοτζαμπάσηδες)

Ορισμένα παραδείγματα Να θυμίσουμε τα περίφημα καπάκια

(συμφωνίες οπλαρχηγών με τους τούρκους με ανταλλάγματα) Τοκίνημα του αρματολού Βλαχάβα το 1808 λαμβάνει χώρα σε

συνεργασία των μουσουλμάνων τσιφλικάδων της Θεσσαλίας και

στρέφεται κατά του Αλή Πασά

Και ακόμη οι χριστιανοί Σουλιώτες συμμαχούν συχνά με τους

μουσουλμάνους Τσάμηδες ενάντια στη Αλή Πασά σε μία

προσπάθεια διαφύλαξης της τοπικής τους εξουσίας

Η Επανάσταση του 21 αν σωστά διδαχτεί μπορεί να αποτελέσει

ανεξάντλητη πηγή διδαγμάτων και για τους αγώνες του σήμερα

Δυστυχώς όμως κάποιοι χρόνια τώρα προσπαθούν για ευνόητους

λόγους το εξεγερτικό μήνυμα του 21 να το μετατρέψουν σε

επέτειο σε ακίνδυνο εικόνισμα Χρέος των δασκάλων των

διανοητών της εποχής μας να το μεταδώσουν στις σωστές του

διαστάσεις

Tο κρυφό σχολειό και η κρυφή του αλήθεια

του Γιάννη Χάρη

Για τον Παλαιών Πατρών Γερμανό που τον γιορτάζουμε στη

Λαύρα τη μέρα που εκείνος ήταν στην Πάτρα και για το κρυφό

σχολειό που ήταν όμως φανερό λέγαμε στην προηγούμενη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1047

10

επιφυλλίδα Kαι τ αφήσαμε στη μέση Πέρασε στο μεταξύ η 25η

Mαρτίου κατά τα γνωστά με παρελάσεις και κάθε λογής

θεατρικά Όπου το laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό φέγγε μου να

περπατώraquo το απάγγειλε ολόκληρο μέσα στην εκκλησία ο ξέρετεποιος

Ο γνωστός πίνακας του N Γύζη όπου laquoμορφοποιείταιraquo ο μύθος

του κρυφού σχολειού

Έγραφα ότι η νεότερη ιστοριογραφία αποδεικνύει πως το περίφημο

κρυφό σχολειό δεν υπήρξε και ούτε είχε λόγο να υπάρξει καθώς

η εκπαίδευση τα χρόνια της τουρκοκρατίας λειτουργούσεαπρόσκοπτα Αυτά μας έλεγαν άλλωστε και παλαιότεροι όπως

είδαμε με σχετικά παραθέματα ο Γιάννης Βλαχογιάννης αλλά και

ο Μανουήλ Γεδεών μέγας χαρτοφύλακας και χρονογράφος του

Οικουμενικού Πατριαρχείου

Συνεχίζω με άλλο ένα παράθεμα του Γεδεών αντλημένο και αυτό

από την ειδική μελέτη του Aλκη Αγγέλου Το Κρυφό Σχολειό

χρονικό ενός μύθου (Εστία 1997) laquoη τουρκική κυβέρνησιςανεχομένη την χριστιανικήν θρησκείαν εγίνωσκεν ότι εις τους

ναούς αναγινώσκουσι και ψάλλουσιν οι παπάδες και οι ψάλται και

ότι τα αναγινωσκόμενα και ψαλλόμενα έπρεπε να διδαχθώσιν

εγκαίρως και συνεπώς ουδέποτε εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

εμπόδισε την εν νάρθηξι και κελλίοις διδασκαλίανraquo Αυτά γράφει

το 1939 ο laquoτου ανατολικού κλίματοςraquo λόγιος

Αλλά ήδη το 1820 μέσα δηλαδή στην Ιστορία της εποχής ο

επιφανής κληρικός και δάσκαλος του Γένους Νεόφυτος Βάμβαςπου μεγαλουργεί στο περιλάλητο -και ελεύθερο φυσικά- Γυμνάσιο

της Χίου λέει laquoΕίτε από αδιαφορία είτε ως αρχή η Υψηλή Πύλη

δεν αντιτάχθηκε καθόλου στην πνευματική αναγέννηση της

Ελλάδαςraquo

Και το 1873 στα Ιστορικά περί της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ο

Δημητσανίτης Μιχαήλ Οικονόμου γραμματικός του Κολοκοτρώνη

και έτσι βασικός ιστορικός του Αγώνα γράφει ότι κατά την

τουρκοκρατία laquoη λατρεία των χριστιανών εξησκείτο ελευθέρως

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1147

11

και δημοσία και επροστατεύετο μάλιστα και από τους Τούρκους

[] επροστατεύετο δε και ελευθέρως ενηργείτο και η

εκπαίδευσιςraquo Το ειδικό βάρος αυτής της μαρτυρίας είναι ότι ο

Οικονόμου σπούδασε αρχικά στη σχολή της πατρίδας του Και ησχολή της πατρίδας του ήταν η Μονή Φιλοσόφου Και στη Μονή

Φιλοσόφου λειτουργούσε κατά τον θρύλο ένα από τα

περιφημότερα -και βασικά για τη δημιουργία και την καλλιέργεια

του μύθου- κρυφά σχολειά Πώς δεν μνημονεύει λοιπόν ο

Δημητσανίτης τη μετέπειτα laquoτουριστική ατραξιόνraquo της ιδιαίτερης

πατρίδας του

Έτσι κι αλλιώς ούτε η ιστορία αλλά ούτε και η κοινή λογική μπορείνα συνδέσει την απαγόρευση αυτών που θα λέγαμε σήμερα

laquoδημοτικά σχολείαraquo -που ήταν περίπου αυτοσχέδια και

υποτυπώδη όπως σ ολόκληρη την Ευρώπη την εποχή εκείνη- με

την απρόσκοπτη λειτουργία ανώτερων εκπαιδευτηρίων και

πατριαρχικών ακαδημιών από το Γυμνάσιο της Χίου που

αναφέραμε πιο πάνω ώς τη Μεγάλη του Γένους Σχολή Και πώς

να απαγορευόταν η κατώτερη εκπαίδευση λόγου χάρη στα ορεινά

χωριά όπου στα περισσότερα σπάνια είδαν Τούρκο πάνω από μίαφορά το χρόνο όταν περνούσε να εισπράξει το φόρο (αν δεν ήταν

και πάλι ο κοτζαμπάσης) Ή και σε νησιά ολόκληρα στις

Κυκλάδες όπου στα περισσότερα δεν έχουμε μόνιμη εγκατάσταση

Τούρκων Και πιο χαρακτηριστικά στην Τήνο που μόλις τον 18ο

αιώνα πέφτει στα χέρια των Τούρκων χωρίς και πάλι ν αλλάξει

τίποτα στη ζωή των κατοίκων της laquoμε την καθολική απουσία

Τούρκων από το νησίraquo (Αγγέλου σ 60) Κι όμως στην Τήνο

θρυλείται λειτουργία κρυφού σχολειού και από εκεί μας έρχεται

έμμεσα εννοείται ο γνωστός πίνακας του -Τηνιακού- Νικολάου

Γύζη ζωγραφισμένος το 1886 στη Γερμανία

Μύθος λοιπόν το κρυφό σχολειό και μάλιστα όψιμος που

γεννιέται στα μέσα πια του 19ου αιώνα αφού από ολόκληρη την

περίοδο της τουρκοκρατίας δεν υπάρχει καμία απολύτως

μαρτυρία Τη συναρπαστική από μια άποψη σύστασή του την

ανιχνεύει βήμα προς βήμα ο Aλκης Αγγέλου Στη μελέτη πουανέφερα πιο πάνω παρακολουθούμε μια διαδρομή η οποία ξεκινά

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1247

12

στα χρόνια του Αγώνα από τη συνάντηση της εθνικής

σκοπιμότητας -όταν προσπαθούμε να τραβήξουμε το σπλαχνικό

βλέμμα των ξένων δυνάμεων- με τη λαογραφία όπου το ευρύτατα

διαδομένο παιδικό τραγουδάκι-νανούρισμα laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo θεωρήθηκε ότι περιγράφει τα παιδιά που έτρεχαν

νύχτα στα όρη και στα βουνά μες στους λύκους να πάνε κρυφά

απ τους Τούρκους στο γειτονικό μοναστήρι να μάθουν γράμματα

Κι όμως στους βασικούς συλλογείς του τραγουδιού (Φωριέλ 1824

Σάντερς 1844 Πάσσοβ 1860 κά) δεν γίνεται ο παραμικρός

συσχετισμός με κρυφό σχολειό Ειδικότερα για την πορεία του

παιδικού τραγουδιού και τη σύνδεσή του με το μύθο μάς

κατατοπίζει η μελέτη του Αλέξη Πολίτη laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo που δημοσιεύτηκε στην Αυγή το 1994 και έπειτα το

2000 στο βιβλίο του με τον χαρακτηριστικό τίτλο Το μυθολογικό

κενό (εκδ Πόλις) ένα βιβλίο γενικότερα ενδιαφέρον καθώς

προσεγγίζει βασικούς μύθους της νεότερης ιστορίας

Κορύφωση της διαδρομής του μύθου και αποκρυστάλλωσή του

αποτελεί ο σχετικός πίνακας του Νικολάου Γύζη το 1886 και το

ποίημα που εμπνέεται από αυτόν το 1899 ο Ιωάννης Πολέμης

(laquoΑπ έξω μαυροφόρα απελπισιάraquo) H οπτικοποίηση πια του

laquoκρυφού σχολειούraquo μαζί με τη συστηματική διδασκαλία του

ποιήματος από τα σχολικά βιβλία εγκαθιστούν οριστικά στη

νεοελληνική ιστορική συνείδηση έναν μύθο οπωσδήποτε

γοητευτικό τέκνο της μεγαλύτερης έξαρσης του ρομαντικού

φιλελληνισμού και γενικότερα του ρομαντισμού του 19ου αιώνα

Που τον συντηρεί και τον υπερασπίζεται με νύχια και με δόντια

και με λογοκριτικές παρεμβάσεις προπάντων η Εκκλησία αφού σ αυτόν ειδικά το μύθο επιχειρείται να εμφανιστεί σαν αυτονόητος ο

εθνοσωτήριος ρόλος της κατά την τουρκοκρατία και τον Αγώνα

Ώστε τουριστική ατραξιόν είπα παραπάνω το κρυφό σχολειό Ο

Παναγιώτης Στάθης σε υπό έκδοση μελέτη του όπου εξετάζει

την πολυπλοκότητα του μύθου και τη σύνθετη διαδρομή του (laquoΤο

κρυφό σχολειό διαδρομές του μύθου διαδρομές της ιστορίαςraquo)

παρακολουθεί συστηματικά την εξάπλωση των κρυφών σχολειών -

όχι βεβαίως στην εποχή τους αλλά στην εποχή μας laquoΜέχρι και τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1347

13

δεκαετία του 1960 τα κρυφά σχολειά ανά την Ελλάδα που έχω

συναντήσει δεν ξεπερνούν τα 10 Πρόκειται για τα κρυφά σχολειά

στις μονές Φιλοσόφου Δημητσάνας [] Ντίλιου Ιωαννίνων Αγίας

Τριάδας Τήνου Αγίου Γεωργίου Φενεού Κορινθίας και ίσως ακόμαστις μονές Φανερωμένης Ιεράπετρας Αγίων Τεσσαράκοντα

Μαρτύρων Λακωνίας Άνω Δίβρης Ηλείας καθώς και ένα

τοπωνύμιο στην Ίο Από αυτά δε μόνο τα τρία πρώτα

εμφανίζονται προπολεμικά Από τη δεκαετία του 1970 όμως τα

ανακαλυπτόμενα κρυφά σχολειά αυξάνονται κατακόρυφαraquo Και

φτάνουν αισίως τα 102

Από αυτά τα περισσότερα laquoαναφέρονται σε ιστοσελίδες που έχουνστόχο άμεσα ή έμμεσα την τουριστική αγορά σελίδες προβολής

νομών δήμων ή παλαιών κοινοτήτων σελίδες τουριστικών

επιχειρήσεων σελίδες προβολής μοναστηριώνraquo Όπου κελί

ανήλιαγο δωμάτιο ή κρύπτη εκεί κι ένα κρυφό σχολειό Ακόμα κι

αν σε ορισμένα μετά βίας χωράει ένας άνθρωπος μόνος του

Ακόμα κι αν βρίσκονται μακριά από οικισμούς όπου χρειαζόταν

ταξίδι ολόκληρο για να φτάσει και μάλιστα κρυφά μικρό παιδί

Ακόμα κι αν πολλά εντοπίζονται σε μέρη όπου λειτουργούσεφανερά κοτζάμ ιερατική ή ανώτερη σχολή Ακόμα κι αν ορισμένα

από αυτά τοποθετούνται τώρα μέσα σε οθωμανικά κάστρα όπως

στα κάστρα της Κορώνης και του Άργους

laquoO μύθος ριζώνει γερά μέσα μαςraquo γράφει ο Αλέξης Πολίτης (σ

70) laquoκαθώς εδράζεται σε μια συμβολική ανάγνωση της ζωής σε

μια ποιητική αναλογική πρόσληψη της πραγματικότηταςraquo

Αλλά σκέφτομαι εγώ καμιά φορά η ποίηση μας μάρανε Ιστορική

αλήθεια και ιστορία του έθνους Μπα μπίζνες

ΤΑ ΝΕΑ 03042004

Eθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογία

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1447

14

Του Γιάννη Χάρη

25η Mαρτίου ante portas έτοιμοι για παρελάσεις και γιορτές γιαπανηγυρικούς και αναμάσημα των πλέον δημοφιλών μύθων

Παλαιών Πατρών Αγία Λαύρα λάβαρο και 25 Μαρτίου δεν

συνδέονται στην Ιστορία ούτε καν στα απομνημονεύματα του ίδιου

Μία μόλις εβδομάδα από τις εκλογές οπότε και γράφεται η

επιφυλλίδα αυτή πρέπει ν αφήσουμε στην μπάντα σκέψεις και

αισθήματα από τα αποτελέσματα των εκλογών για να προλάβουμε

μια φορά και την επικαιρότητα Βέβαια τι ξεχωριστό μπορεί να

έχει μια επικαιρότητα που αποτελείται από την τελετουργικήανακύκλωση του ίδιου υλικού που παραγεμίζει μιαν εθνική

επέτειο Θα παρακολουθήσουμε κι εφέτος το γνωστό γιορταστικό

πακέτο όπου το εθνικό διολισθαίνει συχνά προς το εθνικιστικό

και το πατριωτικό φρόνημα εκφράζεται σχεδόν αποκλειστικά με το

μιλιταριστικό πνεύμα Έτσι θα δούμε και τα παιδιά μας να

παρελαύνουν σαν στρατιωτάκια μαζί με τα τανκς και τις λοιπές

δυνάμεις ξηράς θαλάσσης και αέρος Αφού προηγουμένως με αέρακυρίως τα ταΐσαμε τα παιδιά στη νενομισμένη σχολική γιορτή με

όλους δηλαδή τους μύθους που καλλιεργούνται επίμονα και

συστηματικά από τους έχοντες εντέλει ίδιον συμφέρον κατά

κανόνα μη εθνικό -αν όντως το εννοούμε αυτό που μόνο να

παπαγαλίζουμε ξέρουμε πως εθνικό είναι το αληθινό

Ίδιος λοιπόν και απαράλλαχτος ο τρόπος αντιμετώπισης των

επετείων με καρύκευμα απλώς τα τελευταία χρόνια το ποιος θα

σηκώσει τη σημαία στη σχολική παρέλαση Έλληνας από DNA ήμήπως Αλβανός Αυτό όμως μόνο ΠΡΟΠΟ θα μπορούσε να το

παίξει η επιφυλλίδα αυτή αφού γράφεται δυο βδομάδες πριν από

τη Μεγάλη Παρέλαση κι ακόμα δεν ξεκίνησε ο σχετικός εθνικός

αγώνας Που τη φορά αυτή θα έχει ίσως άλλη αίγλη με την

επικράτηση της παράταξης όπου κύλησε ο Παπαθεμελής και

βρήκε τον Ψωμιάδη Και με πιο γενναιόδωρες και ευφρόσυνες τις

ευλογίες του προκαθημένου της Εκκλησίας -και του έθνους

ολόκληρου όπως νομίζει και πάντως διεκδικεί Ο οποίος την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1547

15

ώρα ακριβώς που γράφεται η επιφυλλίδα αυτή παίζει σε όλα τα

κανάλια κύρια είδηση ο Ανερυθρίαστος Αθηνών και Πάσης

Ελλάδος με το κρυφό λογοπαίγνιο πως η παντοδύναμη Δεξιά του

Κυρίου δείχνει τι θέλει ο Θεός και τι θέλει ο λαόςΣύμπτωση μια φορά Να ξεμυτίσει κατά κάποιον τρόπο από μόνος

του ο Εν Λόγω σε μια επιφυλλίδα όπου θα είχε έτσι κι αλλιώς την

τιμητική του Γιατί ξεκίνησα να μιλάω για μύθους Όπου τον

πρώτο ρόλο τον παίζει η Εκκλησία Έλεγα για τον αέρα με τον

οποίο ταΐζονται τα παιδιά μας τον αέρα με τον οποίο

ανατραφήκαμε κι εμείς οι ίδιοι άλλοτε για λόγους προφανείς

άλλοτε πιο κρυμμένους

Και τέτοιος είναι για να ξεκινήσουμε ανάποδα από τους πιο

κρυμμένους μύθους η 25η Μαρτίου ημέρα κήρυξης ή έναρξης ή

ποιος ξέρει τι του Αγώνα για την Ανεξαρτησία ημέρα πάντως

εδώ όλοι είναι σίγουροι κατά την οποία ο Παλαιών Πατρών

Γερμανός ύψωσε το λάβαρο στην Αγία Λαύρα κτλ Αλλά η Ιστορία

επιμένει ότι στις 25 ή και στις 21 Μαρτίου όταν αρχίζουν οι

πολεμικές επιχειρήσεις και πέφτει η Καλαμάτα ούτε ο Παλαιών

Πατρών ούτε κανένας άλλος βρίσκεται στη Λαύρα καμιάδοξολογία δεν γίνεται κανένα λάβαρο δεν υψώνεται εκεί και όλα

τα άλλα γλαφυρά που μας κληροδότησε απλώς ο Πουκεβίλ στην

Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως το 1824 Τα του λαβάρου

μάλιστα δεν τα αναφέρει ούτε ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών στα

απομνημονεύματά του Ξέρει όμως κι εδώ καλύτερα αλίμονο

αυτός που κατέχει τη βούληση του ίδιου του Θεού και έτσι το

κουβάλησε λίγα χρόνια πριν από τη Λαύρα για να το υψώσει τώρα

αυτός Ανερυθρίαστος όπως είπαμε -η Ιστορία που

επαναλαμβάνεται σαν φάρσα- στο συλλαλητήριο για τις

ταυτότητες

Όσο για την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης 24 Φεβρουαρίου

ήταν που κυκλοφόρησε ο Υψηλάντης την περίφημη προκήρυξή του

Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος Ο Υψηλάντης που τον

αφόρισε ο Πατριάρχης αυτόν και τους Φιλικούς και τους

αγωνιστές και το έργον απονοίας τους (απόνοια αποκοτιάπαράφρων ενέργεια εξαχρείωση κτλ) για λόγους ισορροπίας

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1647

16

απέναντι στον σουλτάνο Για λόγους πάλι ισορροπίας θα ταν που

η επίσημη Εκκλησία πιο συγκεκριμένα ο ανώτερος κλήρος και στη

διάρκεια της Τουρκοκρατίας και φυσικά του Αγώνα στάθηκε από

αμέτοχος έως εχθρικός σε κάθε κίνηση για την κατάκτηση τηςΑνεξαρτησίας μαζί βεβαίως με την πλειονότητα των προυχόντων

Από τις λίγες φωτεινές εξαιρέσεις ο Σαλώνων Ησαΐας που

μοίρασε τα υπάρχοντά του ευλόγησε τον Αγώνα πολέμησε και

θυσιάστηκε γι αυτόν

Όμως η έναρξη του Αγώνα ταυτίστηκε με τη γιορτή του

Ευαγγελισμού με διάταγμα του Όθωνα το 1838 και η Εκκλησία

βρέθηκε να διεκδικεί άλλη μια φορά τη σωτηρία του έθνουςΒασικός μύθος που κλήθηκε ή στήθηκε για να τεκμηριώσει τον

εθνοσωτήριο ρόλο του κλήρου κατά την Τουρκοκρατία είναι το

κρυφό σχολειό H επιστήμη μίλησε κι εδώ όμως ποτέ η επιστήμη

δεν μπορεί να συναγωνιστεί την ψυχική ανάγκη που γεννά

καλλιεργεί και διαδίδει τους πάσης φύσεως μύθους

Από την επιστήμη λοιπόν στα δύο μεγαλύτερα συλλογικά έργα της

νεότερης ιστοριογραφίας την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της

Εκδοτικής Αθηνών και τώρα την Ιστορία του Νέου Ελληνισμούπου κυκλοφορεί μαζί με την εφημερίδα αυτή αμφισβητείται η

αυθεντικότητα του κρυφού σχολειού Ειδικότερα από επιμέρους

επιστήμονες και μελετητές παλαιότερους και νεότερους από τον

Δημ Γρ Καμπούρογλου τον Γιάννη Βλαχογιάννη και τον Γιάνη

Κορδάτο από τον K Θ Δημαρά τον Λίνο Πολίτη τον Άλκη

Αγγέλου (με ειδική μονογραφία) και τον Φίλιππο Ηλιού από τον

Αλέξη Πολίτη τον Παναγιώτη Στάθη κά τονίζεται η παντελής

έλλειψη μαρτυριών σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας

Ανάμεσα σ όσες διατριβές έτυχε να διαβάσω γραμμένες από

παιδαγωγικούς άντρες ή γυναίκες δεν είδα καμιάν ιστορική

μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού σχολειού όμως

ούτ εγώ μέσα στον αμέτρητο σωρό ανέκδοτου υλικού για της

σκλαβιάς τα σκολειά που έχω συναγμένο δεν απάντησα τίποτα

που να κάνει λόγο για το σκολειό γράφει ο Βλαχογιάννης Και

ποτέ ο Τούρκος ο αγράμματος δεν μπόδισε το Χριστιανόγράμματα να μαθαίνει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1747

17

Γιατί όχι μόνο δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη κρυφών

σχολειών αλλά ίσα ίσα όλα δείχνουν πως ήταν ελεύθερη η

εκπαίδευση Και δεν μιλούν μονάχα νεοτεριστές αλλά και

γνωστοί πρόμαχοι της ορθοδοξίας όπως ο μέγας χαρτοφύλακαςκαι χρονογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μανουήλ

Γεδεών

Μέχρι σήμερον ουδαμού ανέγνω εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

[] βεζίρην ή αγιάνην ή σουλτάνον εμποδίσαντα σχολείου

σύστασιν ή οικοδομήν γράφει το 1939 ο Μανουήλ Γεδεών

(Ιστορία των του Χριστού πενήτων ) Και με μια δόση ίσως

υπερβολής για να δείξει την έκταση της κατώτερης εκπαίδευσης

Εάν παραδεχθώμεν δεκαπεντακισχιλίους τουλάχιστον ναούς εν τη ενορία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ως είχε προ

του 1821 τόσα στοιχειώδη σχολεία θ αποδεχθώμεν υπάρχοντα

αμέσως μετά την άλωσιν είτε εις τους των ναών νάρθηκας είτε

είς τι κελλίον μικρού ή μεγάλου μοναστηρίου είτε εις τον οικισμόν

όπου διέμενεν ο παπάς χωρίου

Αυτά τώρα τα λεγόμενα γραμματοδιδασκαλεία που ξεκινούν απότο Βυζάντιο ευνοούν τη σκόπιμη εν πολλοίς σύγχυση με τα κρυφά

σχολειά σύγχυση πάντως που μόνο στα μέσα πια του 19ου αιώνα

αρχίζει να καλλιεργείται

Έχει όμως ενδιαφέρον ειδικά αυτός ο μύθος όπως σταδιοδρόμησε

και ανθεί ώς τις μέρες μας και αξίζει να συνεχίσουμε την

επιφυλλίδα αυτή που είναι αυτονόητα αφιερωμένη στον Φίλιππο

Ηλιού αυτός άλλωστε με βοήθησε όταν ξανάγραφα για το ίδιοθέμα παρεμπιπτόντως στα Μικρά Γλωσσικά ενώ τώρα μας

βοηθάει όλους η σκέψη του μόνο

Eθνοσωτήρια ψεύδη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1847

18

Του Γιάννη Χάρη

laquoΠάντως η Eκκλησία διέσωσε την εθνική συνείδηση

επί 400 χρόνια και ηγήθηκε στον αγώνα για την

ανεξαρτησίαraquo κτλ κάπως έτσι τα είπε ο θεολόγος

καθηγητής και ο συνομιλητής του συμφώνησε για να

προχωρήσει όμως στην κριτική του απέναντι στα όσα

συμβαίνουν σήμερα στην Eκκλησία

O θεολόγος καθηγητής ήταν ο Χρ Γιανναράςπολέμιος ωστόσο και αυτός του Χριστόδουλου και ο

συνομιλητής του ο οποίος δέχτηκε την παρατήρηση

ήταν ο τέως πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος

Κωνσταντόπουλος από τους ελάχιστους πάντως πολιτικούς με

ξεκάθαρη συνολικά στάση απέναντι στο εκκλησιαστικό Από τη

σκηνή αυτή σε τηλεοπτική συζήτηση έμεινα με την αίσθηση ή με

το φόβο πως δεν ήταν απλώς laquoδιπλωματικήraquo η συγκατάνευση

έτσι όπως εκφράστηκε από τον τέως πρόεδρο του Συνασπισμού

Σύμπτωση ευτυχής τις ίδιες περίπου μέρες και με αφορμή την

επέτειο της 25ης Μαρτίου στην ίδια εδώ εφημερίδα υπήρξαν δύο

εμπεριστατωμένα άρθρα του καθηγητή Βασίλη Κρεμμυδά (laquoH

Εκκλησία στο Εικοσιέναraquo 223) και του εκπαιδευτικού Χρήστου

Κάτσικα (laquoΑπό το Κρυφό Σχολειό στην Αγία Λαύραraquo 243) Ας

μου επιτραπεί να προσθέσω και δύο δικά μου κατά την περσινή

επέτειο (laquoΕθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογίαraquo 20304middotlaquoΤο Κρυφό Σχολειό και η κρυφή του αλήθειαraquo 3404) και ενώ

πιο παλιά είχα ασχοληθεί ειδικά με τη laquoσωτηρία της γλώσσαςraquo

από την Εκκλησία (laquoΟι αναθυμιάσεις των ημερών και το

οστεοφυλάκιο της γλώσσαςraquo 172000)

Το άρθρο του κ Κρεμμυδά αναφέρεται γενικά στον συμβιβαστικό

ρόλο της Εκκλησίας στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας που

φτάνει στον laquoαφορισμόraquo των Φιλικών και των αγωνιστών από τον

πατριάρχη Γρηγόριο τον E Επίσης εξετάζονται οι δύο βασικοί

laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό

φέγγε μου να περπατώ

να πηγαίνω στο σχολειό

να μαθαίνω raquo ψέματα

του παπά τα ψέματα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 447

4

μεγάλος αριθμός κανονικών σχολείων λειτουργούσε και κανένας

δεν εμπόδιζε τη λειτουργία τους - ο Οθωμανός κατακτητής δεν

είχε απαγορεύσει τη λειτουργία σχολείων τι χρειάζονταν τα

laquoκρυφάraquo με το laquoφεγγαράκι το λαμπρόraquo Αλλά και τη γλώσσα απόποιον εχθρό από ποιες απαγορεύσεις τη διέσωσαν Και ευτυχώς

που δεν χρειάστηκε να τη laquoδιασώσουνraquo γιατί αν συγκρίνουμε δύο

σύγχρονα κείμενα του τέλους της Τουρκοκρατίας μία Εγκύκλιο

της Εκκλησίας ας πούμε και μία επιστολή εμπόρου θα

διαπιστώσουμε ότι η Εκκλησία δεν είχε καμία σχέση με την από

τότε διαμορφούμενη νέα ελληνική γλώσσα

ΤΑ ΝΕΑ 22032005 Σελ N06

Κωδικός άρθρου A18195N062

ID 460772

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 21

ΟΡΙΣΜΕΝΟΙ ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

του Αλέκου Χατζηκώστα

Κάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει

φούντα για ξένον το σπαθί

Να σφάξωμεν του λύκους που τον ζυγόν βαστούν και

Χριστιανούς και Τούρκους σκληρά τους τυραννούν

(από τον ΘΟΥΡΙΟ του ΡΗΓΑ )

Αφορμή για το άρθρο αυτό έδωσε η προγραμματισμένη εκδήλωση

από το Δήμο Βέροιας και την Διεύθυνση πρωτοβάθμιας

εκπαίδευσης του νομού μας που είναι αφιερωμένη στη 25η

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 547

5

Μαρτίου και στην οποία εμφανής κατά τη γνώμη μου είναι η

προσπάθεια να τονιστεί το θρησκευτικό στοιχείο της επετείου

Είναι γνωστή η προσπάθεια όλα τα προηγούμενα χρόνια και μεδιάφορες μορφές μέσα από την σημαντική αυτή επέτειο να

καλλιεργηθούν μια σειρά προπαγανδιστικά ιδεολογήματα τα οποία

με σαφήνεια αλλοιώνουν το εθνικοαπελευθερωτικό-κοινωνικό της

χαρακτήρα καθώς και αποκρύπτουν τις κοινωνικές δυνάμεις που

πήραν μέρος στη Επανάσταση

Από την αρχή θα πρέπει να ξεκαθαριστεί πως όπως έχει

αποδειχθεί από την επιστημονική ιστορική έρευνα οι αγωνιστέςτου 21 δεν έχυσαν το αίμα τους για αφηρημένα ιδανικά και

ανησυχίες μεταφυσικού χαρακτήρα αλλά είχαν σαφείς και

συγκεκριμένους στόχους Απαλλαγή από το τούρκικο ζυγό αλλά

και την εξουσία των κοτζαμπάσηδων ανεξάρτητο κράτος χωρίς

ξένους δυνάστες κα

Δυστυχώς και με την προαναφερόμενη γιορτή όπως και συνολικά

με αυτό το ρεύμα ιστορικής σκέψης επιδιώκεται να υπερτονιστεί ο

ρόλος της εκκλησίας και της θρησκείας η οποία διέσωσε το έθνος

τα μαύρα χρόνια της τουρκοκρατίας στα πλαίσια του γνωστού

σλόγκαν πατρίς-θρησκεία ενώ τα πραγματικά ιστορικά

γεγονότα δεν είναι ακριβώς έτσι Ας δούμε ορισμένες πλευρές

της σχέσης θρησκείας-επανάστασης του 21 σε συνάρτηση με τους

καλλιεργούμενους μύθους επ αυτού

Κατ αρχήν να θυμίσουμε ότι η επιλογή της θρησκευτικής εορτής

του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου ως επίσημης επετείου τηςεπανάστασης έγινε από την πολιτεία το 1838 () για να

εξυπηρετήσει συγκεκριμένους πολιτικούς-ιδεολογικούς στόχους

καλλιεργώντας παράλληλα εθνικούς μύθους που διατηρούνται

και αναπαράγονται μέχρις σήμερα δυστυχώς και από τα σχολικά

βιβλία

Μύθος πρώτος Η Αγία Λαύρα Σύμφωνα με το

καλλιεργούμενο μύθο στις 2531821 στην Αγία Λαύρα από το

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 647

6

ΠΠ Γερμανό υψώθηκε το λάβαρο του αγώνα στο οποίο

ορκίστηκαν οι αγωνιστές Πρόκειται για συνειδητά καλλιεργούμενο

ψέμα

- Η επανάσταση στη Πελοπόννησο δεν ξεκίνησε την 25η Μαρτίου

αλλά μερικές μέρες νωρίτερα

- Μολονότι στην περιοχή των Καλαβρύτων (όπου και η εν λόγω

Μονή) είχαν σημειωθεί επαναστατικά γεγονότα και εκπρόσωποι

της Φιλικής Εταιρείας (πχ Παπαφλέσσας) είχαν επιχειρήσει να

ξεσηκώσουν τους πρόκριτους ουδέποτε έλαβε χώρα στην Αγία

Λαύρα η ορκωμοσία και κήρυξη της επανάστασης του 21

Ο ίδιος ο ΠΠ Γερμανός δεν αναφέρει τίποτε σχετικό στο

απομνημονεύματά του ούτε σώζεται άλλη σχετική μαρτυρία

Σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής στη Αγία Λαύρα είχαν

πράγματι συγκεντρωθεί εκείνες τις μέρες πρόκριτοι με τον ΠΠ

Γερμανό για να διαλυθούν όμως γρήγορα ως πεφοβισμένοι

χωρίς φυσικά να πάρουν απόφαση για τη κήρυξη της επανάστασης

Το ίδιο αποτέλεσμα είχε και η συνέλευση των προκρίτων ης

Πελοποννήσου στη Βοστίτσα (Αίγιο) όπου ο ΠΠ Γερμανός

απέκρουσε τις προτάσεις του απατεώνος και εξωλεστάτου

Παπαφλέσσα

Μύθος δεύτερος Το κρυφό σχολειό Ο μύθος αυτός

διαμορφώνεται σταδιακά μετά την Επανάσταση κυρίως μετά το

1850 με κύριο στόχο να παρουσιάσει την Εκκλησία ως ενεργητικόφορέα διατήρησης της εθνικής συνείδησης στα χρόνια της

Τουρκοκρατίας

Μάλιστα ο μύθος αυτός ντύνεται στα παιδικά μυαλά μέσα από τα

σχολικά εγχειρίδια με το γνωστό τραγουδάκι φεγγαράκι μου

λαμπρό καθώς και τον γνωστό (θαυμάσιο κατά τάλλα) ομώνυμο

πίνακα του Γύζη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 747

7

Για τη ιστορία θα πρέπει να σημειώσουμε πως ο μεν πίνακας του

Ν Γύζη φτιάχτηκε πολύ αργότερα (εκτέθηκε σε έκθεση στην

Αθήνα το 1900) ενώ η σύνδεση του τραγουδιού (που ήτανπαιδικό τραγουδάκι για νανούρισμα) με το λεγόμενο κρυφό σχολειό

γίνεται στα 1870 Ας δούμε όμως πιο ουσιαστικά το όλο ζήτημα

- Δεν υπάρχουν μαρτυρίες που να αναφέρουν πως υπήρχε

απαγόρευση της εκπαίδευσης κατά της διάρκεια της

τουρκοκρατίας ούτε και έχει σωθεί σχετική οθωμανική διάταξη-

νομολογία Αλλωστε δεν υπήρχε κανένας λόγος να απαγορεύσουν

την εκπαίδευση των χριστιανών

Αντίθετα την χρειαζόταν διότι είχαν ανάγκη ενόςαποτελεσματικού εκκλησιαστικού μηχανισμού για τη διοίκηση των

χριστιανών Η εκκλησία και το Πατριαρχείο της

Κωνσταντινούπολης ήταν ένας θεσμός το οποίο οι Οθωμανοί

διατήρησαν και επανασυγκρότησαν αμέσως μετά την άλωση της

Πόλης διότι τους ήταν απαραίτητος για το έλεγχο των χριστιανών

- Η ύπαρξη κρυφού σχολειού φαντάζει εντελώς παράλογη με

δεδομένο ότι λειτουργούσαν απρόσκοπτα ανώτερες σχολές όπως

η Μεγάλη Σχολή του Γένους οι σχολές της Πάτμου των

Ιωαννίνων του Αθω της Σμύρνης κα

Να υπογραμμιστεί ακόμη πως οι τόποι που παρουσιάζονται μέχρι

σήμερα ότι λειτουργούσαν κρυφά σχολειά βρίσκονται σε

περιοχές όπου είτε λειτουργούσαν ανώτερες σχολές (πχ

Δημητσάνα Ιωάννινα κα) είτε κατακτήθηκαν σχετικά αργά (πχ

Κρήτη 1669 Τήνο 1715 κα) και άρα η ύπαρξη κρυφού σχολειούτοποθετείται σε περίοδο όπου πολλαπλασιάζονται οι νόμιμα

λειτουργούσες ανώτερες σχολές (18ος αιώνας)

Τέλος θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι αντικειμενικά οι δάσκαλοι

στις αγροτικές περιοχές ήταν οι κληρικοί γιατί ήταν οι μόνοι

γραμματιζούμενοι ενώ αντίστοιχα όποιος μάθαινε γράμματα

συνήθως το έκανε για να γίνει κληρικός μια και η μόρφωση στο

αγροτικό χώρο δεν είχε καμία άλλη χρησιμότητα Όσο δε αφορά τη

φοίτηση τη νύχτα αυτή ήταν αντικειμενικό γεγονός (όταν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 847

8

συνέβαινε) γιατί και τα παιδιά εργαζόταν στις αγροτικές δουλειές

τα πρωινά

Τρίτος μύθος

Ο ρόλος του ανώτερου Κλήρου

Ανεξάρτητα απότο ρόλο που έπαιξε ο λαϊκός-κατώτερος Κλήρος ο οποίος στήριξε

και συμμετείχε εν πολλοίς στην Επανάσταση τα δεδομένα για την

ανώτερη ιεραρχία ήταν σε αντίθετη κατεύθυνση

Η κορυφή της εκκλησίας δεν ήθελε την επανάσταση γιατί έτσι θα

έχανε τα προνόμια που της δόθηκαν από την Οθωμανική

αυτοκρατορία και που μέχρι σήμερα διατηρούνται ορισμένα από

αυτά

Να θυμίσουμε κατ αρχή ότι το Πατριαρχείο αφόρισε τον

Υψηλάντη και το Σούτσο όταν ξεκίνησε η Επανάσταση στις

Ηγεμονίες Ακόμη ορισμένες μόνο δηλώσεις του Ιερατείου

αποδεικνύουν το πώς αντιμετώπισε την επανάσταση

Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε δηλώνει για το Ρήγα Φεραίο και την

κήρυξη της επανάστασης Το έργο του είναι πλήρες σαθρότητας

και προξενεί κοινή βλάβη Ενώ για την επανάσταση εδηλώσαμε

προς πάντας τους ομογενείς ευσεβείς να διατηρούμε το ραγιαλίκι

και να μην τολμήσετε κα οποιονδήποτε τρόπο να δεχθείτε ποτέ

τους εχθρούς κατά της κραταιάς βασιλείας

Ο ΠΠ Γερμανός που τελικά βλόγησε τα όπλα με τη πιστόλα στο

κρόταφο αποκαλεί τον Παπαφλέσσα εξωλέστατο (δηλαδή ρεμάλι)και απατεώνα Ενώ λίγο πριν ξεσπάσει η επανάσταση δηλώνει (το

γράφει στα απομνημονεύματά του)

Συσκεφθέντες λοιπόν μετ επιστασίας και ιδόντες ότι το

πλείστον μέρος της Ελλάδος δεν έχει ιδέα περί τοιούτου

πράγματος (για τη επανάσταση)εξετάσαντες δε και την

εσωτερικήν κατάστασιν του Έθνους ενέκριναν άπαντες το καιρόν

ουχ αρμόδιον ώστε να μείνει η Διοίκησις ήσυχος και εκτός

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 947

9

υπονοιών Θα μπορούσαν να αναφερθούν και άλλα στοιχεία για το

ρόλο του ανώτερου κλήρου

Θα υπογραμμιστεί όμως και μία ακόμη πλευρά Κατά τη διάρκειατης τουρκοκρατίας πολλές εξεγέρσεις τέμνουν τις υπάρχουσες

θρησκευτικές κοινότητες και δεν φέρνουν μονοδιάστατα ως

αντίπαλους από την μια τους χριστιανούς και από την άλλη τους

μουσουλμάνους αλλά τάξεις κοινωνικές άνισες (αγρότες-

κοτζαμπάσηδες)

Ορισμένα παραδείγματα Να θυμίσουμε τα περίφημα καπάκια

(συμφωνίες οπλαρχηγών με τους τούρκους με ανταλλάγματα) Τοκίνημα του αρματολού Βλαχάβα το 1808 λαμβάνει χώρα σε

συνεργασία των μουσουλμάνων τσιφλικάδων της Θεσσαλίας και

στρέφεται κατά του Αλή Πασά

Και ακόμη οι χριστιανοί Σουλιώτες συμμαχούν συχνά με τους

μουσουλμάνους Τσάμηδες ενάντια στη Αλή Πασά σε μία

προσπάθεια διαφύλαξης της τοπικής τους εξουσίας

Η Επανάσταση του 21 αν σωστά διδαχτεί μπορεί να αποτελέσει

ανεξάντλητη πηγή διδαγμάτων και για τους αγώνες του σήμερα

Δυστυχώς όμως κάποιοι χρόνια τώρα προσπαθούν για ευνόητους

λόγους το εξεγερτικό μήνυμα του 21 να το μετατρέψουν σε

επέτειο σε ακίνδυνο εικόνισμα Χρέος των δασκάλων των

διανοητών της εποχής μας να το μεταδώσουν στις σωστές του

διαστάσεις

Tο κρυφό σχολειό και η κρυφή του αλήθεια

του Γιάννη Χάρη

Για τον Παλαιών Πατρών Γερμανό που τον γιορτάζουμε στη

Λαύρα τη μέρα που εκείνος ήταν στην Πάτρα και για το κρυφό

σχολειό που ήταν όμως φανερό λέγαμε στην προηγούμενη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1047

10

επιφυλλίδα Kαι τ αφήσαμε στη μέση Πέρασε στο μεταξύ η 25η

Mαρτίου κατά τα γνωστά με παρελάσεις και κάθε λογής

θεατρικά Όπου το laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό φέγγε μου να

περπατώraquo το απάγγειλε ολόκληρο μέσα στην εκκλησία ο ξέρετεποιος

Ο γνωστός πίνακας του N Γύζη όπου laquoμορφοποιείταιraquo ο μύθος

του κρυφού σχολειού

Έγραφα ότι η νεότερη ιστοριογραφία αποδεικνύει πως το περίφημο

κρυφό σχολειό δεν υπήρξε και ούτε είχε λόγο να υπάρξει καθώς

η εκπαίδευση τα χρόνια της τουρκοκρατίας λειτουργούσεαπρόσκοπτα Αυτά μας έλεγαν άλλωστε και παλαιότεροι όπως

είδαμε με σχετικά παραθέματα ο Γιάννης Βλαχογιάννης αλλά και

ο Μανουήλ Γεδεών μέγας χαρτοφύλακας και χρονογράφος του

Οικουμενικού Πατριαρχείου

Συνεχίζω με άλλο ένα παράθεμα του Γεδεών αντλημένο και αυτό

από την ειδική μελέτη του Aλκη Αγγέλου Το Κρυφό Σχολειό

χρονικό ενός μύθου (Εστία 1997) laquoη τουρκική κυβέρνησιςανεχομένη την χριστιανικήν θρησκείαν εγίνωσκεν ότι εις τους

ναούς αναγινώσκουσι και ψάλλουσιν οι παπάδες και οι ψάλται και

ότι τα αναγινωσκόμενα και ψαλλόμενα έπρεπε να διδαχθώσιν

εγκαίρως και συνεπώς ουδέποτε εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

εμπόδισε την εν νάρθηξι και κελλίοις διδασκαλίανraquo Αυτά γράφει

το 1939 ο laquoτου ανατολικού κλίματοςraquo λόγιος

Αλλά ήδη το 1820 μέσα δηλαδή στην Ιστορία της εποχής ο

επιφανής κληρικός και δάσκαλος του Γένους Νεόφυτος Βάμβαςπου μεγαλουργεί στο περιλάλητο -και ελεύθερο φυσικά- Γυμνάσιο

της Χίου λέει laquoΕίτε από αδιαφορία είτε ως αρχή η Υψηλή Πύλη

δεν αντιτάχθηκε καθόλου στην πνευματική αναγέννηση της

Ελλάδαςraquo

Και το 1873 στα Ιστορικά περί της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ο

Δημητσανίτης Μιχαήλ Οικονόμου γραμματικός του Κολοκοτρώνη

και έτσι βασικός ιστορικός του Αγώνα γράφει ότι κατά την

τουρκοκρατία laquoη λατρεία των χριστιανών εξησκείτο ελευθέρως

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1147

11

και δημοσία και επροστατεύετο μάλιστα και από τους Τούρκους

[] επροστατεύετο δε και ελευθέρως ενηργείτο και η

εκπαίδευσιςraquo Το ειδικό βάρος αυτής της μαρτυρίας είναι ότι ο

Οικονόμου σπούδασε αρχικά στη σχολή της πατρίδας του Και ησχολή της πατρίδας του ήταν η Μονή Φιλοσόφου Και στη Μονή

Φιλοσόφου λειτουργούσε κατά τον θρύλο ένα από τα

περιφημότερα -και βασικά για τη δημιουργία και την καλλιέργεια

του μύθου- κρυφά σχολειά Πώς δεν μνημονεύει λοιπόν ο

Δημητσανίτης τη μετέπειτα laquoτουριστική ατραξιόνraquo της ιδιαίτερης

πατρίδας του

Έτσι κι αλλιώς ούτε η ιστορία αλλά ούτε και η κοινή λογική μπορείνα συνδέσει την απαγόρευση αυτών που θα λέγαμε σήμερα

laquoδημοτικά σχολείαraquo -που ήταν περίπου αυτοσχέδια και

υποτυπώδη όπως σ ολόκληρη την Ευρώπη την εποχή εκείνη- με

την απρόσκοπτη λειτουργία ανώτερων εκπαιδευτηρίων και

πατριαρχικών ακαδημιών από το Γυμνάσιο της Χίου που

αναφέραμε πιο πάνω ώς τη Μεγάλη του Γένους Σχολή Και πώς

να απαγορευόταν η κατώτερη εκπαίδευση λόγου χάρη στα ορεινά

χωριά όπου στα περισσότερα σπάνια είδαν Τούρκο πάνω από μίαφορά το χρόνο όταν περνούσε να εισπράξει το φόρο (αν δεν ήταν

και πάλι ο κοτζαμπάσης) Ή και σε νησιά ολόκληρα στις

Κυκλάδες όπου στα περισσότερα δεν έχουμε μόνιμη εγκατάσταση

Τούρκων Και πιο χαρακτηριστικά στην Τήνο που μόλις τον 18ο

αιώνα πέφτει στα χέρια των Τούρκων χωρίς και πάλι ν αλλάξει

τίποτα στη ζωή των κατοίκων της laquoμε την καθολική απουσία

Τούρκων από το νησίraquo (Αγγέλου σ 60) Κι όμως στην Τήνο

θρυλείται λειτουργία κρυφού σχολειού και από εκεί μας έρχεται

έμμεσα εννοείται ο γνωστός πίνακας του -Τηνιακού- Νικολάου

Γύζη ζωγραφισμένος το 1886 στη Γερμανία

Μύθος λοιπόν το κρυφό σχολειό και μάλιστα όψιμος που

γεννιέται στα μέσα πια του 19ου αιώνα αφού από ολόκληρη την

περίοδο της τουρκοκρατίας δεν υπάρχει καμία απολύτως

μαρτυρία Τη συναρπαστική από μια άποψη σύστασή του την

ανιχνεύει βήμα προς βήμα ο Aλκης Αγγέλου Στη μελέτη πουανέφερα πιο πάνω παρακολουθούμε μια διαδρομή η οποία ξεκινά

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1247

12

στα χρόνια του Αγώνα από τη συνάντηση της εθνικής

σκοπιμότητας -όταν προσπαθούμε να τραβήξουμε το σπλαχνικό

βλέμμα των ξένων δυνάμεων- με τη λαογραφία όπου το ευρύτατα

διαδομένο παιδικό τραγουδάκι-νανούρισμα laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo θεωρήθηκε ότι περιγράφει τα παιδιά που έτρεχαν

νύχτα στα όρη και στα βουνά μες στους λύκους να πάνε κρυφά

απ τους Τούρκους στο γειτονικό μοναστήρι να μάθουν γράμματα

Κι όμως στους βασικούς συλλογείς του τραγουδιού (Φωριέλ 1824

Σάντερς 1844 Πάσσοβ 1860 κά) δεν γίνεται ο παραμικρός

συσχετισμός με κρυφό σχολειό Ειδικότερα για την πορεία του

παιδικού τραγουδιού και τη σύνδεσή του με το μύθο μάς

κατατοπίζει η μελέτη του Αλέξη Πολίτη laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo που δημοσιεύτηκε στην Αυγή το 1994 και έπειτα το

2000 στο βιβλίο του με τον χαρακτηριστικό τίτλο Το μυθολογικό

κενό (εκδ Πόλις) ένα βιβλίο γενικότερα ενδιαφέρον καθώς

προσεγγίζει βασικούς μύθους της νεότερης ιστορίας

Κορύφωση της διαδρομής του μύθου και αποκρυστάλλωσή του

αποτελεί ο σχετικός πίνακας του Νικολάου Γύζη το 1886 και το

ποίημα που εμπνέεται από αυτόν το 1899 ο Ιωάννης Πολέμης

(laquoΑπ έξω μαυροφόρα απελπισιάraquo) H οπτικοποίηση πια του

laquoκρυφού σχολειούraquo μαζί με τη συστηματική διδασκαλία του

ποιήματος από τα σχολικά βιβλία εγκαθιστούν οριστικά στη

νεοελληνική ιστορική συνείδηση έναν μύθο οπωσδήποτε

γοητευτικό τέκνο της μεγαλύτερης έξαρσης του ρομαντικού

φιλελληνισμού και γενικότερα του ρομαντισμού του 19ου αιώνα

Που τον συντηρεί και τον υπερασπίζεται με νύχια και με δόντια

και με λογοκριτικές παρεμβάσεις προπάντων η Εκκλησία αφού σ αυτόν ειδικά το μύθο επιχειρείται να εμφανιστεί σαν αυτονόητος ο

εθνοσωτήριος ρόλος της κατά την τουρκοκρατία και τον Αγώνα

Ώστε τουριστική ατραξιόν είπα παραπάνω το κρυφό σχολειό Ο

Παναγιώτης Στάθης σε υπό έκδοση μελέτη του όπου εξετάζει

την πολυπλοκότητα του μύθου και τη σύνθετη διαδρομή του (laquoΤο

κρυφό σχολειό διαδρομές του μύθου διαδρομές της ιστορίαςraquo)

παρακολουθεί συστηματικά την εξάπλωση των κρυφών σχολειών -

όχι βεβαίως στην εποχή τους αλλά στην εποχή μας laquoΜέχρι και τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1347

13

δεκαετία του 1960 τα κρυφά σχολειά ανά την Ελλάδα που έχω

συναντήσει δεν ξεπερνούν τα 10 Πρόκειται για τα κρυφά σχολειά

στις μονές Φιλοσόφου Δημητσάνας [] Ντίλιου Ιωαννίνων Αγίας

Τριάδας Τήνου Αγίου Γεωργίου Φενεού Κορινθίας και ίσως ακόμαστις μονές Φανερωμένης Ιεράπετρας Αγίων Τεσσαράκοντα

Μαρτύρων Λακωνίας Άνω Δίβρης Ηλείας καθώς και ένα

τοπωνύμιο στην Ίο Από αυτά δε μόνο τα τρία πρώτα

εμφανίζονται προπολεμικά Από τη δεκαετία του 1970 όμως τα

ανακαλυπτόμενα κρυφά σχολειά αυξάνονται κατακόρυφαraquo Και

φτάνουν αισίως τα 102

Από αυτά τα περισσότερα laquoαναφέρονται σε ιστοσελίδες που έχουνστόχο άμεσα ή έμμεσα την τουριστική αγορά σελίδες προβολής

νομών δήμων ή παλαιών κοινοτήτων σελίδες τουριστικών

επιχειρήσεων σελίδες προβολής μοναστηριώνraquo Όπου κελί

ανήλιαγο δωμάτιο ή κρύπτη εκεί κι ένα κρυφό σχολειό Ακόμα κι

αν σε ορισμένα μετά βίας χωράει ένας άνθρωπος μόνος του

Ακόμα κι αν βρίσκονται μακριά από οικισμούς όπου χρειαζόταν

ταξίδι ολόκληρο για να φτάσει και μάλιστα κρυφά μικρό παιδί

Ακόμα κι αν πολλά εντοπίζονται σε μέρη όπου λειτουργούσεφανερά κοτζάμ ιερατική ή ανώτερη σχολή Ακόμα κι αν ορισμένα

από αυτά τοποθετούνται τώρα μέσα σε οθωμανικά κάστρα όπως

στα κάστρα της Κορώνης και του Άργους

laquoO μύθος ριζώνει γερά μέσα μαςraquo γράφει ο Αλέξης Πολίτης (σ

70) laquoκαθώς εδράζεται σε μια συμβολική ανάγνωση της ζωής σε

μια ποιητική αναλογική πρόσληψη της πραγματικότηταςraquo

Αλλά σκέφτομαι εγώ καμιά φορά η ποίηση μας μάρανε Ιστορική

αλήθεια και ιστορία του έθνους Μπα μπίζνες

ΤΑ ΝΕΑ 03042004

Eθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογία

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1447

14

Του Γιάννη Χάρη

25η Mαρτίου ante portas έτοιμοι για παρελάσεις και γιορτές γιαπανηγυρικούς και αναμάσημα των πλέον δημοφιλών μύθων

Παλαιών Πατρών Αγία Λαύρα λάβαρο και 25 Μαρτίου δεν

συνδέονται στην Ιστορία ούτε καν στα απομνημονεύματα του ίδιου

Μία μόλις εβδομάδα από τις εκλογές οπότε και γράφεται η

επιφυλλίδα αυτή πρέπει ν αφήσουμε στην μπάντα σκέψεις και

αισθήματα από τα αποτελέσματα των εκλογών για να προλάβουμε

μια φορά και την επικαιρότητα Βέβαια τι ξεχωριστό μπορεί να

έχει μια επικαιρότητα που αποτελείται από την τελετουργικήανακύκλωση του ίδιου υλικού που παραγεμίζει μιαν εθνική

επέτειο Θα παρακολουθήσουμε κι εφέτος το γνωστό γιορταστικό

πακέτο όπου το εθνικό διολισθαίνει συχνά προς το εθνικιστικό

και το πατριωτικό φρόνημα εκφράζεται σχεδόν αποκλειστικά με το

μιλιταριστικό πνεύμα Έτσι θα δούμε και τα παιδιά μας να

παρελαύνουν σαν στρατιωτάκια μαζί με τα τανκς και τις λοιπές

δυνάμεις ξηράς θαλάσσης και αέρος Αφού προηγουμένως με αέρακυρίως τα ταΐσαμε τα παιδιά στη νενομισμένη σχολική γιορτή με

όλους δηλαδή τους μύθους που καλλιεργούνται επίμονα και

συστηματικά από τους έχοντες εντέλει ίδιον συμφέρον κατά

κανόνα μη εθνικό -αν όντως το εννοούμε αυτό που μόνο να

παπαγαλίζουμε ξέρουμε πως εθνικό είναι το αληθινό

Ίδιος λοιπόν και απαράλλαχτος ο τρόπος αντιμετώπισης των

επετείων με καρύκευμα απλώς τα τελευταία χρόνια το ποιος θα

σηκώσει τη σημαία στη σχολική παρέλαση Έλληνας από DNA ήμήπως Αλβανός Αυτό όμως μόνο ΠΡΟΠΟ θα μπορούσε να το

παίξει η επιφυλλίδα αυτή αφού γράφεται δυο βδομάδες πριν από

τη Μεγάλη Παρέλαση κι ακόμα δεν ξεκίνησε ο σχετικός εθνικός

αγώνας Που τη φορά αυτή θα έχει ίσως άλλη αίγλη με την

επικράτηση της παράταξης όπου κύλησε ο Παπαθεμελής και

βρήκε τον Ψωμιάδη Και με πιο γενναιόδωρες και ευφρόσυνες τις

ευλογίες του προκαθημένου της Εκκλησίας -και του έθνους

ολόκληρου όπως νομίζει και πάντως διεκδικεί Ο οποίος την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1547

15

ώρα ακριβώς που γράφεται η επιφυλλίδα αυτή παίζει σε όλα τα

κανάλια κύρια είδηση ο Ανερυθρίαστος Αθηνών και Πάσης

Ελλάδος με το κρυφό λογοπαίγνιο πως η παντοδύναμη Δεξιά του

Κυρίου δείχνει τι θέλει ο Θεός και τι θέλει ο λαόςΣύμπτωση μια φορά Να ξεμυτίσει κατά κάποιον τρόπο από μόνος

του ο Εν Λόγω σε μια επιφυλλίδα όπου θα είχε έτσι κι αλλιώς την

τιμητική του Γιατί ξεκίνησα να μιλάω για μύθους Όπου τον

πρώτο ρόλο τον παίζει η Εκκλησία Έλεγα για τον αέρα με τον

οποίο ταΐζονται τα παιδιά μας τον αέρα με τον οποίο

ανατραφήκαμε κι εμείς οι ίδιοι άλλοτε για λόγους προφανείς

άλλοτε πιο κρυμμένους

Και τέτοιος είναι για να ξεκινήσουμε ανάποδα από τους πιο

κρυμμένους μύθους η 25η Μαρτίου ημέρα κήρυξης ή έναρξης ή

ποιος ξέρει τι του Αγώνα για την Ανεξαρτησία ημέρα πάντως

εδώ όλοι είναι σίγουροι κατά την οποία ο Παλαιών Πατρών

Γερμανός ύψωσε το λάβαρο στην Αγία Λαύρα κτλ Αλλά η Ιστορία

επιμένει ότι στις 25 ή και στις 21 Μαρτίου όταν αρχίζουν οι

πολεμικές επιχειρήσεις και πέφτει η Καλαμάτα ούτε ο Παλαιών

Πατρών ούτε κανένας άλλος βρίσκεται στη Λαύρα καμιάδοξολογία δεν γίνεται κανένα λάβαρο δεν υψώνεται εκεί και όλα

τα άλλα γλαφυρά που μας κληροδότησε απλώς ο Πουκεβίλ στην

Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως το 1824 Τα του λαβάρου

μάλιστα δεν τα αναφέρει ούτε ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών στα

απομνημονεύματά του Ξέρει όμως κι εδώ καλύτερα αλίμονο

αυτός που κατέχει τη βούληση του ίδιου του Θεού και έτσι το

κουβάλησε λίγα χρόνια πριν από τη Λαύρα για να το υψώσει τώρα

αυτός Ανερυθρίαστος όπως είπαμε -η Ιστορία που

επαναλαμβάνεται σαν φάρσα- στο συλλαλητήριο για τις

ταυτότητες

Όσο για την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης 24 Φεβρουαρίου

ήταν που κυκλοφόρησε ο Υψηλάντης την περίφημη προκήρυξή του

Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος Ο Υψηλάντης που τον

αφόρισε ο Πατριάρχης αυτόν και τους Φιλικούς και τους

αγωνιστές και το έργον απονοίας τους (απόνοια αποκοτιάπαράφρων ενέργεια εξαχρείωση κτλ) για λόγους ισορροπίας

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1647

16

απέναντι στον σουλτάνο Για λόγους πάλι ισορροπίας θα ταν που

η επίσημη Εκκλησία πιο συγκεκριμένα ο ανώτερος κλήρος και στη

διάρκεια της Τουρκοκρατίας και φυσικά του Αγώνα στάθηκε από

αμέτοχος έως εχθρικός σε κάθε κίνηση για την κατάκτηση τηςΑνεξαρτησίας μαζί βεβαίως με την πλειονότητα των προυχόντων

Από τις λίγες φωτεινές εξαιρέσεις ο Σαλώνων Ησαΐας που

μοίρασε τα υπάρχοντά του ευλόγησε τον Αγώνα πολέμησε και

θυσιάστηκε γι αυτόν

Όμως η έναρξη του Αγώνα ταυτίστηκε με τη γιορτή του

Ευαγγελισμού με διάταγμα του Όθωνα το 1838 και η Εκκλησία

βρέθηκε να διεκδικεί άλλη μια φορά τη σωτηρία του έθνουςΒασικός μύθος που κλήθηκε ή στήθηκε για να τεκμηριώσει τον

εθνοσωτήριο ρόλο του κλήρου κατά την Τουρκοκρατία είναι το

κρυφό σχολειό H επιστήμη μίλησε κι εδώ όμως ποτέ η επιστήμη

δεν μπορεί να συναγωνιστεί την ψυχική ανάγκη που γεννά

καλλιεργεί και διαδίδει τους πάσης φύσεως μύθους

Από την επιστήμη λοιπόν στα δύο μεγαλύτερα συλλογικά έργα της

νεότερης ιστοριογραφίας την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της

Εκδοτικής Αθηνών και τώρα την Ιστορία του Νέου Ελληνισμούπου κυκλοφορεί μαζί με την εφημερίδα αυτή αμφισβητείται η

αυθεντικότητα του κρυφού σχολειού Ειδικότερα από επιμέρους

επιστήμονες και μελετητές παλαιότερους και νεότερους από τον

Δημ Γρ Καμπούρογλου τον Γιάννη Βλαχογιάννη και τον Γιάνη

Κορδάτο από τον K Θ Δημαρά τον Λίνο Πολίτη τον Άλκη

Αγγέλου (με ειδική μονογραφία) και τον Φίλιππο Ηλιού από τον

Αλέξη Πολίτη τον Παναγιώτη Στάθη κά τονίζεται η παντελής

έλλειψη μαρτυριών σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας

Ανάμεσα σ όσες διατριβές έτυχε να διαβάσω γραμμένες από

παιδαγωγικούς άντρες ή γυναίκες δεν είδα καμιάν ιστορική

μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού σχολειού όμως

ούτ εγώ μέσα στον αμέτρητο σωρό ανέκδοτου υλικού για της

σκλαβιάς τα σκολειά που έχω συναγμένο δεν απάντησα τίποτα

που να κάνει λόγο για το σκολειό γράφει ο Βλαχογιάννης Και

ποτέ ο Τούρκος ο αγράμματος δεν μπόδισε το Χριστιανόγράμματα να μαθαίνει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1747

17

Γιατί όχι μόνο δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη κρυφών

σχολειών αλλά ίσα ίσα όλα δείχνουν πως ήταν ελεύθερη η

εκπαίδευση Και δεν μιλούν μονάχα νεοτεριστές αλλά και

γνωστοί πρόμαχοι της ορθοδοξίας όπως ο μέγας χαρτοφύλακαςκαι χρονογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μανουήλ

Γεδεών

Μέχρι σήμερον ουδαμού ανέγνω εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

[] βεζίρην ή αγιάνην ή σουλτάνον εμποδίσαντα σχολείου

σύστασιν ή οικοδομήν γράφει το 1939 ο Μανουήλ Γεδεών

(Ιστορία των του Χριστού πενήτων ) Και με μια δόση ίσως

υπερβολής για να δείξει την έκταση της κατώτερης εκπαίδευσης

Εάν παραδεχθώμεν δεκαπεντακισχιλίους τουλάχιστον ναούς εν τη ενορία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ως είχε προ

του 1821 τόσα στοιχειώδη σχολεία θ αποδεχθώμεν υπάρχοντα

αμέσως μετά την άλωσιν είτε εις τους των ναών νάρθηκας είτε

είς τι κελλίον μικρού ή μεγάλου μοναστηρίου είτε εις τον οικισμόν

όπου διέμενεν ο παπάς χωρίου

Αυτά τώρα τα λεγόμενα γραμματοδιδασκαλεία που ξεκινούν απότο Βυζάντιο ευνοούν τη σκόπιμη εν πολλοίς σύγχυση με τα κρυφά

σχολειά σύγχυση πάντως που μόνο στα μέσα πια του 19ου αιώνα

αρχίζει να καλλιεργείται

Έχει όμως ενδιαφέρον ειδικά αυτός ο μύθος όπως σταδιοδρόμησε

και ανθεί ώς τις μέρες μας και αξίζει να συνεχίσουμε την

επιφυλλίδα αυτή που είναι αυτονόητα αφιερωμένη στον Φίλιππο

Ηλιού αυτός άλλωστε με βοήθησε όταν ξανάγραφα για το ίδιοθέμα παρεμπιπτόντως στα Μικρά Γλωσσικά ενώ τώρα μας

βοηθάει όλους η σκέψη του μόνο

Eθνοσωτήρια ψεύδη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1847

18

Του Γιάννη Χάρη

laquoΠάντως η Eκκλησία διέσωσε την εθνική συνείδηση

επί 400 χρόνια και ηγήθηκε στον αγώνα για την

ανεξαρτησίαraquo κτλ κάπως έτσι τα είπε ο θεολόγος

καθηγητής και ο συνομιλητής του συμφώνησε για να

προχωρήσει όμως στην κριτική του απέναντι στα όσα

συμβαίνουν σήμερα στην Eκκλησία

O θεολόγος καθηγητής ήταν ο Χρ Γιανναράςπολέμιος ωστόσο και αυτός του Χριστόδουλου και ο

συνομιλητής του ο οποίος δέχτηκε την παρατήρηση

ήταν ο τέως πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος

Κωνσταντόπουλος από τους ελάχιστους πάντως πολιτικούς με

ξεκάθαρη συνολικά στάση απέναντι στο εκκλησιαστικό Από τη

σκηνή αυτή σε τηλεοπτική συζήτηση έμεινα με την αίσθηση ή με

το φόβο πως δεν ήταν απλώς laquoδιπλωματικήraquo η συγκατάνευση

έτσι όπως εκφράστηκε από τον τέως πρόεδρο του Συνασπισμού

Σύμπτωση ευτυχής τις ίδιες περίπου μέρες και με αφορμή την

επέτειο της 25ης Μαρτίου στην ίδια εδώ εφημερίδα υπήρξαν δύο

εμπεριστατωμένα άρθρα του καθηγητή Βασίλη Κρεμμυδά (laquoH

Εκκλησία στο Εικοσιέναraquo 223) και του εκπαιδευτικού Χρήστου

Κάτσικα (laquoΑπό το Κρυφό Σχολειό στην Αγία Λαύραraquo 243) Ας

μου επιτραπεί να προσθέσω και δύο δικά μου κατά την περσινή

επέτειο (laquoΕθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογίαraquo 20304middotlaquoΤο Κρυφό Σχολειό και η κρυφή του αλήθειαraquo 3404) και ενώ

πιο παλιά είχα ασχοληθεί ειδικά με τη laquoσωτηρία της γλώσσαςraquo

από την Εκκλησία (laquoΟι αναθυμιάσεις των ημερών και το

οστεοφυλάκιο της γλώσσαςraquo 172000)

Το άρθρο του κ Κρεμμυδά αναφέρεται γενικά στον συμβιβαστικό

ρόλο της Εκκλησίας στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας που

φτάνει στον laquoαφορισμόraquo των Φιλικών και των αγωνιστών από τον

πατριάρχη Γρηγόριο τον E Επίσης εξετάζονται οι δύο βασικοί

laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό

φέγγε μου να περπατώ

να πηγαίνω στο σχολειό

να μαθαίνω raquo ψέματα

του παπά τα ψέματα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 547

5

Μαρτίου και στην οποία εμφανής κατά τη γνώμη μου είναι η

προσπάθεια να τονιστεί το θρησκευτικό στοιχείο της επετείου

Είναι γνωστή η προσπάθεια όλα τα προηγούμενα χρόνια και μεδιάφορες μορφές μέσα από την σημαντική αυτή επέτειο να

καλλιεργηθούν μια σειρά προπαγανδιστικά ιδεολογήματα τα οποία

με σαφήνεια αλλοιώνουν το εθνικοαπελευθερωτικό-κοινωνικό της

χαρακτήρα καθώς και αποκρύπτουν τις κοινωνικές δυνάμεις που

πήραν μέρος στη Επανάσταση

Από την αρχή θα πρέπει να ξεκαθαριστεί πως όπως έχει

αποδειχθεί από την επιστημονική ιστορική έρευνα οι αγωνιστέςτου 21 δεν έχυσαν το αίμα τους για αφηρημένα ιδανικά και

ανησυχίες μεταφυσικού χαρακτήρα αλλά είχαν σαφείς και

συγκεκριμένους στόχους Απαλλαγή από το τούρκικο ζυγό αλλά

και την εξουσία των κοτζαμπάσηδων ανεξάρτητο κράτος χωρίς

ξένους δυνάστες κα

Δυστυχώς και με την προαναφερόμενη γιορτή όπως και συνολικά

με αυτό το ρεύμα ιστορικής σκέψης επιδιώκεται να υπερτονιστεί ο

ρόλος της εκκλησίας και της θρησκείας η οποία διέσωσε το έθνος

τα μαύρα χρόνια της τουρκοκρατίας στα πλαίσια του γνωστού

σλόγκαν πατρίς-θρησκεία ενώ τα πραγματικά ιστορικά

γεγονότα δεν είναι ακριβώς έτσι Ας δούμε ορισμένες πλευρές

της σχέσης θρησκείας-επανάστασης του 21 σε συνάρτηση με τους

καλλιεργούμενους μύθους επ αυτού

Κατ αρχήν να θυμίσουμε ότι η επιλογή της θρησκευτικής εορτής

του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου ως επίσημης επετείου τηςεπανάστασης έγινε από την πολιτεία το 1838 () για να

εξυπηρετήσει συγκεκριμένους πολιτικούς-ιδεολογικούς στόχους

καλλιεργώντας παράλληλα εθνικούς μύθους που διατηρούνται

και αναπαράγονται μέχρις σήμερα δυστυχώς και από τα σχολικά

βιβλία

Μύθος πρώτος Η Αγία Λαύρα Σύμφωνα με το

καλλιεργούμενο μύθο στις 2531821 στην Αγία Λαύρα από το

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 647

6

ΠΠ Γερμανό υψώθηκε το λάβαρο του αγώνα στο οποίο

ορκίστηκαν οι αγωνιστές Πρόκειται για συνειδητά καλλιεργούμενο

ψέμα

- Η επανάσταση στη Πελοπόννησο δεν ξεκίνησε την 25η Μαρτίου

αλλά μερικές μέρες νωρίτερα

- Μολονότι στην περιοχή των Καλαβρύτων (όπου και η εν λόγω

Μονή) είχαν σημειωθεί επαναστατικά γεγονότα και εκπρόσωποι

της Φιλικής Εταιρείας (πχ Παπαφλέσσας) είχαν επιχειρήσει να

ξεσηκώσουν τους πρόκριτους ουδέποτε έλαβε χώρα στην Αγία

Λαύρα η ορκωμοσία και κήρυξη της επανάστασης του 21

Ο ίδιος ο ΠΠ Γερμανός δεν αναφέρει τίποτε σχετικό στο

απομνημονεύματά του ούτε σώζεται άλλη σχετική μαρτυρία

Σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής στη Αγία Λαύρα είχαν

πράγματι συγκεντρωθεί εκείνες τις μέρες πρόκριτοι με τον ΠΠ

Γερμανό για να διαλυθούν όμως γρήγορα ως πεφοβισμένοι

χωρίς φυσικά να πάρουν απόφαση για τη κήρυξη της επανάστασης

Το ίδιο αποτέλεσμα είχε και η συνέλευση των προκρίτων ης

Πελοποννήσου στη Βοστίτσα (Αίγιο) όπου ο ΠΠ Γερμανός

απέκρουσε τις προτάσεις του απατεώνος και εξωλεστάτου

Παπαφλέσσα

Μύθος δεύτερος Το κρυφό σχολειό Ο μύθος αυτός

διαμορφώνεται σταδιακά μετά την Επανάσταση κυρίως μετά το

1850 με κύριο στόχο να παρουσιάσει την Εκκλησία ως ενεργητικόφορέα διατήρησης της εθνικής συνείδησης στα χρόνια της

Τουρκοκρατίας

Μάλιστα ο μύθος αυτός ντύνεται στα παιδικά μυαλά μέσα από τα

σχολικά εγχειρίδια με το γνωστό τραγουδάκι φεγγαράκι μου

λαμπρό καθώς και τον γνωστό (θαυμάσιο κατά τάλλα) ομώνυμο

πίνακα του Γύζη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 747

7

Για τη ιστορία θα πρέπει να σημειώσουμε πως ο μεν πίνακας του

Ν Γύζη φτιάχτηκε πολύ αργότερα (εκτέθηκε σε έκθεση στην

Αθήνα το 1900) ενώ η σύνδεση του τραγουδιού (που ήτανπαιδικό τραγουδάκι για νανούρισμα) με το λεγόμενο κρυφό σχολειό

γίνεται στα 1870 Ας δούμε όμως πιο ουσιαστικά το όλο ζήτημα

- Δεν υπάρχουν μαρτυρίες που να αναφέρουν πως υπήρχε

απαγόρευση της εκπαίδευσης κατά της διάρκεια της

τουρκοκρατίας ούτε και έχει σωθεί σχετική οθωμανική διάταξη-

νομολογία Αλλωστε δεν υπήρχε κανένας λόγος να απαγορεύσουν

την εκπαίδευση των χριστιανών

Αντίθετα την χρειαζόταν διότι είχαν ανάγκη ενόςαποτελεσματικού εκκλησιαστικού μηχανισμού για τη διοίκηση των

χριστιανών Η εκκλησία και το Πατριαρχείο της

Κωνσταντινούπολης ήταν ένας θεσμός το οποίο οι Οθωμανοί

διατήρησαν και επανασυγκρότησαν αμέσως μετά την άλωση της

Πόλης διότι τους ήταν απαραίτητος για το έλεγχο των χριστιανών

- Η ύπαρξη κρυφού σχολειού φαντάζει εντελώς παράλογη με

δεδομένο ότι λειτουργούσαν απρόσκοπτα ανώτερες σχολές όπως

η Μεγάλη Σχολή του Γένους οι σχολές της Πάτμου των

Ιωαννίνων του Αθω της Σμύρνης κα

Να υπογραμμιστεί ακόμη πως οι τόποι που παρουσιάζονται μέχρι

σήμερα ότι λειτουργούσαν κρυφά σχολειά βρίσκονται σε

περιοχές όπου είτε λειτουργούσαν ανώτερες σχολές (πχ

Δημητσάνα Ιωάννινα κα) είτε κατακτήθηκαν σχετικά αργά (πχ

Κρήτη 1669 Τήνο 1715 κα) και άρα η ύπαρξη κρυφού σχολειούτοποθετείται σε περίοδο όπου πολλαπλασιάζονται οι νόμιμα

λειτουργούσες ανώτερες σχολές (18ος αιώνας)

Τέλος θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι αντικειμενικά οι δάσκαλοι

στις αγροτικές περιοχές ήταν οι κληρικοί γιατί ήταν οι μόνοι

γραμματιζούμενοι ενώ αντίστοιχα όποιος μάθαινε γράμματα

συνήθως το έκανε για να γίνει κληρικός μια και η μόρφωση στο

αγροτικό χώρο δεν είχε καμία άλλη χρησιμότητα Όσο δε αφορά τη

φοίτηση τη νύχτα αυτή ήταν αντικειμενικό γεγονός (όταν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 847

8

συνέβαινε) γιατί και τα παιδιά εργαζόταν στις αγροτικές δουλειές

τα πρωινά

Τρίτος μύθος

Ο ρόλος του ανώτερου Κλήρου

Ανεξάρτητα απότο ρόλο που έπαιξε ο λαϊκός-κατώτερος Κλήρος ο οποίος στήριξε

και συμμετείχε εν πολλοίς στην Επανάσταση τα δεδομένα για την

ανώτερη ιεραρχία ήταν σε αντίθετη κατεύθυνση

Η κορυφή της εκκλησίας δεν ήθελε την επανάσταση γιατί έτσι θα

έχανε τα προνόμια που της δόθηκαν από την Οθωμανική

αυτοκρατορία και που μέχρι σήμερα διατηρούνται ορισμένα από

αυτά

Να θυμίσουμε κατ αρχή ότι το Πατριαρχείο αφόρισε τον

Υψηλάντη και το Σούτσο όταν ξεκίνησε η Επανάσταση στις

Ηγεμονίες Ακόμη ορισμένες μόνο δηλώσεις του Ιερατείου

αποδεικνύουν το πώς αντιμετώπισε την επανάσταση

Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε δηλώνει για το Ρήγα Φεραίο και την

κήρυξη της επανάστασης Το έργο του είναι πλήρες σαθρότητας

και προξενεί κοινή βλάβη Ενώ για την επανάσταση εδηλώσαμε

προς πάντας τους ομογενείς ευσεβείς να διατηρούμε το ραγιαλίκι

και να μην τολμήσετε κα οποιονδήποτε τρόπο να δεχθείτε ποτέ

τους εχθρούς κατά της κραταιάς βασιλείας

Ο ΠΠ Γερμανός που τελικά βλόγησε τα όπλα με τη πιστόλα στο

κρόταφο αποκαλεί τον Παπαφλέσσα εξωλέστατο (δηλαδή ρεμάλι)και απατεώνα Ενώ λίγο πριν ξεσπάσει η επανάσταση δηλώνει (το

γράφει στα απομνημονεύματά του)

Συσκεφθέντες λοιπόν μετ επιστασίας και ιδόντες ότι το

πλείστον μέρος της Ελλάδος δεν έχει ιδέα περί τοιούτου

πράγματος (για τη επανάσταση)εξετάσαντες δε και την

εσωτερικήν κατάστασιν του Έθνους ενέκριναν άπαντες το καιρόν

ουχ αρμόδιον ώστε να μείνει η Διοίκησις ήσυχος και εκτός

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 947

9

υπονοιών Θα μπορούσαν να αναφερθούν και άλλα στοιχεία για το

ρόλο του ανώτερου κλήρου

Θα υπογραμμιστεί όμως και μία ακόμη πλευρά Κατά τη διάρκειατης τουρκοκρατίας πολλές εξεγέρσεις τέμνουν τις υπάρχουσες

θρησκευτικές κοινότητες και δεν φέρνουν μονοδιάστατα ως

αντίπαλους από την μια τους χριστιανούς και από την άλλη τους

μουσουλμάνους αλλά τάξεις κοινωνικές άνισες (αγρότες-

κοτζαμπάσηδες)

Ορισμένα παραδείγματα Να θυμίσουμε τα περίφημα καπάκια

(συμφωνίες οπλαρχηγών με τους τούρκους με ανταλλάγματα) Τοκίνημα του αρματολού Βλαχάβα το 1808 λαμβάνει χώρα σε

συνεργασία των μουσουλμάνων τσιφλικάδων της Θεσσαλίας και

στρέφεται κατά του Αλή Πασά

Και ακόμη οι χριστιανοί Σουλιώτες συμμαχούν συχνά με τους

μουσουλμάνους Τσάμηδες ενάντια στη Αλή Πασά σε μία

προσπάθεια διαφύλαξης της τοπικής τους εξουσίας

Η Επανάσταση του 21 αν σωστά διδαχτεί μπορεί να αποτελέσει

ανεξάντλητη πηγή διδαγμάτων και για τους αγώνες του σήμερα

Δυστυχώς όμως κάποιοι χρόνια τώρα προσπαθούν για ευνόητους

λόγους το εξεγερτικό μήνυμα του 21 να το μετατρέψουν σε

επέτειο σε ακίνδυνο εικόνισμα Χρέος των δασκάλων των

διανοητών της εποχής μας να το μεταδώσουν στις σωστές του

διαστάσεις

Tο κρυφό σχολειό και η κρυφή του αλήθεια

του Γιάννη Χάρη

Για τον Παλαιών Πατρών Γερμανό που τον γιορτάζουμε στη

Λαύρα τη μέρα που εκείνος ήταν στην Πάτρα και για το κρυφό

σχολειό που ήταν όμως φανερό λέγαμε στην προηγούμενη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1047

10

επιφυλλίδα Kαι τ αφήσαμε στη μέση Πέρασε στο μεταξύ η 25η

Mαρτίου κατά τα γνωστά με παρελάσεις και κάθε λογής

θεατρικά Όπου το laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό φέγγε μου να

περπατώraquo το απάγγειλε ολόκληρο μέσα στην εκκλησία ο ξέρετεποιος

Ο γνωστός πίνακας του N Γύζη όπου laquoμορφοποιείταιraquo ο μύθος

του κρυφού σχολειού

Έγραφα ότι η νεότερη ιστοριογραφία αποδεικνύει πως το περίφημο

κρυφό σχολειό δεν υπήρξε και ούτε είχε λόγο να υπάρξει καθώς

η εκπαίδευση τα χρόνια της τουρκοκρατίας λειτουργούσεαπρόσκοπτα Αυτά μας έλεγαν άλλωστε και παλαιότεροι όπως

είδαμε με σχετικά παραθέματα ο Γιάννης Βλαχογιάννης αλλά και

ο Μανουήλ Γεδεών μέγας χαρτοφύλακας και χρονογράφος του

Οικουμενικού Πατριαρχείου

Συνεχίζω με άλλο ένα παράθεμα του Γεδεών αντλημένο και αυτό

από την ειδική μελέτη του Aλκη Αγγέλου Το Κρυφό Σχολειό

χρονικό ενός μύθου (Εστία 1997) laquoη τουρκική κυβέρνησιςανεχομένη την χριστιανικήν θρησκείαν εγίνωσκεν ότι εις τους

ναούς αναγινώσκουσι και ψάλλουσιν οι παπάδες και οι ψάλται και

ότι τα αναγινωσκόμενα και ψαλλόμενα έπρεπε να διδαχθώσιν

εγκαίρως και συνεπώς ουδέποτε εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

εμπόδισε την εν νάρθηξι και κελλίοις διδασκαλίανraquo Αυτά γράφει

το 1939 ο laquoτου ανατολικού κλίματοςraquo λόγιος

Αλλά ήδη το 1820 μέσα δηλαδή στην Ιστορία της εποχής ο

επιφανής κληρικός και δάσκαλος του Γένους Νεόφυτος Βάμβαςπου μεγαλουργεί στο περιλάλητο -και ελεύθερο φυσικά- Γυμνάσιο

της Χίου λέει laquoΕίτε από αδιαφορία είτε ως αρχή η Υψηλή Πύλη

δεν αντιτάχθηκε καθόλου στην πνευματική αναγέννηση της

Ελλάδαςraquo

Και το 1873 στα Ιστορικά περί της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ο

Δημητσανίτης Μιχαήλ Οικονόμου γραμματικός του Κολοκοτρώνη

και έτσι βασικός ιστορικός του Αγώνα γράφει ότι κατά την

τουρκοκρατία laquoη λατρεία των χριστιανών εξησκείτο ελευθέρως

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1147

11

και δημοσία και επροστατεύετο μάλιστα και από τους Τούρκους

[] επροστατεύετο δε και ελευθέρως ενηργείτο και η

εκπαίδευσιςraquo Το ειδικό βάρος αυτής της μαρτυρίας είναι ότι ο

Οικονόμου σπούδασε αρχικά στη σχολή της πατρίδας του Και ησχολή της πατρίδας του ήταν η Μονή Φιλοσόφου Και στη Μονή

Φιλοσόφου λειτουργούσε κατά τον θρύλο ένα από τα

περιφημότερα -και βασικά για τη δημιουργία και την καλλιέργεια

του μύθου- κρυφά σχολειά Πώς δεν μνημονεύει λοιπόν ο

Δημητσανίτης τη μετέπειτα laquoτουριστική ατραξιόνraquo της ιδιαίτερης

πατρίδας του

Έτσι κι αλλιώς ούτε η ιστορία αλλά ούτε και η κοινή λογική μπορείνα συνδέσει την απαγόρευση αυτών που θα λέγαμε σήμερα

laquoδημοτικά σχολείαraquo -που ήταν περίπου αυτοσχέδια και

υποτυπώδη όπως σ ολόκληρη την Ευρώπη την εποχή εκείνη- με

την απρόσκοπτη λειτουργία ανώτερων εκπαιδευτηρίων και

πατριαρχικών ακαδημιών από το Γυμνάσιο της Χίου που

αναφέραμε πιο πάνω ώς τη Μεγάλη του Γένους Σχολή Και πώς

να απαγορευόταν η κατώτερη εκπαίδευση λόγου χάρη στα ορεινά

χωριά όπου στα περισσότερα σπάνια είδαν Τούρκο πάνω από μίαφορά το χρόνο όταν περνούσε να εισπράξει το φόρο (αν δεν ήταν

και πάλι ο κοτζαμπάσης) Ή και σε νησιά ολόκληρα στις

Κυκλάδες όπου στα περισσότερα δεν έχουμε μόνιμη εγκατάσταση

Τούρκων Και πιο χαρακτηριστικά στην Τήνο που μόλις τον 18ο

αιώνα πέφτει στα χέρια των Τούρκων χωρίς και πάλι ν αλλάξει

τίποτα στη ζωή των κατοίκων της laquoμε την καθολική απουσία

Τούρκων από το νησίraquo (Αγγέλου σ 60) Κι όμως στην Τήνο

θρυλείται λειτουργία κρυφού σχολειού και από εκεί μας έρχεται

έμμεσα εννοείται ο γνωστός πίνακας του -Τηνιακού- Νικολάου

Γύζη ζωγραφισμένος το 1886 στη Γερμανία

Μύθος λοιπόν το κρυφό σχολειό και μάλιστα όψιμος που

γεννιέται στα μέσα πια του 19ου αιώνα αφού από ολόκληρη την

περίοδο της τουρκοκρατίας δεν υπάρχει καμία απολύτως

μαρτυρία Τη συναρπαστική από μια άποψη σύστασή του την

ανιχνεύει βήμα προς βήμα ο Aλκης Αγγέλου Στη μελέτη πουανέφερα πιο πάνω παρακολουθούμε μια διαδρομή η οποία ξεκινά

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1247

12

στα χρόνια του Αγώνα από τη συνάντηση της εθνικής

σκοπιμότητας -όταν προσπαθούμε να τραβήξουμε το σπλαχνικό

βλέμμα των ξένων δυνάμεων- με τη λαογραφία όπου το ευρύτατα

διαδομένο παιδικό τραγουδάκι-νανούρισμα laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo θεωρήθηκε ότι περιγράφει τα παιδιά που έτρεχαν

νύχτα στα όρη και στα βουνά μες στους λύκους να πάνε κρυφά

απ τους Τούρκους στο γειτονικό μοναστήρι να μάθουν γράμματα

Κι όμως στους βασικούς συλλογείς του τραγουδιού (Φωριέλ 1824

Σάντερς 1844 Πάσσοβ 1860 κά) δεν γίνεται ο παραμικρός

συσχετισμός με κρυφό σχολειό Ειδικότερα για την πορεία του

παιδικού τραγουδιού και τη σύνδεσή του με το μύθο μάς

κατατοπίζει η μελέτη του Αλέξη Πολίτη laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo που δημοσιεύτηκε στην Αυγή το 1994 και έπειτα το

2000 στο βιβλίο του με τον χαρακτηριστικό τίτλο Το μυθολογικό

κενό (εκδ Πόλις) ένα βιβλίο γενικότερα ενδιαφέρον καθώς

προσεγγίζει βασικούς μύθους της νεότερης ιστορίας

Κορύφωση της διαδρομής του μύθου και αποκρυστάλλωσή του

αποτελεί ο σχετικός πίνακας του Νικολάου Γύζη το 1886 και το

ποίημα που εμπνέεται από αυτόν το 1899 ο Ιωάννης Πολέμης

(laquoΑπ έξω μαυροφόρα απελπισιάraquo) H οπτικοποίηση πια του

laquoκρυφού σχολειούraquo μαζί με τη συστηματική διδασκαλία του

ποιήματος από τα σχολικά βιβλία εγκαθιστούν οριστικά στη

νεοελληνική ιστορική συνείδηση έναν μύθο οπωσδήποτε

γοητευτικό τέκνο της μεγαλύτερης έξαρσης του ρομαντικού

φιλελληνισμού και γενικότερα του ρομαντισμού του 19ου αιώνα

Που τον συντηρεί και τον υπερασπίζεται με νύχια και με δόντια

και με λογοκριτικές παρεμβάσεις προπάντων η Εκκλησία αφού σ αυτόν ειδικά το μύθο επιχειρείται να εμφανιστεί σαν αυτονόητος ο

εθνοσωτήριος ρόλος της κατά την τουρκοκρατία και τον Αγώνα

Ώστε τουριστική ατραξιόν είπα παραπάνω το κρυφό σχολειό Ο

Παναγιώτης Στάθης σε υπό έκδοση μελέτη του όπου εξετάζει

την πολυπλοκότητα του μύθου και τη σύνθετη διαδρομή του (laquoΤο

κρυφό σχολειό διαδρομές του μύθου διαδρομές της ιστορίαςraquo)

παρακολουθεί συστηματικά την εξάπλωση των κρυφών σχολειών -

όχι βεβαίως στην εποχή τους αλλά στην εποχή μας laquoΜέχρι και τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1347

13

δεκαετία του 1960 τα κρυφά σχολειά ανά την Ελλάδα που έχω

συναντήσει δεν ξεπερνούν τα 10 Πρόκειται για τα κρυφά σχολειά

στις μονές Φιλοσόφου Δημητσάνας [] Ντίλιου Ιωαννίνων Αγίας

Τριάδας Τήνου Αγίου Γεωργίου Φενεού Κορινθίας και ίσως ακόμαστις μονές Φανερωμένης Ιεράπετρας Αγίων Τεσσαράκοντα

Μαρτύρων Λακωνίας Άνω Δίβρης Ηλείας καθώς και ένα

τοπωνύμιο στην Ίο Από αυτά δε μόνο τα τρία πρώτα

εμφανίζονται προπολεμικά Από τη δεκαετία του 1970 όμως τα

ανακαλυπτόμενα κρυφά σχολειά αυξάνονται κατακόρυφαraquo Και

φτάνουν αισίως τα 102

Από αυτά τα περισσότερα laquoαναφέρονται σε ιστοσελίδες που έχουνστόχο άμεσα ή έμμεσα την τουριστική αγορά σελίδες προβολής

νομών δήμων ή παλαιών κοινοτήτων σελίδες τουριστικών

επιχειρήσεων σελίδες προβολής μοναστηριώνraquo Όπου κελί

ανήλιαγο δωμάτιο ή κρύπτη εκεί κι ένα κρυφό σχολειό Ακόμα κι

αν σε ορισμένα μετά βίας χωράει ένας άνθρωπος μόνος του

Ακόμα κι αν βρίσκονται μακριά από οικισμούς όπου χρειαζόταν

ταξίδι ολόκληρο για να φτάσει και μάλιστα κρυφά μικρό παιδί

Ακόμα κι αν πολλά εντοπίζονται σε μέρη όπου λειτουργούσεφανερά κοτζάμ ιερατική ή ανώτερη σχολή Ακόμα κι αν ορισμένα

από αυτά τοποθετούνται τώρα μέσα σε οθωμανικά κάστρα όπως

στα κάστρα της Κορώνης και του Άργους

laquoO μύθος ριζώνει γερά μέσα μαςraquo γράφει ο Αλέξης Πολίτης (σ

70) laquoκαθώς εδράζεται σε μια συμβολική ανάγνωση της ζωής σε

μια ποιητική αναλογική πρόσληψη της πραγματικότηταςraquo

Αλλά σκέφτομαι εγώ καμιά φορά η ποίηση μας μάρανε Ιστορική

αλήθεια και ιστορία του έθνους Μπα μπίζνες

ΤΑ ΝΕΑ 03042004

Eθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογία

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1447

14

Του Γιάννη Χάρη

25η Mαρτίου ante portas έτοιμοι για παρελάσεις και γιορτές γιαπανηγυρικούς και αναμάσημα των πλέον δημοφιλών μύθων

Παλαιών Πατρών Αγία Λαύρα λάβαρο και 25 Μαρτίου δεν

συνδέονται στην Ιστορία ούτε καν στα απομνημονεύματα του ίδιου

Μία μόλις εβδομάδα από τις εκλογές οπότε και γράφεται η

επιφυλλίδα αυτή πρέπει ν αφήσουμε στην μπάντα σκέψεις και

αισθήματα από τα αποτελέσματα των εκλογών για να προλάβουμε

μια φορά και την επικαιρότητα Βέβαια τι ξεχωριστό μπορεί να

έχει μια επικαιρότητα που αποτελείται από την τελετουργικήανακύκλωση του ίδιου υλικού που παραγεμίζει μιαν εθνική

επέτειο Θα παρακολουθήσουμε κι εφέτος το γνωστό γιορταστικό

πακέτο όπου το εθνικό διολισθαίνει συχνά προς το εθνικιστικό

και το πατριωτικό φρόνημα εκφράζεται σχεδόν αποκλειστικά με το

μιλιταριστικό πνεύμα Έτσι θα δούμε και τα παιδιά μας να

παρελαύνουν σαν στρατιωτάκια μαζί με τα τανκς και τις λοιπές

δυνάμεις ξηράς θαλάσσης και αέρος Αφού προηγουμένως με αέρακυρίως τα ταΐσαμε τα παιδιά στη νενομισμένη σχολική γιορτή με

όλους δηλαδή τους μύθους που καλλιεργούνται επίμονα και

συστηματικά από τους έχοντες εντέλει ίδιον συμφέρον κατά

κανόνα μη εθνικό -αν όντως το εννοούμε αυτό που μόνο να

παπαγαλίζουμε ξέρουμε πως εθνικό είναι το αληθινό

Ίδιος λοιπόν και απαράλλαχτος ο τρόπος αντιμετώπισης των

επετείων με καρύκευμα απλώς τα τελευταία χρόνια το ποιος θα

σηκώσει τη σημαία στη σχολική παρέλαση Έλληνας από DNA ήμήπως Αλβανός Αυτό όμως μόνο ΠΡΟΠΟ θα μπορούσε να το

παίξει η επιφυλλίδα αυτή αφού γράφεται δυο βδομάδες πριν από

τη Μεγάλη Παρέλαση κι ακόμα δεν ξεκίνησε ο σχετικός εθνικός

αγώνας Που τη φορά αυτή θα έχει ίσως άλλη αίγλη με την

επικράτηση της παράταξης όπου κύλησε ο Παπαθεμελής και

βρήκε τον Ψωμιάδη Και με πιο γενναιόδωρες και ευφρόσυνες τις

ευλογίες του προκαθημένου της Εκκλησίας -και του έθνους

ολόκληρου όπως νομίζει και πάντως διεκδικεί Ο οποίος την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1547

15

ώρα ακριβώς που γράφεται η επιφυλλίδα αυτή παίζει σε όλα τα

κανάλια κύρια είδηση ο Ανερυθρίαστος Αθηνών και Πάσης

Ελλάδος με το κρυφό λογοπαίγνιο πως η παντοδύναμη Δεξιά του

Κυρίου δείχνει τι θέλει ο Θεός και τι θέλει ο λαόςΣύμπτωση μια φορά Να ξεμυτίσει κατά κάποιον τρόπο από μόνος

του ο Εν Λόγω σε μια επιφυλλίδα όπου θα είχε έτσι κι αλλιώς την

τιμητική του Γιατί ξεκίνησα να μιλάω για μύθους Όπου τον

πρώτο ρόλο τον παίζει η Εκκλησία Έλεγα για τον αέρα με τον

οποίο ταΐζονται τα παιδιά μας τον αέρα με τον οποίο

ανατραφήκαμε κι εμείς οι ίδιοι άλλοτε για λόγους προφανείς

άλλοτε πιο κρυμμένους

Και τέτοιος είναι για να ξεκινήσουμε ανάποδα από τους πιο

κρυμμένους μύθους η 25η Μαρτίου ημέρα κήρυξης ή έναρξης ή

ποιος ξέρει τι του Αγώνα για την Ανεξαρτησία ημέρα πάντως

εδώ όλοι είναι σίγουροι κατά την οποία ο Παλαιών Πατρών

Γερμανός ύψωσε το λάβαρο στην Αγία Λαύρα κτλ Αλλά η Ιστορία

επιμένει ότι στις 25 ή και στις 21 Μαρτίου όταν αρχίζουν οι

πολεμικές επιχειρήσεις και πέφτει η Καλαμάτα ούτε ο Παλαιών

Πατρών ούτε κανένας άλλος βρίσκεται στη Λαύρα καμιάδοξολογία δεν γίνεται κανένα λάβαρο δεν υψώνεται εκεί και όλα

τα άλλα γλαφυρά που μας κληροδότησε απλώς ο Πουκεβίλ στην

Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως το 1824 Τα του λαβάρου

μάλιστα δεν τα αναφέρει ούτε ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών στα

απομνημονεύματά του Ξέρει όμως κι εδώ καλύτερα αλίμονο

αυτός που κατέχει τη βούληση του ίδιου του Θεού και έτσι το

κουβάλησε λίγα χρόνια πριν από τη Λαύρα για να το υψώσει τώρα

αυτός Ανερυθρίαστος όπως είπαμε -η Ιστορία που

επαναλαμβάνεται σαν φάρσα- στο συλλαλητήριο για τις

ταυτότητες

Όσο για την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης 24 Φεβρουαρίου

ήταν που κυκλοφόρησε ο Υψηλάντης την περίφημη προκήρυξή του

Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος Ο Υψηλάντης που τον

αφόρισε ο Πατριάρχης αυτόν και τους Φιλικούς και τους

αγωνιστές και το έργον απονοίας τους (απόνοια αποκοτιάπαράφρων ενέργεια εξαχρείωση κτλ) για λόγους ισορροπίας

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1647

16

απέναντι στον σουλτάνο Για λόγους πάλι ισορροπίας θα ταν που

η επίσημη Εκκλησία πιο συγκεκριμένα ο ανώτερος κλήρος και στη

διάρκεια της Τουρκοκρατίας και φυσικά του Αγώνα στάθηκε από

αμέτοχος έως εχθρικός σε κάθε κίνηση για την κατάκτηση τηςΑνεξαρτησίας μαζί βεβαίως με την πλειονότητα των προυχόντων

Από τις λίγες φωτεινές εξαιρέσεις ο Σαλώνων Ησαΐας που

μοίρασε τα υπάρχοντά του ευλόγησε τον Αγώνα πολέμησε και

θυσιάστηκε γι αυτόν

Όμως η έναρξη του Αγώνα ταυτίστηκε με τη γιορτή του

Ευαγγελισμού με διάταγμα του Όθωνα το 1838 και η Εκκλησία

βρέθηκε να διεκδικεί άλλη μια φορά τη σωτηρία του έθνουςΒασικός μύθος που κλήθηκε ή στήθηκε για να τεκμηριώσει τον

εθνοσωτήριο ρόλο του κλήρου κατά την Τουρκοκρατία είναι το

κρυφό σχολειό H επιστήμη μίλησε κι εδώ όμως ποτέ η επιστήμη

δεν μπορεί να συναγωνιστεί την ψυχική ανάγκη που γεννά

καλλιεργεί και διαδίδει τους πάσης φύσεως μύθους

Από την επιστήμη λοιπόν στα δύο μεγαλύτερα συλλογικά έργα της

νεότερης ιστοριογραφίας την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της

Εκδοτικής Αθηνών και τώρα την Ιστορία του Νέου Ελληνισμούπου κυκλοφορεί μαζί με την εφημερίδα αυτή αμφισβητείται η

αυθεντικότητα του κρυφού σχολειού Ειδικότερα από επιμέρους

επιστήμονες και μελετητές παλαιότερους και νεότερους από τον

Δημ Γρ Καμπούρογλου τον Γιάννη Βλαχογιάννη και τον Γιάνη

Κορδάτο από τον K Θ Δημαρά τον Λίνο Πολίτη τον Άλκη

Αγγέλου (με ειδική μονογραφία) και τον Φίλιππο Ηλιού από τον

Αλέξη Πολίτη τον Παναγιώτη Στάθη κά τονίζεται η παντελής

έλλειψη μαρτυριών σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας

Ανάμεσα σ όσες διατριβές έτυχε να διαβάσω γραμμένες από

παιδαγωγικούς άντρες ή γυναίκες δεν είδα καμιάν ιστορική

μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού σχολειού όμως

ούτ εγώ μέσα στον αμέτρητο σωρό ανέκδοτου υλικού για της

σκλαβιάς τα σκολειά που έχω συναγμένο δεν απάντησα τίποτα

που να κάνει λόγο για το σκολειό γράφει ο Βλαχογιάννης Και

ποτέ ο Τούρκος ο αγράμματος δεν μπόδισε το Χριστιανόγράμματα να μαθαίνει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1747

17

Γιατί όχι μόνο δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη κρυφών

σχολειών αλλά ίσα ίσα όλα δείχνουν πως ήταν ελεύθερη η

εκπαίδευση Και δεν μιλούν μονάχα νεοτεριστές αλλά και

γνωστοί πρόμαχοι της ορθοδοξίας όπως ο μέγας χαρτοφύλακαςκαι χρονογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μανουήλ

Γεδεών

Μέχρι σήμερον ουδαμού ανέγνω εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

[] βεζίρην ή αγιάνην ή σουλτάνον εμποδίσαντα σχολείου

σύστασιν ή οικοδομήν γράφει το 1939 ο Μανουήλ Γεδεών

(Ιστορία των του Χριστού πενήτων ) Και με μια δόση ίσως

υπερβολής για να δείξει την έκταση της κατώτερης εκπαίδευσης

Εάν παραδεχθώμεν δεκαπεντακισχιλίους τουλάχιστον ναούς εν τη ενορία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ως είχε προ

του 1821 τόσα στοιχειώδη σχολεία θ αποδεχθώμεν υπάρχοντα

αμέσως μετά την άλωσιν είτε εις τους των ναών νάρθηκας είτε

είς τι κελλίον μικρού ή μεγάλου μοναστηρίου είτε εις τον οικισμόν

όπου διέμενεν ο παπάς χωρίου

Αυτά τώρα τα λεγόμενα γραμματοδιδασκαλεία που ξεκινούν απότο Βυζάντιο ευνοούν τη σκόπιμη εν πολλοίς σύγχυση με τα κρυφά

σχολειά σύγχυση πάντως που μόνο στα μέσα πια του 19ου αιώνα

αρχίζει να καλλιεργείται

Έχει όμως ενδιαφέρον ειδικά αυτός ο μύθος όπως σταδιοδρόμησε

και ανθεί ώς τις μέρες μας και αξίζει να συνεχίσουμε την

επιφυλλίδα αυτή που είναι αυτονόητα αφιερωμένη στον Φίλιππο

Ηλιού αυτός άλλωστε με βοήθησε όταν ξανάγραφα για το ίδιοθέμα παρεμπιπτόντως στα Μικρά Γλωσσικά ενώ τώρα μας

βοηθάει όλους η σκέψη του μόνο

Eθνοσωτήρια ψεύδη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1847

18

Του Γιάννη Χάρη

laquoΠάντως η Eκκλησία διέσωσε την εθνική συνείδηση

επί 400 χρόνια και ηγήθηκε στον αγώνα για την

ανεξαρτησίαraquo κτλ κάπως έτσι τα είπε ο θεολόγος

καθηγητής και ο συνομιλητής του συμφώνησε για να

προχωρήσει όμως στην κριτική του απέναντι στα όσα

συμβαίνουν σήμερα στην Eκκλησία

O θεολόγος καθηγητής ήταν ο Χρ Γιανναράςπολέμιος ωστόσο και αυτός του Χριστόδουλου και ο

συνομιλητής του ο οποίος δέχτηκε την παρατήρηση

ήταν ο τέως πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος

Κωνσταντόπουλος από τους ελάχιστους πάντως πολιτικούς με

ξεκάθαρη συνολικά στάση απέναντι στο εκκλησιαστικό Από τη

σκηνή αυτή σε τηλεοπτική συζήτηση έμεινα με την αίσθηση ή με

το φόβο πως δεν ήταν απλώς laquoδιπλωματικήraquo η συγκατάνευση

έτσι όπως εκφράστηκε από τον τέως πρόεδρο του Συνασπισμού

Σύμπτωση ευτυχής τις ίδιες περίπου μέρες και με αφορμή την

επέτειο της 25ης Μαρτίου στην ίδια εδώ εφημερίδα υπήρξαν δύο

εμπεριστατωμένα άρθρα του καθηγητή Βασίλη Κρεμμυδά (laquoH

Εκκλησία στο Εικοσιέναraquo 223) και του εκπαιδευτικού Χρήστου

Κάτσικα (laquoΑπό το Κρυφό Σχολειό στην Αγία Λαύραraquo 243) Ας

μου επιτραπεί να προσθέσω και δύο δικά μου κατά την περσινή

επέτειο (laquoΕθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογίαraquo 20304middotlaquoΤο Κρυφό Σχολειό και η κρυφή του αλήθειαraquo 3404) και ενώ

πιο παλιά είχα ασχοληθεί ειδικά με τη laquoσωτηρία της γλώσσαςraquo

από την Εκκλησία (laquoΟι αναθυμιάσεις των ημερών και το

οστεοφυλάκιο της γλώσσαςraquo 172000)

Το άρθρο του κ Κρεμμυδά αναφέρεται γενικά στον συμβιβαστικό

ρόλο της Εκκλησίας στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας που

φτάνει στον laquoαφορισμόraquo των Φιλικών και των αγωνιστών από τον

πατριάρχη Γρηγόριο τον E Επίσης εξετάζονται οι δύο βασικοί

laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό

φέγγε μου να περπατώ

να πηγαίνω στο σχολειό

να μαθαίνω raquo ψέματα

του παπά τα ψέματα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 647

6

ΠΠ Γερμανό υψώθηκε το λάβαρο του αγώνα στο οποίο

ορκίστηκαν οι αγωνιστές Πρόκειται για συνειδητά καλλιεργούμενο

ψέμα

- Η επανάσταση στη Πελοπόννησο δεν ξεκίνησε την 25η Μαρτίου

αλλά μερικές μέρες νωρίτερα

- Μολονότι στην περιοχή των Καλαβρύτων (όπου και η εν λόγω

Μονή) είχαν σημειωθεί επαναστατικά γεγονότα και εκπρόσωποι

της Φιλικής Εταιρείας (πχ Παπαφλέσσας) είχαν επιχειρήσει να

ξεσηκώσουν τους πρόκριτους ουδέποτε έλαβε χώρα στην Αγία

Λαύρα η ορκωμοσία και κήρυξη της επανάστασης του 21

Ο ίδιος ο ΠΠ Γερμανός δεν αναφέρει τίποτε σχετικό στο

απομνημονεύματά του ούτε σώζεται άλλη σχετική μαρτυρία

Σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής στη Αγία Λαύρα είχαν

πράγματι συγκεντρωθεί εκείνες τις μέρες πρόκριτοι με τον ΠΠ

Γερμανό για να διαλυθούν όμως γρήγορα ως πεφοβισμένοι

χωρίς φυσικά να πάρουν απόφαση για τη κήρυξη της επανάστασης

Το ίδιο αποτέλεσμα είχε και η συνέλευση των προκρίτων ης

Πελοποννήσου στη Βοστίτσα (Αίγιο) όπου ο ΠΠ Γερμανός

απέκρουσε τις προτάσεις του απατεώνος και εξωλεστάτου

Παπαφλέσσα

Μύθος δεύτερος Το κρυφό σχολειό Ο μύθος αυτός

διαμορφώνεται σταδιακά μετά την Επανάσταση κυρίως μετά το

1850 με κύριο στόχο να παρουσιάσει την Εκκλησία ως ενεργητικόφορέα διατήρησης της εθνικής συνείδησης στα χρόνια της

Τουρκοκρατίας

Μάλιστα ο μύθος αυτός ντύνεται στα παιδικά μυαλά μέσα από τα

σχολικά εγχειρίδια με το γνωστό τραγουδάκι φεγγαράκι μου

λαμπρό καθώς και τον γνωστό (θαυμάσιο κατά τάλλα) ομώνυμο

πίνακα του Γύζη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 747

7

Για τη ιστορία θα πρέπει να σημειώσουμε πως ο μεν πίνακας του

Ν Γύζη φτιάχτηκε πολύ αργότερα (εκτέθηκε σε έκθεση στην

Αθήνα το 1900) ενώ η σύνδεση του τραγουδιού (που ήτανπαιδικό τραγουδάκι για νανούρισμα) με το λεγόμενο κρυφό σχολειό

γίνεται στα 1870 Ας δούμε όμως πιο ουσιαστικά το όλο ζήτημα

- Δεν υπάρχουν μαρτυρίες που να αναφέρουν πως υπήρχε

απαγόρευση της εκπαίδευσης κατά της διάρκεια της

τουρκοκρατίας ούτε και έχει σωθεί σχετική οθωμανική διάταξη-

νομολογία Αλλωστε δεν υπήρχε κανένας λόγος να απαγορεύσουν

την εκπαίδευση των χριστιανών

Αντίθετα την χρειαζόταν διότι είχαν ανάγκη ενόςαποτελεσματικού εκκλησιαστικού μηχανισμού για τη διοίκηση των

χριστιανών Η εκκλησία και το Πατριαρχείο της

Κωνσταντινούπολης ήταν ένας θεσμός το οποίο οι Οθωμανοί

διατήρησαν και επανασυγκρότησαν αμέσως μετά την άλωση της

Πόλης διότι τους ήταν απαραίτητος για το έλεγχο των χριστιανών

- Η ύπαρξη κρυφού σχολειού φαντάζει εντελώς παράλογη με

δεδομένο ότι λειτουργούσαν απρόσκοπτα ανώτερες σχολές όπως

η Μεγάλη Σχολή του Γένους οι σχολές της Πάτμου των

Ιωαννίνων του Αθω της Σμύρνης κα

Να υπογραμμιστεί ακόμη πως οι τόποι που παρουσιάζονται μέχρι

σήμερα ότι λειτουργούσαν κρυφά σχολειά βρίσκονται σε

περιοχές όπου είτε λειτουργούσαν ανώτερες σχολές (πχ

Δημητσάνα Ιωάννινα κα) είτε κατακτήθηκαν σχετικά αργά (πχ

Κρήτη 1669 Τήνο 1715 κα) και άρα η ύπαρξη κρυφού σχολειούτοποθετείται σε περίοδο όπου πολλαπλασιάζονται οι νόμιμα

λειτουργούσες ανώτερες σχολές (18ος αιώνας)

Τέλος θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι αντικειμενικά οι δάσκαλοι

στις αγροτικές περιοχές ήταν οι κληρικοί γιατί ήταν οι μόνοι

γραμματιζούμενοι ενώ αντίστοιχα όποιος μάθαινε γράμματα

συνήθως το έκανε για να γίνει κληρικός μια και η μόρφωση στο

αγροτικό χώρο δεν είχε καμία άλλη χρησιμότητα Όσο δε αφορά τη

φοίτηση τη νύχτα αυτή ήταν αντικειμενικό γεγονός (όταν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 847

8

συνέβαινε) γιατί και τα παιδιά εργαζόταν στις αγροτικές δουλειές

τα πρωινά

Τρίτος μύθος

Ο ρόλος του ανώτερου Κλήρου

Ανεξάρτητα απότο ρόλο που έπαιξε ο λαϊκός-κατώτερος Κλήρος ο οποίος στήριξε

και συμμετείχε εν πολλοίς στην Επανάσταση τα δεδομένα για την

ανώτερη ιεραρχία ήταν σε αντίθετη κατεύθυνση

Η κορυφή της εκκλησίας δεν ήθελε την επανάσταση γιατί έτσι θα

έχανε τα προνόμια που της δόθηκαν από την Οθωμανική

αυτοκρατορία και που μέχρι σήμερα διατηρούνται ορισμένα από

αυτά

Να θυμίσουμε κατ αρχή ότι το Πατριαρχείο αφόρισε τον

Υψηλάντη και το Σούτσο όταν ξεκίνησε η Επανάσταση στις

Ηγεμονίες Ακόμη ορισμένες μόνο δηλώσεις του Ιερατείου

αποδεικνύουν το πώς αντιμετώπισε την επανάσταση

Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε δηλώνει για το Ρήγα Φεραίο και την

κήρυξη της επανάστασης Το έργο του είναι πλήρες σαθρότητας

και προξενεί κοινή βλάβη Ενώ για την επανάσταση εδηλώσαμε

προς πάντας τους ομογενείς ευσεβείς να διατηρούμε το ραγιαλίκι

και να μην τολμήσετε κα οποιονδήποτε τρόπο να δεχθείτε ποτέ

τους εχθρούς κατά της κραταιάς βασιλείας

Ο ΠΠ Γερμανός που τελικά βλόγησε τα όπλα με τη πιστόλα στο

κρόταφο αποκαλεί τον Παπαφλέσσα εξωλέστατο (δηλαδή ρεμάλι)και απατεώνα Ενώ λίγο πριν ξεσπάσει η επανάσταση δηλώνει (το

γράφει στα απομνημονεύματά του)

Συσκεφθέντες λοιπόν μετ επιστασίας και ιδόντες ότι το

πλείστον μέρος της Ελλάδος δεν έχει ιδέα περί τοιούτου

πράγματος (για τη επανάσταση)εξετάσαντες δε και την

εσωτερικήν κατάστασιν του Έθνους ενέκριναν άπαντες το καιρόν

ουχ αρμόδιον ώστε να μείνει η Διοίκησις ήσυχος και εκτός

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 947

9

υπονοιών Θα μπορούσαν να αναφερθούν και άλλα στοιχεία για το

ρόλο του ανώτερου κλήρου

Θα υπογραμμιστεί όμως και μία ακόμη πλευρά Κατά τη διάρκειατης τουρκοκρατίας πολλές εξεγέρσεις τέμνουν τις υπάρχουσες

θρησκευτικές κοινότητες και δεν φέρνουν μονοδιάστατα ως

αντίπαλους από την μια τους χριστιανούς και από την άλλη τους

μουσουλμάνους αλλά τάξεις κοινωνικές άνισες (αγρότες-

κοτζαμπάσηδες)

Ορισμένα παραδείγματα Να θυμίσουμε τα περίφημα καπάκια

(συμφωνίες οπλαρχηγών με τους τούρκους με ανταλλάγματα) Τοκίνημα του αρματολού Βλαχάβα το 1808 λαμβάνει χώρα σε

συνεργασία των μουσουλμάνων τσιφλικάδων της Θεσσαλίας και

στρέφεται κατά του Αλή Πασά

Και ακόμη οι χριστιανοί Σουλιώτες συμμαχούν συχνά με τους

μουσουλμάνους Τσάμηδες ενάντια στη Αλή Πασά σε μία

προσπάθεια διαφύλαξης της τοπικής τους εξουσίας

Η Επανάσταση του 21 αν σωστά διδαχτεί μπορεί να αποτελέσει

ανεξάντλητη πηγή διδαγμάτων και για τους αγώνες του σήμερα

Δυστυχώς όμως κάποιοι χρόνια τώρα προσπαθούν για ευνόητους

λόγους το εξεγερτικό μήνυμα του 21 να το μετατρέψουν σε

επέτειο σε ακίνδυνο εικόνισμα Χρέος των δασκάλων των

διανοητών της εποχής μας να το μεταδώσουν στις σωστές του

διαστάσεις

Tο κρυφό σχολειό και η κρυφή του αλήθεια

του Γιάννη Χάρη

Για τον Παλαιών Πατρών Γερμανό που τον γιορτάζουμε στη

Λαύρα τη μέρα που εκείνος ήταν στην Πάτρα και για το κρυφό

σχολειό που ήταν όμως φανερό λέγαμε στην προηγούμενη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1047

10

επιφυλλίδα Kαι τ αφήσαμε στη μέση Πέρασε στο μεταξύ η 25η

Mαρτίου κατά τα γνωστά με παρελάσεις και κάθε λογής

θεατρικά Όπου το laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό φέγγε μου να

περπατώraquo το απάγγειλε ολόκληρο μέσα στην εκκλησία ο ξέρετεποιος

Ο γνωστός πίνακας του N Γύζη όπου laquoμορφοποιείταιraquo ο μύθος

του κρυφού σχολειού

Έγραφα ότι η νεότερη ιστοριογραφία αποδεικνύει πως το περίφημο

κρυφό σχολειό δεν υπήρξε και ούτε είχε λόγο να υπάρξει καθώς

η εκπαίδευση τα χρόνια της τουρκοκρατίας λειτουργούσεαπρόσκοπτα Αυτά μας έλεγαν άλλωστε και παλαιότεροι όπως

είδαμε με σχετικά παραθέματα ο Γιάννης Βλαχογιάννης αλλά και

ο Μανουήλ Γεδεών μέγας χαρτοφύλακας και χρονογράφος του

Οικουμενικού Πατριαρχείου

Συνεχίζω με άλλο ένα παράθεμα του Γεδεών αντλημένο και αυτό

από την ειδική μελέτη του Aλκη Αγγέλου Το Κρυφό Σχολειό

χρονικό ενός μύθου (Εστία 1997) laquoη τουρκική κυβέρνησιςανεχομένη την χριστιανικήν θρησκείαν εγίνωσκεν ότι εις τους

ναούς αναγινώσκουσι και ψάλλουσιν οι παπάδες και οι ψάλται και

ότι τα αναγινωσκόμενα και ψαλλόμενα έπρεπε να διδαχθώσιν

εγκαίρως και συνεπώς ουδέποτε εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

εμπόδισε την εν νάρθηξι και κελλίοις διδασκαλίανraquo Αυτά γράφει

το 1939 ο laquoτου ανατολικού κλίματοςraquo λόγιος

Αλλά ήδη το 1820 μέσα δηλαδή στην Ιστορία της εποχής ο

επιφανής κληρικός και δάσκαλος του Γένους Νεόφυτος Βάμβαςπου μεγαλουργεί στο περιλάλητο -και ελεύθερο φυσικά- Γυμνάσιο

της Χίου λέει laquoΕίτε από αδιαφορία είτε ως αρχή η Υψηλή Πύλη

δεν αντιτάχθηκε καθόλου στην πνευματική αναγέννηση της

Ελλάδαςraquo

Και το 1873 στα Ιστορικά περί της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ο

Δημητσανίτης Μιχαήλ Οικονόμου γραμματικός του Κολοκοτρώνη

και έτσι βασικός ιστορικός του Αγώνα γράφει ότι κατά την

τουρκοκρατία laquoη λατρεία των χριστιανών εξησκείτο ελευθέρως

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1147

11

και δημοσία και επροστατεύετο μάλιστα και από τους Τούρκους

[] επροστατεύετο δε και ελευθέρως ενηργείτο και η

εκπαίδευσιςraquo Το ειδικό βάρος αυτής της μαρτυρίας είναι ότι ο

Οικονόμου σπούδασε αρχικά στη σχολή της πατρίδας του Και ησχολή της πατρίδας του ήταν η Μονή Φιλοσόφου Και στη Μονή

Φιλοσόφου λειτουργούσε κατά τον θρύλο ένα από τα

περιφημότερα -και βασικά για τη δημιουργία και την καλλιέργεια

του μύθου- κρυφά σχολειά Πώς δεν μνημονεύει λοιπόν ο

Δημητσανίτης τη μετέπειτα laquoτουριστική ατραξιόνraquo της ιδιαίτερης

πατρίδας του

Έτσι κι αλλιώς ούτε η ιστορία αλλά ούτε και η κοινή λογική μπορείνα συνδέσει την απαγόρευση αυτών που θα λέγαμε σήμερα

laquoδημοτικά σχολείαraquo -που ήταν περίπου αυτοσχέδια και

υποτυπώδη όπως σ ολόκληρη την Ευρώπη την εποχή εκείνη- με

την απρόσκοπτη λειτουργία ανώτερων εκπαιδευτηρίων και

πατριαρχικών ακαδημιών από το Γυμνάσιο της Χίου που

αναφέραμε πιο πάνω ώς τη Μεγάλη του Γένους Σχολή Και πώς

να απαγορευόταν η κατώτερη εκπαίδευση λόγου χάρη στα ορεινά

χωριά όπου στα περισσότερα σπάνια είδαν Τούρκο πάνω από μίαφορά το χρόνο όταν περνούσε να εισπράξει το φόρο (αν δεν ήταν

και πάλι ο κοτζαμπάσης) Ή και σε νησιά ολόκληρα στις

Κυκλάδες όπου στα περισσότερα δεν έχουμε μόνιμη εγκατάσταση

Τούρκων Και πιο χαρακτηριστικά στην Τήνο που μόλις τον 18ο

αιώνα πέφτει στα χέρια των Τούρκων χωρίς και πάλι ν αλλάξει

τίποτα στη ζωή των κατοίκων της laquoμε την καθολική απουσία

Τούρκων από το νησίraquo (Αγγέλου σ 60) Κι όμως στην Τήνο

θρυλείται λειτουργία κρυφού σχολειού και από εκεί μας έρχεται

έμμεσα εννοείται ο γνωστός πίνακας του -Τηνιακού- Νικολάου

Γύζη ζωγραφισμένος το 1886 στη Γερμανία

Μύθος λοιπόν το κρυφό σχολειό και μάλιστα όψιμος που

γεννιέται στα μέσα πια του 19ου αιώνα αφού από ολόκληρη την

περίοδο της τουρκοκρατίας δεν υπάρχει καμία απολύτως

μαρτυρία Τη συναρπαστική από μια άποψη σύστασή του την

ανιχνεύει βήμα προς βήμα ο Aλκης Αγγέλου Στη μελέτη πουανέφερα πιο πάνω παρακολουθούμε μια διαδρομή η οποία ξεκινά

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1247

12

στα χρόνια του Αγώνα από τη συνάντηση της εθνικής

σκοπιμότητας -όταν προσπαθούμε να τραβήξουμε το σπλαχνικό

βλέμμα των ξένων δυνάμεων- με τη λαογραφία όπου το ευρύτατα

διαδομένο παιδικό τραγουδάκι-νανούρισμα laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo θεωρήθηκε ότι περιγράφει τα παιδιά που έτρεχαν

νύχτα στα όρη και στα βουνά μες στους λύκους να πάνε κρυφά

απ τους Τούρκους στο γειτονικό μοναστήρι να μάθουν γράμματα

Κι όμως στους βασικούς συλλογείς του τραγουδιού (Φωριέλ 1824

Σάντερς 1844 Πάσσοβ 1860 κά) δεν γίνεται ο παραμικρός

συσχετισμός με κρυφό σχολειό Ειδικότερα για την πορεία του

παιδικού τραγουδιού και τη σύνδεσή του με το μύθο μάς

κατατοπίζει η μελέτη του Αλέξη Πολίτη laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo που δημοσιεύτηκε στην Αυγή το 1994 και έπειτα το

2000 στο βιβλίο του με τον χαρακτηριστικό τίτλο Το μυθολογικό

κενό (εκδ Πόλις) ένα βιβλίο γενικότερα ενδιαφέρον καθώς

προσεγγίζει βασικούς μύθους της νεότερης ιστορίας

Κορύφωση της διαδρομής του μύθου και αποκρυστάλλωσή του

αποτελεί ο σχετικός πίνακας του Νικολάου Γύζη το 1886 και το

ποίημα που εμπνέεται από αυτόν το 1899 ο Ιωάννης Πολέμης

(laquoΑπ έξω μαυροφόρα απελπισιάraquo) H οπτικοποίηση πια του

laquoκρυφού σχολειούraquo μαζί με τη συστηματική διδασκαλία του

ποιήματος από τα σχολικά βιβλία εγκαθιστούν οριστικά στη

νεοελληνική ιστορική συνείδηση έναν μύθο οπωσδήποτε

γοητευτικό τέκνο της μεγαλύτερης έξαρσης του ρομαντικού

φιλελληνισμού και γενικότερα του ρομαντισμού του 19ου αιώνα

Που τον συντηρεί και τον υπερασπίζεται με νύχια και με δόντια

και με λογοκριτικές παρεμβάσεις προπάντων η Εκκλησία αφού σ αυτόν ειδικά το μύθο επιχειρείται να εμφανιστεί σαν αυτονόητος ο

εθνοσωτήριος ρόλος της κατά την τουρκοκρατία και τον Αγώνα

Ώστε τουριστική ατραξιόν είπα παραπάνω το κρυφό σχολειό Ο

Παναγιώτης Στάθης σε υπό έκδοση μελέτη του όπου εξετάζει

την πολυπλοκότητα του μύθου και τη σύνθετη διαδρομή του (laquoΤο

κρυφό σχολειό διαδρομές του μύθου διαδρομές της ιστορίαςraquo)

παρακολουθεί συστηματικά την εξάπλωση των κρυφών σχολειών -

όχι βεβαίως στην εποχή τους αλλά στην εποχή μας laquoΜέχρι και τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1347

13

δεκαετία του 1960 τα κρυφά σχολειά ανά την Ελλάδα που έχω

συναντήσει δεν ξεπερνούν τα 10 Πρόκειται για τα κρυφά σχολειά

στις μονές Φιλοσόφου Δημητσάνας [] Ντίλιου Ιωαννίνων Αγίας

Τριάδας Τήνου Αγίου Γεωργίου Φενεού Κορινθίας και ίσως ακόμαστις μονές Φανερωμένης Ιεράπετρας Αγίων Τεσσαράκοντα

Μαρτύρων Λακωνίας Άνω Δίβρης Ηλείας καθώς και ένα

τοπωνύμιο στην Ίο Από αυτά δε μόνο τα τρία πρώτα

εμφανίζονται προπολεμικά Από τη δεκαετία του 1970 όμως τα

ανακαλυπτόμενα κρυφά σχολειά αυξάνονται κατακόρυφαraquo Και

φτάνουν αισίως τα 102

Από αυτά τα περισσότερα laquoαναφέρονται σε ιστοσελίδες που έχουνστόχο άμεσα ή έμμεσα την τουριστική αγορά σελίδες προβολής

νομών δήμων ή παλαιών κοινοτήτων σελίδες τουριστικών

επιχειρήσεων σελίδες προβολής μοναστηριώνraquo Όπου κελί

ανήλιαγο δωμάτιο ή κρύπτη εκεί κι ένα κρυφό σχολειό Ακόμα κι

αν σε ορισμένα μετά βίας χωράει ένας άνθρωπος μόνος του

Ακόμα κι αν βρίσκονται μακριά από οικισμούς όπου χρειαζόταν

ταξίδι ολόκληρο για να φτάσει και μάλιστα κρυφά μικρό παιδί

Ακόμα κι αν πολλά εντοπίζονται σε μέρη όπου λειτουργούσεφανερά κοτζάμ ιερατική ή ανώτερη σχολή Ακόμα κι αν ορισμένα

από αυτά τοποθετούνται τώρα μέσα σε οθωμανικά κάστρα όπως

στα κάστρα της Κορώνης και του Άργους

laquoO μύθος ριζώνει γερά μέσα μαςraquo γράφει ο Αλέξης Πολίτης (σ

70) laquoκαθώς εδράζεται σε μια συμβολική ανάγνωση της ζωής σε

μια ποιητική αναλογική πρόσληψη της πραγματικότηταςraquo

Αλλά σκέφτομαι εγώ καμιά φορά η ποίηση μας μάρανε Ιστορική

αλήθεια και ιστορία του έθνους Μπα μπίζνες

ΤΑ ΝΕΑ 03042004

Eθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογία

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1447

14

Του Γιάννη Χάρη

25η Mαρτίου ante portas έτοιμοι για παρελάσεις και γιορτές γιαπανηγυρικούς και αναμάσημα των πλέον δημοφιλών μύθων

Παλαιών Πατρών Αγία Λαύρα λάβαρο και 25 Μαρτίου δεν

συνδέονται στην Ιστορία ούτε καν στα απομνημονεύματα του ίδιου

Μία μόλις εβδομάδα από τις εκλογές οπότε και γράφεται η

επιφυλλίδα αυτή πρέπει ν αφήσουμε στην μπάντα σκέψεις και

αισθήματα από τα αποτελέσματα των εκλογών για να προλάβουμε

μια φορά και την επικαιρότητα Βέβαια τι ξεχωριστό μπορεί να

έχει μια επικαιρότητα που αποτελείται από την τελετουργικήανακύκλωση του ίδιου υλικού που παραγεμίζει μιαν εθνική

επέτειο Θα παρακολουθήσουμε κι εφέτος το γνωστό γιορταστικό

πακέτο όπου το εθνικό διολισθαίνει συχνά προς το εθνικιστικό

και το πατριωτικό φρόνημα εκφράζεται σχεδόν αποκλειστικά με το

μιλιταριστικό πνεύμα Έτσι θα δούμε και τα παιδιά μας να

παρελαύνουν σαν στρατιωτάκια μαζί με τα τανκς και τις λοιπές

δυνάμεις ξηράς θαλάσσης και αέρος Αφού προηγουμένως με αέρακυρίως τα ταΐσαμε τα παιδιά στη νενομισμένη σχολική γιορτή με

όλους δηλαδή τους μύθους που καλλιεργούνται επίμονα και

συστηματικά από τους έχοντες εντέλει ίδιον συμφέρον κατά

κανόνα μη εθνικό -αν όντως το εννοούμε αυτό που μόνο να

παπαγαλίζουμε ξέρουμε πως εθνικό είναι το αληθινό

Ίδιος λοιπόν και απαράλλαχτος ο τρόπος αντιμετώπισης των

επετείων με καρύκευμα απλώς τα τελευταία χρόνια το ποιος θα

σηκώσει τη σημαία στη σχολική παρέλαση Έλληνας από DNA ήμήπως Αλβανός Αυτό όμως μόνο ΠΡΟΠΟ θα μπορούσε να το

παίξει η επιφυλλίδα αυτή αφού γράφεται δυο βδομάδες πριν από

τη Μεγάλη Παρέλαση κι ακόμα δεν ξεκίνησε ο σχετικός εθνικός

αγώνας Που τη φορά αυτή θα έχει ίσως άλλη αίγλη με την

επικράτηση της παράταξης όπου κύλησε ο Παπαθεμελής και

βρήκε τον Ψωμιάδη Και με πιο γενναιόδωρες και ευφρόσυνες τις

ευλογίες του προκαθημένου της Εκκλησίας -και του έθνους

ολόκληρου όπως νομίζει και πάντως διεκδικεί Ο οποίος την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1547

15

ώρα ακριβώς που γράφεται η επιφυλλίδα αυτή παίζει σε όλα τα

κανάλια κύρια είδηση ο Ανερυθρίαστος Αθηνών και Πάσης

Ελλάδος με το κρυφό λογοπαίγνιο πως η παντοδύναμη Δεξιά του

Κυρίου δείχνει τι θέλει ο Θεός και τι θέλει ο λαόςΣύμπτωση μια φορά Να ξεμυτίσει κατά κάποιον τρόπο από μόνος

του ο Εν Λόγω σε μια επιφυλλίδα όπου θα είχε έτσι κι αλλιώς την

τιμητική του Γιατί ξεκίνησα να μιλάω για μύθους Όπου τον

πρώτο ρόλο τον παίζει η Εκκλησία Έλεγα για τον αέρα με τον

οποίο ταΐζονται τα παιδιά μας τον αέρα με τον οποίο

ανατραφήκαμε κι εμείς οι ίδιοι άλλοτε για λόγους προφανείς

άλλοτε πιο κρυμμένους

Και τέτοιος είναι για να ξεκινήσουμε ανάποδα από τους πιο

κρυμμένους μύθους η 25η Μαρτίου ημέρα κήρυξης ή έναρξης ή

ποιος ξέρει τι του Αγώνα για την Ανεξαρτησία ημέρα πάντως

εδώ όλοι είναι σίγουροι κατά την οποία ο Παλαιών Πατρών

Γερμανός ύψωσε το λάβαρο στην Αγία Λαύρα κτλ Αλλά η Ιστορία

επιμένει ότι στις 25 ή και στις 21 Μαρτίου όταν αρχίζουν οι

πολεμικές επιχειρήσεις και πέφτει η Καλαμάτα ούτε ο Παλαιών

Πατρών ούτε κανένας άλλος βρίσκεται στη Λαύρα καμιάδοξολογία δεν γίνεται κανένα λάβαρο δεν υψώνεται εκεί και όλα

τα άλλα γλαφυρά που μας κληροδότησε απλώς ο Πουκεβίλ στην

Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως το 1824 Τα του λαβάρου

μάλιστα δεν τα αναφέρει ούτε ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών στα

απομνημονεύματά του Ξέρει όμως κι εδώ καλύτερα αλίμονο

αυτός που κατέχει τη βούληση του ίδιου του Θεού και έτσι το

κουβάλησε λίγα χρόνια πριν από τη Λαύρα για να το υψώσει τώρα

αυτός Ανερυθρίαστος όπως είπαμε -η Ιστορία που

επαναλαμβάνεται σαν φάρσα- στο συλλαλητήριο για τις

ταυτότητες

Όσο για την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης 24 Φεβρουαρίου

ήταν που κυκλοφόρησε ο Υψηλάντης την περίφημη προκήρυξή του

Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος Ο Υψηλάντης που τον

αφόρισε ο Πατριάρχης αυτόν και τους Φιλικούς και τους

αγωνιστές και το έργον απονοίας τους (απόνοια αποκοτιάπαράφρων ενέργεια εξαχρείωση κτλ) για λόγους ισορροπίας

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1647

16

απέναντι στον σουλτάνο Για λόγους πάλι ισορροπίας θα ταν που

η επίσημη Εκκλησία πιο συγκεκριμένα ο ανώτερος κλήρος και στη

διάρκεια της Τουρκοκρατίας και φυσικά του Αγώνα στάθηκε από

αμέτοχος έως εχθρικός σε κάθε κίνηση για την κατάκτηση τηςΑνεξαρτησίας μαζί βεβαίως με την πλειονότητα των προυχόντων

Από τις λίγες φωτεινές εξαιρέσεις ο Σαλώνων Ησαΐας που

μοίρασε τα υπάρχοντά του ευλόγησε τον Αγώνα πολέμησε και

θυσιάστηκε γι αυτόν

Όμως η έναρξη του Αγώνα ταυτίστηκε με τη γιορτή του

Ευαγγελισμού με διάταγμα του Όθωνα το 1838 και η Εκκλησία

βρέθηκε να διεκδικεί άλλη μια φορά τη σωτηρία του έθνουςΒασικός μύθος που κλήθηκε ή στήθηκε για να τεκμηριώσει τον

εθνοσωτήριο ρόλο του κλήρου κατά την Τουρκοκρατία είναι το

κρυφό σχολειό H επιστήμη μίλησε κι εδώ όμως ποτέ η επιστήμη

δεν μπορεί να συναγωνιστεί την ψυχική ανάγκη που γεννά

καλλιεργεί και διαδίδει τους πάσης φύσεως μύθους

Από την επιστήμη λοιπόν στα δύο μεγαλύτερα συλλογικά έργα της

νεότερης ιστοριογραφίας την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της

Εκδοτικής Αθηνών και τώρα την Ιστορία του Νέου Ελληνισμούπου κυκλοφορεί μαζί με την εφημερίδα αυτή αμφισβητείται η

αυθεντικότητα του κρυφού σχολειού Ειδικότερα από επιμέρους

επιστήμονες και μελετητές παλαιότερους και νεότερους από τον

Δημ Γρ Καμπούρογλου τον Γιάννη Βλαχογιάννη και τον Γιάνη

Κορδάτο από τον K Θ Δημαρά τον Λίνο Πολίτη τον Άλκη

Αγγέλου (με ειδική μονογραφία) και τον Φίλιππο Ηλιού από τον

Αλέξη Πολίτη τον Παναγιώτη Στάθη κά τονίζεται η παντελής

έλλειψη μαρτυριών σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας

Ανάμεσα σ όσες διατριβές έτυχε να διαβάσω γραμμένες από

παιδαγωγικούς άντρες ή γυναίκες δεν είδα καμιάν ιστορική

μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού σχολειού όμως

ούτ εγώ μέσα στον αμέτρητο σωρό ανέκδοτου υλικού για της

σκλαβιάς τα σκολειά που έχω συναγμένο δεν απάντησα τίποτα

που να κάνει λόγο για το σκολειό γράφει ο Βλαχογιάννης Και

ποτέ ο Τούρκος ο αγράμματος δεν μπόδισε το Χριστιανόγράμματα να μαθαίνει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1747

17

Γιατί όχι μόνο δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη κρυφών

σχολειών αλλά ίσα ίσα όλα δείχνουν πως ήταν ελεύθερη η

εκπαίδευση Και δεν μιλούν μονάχα νεοτεριστές αλλά και

γνωστοί πρόμαχοι της ορθοδοξίας όπως ο μέγας χαρτοφύλακαςκαι χρονογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μανουήλ

Γεδεών

Μέχρι σήμερον ουδαμού ανέγνω εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

[] βεζίρην ή αγιάνην ή σουλτάνον εμποδίσαντα σχολείου

σύστασιν ή οικοδομήν γράφει το 1939 ο Μανουήλ Γεδεών

(Ιστορία των του Χριστού πενήτων ) Και με μια δόση ίσως

υπερβολής για να δείξει την έκταση της κατώτερης εκπαίδευσης

Εάν παραδεχθώμεν δεκαπεντακισχιλίους τουλάχιστον ναούς εν τη ενορία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ως είχε προ

του 1821 τόσα στοιχειώδη σχολεία θ αποδεχθώμεν υπάρχοντα

αμέσως μετά την άλωσιν είτε εις τους των ναών νάρθηκας είτε

είς τι κελλίον μικρού ή μεγάλου μοναστηρίου είτε εις τον οικισμόν

όπου διέμενεν ο παπάς χωρίου

Αυτά τώρα τα λεγόμενα γραμματοδιδασκαλεία που ξεκινούν απότο Βυζάντιο ευνοούν τη σκόπιμη εν πολλοίς σύγχυση με τα κρυφά

σχολειά σύγχυση πάντως που μόνο στα μέσα πια του 19ου αιώνα

αρχίζει να καλλιεργείται

Έχει όμως ενδιαφέρον ειδικά αυτός ο μύθος όπως σταδιοδρόμησε

και ανθεί ώς τις μέρες μας και αξίζει να συνεχίσουμε την

επιφυλλίδα αυτή που είναι αυτονόητα αφιερωμένη στον Φίλιππο

Ηλιού αυτός άλλωστε με βοήθησε όταν ξανάγραφα για το ίδιοθέμα παρεμπιπτόντως στα Μικρά Γλωσσικά ενώ τώρα μας

βοηθάει όλους η σκέψη του μόνο

Eθνοσωτήρια ψεύδη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1847

18

Του Γιάννη Χάρη

laquoΠάντως η Eκκλησία διέσωσε την εθνική συνείδηση

επί 400 χρόνια και ηγήθηκε στον αγώνα για την

ανεξαρτησίαraquo κτλ κάπως έτσι τα είπε ο θεολόγος

καθηγητής και ο συνομιλητής του συμφώνησε για να

προχωρήσει όμως στην κριτική του απέναντι στα όσα

συμβαίνουν σήμερα στην Eκκλησία

O θεολόγος καθηγητής ήταν ο Χρ Γιανναράςπολέμιος ωστόσο και αυτός του Χριστόδουλου και ο

συνομιλητής του ο οποίος δέχτηκε την παρατήρηση

ήταν ο τέως πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος

Κωνσταντόπουλος από τους ελάχιστους πάντως πολιτικούς με

ξεκάθαρη συνολικά στάση απέναντι στο εκκλησιαστικό Από τη

σκηνή αυτή σε τηλεοπτική συζήτηση έμεινα με την αίσθηση ή με

το φόβο πως δεν ήταν απλώς laquoδιπλωματικήraquo η συγκατάνευση

έτσι όπως εκφράστηκε από τον τέως πρόεδρο του Συνασπισμού

Σύμπτωση ευτυχής τις ίδιες περίπου μέρες και με αφορμή την

επέτειο της 25ης Μαρτίου στην ίδια εδώ εφημερίδα υπήρξαν δύο

εμπεριστατωμένα άρθρα του καθηγητή Βασίλη Κρεμμυδά (laquoH

Εκκλησία στο Εικοσιέναraquo 223) και του εκπαιδευτικού Χρήστου

Κάτσικα (laquoΑπό το Κρυφό Σχολειό στην Αγία Λαύραraquo 243) Ας

μου επιτραπεί να προσθέσω και δύο δικά μου κατά την περσινή

επέτειο (laquoΕθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογίαraquo 20304middotlaquoΤο Κρυφό Σχολειό και η κρυφή του αλήθειαraquo 3404) και ενώ

πιο παλιά είχα ασχοληθεί ειδικά με τη laquoσωτηρία της γλώσσαςraquo

από την Εκκλησία (laquoΟι αναθυμιάσεις των ημερών και το

οστεοφυλάκιο της γλώσσαςraquo 172000)

Το άρθρο του κ Κρεμμυδά αναφέρεται γενικά στον συμβιβαστικό

ρόλο της Εκκλησίας στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας που

φτάνει στον laquoαφορισμόraquo των Φιλικών και των αγωνιστών από τον

πατριάρχη Γρηγόριο τον E Επίσης εξετάζονται οι δύο βασικοί

laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό

φέγγε μου να περπατώ

να πηγαίνω στο σχολειό

να μαθαίνω raquo ψέματα

του παπά τα ψέματα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 747

7

Για τη ιστορία θα πρέπει να σημειώσουμε πως ο μεν πίνακας του

Ν Γύζη φτιάχτηκε πολύ αργότερα (εκτέθηκε σε έκθεση στην

Αθήνα το 1900) ενώ η σύνδεση του τραγουδιού (που ήτανπαιδικό τραγουδάκι για νανούρισμα) με το λεγόμενο κρυφό σχολειό

γίνεται στα 1870 Ας δούμε όμως πιο ουσιαστικά το όλο ζήτημα

- Δεν υπάρχουν μαρτυρίες που να αναφέρουν πως υπήρχε

απαγόρευση της εκπαίδευσης κατά της διάρκεια της

τουρκοκρατίας ούτε και έχει σωθεί σχετική οθωμανική διάταξη-

νομολογία Αλλωστε δεν υπήρχε κανένας λόγος να απαγορεύσουν

την εκπαίδευση των χριστιανών

Αντίθετα την χρειαζόταν διότι είχαν ανάγκη ενόςαποτελεσματικού εκκλησιαστικού μηχανισμού για τη διοίκηση των

χριστιανών Η εκκλησία και το Πατριαρχείο της

Κωνσταντινούπολης ήταν ένας θεσμός το οποίο οι Οθωμανοί

διατήρησαν και επανασυγκρότησαν αμέσως μετά την άλωση της

Πόλης διότι τους ήταν απαραίτητος για το έλεγχο των χριστιανών

- Η ύπαρξη κρυφού σχολειού φαντάζει εντελώς παράλογη με

δεδομένο ότι λειτουργούσαν απρόσκοπτα ανώτερες σχολές όπως

η Μεγάλη Σχολή του Γένους οι σχολές της Πάτμου των

Ιωαννίνων του Αθω της Σμύρνης κα

Να υπογραμμιστεί ακόμη πως οι τόποι που παρουσιάζονται μέχρι

σήμερα ότι λειτουργούσαν κρυφά σχολειά βρίσκονται σε

περιοχές όπου είτε λειτουργούσαν ανώτερες σχολές (πχ

Δημητσάνα Ιωάννινα κα) είτε κατακτήθηκαν σχετικά αργά (πχ

Κρήτη 1669 Τήνο 1715 κα) και άρα η ύπαρξη κρυφού σχολειούτοποθετείται σε περίοδο όπου πολλαπλασιάζονται οι νόμιμα

λειτουργούσες ανώτερες σχολές (18ος αιώνας)

Τέλος θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι αντικειμενικά οι δάσκαλοι

στις αγροτικές περιοχές ήταν οι κληρικοί γιατί ήταν οι μόνοι

γραμματιζούμενοι ενώ αντίστοιχα όποιος μάθαινε γράμματα

συνήθως το έκανε για να γίνει κληρικός μια και η μόρφωση στο

αγροτικό χώρο δεν είχε καμία άλλη χρησιμότητα Όσο δε αφορά τη

φοίτηση τη νύχτα αυτή ήταν αντικειμενικό γεγονός (όταν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 847

8

συνέβαινε) γιατί και τα παιδιά εργαζόταν στις αγροτικές δουλειές

τα πρωινά

Τρίτος μύθος

Ο ρόλος του ανώτερου Κλήρου

Ανεξάρτητα απότο ρόλο που έπαιξε ο λαϊκός-κατώτερος Κλήρος ο οποίος στήριξε

και συμμετείχε εν πολλοίς στην Επανάσταση τα δεδομένα για την

ανώτερη ιεραρχία ήταν σε αντίθετη κατεύθυνση

Η κορυφή της εκκλησίας δεν ήθελε την επανάσταση γιατί έτσι θα

έχανε τα προνόμια που της δόθηκαν από την Οθωμανική

αυτοκρατορία και που μέχρι σήμερα διατηρούνται ορισμένα από

αυτά

Να θυμίσουμε κατ αρχή ότι το Πατριαρχείο αφόρισε τον

Υψηλάντη και το Σούτσο όταν ξεκίνησε η Επανάσταση στις

Ηγεμονίες Ακόμη ορισμένες μόνο δηλώσεις του Ιερατείου

αποδεικνύουν το πώς αντιμετώπισε την επανάσταση

Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε δηλώνει για το Ρήγα Φεραίο και την

κήρυξη της επανάστασης Το έργο του είναι πλήρες σαθρότητας

και προξενεί κοινή βλάβη Ενώ για την επανάσταση εδηλώσαμε

προς πάντας τους ομογενείς ευσεβείς να διατηρούμε το ραγιαλίκι

και να μην τολμήσετε κα οποιονδήποτε τρόπο να δεχθείτε ποτέ

τους εχθρούς κατά της κραταιάς βασιλείας

Ο ΠΠ Γερμανός που τελικά βλόγησε τα όπλα με τη πιστόλα στο

κρόταφο αποκαλεί τον Παπαφλέσσα εξωλέστατο (δηλαδή ρεμάλι)και απατεώνα Ενώ λίγο πριν ξεσπάσει η επανάσταση δηλώνει (το

γράφει στα απομνημονεύματά του)

Συσκεφθέντες λοιπόν μετ επιστασίας και ιδόντες ότι το

πλείστον μέρος της Ελλάδος δεν έχει ιδέα περί τοιούτου

πράγματος (για τη επανάσταση)εξετάσαντες δε και την

εσωτερικήν κατάστασιν του Έθνους ενέκριναν άπαντες το καιρόν

ουχ αρμόδιον ώστε να μείνει η Διοίκησις ήσυχος και εκτός

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 947

9

υπονοιών Θα μπορούσαν να αναφερθούν και άλλα στοιχεία για το

ρόλο του ανώτερου κλήρου

Θα υπογραμμιστεί όμως και μία ακόμη πλευρά Κατά τη διάρκειατης τουρκοκρατίας πολλές εξεγέρσεις τέμνουν τις υπάρχουσες

θρησκευτικές κοινότητες και δεν φέρνουν μονοδιάστατα ως

αντίπαλους από την μια τους χριστιανούς και από την άλλη τους

μουσουλμάνους αλλά τάξεις κοινωνικές άνισες (αγρότες-

κοτζαμπάσηδες)

Ορισμένα παραδείγματα Να θυμίσουμε τα περίφημα καπάκια

(συμφωνίες οπλαρχηγών με τους τούρκους με ανταλλάγματα) Τοκίνημα του αρματολού Βλαχάβα το 1808 λαμβάνει χώρα σε

συνεργασία των μουσουλμάνων τσιφλικάδων της Θεσσαλίας και

στρέφεται κατά του Αλή Πασά

Και ακόμη οι χριστιανοί Σουλιώτες συμμαχούν συχνά με τους

μουσουλμάνους Τσάμηδες ενάντια στη Αλή Πασά σε μία

προσπάθεια διαφύλαξης της τοπικής τους εξουσίας

Η Επανάσταση του 21 αν σωστά διδαχτεί μπορεί να αποτελέσει

ανεξάντλητη πηγή διδαγμάτων και για τους αγώνες του σήμερα

Δυστυχώς όμως κάποιοι χρόνια τώρα προσπαθούν για ευνόητους

λόγους το εξεγερτικό μήνυμα του 21 να το μετατρέψουν σε

επέτειο σε ακίνδυνο εικόνισμα Χρέος των δασκάλων των

διανοητών της εποχής μας να το μεταδώσουν στις σωστές του

διαστάσεις

Tο κρυφό σχολειό και η κρυφή του αλήθεια

του Γιάννη Χάρη

Για τον Παλαιών Πατρών Γερμανό που τον γιορτάζουμε στη

Λαύρα τη μέρα που εκείνος ήταν στην Πάτρα και για το κρυφό

σχολειό που ήταν όμως φανερό λέγαμε στην προηγούμενη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1047

10

επιφυλλίδα Kαι τ αφήσαμε στη μέση Πέρασε στο μεταξύ η 25η

Mαρτίου κατά τα γνωστά με παρελάσεις και κάθε λογής

θεατρικά Όπου το laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό φέγγε μου να

περπατώraquo το απάγγειλε ολόκληρο μέσα στην εκκλησία ο ξέρετεποιος

Ο γνωστός πίνακας του N Γύζη όπου laquoμορφοποιείταιraquo ο μύθος

του κρυφού σχολειού

Έγραφα ότι η νεότερη ιστοριογραφία αποδεικνύει πως το περίφημο

κρυφό σχολειό δεν υπήρξε και ούτε είχε λόγο να υπάρξει καθώς

η εκπαίδευση τα χρόνια της τουρκοκρατίας λειτουργούσεαπρόσκοπτα Αυτά μας έλεγαν άλλωστε και παλαιότεροι όπως

είδαμε με σχετικά παραθέματα ο Γιάννης Βλαχογιάννης αλλά και

ο Μανουήλ Γεδεών μέγας χαρτοφύλακας και χρονογράφος του

Οικουμενικού Πατριαρχείου

Συνεχίζω με άλλο ένα παράθεμα του Γεδεών αντλημένο και αυτό

από την ειδική μελέτη του Aλκη Αγγέλου Το Κρυφό Σχολειό

χρονικό ενός μύθου (Εστία 1997) laquoη τουρκική κυβέρνησιςανεχομένη την χριστιανικήν θρησκείαν εγίνωσκεν ότι εις τους

ναούς αναγινώσκουσι και ψάλλουσιν οι παπάδες και οι ψάλται και

ότι τα αναγινωσκόμενα και ψαλλόμενα έπρεπε να διδαχθώσιν

εγκαίρως και συνεπώς ουδέποτε εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

εμπόδισε την εν νάρθηξι και κελλίοις διδασκαλίανraquo Αυτά γράφει

το 1939 ο laquoτου ανατολικού κλίματοςraquo λόγιος

Αλλά ήδη το 1820 μέσα δηλαδή στην Ιστορία της εποχής ο

επιφανής κληρικός και δάσκαλος του Γένους Νεόφυτος Βάμβαςπου μεγαλουργεί στο περιλάλητο -και ελεύθερο φυσικά- Γυμνάσιο

της Χίου λέει laquoΕίτε από αδιαφορία είτε ως αρχή η Υψηλή Πύλη

δεν αντιτάχθηκε καθόλου στην πνευματική αναγέννηση της

Ελλάδαςraquo

Και το 1873 στα Ιστορικά περί της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ο

Δημητσανίτης Μιχαήλ Οικονόμου γραμματικός του Κολοκοτρώνη

και έτσι βασικός ιστορικός του Αγώνα γράφει ότι κατά την

τουρκοκρατία laquoη λατρεία των χριστιανών εξησκείτο ελευθέρως

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1147

11

και δημοσία και επροστατεύετο μάλιστα και από τους Τούρκους

[] επροστατεύετο δε και ελευθέρως ενηργείτο και η

εκπαίδευσιςraquo Το ειδικό βάρος αυτής της μαρτυρίας είναι ότι ο

Οικονόμου σπούδασε αρχικά στη σχολή της πατρίδας του Και ησχολή της πατρίδας του ήταν η Μονή Φιλοσόφου Και στη Μονή

Φιλοσόφου λειτουργούσε κατά τον θρύλο ένα από τα

περιφημότερα -και βασικά για τη δημιουργία και την καλλιέργεια

του μύθου- κρυφά σχολειά Πώς δεν μνημονεύει λοιπόν ο

Δημητσανίτης τη μετέπειτα laquoτουριστική ατραξιόνraquo της ιδιαίτερης

πατρίδας του

Έτσι κι αλλιώς ούτε η ιστορία αλλά ούτε και η κοινή λογική μπορείνα συνδέσει την απαγόρευση αυτών που θα λέγαμε σήμερα

laquoδημοτικά σχολείαraquo -που ήταν περίπου αυτοσχέδια και

υποτυπώδη όπως σ ολόκληρη την Ευρώπη την εποχή εκείνη- με

την απρόσκοπτη λειτουργία ανώτερων εκπαιδευτηρίων και

πατριαρχικών ακαδημιών από το Γυμνάσιο της Χίου που

αναφέραμε πιο πάνω ώς τη Μεγάλη του Γένους Σχολή Και πώς

να απαγορευόταν η κατώτερη εκπαίδευση λόγου χάρη στα ορεινά

χωριά όπου στα περισσότερα σπάνια είδαν Τούρκο πάνω από μίαφορά το χρόνο όταν περνούσε να εισπράξει το φόρο (αν δεν ήταν

και πάλι ο κοτζαμπάσης) Ή και σε νησιά ολόκληρα στις

Κυκλάδες όπου στα περισσότερα δεν έχουμε μόνιμη εγκατάσταση

Τούρκων Και πιο χαρακτηριστικά στην Τήνο που μόλις τον 18ο

αιώνα πέφτει στα χέρια των Τούρκων χωρίς και πάλι ν αλλάξει

τίποτα στη ζωή των κατοίκων της laquoμε την καθολική απουσία

Τούρκων από το νησίraquo (Αγγέλου σ 60) Κι όμως στην Τήνο

θρυλείται λειτουργία κρυφού σχολειού και από εκεί μας έρχεται

έμμεσα εννοείται ο γνωστός πίνακας του -Τηνιακού- Νικολάου

Γύζη ζωγραφισμένος το 1886 στη Γερμανία

Μύθος λοιπόν το κρυφό σχολειό και μάλιστα όψιμος που

γεννιέται στα μέσα πια του 19ου αιώνα αφού από ολόκληρη την

περίοδο της τουρκοκρατίας δεν υπάρχει καμία απολύτως

μαρτυρία Τη συναρπαστική από μια άποψη σύστασή του την

ανιχνεύει βήμα προς βήμα ο Aλκης Αγγέλου Στη μελέτη πουανέφερα πιο πάνω παρακολουθούμε μια διαδρομή η οποία ξεκινά

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1247

12

στα χρόνια του Αγώνα από τη συνάντηση της εθνικής

σκοπιμότητας -όταν προσπαθούμε να τραβήξουμε το σπλαχνικό

βλέμμα των ξένων δυνάμεων- με τη λαογραφία όπου το ευρύτατα

διαδομένο παιδικό τραγουδάκι-νανούρισμα laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo θεωρήθηκε ότι περιγράφει τα παιδιά που έτρεχαν

νύχτα στα όρη και στα βουνά μες στους λύκους να πάνε κρυφά

απ τους Τούρκους στο γειτονικό μοναστήρι να μάθουν γράμματα

Κι όμως στους βασικούς συλλογείς του τραγουδιού (Φωριέλ 1824

Σάντερς 1844 Πάσσοβ 1860 κά) δεν γίνεται ο παραμικρός

συσχετισμός με κρυφό σχολειό Ειδικότερα για την πορεία του

παιδικού τραγουδιού και τη σύνδεσή του με το μύθο μάς

κατατοπίζει η μελέτη του Αλέξη Πολίτη laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo που δημοσιεύτηκε στην Αυγή το 1994 και έπειτα το

2000 στο βιβλίο του με τον χαρακτηριστικό τίτλο Το μυθολογικό

κενό (εκδ Πόλις) ένα βιβλίο γενικότερα ενδιαφέρον καθώς

προσεγγίζει βασικούς μύθους της νεότερης ιστορίας

Κορύφωση της διαδρομής του μύθου και αποκρυστάλλωσή του

αποτελεί ο σχετικός πίνακας του Νικολάου Γύζη το 1886 και το

ποίημα που εμπνέεται από αυτόν το 1899 ο Ιωάννης Πολέμης

(laquoΑπ έξω μαυροφόρα απελπισιάraquo) H οπτικοποίηση πια του

laquoκρυφού σχολειούraquo μαζί με τη συστηματική διδασκαλία του

ποιήματος από τα σχολικά βιβλία εγκαθιστούν οριστικά στη

νεοελληνική ιστορική συνείδηση έναν μύθο οπωσδήποτε

γοητευτικό τέκνο της μεγαλύτερης έξαρσης του ρομαντικού

φιλελληνισμού και γενικότερα του ρομαντισμού του 19ου αιώνα

Που τον συντηρεί και τον υπερασπίζεται με νύχια και με δόντια

και με λογοκριτικές παρεμβάσεις προπάντων η Εκκλησία αφού σ αυτόν ειδικά το μύθο επιχειρείται να εμφανιστεί σαν αυτονόητος ο

εθνοσωτήριος ρόλος της κατά την τουρκοκρατία και τον Αγώνα

Ώστε τουριστική ατραξιόν είπα παραπάνω το κρυφό σχολειό Ο

Παναγιώτης Στάθης σε υπό έκδοση μελέτη του όπου εξετάζει

την πολυπλοκότητα του μύθου και τη σύνθετη διαδρομή του (laquoΤο

κρυφό σχολειό διαδρομές του μύθου διαδρομές της ιστορίαςraquo)

παρακολουθεί συστηματικά την εξάπλωση των κρυφών σχολειών -

όχι βεβαίως στην εποχή τους αλλά στην εποχή μας laquoΜέχρι και τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1347

13

δεκαετία του 1960 τα κρυφά σχολειά ανά την Ελλάδα που έχω

συναντήσει δεν ξεπερνούν τα 10 Πρόκειται για τα κρυφά σχολειά

στις μονές Φιλοσόφου Δημητσάνας [] Ντίλιου Ιωαννίνων Αγίας

Τριάδας Τήνου Αγίου Γεωργίου Φενεού Κορινθίας και ίσως ακόμαστις μονές Φανερωμένης Ιεράπετρας Αγίων Τεσσαράκοντα

Μαρτύρων Λακωνίας Άνω Δίβρης Ηλείας καθώς και ένα

τοπωνύμιο στην Ίο Από αυτά δε μόνο τα τρία πρώτα

εμφανίζονται προπολεμικά Από τη δεκαετία του 1970 όμως τα

ανακαλυπτόμενα κρυφά σχολειά αυξάνονται κατακόρυφαraquo Και

φτάνουν αισίως τα 102

Από αυτά τα περισσότερα laquoαναφέρονται σε ιστοσελίδες που έχουνστόχο άμεσα ή έμμεσα την τουριστική αγορά σελίδες προβολής

νομών δήμων ή παλαιών κοινοτήτων σελίδες τουριστικών

επιχειρήσεων σελίδες προβολής μοναστηριώνraquo Όπου κελί

ανήλιαγο δωμάτιο ή κρύπτη εκεί κι ένα κρυφό σχολειό Ακόμα κι

αν σε ορισμένα μετά βίας χωράει ένας άνθρωπος μόνος του

Ακόμα κι αν βρίσκονται μακριά από οικισμούς όπου χρειαζόταν

ταξίδι ολόκληρο για να φτάσει και μάλιστα κρυφά μικρό παιδί

Ακόμα κι αν πολλά εντοπίζονται σε μέρη όπου λειτουργούσεφανερά κοτζάμ ιερατική ή ανώτερη σχολή Ακόμα κι αν ορισμένα

από αυτά τοποθετούνται τώρα μέσα σε οθωμανικά κάστρα όπως

στα κάστρα της Κορώνης και του Άργους

laquoO μύθος ριζώνει γερά μέσα μαςraquo γράφει ο Αλέξης Πολίτης (σ

70) laquoκαθώς εδράζεται σε μια συμβολική ανάγνωση της ζωής σε

μια ποιητική αναλογική πρόσληψη της πραγματικότηταςraquo

Αλλά σκέφτομαι εγώ καμιά φορά η ποίηση μας μάρανε Ιστορική

αλήθεια και ιστορία του έθνους Μπα μπίζνες

ΤΑ ΝΕΑ 03042004

Eθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογία

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1447

14

Του Γιάννη Χάρη

25η Mαρτίου ante portas έτοιμοι για παρελάσεις και γιορτές γιαπανηγυρικούς και αναμάσημα των πλέον δημοφιλών μύθων

Παλαιών Πατρών Αγία Λαύρα λάβαρο και 25 Μαρτίου δεν

συνδέονται στην Ιστορία ούτε καν στα απομνημονεύματα του ίδιου

Μία μόλις εβδομάδα από τις εκλογές οπότε και γράφεται η

επιφυλλίδα αυτή πρέπει ν αφήσουμε στην μπάντα σκέψεις και

αισθήματα από τα αποτελέσματα των εκλογών για να προλάβουμε

μια φορά και την επικαιρότητα Βέβαια τι ξεχωριστό μπορεί να

έχει μια επικαιρότητα που αποτελείται από την τελετουργικήανακύκλωση του ίδιου υλικού που παραγεμίζει μιαν εθνική

επέτειο Θα παρακολουθήσουμε κι εφέτος το γνωστό γιορταστικό

πακέτο όπου το εθνικό διολισθαίνει συχνά προς το εθνικιστικό

και το πατριωτικό φρόνημα εκφράζεται σχεδόν αποκλειστικά με το

μιλιταριστικό πνεύμα Έτσι θα δούμε και τα παιδιά μας να

παρελαύνουν σαν στρατιωτάκια μαζί με τα τανκς και τις λοιπές

δυνάμεις ξηράς θαλάσσης και αέρος Αφού προηγουμένως με αέρακυρίως τα ταΐσαμε τα παιδιά στη νενομισμένη σχολική γιορτή με

όλους δηλαδή τους μύθους που καλλιεργούνται επίμονα και

συστηματικά από τους έχοντες εντέλει ίδιον συμφέρον κατά

κανόνα μη εθνικό -αν όντως το εννοούμε αυτό που μόνο να

παπαγαλίζουμε ξέρουμε πως εθνικό είναι το αληθινό

Ίδιος λοιπόν και απαράλλαχτος ο τρόπος αντιμετώπισης των

επετείων με καρύκευμα απλώς τα τελευταία χρόνια το ποιος θα

σηκώσει τη σημαία στη σχολική παρέλαση Έλληνας από DNA ήμήπως Αλβανός Αυτό όμως μόνο ΠΡΟΠΟ θα μπορούσε να το

παίξει η επιφυλλίδα αυτή αφού γράφεται δυο βδομάδες πριν από

τη Μεγάλη Παρέλαση κι ακόμα δεν ξεκίνησε ο σχετικός εθνικός

αγώνας Που τη φορά αυτή θα έχει ίσως άλλη αίγλη με την

επικράτηση της παράταξης όπου κύλησε ο Παπαθεμελής και

βρήκε τον Ψωμιάδη Και με πιο γενναιόδωρες και ευφρόσυνες τις

ευλογίες του προκαθημένου της Εκκλησίας -και του έθνους

ολόκληρου όπως νομίζει και πάντως διεκδικεί Ο οποίος την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1547

15

ώρα ακριβώς που γράφεται η επιφυλλίδα αυτή παίζει σε όλα τα

κανάλια κύρια είδηση ο Ανερυθρίαστος Αθηνών και Πάσης

Ελλάδος με το κρυφό λογοπαίγνιο πως η παντοδύναμη Δεξιά του

Κυρίου δείχνει τι θέλει ο Θεός και τι θέλει ο λαόςΣύμπτωση μια φορά Να ξεμυτίσει κατά κάποιον τρόπο από μόνος

του ο Εν Λόγω σε μια επιφυλλίδα όπου θα είχε έτσι κι αλλιώς την

τιμητική του Γιατί ξεκίνησα να μιλάω για μύθους Όπου τον

πρώτο ρόλο τον παίζει η Εκκλησία Έλεγα για τον αέρα με τον

οποίο ταΐζονται τα παιδιά μας τον αέρα με τον οποίο

ανατραφήκαμε κι εμείς οι ίδιοι άλλοτε για λόγους προφανείς

άλλοτε πιο κρυμμένους

Και τέτοιος είναι για να ξεκινήσουμε ανάποδα από τους πιο

κρυμμένους μύθους η 25η Μαρτίου ημέρα κήρυξης ή έναρξης ή

ποιος ξέρει τι του Αγώνα για την Ανεξαρτησία ημέρα πάντως

εδώ όλοι είναι σίγουροι κατά την οποία ο Παλαιών Πατρών

Γερμανός ύψωσε το λάβαρο στην Αγία Λαύρα κτλ Αλλά η Ιστορία

επιμένει ότι στις 25 ή και στις 21 Μαρτίου όταν αρχίζουν οι

πολεμικές επιχειρήσεις και πέφτει η Καλαμάτα ούτε ο Παλαιών

Πατρών ούτε κανένας άλλος βρίσκεται στη Λαύρα καμιάδοξολογία δεν γίνεται κανένα λάβαρο δεν υψώνεται εκεί και όλα

τα άλλα γλαφυρά που μας κληροδότησε απλώς ο Πουκεβίλ στην

Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως το 1824 Τα του λαβάρου

μάλιστα δεν τα αναφέρει ούτε ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών στα

απομνημονεύματά του Ξέρει όμως κι εδώ καλύτερα αλίμονο

αυτός που κατέχει τη βούληση του ίδιου του Θεού και έτσι το

κουβάλησε λίγα χρόνια πριν από τη Λαύρα για να το υψώσει τώρα

αυτός Ανερυθρίαστος όπως είπαμε -η Ιστορία που

επαναλαμβάνεται σαν φάρσα- στο συλλαλητήριο για τις

ταυτότητες

Όσο για την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης 24 Φεβρουαρίου

ήταν που κυκλοφόρησε ο Υψηλάντης την περίφημη προκήρυξή του

Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος Ο Υψηλάντης που τον

αφόρισε ο Πατριάρχης αυτόν και τους Φιλικούς και τους

αγωνιστές και το έργον απονοίας τους (απόνοια αποκοτιάπαράφρων ενέργεια εξαχρείωση κτλ) για λόγους ισορροπίας

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1647

16

απέναντι στον σουλτάνο Για λόγους πάλι ισορροπίας θα ταν που

η επίσημη Εκκλησία πιο συγκεκριμένα ο ανώτερος κλήρος και στη

διάρκεια της Τουρκοκρατίας και φυσικά του Αγώνα στάθηκε από

αμέτοχος έως εχθρικός σε κάθε κίνηση για την κατάκτηση τηςΑνεξαρτησίας μαζί βεβαίως με την πλειονότητα των προυχόντων

Από τις λίγες φωτεινές εξαιρέσεις ο Σαλώνων Ησαΐας που

μοίρασε τα υπάρχοντά του ευλόγησε τον Αγώνα πολέμησε και

θυσιάστηκε γι αυτόν

Όμως η έναρξη του Αγώνα ταυτίστηκε με τη γιορτή του

Ευαγγελισμού με διάταγμα του Όθωνα το 1838 και η Εκκλησία

βρέθηκε να διεκδικεί άλλη μια φορά τη σωτηρία του έθνουςΒασικός μύθος που κλήθηκε ή στήθηκε για να τεκμηριώσει τον

εθνοσωτήριο ρόλο του κλήρου κατά την Τουρκοκρατία είναι το

κρυφό σχολειό H επιστήμη μίλησε κι εδώ όμως ποτέ η επιστήμη

δεν μπορεί να συναγωνιστεί την ψυχική ανάγκη που γεννά

καλλιεργεί και διαδίδει τους πάσης φύσεως μύθους

Από την επιστήμη λοιπόν στα δύο μεγαλύτερα συλλογικά έργα της

νεότερης ιστοριογραφίας την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της

Εκδοτικής Αθηνών και τώρα την Ιστορία του Νέου Ελληνισμούπου κυκλοφορεί μαζί με την εφημερίδα αυτή αμφισβητείται η

αυθεντικότητα του κρυφού σχολειού Ειδικότερα από επιμέρους

επιστήμονες και μελετητές παλαιότερους και νεότερους από τον

Δημ Γρ Καμπούρογλου τον Γιάννη Βλαχογιάννη και τον Γιάνη

Κορδάτο από τον K Θ Δημαρά τον Λίνο Πολίτη τον Άλκη

Αγγέλου (με ειδική μονογραφία) και τον Φίλιππο Ηλιού από τον

Αλέξη Πολίτη τον Παναγιώτη Στάθη κά τονίζεται η παντελής

έλλειψη μαρτυριών σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας

Ανάμεσα σ όσες διατριβές έτυχε να διαβάσω γραμμένες από

παιδαγωγικούς άντρες ή γυναίκες δεν είδα καμιάν ιστορική

μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού σχολειού όμως

ούτ εγώ μέσα στον αμέτρητο σωρό ανέκδοτου υλικού για της

σκλαβιάς τα σκολειά που έχω συναγμένο δεν απάντησα τίποτα

που να κάνει λόγο για το σκολειό γράφει ο Βλαχογιάννης Και

ποτέ ο Τούρκος ο αγράμματος δεν μπόδισε το Χριστιανόγράμματα να μαθαίνει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1747

17

Γιατί όχι μόνο δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη κρυφών

σχολειών αλλά ίσα ίσα όλα δείχνουν πως ήταν ελεύθερη η

εκπαίδευση Και δεν μιλούν μονάχα νεοτεριστές αλλά και

γνωστοί πρόμαχοι της ορθοδοξίας όπως ο μέγας χαρτοφύλακαςκαι χρονογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μανουήλ

Γεδεών

Μέχρι σήμερον ουδαμού ανέγνω εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

[] βεζίρην ή αγιάνην ή σουλτάνον εμποδίσαντα σχολείου

σύστασιν ή οικοδομήν γράφει το 1939 ο Μανουήλ Γεδεών

(Ιστορία των του Χριστού πενήτων ) Και με μια δόση ίσως

υπερβολής για να δείξει την έκταση της κατώτερης εκπαίδευσης

Εάν παραδεχθώμεν δεκαπεντακισχιλίους τουλάχιστον ναούς εν τη ενορία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ως είχε προ

του 1821 τόσα στοιχειώδη σχολεία θ αποδεχθώμεν υπάρχοντα

αμέσως μετά την άλωσιν είτε εις τους των ναών νάρθηκας είτε

είς τι κελλίον μικρού ή μεγάλου μοναστηρίου είτε εις τον οικισμόν

όπου διέμενεν ο παπάς χωρίου

Αυτά τώρα τα λεγόμενα γραμματοδιδασκαλεία που ξεκινούν απότο Βυζάντιο ευνοούν τη σκόπιμη εν πολλοίς σύγχυση με τα κρυφά

σχολειά σύγχυση πάντως που μόνο στα μέσα πια του 19ου αιώνα

αρχίζει να καλλιεργείται

Έχει όμως ενδιαφέρον ειδικά αυτός ο μύθος όπως σταδιοδρόμησε

και ανθεί ώς τις μέρες μας και αξίζει να συνεχίσουμε την

επιφυλλίδα αυτή που είναι αυτονόητα αφιερωμένη στον Φίλιππο

Ηλιού αυτός άλλωστε με βοήθησε όταν ξανάγραφα για το ίδιοθέμα παρεμπιπτόντως στα Μικρά Γλωσσικά ενώ τώρα μας

βοηθάει όλους η σκέψη του μόνο

Eθνοσωτήρια ψεύδη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1847

18

Του Γιάννη Χάρη

laquoΠάντως η Eκκλησία διέσωσε την εθνική συνείδηση

επί 400 χρόνια και ηγήθηκε στον αγώνα για την

ανεξαρτησίαraquo κτλ κάπως έτσι τα είπε ο θεολόγος

καθηγητής και ο συνομιλητής του συμφώνησε για να

προχωρήσει όμως στην κριτική του απέναντι στα όσα

συμβαίνουν σήμερα στην Eκκλησία

O θεολόγος καθηγητής ήταν ο Χρ Γιανναράςπολέμιος ωστόσο και αυτός του Χριστόδουλου και ο

συνομιλητής του ο οποίος δέχτηκε την παρατήρηση

ήταν ο τέως πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος

Κωνσταντόπουλος από τους ελάχιστους πάντως πολιτικούς με

ξεκάθαρη συνολικά στάση απέναντι στο εκκλησιαστικό Από τη

σκηνή αυτή σε τηλεοπτική συζήτηση έμεινα με την αίσθηση ή με

το φόβο πως δεν ήταν απλώς laquoδιπλωματικήraquo η συγκατάνευση

έτσι όπως εκφράστηκε από τον τέως πρόεδρο του Συνασπισμού

Σύμπτωση ευτυχής τις ίδιες περίπου μέρες και με αφορμή την

επέτειο της 25ης Μαρτίου στην ίδια εδώ εφημερίδα υπήρξαν δύο

εμπεριστατωμένα άρθρα του καθηγητή Βασίλη Κρεμμυδά (laquoH

Εκκλησία στο Εικοσιέναraquo 223) και του εκπαιδευτικού Χρήστου

Κάτσικα (laquoΑπό το Κρυφό Σχολειό στην Αγία Λαύραraquo 243) Ας

μου επιτραπεί να προσθέσω και δύο δικά μου κατά την περσινή

επέτειο (laquoΕθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογίαraquo 20304middotlaquoΤο Κρυφό Σχολειό και η κρυφή του αλήθειαraquo 3404) και ενώ

πιο παλιά είχα ασχοληθεί ειδικά με τη laquoσωτηρία της γλώσσαςraquo

από την Εκκλησία (laquoΟι αναθυμιάσεις των ημερών και το

οστεοφυλάκιο της γλώσσαςraquo 172000)

Το άρθρο του κ Κρεμμυδά αναφέρεται γενικά στον συμβιβαστικό

ρόλο της Εκκλησίας στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας που

φτάνει στον laquoαφορισμόraquo των Φιλικών και των αγωνιστών από τον

πατριάρχη Γρηγόριο τον E Επίσης εξετάζονται οι δύο βασικοί

laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό

φέγγε μου να περπατώ

να πηγαίνω στο σχολειό

να μαθαίνω raquo ψέματα

του παπά τα ψέματα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 847

8

συνέβαινε) γιατί και τα παιδιά εργαζόταν στις αγροτικές δουλειές

τα πρωινά

Τρίτος μύθος

Ο ρόλος του ανώτερου Κλήρου

Ανεξάρτητα απότο ρόλο που έπαιξε ο λαϊκός-κατώτερος Κλήρος ο οποίος στήριξε

και συμμετείχε εν πολλοίς στην Επανάσταση τα δεδομένα για την

ανώτερη ιεραρχία ήταν σε αντίθετη κατεύθυνση

Η κορυφή της εκκλησίας δεν ήθελε την επανάσταση γιατί έτσι θα

έχανε τα προνόμια που της δόθηκαν από την Οθωμανική

αυτοκρατορία και που μέχρι σήμερα διατηρούνται ορισμένα από

αυτά

Να θυμίσουμε κατ αρχή ότι το Πατριαρχείο αφόρισε τον

Υψηλάντη και το Σούτσο όταν ξεκίνησε η Επανάσταση στις

Ηγεμονίες Ακόμη ορισμένες μόνο δηλώσεις του Ιερατείου

αποδεικνύουν το πώς αντιμετώπισε την επανάσταση

Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε δηλώνει για το Ρήγα Φεραίο και την

κήρυξη της επανάστασης Το έργο του είναι πλήρες σαθρότητας

και προξενεί κοινή βλάβη Ενώ για την επανάσταση εδηλώσαμε

προς πάντας τους ομογενείς ευσεβείς να διατηρούμε το ραγιαλίκι

και να μην τολμήσετε κα οποιονδήποτε τρόπο να δεχθείτε ποτέ

τους εχθρούς κατά της κραταιάς βασιλείας

Ο ΠΠ Γερμανός που τελικά βλόγησε τα όπλα με τη πιστόλα στο

κρόταφο αποκαλεί τον Παπαφλέσσα εξωλέστατο (δηλαδή ρεμάλι)και απατεώνα Ενώ λίγο πριν ξεσπάσει η επανάσταση δηλώνει (το

γράφει στα απομνημονεύματά του)

Συσκεφθέντες λοιπόν μετ επιστασίας και ιδόντες ότι το

πλείστον μέρος της Ελλάδος δεν έχει ιδέα περί τοιούτου

πράγματος (για τη επανάσταση)εξετάσαντες δε και την

εσωτερικήν κατάστασιν του Έθνους ενέκριναν άπαντες το καιρόν

ουχ αρμόδιον ώστε να μείνει η Διοίκησις ήσυχος και εκτός

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 947

9

υπονοιών Θα μπορούσαν να αναφερθούν και άλλα στοιχεία για το

ρόλο του ανώτερου κλήρου

Θα υπογραμμιστεί όμως και μία ακόμη πλευρά Κατά τη διάρκειατης τουρκοκρατίας πολλές εξεγέρσεις τέμνουν τις υπάρχουσες

θρησκευτικές κοινότητες και δεν φέρνουν μονοδιάστατα ως

αντίπαλους από την μια τους χριστιανούς και από την άλλη τους

μουσουλμάνους αλλά τάξεις κοινωνικές άνισες (αγρότες-

κοτζαμπάσηδες)

Ορισμένα παραδείγματα Να θυμίσουμε τα περίφημα καπάκια

(συμφωνίες οπλαρχηγών με τους τούρκους με ανταλλάγματα) Τοκίνημα του αρματολού Βλαχάβα το 1808 λαμβάνει χώρα σε

συνεργασία των μουσουλμάνων τσιφλικάδων της Θεσσαλίας και

στρέφεται κατά του Αλή Πασά

Και ακόμη οι χριστιανοί Σουλιώτες συμμαχούν συχνά με τους

μουσουλμάνους Τσάμηδες ενάντια στη Αλή Πασά σε μία

προσπάθεια διαφύλαξης της τοπικής τους εξουσίας

Η Επανάσταση του 21 αν σωστά διδαχτεί μπορεί να αποτελέσει

ανεξάντλητη πηγή διδαγμάτων και για τους αγώνες του σήμερα

Δυστυχώς όμως κάποιοι χρόνια τώρα προσπαθούν για ευνόητους

λόγους το εξεγερτικό μήνυμα του 21 να το μετατρέψουν σε

επέτειο σε ακίνδυνο εικόνισμα Χρέος των δασκάλων των

διανοητών της εποχής μας να το μεταδώσουν στις σωστές του

διαστάσεις

Tο κρυφό σχολειό και η κρυφή του αλήθεια

του Γιάννη Χάρη

Για τον Παλαιών Πατρών Γερμανό που τον γιορτάζουμε στη

Λαύρα τη μέρα που εκείνος ήταν στην Πάτρα και για το κρυφό

σχολειό που ήταν όμως φανερό λέγαμε στην προηγούμενη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1047

10

επιφυλλίδα Kαι τ αφήσαμε στη μέση Πέρασε στο μεταξύ η 25η

Mαρτίου κατά τα γνωστά με παρελάσεις και κάθε λογής

θεατρικά Όπου το laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό φέγγε μου να

περπατώraquo το απάγγειλε ολόκληρο μέσα στην εκκλησία ο ξέρετεποιος

Ο γνωστός πίνακας του N Γύζη όπου laquoμορφοποιείταιraquo ο μύθος

του κρυφού σχολειού

Έγραφα ότι η νεότερη ιστοριογραφία αποδεικνύει πως το περίφημο

κρυφό σχολειό δεν υπήρξε και ούτε είχε λόγο να υπάρξει καθώς

η εκπαίδευση τα χρόνια της τουρκοκρατίας λειτουργούσεαπρόσκοπτα Αυτά μας έλεγαν άλλωστε και παλαιότεροι όπως

είδαμε με σχετικά παραθέματα ο Γιάννης Βλαχογιάννης αλλά και

ο Μανουήλ Γεδεών μέγας χαρτοφύλακας και χρονογράφος του

Οικουμενικού Πατριαρχείου

Συνεχίζω με άλλο ένα παράθεμα του Γεδεών αντλημένο και αυτό

από την ειδική μελέτη του Aλκη Αγγέλου Το Κρυφό Σχολειό

χρονικό ενός μύθου (Εστία 1997) laquoη τουρκική κυβέρνησιςανεχομένη την χριστιανικήν θρησκείαν εγίνωσκεν ότι εις τους

ναούς αναγινώσκουσι και ψάλλουσιν οι παπάδες και οι ψάλται και

ότι τα αναγινωσκόμενα και ψαλλόμενα έπρεπε να διδαχθώσιν

εγκαίρως και συνεπώς ουδέποτε εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

εμπόδισε την εν νάρθηξι και κελλίοις διδασκαλίανraquo Αυτά γράφει

το 1939 ο laquoτου ανατολικού κλίματοςraquo λόγιος

Αλλά ήδη το 1820 μέσα δηλαδή στην Ιστορία της εποχής ο

επιφανής κληρικός και δάσκαλος του Γένους Νεόφυτος Βάμβαςπου μεγαλουργεί στο περιλάλητο -και ελεύθερο φυσικά- Γυμνάσιο

της Χίου λέει laquoΕίτε από αδιαφορία είτε ως αρχή η Υψηλή Πύλη

δεν αντιτάχθηκε καθόλου στην πνευματική αναγέννηση της

Ελλάδαςraquo

Και το 1873 στα Ιστορικά περί της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ο

Δημητσανίτης Μιχαήλ Οικονόμου γραμματικός του Κολοκοτρώνη

και έτσι βασικός ιστορικός του Αγώνα γράφει ότι κατά την

τουρκοκρατία laquoη λατρεία των χριστιανών εξησκείτο ελευθέρως

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1147

11

και δημοσία και επροστατεύετο μάλιστα και από τους Τούρκους

[] επροστατεύετο δε και ελευθέρως ενηργείτο και η

εκπαίδευσιςraquo Το ειδικό βάρος αυτής της μαρτυρίας είναι ότι ο

Οικονόμου σπούδασε αρχικά στη σχολή της πατρίδας του Και ησχολή της πατρίδας του ήταν η Μονή Φιλοσόφου Και στη Μονή

Φιλοσόφου λειτουργούσε κατά τον θρύλο ένα από τα

περιφημότερα -και βασικά για τη δημιουργία και την καλλιέργεια

του μύθου- κρυφά σχολειά Πώς δεν μνημονεύει λοιπόν ο

Δημητσανίτης τη μετέπειτα laquoτουριστική ατραξιόνraquo της ιδιαίτερης

πατρίδας του

Έτσι κι αλλιώς ούτε η ιστορία αλλά ούτε και η κοινή λογική μπορείνα συνδέσει την απαγόρευση αυτών που θα λέγαμε σήμερα

laquoδημοτικά σχολείαraquo -που ήταν περίπου αυτοσχέδια και

υποτυπώδη όπως σ ολόκληρη την Ευρώπη την εποχή εκείνη- με

την απρόσκοπτη λειτουργία ανώτερων εκπαιδευτηρίων και

πατριαρχικών ακαδημιών από το Γυμνάσιο της Χίου που

αναφέραμε πιο πάνω ώς τη Μεγάλη του Γένους Σχολή Και πώς

να απαγορευόταν η κατώτερη εκπαίδευση λόγου χάρη στα ορεινά

χωριά όπου στα περισσότερα σπάνια είδαν Τούρκο πάνω από μίαφορά το χρόνο όταν περνούσε να εισπράξει το φόρο (αν δεν ήταν

και πάλι ο κοτζαμπάσης) Ή και σε νησιά ολόκληρα στις

Κυκλάδες όπου στα περισσότερα δεν έχουμε μόνιμη εγκατάσταση

Τούρκων Και πιο χαρακτηριστικά στην Τήνο που μόλις τον 18ο

αιώνα πέφτει στα χέρια των Τούρκων χωρίς και πάλι ν αλλάξει

τίποτα στη ζωή των κατοίκων της laquoμε την καθολική απουσία

Τούρκων από το νησίraquo (Αγγέλου σ 60) Κι όμως στην Τήνο

θρυλείται λειτουργία κρυφού σχολειού και από εκεί μας έρχεται

έμμεσα εννοείται ο γνωστός πίνακας του -Τηνιακού- Νικολάου

Γύζη ζωγραφισμένος το 1886 στη Γερμανία

Μύθος λοιπόν το κρυφό σχολειό και μάλιστα όψιμος που

γεννιέται στα μέσα πια του 19ου αιώνα αφού από ολόκληρη την

περίοδο της τουρκοκρατίας δεν υπάρχει καμία απολύτως

μαρτυρία Τη συναρπαστική από μια άποψη σύστασή του την

ανιχνεύει βήμα προς βήμα ο Aλκης Αγγέλου Στη μελέτη πουανέφερα πιο πάνω παρακολουθούμε μια διαδρομή η οποία ξεκινά

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1247

12

στα χρόνια του Αγώνα από τη συνάντηση της εθνικής

σκοπιμότητας -όταν προσπαθούμε να τραβήξουμε το σπλαχνικό

βλέμμα των ξένων δυνάμεων- με τη λαογραφία όπου το ευρύτατα

διαδομένο παιδικό τραγουδάκι-νανούρισμα laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo θεωρήθηκε ότι περιγράφει τα παιδιά που έτρεχαν

νύχτα στα όρη και στα βουνά μες στους λύκους να πάνε κρυφά

απ τους Τούρκους στο γειτονικό μοναστήρι να μάθουν γράμματα

Κι όμως στους βασικούς συλλογείς του τραγουδιού (Φωριέλ 1824

Σάντερς 1844 Πάσσοβ 1860 κά) δεν γίνεται ο παραμικρός

συσχετισμός με κρυφό σχολειό Ειδικότερα για την πορεία του

παιδικού τραγουδιού και τη σύνδεσή του με το μύθο μάς

κατατοπίζει η μελέτη του Αλέξη Πολίτη laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo που δημοσιεύτηκε στην Αυγή το 1994 και έπειτα το

2000 στο βιβλίο του με τον χαρακτηριστικό τίτλο Το μυθολογικό

κενό (εκδ Πόλις) ένα βιβλίο γενικότερα ενδιαφέρον καθώς

προσεγγίζει βασικούς μύθους της νεότερης ιστορίας

Κορύφωση της διαδρομής του μύθου και αποκρυστάλλωσή του

αποτελεί ο σχετικός πίνακας του Νικολάου Γύζη το 1886 και το

ποίημα που εμπνέεται από αυτόν το 1899 ο Ιωάννης Πολέμης

(laquoΑπ έξω μαυροφόρα απελπισιάraquo) H οπτικοποίηση πια του

laquoκρυφού σχολειούraquo μαζί με τη συστηματική διδασκαλία του

ποιήματος από τα σχολικά βιβλία εγκαθιστούν οριστικά στη

νεοελληνική ιστορική συνείδηση έναν μύθο οπωσδήποτε

γοητευτικό τέκνο της μεγαλύτερης έξαρσης του ρομαντικού

φιλελληνισμού και γενικότερα του ρομαντισμού του 19ου αιώνα

Που τον συντηρεί και τον υπερασπίζεται με νύχια και με δόντια

και με λογοκριτικές παρεμβάσεις προπάντων η Εκκλησία αφού σ αυτόν ειδικά το μύθο επιχειρείται να εμφανιστεί σαν αυτονόητος ο

εθνοσωτήριος ρόλος της κατά την τουρκοκρατία και τον Αγώνα

Ώστε τουριστική ατραξιόν είπα παραπάνω το κρυφό σχολειό Ο

Παναγιώτης Στάθης σε υπό έκδοση μελέτη του όπου εξετάζει

την πολυπλοκότητα του μύθου και τη σύνθετη διαδρομή του (laquoΤο

κρυφό σχολειό διαδρομές του μύθου διαδρομές της ιστορίαςraquo)

παρακολουθεί συστηματικά την εξάπλωση των κρυφών σχολειών -

όχι βεβαίως στην εποχή τους αλλά στην εποχή μας laquoΜέχρι και τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1347

13

δεκαετία του 1960 τα κρυφά σχολειά ανά την Ελλάδα που έχω

συναντήσει δεν ξεπερνούν τα 10 Πρόκειται για τα κρυφά σχολειά

στις μονές Φιλοσόφου Δημητσάνας [] Ντίλιου Ιωαννίνων Αγίας

Τριάδας Τήνου Αγίου Γεωργίου Φενεού Κορινθίας και ίσως ακόμαστις μονές Φανερωμένης Ιεράπετρας Αγίων Τεσσαράκοντα

Μαρτύρων Λακωνίας Άνω Δίβρης Ηλείας καθώς και ένα

τοπωνύμιο στην Ίο Από αυτά δε μόνο τα τρία πρώτα

εμφανίζονται προπολεμικά Από τη δεκαετία του 1970 όμως τα

ανακαλυπτόμενα κρυφά σχολειά αυξάνονται κατακόρυφαraquo Και

φτάνουν αισίως τα 102

Από αυτά τα περισσότερα laquoαναφέρονται σε ιστοσελίδες που έχουνστόχο άμεσα ή έμμεσα την τουριστική αγορά σελίδες προβολής

νομών δήμων ή παλαιών κοινοτήτων σελίδες τουριστικών

επιχειρήσεων σελίδες προβολής μοναστηριώνraquo Όπου κελί

ανήλιαγο δωμάτιο ή κρύπτη εκεί κι ένα κρυφό σχολειό Ακόμα κι

αν σε ορισμένα μετά βίας χωράει ένας άνθρωπος μόνος του

Ακόμα κι αν βρίσκονται μακριά από οικισμούς όπου χρειαζόταν

ταξίδι ολόκληρο για να φτάσει και μάλιστα κρυφά μικρό παιδί

Ακόμα κι αν πολλά εντοπίζονται σε μέρη όπου λειτουργούσεφανερά κοτζάμ ιερατική ή ανώτερη σχολή Ακόμα κι αν ορισμένα

από αυτά τοποθετούνται τώρα μέσα σε οθωμανικά κάστρα όπως

στα κάστρα της Κορώνης και του Άργους

laquoO μύθος ριζώνει γερά μέσα μαςraquo γράφει ο Αλέξης Πολίτης (σ

70) laquoκαθώς εδράζεται σε μια συμβολική ανάγνωση της ζωής σε

μια ποιητική αναλογική πρόσληψη της πραγματικότηταςraquo

Αλλά σκέφτομαι εγώ καμιά φορά η ποίηση μας μάρανε Ιστορική

αλήθεια και ιστορία του έθνους Μπα μπίζνες

ΤΑ ΝΕΑ 03042004

Eθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογία

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1447

14

Του Γιάννη Χάρη

25η Mαρτίου ante portas έτοιμοι για παρελάσεις και γιορτές γιαπανηγυρικούς και αναμάσημα των πλέον δημοφιλών μύθων

Παλαιών Πατρών Αγία Λαύρα λάβαρο και 25 Μαρτίου δεν

συνδέονται στην Ιστορία ούτε καν στα απομνημονεύματα του ίδιου

Μία μόλις εβδομάδα από τις εκλογές οπότε και γράφεται η

επιφυλλίδα αυτή πρέπει ν αφήσουμε στην μπάντα σκέψεις και

αισθήματα από τα αποτελέσματα των εκλογών για να προλάβουμε

μια φορά και την επικαιρότητα Βέβαια τι ξεχωριστό μπορεί να

έχει μια επικαιρότητα που αποτελείται από την τελετουργικήανακύκλωση του ίδιου υλικού που παραγεμίζει μιαν εθνική

επέτειο Θα παρακολουθήσουμε κι εφέτος το γνωστό γιορταστικό

πακέτο όπου το εθνικό διολισθαίνει συχνά προς το εθνικιστικό

και το πατριωτικό φρόνημα εκφράζεται σχεδόν αποκλειστικά με το

μιλιταριστικό πνεύμα Έτσι θα δούμε και τα παιδιά μας να

παρελαύνουν σαν στρατιωτάκια μαζί με τα τανκς και τις λοιπές

δυνάμεις ξηράς θαλάσσης και αέρος Αφού προηγουμένως με αέρακυρίως τα ταΐσαμε τα παιδιά στη νενομισμένη σχολική γιορτή με

όλους δηλαδή τους μύθους που καλλιεργούνται επίμονα και

συστηματικά από τους έχοντες εντέλει ίδιον συμφέρον κατά

κανόνα μη εθνικό -αν όντως το εννοούμε αυτό που μόνο να

παπαγαλίζουμε ξέρουμε πως εθνικό είναι το αληθινό

Ίδιος λοιπόν και απαράλλαχτος ο τρόπος αντιμετώπισης των

επετείων με καρύκευμα απλώς τα τελευταία χρόνια το ποιος θα

σηκώσει τη σημαία στη σχολική παρέλαση Έλληνας από DNA ήμήπως Αλβανός Αυτό όμως μόνο ΠΡΟΠΟ θα μπορούσε να το

παίξει η επιφυλλίδα αυτή αφού γράφεται δυο βδομάδες πριν από

τη Μεγάλη Παρέλαση κι ακόμα δεν ξεκίνησε ο σχετικός εθνικός

αγώνας Που τη φορά αυτή θα έχει ίσως άλλη αίγλη με την

επικράτηση της παράταξης όπου κύλησε ο Παπαθεμελής και

βρήκε τον Ψωμιάδη Και με πιο γενναιόδωρες και ευφρόσυνες τις

ευλογίες του προκαθημένου της Εκκλησίας -και του έθνους

ολόκληρου όπως νομίζει και πάντως διεκδικεί Ο οποίος την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1547

15

ώρα ακριβώς που γράφεται η επιφυλλίδα αυτή παίζει σε όλα τα

κανάλια κύρια είδηση ο Ανερυθρίαστος Αθηνών και Πάσης

Ελλάδος με το κρυφό λογοπαίγνιο πως η παντοδύναμη Δεξιά του

Κυρίου δείχνει τι θέλει ο Θεός και τι θέλει ο λαόςΣύμπτωση μια φορά Να ξεμυτίσει κατά κάποιον τρόπο από μόνος

του ο Εν Λόγω σε μια επιφυλλίδα όπου θα είχε έτσι κι αλλιώς την

τιμητική του Γιατί ξεκίνησα να μιλάω για μύθους Όπου τον

πρώτο ρόλο τον παίζει η Εκκλησία Έλεγα για τον αέρα με τον

οποίο ταΐζονται τα παιδιά μας τον αέρα με τον οποίο

ανατραφήκαμε κι εμείς οι ίδιοι άλλοτε για λόγους προφανείς

άλλοτε πιο κρυμμένους

Και τέτοιος είναι για να ξεκινήσουμε ανάποδα από τους πιο

κρυμμένους μύθους η 25η Μαρτίου ημέρα κήρυξης ή έναρξης ή

ποιος ξέρει τι του Αγώνα για την Ανεξαρτησία ημέρα πάντως

εδώ όλοι είναι σίγουροι κατά την οποία ο Παλαιών Πατρών

Γερμανός ύψωσε το λάβαρο στην Αγία Λαύρα κτλ Αλλά η Ιστορία

επιμένει ότι στις 25 ή και στις 21 Μαρτίου όταν αρχίζουν οι

πολεμικές επιχειρήσεις και πέφτει η Καλαμάτα ούτε ο Παλαιών

Πατρών ούτε κανένας άλλος βρίσκεται στη Λαύρα καμιάδοξολογία δεν γίνεται κανένα λάβαρο δεν υψώνεται εκεί και όλα

τα άλλα γλαφυρά που μας κληροδότησε απλώς ο Πουκεβίλ στην

Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως το 1824 Τα του λαβάρου

μάλιστα δεν τα αναφέρει ούτε ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών στα

απομνημονεύματά του Ξέρει όμως κι εδώ καλύτερα αλίμονο

αυτός που κατέχει τη βούληση του ίδιου του Θεού και έτσι το

κουβάλησε λίγα χρόνια πριν από τη Λαύρα για να το υψώσει τώρα

αυτός Ανερυθρίαστος όπως είπαμε -η Ιστορία που

επαναλαμβάνεται σαν φάρσα- στο συλλαλητήριο για τις

ταυτότητες

Όσο για την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης 24 Φεβρουαρίου

ήταν που κυκλοφόρησε ο Υψηλάντης την περίφημη προκήρυξή του

Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος Ο Υψηλάντης που τον

αφόρισε ο Πατριάρχης αυτόν και τους Φιλικούς και τους

αγωνιστές και το έργον απονοίας τους (απόνοια αποκοτιάπαράφρων ενέργεια εξαχρείωση κτλ) για λόγους ισορροπίας

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1647

16

απέναντι στον σουλτάνο Για λόγους πάλι ισορροπίας θα ταν που

η επίσημη Εκκλησία πιο συγκεκριμένα ο ανώτερος κλήρος και στη

διάρκεια της Τουρκοκρατίας και φυσικά του Αγώνα στάθηκε από

αμέτοχος έως εχθρικός σε κάθε κίνηση για την κατάκτηση τηςΑνεξαρτησίας μαζί βεβαίως με την πλειονότητα των προυχόντων

Από τις λίγες φωτεινές εξαιρέσεις ο Σαλώνων Ησαΐας που

μοίρασε τα υπάρχοντά του ευλόγησε τον Αγώνα πολέμησε και

θυσιάστηκε γι αυτόν

Όμως η έναρξη του Αγώνα ταυτίστηκε με τη γιορτή του

Ευαγγελισμού με διάταγμα του Όθωνα το 1838 και η Εκκλησία

βρέθηκε να διεκδικεί άλλη μια φορά τη σωτηρία του έθνουςΒασικός μύθος που κλήθηκε ή στήθηκε για να τεκμηριώσει τον

εθνοσωτήριο ρόλο του κλήρου κατά την Τουρκοκρατία είναι το

κρυφό σχολειό H επιστήμη μίλησε κι εδώ όμως ποτέ η επιστήμη

δεν μπορεί να συναγωνιστεί την ψυχική ανάγκη που γεννά

καλλιεργεί και διαδίδει τους πάσης φύσεως μύθους

Από την επιστήμη λοιπόν στα δύο μεγαλύτερα συλλογικά έργα της

νεότερης ιστοριογραφίας την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της

Εκδοτικής Αθηνών και τώρα την Ιστορία του Νέου Ελληνισμούπου κυκλοφορεί μαζί με την εφημερίδα αυτή αμφισβητείται η

αυθεντικότητα του κρυφού σχολειού Ειδικότερα από επιμέρους

επιστήμονες και μελετητές παλαιότερους και νεότερους από τον

Δημ Γρ Καμπούρογλου τον Γιάννη Βλαχογιάννη και τον Γιάνη

Κορδάτο από τον K Θ Δημαρά τον Λίνο Πολίτη τον Άλκη

Αγγέλου (με ειδική μονογραφία) και τον Φίλιππο Ηλιού από τον

Αλέξη Πολίτη τον Παναγιώτη Στάθη κά τονίζεται η παντελής

έλλειψη μαρτυριών σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας

Ανάμεσα σ όσες διατριβές έτυχε να διαβάσω γραμμένες από

παιδαγωγικούς άντρες ή γυναίκες δεν είδα καμιάν ιστορική

μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού σχολειού όμως

ούτ εγώ μέσα στον αμέτρητο σωρό ανέκδοτου υλικού για της

σκλαβιάς τα σκολειά που έχω συναγμένο δεν απάντησα τίποτα

που να κάνει λόγο για το σκολειό γράφει ο Βλαχογιάννης Και

ποτέ ο Τούρκος ο αγράμματος δεν μπόδισε το Χριστιανόγράμματα να μαθαίνει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1747

17

Γιατί όχι μόνο δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη κρυφών

σχολειών αλλά ίσα ίσα όλα δείχνουν πως ήταν ελεύθερη η

εκπαίδευση Και δεν μιλούν μονάχα νεοτεριστές αλλά και

γνωστοί πρόμαχοι της ορθοδοξίας όπως ο μέγας χαρτοφύλακαςκαι χρονογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μανουήλ

Γεδεών

Μέχρι σήμερον ουδαμού ανέγνω εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

[] βεζίρην ή αγιάνην ή σουλτάνον εμποδίσαντα σχολείου

σύστασιν ή οικοδομήν γράφει το 1939 ο Μανουήλ Γεδεών

(Ιστορία των του Χριστού πενήτων ) Και με μια δόση ίσως

υπερβολής για να δείξει την έκταση της κατώτερης εκπαίδευσης

Εάν παραδεχθώμεν δεκαπεντακισχιλίους τουλάχιστον ναούς εν τη ενορία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ως είχε προ

του 1821 τόσα στοιχειώδη σχολεία θ αποδεχθώμεν υπάρχοντα

αμέσως μετά την άλωσιν είτε εις τους των ναών νάρθηκας είτε

είς τι κελλίον μικρού ή μεγάλου μοναστηρίου είτε εις τον οικισμόν

όπου διέμενεν ο παπάς χωρίου

Αυτά τώρα τα λεγόμενα γραμματοδιδασκαλεία που ξεκινούν απότο Βυζάντιο ευνοούν τη σκόπιμη εν πολλοίς σύγχυση με τα κρυφά

σχολειά σύγχυση πάντως που μόνο στα μέσα πια του 19ου αιώνα

αρχίζει να καλλιεργείται

Έχει όμως ενδιαφέρον ειδικά αυτός ο μύθος όπως σταδιοδρόμησε

και ανθεί ώς τις μέρες μας και αξίζει να συνεχίσουμε την

επιφυλλίδα αυτή που είναι αυτονόητα αφιερωμένη στον Φίλιππο

Ηλιού αυτός άλλωστε με βοήθησε όταν ξανάγραφα για το ίδιοθέμα παρεμπιπτόντως στα Μικρά Γλωσσικά ενώ τώρα μας

βοηθάει όλους η σκέψη του μόνο

Eθνοσωτήρια ψεύδη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1847

18

Του Γιάννη Χάρη

laquoΠάντως η Eκκλησία διέσωσε την εθνική συνείδηση

επί 400 χρόνια και ηγήθηκε στον αγώνα για την

ανεξαρτησίαraquo κτλ κάπως έτσι τα είπε ο θεολόγος

καθηγητής και ο συνομιλητής του συμφώνησε για να

προχωρήσει όμως στην κριτική του απέναντι στα όσα

συμβαίνουν σήμερα στην Eκκλησία

O θεολόγος καθηγητής ήταν ο Χρ Γιανναράςπολέμιος ωστόσο και αυτός του Χριστόδουλου και ο

συνομιλητής του ο οποίος δέχτηκε την παρατήρηση

ήταν ο τέως πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος

Κωνσταντόπουλος από τους ελάχιστους πάντως πολιτικούς με

ξεκάθαρη συνολικά στάση απέναντι στο εκκλησιαστικό Από τη

σκηνή αυτή σε τηλεοπτική συζήτηση έμεινα με την αίσθηση ή με

το φόβο πως δεν ήταν απλώς laquoδιπλωματικήraquo η συγκατάνευση

έτσι όπως εκφράστηκε από τον τέως πρόεδρο του Συνασπισμού

Σύμπτωση ευτυχής τις ίδιες περίπου μέρες και με αφορμή την

επέτειο της 25ης Μαρτίου στην ίδια εδώ εφημερίδα υπήρξαν δύο

εμπεριστατωμένα άρθρα του καθηγητή Βασίλη Κρεμμυδά (laquoH

Εκκλησία στο Εικοσιέναraquo 223) και του εκπαιδευτικού Χρήστου

Κάτσικα (laquoΑπό το Κρυφό Σχολειό στην Αγία Λαύραraquo 243) Ας

μου επιτραπεί να προσθέσω και δύο δικά μου κατά την περσινή

επέτειο (laquoΕθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογίαraquo 20304middotlaquoΤο Κρυφό Σχολειό και η κρυφή του αλήθειαraquo 3404) και ενώ

πιο παλιά είχα ασχοληθεί ειδικά με τη laquoσωτηρία της γλώσσαςraquo

από την Εκκλησία (laquoΟι αναθυμιάσεις των ημερών και το

οστεοφυλάκιο της γλώσσαςraquo 172000)

Το άρθρο του κ Κρεμμυδά αναφέρεται γενικά στον συμβιβαστικό

ρόλο της Εκκλησίας στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας που

φτάνει στον laquoαφορισμόraquo των Φιλικών και των αγωνιστών από τον

πατριάρχη Γρηγόριο τον E Επίσης εξετάζονται οι δύο βασικοί

laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό

φέγγε μου να περπατώ

να πηγαίνω στο σχολειό

να μαθαίνω raquo ψέματα

του παπά τα ψέματα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 947

9

υπονοιών Θα μπορούσαν να αναφερθούν και άλλα στοιχεία για το

ρόλο του ανώτερου κλήρου

Θα υπογραμμιστεί όμως και μία ακόμη πλευρά Κατά τη διάρκειατης τουρκοκρατίας πολλές εξεγέρσεις τέμνουν τις υπάρχουσες

θρησκευτικές κοινότητες και δεν φέρνουν μονοδιάστατα ως

αντίπαλους από την μια τους χριστιανούς και από την άλλη τους

μουσουλμάνους αλλά τάξεις κοινωνικές άνισες (αγρότες-

κοτζαμπάσηδες)

Ορισμένα παραδείγματα Να θυμίσουμε τα περίφημα καπάκια

(συμφωνίες οπλαρχηγών με τους τούρκους με ανταλλάγματα) Τοκίνημα του αρματολού Βλαχάβα το 1808 λαμβάνει χώρα σε

συνεργασία των μουσουλμάνων τσιφλικάδων της Θεσσαλίας και

στρέφεται κατά του Αλή Πασά

Και ακόμη οι χριστιανοί Σουλιώτες συμμαχούν συχνά με τους

μουσουλμάνους Τσάμηδες ενάντια στη Αλή Πασά σε μία

προσπάθεια διαφύλαξης της τοπικής τους εξουσίας

Η Επανάσταση του 21 αν σωστά διδαχτεί μπορεί να αποτελέσει

ανεξάντλητη πηγή διδαγμάτων και για τους αγώνες του σήμερα

Δυστυχώς όμως κάποιοι χρόνια τώρα προσπαθούν για ευνόητους

λόγους το εξεγερτικό μήνυμα του 21 να το μετατρέψουν σε

επέτειο σε ακίνδυνο εικόνισμα Χρέος των δασκάλων των

διανοητών της εποχής μας να το μεταδώσουν στις σωστές του

διαστάσεις

Tο κρυφό σχολειό και η κρυφή του αλήθεια

του Γιάννη Χάρη

Για τον Παλαιών Πατρών Γερμανό που τον γιορτάζουμε στη

Λαύρα τη μέρα που εκείνος ήταν στην Πάτρα και για το κρυφό

σχολειό που ήταν όμως φανερό λέγαμε στην προηγούμενη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1047

10

επιφυλλίδα Kαι τ αφήσαμε στη μέση Πέρασε στο μεταξύ η 25η

Mαρτίου κατά τα γνωστά με παρελάσεις και κάθε λογής

θεατρικά Όπου το laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό φέγγε μου να

περπατώraquo το απάγγειλε ολόκληρο μέσα στην εκκλησία ο ξέρετεποιος

Ο γνωστός πίνακας του N Γύζη όπου laquoμορφοποιείταιraquo ο μύθος

του κρυφού σχολειού

Έγραφα ότι η νεότερη ιστοριογραφία αποδεικνύει πως το περίφημο

κρυφό σχολειό δεν υπήρξε και ούτε είχε λόγο να υπάρξει καθώς

η εκπαίδευση τα χρόνια της τουρκοκρατίας λειτουργούσεαπρόσκοπτα Αυτά μας έλεγαν άλλωστε και παλαιότεροι όπως

είδαμε με σχετικά παραθέματα ο Γιάννης Βλαχογιάννης αλλά και

ο Μανουήλ Γεδεών μέγας χαρτοφύλακας και χρονογράφος του

Οικουμενικού Πατριαρχείου

Συνεχίζω με άλλο ένα παράθεμα του Γεδεών αντλημένο και αυτό

από την ειδική μελέτη του Aλκη Αγγέλου Το Κρυφό Σχολειό

χρονικό ενός μύθου (Εστία 1997) laquoη τουρκική κυβέρνησιςανεχομένη την χριστιανικήν θρησκείαν εγίνωσκεν ότι εις τους

ναούς αναγινώσκουσι και ψάλλουσιν οι παπάδες και οι ψάλται και

ότι τα αναγινωσκόμενα και ψαλλόμενα έπρεπε να διδαχθώσιν

εγκαίρως και συνεπώς ουδέποτε εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

εμπόδισε την εν νάρθηξι και κελλίοις διδασκαλίανraquo Αυτά γράφει

το 1939 ο laquoτου ανατολικού κλίματοςraquo λόγιος

Αλλά ήδη το 1820 μέσα δηλαδή στην Ιστορία της εποχής ο

επιφανής κληρικός και δάσκαλος του Γένους Νεόφυτος Βάμβαςπου μεγαλουργεί στο περιλάλητο -και ελεύθερο φυσικά- Γυμνάσιο

της Χίου λέει laquoΕίτε από αδιαφορία είτε ως αρχή η Υψηλή Πύλη

δεν αντιτάχθηκε καθόλου στην πνευματική αναγέννηση της

Ελλάδαςraquo

Και το 1873 στα Ιστορικά περί της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ο

Δημητσανίτης Μιχαήλ Οικονόμου γραμματικός του Κολοκοτρώνη

και έτσι βασικός ιστορικός του Αγώνα γράφει ότι κατά την

τουρκοκρατία laquoη λατρεία των χριστιανών εξησκείτο ελευθέρως

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1147

11

και δημοσία και επροστατεύετο μάλιστα και από τους Τούρκους

[] επροστατεύετο δε και ελευθέρως ενηργείτο και η

εκπαίδευσιςraquo Το ειδικό βάρος αυτής της μαρτυρίας είναι ότι ο

Οικονόμου σπούδασε αρχικά στη σχολή της πατρίδας του Και ησχολή της πατρίδας του ήταν η Μονή Φιλοσόφου Και στη Μονή

Φιλοσόφου λειτουργούσε κατά τον θρύλο ένα από τα

περιφημότερα -και βασικά για τη δημιουργία και την καλλιέργεια

του μύθου- κρυφά σχολειά Πώς δεν μνημονεύει λοιπόν ο

Δημητσανίτης τη μετέπειτα laquoτουριστική ατραξιόνraquo της ιδιαίτερης

πατρίδας του

Έτσι κι αλλιώς ούτε η ιστορία αλλά ούτε και η κοινή λογική μπορείνα συνδέσει την απαγόρευση αυτών που θα λέγαμε σήμερα

laquoδημοτικά σχολείαraquo -που ήταν περίπου αυτοσχέδια και

υποτυπώδη όπως σ ολόκληρη την Ευρώπη την εποχή εκείνη- με

την απρόσκοπτη λειτουργία ανώτερων εκπαιδευτηρίων και

πατριαρχικών ακαδημιών από το Γυμνάσιο της Χίου που

αναφέραμε πιο πάνω ώς τη Μεγάλη του Γένους Σχολή Και πώς

να απαγορευόταν η κατώτερη εκπαίδευση λόγου χάρη στα ορεινά

χωριά όπου στα περισσότερα σπάνια είδαν Τούρκο πάνω από μίαφορά το χρόνο όταν περνούσε να εισπράξει το φόρο (αν δεν ήταν

και πάλι ο κοτζαμπάσης) Ή και σε νησιά ολόκληρα στις

Κυκλάδες όπου στα περισσότερα δεν έχουμε μόνιμη εγκατάσταση

Τούρκων Και πιο χαρακτηριστικά στην Τήνο που μόλις τον 18ο

αιώνα πέφτει στα χέρια των Τούρκων χωρίς και πάλι ν αλλάξει

τίποτα στη ζωή των κατοίκων της laquoμε την καθολική απουσία

Τούρκων από το νησίraquo (Αγγέλου σ 60) Κι όμως στην Τήνο

θρυλείται λειτουργία κρυφού σχολειού και από εκεί μας έρχεται

έμμεσα εννοείται ο γνωστός πίνακας του -Τηνιακού- Νικολάου

Γύζη ζωγραφισμένος το 1886 στη Γερμανία

Μύθος λοιπόν το κρυφό σχολειό και μάλιστα όψιμος που

γεννιέται στα μέσα πια του 19ου αιώνα αφού από ολόκληρη την

περίοδο της τουρκοκρατίας δεν υπάρχει καμία απολύτως

μαρτυρία Τη συναρπαστική από μια άποψη σύστασή του την

ανιχνεύει βήμα προς βήμα ο Aλκης Αγγέλου Στη μελέτη πουανέφερα πιο πάνω παρακολουθούμε μια διαδρομή η οποία ξεκινά

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1247

12

στα χρόνια του Αγώνα από τη συνάντηση της εθνικής

σκοπιμότητας -όταν προσπαθούμε να τραβήξουμε το σπλαχνικό

βλέμμα των ξένων δυνάμεων- με τη λαογραφία όπου το ευρύτατα

διαδομένο παιδικό τραγουδάκι-νανούρισμα laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo θεωρήθηκε ότι περιγράφει τα παιδιά που έτρεχαν

νύχτα στα όρη και στα βουνά μες στους λύκους να πάνε κρυφά

απ τους Τούρκους στο γειτονικό μοναστήρι να μάθουν γράμματα

Κι όμως στους βασικούς συλλογείς του τραγουδιού (Φωριέλ 1824

Σάντερς 1844 Πάσσοβ 1860 κά) δεν γίνεται ο παραμικρός

συσχετισμός με κρυφό σχολειό Ειδικότερα για την πορεία του

παιδικού τραγουδιού και τη σύνδεσή του με το μύθο μάς

κατατοπίζει η μελέτη του Αλέξη Πολίτη laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo που δημοσιεύτηκε στην Αυγή το 1994 και έπειτα το

2000 στο βιβλίο του με τον χαρακτηριστικό τίτλο Το μυθολογικό

κενό (εκδ Πόλις) ένα βιβλίο γενικότερα ενδιαφέρον καθώς

προσεγγίζει βασικούς μύθους της νεότερης ιστορίας

Κορύφωση της διαδρομής του μύθου και αποκρυστάλλωσή του

αποτελεί ο σχετικός πίνακας του Νικολάου Γύζη το 1886 και το

ποίημα που εμπνέεται από αυτόν το 1899 ο Ιωάννης Πολέμης

(laquoΑπ έξω μαυροφόρα απελπισιάraquo) H οπτικοποίηση πια του

laquoκρυφού σχολειούraquo μαζί με τη συστηματική διδασκαλία του

ποιήματος από τα σχολικά βιβλία εγκαθιστούν οριστικά στη

νεοελληνική ιστορική συνείδηση έναν μύθο οπωσδήποτε

γοητευτικό τέκνο της μεγαλύτερης έξαρσης του ρομαντικού

φιλελληνισμού και γενικότερα του ρομαντισμού του 19ου αιώνα

Που τον συντηρεί και τον υπερασπίζεται με νύχια και με δόντια

και με λογοκριτικές παρεμβάσεις προπάντων η Εκκλησία αφού σ αυτόν ειδικά το μύθο επιχειρείται να εμφανιστεί σαν αυτονόητος ο

εθνοσωτήριος ρόλος της κατά την τουρκοκρατία και τον Αγώνα

Ώστε τουριστική ατραξιόν είπα παραπάνω το κρυφό σχολειό Ο

Παναγιώτης Στάθης σε υπό έκδοση μελέτη του όπου εξετάζει

την πολυπλοκότητα του μύθου και τη σύνθετη διαδρομή του (laquoΤο

κρυφό σχολειό διαδρομές του μύθου διαδρομές της ιστορίαςraquo)

παρακολουθεί συστηματικά την εξάπλωση των κρυφών σχολειών -

όχι βεβαίως στην εποχή τους αλλά στην εποχή μας laquoΜέχρι και τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1347

13

δεκαετία του 1960 τα κρυφά σχολειά ανά την Ελλάδα που έχω

συναντήσει δεν ξεπερνούν τα 10 Πρόκειται για τα κρυφά σχολειά

στις μονές Φιλοσόφου Δημητσάνας [] Ντίλιου Ιωαννίνων Αγίας

Τριάδας Τήνου Αγίου Γεωργίου Φενεού Κορινθίας και ίσως ακόμαστις μονές Φανερωμένης Ιεράπετρας Αγίων Τεσσαράκοντα

Μαρτύρων Λακωνίας Άνω Δίβρης Ηλείας καθώς και ένα

τοπωνύμιο στην Ίο Από αυτά δε μόνο τα τρία πρώτα

εμφανίζονται προπολεμικά Από τη δεκαετία του 1970 όμως τα

ανακαλυπτόμενα κρυφά σχολειά αυξάνονται κατακόρυφαraquo Και

φτάνουν αισίως τα 102

Από αυτά τα περισσότερα laquoαναφέρονται σε ιστοσελίδες που έχουνστόχο άμεσα ή έμμεσα την τουριστική αγορά σελίδες προβολής

νομών δήμων ή παλαιών κοινοτήτων σελίδες τουριστικών

επιχειρήσεων σελίδες προβολής μοναστηριώνraquo Όπου κελί

ανήλιαγο δωμάτιο ή κρύπτη εκεί κι ένα κρυφό σχολειό Ακόμα κι

αν σε ορισμένα μετά βίας χωράει ένας άνθρωπος μόνος του

Ακόμα κι αν βρίσκονται μακριά από οικισμούς όπου χρειαζόταν

ταξίδι ολόκληρο για να φτάσει και μάλιστα κρυφά μικρό παιδί

Ακόμα κι αν πολλά εντοπίζονται σε μέρη όπου λειτουργούσεφανερά κοτζάμ ιερατική ή ανώτερη σχολή Ακόμα κι αν ορισμένα

από αυτά τοποθετούνται τώρα μέσα σε οθωμανικά κάστρα όπως

στα κάστρα της Κορώνης και του Άργους

laquoO μύθος ριζώνει γερά μέσα μαςraquo γράφει ο Αλέξης Πολίτης (σ

70) laquoκαθώς εδράζεται σε μια συμβολική ανάγνωση της ζωής σε

μια ποιητική αναλογική πρόσληψη της πραγματικότηταςraquo

Αλλά σκέφτομαι εγώ καμιά φορά η ποίηση μας μάρανε Ιστορική

αλήθεια και ιστορία του έθνους Μπα μπίζνες

ΤΑ ΝΕΑ 03042004

Eθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογία

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1447

14

Του Γιάννη Χάρη

25η Mαρτίου ante portas έτοιμοι για παρελάσεις και γιορτές γιαπανηγυρικούς και αναμάσημα των πλέον δημοφιλών μύθων

Παλαιών Πατρών Αγία Λαύρα λάβαρο και 25 Μαρτίου δεν

συνδέονται στην Ιστορία ούτε καν στα απομνημονεύματα του ίδιου

Μία μόλις εβδομάδα από τις εκλογές οπότε και γράφεται η

επιφυλλίδα αυτή πρέπει ν αφήσουμε στην μπάντα σκέψεις και

αισθήματα από τα αποτελέσματα των εκλογών για να προλάβουμε

μια φορά και την επικαιρότητα Βέβαια τι ξεχωριστό μπορεί να

έχει μια επικαιρότητα που αποτελείται από την τελετουργικήανακύκλωση του ίδιου υλικού που παραγεμίζει μιαν εθνική

επέτειο Θα παρακολουθήσουμε κι εφέτος το γνωστό γιορταστικό

πακέτο όπου το εθνικό διολισθαίνει συχνά προς το εθνικιστικό

και το πατριωτικό φρόνημα εκφράζεται σχεδόν αποκλειστικά με το

μιλιταριστικό πνεύμα Έτσι θα δούμε και τα παιδιά μας να

παρελαύνουν σαν στρατιωτάκια μαζί με τα τανκς και τις λοιπές

δυνάμεις ξηράς θαλάσσης και αέρος Αφού προηγουμένως με αέρακυρίως τα ταΐσαμε τα παιδιά στη νενομισμένη σχολική γιορτή με

όλους δηλαδή τους μύθους που καλλιεργούνται επίμονα και

συστηματικά από τους έχοντες εντέλει ίδιον συμφέρον κατά

κανόνα μη εθνικό -αν όντως το εννοούμε αυτό που μόνο να

παπαγαλίζουμε ξέρουμε πως εθνικό είναι το αληθινό

Ίδιος λοιπόν και απαράλλαχτος ο τρόπος αντιμετώπισης των

επετείων με καρύκευμα απλώς τα τελευταία χρόνια το ποιος θα

σηκώσει τη σημαία στη σχολική παρέλαση Έλληνας από DNA ήμήπως Αλβανός Αυτό όμως μόνο ΠΡΟΠΟ θα μπορούσε να το

παίξει η επιφυλλίδα αυτή αφού γράφεται δυο βδομάδες πριν από

τη Μεγάλη Παρέλαση κι ακόμα δεν ξεκίνησε ο σχετικός εθνικός

αγώνας Που τη φορά αυτή θα έχει ίσως άλλη αίγλη με την

επικράτηση της παράταξης όπου κύλησε ο Παπαθεμελής και

βρήκε τον Ψωμιάδη Και με πιο γενναιόδωρες και ευφρόσυνες τις

ευλογίες του προκαθημένου της Εκκλησίας -και του έθνους

ολόκληρου όπως νομίζει και πάντως διεκδικεί Ο οποίος την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1547

15

ώρα ακριβώς που γράφεται η επιφυλλίδα αυτή παίζει σε όλα τα

κανάλια κύρια είδηση ο Ανερυθρίαστος Αθηνών και Πάσης

Ελλάδος με το κρυφό λογοπαίγνιο πως η παντοδύναμη Δεξιά του

Κυρίου δείχνει τι θέλει ο Θεός και τι θέλει ο λαόςΣύμπτωση μια φορά Να ξεμυτίσει κατά κάποιον τρόπο από μόνος

του ο Εν Λόγω σε μια επιφυλλίδα όπου θα είχε έτσι κι αλλιώς την

τιμητική του Γιατί ξεκίνησα να μιλάω για μύθους Όπου τον

πρώτο ρόλο τον παίζει η Εκκλησία Έλεγα για τον αέρα με τον

οποίο ταΐζονται τα παιδιά μας τον αέρα με τον οποίο

ανατραφήκαμε κι εμείς οι ίδιοι άλλοτε για λόγους προφανείς

άλλοτε πιο κρυμμένους

Και τέτοιος είναι για να ξεκινήσουμε ανάποδα από τους πιο

κρυμμένους μύθους η 25η Μαρτίου ημέρα κήρυξης ή έναρξης ή

ποιος ξέρει τι του Αγώνα για την Ανεξαρτησία ημέρα πάντως

εδώ όλοι είναι σίγουροι κατά την οποία ο Παλαιών Πατρών

Γερμανός ύψωσε το λάβαρο στην Αγία Λαύρα κτλ Αλλά η Ιστορία

επιμένει ότι στις 25 ή και στις 21 Μαρτίου όταν αρχίζουν οι

πολεμικές επιχειρήσεις και πέφτει η Καλαμάτα ούτε ο Παλαιών

Πατρών ούτε κανένας άλλος βρίσκεται στη Λαύρα καμιάδοξολογία δεν γίνεται κανένα λάβαρο δεν υψώνεται εκεί και όλα

τα άλλα γλαφυρά που μας κληροδότησε απλώς ο Πουκεβίλ στην

Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως το 1824 Τα του λαβάρου

μάλιστα δεν τα αναφέρει ούτε ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών στα

απομνημονεύματά του Ξέρει όμως κι εδώ καλύτερα αλίμονο

αυτός που κατέχει τη βούληση του ίδιου του Θεού και έτσι το

κουβάλησε λίγα χρόνια πριν από τη Λαύρα για να το υψώσει τώρα

αυτός Ανερυθρίαστος όπως είπαμε -η Ιστορία που

επαναλαμβάνεται σαν φάρσα- στο συλλαλητήριο για τις

ταυτότητες

Όσο για την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης 24 Φεβρουαρίου

ήταν που κυκλοφόρησε ο Υψηλάντης την περίφημη προκήρυξή του

Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος Ο Υψηλάντης που τον

αφόρισε ο Πατριάρχης αυτόν και τους Φιλικούς και τους

αγωνιστές και το έργον απονοίας τους (απόνοια αποκοτιάπαράφρων ενέργεια εξαχρείωση κτλ) για λόγους ισορροπίας

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1647

16

απέναντι στον σουλτάνο Για λόγους πάλι ισορροπίας θα ταν που

η επίσημη Εκκλησία πιο συγκεκριμένα ο ανώτερος κλήρος και στη

διάρκεια της Τουρκοκρατίας και φυσικά του Αγώνα στάθηκε από

αμέτοχος έως εχθρικός σε κάθε κίνηση για την κατάκτηση τηςΑνεξαρτησίας μαζί βεβαίως με την πλειονότητα των προυχόντων

Από τις λίγες φωτεινές εξαιρέσεις ο Σαλώνων Ησαΐας που

μοίρασε τα υπάρχοντά του ευλόγησε τον Αγώνα πολέμησε και

θυσιάστηκε γι αυτόν

Όμως η έναρξη του Αγώνα ταυτίστηκε με τη γιορτή του

Ευαγγελισμού με διάταγμα του Όθωνα το 1838 και η Εκκλησία

βρέθηκε να διεκδικεί άλλη μια φορά τη σωτηρία του έθνουςΒασικός μύθος που κλήθηκε ή στήθηκε για να τεκμηριώσει τον

εθνοσωτήριο ρόλο του κλήρου κατά την Τουρκοκρατία είναι το

κρυφό σχολειό H επιστήμη μίλησε κι εδώ όμως ποτέ η επιστήμη

δεν μπορεί να συναγωνιστεί την ψυχική ανάγκη που γεννά

καλλιεργεί και διαδίδει τους πάσης φύσεως μύθους

Από την επιστήμη λοιπόν στα δύο μεγαλύτερα συλλογικά έργα της

νεότερης ιστοριογραφίας την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της

Εκδοτικής Αθηνών και τώρα την Ιστορία του Νέου Ελληνισμούπου κυκλοφορεί μαζί με την εφημερίδα αυτή αμφισβητείται η

αυθεντικότητα του κρυφού σχολειού Ειδικότερα από επιμέρους

επιστήμονες και μελετητές παλαιότερους και νεότερους από τον

Δημ Γρ Καμπούρογλου τον Γιάννη Βλαχογιάννη και τον Γιάνη

Κορδάτο από τον K Θ Δημαρά τον Λίνο Πολίτη τον Άλκη

Αγγέλου (με ειδική μονογραφία) και τον Φίλιππο Ηλιού από τον

Αλέξη Πολίτη τον Παναγιώτη Στάθη κά τονίζεται η παντελής

έλλειψη μαρτυριών σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας

Ανάμεσα σ όσες διατριβές έτυχε να διαβάσω γραμμένες από

παιδαγωγικούς άντρες ή γυναίκες δεν είδα καμιάν ιστορική

μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού σχολειού όμως

ούτ εγώ μέσα στον αμέτρητο σωρό ανέκδοτου υλικού για της

σκλαβιάς τα σκολειά που έχω συναγμένο δεν απάντησα τίποτα

που να κάνει λόγο για το σκολειό γράφει ο Βλαχογιάννης Και

ποτέ ο Τούρκος ο αγράμματος δεν μπόδισε το Χριστιανόγράμματα να μαθαίνει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1747

17

Γιατί όχι μόνο δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη κρυφών

σχολειών αλλά ίσα ίσα όλα δείχνουν πως ήταν ελεύθερη η

εκπαίδευση Και δεν μιλούν μονάχα νεοτεριστές αλλά και

γνωστοί πρόμαχοι της ορθοδοξίας όπως ο μέγας χαρτοφύλακαςκαι χρονογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μανουήλ

Γεδεών

Μέχρι σήμερον ουδαμού ανέγνω εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

[] βεζίρην ή αγιάνην ή σουλτάνον εμποδίσαντα σχολείου

σύστασιν ή οικοδομήν γράφει το 1939 ο Μανουήλ Γεδεών

(Ιστορία των του Χριστού πενήτων ) Και με μια δόση ίσως

υπερβολής για να δείξει την έκταση της κατώτερης εκπαίδευσης

Εάν παραδεχθώμεν δεκαπεντακισχιλίους τουλάχιστον ναούς εν τη ενορία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ως είχε προ

του 1821 τόσα στοιχειώδη σχολεία θ αποδεχθώμεν υπάρχοντα

αμέσως μετά την άλωσιν είτε εις τους των ναών νάρθηκας είτε

είς τι κελλίον μικρού ή μεγάλου μοναστηρίου είτε εις τον οικισμόν

όπου διέμενεν ο παπάς χωρίου

Αυτά τώρα τα λεγόμενα γραμματοδιδασκαλεία που ξεκινούν απότο Βυζάντιο ευνοούν τη σκόπιμη εν πολλοίς σύγχυση με τα κρυφά

σχολειά σύγχυση πάντως που μόνο στα μέσα πια του 19ου αιώνα

αρχίζει να καλλιεργείται

Έχει όμως ενδιαφέρον ειδικά αυτός ο μύθος όπως σταδιοδρόμησε

και ανθεί ώς τις μέρες μας και αξίζει να συνεχίσουμε την

επιφυλλίδα αυτή που είναι αυτονόητα αφιερωμένη στον Φίλιππο

Ηλιού αυτός άλλωστε με βοήθησε όταν ξανάγραφα για το ίδιοθέμα παρεμπιπτόντως στα Μικρά Γλωσσικά ενώ τώρα μας

βοηθάει όλους η σκέψη του μόνο

Eθνοσωτήρια ψεύδη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1847

18

Του Γιάννη Χάρη

laquoΠάντως η Eκκλησία διέσωσε την εθνική συνείδηση

επί 400 χρόνια και ηγήθηκε στον αγώνα για την

ανεξαρτησίαraquo κτλ κάπως έτσι τα είπε ο θεολόγος

καθηγητής και ο συνομιλητής του συμφώνησε για να

προχωρήσει όμως στην κριτική του απέναντι στα όσα

συμβαίνουν σήμερα στην Eκκλησία

O θεολόγος καθηγητής ήταν ο Χρ Γιανναράςπολέμιος ωστόσο και αυτός του Χριστόδουλου και ο

συνομιλητής του ο οποίος δέχτηκε την παρατήρηση

ήταν ο τέως πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος

Κωνσταντόπουλος από τους ελάχιστους πάντως πολιτικούς με

ξεκάθαρη συνολικά στάση απέναντι στο εκκλησιαστικό Από τη

σκηνή αυτή σε τηλεοπτική συζήτηση έμεινα με την αίσθηση ή με

το φόβο πως δεν ήταν απλώς laquoδιπλωματικήraquo η συγκατάνευση

έτσι όπως εκφράστηκε από τον τέως πρόεδρο του Συνασπισμού

Σύμπτωση ευτυχής τις ίδιες περίπου μέρες και με αφορμή την

επέτειο της 25ης Μαρτίου στην ίδια εδώ εφημερίδα υπήρξαν δύο

εμπεριστατωμένα άρθρα του καθηγητή Βασίλη Κρεμμυδά (laquoH

Εκκλησία στο Εικοσιέναraquo 223) και του εκπαιδευτικού Χρήστου

Κάτσικα (laquoΑπό το Κρυφό Σχολειό στην Αγία Λαύραraquo 243) Ας

μου επιτραπεί να προσθέσω και δύο δικά μου κατά την περσινή

επέτειο (laquoΕθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογίαraquo 20304middotlaquoΤο Κρυφό Σχολειό και η κρυφή του αλήθειαraquo 3404) και ενώ

πιο παλιά είχα ασχοληθεί ειδικά με τη laquoσωτηρία της γλώσσαςraquo

από την Εκκλησία (laquoΟι αναθυμιάσεις των ημερών και το

οστεοφυλάκιο της γλώσσαςraquo 172000)

Το άρθρο του κ Κρεμμυδά αναφέρεται γενικά στον συμβιβαστικό

ρόλο της Εκκλησίας στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας που

φτάνει στον laquoαφορισμόraquo των Φιλικών και των αγωνιστών από τον

πατριάρχη Γρηγόριο τον E Επίσης εξετάζονται οι δύο βασικοί

laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό

φέγγε μου να περπατώ

να πηγαίνω στο σχολειό

να μαθαίνω raquo ψέματα

του παπά τα ψέματα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1047

10

επιφυλλίδα Kαι τ αφήσαμε στη μέση Πέρασε στο μεταξύ η 25η

Mαρτίου κατά τα γνωστά με παρελάσεις και κάθε λογής

θεατρικά Όπου το laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό φέγγε μου να

περπατώraquo το απάγγειλε ολόκληρο μέσα στην εκκλησία ο ξέρετεποιος

Ο γνωστός πίνακας του N Γύζη όπου laquoμορφοποιείταιraquo ο μύθος

του κρυφού σχολειού

Έγραφα ότι η νεότερη ιστοριογραφία αποδεικνύει πως το περίφημο

κρυφό σχολειό δεν υπήρξε και ούτε είχε λόγο να υπάρξει καθώς

η εκπαίδευση τα χρόνια της τουρκοκρατίας λειτουργούσεαπρόσκοπτα Αυτά μας έλεγαν άλλωστε και παλαιότεροι όπως

είδαμε με σχετικά παραθέματα ο Γιάννης Βλαχογιάννης αλλά και

ο Μανουήλ Γεδεών μέγας χαρτοφύλακας και χρονογράφος του

Οικουμενικού Πατριαρχείου

Συνεχίζω με άλλο ένα παράθεμα του Γεδεών αντλημένο και αυτό

από την ειδική μελέτη του Aλκη Αγγέλου Το Κρυφό Σχολειό

χρονικό ενός μύθου (Εστία 1997) laquoη τουρκική κυβέρνησιςανεχομένη την χριστιανικήν θρησκείαν εγίνωσκεν ότι εις τους

ναούς αναγινώσκουσι και ψάλλουσιν οι παπάδες και οι ψάλται και

ότι τα αναγινωσκόμενα και ψαλλόμενα έπρεπε να διδαχθώσιν

εγκαίρως και συνεπώς ουδέποτε εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

εμπόδισε την εν νάρθηξι και κελλίοις διδασκαλίανraquo Αυτά γράφει

το 1939 ο laquoτου ανατολικού κλίματοςraquo λόγιος

Αλλά ήδη το 1820 μέσα δηλαδή στην Ιστορία της εποχής ο

επιφανής κληρικός και δάσκαλος του Γένους Νεόφυτος Βάμβαςπου μεγαλουργεί στο περιλάλητο -και ελεύθερο φυσικά- Γυμνάσιο

της Χίου λέει laquoΕίτε από αδιαφορία είτε ως αρχή η Υψηλή Πύλη

δεν αντιτάχθηκε καθόλου στην πνευματική αναγέννηση της

Ελλάδαςraquo

Και το 1873 στα Ιστορικά περί της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ο

Δημητσανίτης Μιχαήλ Οικονόμου γραμματικός του Κολοκοτρώνη

και έτσι βασικός ιστορικός του Αγώνα γράφει ότι κατά την

τουρκοκρατία laquoη λατρεία των χριστιανών εξησκείτο ελευθέρως

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1147

11

και δημοσία και επροστατεύετο μάλιστα και από τους Τούρκους

[] επροστατεύετο δε και ελευθέρως ενηργείτο και η

εκπαίδευσιςraquo Το ειδικό βάρος αυτής της μαρτυρίας είναι ότι ο

Οικονόμου σπούδασε αρχικά στη σχολή της πατρίδας του Και ησχολή της πατρίδας του ήταν η Μονή Φιλοσόφου Και στη Μονή

Φιλοσόφου λειτουργούσε κατά τον θρύλο ένα από τα

περιφημότερα -και βασικά για τη δημιουργία και την καλλιέργεια

του μύθου- κρυφά σχολειά Πώς δεν μνημονεύει λοιπόν ο

Δημητσανίτης τη μετέπειτα laquoτουριστική ατραξιόνraquo της ιδιαίτερης

πατρίδας του

Έτσι κι αλλιώς ούτε η ιστορία αλλά ούτε και η κοινή λογική μπορείνα συνδέσει την απαγόρευση αυτών που θα λέγαμε σήμερα

laquoδημοτικά σχολείαraquo -που ήταν περίπου αυτοσχέδια και

υποτυπώδη όπως σ ολόκληρη την Ευρώπη την εποχή εκείνη- με

την απρόσκοπτη λειτουργία ανώτερων εκπαιδευτηρίων και

πατριαρχικών ακαδημιών από το Γυμνάσιο της Χίου που

αναφέραμε πιο πάνω ώς τη Μεγάλη του Γένους Σχολή Και πώς

να απαγορευόταν η κατώτερη εκπαίδευση λόγου χάρη στα ορεινά

χωριά όπου στα περισσότερα σπάνια είδαν Τούρκο πάνω από μίαφορά το χρόνο όταν περνούσε να εισπράξει το φόρο (αν δεν ήταν

και πάλι ο κοτζαμπάσης) Ή και σε νησιά ολόκληρα στις

Κυκλάδες όπου στα περισσότερα δεν έχουμε μόνιμη εγκατάσταση

Τούρκων Και πιο χαρακτηριστικά στην Τήνο που μόλις τον 18ο

αιώνα πέφτει στα χέρια των Τούρκων χωρίς και πάλι ν αλλάξει

τίποτα στη ζωή των κατοίκων της laquoμε την καθολική απουσία

Τούρκων από το νησίraquo (Αγγέλου σ 60) Κι όμως στην Τήνο

θρυλείται λειτουργία κρυφού σχολειού και από εκεί μας έρχεται

έμμεσα εννοείται ο γνωστός πίνακας του -Τηνιακού- Νικολάου

Γύζη ζωγραφισμένος το 1886 στη Γερμανία

Μύθος λοιπόν το κρυφό σχολειό και μάλιστα όψιμος που

γεννιέται στα μέσα πια του 19ου αιώνα αφού από ολόκληρη την

περίοδο της τουρκοκρατίας δεν υπάρχει καμία απολύτως

μαρτυρία Τη συναρπαστική από μια άποψη σύστασή του την

ανιχνεύει βήμα προς βήμα ο Aλκης Αγγέλου Στη μελέτη πουανέφερα πιο πάνω παρακολουθούμε μια διαδρομή η οποία ξεκινά

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1247

12

στα χρόνια του Αγώνα από τη συνάντηση της εθνικής

σκοπιμότητας -όταν προσπαθούμε να τραβήξουμε το σπλαχνικό

βλέμμα των ξένων δυνάμεων- με τη λαογραφία όπου το ευρύτατα

διαδομένο παιδικό τραγουδάκι-νανούρισμα laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo θεωρήθηκε ότι περιγράφει τα παιδιά που έτρεχαν

νύχτα στα όρη και στα βουνά μες στους λύκους να πάνε κρυφά

απ τους Τούρκους στο γειτονικό μοναστήρι να μάθουν γράμματα

Κι όμως στους βασικούς συλλογείς του τραγουδιού (Φωριέλ 1824

Σάντερς 1844 Πάσσοβ 1860 κά) δεν γίνεται ο παραμικρός

συσχετισμός με κρυφό σχολειό Ειδικότερα για την πορεία του

παιδικού τραγουδιού και τη σύνδεσή του με το μύθο μάς

κατατοπίζει η μελέτη του Αλέξη Πολίτη laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo που δημοσιεύτηκε στην Αυγή το 1994 και έπειτα το

2000 στο βιβλίο του με τον χαρακτηριστικό τίτλο Το μυθολογικό

κενό (εκδ Πόλις) ένα βιβλίο γενικότερα ενδιαφέρον καθώς

προσεγγίζει βασικούς μύθους της νεότερης ιστορίας

Κορύφωση της διαδρομής του μύθου και αποκρυστάλλωσή του

αποτελεί ο σχετικός πίνακας του Νικολάου Γύζη το 1886 και το

ποίημα που εμπνέεται από αυτόν το 1899 ο Ιωάννης Πολέμης

(laquoΑπ έξω μαυροφόρα απελπισιάraquo) H οπτικοποίηση πια του

laquoκρυφού σχολειούraquo μαζί με τη συστηματική διδασκαλία του

ποιήματος από τα σχολικά βιβλία εγκαθιστούν οριστικά στη

νεοελληνική ιστορική συνείδηση έναν μύθο οπωσδήποτε

γοητευτικό τέκνο της μεγαλύτερης έξαρσης του ρομαντικού

φιλελληνισμού και γενικότερα του ρομαντισμού του 19ου αιώνα

Που τον συντηρεί και τον υπερασπίζεται με νύχια και με δόντια

και με λογοκριτικές παρεμβάσεις προπάντων η Εκκλησία αφού σ αυτόν ειδικά το μύθο επιχειρείται να εμφανιστεί σαν αυτονόητος ο

εθνοσωτήριος ρόλος της κατά την τουρκοκρατία και τον Αγώνα

Ώστε τουριστική ατραξιόν είπα παραπάνω το κρυφό σχολειό Ο

Παναγιώτης Στάθης σε υπό έκδοση μελέτη του όπου εξετάζει

την πολυπλοκότητα του μύθου και τη σύνθετη διαδρομή του (laquoΤο

κρυφό σχολειό διαδρομές του μύθου διαδρομές της ιστορίαςraquo)

παρακολουθεί συστηματικά την εξάπλωση των κρυφών σχολειών -

όχι βεβαίως στην εποχή τους αλλά στην εποχή μας laquoΜέχρι και τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1347

13

δεκαετία του 1960 τα κρυφά σχολειά ανά την Ελλάδα που έχω

συναντήσει δεν ξεπερνούν τα 10 Πρόκειται για τα κρυφά σχολειά

στις μονές Φιλοσόφου Δημητσάνας [] Ντίλιου Ιωαννίνων Αγίας

Τριάδας Τήνου Αγίου Γεωργίου Φενεού Κορινθίας και ίσως ακόμαστις μονές Φανερωμένης Ιεράπετρας Αγίων Τεσσαράκοντα

Μαρτύρων Λακωνίας Άνω Δίβρης Ηλείας καθώς και ένα

τοπωνύμιο στην Ίο Από αυτά δε μόνο τα τρία πρώτα

εμφανίζονται προπολεμικά Από τη δεκαετία του 1970 όμως τα

ανακαλυπτόμενα κρυφά σχολειά αυξάνονται κατακόρυφαraquo Και

φτάνουν αισίως τα 102

Από αυτά τα περισσότερα laquoαναφέρονται σε ιστοσελίδες που έχουνστόχο άμεσα ή έμμεσα την τουριστική αγορά σελίδες προβολής

νομών δήμων ή παλαιών κοινοτήτων σελίδες τουριστικών

επιχειρήσεων σελίδες προβολής μοναστηριώνraquo Όπου κελί

ανήλιαγο δωμάτιο ή κρύπτη εκεί κι ένα κρυφό σχολειό Ακόμα κι

αν σε ορισμένα μετά βίας χωράει ένας άνθρωπος μόνος του

Ακόμα κι αν βρίσκονται μακριά από οικισμούς όπου χρειαζόταν

ταξίδι ολόκληρο για να φτάσει και μάλιστα κρυφά μικρό παιδί

Ακόμα κι αν πολλά εντοπίζονται σε μέρη όπου λειτουργούσεφανερά κοτζάμ ιερατική ή ανώτερη σχολή Ακόμα κι αν ορισμένα

από αυτά τοποθετούνται τώρα μέσα σε οθωμανικά κάστρα όπως

στα κάστρα της Κορώνης και του Άργους

laquoO μύθος ριζώνει γερά μέσα μαςraquo γράφει ο Αλέξης Πολίτης (σ

70) laquoκαθώς εδράζεται σε μια συμβολική ανάγνωση της ζωής σε

μια ποιητική αναλογική πρόσληψη της πραγματικότηταςraquo

Αλλά σκέφτομαι εγώ καμιά φορά η ποίηση μας μάρανε Ιστορική

αλήθεια και ιστορία του έθνους Μπα μπίζνες

ΤΑ ΝΕΑ 03042004

Eθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογία

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1447

14

Του Γιάννη Χάρη

25η Mαρτίου ante portas έτοιμοι για παρελάσεις και γιορτές γιαπανηγυρικούς και αναμάσημα των πλέον δημοφιλών μύθων

Παλαιών Πατρών Αγία Λαύρα λάβαρο και 25 Μαρτίου δεν

συνδέονται στην Ιστορία ούτε καν στα απομνημονεύματα του ίδιου

Μία μόλις εβδομάδα από τις εκλογές οπότε και γράφεται η

επιφυλλίδα αυτή πρέπει ν αφήσουμε στην μπάντα σκέψεις και

αισθήματα από τα αποτελέσματα των εκλογών για να προλάβουμε

μια φορά και την επικαιρότητα Βέβαια τι ξεχωριστό μπορεί να

έχει μια επικαιρότητα που αποτελείται από την τελετουργικήανακύκλωση του ίδιου υλικού που παραγεμίζει μιαν εθνική

επέτειο Θα παρακολουθήσουμε κι εφέτος το γνωστό γιορταστικό

πακέτο όπου το εθνικό διολισθαίνει συχνά προς το εθνικιστικό

και το πατριωτικό φρόνημα εκφράζεται σχεδόν αποκλειστικά με το

μιλιταριστικό πνεύμα Έτσι θα δούμε και τα παιδιά μας να

παρελαύνουν σαν στρατιωτάκια μαζί με τα τανκς και τις λοιπές

δυνάμεις ξηράς θαλάσσης και αέρος Αφού προηγουμένως με αέρακυρίως τα ταΐσαμε τα παιδιά στη νενομισμένη σχολική γιορτή με

όλους δηλαδή τους μύθους που καλλιεργούνται επίμονα και

συστηματικά από τους έχοντες εντέλει ίδιον συμφέρον κατά

κανόνα μη εθνικό -αν όντως το εννοούμε αυτό που μόνο να

παπαγαλίζουμε ξέρουμε πως εθνικό είναι το αληθινό

Ίδιος λοιπόν και απαράλλαχτος ο τρόπος αντιμετώπισης των

επετείων με καρύκευμα απλώς τα τελευταία χρόνια το ποιος θα

σηκώσει τη σημαία στη σχολική παρέλαση Έλληνας από DNA ήμήπως Αλβανός Αυτό όμως μόνο ΠΡΟΠΟ θα μπορούσε να το

παίξει η επιφυλλίδα αυτή αφού γράφεται δυο βδομάδες πριν από

τη Μεγάλη Παρέλαση κι ακόμα δεν ξεκίνησε ο σχετικός εθνικός

αγώνας Που τη φορά αυτή θα έχει ίσως άλλη αίγλη με την

επικράτηση της παράταξης όπου κύλησε ο Παπαθεμελής και

βρήκε τον Ψωμιάδη Και με πιο γενναιόδωρες και ευφρόσυνες τις

ευλογίες του προκαθημένου της Εκκλησίας -και του έθνους

ολόκληρου όπως νομίζει και πάντως διεκδικεί Ο οποίος την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1547

15

ώρα ακριβώς που γράφεται η επιφυλλίδα αυτή παίζει σε όλα τα

κανάλια κύρια είδηση ο Ανερυθρίαστος Αθηνών και Πάσης

Ελλάδος με το κρυφό λογοπαίγνιο πως η παντοδύναμη Δεξιά του

Κυρίου δείχνει τι θέλει ο Θεός και τι θέλει ο λαόςΣύμπτωση μια φορά Να ξεμυτίσει κατά κάποιον τρόπο από μόνος

του ο Εν Λόγω σε μια επιφυλλίδα όπου θα είχε έτσι κι αλλιώς την

τιμητική του Γιατί ξεκίνησα να μιλάω για μύθους Όπου τον

πρώτο ρόλο τον παίζει η Εκκλησία Έλεγα για τον αέρα με τον

οποίο ταΐζονται τα παιδιά μας τον αέρα με τον οποίο

ανατραφήκαμε κι εμείς οι ίδιοι άλλοτε για λόγους προφανείς

άλλοτε πιο κρυμμένους

Και τέτοιος είναι για να ξεκινήσουμε ανάποδα από τους πιο

κρυμμένους μύθους η 25η Μαρτίου ημέρα κήρυξης ή έναρξης ή

ποιος ξέρει τι του Αγώνα για την Ανεξαρτησία ημέρα πάντως

εδώ όλοι είναι σίγουροι κατά την οποία ο Παλαιών Πατρών

Γερμανός ύψωσε το λάβαρο στην Αγία Λαύρα κτλ Αλλά η Ιστορία

επιμένει ότι στις 25 ή και στις 21 Μαρτίου όταν αρχίζουν οι

πολεμικές επιχειρήσεις και πέφτει η Καλαμάτα ούτε ο Παλαιών

Πατρών ούτε κανένας άλλος βρίσκεται στη Λαύρα καμιάδοξολογία δεν γίνεται κανένα λάβαρο δεν υψώνεται εκεί και όλα

τα άλλα γλαφυρά που μας κληροδότησε απλώς ο Πουκεβίλ στην

Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως το 1824 Τα του λαβάρου

μάλιστα δεν τα αναφέρει ούτε ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών στα

απομνημονεύματά του Ξέρει όμως κι εδώ καλύτερα αλίμονο

αυτός που κατέχει τη βούληση του ίδιου του Θεού και έτσι το

κουβάλησε λίγα χρόνια πριν από τη Λαύρα για να το υψώσει τώρα

αυτός Ανερυθρίαστος όπως είπαμε -η Ιστορία που

επαναλαμβάνεται σαν φάρσα- στο συλλαλητήριο για τις

ταυτότητες

Όσο για την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης 24 Φεβρουαρίου

ήταν που κυκλοφόρησε ο Υψηλάντης την περίφημη προκήρυξή του

Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος Ο Υψηλάντης που τον

αφόρισε ο Πατριάρχης αυτόν και τους Φιλικούς και τους

αγωνιστές και το έργον απονοίας τους (απόνοια αποκοτιάπαράφρων ενέργεια εξαχρείωση κτλ) για λόγους ισορροπίας

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1647

16

απέναντι στον σουλτάνο Για λόγους πάλι ισορροπίας θα ταν που

η επίσημη Εκκλησία πιο συγκεκριμένα ο ανώτερος κλήρος και στη

διάρκεια της Τουρκοκρατίας και φυσικά του Αγώνα στάθηκε από

αμέτοχος έως εχθρικός σε κάθε κίνηση για την κατάκτηση τηςΑνεξαρτησίας μαζί βεβαίως με την πλειονότητα των προυχόντων

Από τις λίγες φωτεινές εξαιρέσεις ο Σαλώνων Ησαΐας που

μοίρασε τα υπάρχοντά του ευλόγησε τον Αγώνα πολέμησε και

θυσιάστηκε γι αυτόν

Όμως η έναρξη του Αγώνα ταυτίστηκε με τη γιορτή του

Ευαγγελισμού με διάταγμα του Όθωνα το 1838 και η Εκκλησία

βρέθηκε να διεκδικεί άλλη μια φορά τη σωτηρία του έθνουςΒασικός μύθος που κλήθηκε ή στήθηκε για να τεκμηριώσει τον

εθνοσωτήριο ρόλο του κλήρου κατά την Τουρκοκρατία είναι το

κρυφό σχολειό H επιστήμη μίλησε κι εδώ όμως ποτέ η επιστήμη

δεν μπορεί να συναγωνιστεί την ψυχική ανάγκη που γεννά

καλλιεργεί και διαδίδει τους πάσης φύσεως μύθους

Από την επιστήμη λοιπόν στα δύο μεγαλύτερα συλλογικά έργα της

νεότερης ιστοριογραφίας την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της

Εκδοτικής Αθηνών και τώρα την Ιστορία του Νέου Ελληνισμούπου κυκλοφορεί μαζί με την εφημερίδα αυτή αμφισβητείται η

αυθεντικότητα του κρυφού σχολειού Ειδικότερα από επιμέρους

επιστήμονες και μελετητές παλαιότερους και νεότερους από τον

Δημ Γρ Καμπούρογλου τον Γιάννη Βλαχογιάννη και τον Γιάνη

Κορδάτο από τον K Θ Δημαρά τον Λίνο Πολίτη τον Άλκη

Αγγέλου (με ειδική μονογραφία) και τον Φίλιππο Ηλιού από τον

Αλέξη Πολίτη τον Παναγιώτη Στάθη κά τονίζεται η παντελής

έλλειψη μαρτυριών σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας

Ανάμεσα σ όσες διατριβές έτυχε να διαβάσω γραμμένες από

παιδαγωγικούς άντρες ή γυναίκες δεν είδα καμιάν ιστορική

μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού σχολειού όμως

ούτ εγώ μέσα στον αμέτρητο σωρό ανέκδοτου υλικού για της

σκλαβιάς τα σκολειά που έχω συναγμένο δεν απάντησα τίποτα

που να κάνει λόγο για το σκολειό γράφει ο Βλαχογιάννης Και

ποτέ ο Τούρκος ο αγράμματος δεν μπόδισε το Χριστιανόγράμματα να μαθαίνει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1747

17

Γιατί όχι μόνο δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη κρυφών

σχολειών αλλά ίσα ίσα όλα δείχνουν πως ήταν ελεύθερη η

εκπαίδευση Και δεν μιλούν μονάχα νεοτεριστές αλλά και

γνωστοί πρόμαχοι της ορθοδοξίας όπως ο μέγας χαρτοφύλακαςκαι χρονογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μανουήλ

Γεδεών

Μέχρι σήμερον ουδαμού ανέγνω εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

[] βεζίρην ή αγιάνην ή σουλτάνον εμποδίσαντα σχολείου

σύστασιν ή οικοδομήν γράφει το 1939 ο Μανουήλ Γεδεών

(Ιστορία των του Χριστού πενήτων ) Και με μια δόση ίσως

υπερβολής για να δείξει την έκταση της κατώτερης εκπαίδευσης

Εάν παραδεχθώμεν δεκαπεντακισχιλίους τουλάχιστον ναούς εν τη ενορία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ως είχε προ

του 1821 τόσα στοιχειώδη σχολεία θ αποδεχθώμεν υπάρχοντα

αμέσως μετά την άλωσιν είτε εις τους των ναών νάρθηκας είτε

είς τι κελλίον μικρού ή μεγάλου μοναστηρίου είτε εις τον οικισμόν

όπου διέμενεν ο παπάς χωρίου

Αυτά τώρα τα λεγόμενα γραμματοδιδασκαλεία που ξεκινούν απότο Βυζάντιο ευνοούν τη σκόπιμη εν πολλοίς σύγχυση με τα κρυφά

σχολειά σύγχυση πάντως που μόνο στα μέσα πια του 19ου αιώνα

αρχίζει να καλλιεργείται

Έχει όμως ενδιαφέρον ειδικά αυτός ο μύθος όπως σταδιοδρόμησε

και ανθεί ώς τις μέρες μας και αξίζει να συνεχίσουμε την

επιφυλλίδα αυτή που είναι αυτονόητα αφιερωμένη στον Φίλιππο

Ηλιού αυτός άλλωστε με βοήθησε όταν ξανάγραφα για το ίδιοθέμα παρεμπιπτόντως στα Μικρά Γλωσσικά ενώ τώρα μας

βοηθάει όλους η σκέψη του μόνο

Eθνοσωτήρια ψεύδη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1847

18

Του Γιάννη Χάρη

laquoΠάντως η Eκκλησία διέσωσε την εθνική συνείδηση

επί 400 χρόνια και ηγήθηκε στον αγώνα για την

ανεξαρτησίαraquo κτλ κάπως έτσι τα είπε ο θεολόγος

καθηγητής και ο συνομιλητής του συμφώνησε για να

προχωρήσει όμως στην κριτική του απέναντι στα όσα

συμβαίνουν σήμερα στην Eκκλησία

O θεολόγος καθηγητής ήταν ο Χρ Γιανναράςπολέμιος ωστόσο και αυτός του Χριστόδουλου και ο

συνομιλητής του ο οποίος δέχτηκε την παρατήρηση

ήταν ο τέως πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος

Κωνσταντόπουλος από τους ελάχιστους πάντως πολιτικούς με

ξεκάθαρη συνολικά στάση απέναντι στο εκκλησιαστικό Από τη

σκηνή αυτή σε τηλεοπτική συζήτηση έμεινα με την αίσθηση ή με

το φόβο πως δεν ήταν απλώς laquoδιπλωματικήraquo η συγκατάνευση

έτσι όπως εκφράστηκε από τον τέως πρόεδρο του Συνασπισμού

Σύμπτωση ευτυχής τις ίδιες περίπου μέρες και με αφορμή την

επέτειο της 25ης Μαρτίου στην ίδια εδώ εφημερίδα υπήρξαν δύο

εμπεριστατωμένα άρθρα του καθηγητή Βασίλη Κρεμμυδά (laquoH

Εκκλησία στο Εικοσιέναraquo 223) και του εκπαιδευτικού Χρήστου

Κάτσικα (laquoΑπό το Κρυφό Σχολειό στην Αγία Λαύραraquo 243) Ας

μου επιτραπεί να προσθέσω και δύο δικά μου κατά την περσινή

επέτειο (laquoΕθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογίαraquo 20304middotlaquoΤο Κρυφό Σχολειό και η κρυφή του αλήθειαraquo 3404) και ενώ

πιο παλιά είχα ασχοληθεί ειδικά με τη laquoσωτηρία της γλώσσαςraquo

από την Εκκλησία (laquoΟι αναθυμιάσεις των ημερών και το

οστεοφυλάκιο της γλώσσαςraquo 172000)

Το άρθρο του κ Κρεμμυδά αναφέρεται γενικά στον συμβιβαστικό

ρόλο της Εκκλησίας στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας που

φτάνει στον laquoαφορισμόraquo των Φιλικών και των αγωνιστών από τον

πατριάρχη Γρηγόριο τον E Επίσης εξετάζονται οι δύο βασικοί

laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό

φέγγε μου να περπατώ

να πηγαίνω στο σχολειό

να μαθαίνω raquo ψέματα

του παπά τα ψέματα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1147

11

και δημοσία και επροστατεύετο μάλιστα και από τους Τούρκους

[] επροστατεύετο δε και ελευθέρως ενηργείτο και η

εκπαίδευσιςraquo Το ειδικό βάρος αυτής της μαρτυρίας είναι ότι ο

Οικονόμου σπούδασε αρχικά στη σχολή της πατρίδας του Και ησχολή της πατρίδας του ήταν η Μονή Φιλοσόφου Και στη Μονή

Φιλοσόφου λειτουργούσε κατά τον θρύλο ένα από τα

περιφημότερα -και βασικά για τη δημιουργία και την καλλιέργεια

του μύθου- κρυφά σχολειά Πώς δεν μνημονεύει λοιπόν ο

Δημητσανίτης τη μετέπειτα laquoτουριστική ατραξιόνraquo της ιδιαίτερης

πατρίδας του

Έτσι κι αλλιώς ούτε η ιστορία αλλά ούτε και η κοινή λογική μπορείνα συνδέσει την απαγόρευση αυτών που θα λέγαμε σήμερα

laquoδημοτικά σχολείαraquo -που ήταν περίπου αυτοσχέδια και

υποτυπώδη όπως σ ολόκληρη την Ευρώπη την εποχή εκείνη- με

την απρόσκοπτη λειτουργία ανώτερων εκπαιδευτηρίων και

πατριαρχικών ακαδημιών από το Γυμνάσιο της Χίου που

αναφέραμε πιο πάνω ώς τη Μεγάλη του Γένους Σχολή Και πώς

να απαγορευόταν η κατώτερη εκπαίδευση λόγου χάρη στα ορεινά

χωριά όπου στα περισσότερα σπάνια είδαν Τούρκο πάνω από μίαφορά το χρόνο όταν περνούσε να εισπράξει το φόρο (αν δεν ήταν

και πάλι ο κοτζαμπάσης) Ή και σε νησιά ολόκληρα στις

Κυκλάδες όπου στα περισσότερα δεν έχουμε μόνιμη εγκατάσταση

Τούρκων Και πιο χαρακτηριστικά στην Τήνο που μόλις τον 18ο

αιώνα πέφτει στα χέρια των Τούρκων χωρίς και πάλι ν αλλάξει

τίποτα στη ζωή των κατοίκων της laquoμε την καθολική απουσία

Τούρκων από το νησίraquo (Αγγέλου σ 60) Κι όμως στην Τήνο

θρυλείται λειτουργία κρυφού σχολειού και από εκεί μας έρχεται

έμμεσα εννοείται ο γνωστός πίνακας του -Τηνιακού- Νικολάου

Γύζη ζωγραφισμένος το 1886 στη Γερμανία

Μύθος λοιπόν το κρυφό σχολειό και μάλιστα όψιμος που

γεννιέται στα μέσα πια του 19ου αιώνα αφού από ολόκληρη την

περίοδο της τουρκοκρατίας δεν υπάρχει καμία απολύτως

μαρτυρία Τη συναρπαστική από μια άποψη σύστασή του την

ανιχνεύει βήμα προς βήμα ο Aλκης Αγγέλου Στη μελέτη πουανέφερα πιο πάνω παρακολουθούμε μια διαδρομή η οποία ξεκινά

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1247

12

στα χρόνια του Αγώνα από τη συνάντηση της εθνικής

σκοπιμότητας -όταν προσπαθούμε να τραβήξουμε το σπλαχνικό

βλέμμα των ξένων δυνάμεων- με τη λαογραφία όπου το ευρύτατα

διαδομένο παιδικό τραγουδάκι-νανούρισμα laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo θεωρήθηκε ότι περιγράφει τα παιδιά που έτρεχαν

νύχτα στα όρη και στα βουνά μες στους λύκους να πάνε κρυφά

απ τους Τούρκους στο γειτονικό μοναστήρι να μάθουν γράμματα

Κι όμως στους βασικούς συλλογείς του τραγουδιού (Φωριέλ 1824

Σάντερς 1844 Πάσσοβ 1860 κά) δεν γίνεται ο παραμικρός

συσχετισμός με κρυφό σχολειό Ειδικότερα για την πορεία του

παιδικού τραγουδιού και τη σύνδεσή του με το μύθο μάς

κατατοπίζει η μελέτη του Αλέξη Πολίτη laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo που δημοσιεύτηκε στην Αυγή το 1994 και έπειτα το

2000 στο βιβλίο του με τον χαρακτηριστικό τίτλο Το μυθολογικό

κενό (εκδ Πόλις) ένα βιβλίο γενικότερα ενδιαφέρον καθώς

προσεγγίζει βασικούς μύθους της νεότερης ιστορίας

Κορύφωση της διαδρομής του μύθου και αποκρυστάλλωσή του

αποτελεί ο σχετικός πίνακας του Νικολάου Γύζη το 1886 και το

ποίημα που εμπνέεται από αυτόν το 1899 ο Ιωάννης Πολέμης

(laquoΑπ έξω μαυροφόρα απελπισιάraquo) H οπτικοποίηση πια του

laquoκρυφού σχολειούraquo μαζί με τη συστηματική διδασκαλία του

ποιήματος από τα σχολικά βιβλία εγκαθιστούν οριστικά στη

νεοελληνική ιστορική συνείδηση έναν μύθο οπωσδήποτε

γοητευτικό τέκνο της μεγαλύτερης έξαρσης του ρομαντικού

φιλελληνισμού και γενικότερα του ρομαντισμού του 19ου αιώνα

Που τον συντηρεί και τον υπερασπίζεται με νύχια και με δόντια

και με λογοκριτικές παρεμβάσεις προπάντων η Εκκλησία αφού σ αυτόν ειδικά το μύθο επιχειρείται να εμφανιστεί σαν αυτονόητος ο

εθνοσωτήριος ρόλος της κατά την τουρκοκρατία και τον Αγώνα

Ώστε τουριστική ατραξιόν είπα παραπάνω το κρυφό σχολειό Ο

Παναγιώτης Στάθης σε υπό έκδοση μελέτη του όπου εξετάζει

την πολυπλοκότητα του μύθου και τη σύνθετη διαδρομή του (laquoΤο

κρυφό σχολειό διαδρομές του μύθου διαδρομές της ιστορίαςraquo)

παρακολουθεί συστηματικά την εξάπλωση των κρυφών σχολειών -

όχι βεβαίως στην εποχή τους αλλά στην εποχή μας laquoΜέχρι και τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1347

13

δεκαετία του 1960 τα κρυφά σχολειά ανά την Ελλάδα που έχω

συναντήσει δεν ξεπερνούν τα 10 Πρόκειται για τα κρυφά σχολειά

στις μονές Φιλοσόφου Δημητσάνας [] Ντίλιου Ιωαννίνων Αγίας

Τριάδας Τήνου Αγίου Γεωργίου Φενεού Κορινθίας και ίσως ακόμαστις μονές Φανερωμένης Ιεράπετρας Αγίων Τεσσαράκοντα

Μαρτύρων Λακωνίας Άνω Δίβρης Ηλείας καθώς και ένα

τοπωνύμιο στην Ίο Από αυτά δε μόνο τα τρία πρώτα

εμφανίζονται προπολεμικά Από τη δεκαετία του 1970 όμως τα

ανακαλυπτόμενα κρυφά σχολειά αυξάνονται κατακόρυφαraquo Και

φτάνουν αισίως τα 102

Από αυτά τα περισσότερα laquoαναφέρονται σε ιστοσελίδες που έχουνστόχο άμεσα ή έμμεσα την τουριστική αγορά σελίδες προβολής

νομών δήμων ή παλαιών κοινοτήτων σελίδες τουριστικών

επιχειρήσεων σελίδες προβολής μοναστηριώνraquo Όπου κελί

ανήλιαγο δωμάτιο ή κρύπτη εκεί κι ένα κρυφό σχολειό Ακόμα κι

αν σε ορισμένα μετά βίας χωράει ένας άνθρωπος μόνος του

Ακόμα κι αν βρίσκονται μακριά από οικισμούς όπου χρειαζόταν

ταξίδι ολόκληρο για να φτάσει και μάλιστα κρυφά μικρό παιδί

Ακόμα κι αν πολλά εντοπίζονται σε μέρη όπου λειτουργούσεφανερά κοτζάμ ιερατική ή ανώτερη σχολή Ακόμα κι αν ορισμένα

από αυτά τοποθετούνται τώρα μέσα σε οθωμανικά κάστρα όπως

στα κάστρα της Κορώνης και του Άργους

laquoO μύθος ριζώνει γερά μέσα μαςraquo γράφει ο Αλέξης Πολίτης (σ

70) laquoκαθώς εδράζεται σε μια συμβολική ανάγνωση της ζωής σε

μια ποιητική αναλογική πρόσληψη της πραγματικότηταςraquo

Αλλά σκέφτομαι εγώ καμιά φορά η ποίηση μας μάρανε Ιστορική

αλήθεια και ιστορία του έθνους Μπα μπίζνες

ΤΑ ΝΕΑ 03042004

Eθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογία

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1447

14

Του Γιάννη Χάρη

25η Mαρτίου ante portas έτοιμοι για παρελάσεις και γιορτές γιαπανηγυρικούς και αναμάσημα των πλέον δημοφιλών μύθων

Παλαιών Πατρών Αγία Λαύρα λάβαρο και 25 Μαρτίου δεν

συνδέονται στην Ιστορία ούτε καν στα απομνημονεύματα του ίδιου

Μία μόλις εβδομάδα από τις εκλογές οπότε και γράφεται η

επιφυλλίδα αυτή πρέπει ν αφήσουμε στην μπάντα σκέψεις και

αισθήματα από τα αποτελέσματα των εκλογών για να προλάβουμε

μια φορά και την επικαιρότητα Βέβαια τι ξεχωριστό μπορεί να

έχει μια επικαιρότητα που αποτελείται από την τελετουργικήανακύκλωση του ίδιου υλικού που παραγεμίζει μιαν εθνική

επέτειο Θα παρακολουθήσουμε κι εφέτος το γνωστό γιορταστικό

πακέτο όπου το εθνικό διολισθαίνει συχνά προς το εθνικιστικό

και το πατριωτικό φρόνημα εκφράζεται σχεδόν αποκλειστικά με το

μιλιταριστικό πνεύμα Έτσι θα δούμε και τα παιδιά μας να

παρελαύνουν σαν στρατιωτάκια μαζί με τα τανκς και τις λοιπές

δυνάμεις ξηράς θαλάσσης και αέρος Αφού προηγουμένως με αέρακυρίως τα ταΐσαμε τα παιδιά στη νενομισμένη σχολική γιορτή με

όλους δηλαδή τους μύθους που καλλιεργούνται επίμονα και

συστηματικά από τους έχοντες εντέλει ίδιον συμφέρον κατά

κανόνα μη εθνικό -αν όντως το εννοούμε αυτό που μόνο να

παπαγαλίζουμε ξέρουμε πως εθνικό είναι το αληθινό

Ίδιος λοιπόν και απαράλλαχτος ο τρόπος αντιμετώπισης των

επετείων με καρύκευμα απλώς τα τελευταία χρόνια το ποιος θα

σηκώσει τη σημαία στη σχολική παρέλαση Έλληνας από DNA ήμήπως Αλβανός Αυτό όμως μόνο ΠΡΟΠΟ θα μπορούσε να το

παίξει η επιφυλλίδα αυτή αφού γράφεται δυο βδομάδες πριν από

τη Μεγάλη Παρέλαση κι ακόμα δεν ξεκίνησε ο σχετικός εθνικός

αγώνας Που τη φορά αυτή θα έχει ίσως άλλη αίγλη με την

επικράτηση της παράταξης όπου κύλησε ο Παπαθεμελής και

βρήκε τον Ψωμιάδη Και με πιο γενναιόδωρες και ευφρόσυνες τις

ευλογίες του προκαθημένου της Εκκλησίας -και του έθνους

ολόκληρου όπως νομίζει και πάντως διεκδικεί Ο οποίος την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1547

15

ώρα ακριβώς που γράφεται η επιφυλλίδα αυτή παίζει σε όλα τα

κανάλια κύρια είδηση ο Ανερυθρίαστος Αθηνών και Πάσης

Ελλάδος με το κρυφό λογοπαίγνιο πως η παντοδύναμη Δεξιά του

Κυρίου δείχνει τι θέλει ο Θεός και τι θέλει ο λαόςΣύμπτωση μια φορά Να ξεμυτίσει κατά κάποιον τρόπο από μόνος

του ο Εν Λόγω σε μια επιφυλλίδα όπου θα είχε έτσι κι αλλιώς την

τιμητική του Γιατί ξεκίνησα να μιλάω για μύθους Όπου τον

πρώτο ρόλο τον παίζει η Εκκλησία Έλεγα για τον αέρα με τον

οποίο ταΐζονται τα παιδιά μας τον αέρα με τον οποίο

ανατραφήκαμε κι εμείς οι ίδιοι άλλοτε για λόγους προφανείς

άλλοτε πιο κρυμμένους

Και τέτοιος είναι για να ξεκινήσουμε ανάποδα από τους πιο

κρυμμένους μύθους η 25η Μαρτίου ημέρα κήρυξης ή έναρξης ή

ποιος ξέρει τι του Αγώνα για την Ανεξαρτησία ημέρα πάντως

εδώ όλοι είναι σίγουροι κατά την οποία ο Παλαιών Πατρών

Γερμανός ύψωσε το λάβαρο στην Αγία Λαύρα κτλ Αλλά η Ιστορία

επιμένει ότι στις 25 ή και στις 21 Μαρτίου όταν αρχίζουν οι

πολεμικές επιχειρήσεις και πέφτει η Καλαμάτα ούτε ο Παλαιών

Πατρών ούτε κανένας άλλος βρίσκεται στη Λαύρα καμιάδοξολογία δεν γίνεται κανένα λάβαρο δεν υψώνεται εκεί και όλα

τα άλλα γλαφυρά που μας κληροδότησε απλώς ο Πουκεβίλ στην

Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως το 1824 Τα του λαβάρου

μάλιστα δεν τα αναφέρει ούτε ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών στα

απομνημονεύματά του Ξέρει όμως κι εδώ καλύτερα αλίμονο

αυτός που κατέχει τη βούληση του ίδιου του Θεού και έτσι το

κουβάλησε λίγα χρόνια πριν από τη Λαύρα για να το υψώσει τώρα

αυτός Ανερυθρίαστος όπως είπαμε -η Ιστορία που

επαναλαμβάνεται σαν φάρσα- στο συλλαλητήριο για τις

ταυτότητες

Όσο για την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης 24 Φεβρουαρίου

ήταν που κυκλοφόρησε ο Υψηλάντης την περίφημη προκήρυξή του

Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος Ο Υψηλάντης που τον

αφόρισε ο Πατριάρχης αυτόν και τους Φιλικούς και τους

αγωνιστές και το έργον απονοίας τους (απόνοια αποκοτιάπαράφρων ενέργεια εξαχρείωση κτλ) για λόγους ισορροπίας

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1647

16

απέναντι στον σουλτάνο Για λόγους πάλι ισορροπίας θα ταν που

η επίσημη Εκκλησία πιο συγκεκριμένα ο ανώτερος κλήρος και στη

διάρκεια της Τουρκοκρατίας και φυσικά του Αγώνα στάθηκε από

αμέτοχος έως εχθρικός σε κάθε κίνηση για την κατάκτηση τηςΑνεξαρτησίας μαζί βεβαίως με την πλειονότητα των προυχόντων

Από τις λίγες φωτεινές εξαιρέσεις ο Σαλώνων Ησαΐας που

μοίρασε τα υπάρχοντά του ευλόγησε τον Αγώνα πολέμησε και

θυσιάστηκε γι αυτόν

Όμως η έναρξη του Αγώνα ταυτίστηκε με τη γιορτή του

Ευαγγελισμού με διάταγμα του Όθωνα το 1838 και η Εκκλησία

βρέθηκε να διεκδικεί άλλη μια φορά τη σωτηρία του έθνουςΒασικός μύθος που κλήθηκε ή στήθηκε για να τεκμηριώσει τον

εθνοσωτήριο ρόλο του κλήρου κατά την Τουρκοκρατία είναι το

κρυφό σχολειό H επιστήμη μίλησε κι εδώ όμως ποτέ η επιστήμη

δεν μπορεί να συναγωνιστεί την ψυχική ανάγκη που γεννά

καλλιεργεί και διαδίδει τους πάσης φύσεως μύθους

Από την επιστήμη λοιπόν στα δύο μεγαλύτερα συλλογικά έργα της

νεότερης ιστοριογραφίας την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της

Εκδοτικής Αθηνών και τώρα την Ιστορία του Νέου Ελληνισμούπου κυκλοφορεί μαζί με την εφημερίδα αυτή αμφισβητείται η

αυθεντικότητα του κρυφού σχολειού Ειδικότερα από επιμέρους

επιστήμονες και μελετητές παλαιότερους και νεότερους από τον

Δημ Γρ Καμπούρογλου τον Γιάννη Βλαχογιάννη και τον Γιάνη

Κορδάτο από τον K Θ Δημαρά τον Λίνο Πολίτη τον Άλκη

Αγγέλου (με ειδική μονογραφία) και τον Φίλιππο Ηλιού από τον

Αλέξη Πολίτη τον Παναγιώτη Στάθη κά τονίζεται η παντελής

έλλειψη μαρτυριών σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας

Ανάμεσα σ όσες διατριβές έτυχε να διαβάσω γραμμένες από

παιδαγωγικούς άντρες ή γυναίκες δεν είδα καμιάν ιστορική

μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού σχολειού όμως

ούτ εγώ μέσα στον αμέτρητο σωρό ανέκδοτου υλικού για της

σκλαβιάς τα σκολειά που έχω συναγμένο δεν απάντησα τίποτα

που να κάνει λόγο για το σκολειό γράφει ο Βλαχογιάννης Και

ποτέ ο Τούρκος ο αγράμματος δεν μπόδισε το Χριστιανόγράμματα να μαθαίνει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1747

17

Γιατί όχι μόνο δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη κρυφών

σχολειών αλλά ίσα ίσα όλα δείχνουν πως ήταν ελεύθερη η

εκπαίδευση Και δεν μιλούν μονάχα νεοτεριστές αλλά και

γνωστοί πρόμαχοι της ορθοδοξίας όπως ο μέγας χαρτοφύλακαςκαι χρονογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μανουήλ

Γεδεών

Μέχρι σήμερον ουδαμού ανέγνω εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

[] βεζίρην ή αγιάνην ή σουλτάνον εμποδίσαντα σχολείου

σύστασιν ή οικοδομήν γράφει το 1939 ο Μανουήλ Γεδεών

(Ιστορία των του Χριστού πενήτων ) Και με μια δόση ίσως

υπερβολής για να δείξει την έκταση της κατώτερης εκπαίδευσης

Εάν παραδεχθώμεν δεκαπεντακισχιλίους τουλάχιστον ναούς εν τη ενορία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ως είχε προ

του 1821 τόσα στοιχειώδη σχολεία θ αποδεχθώμεν υπάρχοντα

αμέσως μετά την άλωσιν είτε εις τους των ναών νάρθηκας είτε

είς τι κελλίον μικρού ή μεγάλου μοναστηρίου είτε εις τον οικισμόν

όπου διέμενεν ο παπάς χωρίου

Αυτά τώρα τα λεγόμενα γραμματοδιδασκαλεία που ξεκινούν απότο Βυζάντιο ευνοούν τη σκόπιμη εν πολλοίς σύγχυση με τα κρυφά

σχολειά σύγχυση πάντως που μόνο στα μέσα πια του 19ου αιώνα

αρχίζει να καλλιεργείται

Έχει όμως ενδιαφέρον ειδικά αυτός ο μύθος όπως σταδιοδρόμησε

και ανθεί ώς τις μέρες μας και αξίζει να συνεχίσουμε την

επιφυλλίδα αυτή που είναι αυτονόητα αφιερωμένη στον Φίλιππο

Ηλιού αυτός άλλωστε με βοήθησε όταν ξανάγραφα για το ίδιοθέμα παρεμπιπτόντως στα Μικρά Γλωσσικά ενώ τώρα μας

βοηθάει όλους η σκέψη του μόνο

Eθνοσωτήρια ψεύδη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1847

18

Του Γιάννη Χάρη

laquoΠάντως η Eκκλησία διέσωσε την εθνική συνείδηση

επί 400 χρόνια και ηγήθηκε στον αγώνα για την

ανεξαρτησίαraquo κτλ κάπως έτσι τα είπε ο θεολόγος

καθηγητής και ο συνομιλητής του συμφώνησε για να

προχωρήσει όμως στην κριτική του απέναντι στα όσα

συμβαίνουν σήμερα στην Eκκλησία

O θεολόγος καθηγητής ήταν ο Χρ Γιανναράςπολέμιος ωστόσο και αυτός του Χριστόδουλου και ο

συνομιλητής του ο οποίος δέχτηκε την παρατήρηση

ήταν ο τέως πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος

Κωνσταντόπουλος από τους ελάχιστους πάντως πολιτικούς με

ξεκάθαρη συνολικά στάση απέναντι στο εκκλησιαστικό Από τη

σκηνή αυτή σε τηλεοπτική συζήτηση έμεινα με την αίσθηση ή με

το φόβο πως δεν ήταν απλώς laquoδιπλωματικήraquo η συγκατάνευση

έτσι όπως εκφράστηκε από τον τέως πρόεδρο του Συνασπισμού

Σύμπτωση ευτυχής τις ίδιες περίπου μέρες και με αφορμή την

επέτειο της 25ης Μαρτίου στην ίδια εδώ εφημερίδα υπήρξαν δύο

εμπεριστατωμένα άρθρα του καθηγητή Βασίλη Κρεμμυδά (laquoH

Εκκλησία στο Εικοσιέναraquo 223) και του εκπαιδευτικού Χρήστου

Κάτσικα (laquoΑπό το Κρυφό Σχολειό στην Αγία Λαύραraquo 243) Ας

μου επιτραπεί να προσθέσω και δύο δικά μου κατά την περσινή

επέτειο (laquoΕθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογίαraquo 20304middotlaquoΤο Κρυφό Σχολειό και η κρυφή του αλήθειαraquo 3404) και ενώ

πιο παλιά είχα ασχοληθεί ειδικά με τη laquoσωτηρία της γλώσσαςraquo

από την Εκκλησία (laquoΟι αναθυμιάσεις των ημερών και το

οστεοφυλάκιο της γλώσσαςraquo 172000)

Το άρθρο του κ Κρεμμυδά αναφέρεται γενικά στον συμβιβαστικό

ρόλο της Εκκλησίας στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας που

φτάνει στον laquoαφορισμόraquo των Φιλικών και των αγωνιστών από τον

πατριάρχη Γρηγόριο τον E Επίσης εξετάζονται οι δύο βασικοί

laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό

φέγγε μου να περπατώ

να πηγαίνω στο σχολειό

να μαθαίνω raquo ψέματα

του παπά τα ψέματα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1247

12

στα χρόνια του Αγώνα από τη συνάντηση της εθνικής

σκοπιμότητας -όταν προσπαθούμε να τραβήξουμε το σπλαχνικό

βλέμμα των ξένων δυνάμεων- με τη λαογραφία όπου το ευρύτατα

διαδομένο παιδικό τραγουδάκι-νανούρισμα laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo θεωρήθηκε ότι περιγράφει τα παιδιά που έτρεχαν

νύχτα στα όρη και στα βουνά μες στους λύκους να πάνε κρυφά

απ τους Τούρκους στο γειτονικό μοναστήρι να μάθουν γράμματα

Κι όμως στους βασικούς συλλογείς του τραγουδιού (Φωριέλ 1824

Σάντερς 1844 Πάσσοβ 1860 κά) δεν γίνεται ο παραμικρός

συσχετισμός με κρυφό σχολειό Ειδικότερα για την πορεία του

παιδικού τραγουδιού και τη σύνδεσή του με το μύθο μάς

κατατοπίζει η μελέτη του Αλέξη Πολίτη laquoΦεγγαράκι μουλαμπρόraquo που δημοσιεύτηκε στην Αυγή το 1994 και έπειτα το

2000 στο βιβλίο του με τον χαρακτηριστικό τίτλο Το μυθολογικό

κενό (εκδ Πόλις) ένα βιβλίο γενικότερα ενδιαφέρον καθώς

προσεγγίζει βασικούς μύθους της νεότερης ιστορίας

Κορύφωση της διαδρομής του μύθου και αποκρυστάλλωσή του

αποτελεί ο σχετικός πίνακας του Νικολάου Γύζη το 1886 και το

ποίημα που εμπνέεται από αυτόν το 1899 ο Ιωάννης Πολέμης

(laquoΑπ έξω μαυροφόρα απελπισιάraquo) H οπτικοποίηση πια του

laquoκρυφού σχολειούraquo μαζί με τη συστηματική διδασκαλία του

ποιήματος από τα σχολικά βιβλία εγκαθιστούν οριστικά στη

νεοελληνική ιστορική συνείδηση έναν μύθο οπωσδήποτε

γοητευτικό τέκνο της μεγαλύτερης έξαρσης του ρομαντικού

φιλελληνισμού και γενικότερα του ρομαντισμού του 19ου αιώνα

Που τον συντηρεί και τον υπερασπίζεται με νύχια και με δόντια

και με λογοκριτικές παρεμβάσεις προπάντων η Εκκλησία αφού σ αυτόν ειδικά το μύθο επιχειρείται να εμφανιστεί σαν αυτονόητος ο

εθνοσωτήριος ρόλος της κατά την τουρκοκρατία και τον Αγώνα

Ώστε τουριστική ατραξιόν είπα παραπάνω το κρυφό σχολειό Ο

Παναγιώτης Στάθης σε υπό έκδοση μελέτη του όπου εξετάζει

την πολυπλοκότητα του μύθου και τη σύνθετη διαδρομή του (laquoΤο

κρυφό σχολειό διαδρομές του μύθου διαδρομές της ιστορίαςraquo)

παρακολουθεί συστηματικά την εξάπλωση των κρυφών σχολειών -

όχι βεβαίως στην εποχή τους αλλά στην εποχή μας laquoΜέχρι και τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1347

13

δεκαετία του 1960 τα κρυφά σχολειά ανά την Ελλάδα που έχω

συναντήσει δεν ξεπερνούν τα 10 Πρόκειται για τα κρυφά σχολειά

στις μονές Φιλοσόφου Δημητσάνας [] Ντίλιου Ιωαννίνων Αγίας

Τριάδας Τήνου Αγίου Γεωργίου Φενεού Κορινθίας και ίσως ακόμαστις μονές Φανερωμένης Ιεράπετρας Αγίων Τεσσαράκοντα

Μαρτύρων Λακωνίας Άνω Δίβρης Ηλείας καθώς και ένα

τοπωνύμιο στην Ίο Από αυτά δε μόνο τα τρία πρώτα

εμφανίζονται προπολεμικά Από τη δεκαετία του 1970 όμως τα

ανακαλυπτόμενα κρυφά σχολειά αυξάνονται κατακόρυφαraquo Και

φτάνουν αισίως τα 102

Από αυτά τα περισσότερα laquoαναφέρονται σε ιστοσελίδες που έχουνστόχο άμεσα ή έμμεσα την τουριστική αγορά σελίδες προβολής

νομών δήμων ή παλαιών κοινοτήτων σελίδες τουριστικών

επιχειρήσεων σελίδες προβολής μοναστηριώνraquo Όπου κελί

ανήλιαγο δωμάτιο ή κρύπτη εκεί κι ένα κρυφό σχολειό Ακόμα κι

αν σε ορισμένα μετά βίας χωράει ένας άνθρωπος μόνος του

Ακόμα κι αν βρίσκονται μακριά από οικισμούς όπου χρειαζόταν

ταξίδι ολόκληρο για να φτάσει και μάλιστα κρυφά μικρό παιδί

Ακόμα κι αν πολλά εντοπίζονται σε μέρη όπου λειτουργούσεφανερά κοτζάμ ιερατική ή ανώτερη σχολή Ακόμα κι αν ορισμένα

από αυτά τοποθετούνται τώρα μέσα σε οθωμανικά κάστρα όπως

στα κάστρα της Κορώνης και του Άργους

laquoO μύθος ριζώνει γερά μέσα μαςraquo γράφει ο Αλέξης Πολίτης (σ

70) laquoκαθώς εδράζεται σε μια συμβολική ανάγνωση της ζωής σε

μια ποιητική αναλογική πρόσληψη της πραγματικότηταςraquo

Αλλά σκέφτομαι εγώ καμιά φορά η ποίηση μας μάρανε Ιστορική

αλήθεια και ιστορία του έθνους Μπα μπίζνες

ΤΑ ΝΕΑ 03042004

Eθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογία

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1447

14

Του Γιάννη Χάρη

25η Mαρτίου ante portas έτοιμοι για παρελάσεις και γιορτές γιαπανηγυρικούς και αναμάσημα των πλέον δημοφιλών μύθων

Παλαιών Πατρών Αγία Λαύρα λάβαρο και 25 Μαρτίου δεν

συνδέονται στην Ιστορία ούτε καν στα απομνημονεύματα του ίδιου

Μία μόλις εβδομάδα από τις εκλογές οπότε και γράφεται η

επιφυλλίδα αυτή πρέπει ν αφήσουμε στην μπάντα σκέψεις και

αισθήματα από τα αποτελέσματα των εκλογών για να προλάβουμε

μια φορά και την επικαιρότητα Βέβαια τι ξεχωριστό μπορεί να

έχει μια επικαιρότητα που αποτελείται από την τελετουργικήανακύκλωση του ίδιου υλικού που παραγεμίζει μιαν εθνική

επέτειο Θα παρακολουθήσουμε κι εφέτος το γνωστό γιορταστικό

πακέτο όπου το εθνικό διολισθαίνει συχνά προς το εθνικιστικό

και το πατριωτικό φρόνημα εκφράζεται σχεδόν αποκλειστικά με το

μιλιταριστικό πνεύμα Έτσι θα δούμε και τα παιδιά μας να

παρελαύνουν σαν στρατιωτάκια μαζί με τα τανκς και τις λοιπές

δυνάμεις ξηράς θαλάσσης και αέρος Αφού προηγουμένως με αέρακυρίως τα ταΐσαμε τα παιδιά στη νενομισμένη σχολική γιορτή με

όλους δηλαδή τους μύθους που καλλιεργούνται επίμονα και

συστηματικά από τους έχοντες εντέλει ίδιον συμφέρον κατά

κανόνα μη εθνικό -αν όντως το εννοούμε αυτό που μόνο να

παπαγαλίζουμε ξέρουμε πως εθνικό είναι το αληθινό

Ίδιος λοιπόν και απαράλλαχτος ο τρόπος αντιμετώπισης των

επετείων με καρύκευμα απλώς τα τελευταία χρόνια το ποιος θα

σηκώσει τη σημαία στη σχολική παρέλαση Έλληνας από DNA ήμήπως Αλβανός Αυτό όμως μόνο ΠΡΟΠΟ θα μπορούσε να το

παίξει η επιφυλλίδα αυτή αφού γράφεται δυο βδομάδες πριν από

τη Μεγάλη Παρέλαση κι ακόμα δεν ξεκίνησε ο σχετικός εθνικός

αγώνας Που τη φορά αυτή θα έχει ίσως άλλη αίγλη με την

επικράτηση της παράταξης όπου κύλησε ο Παπαθεμελής και

βρήκε τον Ψωμιάδη Και με πιο γενναιόδωρες και ευφρόσυνες τις

ευλογίες του προκαθημένου της Εκκλησίας -και του έθνους

ολόκληρου όπως νομίζει και πάντως διεκδικεί Ο οποίος την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1547

15

ώρα ακριβώς που γράφεται η επιφυλλίδα αυτή παίζει σε όλα τα

κανάλια κύρια είδηση ο Ανερυθρίαστος Αθηνών και Πάσης

Ελλάδος με το κρυφό λογοπαίγνιο πως η παντοδύναμη Δεξιά του

Κυρίου δείχνει τι θέλει ο Θεός και τι θέλει ο λαόςΣύμπτωση μια φορά Να ξεμυτίσει κατά κάποιον τρόπο από μόνος

του ο Εν Λόγω σε μια επιφυλλίδα όπου θα είχε έτσι κι αλλιώς την

τιμητική του Γιατί ξεκίνησα να μιλάω για μύθους Όπου τον

πρώτο ρόλο τον παίζει η Εκκλησία Έλεγα για τον αέρα με τον

οποίο ταΐζονται τα παιδιά μας τον αέρα με τον οποίο

ανατραφήκαμε κι εμείς οι ίδιοι άλλοτε για λόγους προφανείς

άλλοτε πιο κρυμμένους

Και τέτοιος είναι για να ξεκινήσουμε ανάποδα από τους πιο

κρυμμένους μύθους η 25η Μαρτίου ημέρα κήρυξης ή έναρξης ή

ποιος ξέρει τι του Αγώνα για την Ανεξαρτησία ημέρα πάντως

εδώ όλοι είναι σίγουροι κατά την οποία ο Παλαιών Πατρών

Γερμανός ύψωσε το λάβαρο στην Αγία Λαύρα κτλ Αλλά η Ιστορία

επιμένει ότι στις 25 ή και στις 21 Μαρτίου όταν αρχίζουν οι

πολεμικές επιχειρήσεις και πέφτει η Καλαμάτα ούτε ο Παλαιών

Πατρών ούτε κανένας άλλος βρίσκεται στη Λαύρα καμιάδοξολογία δεν γίνεται κανένα λάβαρο δεν υψώνεται εκεί και όλα

τα άλλα γλαφυρά που μας κληροδότησε απλώς ο Πουκεβίλ στην

Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως το 1824 Τα του λαβάρου

μάλιστα δεν τα αναφέρει ούτε ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών στα

απομνημονεύματά του Ξέρει όμως κι εδώ καλύτερα αλίμονο

αυτός που κατέχει τη βούληση του ίδιου του Θεού και έτσι το

κουβάλησε λίγα χρόνια πριν από τη Λαύρα για να το υψώσει τώρα

αυτός Ανερυθρίαστος όπως είπαμε -η Ιστορία που

επαναλαμβάνεται σαν φάρσα- στο συλλαλητήριο για τις

ταυτότητες

Όσο για την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης 24 Φεβρουαρίου

ήταν που κυκλοφόρησε ο Υψηλάντης την περίφημη προκήρυξή του

Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος Ο Υψηλάντης που τον

αφόρισε ο Πατριάρχης αυτόν και τους Φιλικούς και τους

αγωνιστές και το έργον απονοίας τους (απόνοια αποκοτιάπαράφρων ενέργεια εξαχρείωση κτλ) για λόγους ισορροπίας

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1647

16

απέναντι στον σουλτάνο Για λόγους πάλι ισορροπίας θα ταν που

η επίσημη Εκκλησία πιο συγκεκριμένα ο ανώτερος κλήρος και στη

διάρκεια της Τουρκοκρατίας και φυσικά του Αγώνα στάθηκε από

αμέτοχος έως εχθρικός σε κάθε κίνηση για την κατάκτηση τηςΑνεξαρτησίας μαζί βεβαίως με την πλειονότητα των προυχόντων

Από τις λίγες φωτεινές εξαιρέσεις ο Σαλώνων Ησαΐας που

μοίρασε τα υπάρχοντά του ευλόγησε τον Αγώνα πολέμησε και

θυσιάστηκε γι αυτόν

Όμως η έναρξη του Αγώνα ταυτίστηκε με τη γιορτή του

Ευαγγελισμού με διάταγμα του Όθωνα το 1838 και η Εκκλησία

βρέθηκε να διεκδικεί άλλη μια φορά τη σωτηρία του έθνουςΒασικός μύθος που κλήθηκε ή στήθηκε για να τεκμηριώσει τον

εθνοσωτήριο ρόλο του κλήρου κατά την Τουρκοκρατία είναι το

κρυφό σχολειό H επιστήμη μίλησε κι εδώ όμως ποτέ η επιστήμη

δεν μπορεί να συναγωνιστεί την ψυχική ανάγκη που γεννά

καλλιεργεί και διαδίδει τους πάσης φύσεως μύθους

Από την επιστήμη λοιπόν στα δύο μεγαλύτερα συλλογικά έργα της

νεότερης ιστοριογραφίας την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της

Εκδοτικής Αθηνών και τώρα την Ιστορία του Νέου Ελληνισμούπου κυκλοφορεί μαζί με την εφημερίδα αυτή αμφισβητείται η

αυθεντικότητα του κρυφού σχολειού Ειδικότερα από επιμέρους

επιστήμονες και μελετητές παλαιότερους και νεότερους από τον

Δημ Γρ Καμπούρογλου τον Γιάννη Βλαχογιάννη και τον Γιάνη

Κορδάτο από τον K Θ Δημαρά τον Λίνο Πολίτη τον Άλκη

Αγγέλου (με ειδική μονογραφία) και τον Φίλιππο Ηλιού από τον

Αλέξη Πολίτη τον Παναγιώτη Στάθη κά τονίζεται η παντελής

έλλειψη μαρτυριών σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας

Ανάμεσα σ όσες διατριβές έτυχε να διαβάσω γραμμένες από

παιδαγωγικούς άντρες ή γυναίκες δεν είδα καμιάν ιστορική

μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού σχολειού όμως

ούτ εγώ μέσα στον αμέτρητο σωρό ανέκδοτου υλικού για της

σκλαβιάς τα σκολειά που έχω συναγμένο δεν απάντησα τίποτα

που να κάνει λόγο για το σκολειό γράφει ο Βλαχογιάννης Και

ποτέ ο Τούρκος ο αγράμματος δεν μπόδισε το Χριστιανόγράμματα να μαθαίνει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1747

17

Γιατί όχι μόνο δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη κρυφών

σχολειών αλλά ίσα ίσα όλα δείχνουν πως ήταν ελεύθερη η

εκπαίδευση Και δεν μιλούν μονάχα νεοτεριστές αλλά και

γνωστοί πρόμαχοι της ορθοδοξίας όπως ο μέγας χαρτοφύλακαςκαι χρονογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μανουήλ

Γεδεών

Μέχρι σήμερον ουδαμού ανέγνω εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

[] βεζίρην ή αγιάνην ή σουλτάνον εμποδίσαντα σχολείου

σύστασιν ή οικοδομήν γράφει το 1939 ο Μανουήλ Γεδεών

(Ιστορία των του Χριστού πενήτων ) Και με μια δόση ίσως

υπερβολής για να δείξει την έκταση της κατώτερης εκπαίδευσης

Εάν παραδεχθώμεν δεκαπεντακισχιλίους τουλάχιστον ναούς εν τη ενορία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ως είχε προ

του 1821 τόσα στοιχειώδη σχολεία θ αποδεχθώμεν υπάρχοντα

αμέσως μετά την άλωσιν είτε εις τους των ναών νάρθηκας είτε

είς τι κελλίον μικρού ή μεγάλου μοναστηρίου είτε εις τον οικισμόν

όπου διέμενεν ο παπάς χωρίου

Αυτά τώρα τα λεγόμενα γραμματοδιδασκαλεία που ξεκινούν απότο Βυζάντιο ευνοούν τη σκόπιμη εν πολλοίς σύγχυση με τα κρυφά

σχολειά σύγχυση πάντως που μόνο στα μέσα πια του 19ου αιώνα

αρχίζει να καλλιεργείται

Έχει όμως ενδιαφέρον ειδικά αυτός ο μύθος όπως σταδιοδρόμησε

και ανθεί ώς τις μέρες μας και αξίζει να συνεχίσουμε την

επιφυλλίδα αυτή που είναι αυτονόητα αφιερωμένη στον Φίλιππο

Ηλιού αυτός άλλωστε με βοήθησε όταν ξανάγραφα για το ίδιοθέμα παρεμπιπτόντως στα Μικρά Γλωσσικά ενώ τώρα μας

βοηθάει όλους η σκέψη του μόνο

Eθνοσωτήρια ψεύδη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1847

18

Του Γιάννη Χάρη

laquoΠάντως η Eκκλησία διέσωσε την εθνική συνείδηση

επί 400 χρόνια και ηγήθηκε στον αγώνα για την

ανεξαρτησίαraquo κτλ κάπως έτσι τα είπε ο θεολόγος

καθηγητής και ο συνομιλητής του συμφώνησε για να

προχωρήσει όμως στην κριτική του απέναντι στα όσα

συμβαίνουν σήμερα στην Eκκλησία

O θεολόγος καθηγητής ήταν ο Χρ Γιανναράςπολέμιος ωστόσο και αυτός του Χριστόδουλου και ο

συνομιλητής του ο οποίος δέχτηκε την παρατήρηση

ήταν ο τέως πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος

Κωνσταντόπουλος από τους ελάχιστους πάντως πολιτικούς με

ξεκάθαρη συνολικά στάση απέναντι στο εκκλησιαστικό Από τη

σκηνή αυτή σε τηλεοπτική συζήτηση έμεινα με την αίσθηση ή με

το φόβο πως δεν ήταν απλώς laquoδιπλωματικήraquo η συγκατάνευση

έτσι όπως εκφράστηκε από τον τέως πρόεδρο του Συνασπισμού

Σύμπτωση ευτυχής τις ίδιες περίπου μέρες και με αφορμή την

επέτειο της 25ης Μαρτίου στην ίδια εδώ εφημερίδα υπήρξαν δύο

εμπεριστατωμένα άρθρα του καθηγητή Βασίλη Κρεμμυδά (laquoH

Εκκλησία στο Εικοσιέναraquo 223) και του εκπαιδευτικού Χρήστου

Κάτσικα (laquoΑπό το Κρυφό Σχολειό στην Αγία Λαύραraquo 243) Ας

μου επιτραπεί να προσθέσω και δύο δικά μου κατά την περσινή

επέτειο (laquoΕθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογίαraquo 20304middotlaquoΤο Κρυφό Σχολειό και η κρυφή του αλήθειαraquo 3404) και ενώ

πιο παλιά είχα ασχοληθεί ειδικά με τη laquoσωτηρία της γλώσσαςraquo

από την Εκκλησία (laquoΟι αναθυμιάσεις των ημερών και το

οστεοφυλάκιο της γλώσσαςraquo 172000)

Το άρθρο του κ Κρεμμυδά αναφέρεται γενικά στον συμβιβαστικό

ρόλο της Εκκλησίας στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας που

φτάνει στον laquoαφορισμόraquo των Φιλικών και των αγωνιστών από τον

πατριάρχη Γρηγόριο τον E Επίσης εξετάζονται οι δύο βασικοί

laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό

φέγγε μου να περπατώ

να πηγαίνω στο σχολειό

να μαθαίνω raquo ψέματα

του παπά τα ψέματα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1347

13

δεκαετία του 1960 τα κρυφά σχολειά ανά την Ελλάδα που έχω

συναντήσει δεν ξεπερνούν τα 10 Πρόκειται για τα κρυφά σχολειά

στις μονές Φιλοσόφου Δημητσάνας [] Ντίλιου Ιωαννίνων Αγίας

Τριάδας Τήνου Αγίου Γεωργίου Φενεού Κορινθίας και ίσως ακόμαστις μονές Φανερωμένης Ιεράπετρας Αγίων Τεσσαράκοντα

Μαρτύρων Λακωνίας Άνω Δίβρης Ηλείας καθώς και ένα

τοπωνύμιο στην Ίο Από αυτά δε μόνο τα τρία πρώτα

εμφανίζονται προπολεμικά Από τη δεκαετία του 1970 όμως τα

ανακαλυπτόμενα κρυφά σχολειά αυξάνονται κατακόρυφαraquo Και

φτάνουν αισίως τα 102

Από αυτά τα περισσότερα laquoαναφέρονται σε ιστοσελίδες που έχουνστόχο άμεσα ή έμμεσα την τουριστική αγορά σελίδες προβολής

νομών δήμων ή παλαιών κοινοτήτων σελίδες τουριστικών

επιχειρήσεων σελίδες προβολής μοναστηριώνraquo Όπου κελί

ανήλιαγο δωμάτιο ή κρύπτη εκεί κι ένα κρυφό σχολειό Ακόμα κι

αν σε ορισμένα μετά βίας χωράει ένας άνθρωπος μόνος του

Ακόμα κι αν βρίσκονται μακριά από οικισμούς όπου χρειαζόταν

ταξίδι ολόκληρο για να φτάσει και μάλιστα κρυφά μικρό παιδί

Ακόμα κι αν πολλά εντοπίζονται σε μέρη όπου λειτουργούσεφανερά κοτζάμ ιερατική ή ανώτερη σχολή Ακόμα κι αν ορισμένα

από αυτά τοποθετούνται τώρα μέσα σε οθωμανικά κάστρα όπως

στα κάστρα της Κορώνης και του Άργους

laquoO μύθος ριζώνει γερά μέσα μαςraquo γράφει ο Αλέξης Πολίτης (σ

70) laquoκαθώς εδράζεται σε μια συμβολική ανάγνωση της ζωής σε

μια ποιητική αναλογική πρόσληψη της πραγματικότηταςraquo

Αλλά σκέφτομαι εγώ καμιά φορά η ποίηση μας μάρανε Ιστορική

αλήθεια και ιστορία του έθνους Μπα μπίζνες

ΤΑ ΝΕΑ 03042004

Eθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογία

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1447

14

Του Γιάννη Χάρη

25η Mαρτίου ante portas έτοιμοι για παρελάσεις και γιορτές γιαπανηγυρικούς και αναμάσημα των πλέον δημοφιλών μύθων

Παλαιών Πατρών Αγία Λαύρα λάβαρο και 25 Μαρτίου δεν

συνδέονται στην Ιστορία ούτε καν στα απομνημονεύματα του ίδιου

Μία μόλις εβδομάδα από τις εκλογές οπότε και γράφεται η

επιφυλλίδα αυτή πρέπει ν αφήσουμε στην μπάντα σκέψεις και

αισθήματα από τα αποτελέσματα των εκλογών για να προλάβουμε

μια φορά και την επικαιρότητα Βέβαια τι ξεχωριστό μπορεί να

έχει μια επικαιρότητα που αποτελείται από την τελετουργικήανακύκλωση του ίδιου υλικού που παραγεμίζει μιαν εθνική

επέτειο Θα παρακολουθήσουμε κι εφέτος το γνωστό γιορταστικό

πακέτο όπου το εθνικό διολισθαίνει συχνά προς το εθνικιστικό

και το πατριωτικό φρόνημα εκφράζεται σχεδόν αποκλειστικά με το

μιλιταριστικό πνεύμα Έτσι θα δούμε και τα παιδιά μας να

παρελαύνουν σαν στρατιωτάκια μαζί με τα τανκς και τις λοιπές

δυνάμεις ξηράς θαλάσσης και αέρος Αφού προηγουμένως με αέρακυρίως τα ταΐσαμε τα παιδιά στη νενομισμένη σχολική γιορτή με

όλους δηλαδή τους μύθους που καλλιεργούνται επίμονα και

συστηματικά από τους έχοντες εντέλει ίδιον συμφέρον κατά

κανόνα μη εθνικό -αν όντως το εννοούμε αυτό που μόνο να

παπαγαλίζουμε ξέρουμε πως εθνικό είναι το αληθινό

Ίδιος λοιπόν και απαράλλαχτος ο τρόπος αντιμετώπισης των

επετείων με καρύκευμα απλώς τα τελευταία χρόνια το ποιος θα

σηκώσει τη σημαία στη σχολική παρέλαση Έλληνας από DNA ήμήπως Αλβανός Αυτό όμως μόνο ΠΡΟΠΟ θα μπορούσε να το

παίξει η επιφυλλίδα αυτή αφού γράφεται δυο βδομάδες πριν από

τη Μεγάλη Παρέλαση κι ακόμα δεν ξεκίνησε ο σχετικός εθνικός

αγώνας Που τη φορά αυτή θα έχει ίσως άλλη αίγλη με την

επικράτηση της παράταξης όπου κύλησε ο Παπαθεμελής και

βρήκε τον Ψωμιάδη Και με πιο γενναιόδωρες και ευφρόσυνες τις

ευλογίες του προκαθημένου της Εκκλησίας -και του έθνους

ολόκληρου όπως νομίζει και πάντως διεκδικεί Ο οποίος την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1547

15

ώρα ακριβώς που γράφεται η επιφυλλίδα αυτή παίζει σε όλα τα

κανάλια κύρια είδηση ο Ανερυθρίαστος Αθηνών και Πάσης

Ελλάδος με το κρυφό λογοπαίγνιο πως η παντοδύναμη Δεξιά του

Κυρίου δείχνει τι θέλει ο Θεός και τι θέλει ο λαόςΣύμπτωση μια φορά Να ξεμυτίσει κατά κάποιον τρόπο από μόνος

του ο Εν Λόγω σε μια επιφυλλίδα όπου θα είχε έτσι κι αλλιώς την

τιμητική του Γιατί ξεκίνησα να μιλάω για μύθους Όπου τον

πρώτο ρόλο τον παίζει η Εκκλησία Έλεγα για τον αέρα με τον

οποίο ταΐζονται τα παιδιά μας τον αέρα με τον οποίο

ανατραφήκαμε κι εμείς οι ίδιοι άλλοτε για λόγους προφανείς

άλλοτε πιο κρυμμένους

Και τέτοιος είναι για να ξεκινήσουμε ανάποδα από τους πιο

κρυμμένους μύθους η 25η Μαρτίου ημέρα κήρυξης ή έναρξης ή

ποιος ξέρει τι του Αγώνα για την Ανεξαρτησία ημέρα πάντως

εδώ όλοι είναι σίγουροι κατά την οποία ο Παλαιών Πατρών

Γερμανός ύψωσε το λάβαρο στην Αγία Λαύρα κτλ Αλλά η Ιστορία

επιμένει ότι στις 25 ή και στις 21 Μαρτίου όταν αρχίζουν οι

πολεμικές επιχειρήσεις και πέφτει η Καλαμάτα ούτε ο Παλαιών

Πατρών ούτε κανένας άλλος βρίσκεται στη Λαύρα καμιάδοξολογία δεν γίνεται κανένα λάβαρο δεν υψώνεται εκεί και όλα

τα άλλα γλαφυρά που μας κληροδότησε απλώς ο Πουκεβίλ στην

Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως το 1824 Τα του λαβάρου

μάλιστα δεν τα αναφέρει ούτε ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών στα

απομνημονεύματά του Ξέρει όμως κι εδώ καλύτερα αλίμονο

αυτός που κατέχει τη βούληση του ίδιου του Θεού και έτσι το

κουβάλησε λίγα χρόνια πριν από τη Λαύρα για να το υψώσει τώρα

αυτός Ανερυθρίαστος όπως είπαμε -η Ιστορία που

επαναλαμβάνεται σαν φάρσα- στο συλλαλητήριο για τις

ταυτότητες

Όσο για την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης 24 Φεβρουαρίου

ήταν που κυκλοφόρησε ο Υψηλάντης την περίφημη προκήρυξή του

Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος Ο Υψηλάντης που τον

αφόρισε ο Πατριάρχης αυτόν και τους Φιλικούς και τους

αγωνιστές και το έργον απονοίας τους (απόνοια αποκοτιάπαράφρων ενέργεια εξαχρείωση κτλ) για λόγους ισορροπίας

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1647

16

απέναντι στον σουλτάνο Για λόγους πάλι ισορροπίας θα ταν που

η επίσημη Εκκλησία πιο συγκεκριμένα ο ανώτερος κλήρος και στη

διάρκεια της Τουρκοκρατίας και φυσικά του Αγώνα στάθηκε από

αμέτοχος έως εχθρικός σε κάθε κίνηση για την κατάκτηση τηςΑνεξαρτησίας μαζί βεβαίως με την πλειονότητα των προυχόντων

Από τις λίγες φωτεινές εξαιρέσεις ο Σαλώνων Ησαΐας που

μοίρασε τα υπάρχοντά του ευλόγησε τον Αγώνα πολέμησε και

θυσιάστηκε γι αυτόν

Όμως η έναρξη του Αγώνα ταυτίστηκε με τη γιορτή του

Ευαγγελισμού με διάταγμα του Όθωνα το 1838 και η Εκκλησία

βρέθηκε να διεκδικεί άλλη μια φορά τη σωτηρία του έθνουςΒασικός μύθος που κλήθηκε ή στήθηκε για να τεκμηριώσει τον

εθνοσωτήριο ρόλο του κλήρου κατά την Τουρκοκρατία είναι το

κρυφό σχολειό H επιστήμη μίλησε κι εδώ όμως ποτέ η επιστήμη

δεν μπορεί να συναγωνιστεί την ψυχική ανάγκη που γεννά

καλλιεργεί και διαδίδει τους πάσης φύσεως μύθους

Από την επιστήμη λοιπόν στα δύο μεγαλύτερα συλλογικά έργα της

νεότερης ιστοριογραφίας την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της

Εκδοτικής Αθηνών και τώρα την Ιστορία του Νέου Ελληνισμούπου κυκλοφορεί μαζί με την εφημερίδα αυτή αμφισβητείται η

αυθεντικότητα του κρυφού σχολειού Ειδικότερα από επιμέρους

επιστήμονες και μελετητές παλαιότερους και νεότερους από τον

Δημ Γρ Καμπούρογλου τον Γιάννη Βλαχογιάννη και τον Γιάνη

Κορδάτο από τον K Θ Δημαρά τον Λίνο Πολίτη τον Άλκη

Αγγέλου (με ειδική μονογραφία) και τον Φίλιππο Ηλιού από τον

Αλέξη Πολίτη τον Παναγιώτη Στάθη κά τονίζεται η παντελής

έλλειψη μαρτυριών σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας

Ανάμεσα σ όσες διατριβές έτυχε να διαβάσω γραμμένες από

παιδαγωγικούς άντρες ή γυναίκες δεν είδα καμιάν ιστορική

μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού σχολειού όμως

ούτ εγώ μέσα στον αμέτρητο σωρό ανέκδοτου υλικού για της

σκλαβιάς τα σκολειά που έχω συναγμένο δεν απάντησα τίποτα

που να κάνει λόγο για το σκολειό γράφει ο Βλαχογιάννης Και

ποτέ ο Τούρκος ο αγράμματος δεν μπόδισε το Χριστιανόγράμματα να μαθαίνει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1747

17

Γιατί όχι μόνο δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη κρυφών

σχολειών αλλά ίσα ίσα όλα δείχνουν πως ήταν ελεύθερη η

εκπαίδευση Και δεν μιλούν μονάχα νεοτεριστές αλλά και

γνωστοί πρόμαχοι της ορθοδοξίας όπως ο μέγας χαρτοφύλακαςκαι χρονογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μανουήλ

Γεδεών

Μέχρι σήμερον ουδαμού ανέγνω εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

[] βεζίρην ή αγιάνην ή σουλτάνον εμποδίσαντα σχολείου

σύστασιν ή οικοδομήν γράφει το 1939 ο Μανουήλ Γεδεών

(Ιστορία των του Χριστού πενήτων ) Και με μια δόση ίσως

υπερβολής για να δείξει την έκταση της κατώτερης εκπαίδευσης

Εάν παραδεχθώμεν δεκαπεντακισχιλίους τουλάχιστον ναούς εν τη ενορία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ως είχε προ

του 1821 τόσα στοιχειώδη σχολεία θ αποδεχθώμεν υπάρχοντα

αμέσως μετά την άλωσιν είτε εις τους των ναών νάρθηκας είτε

είς τι κελλίον μικρού ή μεγάλου μοναστηρίου είτε εις τον οικισμόν

όπου διέμενεν ο παπάς χωρίου

Αυτά τώρα τα λεγόμενα γραμματοδιδασκαλεία που ξεκινούν απότο Βυζάντιο ευνοούν τη σκόπιμη εν πολλοίς σύγχυση με τα κρυφά

σχολειά σύγχυση πάντως που μόνο στα μέσα πια του 19ου αιώνα

αρχίζει να καλλιεργείται

Έχει όμως ενδιαφέρον ειδικά αυτός ο μύθος όπως σταδιοδρόμησε

και ανθεί ώς τις μέρες μας και αξίζει να συνεχίσουμε την

επιφυλλίδα αυτή που είναι αυτονόητα αφιερωμένη στον Φίλιππο

Ηλιού αυτός άλλωστε με βοήθησε όταν ξανάγραφα για το ίδιοθέμα παρεμπιπτόντως στα Μικρά Γλωσσικά ενώ τώρα μας

βοηθάει όλους η σκέψη του μόνο

Eθνοσωτήρια ψεύδη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1847

18

Του Γιάννη Χάρη

laquoΠάντως η Eκκλησία διέσωσε την εθνική συνείδηση

επί 400 χρόνια και ηγήθηκε στον αγώνα για την

ανεξαρτησίαraquo κτλ κάπως έτσι τα είπε ο θεολόγος

καθηγητής και ο συνομιλητής του συμφώνησε για να

προχωρήσει όμως στην κριτική του απέναντι στα όσα

συμβαίνουν σήμερα στην Eκκλησία

O θεολόγος καθηγητής ήταν ο Χρ Γιανναράςπολέμιος ωστόσο και αυτός του Χριστόδουλου και ο

συνομιλητής του ο οποίος δέχτηκε την παρατήρηση

ήταν ο τέως πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος

Κωνσταντόπουλος από τους ελάχιστους πάντως πολιτικούς με

ξεκάθαρη συνολικά στάση απέναντι στο εκκλησιαστικό Από τη

σκηνή αυτή σε τηλεοπτική συζήτηση έμεινα με την αίσθηση ή με

το φόβο πως δεν ήταν απλώς laquoδιπλωματικήraquo η συγκατάνευση

έτσι όπως εκφράστηκε από τον τέως πρόεδρο του Συνασπισμού

Σύμπτωση ευτυχής τις ίδιες περίπου μέρες και με αφορμή την

επέτειο της 25ης Μαρτίου στην ίδια εδώ εφημερίδα υπήρξαν δύο

εμπεριστατωμένα άρθρα του καθηγητή Βασίλη Κρεμμυδά (laquoH

Εκκλησία στο Εικοσιέναraquo 223) και του εκπαιδευτικού Χρήστου

Κάτσικα (laquoΑπό το Κρυφό Σχολειό στην Αγία Λαύραraquo 243) Ας

μου επιτραπεί να προσθέσω και δύο δικά μου κατά την περσινή

επέτειο (laquoΕθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογίαraquo 20304middotlaquoΤο Κρυφό Σχολειό και η κρυφή του αλήθειαraquo 3404) και ενώ

πιο παλιά είχα ασχοληθεί ειδικά με τη laquoσωτηρία της γλώσσαςraquo

από την Εκκλησία (laquoΟι αναθυμιάσεις των ημερών και το

οστεοφυλάκιο της γλώσσαςraquo 172000)

Το άρθρο του κ Κρεμμυδά αναφέρεται γενικά στον συμβιβαστικό

ρόλο της Εκκλησίας στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας που

φτάνει στον laquoαφορισμόraquo των Φιλικών και των αγωνιστών από τον

πατριάρχη Γρηγόριο τον E Επίσης εξετάζονται οι δύο βασικοί

laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό

φέγγε μου να περπατώ

να πηγαίνω στο σχολειό

να μαθαίνω raquo ψέματα

του παπά τα ψέματα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1447

14

Του Γιάννη Χάρη

25η Mαρτίου ante portas έτοιμοι για παρελάσεις και γιορτές γιαπανηγυρικούς και αναμάσημα των πλέον δημοφιλών μύθων

Παλαιών Πατρών Αγία Λαύρα λάβαρο και 25 Μαρτίου δεν

συνδέονται στην Ιστορία ούτε καν στα απομνημονεύματα του ίδιου

Μία μόλις εβδομάδα από τις εκλογές οπότε και γράφεται η

επιφυλλίδα αυτή πρέπει ν αφήσουμε στην μπάντα σκέψεις και

αισθήματα από τα αποτελέσματα των εκλογών για να προλάβουμε

μια φορά και την επικαιρότητα Βέβαια τι ξεχωριστό μπορεί να

έχει μια επικαιρότητα που αποτελείται από την τελετουργικήανακύκλωση του ίδιου υλικού που παραγεμίζει μιαν εθνική

επέτειο Θα παρακολουθήσουμε κι εφέτος το γνωστό γιορταστικό

πακέτο όπου το εθνικό διολισθαίνει συχνά προς το εθνικιστικό

και το πατριωτικό φρόνημα εκφράζεται σχεδόν αποκλειστικά με το

μιλιταριστικό πνεύμα Έτσι θα δούμε και τα παιδιά μας να

παρελαύνουν σαν στρατιωτάκια μαζί με τα τανκς και τις λοιπές

δυνάμεις ξηράς θαλάσσης και αέρος Αφού προηγουμένως με αέρακυρίως τα ταΐσαμε τα παιδιά στη νενομισμένη σχολική γιορτή με

όλους δηλαδή τους μύθους που καλλιεργούνται επίμονα και

συστηματικά από τους έχοντες εντέλει ίδιον συμφέρον κατά

κανόνα μη εθνικό -αν όντως το εννοούμε αυτό που μόνο να

παπαγαλίζουμε ξέρουμε πως εθνικό είναι το αληθινό

Ίδιος λοιπόν και απαράλλαχτος ο τρόπος αντιμετώπισης των

επετείων με καρύκευμα απλώς τα τελευταία χρόνια το ποιος θα

σηκώσει τη σημαία στη σχολική παρέλαση Έλληνας από DNA ήμήπως Αλβανός Αυτό όμως μόνο ΠΡΟΠΟ θα μπορούσε να το

παίξει η επιφυλλίδα αυτή αφού γράφεται δυο βδομάδες πριν από

τη Μεγάλη Παρέλαση κι ακόμα δεν ξεκίνησε ο σχετικός εθνικός

αγώνας Που τη φορά αυτή θα έχει ίσως άλλη αίγλη με την

επικράτηση της παράταξης όπου κύλησε ο Παπαθεμελής και

βρήκε τον Ψωμιάδη Και με πιο γενναιόδωρες και ευφρόσυνες τις

ευλογίες του προκαθημένου της Εκκλησίας -και του έθνους

ολόκληρου όπως νομίζει και πάντως διεκδικεί Ο οποίος την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1547

15

ώρα ακριβώς που γράφεται η επιφυλλίδα αυτή παίζει σε όλα τα

κανάλια κύρια είδηση ο Ανερυθρίαστος Αθηνών και Πάσης

Ελλάδος με το κρυφό λογοπαίγνιο πως η παντοδύναμη Δεξιά του

Κυρίου δείχνει τι θέλει ο Θεός και τι θέλει ο λαόςΣύμπτωση μια φορά Να ξεμυτίσει κατά κάποιον τρόπο από μόνος

του ο Εν Λόγω σε μια επιφυλλίδα όπου θα είχε έτσι κι αλλιώς την

τιμητική του Γιατί ξεκίνησα να μιλάω για μύθους Όπου τον

πρώτο ρόλο τον παίζει η Εκκλησία Έλεγα για τον αέρα με τον

οποίο ταΐζονται τα παιδιά μας τον αέρα με τον οποίο

ανατραφήκαμε κι εμείς οι ίδιοι άλλοτε για λόγους προφανείς

άλλοτε πιο κρυμμένους

Και τέτοιος είναι για να ξεκινήσουμε ανάποδα από τους πιο

κρυμμένους μύθους η 25η Μαρτίου ημέρα κήρυξης ή έναρξης ή

ποιος ξέρει τι του Αγώνα για την Ανεξαρτησία ημέρα πάντως

εδώ όλοι είναι σίγουροι κατά την οποία ο Παλαιών Πατρών

Γερμανός ύψωσε το λάβαρο στην Αγία Λαύρα κτλ Αλλά η Ιστορία

επιμένει ότι στις 25 ή και στις 21 Μαρτίου όταν αρχίζουν οι

πολεμικές επιχειρήσεις και πέφτει η Καλαμάτα ούτε ο Παλαιών

Πατρών ούτε κανένας άλλος βρίσκεται στη Λαύρα καμιάδοξολογία δεν γίνεται κανένα λάβαρο δεν υψώνεται εκεί και όλα

τα άλλα γλαφυρά που μας κληροδότησε απλώς ο Πουκεβίλ στην

Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως το 1824 Τα του λαβάρου

μάλιστα δεν τα αναφέρει ούτε ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών στα

απομνημονεύματά του Ξέρει όμως κι εδώ καλύτερα αλίμονο

αυτός που κατέχει τη βούληση του ίδιου του Θεού και έτσι το

κουβάλησε λίγα χρόνια πριν από τη Λαύρα για να το υψώσει τώρα

αυτός Ανερυθρίαστος όπως είπαμε -η Ιστορία που

επαναλαμβάνεται σαν φάρσα- στο συλλαλητήριο για τις

ταυτότητες

Όσο για την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης 24 Φεβρουαρίου

ήταν που κυκλοφόρησε ο Υψηλάντης την περίφημη προκήρυξή του

Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος Ο Υψηλάντης που τον

αφόρισε ο Πατριάρχης αυτόν και τους Φιλικούς και τους

αγωνιστές και το έργον απονοίας τους (απόνοια αποκοτιάπαράφρων ενέργεια εξαχρείωση κτλ) για λόγους ισορροπίας

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1647

16

απέναντι στον σουλτάνο Για λόγους πάλι ισορροπίας θα ταν που

η επίσημη Εκκλησία πιο συγκεκριμένα ο ανώτερος κλήρος και στη

διάρκεια της Τουρκοκρατίας και φυσικά του Αγώνα στάθηκε από

αμέτοχος έως εχθρικός σε κάθε κίνηση για την κατάκτηση τηςΑνεξαρτησίας μαζί βεβαίως με την πλειονότητα των προυχόντων

Από τις λίγες φωτεινές εξαιρέσεις ο Σαλώνων Ησαΐας που

μοίρασε τα υπάρχοντά του ευλόγησε τον Αγώνα πολέμησε και

θυσιάστηκε γι αυτόν

Όμως η έναρξη του Αγώνα ταυτίστηκε με τη γιορτή του

Ευαγγελισμού με διάταγμα του Όθωνα το 1838 και η Εκκλησία

βρέθηκε να διεκδικεί άλλη μια φορά τη σωτηρία του έθνουςΒασικός μύθος που κλήθηκε ή στήθηκε για να τεκμηριώσει τον

εθνοσωτήριο ρόλο του κλήρου κατά την Τουρκοκρατία είναι το

κρυφό σχολειό H επιστήμη μίλησε κι εδώ όμως ποτέ η επιστήμη

δεν μπορεί να συναγωνιστεί την ψυχική ανάγκη που γεννά

καλλιεργεί και διαδίδει τους πάσης φύσεως μύθους

Από την επιστήμη λοιπόν στα δύο μεγαλύτερα συλλογικά έργα της

νεότερης ιστοριογραφίας την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της

Εκδοτικής Αθηνών και τώρα την Ιστορία του Νέου Ελληνισμούπου κυκλοφορεί μαζί με την εφημερίδα αυτή αμφισβητείται η

αυθεντικότητα του κρυφού σχολειού Ειδικότερα από επιμέρους

επιστήμονες και μελετητές παλαιότερους και νεότερους από τον

Δημ Γρ Καμπούρογλου τον Γιάννη Βλαχογιάννη και τον Γιάνη

Κορδάτο από τον K Θ Δημαρά τον Λίνο Πολίτη τον Άλκη

Αγγέλου (με ειδική μονογραφία) και τον Φίλιππο Ηλιού από τον

Αλέξη Πολίτη τον Παναγιώτη Στάθη κά τονίζεται η παντελής

έλλειψη μαρτυριών σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας

Ανάμεσα σ όσες διατριβές έτυχε να διαβάσω γραμμένες από

παιδαγωγικούς άντρες ή γυναίκες δεν είδα καμιάν ιστορική

μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού σχολειού όμως

ούτ εγώ μέσα στον αμέτρητο σωρό ανέκδοτου υλικού για της

σκλαβιάς τα σκολειά που έχω συναγμένο δεν απάντησα τίποτα

που να κάνει λόγο για το σκολειό γράφει ο Βλαχογιάννης Και

ποτέ ο Τούρκος ο αγράμματος δεν μπόδισε το Χριστιανόγράμματα να μαθαίνει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1747

17

Γιατί όχι μόνο δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη κρυφών

σχολειών αλλά ίσα ίσα όλα δείχνουν πως ήταν ελεύθερη η

εκπαίδευση Και δεν μιλούν μονάχα νεοτεριστές αλλά και

γνωστοί πρόμαχοι της ορθοδοξίας όπως ο μέγας χαρτοφύλακαςκαι χρονογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μανουήλ

Γεδεών

Μέχρι σήμερον ουδαμού ανέγνω εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

[] βεζίρην ή αγιάνην ή σουλτάνον εμποδίσαντα σχολείου

σύστασιν ή οικοδομήν γράφει το 1939 ο Μανουήλ Γεδεών

(Ιστορία των του Χριστού πενήτων ) Και με μια δόση ίσως

υπερβολής για να δείξει την έκταση της κατώτερης εκπαίδευσης

Εάν παραδεχθώμεν δεκαπεντακισχιλίους τουλάχιστον ναούς εν τη ενορία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ως είχε προ

του 1821 τόσα στοιχειώδη σχολεία θ αποδεχθώμεν υπάρχοντα

αμέσως μετά την άλωσιν είτε εις τους των ναών νάρθηκας είτε

είς τι κελλίον μικρού ή μεγάλου μοναστηρίου είτε εις τον οικισμόν

όπου διέμενεν ο παπάς χωρίου

Αυτά τώρα τα λεγόμενα γραμματοδιδασκαλεία που ξεκινούν απότο Βυζάντιο ευνοούν τη σκόπιμη εν πολλοίς σύγχυση με τα κρυφά

σχολειά σύγχυση πάντως που μόνο στα μέσα πια του 19ου αιώνα

αρχίζει να καλλιεργείται

Έχει όμως ενδιαφέρον ειδικά αυτός ο μύθος όπως σταδιοδρόμησε

και ανθεί ώς τις μέρες μας και αξίζει να συνεχίσουμε την

επιφυλλίδα αυτή που είναι αυτονόητα αφιερωμένη στον Φίλιππο

Ηλιού αυτός άλλωστε με βοήθησε όταν ξανάγραφα για το ίδιοθέμα παρεμπιπτόντως στα Μικρά Γλωσσικά ενώ τώρα μας

βοηθάει όλους η σκέψη του μόνο

Eθνοσωτήρια ψεύδη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1847

18

Του Γιάννη Χάρη

laquoΠάντως η Eκκλησία διέσωσε την εθνική συνείδηση

επί 400 χρόνια και ηγήθηκε στον αγώνα για την

ανεξαρτησίαraquo κτλ κάπως έτσι τα είπε ο θεολόγος

καθηγητής και ο συνομιλητής του συμφώνησε για να

προχωρήσει όμως στην κριτική του απέναντι στα όσα

συμβαίνουν σήμερα στην Eκκλησία

O θεολόγος καθηγητής ήταν ο Χρ Γιανναράςπολέμιος ωστόσο και αυτός του Χριστόδουλου και ο

συνομιλητής του ο οποίος δέχτηκε την παρατήρηση

ήταν ο τέως πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος

Κωνσταντόπουλος από τους ελάχιστους πάντως πολιτικούς με

ξεκάθαρη συνολικά στάση απέναντι στο εκκλησιαστικό Από τη

σκηνή αυτή σε τηλεοπτική συζήτηση έμεινα με την αίσθηση ή με

το φόβο πως δεν ήταν απλώς laquoδιπλωματικήraquo η συγκατάνευση

έτσι όπως εκφράστηκε από τον τέως πρόεδρο του Συνασπισμού

Σύμπτωση ευτυχής τις ίδιες περίπου μέρες και με αφορμή την

επέτειο της 25ης Μαρτίου στην ίδια εδώ εφημερίδα υπήρξαν δύο

εμπεριστατωμένα άρθρα του καθηγητή Βασίλη Κρεμμυδά (laquoH

Εκκλησία στο Εικοσιέναraquo 223) και του εκπαιδευτικού Χρήστου

Κάτσικα (laquoΑπό το Κρυφό Σχολειό στην Αγία Λαύραraquo 243) Ας

μου επιτραπεί να προσθέσω και δύο δικά μου κατά την περσινή

επέτειο (laquoΕθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογίαraquo 20304middotlaquoΤο Κρυφό Σχολειό και η κρυφή του αλήθειαraquo 3404) και ενώ

πιο παλιά είχα ασχοληθεί ειδικά με τη laquoσωτηρία της γλώσσαςraquo

από την Εκκλησία (laquoΟι αναθυμιάσεις των ημερών και το

οστεοφυλάκιο της γλώσσαςraquo 172000)

Το άρθρο του κ Κρεμμυδά αναφέρεται γενικά στον συμβιβαστικό

ρόλο της Εκκλησίας στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας που

φτάνει στον laquoαφορισμόraquo των Φιλικών και των αγωνιστών από τον

πατριάρχη Γρηγόριο τον E Επίσης εξετάζονται οι δύο βασικοί

laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό

φέγγε μου να περπατώ

να πηγαίνω στο σχολειό

να μαθαίνω raquo ψέματα

του παπά τα ψέματα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1547

15

ώρα ακριβώς που γράφεται η επιφυλλίδα αυτή παίζει σε όλα τα

κανάλια κύρια είδηση ο Ανερυθρίαστος Αθηνών και Πάσης

Ελλάδος με το κρυφό λογοπαίγνιο πως η παντοδύναμη Δεξιά του

Κυρίου δείχνει τι θέλει ο Θεός και τι θέλει ο λαόςΣύμπτωση μια φορά Να ξεμυτίσει κατά κάποιον τρόπο από μόνος

του ο Εν Λόγω σε μια επιφυλλίδα όπου θα είχε έτσι κι αλλιώς την

τιμητική του Γιατί ξεκίνησα να μιλάω για μύθους Όπου τον

πρώτο ρόλο τον παίζει η Εκκλησία Έλεγα για τον αέρα με τον

οποίο ταΐζονται τα παιδιά μας τον αέρα με τον οποίο

ανατραφήκαμε κι εμείς οι ίδιοι άλλοτε για λόγους προφανείς

άλλοτε πιο κρυμμένους

Και τέτοιος είναι για να ξεκινήσουμε ανάποδα από τους πιο

κρυμμένους μύθους η 25η Μαρτίου ημέρα κήρυξης ή έναρξης ή

ποιος ξέρει τι του Αγώνα για την Ανεξαρτησία ημέρα πάντως

εδώ όλοι είναι σίγουροι κατά την οποία ο Παλαιών Πατρών

Γερμανός ύψωσε το λάβαρο στην Αγία Λαύρα κτλ Αλλά η Ιστορία

επιμένει ότι στις 25 ή και στις 21 Μαρτίου όταν αρχίζουν οι

πολεμικές επιχειρήσεις και πέφτει η Καλαμάτα ούτε ο Παλαιών

Πατρών ούτε κανένας άλλος βρίσκεται στη Λαύρα καμιάδοξολογία δεν γίνεται κανένα λάβαρο δεν υψώνεται εκεί και όλα

τα άλλα γλαφυρά που μας κληροδότησε απλώς ο Πουκεβίλ στην

Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως το 1824 Τα του λαβάρου

μάλιστα δεν τα αναφέρει ούτε ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών στα

απομνημονεύματά του Ξέρει όμως κι εδώ καλύτερα αλίμονο

αυτός που κατέχει τη βούληση του ίδιου του Θεού και έτσι το

κουβάλησε λίγα χρόνια πριν από τη Λαύρα για να το υψώσει τώρα

αυτός Ανερυθρίαστος όπως είπαμε -η Ιστορία που

επαναλαμβάνεται σαν φάρσα- στο συλλαλητήριο για τις

ταυτότητες

Όσο για την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης 24 Φεβρουαρίου

ήταν που κυκλοφόρησε ο Υψηλάντης την περίφημη προκήρυξή του

Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος Ο Υψηλάντης που τον

αφόρισε ο Πατριάρχης αυτόν και τους Φιλικούς και τους

αγωνιστές και το έργον απονοίας τους (απόνοια αποκοτιάπαράφρων ενέργεια εξαχρείωση κτλ) για λόγους ισορροπίας

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1647

16

απέναντι στον σουλτάνο Για λόγους πάλι ισορροπίας θα ταν που

η επίσημη Εκκλησία πιο συγκεκριμένα ο ανώτερος κλήρος και στη

διάρκεια της Τουρκοκρατίας και φυσικά του Αγώνα στάθηκε από

αμέτοχος έως εχθρικός σε κάθε κίνηση για την κατάκτηση τηςΑνεξαρτησίας μαζί βεβαίως με την πλειονότητα των προυχόντων

Από τις λίγες φωτεινές εξαιρέσεις ο Σαλώνων Ησαΐας που

μοίρασε τα υπάρχοντά του ευλόγησε τον Αγώνα πολέμησε και

θυσιάστηκε γι αυτόν

Όμως η έναρξη του Αγώνα ταυτίστηκε με τη γιορτή του

Ευαγγελισμού με διάταγμα του Όθωνα το 1838 και η Εκκλησία

βρέθηκε να διεκδικεί άλλη μια φορά τη σωτηρία του έθνουςΒασικός μύθος που κλήθηκε ή στήθηκε για να τεκμηριώσει τον

εθνοσωτήριο ρόλο του κλήρου κατά την Τουρκοκρατία είναι το

κρυφό σχολειό H επιστήμη μίλησε κι εδώ όμως ποτέ η επιστήμη

δεν μπορεί να συναγωνιστεί την ψυχική ανάγκη που γεννά

καλλιεργεί και διαδίδει τους πάσης φύσεως μύθους

Από την επιστήμη λοιπόν στα δύο μεγαλύτερα συλλογικά έργα της

νεότερης ιστοριογραφίας την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της

Εκδοτικής Αθηνών και τώρα την Ιστορία του Νέου Ελληνισμούπου κυκλοφορεί μαζί με την εφημερίδα αυτή αμφισβητείται η

αυθεντικότητα του κρυφού σχολειού Ειδικότερα από επιμέρους

επιστήμονες και μελετητές παλαιότερους και νεότερους από τον

Δημ Γρ Καμπούρογλου τον Γιάννη Βλαχογιάννη και τον Γιάνη

Κορδάτο από τον K Θ Δημαρά τον Λίνο Πολίτη τον Άλκη

Αγγέλου (με ειδική μονογραφία) και τον Φίλιππο Ηλιού από τον

Αλέξη Πολίτη τον Παναγιώτη Στάθη κά τονίζεται η παντελής

έλλειψη μαρτυριών σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας

Ανάμεσα σ όσες διατριβές έτυχε να διαβάσω γραμμένες από

παιδαγωγικούς άντρες ή γυναίκες δεν είδα καμιάν ιστορική

μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού σχολειού όμως

ούτ εγώ μέσα στον αμέτρητο σωρό ανέκδοτου υλικού για της

σκλαβιάς τα σκολειά που έχω συναγμένο δεν απάντησα τίποτα

που να κάνει λόγο για το σκολειό γράφει ο Βλαχογιάννης Και

ποτέ ο Τούρκος ο αγράμματος δεν μπόδισε το Χριστιανόγράμματα να μαθαίνει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1747

17

Γιατί όχι μόνο δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη κρυφών

σχολειών αλλά ίσα ίσα όλα δείχνουν πως ήταν ελεύθερη η

εκπαίδευση Και δεν μιλούν μονάχα νεοτεριστές αλλά και

γνωστοί πρόμαχοι της ορθοδοξίας όπως ο μέγας χαρτοφύλακαςκαι χρονογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μανουήλ

Γεδεών

Μέχρι σήμερον ουδαμού ανέγνω εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

[] βεζίρην ή αγιάνην ή σουλτάνον εμποδίσαντα σχολείου

σύστασιν ή οικοδομήν γράφει το 1939 ο Μανουήλ Γεδεών

(Ιστορία των του Χριστού πενήτων ) Και με μια δόση ίσως

υπερβολής για να δείξει την έκταση της κατώτερης εκπαίδευσης

Εάν παραδεχθώμεν δεκαπεντακισχιλίους τουλάχιστον ναούς εν τη ενορία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ως είχε προ

του 1821 τόσα στοιχειώδη σχολεία θ αποδεχθώμεν υπάρχοντα

αμέσως μετά την άλωσιν είτε εις τους των ναών νάρθηκας είτε

είς τι κελλίον μικρού ή μεγάλου μοναστηρίου είτε εις τον οικισμόν

όπου διέμενεν ο παπάς χωρίου

Αυτά τώρα τα λεγόμενα γραμματοδιδασκαλεία που ξεκινούν απότο Βυζάντιο ευνοούν τη σκόπιμη εν πολλοίς σύγχυση με τα κρυφά

σχολειά σύγχυση πάντως που μόνο στα μέσα πια του 19ου αιώνα

αρχίζει να καλλιεργείται

Έχει όμως ενδιαφέρον ειδικά αυτός ο μύθος όπως σταδιοδρόμησε

και ανθεί ώς τις μέρες μας και αξίζει να συνεχίσουμε την

επιφυλλίδα αυτή που είναι αυτονόητα αφιερωμένη στον Φίλιππο

Ηλιού αυτός άλλωστε με βοήθησε όταν ξανάγραφα για το ίδιοθέμα παρεμπιπτόντως στα Μικρά Γλωσσικά ενώ τώρα μας

βοηθάει όλους η σκέψη του μόνο

Eθνοσωτήρια ψεύδη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1847

18

Του Γιάννη Χάρη

laquoΠάντως η Eκκλησία διέσωσε την εθνική συνείδηση

επί 400 χρόνια και ηγήθηκε στον αγώνα για την

ανεξαρτησίαraquo κτλ κάπως έτσι τα είπε ο θεολόγος

καθηγητής και ο συνομιλητής του συμφώνησε για να

προχωρήσει όμως στην κριτική του απέναντι στα όσα

συμβαίνουν σήμερα στην Eκκλησία

O θεολόγος καθηγητής ήταν ο Χρ Γιανναράςπολέμιος ωστόσο και αυτός του Χριστόδουλου και ο

συνομιλητής του ο οποίος δέχτηκε την παρατήρηση

ήταν ο τέως πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος

Κωνσταντόπουλος από τους ελάχιστους πάντως πολιτικούς με

ξεκάθαρη συνολικά στάση απέναντι στο εκκλησιαστικό Από τη

σκηνή αυτή σε τηλεοπτική συζήτηση έμεινα με την αίσθηση ή με

το φόβο πως δεν ήταν απλώς laquoδιπλωματικήraquo η συγκατάνευση

έτσι όπως εκφράστηκε από τον τέως πρόεδρο του Συνασπισμού

Σύμπτωση ευτυχής τις ίδιες περίπου μέρες και με αφορμή την

επέτειο της 25ης Μαρτίου στην ίδια εδώ εφημερίδα υπήρξαν δύο

εμπεριστατωμένα άρθρα του καθηγητή Βασίλη Κρεμμυδά (laquoH

Εκκλησία στο Εικοσιέναraquo 223) και του εκπαιδευτικού Χρήστου

Κάτσικα (laquoΑπό το Κρυφό Σχολειό στην Αγία Λαύραraquo 243) Ας

μου επιτραπεί να προσθέσω και δύο δικά μου κατά την περσινή

επέτειο (laquoΕθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογίαraquo 20304middotlaquoΤο Κρυφό Σχολειό και η κρυφή του αλήθειαraquo 3404) και ενώ

πιο παλιά είχα ασχοληθεί ειδικά με τη laquoσωτηρία της γλώσσαςraquo

από την Εκκλησία (laquoΟι αναθυμιάσεις των ημερών και το

οστεοφυλάκιο της γλώσσαςraquo 172000)

Το άρθρο του κ Κρεμμυδά αναφέρεται γενικά στον συμβιβαστικό

ρόλο της Εκκλησίας στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας που

φτάνει στον laquoαφορισμόraquo των Φιλικών και των αγωνιστών από τον

πατριάρχη Γρηγόριο τον E Επίσης εξετάζονται οι δύο βασικοί

laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό

φέγγε μου να περπατώ

να πηγαίνω στο σχολειό

να μαθαίνω raquo ψέματα

του παπά τα ψέματα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1647

16

απέναντι στον σουλτάνο Για λόγους πάλι ισορροπίας θα ταν που

η επίσημη Εκκλησία πιο συγκεκριμένα ο ανώτερος κλήρος και στη

διάρκεια της Τουρκοκρατίας και φυσικά του Αγώνα στάθηκε από

αμέτοχος έως εχθρικός σε κάθε κίνηση για την κατάκτηση τηςΑνεξαρτησίας μαζί βεβαίως με την πλειονότητα των προυχόντων

Από τις λίγες φωτεινές εξαιρέσεις ο Σαλώνων Ησαΐας που

μοίρασε τα υπάρχοντά του ευλόγησε τον Αγώνα πολέμησε και

θυσιάστηκε γι αυτόν

Όμως η έναρξη του Αγώνα ταυτίστηκε με τη γιορτή του

Ευαγγελισμού με διάταγμα του Όθωνα το 1838 και η Εκκλησία

βρέθηκε να διεκδικεί άλλη μια φορά τη σωτηρία του έθνουςΒασικός μύθος που κλήθηκε ή στήθηκε για να τεκμηριώσει τον

εθνοσωτήριο ρόλο του κλήρου κατά την Τουρκοκρατία είναι το

κρυφό σχολειό H επιστήμη μίλησε κι εδώ όμως ποτέ η επιστήμη

δεν μπορεί να συναγωνιστεί την ψυχική ανάγκη που γεννά

καλλιεργεί και διαδίδει τους πάσης φύσεως μύθους

Από την επιστήμη λοιπόν στα δύο μεγαλύτερα συλλογικά έργα της

νεότερης ιστοριογραφίας την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της

Εκδοτικής Αθηνών και τώρα την Ιστορία του Νέου Ελληνισμούπου κυκλοφορεί μαζί με την εφημερίδα αυτή αμφισβητείται η

αυθεντικότητα του κρυφού σχολειού Ειδικότερα από επιμέρους

επιστήμονες και μελετητές παλαιότερους και νεότερους από τον

Δημ Γρ Καμπούρογλου τον Γιάννη Βλαχογιάννη και τον Γιάνη

Κορδάτο από τον K Θ Δημαρά τον Λίνο Πολίτη τον Άλκη

Αγγέλου (με ειδική μονογραφία) και τον Φίλιππο Ηλιού από τον

Αλέξη Πολίτη τον Παναγιώτη Στάθη κά τονίζεται η παντελής

έλλειψη μαρτυριών σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας

Ανάμεσα σ όσες διατριβές έτυχε να διαβάσω γραμμένες από

παιδαγωγικούς άντρες ή γυναίκες δεν είδα καμιάν ιστορική

μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού σχολειού όμως

ούτ εγώ μέσα στον αμέτρητο σωρό ανέκδοτου υλικού για της

σκλαβιάς τα σκολειά που έχω συναγμένο δεν απάντησα τίποτα

που να κάνει λόγο για το σκολειό γράφει ο Βλαχογιάννης Και

ποτέ ο Τούρκος ο αγράμματος δεν μπόδισε το Χριστιανόγράμματα να μαθαίνει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1747

17

Γιατί όχι μόνο δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη κρυφών

σχολειών αλλά ίσα ίσα όλα δείχνουν πως ήταν ελεύθερη η

εκπαίδευση Και δεν μιλούν μονάχα νεοτεριστές αλλά και

γνωστοί πρόμαχοι της ορθοδοξίας όπως ο μέγας χαρτοφύλακαςκαι χρονογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μανουήλ

Γεδεών

Μέχρι σήμερον ουδαμού ανέγνω εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

[] βεζίρην ή αγιάνην ή σουλτάνον εμποδίσαντα σχολείου

σύστασιν ή οικοδομήν γράφει το 1939 ο Μανουήλ Γεδεών

(Ιστορία των του Χριστού πενήτων ) Και με μια δόση ίσως

υπερβολής για να δείξει την έκταση της κατώτερης εκπαίδευσης

Εάν παραδεχθώμεν δεκαπεντακισχιλίους τουλάχιστον ναούς εν τη ενορία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ως είχε προ

του 1821 τόσα στοιχειώδη σχολεία θ αποδεχθώμεν υπάρχοντα

αμέσως μετά την άλωσιν είτε εις τους των ναών νάρθηκας είτε

είς τι κελλίον μικρού ή μεγάλου μοναστηρίου είτε εις τον οικισμόν

όπου διέμενεν ο παπάς χωρίου

Αυτά τώρα τα λεγόμενα γραμματοδιδασκαλεία που ξεκινούν απότο Βυζάντιο ευνοούν τη σκόπιμη εν πολλοίς σύγχυση με τα κρυφά

σχολειά σύγχυση πάντως που μόνο στα μέσα πια του 19ου αιώνα

αρχίζει να καλλιεργείται

Έχει όμως ενδιαφέρον ειδικά αυτός ο μύθος όπως σταδιοδρόμησε

και ανθεί ώς τις μέρες μας και αξίζει να συνεχίσουμε την

επιφυλλίδα αυτή που είναι αυτονόητα αφιερωμένη στον Φίλιππο

Ηλιού αυτός άλλωστε με βοήθησε όταν ξανάγραφα για το ίδιοθέμα παρεμπιπτόντως στα Μικρά Γλωσσικά ενώ τώρα μας

βοηθάει όλους η σκέψη του μόνο

Eθνοσωτήρια ψεύδη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1847

18

Του Γιάννη Χάρη

laquoΠάντως η Eκκλησία διέσωσε την εθνική συνείδηση

επί 400 χρόνια και ηγήθηκε στον αγώνα για την

ανεξαρτησίαraquo κτλ κάπως έτσι τα είπε ο θεολόγος

καθηγητής και ο συνομιλητής του συμφώνησε για να

προχωρήσει όμως στην κριτική του απέναντι στα όσα

συμβαίνουν σήμερα στην Eκκλησία

O θεολόγος καθηγητής ήταν ο Χρ Γιανναράςπολέμιος ωστόσο και αυτός του Χριστόδουλου και ο

συνομιλητής του ο οποίος δέχτηκε την παρατήρηση

ήταν ο τέως πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος

Κωνσταντόπουλος από τους ελάχιστους πάντως πολιτικούς με

ξεκάθαρη συνολικά στάση απέναντι στο εκκλησιαστικό Από τη

σκηνή αυτή σε τηλεοπτική συζήτηση έμεινα με την αίσθηση ή με

το φόβο πως δεν ήταν απλώς laquoδιπλωματικήraquo η συγκατάνευση

έτσι όπως εκφράστηκε από τον τέως πρόεδρο του Συνασπισμού

Σύμπτωση ευτυχής τις ίδιες περίπου μέρες και με αφορμή την

επέτειο της 25ης Μαρτίου στην ίδια εδώ εφημερίδα υπήρξαν δύο

εμπεριστατωμένα άρθρα του καθηγητή Βασίλη Κρεμμυδά (laquoH

Εκκλησία στο Εικοσιέναraquo 223) και του εκπαιδευτικού Χρήστου

Κάτσικα (laquoΑπό το Κρυφό Σχολειό στην Αγία Λαύραraquo 243) Ας

μου επιτραπεί να προσθέσω και δύο δικά μου κατά την περσινή

επέτειο (laquoΕθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογίαraquo 20304middotlaquoΤο Κρυφό Σχολειό και η κρυφή του αλήθειαraquo 3404) και ενώ

πιο παλιά είχα ασχοληθεί ειδικά με τη laquoσωτηρία της γλώσσαςraquo

από την Εκκλησία (laquoΟι αναθυμιάσεις των ημερών και το

οστεοφυλάκιο της γλώσσαςraquo 172000)

Το άρθρο του κ Κρεμμυδά αναφέρεται γενικά στον συμβιβαστικό

ρόλο της Εκκλησίας στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας που

φτάνει στον laquoαφορισμόraquo των Φιλικών και των αγωνιστών από τον

πατριάρχη Γρηγόριο τον E Επίσης εξετάζονται οι δύο βασικοί

laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό

φέγγε μου να περπατώ

να πηγαίνω στο σχολειό

να μαθαίνω raquo ψέματα

του παπά τα ψέματα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1747

17

Γιατί όχι μόνο δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη κρυφών

σχολειών αλλά ίσα ίσα όλα δείχνουν πως ήταν ελεύθερη η

εκπαίδευση Και δεν μιλούν μονάχα νεοτεριστές αλλά και

γνωστοί πρόμαχοι της ορθοδοξίας όπως ο μέγας χαρτοφύλακαςκαι χρονογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μανουήλ

Γεδεών

Μέχρι σήμερον ουδαμού ανέγνω εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων

[] βεζίρην ή αγιάνην ή σουλτάνον εμποδίσαντα σχολείου

σύστασιν ή οικοδομήν γράφει το 1939 ο Μανουήλ Γεδεών

(Ιστορία των του Χριστού πενήτων ) Και με μια δόση ίσως

υπερβολής για να δείξει την έκταση της κατώτερης εκπαίδευσης

Εάν παραδεχθώμεν δεκαπεντακισχιλίους τουλάχιστον ναούς εν τη ενορία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ως είχε προ

του 1821 τόσα στοιχειώδη σχολεία θ αποδεχθώμεν υπάρχοντα

αμέσως μετά την άλωσιν είτε εις τους των ναών νάρθηκας είτε

είς τι κελλίον μικρού ή μεγάλου μοναστηρίου είτε εις τον οικισμόν

όπου διέμενεν ο παπάς χωρίου

Αυτά τώρα τα λεγόμενα γραμματοδιδασκαλεία που ξεκινούν απότο Βυζάντιο ευνοούν τη σκόπιμη εν πολλοίς σύγχυση με τα κρυφά

σχολειά σύγχυση πάντως που μόνο στα μέσα πια του 19ου αιώνα

αρχίζει να καλλιεργείται

Έχει όμως ενδιαφέρον ειδικά αυτός ο μύθος όπως σταδιοδρόμησε

και ανθεί ώς τις μέρες μας και αξίζει να συνεχίσουμε την

επιφυλλίδα αυτή που είναι αυτονόητα αφιερωμένη στον Φίλιππο

Ηλιού αυτός άλλωστε με βοήθησε όταν ξανάγραφα για το ίδιοθέμα παρεμπιπτόντως στα Μικρά Γλωσσικά ενώ τώρα μας

βοηθάει όλους η σκέψη του μόνο

Eθνοσωτήρια ψεύδη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1847

18

Του Γιάννη Χάρη

laquoΠάντως η Eκκλησία διέσωσε την εθνική συνείδηση

επί 400 χρόνια και ηγήθηκε στον αγώνα για την

ανεξαρτησίαraquo κτλ κάπως έτσι τα είπε ο θεολόγος

καθηγητής και ο συνομιλητής του συμφώνησε για να

προχωρήσει όμως στην κριτική του απέναντι στα όσα

συμβαίνουν σήμερα στην Eκκλησία

O θεολόγος καθηγητής ήταν ο Χρ Γιανναράςπολέμιος ωστόσο και αυτός του Χριστόδουλου και ο

συνομιλητής του ο οποίος δέχτηκε την παρατήρηση

ήταν ο τέως πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος

Κωνσταντόπουλος από τους ελάχιστους πάντως πολιτικούς με

ξεκάθαρη συνολικά στάση απέναντι στο εκκλησιαστικό Από τη

σκηνή αυτή σε τηλεοπτική συζήτηση έμεινα με την αίσθηση ή με

το φόβο πως δεν ήταν απλώς laquoδιπλωματικήraquo η συγκατάνευση

έτσι όπως εκφράστηκε από τον τέως πρόεδρο του Συνασπισμού

Σύμπτωση ευτυχής τις ίδιες περίπου μέρες και με αφορμή την

επέτειο της 25ης Μαρτίου στην ίδια εδώ εφημερίδα υπήρξαν δύο

εμπεριστατωμένα άρθρα του καθηγητή Βασίλη Κρεμμυδά (laquoH

Εκκλησία στο Εικοσιέναraquo 223) και του εκπαιδευτικού Χρήστου

Κάτσικα (laquoΑπό το Κρυφό Σχολειό στην Αγία Λαύραraquo 243) Ας

μου επιτραπεί να προσθέσω και δύο δικά μου κατά την περσινή

επέτειο (laquoΕθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογίαraquo 20304middotlaquoΤο Κρυφό Σχολειό και η κρυφή του αλήθειαraquo 3404) και ενώ

πιο παλιά είχα ασχοληθεί ειδικά με τη laquoσωτηρία της γλώσσαςraquo

από την Εκκλησία (laquoΟι αναθυμιάσεις των ημερών και το

οστεοφυλάκιο της γλώσσαςraquo 172000)

Το άρθρο του κ Κρεμμυδά αναφέρεται γενικά στον συμβιβαστικό

ρόλο της Εκκλησίας στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας που

φτάνει στον laquoαφορισμόraquo των Φιλικών και των αγωνιστών από τον

πατριάρχη Γρηγόριο τον E Επίσης εξετάζονται οι δύο βασικοί

laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό

φέγγε μου να περπατώ

να πηγαίνω στο σχολειό

να μαθαίνω raquo ψέματα

του παπά τα ψέματα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1847

18

Του Γιάννη Χάρη

laquoΠάντως η Eκκλησία διέσωσε την εθνική συνείδηση

επί 400 χρόνια και ηγήθηκε στον αγώνα για την

ανεξαρτησίαraquo κτλ κάπως έτσι τα είπε ο θεολόγος

καθηγητής και ο συνομιλητής του συμφώνησε για να

προχωρήσει όμως στην κριτική του απέναντι στα όσα

συμβαίνουν σήμερα στην Eκκλησία

O θεολόγος καθηγητής ήταν ο Χρ Γιανναράςπολέμιος ωστόσο και αυτός του Χριστόδουλου και ο

συνομιλητής του ο οποίος δέχτηκε την παρατήρηση

ήταν ο τέως πρόεδρος του Συνασπισμού Νίκος

Κωνσταντόπουλος από τους ελάχιστους πάντως πολιτικούς με

ξεκάθαρη συνολικά στάση απέναντι στο εκκλησιαστικό Από τη

σκηνή αυτή σε τηλεοπτική συζήτηση έμεινα με την αίσθηση ή με

το φόβο πως δεν ήταν απλώς laquoδιπλωματικήraquo η συγκατάνευση

έτσι όπως εκφράστηκε από τον τέως πρόεδρο του Συνασπισμού

Σύμπτωση ευτυχής τις ίδιες περίπου μέρες και με αφορμή την

επέτειο της 25ης Μαρτίου στην ίδια εδώ εφημερίδα υπήρξαν δύο

εμπεριστατωμένα άρθρα του καθηγητή Βασίλη Κρεμμυδά (laquoH

Εκκλησία στο Εικοσιέναraquo 223) και του εκπαιδευτικού Χρήστου

Κάτσικα (laquoΑπό το Κρυφό Σχολειό στην Αγία Λαύραraquo 243) Ας

μου επιτραπεί να προσθέσω και δύο δικά μου κατά την περσινή

επέτειο (laquoΕθνική παλιγγενεσία και εθνική μυθολογίαraquo 20304middotlaquoΤο Κρυφό Σχολειό και η κρυφή του αλήθειαraquo 3404) και ενώ

πιο παλιά είχα ασχοληθεί ειδικά με τη laquoσωτηρία της γλώσσαςraquo

από την Εκκλησία (laquoΟι αναθυμιάσεις των ημερών και το

οστεοφυλάκιο της γλώσσαςraquo 172000)

Το άρθρο του κ Κρεμμυδά αναφέρεται γενικά στον συμβιβαστικό

ρόλο της Εκκλησίας στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας που

φτάνει στον laquoαφορισμόraquo των Φιλικών και των αγωνιστών από τον

πατριάρχη Γρηγόριο τον E Επίσης εξετάζονται οι δύο βασικοί

laquoΦεγγαράκι μου λαμπρό

φέγγε μου να περπατώ

να πηγαίνω στο σχολειό

να μαθαίνω raquo ψέματα

του παπά τα ψέματα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 1947

19

μύθοι με τους οποίους επιχειρεί η Εκκλησία να αναδειχτεί

σωτήρας του έθνους το λάβαρο που τάχα ύψωσε ο Παλαιών

Πατρών Γερμανός κηρύσσοντας την έναρξη του Αγώνα κάτι που

ούτε ο ίδιος δεν αναφέρει στα απομνημονεύματά τουmiddot και τοπεριβόητο Κρυφό Σχολειό όπου μάθαιναν τάχα τα ελληνόπουλα

γράμματα την ίδια ώρα που σε πλείστες πόλεις ανθούσαν σχολειά

και σχολές και γενικά ελεύθερη και ανεμπόδιστη ήταν η όποια

στοιχειώδης και μη εκπαίδευση Στους ίδιους μύθους της Λαύρας

και του Κρυφού Σχολειού αναφέρεται και το άρθρο του Χρ

Κάτσικα με παραπομπές σε έλληνες και ξένους ιστοριογράφους

Έτσι κι αλλιώς ομόφωνη είναι η επίσημη Ιστορία και δύστροπες οι

ημερομηνίες όσον αφορά το λάβαρο και τον Παλαιών Πατρών -που πάντως υπήρξε από τους ελάχιστους ιερωμένους του

ανώτερου κλήρου που βοήθησαν στον Αγώνα Και επίσης ομόφωνη

είναι ως προς το Κρυφό Σχολειό Θα υπενθυμίσω την εκτενή

μελέτη του Παναγιώτη Στάθη (laquoΤο κρυφό σχολειό διαδρομές του

μύθου διαδρομές της ιστορίαςraquo) ο οποίος μετράει και εξετάζει

laquoκρυφά σχολειάraquo 10 όλα κι όλα laquoμαρτυρούντανraquo τη δεκαετία του

60 πάνω από 100 πλέον αυτά που σκαρφίστηκε στο μεταξύ ο

ζήλος των κατά τόπους συλλόγων και φορέων κρυφά σχολειά σε

πόλεις όπου λειτουργούσαν ελεύθερα ιερατικές ή ανώτερες

σχολές κρυφά σχολειά σε μέρη ακατοίκητα κρυφά σχολειά ακόμα

και μέσα σε οθωμανικά κάστρα

Πάντα όμως η Ιστορία γενικά η επιστήμη δυσκολεύεται ή και

αδυνατεί να αντιστρατευτεί τη μυθολογία πολύ περισσότερο όταν

έχουμε να κάνουμε με εκκλησιαστικούς και εθνικούς μύθους τους

οποίους δηλαδή υποστηρίζει και επιβάλλει ένα ολόκληρο σύστημαμε κάθε τρόπο λογοκρισία έμμεση έως και άμεση βία

Πάνε κι έρχονται λοιπόν γενικά τέτοιοι μύθοι πάνε κι έρχονται

ειδικά αυτό το διάστημα οι συγκεκριμένοι μύθοι η Εκκλησία-

κιβωτός της εθνικής συνείδησης αυτή ίσα ίσα που έκανε ότι

μπορούσε για να μη διασαλευτεί η τάξη της οθωμανικής κατοχής

και να μη χαθούν τα κεκτημένα τηςmiddot η Εκκλησία-κιβωτός της

γλώσσας αυτή που δεν έκανε απολύτως τίποτα από τα όσα

μυθολογούνται με τα κρυφά σχολειά ενώ έκανε ότι μπορούσε για

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2047

20

να καθηλωθεί μάλλον να ακυρωθεί η ζωντανή γλώσσα και να

επιστρέψει στα κλέη του αττικισμού

Γιατί πάντοτε η Εκκλησία πορεύτηκε ταυτισμένη με την εκάστοτε

εξουσία οθωμανική ή άλλη laquoεθνικήraquo πια για να φτάσουμε στηνεότερη ιστορία τη μεταξική δηλαδή περίοδο και την αμέσως

επόμενη του εμφυλίου ώς τη νεότατη την επτάχρονη δικτατορία

των συνταγματαρχών Και καθώς δεν επιδέχεται συγκάλυψη η

στάση της Εκκλησίας σ αυτή την πιο σύγχρονη περίοδο με τη

δύναμη που της εξασφαλίζει ακριβώς η συμπόρευσή της με την

εξουσία επιβάλλεται η μυθευτική εκδοχή της δράσης της κατά την

παλαιότερη ιστορική περίοδο του Αγώνα για την Ανεξαρτησία

Θαυμαστή αλήθεια διαλεκτική της ΙστορίαςΑλλά από τη δημιουργία της κιόλας γράφει ο καθηγητής N E

Καραπιδάκης (laquoΕκκλησιαστικά σκάνδαλα ή κοινωνική υποκρισίαraquo

Καθημερινή 272middot ας διαβαστεί μαζί με ένα επόμενό του laquoΟ

διαχωρισμός Κράτους-Εκκλησίαςraquo 273) η Εκκλησία συμμάχησε

laquoμε την ισχυρότερη ιδεολογία της εποχής της την αυτοκρατορίαmiddot

δηλαδή την εξουσία Μια συμμαχία που δεν θα εγκαταλείψει ποτέ

έκτοτε ανεξαρτήτως των μορφών που θα ενδύεται η κοσμική

εξουσία Ξανάγραψε στη συνέχεια την αρχαία ιστορίαmiddot []

μονοπώλησε ή σχεδόν τη θρησκευτικότητα των ανθρώπωνmiddot

ερμήνευσε την αρχαία φιλοσοφίαmiddot προσδιόρισε τους οικονομικούς

όρουςmiddot πρότεινε τους δικούς της όρους στην πολιτική κοινωνία

Έγινε η ίδια κοινωνία καθορίζοντας τη ζωή των ανθρώπων από

τη γέννησή τους ώς τον θάνατό τους παρακολουθώντας

ταυτόχρονα τις φοβίες τους και ρυθμίζοντας τις ανισότητές τους

Οι στοχαστές της επικαιροποίησαν για κάθε εποχή τη διδασκαλίατης δανείζοντας το λεξιλόγιό τους για να μιληθούν τα κοινωνικά

και τα πνευματικά προβλήματαraquo

Και παρακάτω laquoΟι νεοτερικές κοινωνίες γνωρίζοντας τη δύναμή

της και εν πολλοίς επειδή τη χρειάζονταν προσπάθησαν να

οροθετήσουν τον ρόλο της περιορίζοντάς την στην ιδιωτική

σφαίρα H νέα ελληνική κοινωνία δεν υπήρξε ποτέ σαφής ως προς

αυτό το σημείοmiddot στάση που επέτρεψε στην Εκκλησία να διατηρήσει

ευρύτατο χώρο παρέμβασης και διευρυμένη κοινωνική ηγεμονίαraquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2147

21

Το πραγματικό πρόβλημα λοιπόν είναι laquoη αμφιλεγόμενη και

επαμφοτερίζουσα στάση της κοινωνίας μας απέναντι στην

Εκκλησίαraquo Το πρόβλημα δηλαδή είναι όταν ο πρόεδρος

σοσιαλιστικού κόμματος πάει και κοινωνάει σε λειτουργία στοολυμπιακό χωριό και την Κυριακή της Ορθοδοξίας απαγγέλλει το

laquoΠιστεύωraquo χωρίς να του το επιβάλλει καμία παράδοση και

κανένα τυπικό

Θα ήταν επιπόλαιο να πιστέψει κανείς ότι αυτή η θέση της

Εκκλησίας στη σημερινή κοινωνία και στη συνείδηση των

ανθρώπων μπορεί να κλονιστεί από την ανασκευή των κάθε λογής

μύθων της Οφείλουμε παραταύτα να επιμείνουμε Και πολύ

περισσότερο οφείλουμε να επιμείνουμε σε κάτι που μοιάζει απόανέφικτο έως ανεδαφικό στη διάκριση της Εκκλησίας από την

ενδιάθετη ίσως θρησκευτικότητα που επενδύεται σ αυτήν ή που

βρίσκει την έκφρασή της μέσα από αυτήν Και ως προς τούτο είναι

απαραίτητη μια άλλη διάκριση των προσώπων από την Εκκλησία

σαν σώμα Σε πρόσωπα είτε λίγα φωτεινές εξαιρέσεις είτε πολύ

περισσότερα μπορεί να χρωστούμε πολλάmiddot δεν ισχύει όμως το ίδιο

με την Εκκλησία σαν σώμα Γιατί σαν σώμα επιμένω με την

εκάστοτε εκπροσώπησή του ακόμα κι αν αυτή δεν εκφράζει το

σύνολο (όπως λχ πολύ συχνά σε έναν διεθνή οργανισμό η

εκπροσώπηση ενός δικτατορικού καθεστώτος δεν εκφράζει την

πλειοψηφία του λαού της χώρας) σαν σώμα λοιπόν η Εκκλησία

ελάχιστα βοήθησε τα πραγματικά συμφέροντα του έθνους

Αν όμως επιτέλους όλα αυτά αφορούν το παρελθόν δεν είναι

ανακουφιστικότερα τα όσα γενικότερα ορίζουν το παρόν ακόμα και

αν φύγουμε από τα τάχα μεμονωμένα όπως τα νυν σκάνδαλα και οιραδιουργίες και εστιάσουμε στη γενικότερη υπηρεσία στην

κοινωνία και στο περιβάλλον στα πιο απτά δηλαδή και

καθημερινά από το όργιο της ναοδομίας ανά την επικράτεια έως

τα ποθούμενα για την ώρα νέο συνοδικό μέγαρο στον Καρέα

πολυτελές ξενοδοχείο στο κέντρο της Αθήνας νέα μητρόπολη Τι

μένει Ίσως το φιλανθρωπικό της έργο Επιδοτούμενο όμως κι

αυτό με 85 εκατομμύρια ευρώ από την Πολιτεία μέσα σε 3 μόλις

χρόνια (2002-04 μόνο για την οργάνωση laquoΑλληλεγγύηraquo) Δηλαδή

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2247

22

από εμάς για μας Άξιος ο μισθός μας Για τον δικό τους

υπερμισθό βεβαίως ούτε λόγος

Το εθνικό και ταξικό περιεχόμενοτης επανάστασης του 1821

Η πραγματική ιστορία της ελληνικής επανάστασης του 1821 απέχει

αρκετά από την επίσημη εκδοχή της έτσι τουλάχιστον όπως

διαμορφώθηκε με την πλήρη επικράτηση τής ελληνικής αστικής

τάξης την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους και τη διευθέτηση

του ζητήματος του ξένου προστάτη για το νεότευκτο κράτοςΑπό τη μια υπάρχουν τα σχολικά βιβλία και οι τόμοι των επίσημων

εκφραστών της αστικής αντίληψης για το ζήτημα που

παρουσιάζουν (πλήρως διαστρεβλωμένο) τον εθνικό χαρακτήρα

του εικοσιένα αποσιωπώντας ή υποτιμώντας το κοινωνικό και

ταξικό του περιεχόμενο Ακόμα και για πασίγνωστα γεγονότα

όπως η εμφύλια σύγκρουση σχεδόν αμέσως μετά το ξέσπασμα της

επανάστασης η επίσημη εκδοχή καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια ναπεριορίσει τη σημασία τους και να τα παρουσιάσει ως μια θλιβερή

παρένθεση στη ldquoμεγαλειώδηrdquo πορεία της εθνικής παλιγγενεσίας

Από την άλλη υπάρχει μια πλούσια ιστοριογραφία

απομνημονευμάτων λαϊκών αγωνιστών (Κολοκοτρώνη Περραιβού

κά) τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη η Ελληνική

Νομαρχία μελέτες του Κορδάτου και του Βαλέτα τα καυστικά

κείμενα του Γιάννη Σκαρίμπα αλλά και ξένων ιστορικών όπως

του Φίνλεϊ που προσεγγίζουν την πραγματική διάσταση τουζητήματος και προβάλλουν πέρα από τον εθνικοαπελευθερωτικό

(που έτσι κι αλλιώς υπήρχε) και τον ταξικό-κοινωνικό χαρακτήρα

της επανάστασης Στα κείμενα αυτά μπορούμε να δούμε τον

αντιδραστικό ρόλο της Εκκλησίας και των κοτζαμπάσηδων την

υπονόμευση του αγώνα από μερίδα της ελληνικής αστικής τάξης

που έφτασε μέχρι και την ανοιχτή προδοσία αλλά και τον ηρωικό

αγώνα απλών λαϊκών αγωνιστών που κατάφεραν εμπνευσμένοι

από την πρόσφατη γαλλική επανάσταση σε πολλές περιπτώσεις

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2347

23

να κυριαρχήσουν (σε τοπικό επίπεδο) και να θέσουν (έστω και

πρόωρα) ζήτημα λαϊκής εξουσίας

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στην προεπαναστατικήπερίοδο

Η ιστορία της ελληνικής επανάστασης του 1821 έχει σαν αφετηρία

της τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν

μέσα στην οθωμανική αυτοκρατορία αρκετά χρόνια πριν Η

ελληνική αστική τάξη με τον τρόπο που διαμορφώθηκε μέσα στις

συγκεκριμένες συνθήκες είχε αναπτυχθεί αρκετά και σε τέτοιοβαθμό που μόνο η δημιουργία ενός δικού της εθνικού κράτους θα

μπορούσε να αποτελέσει τον όρο για το προχώρημα της

καπιταλιστικής ανάπτυξης Από τα πρώτα χρόνια της κατάκτησης

του ελλαδικού χώρου από τους Οθωμανούς δόθηκαν αρκετές

δυνατότητες ανάπτυξης της αγροτικής οικονομίας Αυτό

συνετέλεσε αργότερα στην ανάπτυξη της μικρής βιοτεχνίας

(κυρίως οικογενειακής) αλλά μέσα στο 17ο αιώνα στην προώθηση

των εξαγωγών και του εμπορίου σε όλη σχεδόν τη ΔυτικήΕυρώπη Ταυτόχρονα αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό και η

ναυτιλία Μάλιστα από το 18ο αιώνα η ελληνική ναυτιλία και το

θαλάσσιο εμπόριο θα μπορούσαμε να πούμε ότι κατείχαν μια από

τις πρώτες θέσεις στο μεσογειακό χώρο Το αποτέλεσμα ήταν η

ίδρυση ελληνικών παροικιών σε πολλές πόλεις της Ευρώπης Έτσι

δεν θα αργούσε να τεθεί με πιο έντονο τρόπο η αναγκαιότητα

συγκρότησης ελληνικού κράτους

Φυσικά σε καμιά περίπτωση δεν θα μπορούσε η αστική τάξη από

μόνη της να φέρει σε πέρας αυτή την ανατροπή Επρεπε να

κερδίσει με το μέρος της τον ελληνικό λαό την αγροτιά αλλά και

τους ακτήμονες που ήταν μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού

Απ την άλλη μεριά συχνά ξεσπούσαν λαϊκές εξεγέρσεις σε τοπικό

επίπεδο οι οποίες στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν

ακαθοδήγητες υποκινούνταν από ομάδες ακτημόνων και είχαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2447

24

απώτερο στόχο τη δικαιότερη μοιρασιά της γης το μεγαλύτερο

μέρος της οποίας ανήκε σε τσιφλικάδες

Οι προσπάθειες της αστικής τάξης να πυροδοτήσει τις εξελίξεις

για την επανάσταση και να καθοδηγήσει με πιο ολοκληρωμένοτρόπο την υπόθεση αυτή ξεκινάν μετά τα 1750 και πάντα με τις

διασυνδέσεις που υπήρχαν με τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής

κύρια της Ρωσίας (το ξανθό γένος) που είχε σοβαρό λόγο αλλαγής

τού τότε status Είναι γνωστές οι προσπάθειες παραμερισμού της

κυριαρχίας των Τούρκων και καθόδου της στη Μεσόγειο

Ρήγας ΦεραίοςΣημαντική από αυτή την άποψη ήταν η προσπάθεια του Ρήγα

Φεραίου να ξεκινήσει την επανάσταση των εθνοτήτων σε όλο τον

βαλκανικό χώρο με την προοπτική ίδρυσης της βαλκανικής

ομοσπονδίας Ενα όραμα αρκετά προοδευτικό που αν συνδυαστεί

με το κοινωνικό περιεχόμενο που έθετε θα λέγαμε ότι δείχνει

έναν άνθρωπο που έβλεπε πολύ μακρύτερα από την εποχή του

Δεν ήταν τυχαίο το γεγονός ότι καλούσε ακόμα και τη φτωχολογιάτων Τούρκων να επαναστατήσει ενάντια στο σουλτάνο

ldquoΒούλγαροι κι Αρβανίτες και Σέρβοι και Ρωμιοί

Νησιώτες και Ηπειρώτες με μια κοινή ορμή

για την ελευθερία να ζώσουμε σπαθί

ν ανάψουμε μια φλόγα εις όλην την Τουρκιά

να τρέξει απ την Μπόννα έως την Αραπιά hellip

hellipνα σφάξουμε τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και Χριστιανούς και Τούρκους σκληρά τους τυραννούν rdquo(Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo σελ

72)

Με τέτοια κηρύγματα ο Ρήγας και οι συνεργάτες του

προσπαθούσαν να ενώσουν τους λαούς των Βαλκανίων Δεν

έμελλε όμως να ζήσει πολύ για να ολοκληρώσει το έργο του Το

Δεκέμβρη του 1797 συλλαμβάνεται στην Τεργέστη Ακολουθεί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2547

25

κύμα συλλήψεων από την αυστριακή αστυνομία Τον Απρίλη του

1798 ο Ρήγας και οι σύντροφοί του παραδίδονται στις τουρκικές

αρχές Στις 17 Ιούνη τον στραγγαλίζουν μαζί με άλλους 8 Ελληνες

που κρατούνταν σε φυλακή του ΒελιγραδίουΜε την ευκαιρία αξίζει να δούμε τη στάση της Εκκλησίας στο

ζήτημα Το Οικουμενικό Πατριαρχείο όταν συνελήφθη ο Ρήγας με

εγκύκλιο του πατριάρχη Γρηγορίου του Ε καλούσε τους

δεσποτάδες να κατάσχουν το επαναστατικό μανιφέστο του Ρήγα

γιατί όπως ανέφερε ldquoπλήρες υπάρχει σαθρότητος εκ των δολερών

αυτού εννοιών τοις δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως

εναντιούμενονrdquo Ο ίδιος πλαστογραφώντας το όνομα του

πατριάρχη Ιεροσολύμων Ανθιμου εξέδωσε την περίφημηldquoΠατρική διδασκαλίαrdquo με την οποία τασσόταν ενάντια σε κάθε ιδέα

εθνικής εξέγερσης ενάντια στις δημοκρατικές αρχές της γαλλικής

επανάστασης και καθησύχαζε το λαό λέγοντας ότι οι Τούρκοι

ήτανhellip θεόσταλτοι Δεν ήταν πρωτόγνωρη αυτή η φιλοτουρκική

στάση του ανώτερου κλήρου και δικαιολογείται πλήρως αφού από

την πρώτη στιγμή της οθωμανικής κυριαρχίας όχι μόνο διατήρησαν

τα όποια προνόμια είχαν επί Βυζαντίου αλλά τα διεύρυναν κιόλας

Είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε χριστιανός ήταν υποχρεωμένος να

δίνει το ένα τρίτο των εισοδημάτων του στην Εκκλησία (ειδικός

φόρος που λεγόταν ρόγα ή ζητεία) (Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική

σημασία της ελληνικής επανάστασης του 1821rdquo σελ 71)

Φιλική Εταιρεία

Στα 1814 ιδρύεται στην Οδησσό η Φιλική Εταιρεία Σκοπός της

μυστικής αυτής οργάνωσης ήταν να ξεκινήσει τον

εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων Μπορεί στη

διακήρυξή της να μην είχε τις προοδευτικές-ριζοσπαστικές ιδέες

του Ρήγα αλλά έθετε ένα σοβαρό ζήτημα για την εποχή την

αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και την ίδρυση κράτους

βασισμένου μόνο στις δυνάμεις των Ελλήνων

Στην αρχή η ανάπτυξή της ήταν υποτυπώδης Μάλιστα έγινε

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2647

26

πρόταση στον Ιωάννη Καποδίστρια να αναλάβει την αρχηγία της

αλλά αυτός αρνήθηκε Στην αυτοβιογραφία του εξηγεί τους

λόγους ldquoΟι καταστρώσαντες τοιαύτα τα σχέδια είναι περισσότερον

ένοχοι και αυτοί ωθούν την Ελλάδα προς τον όλεθρον Είναιελεεινοί εμποροϋπάλληλοι καταστραφέντες λόγω της κακής των

διαγωγής Σας επαναλαμβάνω φυλαχτείτε από τοιούτους

άνδραςrdquo (Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής

επανάστασης του 1821rdquo σελ 142)

Αναμενόμενο από έναν άνθρωπο με μαύρο παρελθόν Δεν είναι

βέβαια γνωστή η δράση του πριν από την επανάσταση Η αστική

ιστοριογραφία θέλει να δείξει τα έργα του ως πρώτου κυβερνήτη

μετά την επανάσταση και ξεχνά ένα πολύ σημαντικό γεγονός πουστιγμάτισε τη δράση του Οταν στα 1804 στα Εφτάνησα επικρατούν

οι Ρώσοι στην Κεφαλονιά ξεσπά αγροτική αντιφεουδαρχική

εξέγερση Ο Καποδίστριας τοποτηρητής των Ρώσων και γνήσιος

υπηρέτης της ρωσικής κατοχής έπνιξε στο αίμα την εξέγερση

τασσόμενος σαφώς με το μέρος των φεουδαρχών

Στα 1818 η έδρα της Φιλικής Εταιρείας μεταφέρεται στην

Κωνσταντινούπολη και η Εταιρεία αρχίζει να αναπτύσσεται

ραγδαία Στην οργάνωση όμως μπήκαν και πολλοί Φαναριώτες και

κοτζαμπάσηδες αλλάζοντας ριζικά τη σύνθεσή της Μετά το

θάνατο του Σκουφά ανατίθεται η αρχηγία στον Αλέξανδρο

Υψηλάντη Οι τάσεις που συνυπήρχαν μέσα στους Φιλικούς ήταν

α) Η αστικοδημοκρατική-προοδευτική τάση Ηταν οι συνεχιστές

του Ρήγα που στηρίζονταν στην προοδευτική μερίδα των αστών και

στις λαϊκές μάζες Εκπρόσωποί της ήταν εκτός από το Σκουφά

οι Αναγνωστόπουλος Κολοκοτρώνης Παπαφλέσσας ΝικηταράςΑναγνωσταράς Ανδρούτσος κά

β) Η συντηρητική-συμβιβαστική τάση Στηριζόταν στη συντηρητική

μερίδα των αστών και σύναψε συμμαχίες με τους κοτζαμπάσηδες

και τους Αγγλους Εκπρόσωποί της ήταν οι Μαυροκορδάτος

Ιγνάτιος Νέγρης Κουντουριώτηδες Ορλάνδος κά

γ) Η αντιδραστική τάση Ηταν οι μεγαλοκοτζαμπάσηδες και παλιά

φεουδαρχικά στοιχεία που υπονόμευαν διαρκώς την επανάσταση

Εκπρόσωποί της ήταν οι Ζαΐμης Λόντος Νοταράς Π Π

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2747

27

Γερμανός Χρύσανθος Μονεμβασιάς κά

Από τη στιγμή εκείνη τα γεγονότα ήταν ραγδαία Ο Αλ Υψηλάντης

συντάσσει μαζί με τον Παπαφλέσσα και το Γεώργιο Λεβέντη το

ldquoΓενικόν Σχέδιονrdquo της επανάστασης Το σχέδιο προέβλεπεταυτόχρονη επανάσταση στη Σερβία το Μαυροβούνιο τη

Μολδοβλαχία την Ηπειρο και την Πελοπόννησο Αποφασίζεται να

κατέβει ο Αλ Υψηλάντης στην Πελοπόννησο και να ξεκινήσει την

επανάσταση στα τέλη του 1820 ταυτόχρονα σε όλα τα Βαλκάνια

Στη Σερβία με τον Οβρένοβιτς στη Μολδοβλαχία με τον

Βλαντιμιρέσκου καθώς και στη Βουλγαρία Τελικά το σχέδιο

τροποποιήθηκε γιατί ο Οβρένοβιτς δεν ακολούθησε και οι Αγγλοι

ειδοποίησαν το σουλτάνο για τα σχέδια των Φιλικών Επίσης ο ΑλΥψηλάντης λόγω των αντιδραστικών του πεποιθήσεων διέταξε τον

τουφεκισμό του Βλαντιμιρέσκου καθώς ο τελευταίος ήθελε να

δημιουργήσει καθαρά αγροτικό κίνημα ενάντια όχι μόνο στους

Τούρκους αλλά και στους φεουδάρχες πράγμα που έβρισκε

αντίθετο τον μοναρχικών αντιλήψεων πρίγκιπα Το αποτέλεσμα

ήταν να μην ακολουθήσουν μαζικά άλλες εθνότητες και να

ναυαγήσει η προσπάθεια (ήττα στο Δραγατσάνι)

Στις αρχές του 1821 έρχονται οι απεσταλμένοι των Φιλικών στη

Νότια Ελλάδα για να συντονίσουν τις προετοιμασίες της

επανάστασης Αρχισε να φαίνεται ξεκάθαρα πλέον ότι οι

κοτζαμπάσηδες και ο ανώτερος κλήρος δεν ήθελαν σε καμιά

περίπτωση την επανάσταση Χαρακτηριστική είναι η συνάντηση

στις 26 Γενάρη στη Βοστίτσα (Αίγιο) στο σπίτι του Ανδρέα

Λόντου όπου ο Παπαφλέσσας προσπαθεί να πείσει τους

κοτζαμπάσηδες τους καπετάνιους τους δεσποτάδες και τονΠαλαιών Πατρών Γερμανό να ξεκινήσει η επανάσταση Οι

περισσότεροι από αυτούς αρνούνται Μάλιστα απείλησαν τον

Παπαφλέσσα ότι θα τον φυλάκιζαν ή και θα τον σκότωναν αν δεν

σταματούσε την επαναστατική του προπαγάνδα

Λαϊκές εξεγέρσεις

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2847

28

Στις 21 Μάρτη ο τσαγκάρης Παν Καρατζάς ξεσηκώνει τους

Πατρινούς Η Πάτρα καταλαμβάνεται από τους εξεγερμένους και

οι Τούρκοι κλείνονται στο κάστρο Στις 22-23 Μάρτη

ξεσηκώνεται η Μάνη Ο Κολοκοτρώνης κι ο Παπαφλέσσαςμπαίνουν την ίδια μέρα στην Καλαμάτα και την ελευθερώνουν Η

επανάσταση είχε ήδη αρχίσει παρά την επίσημη άποψη ότι

ξεκίνησε στο μοναστήρι τη Αγίας Λαύρας στις 25 Μάρτη

Στις 24 Μάρτη φτάνουν στην Πάτρα που ήταν ήδη κατειλημμένη

από το λαό ο αρχιεπίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός ο

Ανδρέας Ζαΐμης και ο Ανδρέας Λόντος εκ των υστέρων και αφού

δεν μπορούσαν να κάνουν διαφορετικά κηρύσσουν την επανάσταση

στην ΠελοπόννησοΑπό τότε ξεκίνησε μια προσπάθεια της παλιάς κάστας που

κατείχε τα προνόμια αλλά και της νέας αστικής τάξης που

διαμορφώθηκε να κυριαρχήσουν να πάρουν τα ηνία της

επανάστασης και να αποτρέψουν κάθε λαϊκό ξέσπασμα που

απειλούσε τα συμφέροντά τους και ξέφευγε από τα πλαίσια που

αυτοί έθεταν Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ο λαός κατάφερε

έστω και πρόσκαιρα να κυριαρχήσει Όπως στην Υδρα που ένας

γνήσιος λαϊκός ηγέτης ο Αντώνης Οικονόμου κηρύσσει την

επανάσταση στις 28 Μάρτη και ο λαός καταλαμβάνει το

διοικητήριο του νησιού καθώς και πολλά καράβια Υποχρεώνουν

τους μεγαλοκαραβοκύρηδες να δώσουν μέρος από την περιουσία

τους για την επανάσταση κι έτσι ο στόλος της Υδρας μετατρέπεται

σε ισχυρό πολεμικό ναυτικό Τα ίδια συμβαίνουν και στις Σπέτσες

και στα Ψαρά στις αρχές Απρίλη και σε λίγο στα περισσότερα

νησιά Γενικά στα νησιά ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας πήρεέντονο ταξικό χαρακτήρα αφού εκεί δημιουργήθηκαν οργανωμένα

λαϊκά κόμματα Χαρακτηριστικά στην Ανδρο με ηγέτη τον αγρότη

Δ Μπαλή το λαϊκό κίνημα ήταν επηρεασμένο από τις αρχές της

γαλλικής επανάστασης (στους λόγους του ο Μπαλής μιλούσε για

κομμούνα) στη Σάμο με τον Λυκούργο Λογοθέτη και στη Χίο με

τον αγρότη Μπουρνιά εφαρμόστηκε πρόγραμμα αντιφεουδαρχικό

με διανομή της μεγάλης ιδιοκτησίας σε μικροκαλλιεργητές και

ακτήμονες Αξίζει να αναφέρουμε ένα απόσπασμα της προκήρυξης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2947

29

του Δ Μπαλή που απευθυνόταν στο λαό της Ανδρου Είναι από τα

σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα και καταδεικνύει το προχώρημα που

πραγματοποιήθηκε στη σκέψη και τις ιδέες του λαού την εποχή

εκείνηldquoΔιατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν

όχι μόνον το ζυγόν των Τούρκων αλλά και των αρχόντων (hellip) Η

γη ανήκει εις ημάς τους δουλευτάς της και όχι στους ολίγους

Τουρκάρχοντας που τη νέμονται με το δικαίωμα του ισχυρότερου

(hellip) θα δουλεύωμεν εις το εξής τα φέουδα όλοι μαζί και θα

απολαμβάνει τον καρπόν των η κομμούνα μας και θα γίνεται δικαία

μοιρασιά της σοδειάς εις όλους τους δουλευτάδες ανάλογα με τον

κόπον τους και την δούλευσίν τουςrdquo(Δ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo τ Β σελ 92 -το απόσπασμα

υπάρχει και σε σχολικό βιβλίο της Β Λυκείου 1997)

Αλλά και στην Αθήνα ο Μελέτης Βασιλείου (αξιόλογος λαϊκός

ηγέτης) ξεσηκώνει την πόλη αναγκάζει τους Τούρκους να

κλειστούν στην Ακρόπολη και για ένα διάστημα ο λαός παίρνει την

εξουσία Οι κοτζαμπάσηδες όμως καταφέρνουν με την πρώτη

ευκαιρία να ξαναπάρουν την εξουσία καταδιώκουν τον Βασιλείου

μέχρι την Εύβοια όπου και τον δολοφονούν

Πολύ γρήγορα η επανάσταση απλώνεται σε όλη την Πελοπόννησο

και τον Απρίλη στα νησιά Μέχρι το Μάη η επανάσταση

επεκτείνεται στη Μαγνησία στη Χαλκιδική στην Εύβοια στην

Κρήτη στο Μεσολόγγι στο Αγρίνιο στο Σούλι

Ομως οι κοτζαμπάσηδες δεν έμειναν άπρακτοι Το Μάη

επιτίθενται στον Οικονόμου στο διοικητήριο της Υδρας και αυτός

αναγκάζεται να φύγει Μετά από λίγο τον συλλαμβάνουν και τονμεταφέρουν στην Πελοπόννησο για να τον σκοτώσουν Υστερα από

αλλεπάλληλες συλλήψεις και αποδράσεις ο Οικονόμου αποφασίζει

να πάει το Δεκέμβρη στην Α Εθνοσυνέλευση για να ζητήσει

δικαιοσύνη Λίγο πριν από την Εθνοσυνέλευση άντρες του Λόντου

τον σκοτώνουν

Στη Χίο και στη Σάμο αφού οι τοπικοί προύχοντες δεν μπορούσαν

να καταστείλουν την εξέγερση κατάφεραν να επικοινωνήσουν μετα απέναντι παράλια της Μ Ασίας και ζήτησαν τη βοήθεια των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3047

30

Τούρκων Ετσι μετά από την τουρκική απόβαση το λαϊκό κίνημα

συνετρίβη Δεκάδες χιλιάδες νησιώτες σφάχτηκαν και πολύ

περισσότεροι αιχμαλωτίστηκαν και στάλθηκαν στα σκλαβοπάζαρα

της Ανατολής (καταστροφή της Χίου Απρίλης 1822)Το Μάη του 1821 ο Φιλικός Ανθιμος Γαζής κηρύσσει τη

επανάσταση στη Θεσσαλομαγνησία Η ενεργός αντεπαναστατική

δράση των κοτζαμπάσηδων όμως δεν επέτρεψε τη διατήρηση της

επανάστασης στην περιοχή Ο Γαζής κυνηγήθηκε και έφυγε στη

Ρούμελη

Στην περιοχή της Μάνης εξεγείρονται οι αγρότες και

καταλαμβάνουν εκτάσεις στο Μυστρά και στη Μονεμβασιά τις

οποίες μοιράζονται και αρχίζουν να τις καλλιεργούν Η κατάληψηκράτησε ένα χρόνο οπότε οι κοτζαμπάσηδες έστειλαν στρατό

εναντίον τους

Το καλοκαίρι του 1821 φτάνει στην Υδρα ως πληρεξούσιος της

Φιλικής Εταιρείας ο Δημήτριος Υψηλάντης δημοσιεύει την πρώτη

προκήρυξη προς τους Ελληνες και διεκδικεί τη γενική διεύθυνση

του Αγώνα στο Αστρος Οι πρόκριτοι αντιδρούν και απειλούνται

επεισόδια στα Βέρβαινα και στη Ζαράκοβα Ομως 3000

οργισμένοι στρατιώτες συγκροτώντας διαδήλωση απαίτησαν

σύνταγμα και θέλησαν να σκοτώσουν τους πρόκριτους Μόνο μετά

από την κατευναστική παρέμβαση του Κολοκοτρώνη ηρέμησε η

κατάσταση Ηταν μια καλή ευκαιρία να λυθεί μια και καλή το

ζήτημα της εξουσίας αλλά η συμβιβαστική στάση του

Κολοκοτρώνη το απέτρεψε Ετσι η αντιδραστική μερίδα των

κοτζαμπάσηδων κατάφερε σταδιακά να επιβληθεί και να

παραγκωνίσει όλους σχεδόν τους στρατιωτικούς ηγέτες ακόμα καιτον Δ Υψηλάντη

Η στάση της Αγγλίας

Αξίζει να αναφερθούμε και στη στάση των Αγγλων οι οποίοι όλη

την περίοδο μετά την έναρξη της επανάστασης κατέτρεχαν τους

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3147

31

επαναστατημένους Ελληνες και πρόδιναν τις κινήσεις τους στους

Τούρκους Η κατάληψη της Πάτρας από το λαϊκό στρατό του

Καρατζά λύθηκε τον Απρίλη του 1821 από τον Γιουσούφ Πασά με

τη βοήθεια των Αγγλων Ο Αγγλος αρμοστής της Επτανήσου(Μέτλαντ) φέρθηκε απάνθρωπα στους Φιλικούς των νησιών και

στα γυναικόπαιδα που κατέφευγαν εκεί από τη Ρούμελη και το

Μοριά για να σωθούν Από το 1815 ακόμα όσοι εξεγείρονται στα

Ιόνια νησιά κατά των Αγγλων είχαν πολύ σκληρή μεταχείριση Οι

φυλακίσεις οι βασανισμοί και οι κρεμάλες ήταν η ldquoελευθερίαrdquo που

πρόσφεραν οι Αγγλοι στους κατοίκους των νησιών Λαϊκοί ηγέτες

όπως ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος ο Ιωσήφ Μομφεράτος ο

Δομενεγίνης κά είχαν εξοριστεί Λίγο αργότερα ο άγγλοςπρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη λόρδος Στράγκφορτ θα

δεχτεί την πρόταση του σουλτάνου να έρθουν αγγλικά πλοία από

τη Μάλτα για να καταστρέψουν τον επαναστατικό ελληνικό στόλο

στο Αιγαίο

Εμφύλια διαμάχη

Μέχρι τα τέλη του 1823 οι κοτζαμπάσηδες και οι καραβοκύρηδες

παραμερίζουν εντελώς τους Φιλικούς και εδραιώνουν την εξουσία

τους Αμέσως μετά ξεσπά η εμφύλια διαμάχη Οι αιτίες της

βρίσκονται στις διαμάχες μεταξύ μερίδων της ελληνικής αστικήςτάξης για το ποιος θα επικρατήσει Δημιουργούνται δύο

κυβερνήσεις η μία ελέγχεται από τους στρατιωτικούς και η άλλη

από τους υδραίους μεγαλοκαραβοκύρηδες Αυτοί έχουν

μεγαλύτερη ισχύ γιατί τους υποστηρίζουν ρουμελιώτες

οπλαρχηγοί αλλά έχουν και τις επαφές με τους Αγγλους (το

εφοπλιστικό τους κεφάλαιο βρισκόταν σε άμεση εξάρτηση από την

Αγγλία) Υστερα από αρκετές συγκρούσεις τελειώνει η πρώτη

φάση του εμφυλίου με ολοκληρωτική επικράτηση των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3247

32

κοτζαμπάσηδων του Μοριά και των υδραίων

μεγαλοκαραβοκυραίων Στα μέσα του 1824 ξεσπά η δεύτερη φάση

του εμφυλίου Στη φάση αυτή οι καραβοκύρηδες θα παραμερίσουν

τους κοτζαμπάσηδες (φεουδαρχία του Μοριά) και θα εδραιώσουντην εξουσία τους με την αμέριστη βοήθεια και τις πολλές

παρεμβάσεις της Αγγλίας Το αποτέλεσμα της εμφύλιας διαμάχης

ήταν να χαθούν πολύτιμοι αγωνιστές όπως ο Οδυσσέας

Ανδρούτσος που δολοφονήθηκε από κυβερνητικούς ο

Κολοκοτρώνης που συνελήφθη και φυλακίστηκε αλλά και πιο

τραγικά γεγονότα όπως η πτώση του Μεσολογγίου που οφείλεται

καθαρά στους τυχοδιωκτικούς χειρισμούς του Μαυροκορδάτου και

της κυβέρνησης

Το ελληνικό ζήτημα είχε λυθεί σχεδόν οριστικά Στις 21 Ιούλη του

1825 ο Αλ Μαυροκορδάτος ο Σπ Τρικούπης και ο Ι Κωλέττης

συναντούν τον άγγλο ναύαρχο Χάμιλτον στη φρεγάτα ldquoΚάμπριανrdquo

και του ανακοινώνουν ότι σαν εκπρόσωποι του ελληνικού λαού

ldquoκαταθέτουν την τύχην της Ελλάδος εις την μεγαλοψυχίαν της

Αγγλίαςrdquo Στο υπουργικό συμβούλιο που συγκλήθηκε μετά λίγες

μέρες ανακοινώνεται ότι η απελευθέρωση της Ελλάδας ήταναποκλειστική υπόθεση της Αγγλίας Αντιπροσωπεία Ελλήνων

ύστερα από τις εντολές του Μαυροκορδάτου επισκέπτεται τον

Κάνινγκ στο Λονδίνο και ζητάει γραπτώς να τεθεί η Ελλάδα υπό

την προστασία της Αγγλίας Πριν δηλαδή την απελευθέρωση η

κυβέρνηση ζήτησε να γίνει η Ελλάδα προτεκτοράτο της Αγγλίας

Τα επόμενα γεγονότα είναι λίγο έως πολύ γνωστά Η Ελλάδα μέσω

των αλλεπάλληλων δανείων και με τις ευλογίες της ξενόδουλης

αστικής τάξης δέθηκε στο άρμα των άγγλων αποικιοκρατών Ο

ελληνικός λαός υπέστη τις συνέπειες αυτών των γεγονότων για

πολλές δεκαετίες Αλλά και η εξέλιξη του καπιταλισμού στην

Ελλάδα με τις εξαρτήσεις από τους δυτικούς ιμπεριαλιστές έχουν

την αφετηρία τους στα γεγονότα εκείνης της περιόδου

Βιβλιογραφία

Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής επανάστασης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3347

33

του 1821rdquo εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo

εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟι επεμβάσεις των Αγγλων στην Ελλάδαrdquo εκδόσειςΕπικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΜεγάλη ιστορία της Ελλάδαςrdquo τ 17-20 εκδόσεις

20ός Αιώνας

Γ Βαλέτα ldquoΤο προδομένο εικοσιέναrdquo εκδόσεις Φιλιππότης

Τ Βουρνά ldquoΙστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδαςrdquo τ Α΄

εκδόσεις Πατάκη

Γ Σκαρίμπα ldquoΤο 1821 και η αλήθειαrdquo εκδόσεις Κάκτος

Ανωνύμου του Ελληνος ldquoΕλληνική Νομαρχίαrdquo εκδόσεις ΚάλβοςΔ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo

G Finlay ldquoΗ ιστορία της ελληνικής επαναστάσεωςrdquo εκδόσεις

Τολίδη

G Finlay ldquoΗ ιστορία της τουρκοκρατίας και της ενετοκρατίας στην

Ελλάδαrdquo εκδόσεις Τολίδη

Μαρξ-Ενγκελς ldquoΗ Ελλάδα η Τουρκία και το ανατολικό ζήτημαrdquo

εκδόσεις Γνώση

Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

Χριστόφορου Περραιβού ldquoΣύντομος βιογραφία του Ρήγα Φεραίουrdquo

εκδόσεις Δημιουργία

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

του Γιώργου Κ Καββαδία φιλολόγου-συγγραφέα

Το 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας

ως η επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και

την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Μια επανάσταση που

ξεκίνησε από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη

συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Με το να

εξωραΐζουμε πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3447

34

και ταλαιπώρησαν τον λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του

λαού μας

Η Τουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με

συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση καικαταπίεση Γι αυτό η Επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική

υπήρξε και βαθύτατα κοινωνική Αυτή είναι μια αλήθεια που

οφείλουμε να την αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε

εύστοχα ο μεγάλος ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoτο έθνος πρέπει

να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Η Επανάσταση του 1821 με πρωτοπορία την ανερχόμενη

προοδευτική εμπορική τάξη ραχοκοκαλιά τα αγροτικά στρώματα

τους βιοτέχνες εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι τουςκλέφτες είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της

Τουρκίας το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο (το 13

των κτημάτων στα 1830 είναι στα χέρια της Εκκλησίας ενώ οι

Έλληνες κοτζαμπάσηδες έχουν περισσότερα από τους Τούρκους)

αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Ανατολικό

Ζήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα Η ανερχόμενη

αστική εμπορική τάξη η ισχυρή επίδραση των ιδεών της Γαλλικής

Επανάστασης η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά λαϊκά

στρώματα από το οθωμανικό κράτος ήταν τα στοιχεία που

δημιουργούν το υπόβαθρο της Επανάστασης

Αντίθετοι στην Επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειονότητά τους στους

οποίους οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή laquoΗ προστασία της

οθωμανικής κυβερνήσεωςraquo γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ laquoδημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και

φοροεισπρακτόρων () Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της

τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος

laquoχριστιανών Τούρκωνraquo Ασφαλώς και υπήρξαν λαμπρές

εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα Η αλήθεια είναι ότι

πολλοί απ αυτή την laquoαριστοκρατίαraquo μόλις είδαν ότι η

Επανάσταση παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα έσπευσαν να ενταχθούν

σ αυτήν όχι βέβαια για να τη βοηθήσουν να πραγματοποιήσει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3547

35

τους σκοπούς της αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την

κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους δημιουργώντας ένα

κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα

Η Επανάσταση του 21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμέςΚινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής

ήταν ανελέητος αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες οι

μεγαλοκαραβοκυραίοι οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους

Φιλικούς συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών που

μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη

Δεν δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν σε διώξεις και

δολοφονίες λαϊκών ηγετών όπως του Αντ Οικονόμου του

Μελέτη του Οδ Ανδρούτσου αλλά και αργότερα να φυλακίσουντον Κολοκοτρώνη να διώξουν τον Μακρυγιάννη κά Κατέφυγαν

ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους σπρωγμένοι από τους Aγγλους

laquoκηδεμόνεςraquo και άλλους laquoπροστάτεςraquo

Η φετινή επέτειος των 184 χρόνων από την Επανάσταση

των προγόνων μας συμπίπτει με συγκλονιστικές αλλαγές στον

κόσμο Αν και πέρασαν 184 χρόνια ζωντανά και επίκαιρα

παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων προγόνων μας

για λευτεριά λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη

Παράλληλα χρειάζεται να σκεφτούμε τους λαούς που

αγωνίζονται για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση ζητώντας να

ζήσουν ελεύθερα σ ένα δικό τους κράτος όπως για παράδειγμα οι

Παλαιστίνιοι οι Κούρδοι και οι Ιρακινοί εδώ στη γειτονιά μας

Σήμερα τον ρόλο της laquoΙεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης

και της καταπίεσης λαών και εθνοτήτων στο όνομα της

laquoΠαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ το ΝΑΤΟ και οισύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουρανίου από τους νέο-βάρβαρους του ΝΑΤΟ που σκορπούν τον

θάνατο Είναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας Μόνο που

αυτή η laquoανάπηρη ελευθερίαraquo δεν μας ταιριάζει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3647

36

ΤΟ laquoΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟraquo ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η

ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

Η laquoκατασκευήraquo της Ιστορίας

του Χρήστου Κάτσικα

Είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν οι άνθρωποι δεν υπακούουν

στην ανάγκη ή στη συνήθεια το σύνολο των ενεργειών τους είναι

συνάρτηση της γνώσης ή laquoγνώσηςraquo που μεταφέρουν Αυτό

σημαίνει ότι κάθε πράξη-παρέμβαση στην κοινωνικήπραγματικότητα καθορίζεται σ ένα μεγάλο βαθμό από τις

πληροφορίες που έχουν δεχτεί από το άμεσο κι έμμεσο

περιβάλλον από την οικογένεια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το

σχολείο ειδικά το τελευταίο έχει αποφασιστικό ρόλο στη μετάδοση

πληροφοριών λόγω του συνεχούς και οργανωμένου τρόπου

μετάδοσης Σύμφωνα με τον ΕΑ Ράουτερ οι πληροφορίες

σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις που αποτελούν μέρος του

μηχανισμού που κατευθύνει τις ενέργειές μας

Στο σχολείο ο μαθητής διαμορφώνει τρόπο σκέψης και δράσης

ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει δεχτεί Στο μάθημα της

Ιστορίας μαθαίνει εκτός των άλλων συγκεκριμένες ανθρώπινες

ενέργειες που η ίδια η μελέτη τους επηρεάζει τη χαρακτηροδομή

του συνδιαμορφώνει μαζί μ άλλους παράγοντες την κοινωνική

συνείδησή του

Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή τουκοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά όπως

πραγματικά είναι τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση

κοινωνικής συνείδησης ικανής να laquoβλέπειraquo να κατανοεί να

παρεμβαίνει θετικά Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια

τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη ανίκανη να

σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή

πράξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3747

37

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς

συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ αυτές Με

βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο σχηματίζει

αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους για κοινωνικέςομάδες στρώματα τάξεις σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή

και έχθρα

Τα πράγματα λοιπόν είναι σοβαρά και επικίνδυνα Για ποιους Μα

για όσους (κοινωνικά στρώματα ομάδες τάξεις) ήταν απόντες από

μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση

κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις την

ιδεολογία τους τους σκοπούς τους Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούν

διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας όπως τηναποσιώπηση παραποίηση παρερμηνεία κλπ Όλ αυτά σύμφωνα

με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη

Βώρο μ έναν σκοπό τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών

συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων

τους των συμφερόντων

Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία

Ποιος Έλληνας σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται δεν γνωρίζει να

πει δυο λόγια για το laquoκρυφό σχολειόraquo ή για το laquoξεκίνημα της

Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτηraquo Μπορεί να μη

γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης για

την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες για την κατάληξη του

αγώνα όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα laquoδύο πιο

σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας στο κρυφό

σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον

ΠΠ Γερμανό που αποτέλεσε και αφετηρία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των

βιβλίων αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς

λόγους σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα τις εικόνες από

τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη που μαζί με

τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη του Μιαούλη και άλλων

έμειναν ανέπαφοι χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη Η γοητεία της

μορφής η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται

αμφισβήτηση Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2047

20

να καθηλωθεί μάλλον να ακυρωθεί η ζωντανή γλώσσα και να

επιστρέψει στα κλέη του αττικισμού

Γιατί πάντοτε η Εκκλησία πορεύτηκε ταυτισμένη με την εκάστοτε

εξουσία οθωμανική ή άλλη laquoεθνικήraquo πια για να φτάσουμε στηνεότερη ιστορία τη μεταξική δηλαδή περίοδο και την αμέσως

επόμενη του εμφυλίου ώς τη νεότατη την επτάχρονη δικτατορία

των συνταγματαρχών Και καθώς δεν επιδέχεται συγκάλυψη η

στάση της Εκκλησίας σ αυτή την πιο σύγχρονη περίοδο με τη

δύναμη που της εξασφαλίζει ακριβώς η συμπόρευσή της με την

εξουσία επιβάλλεται η μυθευτική εκδοχή της δράσης της κατά την

παλαιότερη ιστορική περίοδο του Αγώνα για την Ανεξαρτησία

Θαυμαστή αλήθεια διαλεκτική της ΙστορίαςΑλλά από τη δημιουργία της κιόλας γράφει ο καθηγητής N E

Καραπιδάκης (laquoΕκκλησιαστικά σκάνδαλα ή κοινωνική υποκρισίαraquo

Καθημερινή 272middot ας διαβαστεί μαζί με ένα επόμενό του laquoΟ

διαχωρισμός Κράτους-Εκκλησίαςraquo 273) η Εκκλησία συμμάχησε

laquoμε την ισχυρότερη ιδεολογία της εποχής της την αυτοκρατορίαmiddot

δηλαδή την εξουσία Μια συμμαχία που δεν θα εγκαταλείψει ποτέ

έκτοτε ανεξαρτήτως των μορφών που θα ενδύεται η κοσμική

εξουσία Ξανάγραψε στη συνέχεια την αρχαία ιστορίαmiddot []

μονοπώλησε ή σχεδόν τη θρησκευτικότητα των ανθρώπωνmiddot

ερμήνευσε την αρχαία φιλοσοφίαmiddot προσδιόρισε τους οικονομικούς

όρουςmiddot πρότεινε τους δικούς της όρους στην πολιτική κοινωνία

Έγινε η ίδια κοινωνία καθορίζοντας τη ζωή των ανθρώπων από

τη γέννησή τους ώς τον θάνατό τους παρακολουθώντας

ταυτόχρονα τις φοβίες τους και ρυθμίζοντας τις ανισότητές τους

Οι στοχαστές της επικαιροποίησαν για κάθε εποχή τη διδασκαλίατης δανείζοντας το λεξιλόγιό τους για να μιληθούν τα κοινωνικά

και τα πνευματικά προβλήματαraquo

Και παρακάτω laquoΟι νεοτερικές κοινωνίες γνωρίζοντας τη δύναμή

της και εν πολλοίς επειδή τη χρειάζονταν προσπάθησαν να

οροθετήσουν τον ρόλο της περιορίζοντάς την στην ιδιωτική

σφαίρα H νέα ελληνική κοινωνία δεν υπήρξε ποτέ σαφής ως προς

αυτό το σημείοmiddot στάση που επέτρεψε στην Εκκλησία να διατηρήσει

ευρύτατο χώρο παρέμβασης και διευρυμένη κοινωνική ηγεμονίαraquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2147

21

Το πραγματικό πρόβλημα λοιπόν είναι laquoη αμφιλεγόμενη και

επαμφοτερίζουσα στάση της κοινωνίας μας απέναντι στην

Εκκλησίαraquo Το πρόβλημα δηλαδή είναι όταν ο πρόεδρος

σοσιαλιστικού κόμματος πάει και κοινωνάει σε λειτουργία στοολυμπιακό χωριό και την Κυριακή της Ορθοδοξίας απαγγέλλει το

laquoΠιστεύωraquo χωρίς να του το επιβάλλει καμία παράδοση και

κανένα τυπικό

Θα ήταν επιπόλαιο να πιστέψει κανείς ότι αυτή η θέση της

Εκκλησίας στη σημερινή κοινωνία και στη συνείδηση των

ανθρώπων μπορεί να κλονιστεί από την ανασκευή των κάθε λογής

μύθων της Οφείλουμε παραταύτα να επιμείνουμε Και πολύ

περισσότερο οφείλουμε να επιμείνουμε σε κάτι που μοιάζει απόανέφικτο έως ανεδαφικό στη διάκριση της Εκκλησίας από την

ενδιάθετη ίσως θρησκευτικότητα που επενδύεται σ αυτήν ή που

βρίσκει την έκφρασή της μέσα από αυτήν Και ως προς τούτο είναι

απαραίτητη μια άλλη διάκριση των προσώπων από την Εκκλησία

σαν σώμα Σε πρόσωπα είτε λίγα φωτεινές εξαιρέσεις είτε πολύ

περισσότερα μπορεί να χρωστούμε πολλάmiddot δεν ισχύει όμως το ίδιο

με την Εκκλησία σαν σώμα Γιατί σαν σώμα επιμένω με την

εκάστοτε εκπροσώπησή του ακόμα κι αν αυτή δεν εκφράζει το

σύνολο (όπως λχ πολύ συχνά σε έναν διεθνή οργανισμό η

εκπροσώπηση ενός δικτατορικού καθεστώτος δεν εκφράζει την

πλειοψηφία του λαού της χώρας) σαν σώμα λοιπόν η Εκκλησία

ελάχιστα βοήθησε τα πραγματικά συμφέροντα του έθνους

Αν όμως επιτέλους όλα αυτά αφορούν το παρελθόν δεν είναι

ανακουφιστικότερα τα όσα γενικότερα ορίζουν το παρόν ακόμα και

αν φύγουμε από τα τάχα μεμονωμένα όπως τα νυν σκάνδαλα και οιραδιουργίες και εστιάσουμε στη γενικότερη υπηρεσία στην

κοινωνία και στο περιβάλλον στα πιο απτά δηλαδή και

καθημερινά από το όργιο της ναοδομίας ανά την επικράτεια έως

τα ποθούμενα για την ώρα νέο συνοδικό μέγαρο στον Καρέα

πολυτελές ξενοδοχείο στο κέντρο της Αθήνας νέα μητρόπολη Τι

μένει Ίσως το φιλανθρωπικό της έργο Επιδοτούμενο όμως κι

αυτό με 85 εκατομμύρια ευρώ από την Πολιτεία μέσα σε 3 μόλις

χρόνια (2002-04 μόνο για την οργάνωση laquoΑλληλεγγύηraquo) Δηλαδή

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2247

22

από εμάς για μας Άξιος ο μισθός μας Για τον δικό τους

υπερμισθό βεβαίως ούτε λόγος

Το εθνικό και ταξικό περιεχόμενοτης επανάστασης του 1821

Η πραγματική ιστορία της ελληνικής επανάστασης του 1821 απέχει

αρκετά από την επίσημη εκδοχή της έτσι τουλάχιστον όπως

διαμορφώθηκε με την πλήρη επικράτηση τής ελληνικής αστικής

τάξης την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους και τη διευθέτηση

του ζητήματος του ξένου προστάτη για το νεότευκτο κράτοςΑπό τη μια υπάρχουν τα σχολικά βιβλία και οι τόμοι των επίσημων

εκφραστών της αστικής αντίληψης για το ζήτημα που

παρουσιάζουν (πλήρως διαστρεβλωμένο) τον εθνικό χαρακτήρα

του εικοσιένα αποσιωπώντας ή υποτιμώντας το κοινωνικό και

ταξικό του περιεχόμενο Ακόμα και για πασίγνωστα γεγονότα

όπως η εμφύλια σύγκρουση σχεδόν αμέσως μετά το ξέσπασμα της

επανάστασης η επίσημη εκδοχή καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια ναπεριορίσει τη σημασία τους και να τα παρουσιάσει ως μια θλιβερή

παρένθεση στη ldquoμεγαλειώδηrdquo πορεία της εθνικής παλιγγενεσίας

Από την άλλη υπάρχει μια πλούσια ιστοριογραφία

απομνημονευμάτων λαϊκών αγωνιστών (Κολοκοτρώνη Περραιβού

κά) τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη η Ελληνική

Νομαρχία μελέτες του Κορδάτου και του Βαλέτα τα καυστικά

κείμενα του Γιάννη Σκαρίμπα αλλά και ξένων ιστορικών όπως

του Φίνλεϊ που προσεγγίζουν την πραγματική διάσταση τουζητήματος και προβάλλουν πέρα από τον εθνικοαπελευθερωτικό

(που έτσι κι αλλιώς υπήρχε) και τον ταξικό-κοινωνικό χαρακτήρα

της επανάστασης Στα κείμενα αυτά μπορούμε να δούμε τον

αντιδραστικό ρόλο της Εκκλησίας και των κοτζαμπάσηδων την

υπονόμευση του αγώνα από μερίδα της ελληνικής αστικής τάξης

που έφτασε μέχρι και την ανοιχτή προδοσία αλλά και τον ηρωικό

αγώνα απλών λαϊκών αγωνιστών που κατάφεραν εμπνευσμένοι

από την πρόσφατη γαλλική επανάσταση σε πολλές περιπτώσεις

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2347

23

να κυριαρχήσουν (σε τοπικό επίπεδο) και να θέσουν (έστω και

πρόωρα) ζήτημα λαϊκής εξουσίας

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στην προεπαναστατικήπερίοδο

Η ιστορία της ελληνικής επανάστασης του 1821 έχει σαν αφετηρία

της τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν

μέσα στην οθωμανική αυτοκρατορία αρκετά χρόνια πριν Η

ελληνική αστική τάξη με τον τρόπο που διαμορφώθηκε μέσα στις

συγκεκριμένες συνθήκες είχε αναπτυχθεί αρκετά και σε τέτοιοβαθμό που μόνο η δημιουργία ενός δικού της εθνικού κράτους θα

μπορούσε να αποτελέσει τον όρο για το προχώρημα της

καπιταλιστικής ανάπτυξης Από τα πρώτα χρόνια της κατάκτησης

του ελλαδικού χώρου από τους Οθωμανούς δόθηκαν αρκετές

δυνατότητες ανάπτυξης της αγροτικής οικονομίας Αυτό

συνετέλεσε αργότερα στην ανάπτυξη της μικρής βιοτεχνίας

(κυρίως οικογενειακής) αλλά μέσα στο 17ο αιώνα στην προώθηση

των εξαγωγών και του εμπορίου σε όλη σχεδόν τη ΔυτικήΕυρώπη Ταυτόχρονα αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό και η

ναυτιλία Μάλιστα από το 18ο αιώνα η ελληνική ναυτιλία και το

θαλάσσιο εμπόριο θα μπορούσαμε να πούμε ότι κατείχαν μια από

τις πρώτες θέσεις στο μεσογειακό χώρο Το αποτέλεσμα ήταν η

ίδρυση ελληνικών παροικιών σε πολλές πόλεις της Ευρώπης Έτσι

δεν θα αργούσε να τεθεί με πιο έντονο τρόπο η αναγκαιότητα

συγκρότησης ελληνικού κράτους

Φυσικά σε καμιά περίπτωση δεν θα μπορούσε η αστική τάξη από

μόνη της να φέρει σε πέρας αυτή την ανατροπή Επρεπε να

κερδίσει με το μέρος της τον ελληνικό λαό την αγροτιά αλλά και

τους ακτήμονες που ήταν μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού

Απ την άλλη μεριά συχνά ξεσπούσαν λαϊκές εξεγέρσεις σε τοπικό

επίπεδο οι οποίες στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν

ακαθοδήγητες υποκινούνταν από ομάδες ακτημόνων και είχαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2447

24

απώτερο στόχο τη δικαιότερη μοιρασιά της γης το μεγαλύτερο

μέρος της οποίας ανήκε σε τσιφλικάδες

Οι προσπάθειες της αστικής τάξης να πυροδοτήσει τις εξελίξεις

για την επανάσταση και να καθοδηγήσει με πιο ολοκληρωμένοτρόπο την υπόθεση αυτή ξεκινάν μετά τα 1750 και πάντα με τις

διασυνδέσεις που υπήρχαν με τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής

κύρια της Ρωσίας (το ξανθό γένος) που είχε σοβαρό λόγο αλλαγής

τού τότε status Είναι γνωστές οι προσπάθειες παραμερισμού της

κυριαρχίας των Τούρκων και καθόδου της στη Μεσόγειο

Ρήγας ΦεραίοςΣημαντική από αυτή την άποψη ήταν η προσπάθεια του Ρήγα

Φεραίου να ξεκινήσει την επανάσταση των εθνοτήτων σε όλο τον

βαλκανικό χώρο με την προοπτική ίδρυσης της βαλκανικής

ομοσπονδίας Ενα όραμα αρκετά προοδευτικό που αν συνδυαστεί

με το κοινωνικό περιεχόμενο που έθετε θα λέγαμε ότι δείχνει

έναν άνθρωπο που έβλεπε πολύ μακρύτερα από την εποχή του

Δεν ήταν τυχαίο το γεγονός ότι καλούσε ακόμα και τη φτωχολογιάτων Τούρκων να επαναστατήσει ενάντια στο σουλτάνο

ldquoΒούλγαροι κι Αρβανίτες και Σέρβοι και Ρωμιοί

Νησιώτες και Ηπειρώτες με μια κοινή ορμή

για την ελευθερία να ζώσουμε σπαθί

ν ανάψουμε μια φλόγα εις όλην την Τουρκιά

να τρέξει απ την Μπόννα έως την Αραπιά hellip

hellipνα σφάξουμε τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και Χριστιανούς και Τούρκους σκληρά τους τυραννούν rdquo(Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo σελ

72)

Με τέτοια κηρύγματα ο Ρήγας και οι συνεργάτες του

προσπαθούσαν να ενώσουν τους λαούς των Βαλκανίων Δεν

έμελλε όμως να ζήσει πολύ για να ολοκληρώσει το έργο του Το

Δεκέμβρη του 1797 συλλαμβάνεται στην Τεργέστη Ακολουθεί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2547

25

κύμα συλλήψεων από την αυστριακή αστυνομία Τον Απρίλη του

1798 ο Ρήγας και οι σύντροφοί του παραδίδονται στις τουρκικές

αρχές Στις 17 Ιούνη τον στραγγαλίζουν μαζί με άλλους 8 Ελληνες

που κρατούνταν σε φυλακή του ΒελιγραδίουΜε την ευκαιρία αξίζει να δούμε τη στάση της Εκκλησίας στο

ζήτημα Το Οικουμενικό Πατριαρχείο όταν συνελήφθη ο Ρήγας με

εγκύκλιο του πατριάρχη Γρηγορίου του Ε καλούσε τους

δεσποτάδες να κατάσχουν το επαναστατικό μανιφέστο του Ρήγα

γιατί όπως ανέφερε ldquoπλήρες υπάρχει σαθρότητος εκ των δολερών

αυτού εννοιών τοις δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως

εναντιούμενονrdquo Ο ίδιος πλαστογραφώντας το όνομα του

πατριάρχη Ιεροσολύμων Ανθιμου εξέδωσε την περίφημηldquoΠατρική διδασκαλίαrdquo με την οποία τασσόταν ενάντια σε κάθε ιδέα

εθνικής εξέγερσης ενάντια στις δημοκρατικές αρχές της γαλλικής

επανάστασης και καθησύχαζε το λαό λέγοντας ότι οι Τούρκοι

ήτανhellip θεόσταλτοι Δεν ήταν πρωτόγνωρη αυτή η φιλοτουρκική

στάση του ανώτερου κλήρου και δικαιολογείται πλήρως αφού από

την πρώτη στιγμή της οθωμανικής κυριαρχίας όχι μόνο διατήρησαν

τα όποια προνόμια είχαν επί Βυζαντίου αλλά τα διεύρυναν κιόλας

Είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε χριστιανός ήταν υποχρεωμένος να

δίνει το ένα τρίτο των εισοδημάτων του στην Εκκλησία (ειδικός

φόρος που λεγόταν ρόγα ή ζητεία) (Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική

σημασία της ελληνικής επανάστασης του 1821rdquo σελ 71)

Φιλική Εταιρεία

Στα 1814 ιδρύεται στην Οδησσό η Φιλική Εταιρεία Σκοπός της

μυστικής αυτής οργάνωσης ήταν να ξεκινήσει τον

εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων Μπορεί στη

διακήρυξή της να μην είχε τις προοδευτικές-ριζοσπαστικές ιδέες

του Ρήγα αλλά έθετε ένα σοβαρό ζήτημα για την εποχή την

αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και την ίδρυση κράτους

βασισμένου μόνο στις δυνάμεις των Ελλήνων

Στην αρχή η ανάπτυξή της ήταν υποτυπώδης Μάλιστα έγινε

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2647

26

πρόταση στον Ιωάννη Καποδίστρια να αναλάβει την αρχηγία της

αλλά αυτός αρνήθηκε Στην αυτοβιογραφία του εξηγεί τους

λόγους ldquoΟι καταστρώσαντες τοιαύτα τα σχέδια είναι περισσότερον

ένοχοι και αυτοί ωθούν την Ελλάδα προς τον όλεθρον Είναιελεεινοί εμποροϋπάλληλοι καταστραφέντες λόγω της κακής των

διαγωγής Σας επαναλαμβάνω φυλαχτείτε από τοιούτους

άνδραςrdquo (Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής

επανάστασης του 1821rdquo σελ 142)

Αναμενόμενο από έναν άνθρωπο με μαύρο παρελθόν Δεν είναι

βέβαια γνωστή η δράση του πριν από την επανάσταση Η αστική

ιστοριογραφία θέλει να δείξει τα έργα του ως πρώτου κυβερνήτη

μετά την επανάσταση και ξεχνά ένα πολύ σημαντικό γεγονός πουστιγμάτισε τη δράση του Οταν στα 1804 στα Εφτάνησα επικρατούν

οι Ρώσοι στην Κεφαλονιά ξεσπά αγροτική αντιφεουδαρχική

εξέγερση Ο Καποδίστριας τοποτηρητής των Ρώσων και γνήσιος

υπηρέτης της ρωσικής κατοχής έπνιξε στο αίμα την εξέγερση

τασσόμενος σαφώς με το μέρος των φεουδαρχών

Στα 1818 η έδρα της Φιλικής Εταιρείας μεταφέρεται στην

Κωνσταντινούπολη και η Εταιρεία αρχίζει να αναπτύσσεται

ραγδαία Στην οργάνωση όμως μπήκαν και πολλοί Φαναριώτες και

κοτζαμπάσηδες αλλάζοντας ριζικά τη σύνθεσή της Μετά το

θάνατο του Σκουφά ανατίθεται η αρχηγία στον Αλέξανδρο

Υψηλάντη Οι τάσεις που συνυπήρχαν μέσα στους Φιλικούς ήταν

α) Η αστικοδημοκρατική-προοδευτική τάση Ηταν οι συνεχιστές

του Ρήγα που στηρίζονταν στην προοδευτική μερίδα των αστών και

στις λαϊκές μάζες Εκπρόσωποί της ήταν εκτός από το Σκουφά

οι Αναγνωστόπουλος Κολοκοτρώνης Παπαφλέσσας ΝικηταράςΑναγνωσταράς Ανδρούτσος κά

β) Η συντηρητική-συμβιβαστική τάση Στηριζόταν στη συντηρητική

μερίδα των αστών και σύναψε συμμαχίες με τους κοτζαμπάσηδες

και τους Αγγλους Εκπρόσωποί της ήταν οι Μαυροκορδάτος

Ιγνάτιος Νέγρης Κουντουριώτηδες Ορλάνδος κά

γ) Η αντιδραστική τάση Ηταν οι μεγαλοκοτζαμπάσηδες και παλιά

φεουδαρχικά στοιχεία που υπονόμευαν διαρκώς την επανάσταση

Εκπρόσωποί της ήταν οι Ζαΐμης Λόντος Νοταράς Π Π

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2747

27

Γερμανός Χρύσανθος Μονεμβασιάς κά

Από τη στιγμή εκείνη τα γεγονότα ήταν ραγδαία Ο Αλ Υψηλάντης

συντάσσει μαζί με τον Παπαφλέσσα και το Γεώργιο Λεβέντη το

ldquoΓενικόν Σχέδιονrdquo της επανάστασης Το σχέδιο προέβλεπεταυτόχρονη επανάσταση στη Σερβία το Μαυροβούνιο τη

Μολδοβλαχία την Ηπειρο και την Πελοπόννησο Αποφασίζεται να

κατέβει ο Αλ Υψηλάντης στην Πελοπόννησο και να ξεκινήσει την

επανάσταση στα τέλη του 1820 ταυτόχρονα σε όλα τα Βαλκάνια

Στη Σερβία με τον Οβρένοβιτς στη Μολδοβλαχία με τον

Βλαντιμιρέσκου καθώς και στη Βουλγαρία Τελικά το σχέδιο

τροποποιήθηκε γιατί ο Οβρένοβιτς δεν ακολούθησε και οι Αγγλοι

ειδοποίησαν το σουλτάνο για τα σχέδια των Φιλικών Επίσης ο ΑλΥψηλάντης λόγω των αντιδραστικών του πεποιθήσεων διέταξε τον

τουφεκισμό του Βλαντιμιρέσκου καθώς ο τελευταίος ήθελε να

δημιουργήσει καθαρά αγροτικό κίνημα ενάντια όχι μόνο στους

Τούρκους αλλά και στους φεουδάρχες πράγμα που έβρισκε

αντίθετο τον μοναρχικών αντιλήψεων πρίγκιπα Το αποτέλεσμα

ήταν να μην ακολουθήσουν μαζικά άλλες εθνότητες και να

ναυαγήσει η προσπάθεια (ήττα στο Δραγατσάνι)

Στις αρχές του 1821 έρχονται οι απεσταλμένοι των Φιλικών στη

Νότια Ελλάδα για να συντονίσουν τις προετοιμασίες της

επανάστασης Αρχισε να φαίνεται ξεκάθαρα πλέον ότι οι

κοτζαμπάσηδες και ο ανώτερος κλήρος δεν ήθελαν σε καμιά

περίπτωση την επανάσταση Χαρακτηριστική είναι η συνάντηση

στις 26 Γενάρη στη Βοστίτσα (Αίγιο) στο σπίτι του Ανδρέα

Λόντου όπου ο Παπαφλέσσας προσπαθεί να πείσει τους

κοτζαμπάσηδες τους καπετάνιους τους δεσποτάδες και τονΠαλαιών Πατρών Γερμανό να ξεκινήσει η επανάσταση Οι

περισσότεροι από αυτούς αρνούνται Μάλιστα απείλησαν τον

Παπαφλέσσα ότι θα τον φυλάκιζαν ή και θα τον σκότωναν αν δεν

σταματούσε την επαναστατική του προπαγάνδα

Λαϊκές εξεγέρσεις

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2847

28

Στις 21 Μάρτη ο τσαγκάρης Παν Καρατζάς ξεσηκώνει τους

Πατρινούς Η Πάτρα καταλαμβάνεται από τους εξεγερμένους και

οι Τούρκοι κλείνονται στο κάστρο Στις 22-23 Μάρτη

ξεσηκώνεται η Μάνη Ο Κολοκοτρώνης κι ο Παπαφλέσσαςμπαίνουν την ίδια μέρα στην Καλαμάτα και την ελευθερώνουν Η

επανάσταση είχε ήδη αρχίσει παρά την επίσημη άποψη ότι

ξεκίνησε στο μοναστήρι τη Αγίας Λαύρας στις 25 Μάρτη

Στις 24 Μάρτη φτάνουν στην Πάτρα που ήταν ήδη κατειλημμένη

από το λαό ο αρχιεπίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός ο

Ανδρέας Ζαΐμης και ο Ανδρέας Λόντος εκ των υστέρων και αφού

δεν μπορούσαν να κάνουν διαφορετικά κηρύσσουν την επανάσταση

στην ΠελοπόννησοΑπό τότε ξεκίνησε μια προσπάθεια της παλιάς κάστας που

κατείχε τα προνόμια αλλά και της νέας αστικής τάξης που

διαμορφώθηκε να κυριαρχήσουν να πάρουν τα ηνία της

επανάστασης και να αποτρέψουν κάθε λαϊκό ξέσπασμα που

απειλούσε τα συμφέροντά τους και ξέφευγε από τα πλαίσια που

αυτοί έθεταν Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ο λαός κατάφερε

έστω και πρόσκαιρα να κυριαρχήσει Όπως στην Υδρα που ένας

γνήσιος λαϊκός ηγέτης ο Αντώνης Οικονόμου κηρύσσει την

επανάσταση στις 28 Μάρτη και ο λαός καταλαμβάνει το

διοικητήριο του νησιού καθώς και πολλά καράβια Υποχρεώνουν

τους μεγαλοκαραβοκύρηδες να δώσουν μέρος από την περιουσία

τους για την επανάσταση κι έτσι ο στόλος της Υδρας μετατρέπεται

σε ισχυρό πολεμικό ναυτικό Τα ίδια συμβαίνουν και στις Σπέτσες

και στα Ψαρά στις αρχές Απρίλη και σε λίγο στα περισσότερα

νησιά Γενικά στα νησιά ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας πήρεέντονο ταξικό χαρακτήρα αφού εκεί δημιουργήθηκαν οργανωμένα

λαϊκά κόμματα Χαρακτηριστικά στην Ανδρο με ηγέτη τον αγρότη

Δ Μπαλή το λαϊκό κίνημα ήταν επηρεασμένο από τις αρχές της

γαλλικής επανάστασης (στους λόγους του ο Μπαλής μιλούσε για

κομμούνα) στη Σάμο με τον Λυκούργο Λογοθέτη και στη Χίο με

τον αγρότη Μπουρνιά εφαρμόστηκε πρόγραμμα αντιφεουδαρχικό

με διανομή της μεγάλης ιδιοκτησίας σε μικροκαλλιεργητές και

ακτήμονες Αξίζει να αναφέρουμε ένα απόσπασμα της προκήρυξης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2947

29

του Δ Μπαλή που απευθυνόταν στο λαό της Ανδρου Είναι από τα

σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα και καταδεικνύει το προχώρημα που

πραγματοποιήθηκε στη σκέψη και τις ιδέες του λαού την εποχή

εκείνηldquoΔιατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν

όχι μόνον το ζυγόν των Τούρκων αλλά και των αρχόντων (hellip) Η

γη ανήκει εις ημάς τους δουλευτάς της και όχι στους ολίγους

Τουρκάρχοντας που τη νέμονται με το δικαίωμα του ισχυρότερου

(hellip) θα δουλεύωμεν εις το εξής τα φέουδα όλοι μαζί και θα

απολαμβάνει τον καρπόν των η κομμούνα μας και θα γίνεται δικαία

μοιρασιά της σοδειάς εις όλους τους δουλευτάδες ανάλογα με τον

κόπον τους και την δούλευσίν τουςrdquo(Δ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo τ Β σελ 92 -το απόσπασμα

υπάρχει και σε σχολικό βιβλίο της Β Λυκείου 1997)

Αλλά και στην Αθήνα ο Μελέτης Βασιλείου (αξιόλογος λαϊκός

ηγέτης) ξεσηκώνει την πόλη αναγκάζει τους Τούρκους να

κλειστούν στην Ακρόπολη και για ένα διάστημα ο λαός παίρνει την

εξουσία Οι κοτζαμπάσηδες όμως καταφέρνουν με την πρώτη

ευκαιρία να ξαναπάρουν την εξουσία καταδιώκουν τον Βασιλείου

μέχρι την Εύβοια όπου και τον δολοφονούν

Πολύ γρήγορα η επανάσταση απλώνεται σε όλη την Πελοπόννησο

και τον Απρίλη στα νησιά Μέχρι το Μάη η επανάσταση

επεκτείνεται στη Μαγνησία στη Χαλκιδική στην Εύβοια στην

Κρήτη στο Μεσολόγγι στο Αγρίνιο στο Σούλι

Ομως οι κοτζαμπάσηδες δεν έμειναν άπρακτοι Το Μάη

επιτίθενται στον Οικονόμου στο διοικητήριο της Υδρας και αυτός

αναγκάζεται να φύγει Μετά από λίγο τον συλλαμβάνουν και τονμεταφέρουν στην Πελοπόννησο για να τον σκοτώσουν Υστερα από

αλλεπάλληλες συλλήψεις και αποδράσεις ο Οικονόμου αποφασίζει

να πάει το Δεκέμβρη στην Α Εθνοσυνέλευση για να ζητήσει

δικαιοσύνη Λίγο πριν από την Εθνοσυνέλευση άντρες του Λόντου

τον σκοτώνουν

Στη Χίο και στη Σάμο αφού οι τοπικοί προύχοντες δεν μπορούσαν

να καταστείλουν την εξέγερση κατάφεραν να επικοινωνήσουν μετα απέναντι παράλια της Μ Ασίας και ζήτησαν τη βοήθεια των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3047

30

Τούρκων Ετσι μετά από την τουρκική απόβαση το λαϊκό κίνημα

συνετρίβη Δεκάδες χιλιάδες νησιώτες σφάχτηκαν και πολύ

περισσότεροι αιχμαλωτίστηκαν και στάλθηκαν στα σκλαβοπάζαρα

της Ανατολής (καταστροφή της Χίου Απρίλης 1822)Το Μάη του 1821 ο Φιλικός Ανθιμος Γαζής κηρύσσει τη

επανάσταση στη Θεσσαλομαγνησία Η ενεργός αντεπαναστατική

δράση των κοτζαμπάσηδων όμως δεν επέτρεψε τη διατήρηση της

επανάστασης στην περιοχή Ο Γαζής κυνηγήθηκε και έφυγε στη

Ρούμελη

Στην περιοχή της Μάνης εξεγείρονται οι αγρότες και

καταλαμβάνουν εκτάσεις στο Μυστρά και στη Μονεμβασιά τις

οποίες μοιράζονται και αρχίζουν να τις καλλιεργούν Η κατάληψηκράτησε ένα χρόνο οπότε οι κοτζαμπάσηδες έστειλαν στρατό

εναντίον τους

Το καλοκαίρι του 1821 φτάνει στην Υδρα ως πληρεξούσιος της

Φιλικής Εταιρείας ο Δημήτριος Υψηλάντης δημοσιεύει την πρώτη

προκήρυξη προς τους Ελληνες και διεκδικεί τη γενική διεύθυνση

του Αγώνα στο Αστρος Οι πρόκριτοι αντιδρούν και απειλούνται

επεισόδια στα Βέρβαινα και στη Ζαράκοβα Ομως 3000

οργισμένοι στρατιώτες συγκροτώντας διαδήλωση απαίτησαν

σύνταγμα και θέλησαν να σκοτώσουν τους πρόκριτους Μόνο μετά

από την κατευναστική παρέμβαση του Κολοκοτρώνη ηρέμησε η

κατάσταση Ηταν μια καλή ευκαιρία να λυθεί μια και καλή το

ζήτημα της εξουσίας αλλά η συμβιβαστική στάση του

Κολοκοτρώνη το απέτρεψε Ετσι η αντιδραστική μερίδα των

κοτζαμπάσηδων κατάφερε σταδιακά να επιβληθεί και να

παραγκωνίσει όλους σχεδόν τους στρατιωτικούς ηγέτες ακόμα καιτον Δ Υψηλάντη

Η στάση της Αγγλίας

Αξίζει να αναφερθούμε και στη στάση των Αγγλων οι οποίοι όλη

την περίοδο μετά την έναρξη της επανάστασης κατέτρεχαν τους

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3147

31

επαναστατημένους Ελληνες και πρόδιναν τις κινήσεις τους στους

Τούρκους Η κατάληψη της Πάτρας από το λαϊκό στρατό του

Καρατζά λύθηκε τον Απρίλη του 1821 από τον Γιουσούφ Πασά με

τη βοήθεια των Αγγλων Ο Αγγλος αρμοστής της Επτανήσου(Μέτλαντ) φέρθηκε απάνθρωπα στους Φιλικούς των νησιών και

στα γυναικόπαιδα που κατέφευγαν εκεί από τη Ρούμελη και το

Μοριά για να σωθούν Από το 1815 ακόμα όσοι εξεγείρονται στα

Ιόνια νησιά κατά των Αγγλων είχαν πολύ σκληρή μεταχείριση Οι

φυλακίσεις οι βασανισμοί και οι κρεμάλες ήταν η ldquoελευθερίαrdquo που

πρόσφεραν οι Αγγλοι στους κατοίκους των νησιών Λαϊκοί ηγέτες

όπως ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος ο Ιωσήφ Μομφεράτος ο

Δομενεγίνης κά είχαν εξοριστεί Λίγο αργότερα ο άγγλοςπρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη λόρδος Στράγκφορτ θα

δεχτεί την πρόταση του σουλτάνου να έρθουν αγγλικά πλοία από

τη Μάλτα για να καταστρέψουν τον επαναστατικό ελληνικό στόλο

στο Αιγαίο

Εμφύλια διαμάχη

Μέχρι τα τέλη του 1823 οι κοτζαμπάσηδες και οι καραβοκύρηδες

παραμερίζουν εντελώς τους Φιλικούς και εδραιώνουν την εξουσία

τους Αμέσως μετά ξεσπά η εμφύλια διαμάχη Οι αιτίες της

βρίσκονται στις διαμάχες μεταξύ μερίδων της ελληνικής αστικήςτάξης για το ποιος θα επικρατήσει Δημιουργούνται δύο

κυβερνήσεις η μία ελέγχεται από τους στρατιωτικούς και η άλλη

από τους υδραίους μεγαλοκαραβοκύρηδες Αυτοί έχουν

μεγαλύτερη ισχύ γιατί τους υποστηρίζουν ρουμελιώτες

οπλαρχηγοί αλλά έχουν και τις επαφές με τους Αγγλους (το

εφοπλιστικό τους κεφάλαιο βρισκόταν σε άμεση εξάρτηση από την

Αγγλία) Υστερα από αρκετές συγκρούσεις τελειώνει η πρώτη

φάση του εμφυλίου με ολοκληρωτική επικράτηση των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3247

32

κοτζαμπάσηδων του Μοριά και των υδραίων

μεγαλοκαραβοκυραίων Στα μέσα του 1824 ξεσπά η δεύτερη φάση

του εμφυλίου Στη φάση αυτή οι καραβοκύρηδες θα παραμερίσουν

τους κοτζαμπάσηδες (φεουδαρχία του Μοριά) και θα εδραιώσουντην εξουσία τους με την αμέριστη βοήθεια και τις πολλές

παρεμβάσεις της Αγγλίας Το αποτέλεσμα της εμφύλιας διαμάχης

ήταν να χαθούν πολύτιμοι αγωνιστές όπως ο Οδυσσέας

Ανδρούτσος που δολοφονήθηκε από κυβερνητικούς ο

Κολοκοτρώνης που συνελήφθη και φυλακίστηκε αλλά και πιο

τραγικά γεγονότα όπως η πτώση του Μεσολογγίου που οφείλεται

καθαρά στους τυχοδιωκτικούς χειρισμούς του Μαυροκορδάτου και

της κυβέρνησης

Το ελληνικό ζήτημα είχε λυθεί σχεδόν οριστικά Στις 21 Ιούλη του

1825 ο Αλ Μαυροκορδάτος ο Σπ Τρικούπης και ο Ι Κωλέττης

συναντούν τον άγγλο ναύαρχο Χάμιλτον στη φρεγάτα ldquoΚάμπριανrdquo

και του ανακοινώνουν ότι σαν εκπρόσωποι του ελληνικού λαού

ldquoκαταθέτουν την τύχην της Ελλάδος εις την μεγαλοψυχίαν της

Αγγλίαςrdquo Στο υπουργικό συμβούλιο που συγκλήθηκε μετά λίγες

μέρες ανακοινώνεται ότι η απελευθέρωση της Ελλάδας ήταναποκλειστική υπόθεση της Αγγλίας Αντιπροσωπεία Ελλήνων

ύστερα από τις εντολές του Μαυροκορδάτου επισκέπτεται τον

Κάνινγκ στο Λονδίνο και ζητάει γραπτώς να τεθεί η Ελλάδα υπό

την προστασία της Αγγλίας Πριν δηλαδή την απελευθέρωση η

κυβέρνηση ζήτησε να γίνει η Ελλάδα προτεκτοράτο της Αγγλίας

Τα επόμενα γεγονότα είναι λίγο έως πολύ γνωστά Η Ελλάδα μέσω

των αλλεπάλληλων δανείων και με τις ευλογίες της ξενόδουλης

αστικής τάξης δέθηκε στο άρμα των άγγλων αποικιοκρατών Ο

ελληνικός λαός υπέστη τις συνέπειες αυτών των γεγονότων για

πολλές δεκαετίες Αλλά και η εξέλιξη του καπιταλισμού στην

Ελλάδα με τις εξαρτήσεις από τους δυτικούς ιμπεριαλιστές έχουν

την αφετηρία τους στα γεγονότα εκείνης της περιόδου

Βιβλιογραφία

Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής επανάστασης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3347

33

του 1821rdquo εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo

εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟι επεμβάσεις των Αγγλων στην Ελλάδαrdquo εκδόσειςΕπικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΜεγάλη ιστορία της Ελλάδαςrdquo τ 17-20 εκδόσεις

20ός Αιώνας

Γ Βαλέτα ldquoΤο προδομένο εικοσιέναrdquo εκδόσεις Φιλιππότης

Τ Βουρνά ldquoΙστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδαςrdquo τ Α΄

εκδόσεις Πατάκη

Γ Σκαρίμπα ldquoΤο 1821 και η αλήθειαrdquo εκδόσεις Κάκτος

Ανωνύμου του Ελληνος ldquoΕλληνική Νομαρχίαrdquo εκδόσεις ΚάλβοςΔ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo

G Finlay ldquoΗ ιστορία της ελληνικής επαναστάσεωςrdquo εκδόσεις

Τολίδη

G Finlay ldquoΗ ιστορία της τουρκοκρατίας και της ενετοκρατίας στην

Ελλάδαrdquo εκδόσεις Τολίδη

Μαρξ-Ενγκελς ldquoΗ Ελλάδα η Τουρκία και το ανατολικό ζήτημαrdquo

εκδόσεις Γνώση

Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

Χριστόφορου Περραιβού ldquoΣύντομος βιογραφία του Ρήγα Φεραίουrdquo

εκδόσεις Δημιουργία

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

του Γιώργου Κ Καββαδία φιλολόγου-συγγραφέα

Το 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας

ως η επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και

την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Μια επανάσταση που

ξεκίνησε από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη

συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Με το να

εξωραΐζουμε πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3447

34

και ταλαιπώρησαν τον λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του

λαού μας

Η Τουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με

συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση καικαταπίεση Γι αυτό η Επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική

υπήρξε και βαθύτατα κοινωνική Αυτή είναι μια αλήθεια που

οφείλουμε να την αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε

εύστοχα ο μεγάλος ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoτο έθνος πρέπει

να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Η Επανάσταση του 1821 με πρωτοπορία την ανερχόμενη

προοδευτική εμπορική τάξη ραχοκοκαλιά τα αγροτικά στρώματα

τους βιοτέχνες εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι τουςκλέφτες είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της

Τουρκίας το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο (το 13

των κτημάτων στα 1830 είναι στα χέρια της Εκκλησίας ενώ οι

Έλληνες κοτζαμπάσηδες έχουν περισσότερα από τους Τούρκους)

αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Ανατολικό

Ζήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα Η ανερχόμενη

αστική εμπορική τάξη η ισχυρή επίδραση των ιδεών της Γαλλικής

Επανάστασης η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά λαϊκά

στρώματα από το οθωμανικό κράτος ήταν τα στοιχεία που

δημιουργούν το υπόβαθρο της Επανάστασης

Αντίθετοι στην Επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειονότητά τους στους

οποίους οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή laquoΗ προστασία της

οθωμανικής κυβερνήσεωςraquo γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ laquoδημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και

φοροεισπρακτόρων () Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της

τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος

laquoχριστιανών Τούρκωνraquo Ασφαλώς και υπήρξαν λαμπρές

εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα Η αλήθεια είναι ότι

πολλοί απ αυτή την laquoαριστοκρατίαraquo μόλις είδαν ότι η

Επανάσταση παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα έσπευσαν να ενταχθούν

σ αυτήν όχι βέβαια για να τη βοηθήσουν να πραγματοποιήσει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3547

35

τους σκοπούς της αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την

κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους δημιουργώντας ένα

κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα

Η Επανάσταση του 21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμέςΚινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής

ήταν ανελέητος αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες οι

μεγαλοκαραβοκυραίοι οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους

Φιλικούς συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών που

μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη

Δεν δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν σε διώξεις και

δολοφονίες λαϊκών ηγετών όπως του Αντ Οικονόμου του

Μελέτη του Οδ Ανδρούτσου αλλά και αργότερα να φυλακίσουντον Κολοκοτρώνη να διώξουν τον Μακρυγιάννη κά Κατέφυγαν

ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους σπρωγμένοι από τους Aγγλους

laquoκηδεμόνεςraquo και άλλους laquoπροστάτεςraquo

Η φετινή επέτειος των 184 χρόνων από την Επανάσταση

των προγόνων μας συμπίπτει με συγκλονιστικές αλλαγές στον

κόσμο Αν και πέρασαν 184 χρόνια ζωντανά και επίκαιρα

παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων προγόνων μας

για λευτεριά λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη

Παράλληλα χρειάζεται να σκεφτούμε τους λαούς που

αγωνίζονται για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση ζητώντας να

ζήσουν ελεύθερα σ ένα δικό τους κράτος όπως για παράδειγμα οι

Παλαιστίνιοι οι Κούρδοι και οι Ιρακινοί εδώ στη γειτονιά μας

Σήμερα τον ρόλο της laquoΙεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης

και της καταπίεσης λαών και εθνοτήτων στο όνομα της

laquoΠαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ το ΝΑΤΟ και οισύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουρανίου από τους νέο-βάρβαρους του ΝΑΤΟ που σκορπούν τον

θάνατο Είναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας Μόνο που

αυτή η laquoανάπηρη ελευθερίαraquo δεν μας ταιριάζει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3647

36

ΤΟ laquoΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟraquo ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η

ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

Η laquoκατασκευήraquo της Ιστορίας

του Χρήστου Κάτσικα

Είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν οι άνθρωποι δεν υπακούουν

στην ανάγκη ή στη συνήθεια το σύνολο των ενεργειών τους είναι

συνάρτηση της γνώσης ή laquoγνώσηςraquo που μεταφέρουν Αυτό

σημαίνει ότι κάθε πράξη-παρέμβαση στην κοινωνικήπραγματικότητα καθορίζεται σ ένα μεγάλο βαθμό από τις

πληροφορίες που έχουν δεχτεί από το άμεσο κι έμμεσο

περιβάλλον από την οικογένεια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το

σχολείο ειδικά το τελευταίο έχει αποφασιστικό ρόλο στη μετάδοση

πληροφοριών λόγω του συνεχούς και οργανωμένου τρόπου

μετάδοσης Σύμφωνα με τον ΕΑ Ράουτερ οι πληροφορίες

σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις που αποτελούν μέρος του

μηχανισμού που κατευθύνει τις ενέργειές μας

Στο σχολείο ο μαθητής διαμορφώνει τρόπο σκέψης και δράσης

ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει δεχτεί Στο μάθημα της

Ιστορίας μαθαίνει εκτός των άλλων συγκεκριμένες ανθρώπινες

ενέργειες που η ίδια η μελέτη τους επηρεάζει τη χαρακτηροδομή

του συνδιαμορφώνει μαζί μ άλλους παράγοντες την κοινωνική

συνείδησή του

Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή τουκοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά όπως

πραγματικά είναι τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση

κοινωνικής συνείδησης ικανής να laquoβλέπειraquo να κατανοεί να

παρεμβαίνει θετικά Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια

τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη ανίκανη να

σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή

πράξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3747

37

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς

συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ αυτές Με

βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο σχηματίζει

αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους για κοινωνικέςομάδες στρώματα τάξεις σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή

και έχθρα

Τα πράγματα λοιπόν είναι σοβαρά και επικίνδυνα Για ποιους Μα

για όσους (κοινωνικά στρώματα ομάδες τάξεις) ήταν απόντες από

μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση

κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις την

ιδεολογία τους τους σκοπούς τους Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούν

διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας όπως τηναποσιώπηση παραποίηση παρερμηνεία κλπ Όλ αυτά σύμφωνα

με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη

Βώρο μ έναν σκοπό τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών

συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων

τους των συμφερόντων

Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία

Ποιος Έλληνας σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται δεν γνωρίζει να

πει δυο λόγια για το laquoκρυφό σχολειόraquo ή για το laquoξεκίνημα της

Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτηraquo Μπορεί να μη

γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης για

την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες για την κατάληξη του

αγώνα όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα laquoδύο πιο

σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας στο κρυφό

σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον

ΠΠ Γερμανό που αποτέλεσε και αφετηρία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των

βιβλίων αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς

λόγους σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα τις εικόνες από

τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη που μαζί με

τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη του Μιαούλη και άλλων

έμειναν ανέπαφοι χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη Η γοητεία της

μορφής η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται

αμφισβήτηση Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2147

21

Το πραγματικό πρόβλημα λοιπόν είναι laquoη αμφιλεγόμενη και

επαμφοτερίζουσα στάση της κοινωνίας μας απέναντι στην

Εκκλησίαraquo Το πρόβλημα δηλαδή είναι όταν ο πρόεδρος

σοσιαλιστικού κόμματος πάει και κοινωνάει σε λειτουργία στοολυμπιακό χωριό και την Κυριακή της Ορθοδοξίας απαγγέλλει το

laquoΠιστεύωraquo χωρίς να του το επιβάλλει καμία παράδοση και

κανένα τυπικό

Θα ήταν επιπόλαιο να πιστέψει κανείς ότι αυτή η θέση της

Εκκλησίας στη σημερινή κοινωνία και στη συνείδηση των

ανθρώπων μπορεί να κλονιστεί από την ανασκευή των κάθε λογής

μύθων της Οφείλουμε παραταύτα να επιμείνουμε Και πολύ

περισσότερο οφείλουμε να επιμείνουμε σε κάτι που μοιάζει απόανέφικτο έως ανεδαφικό στη διάκριση της Εκκλησίας από την

ενδιάθετη ίσως θρησκευτικότητα που επενδύεται σ αυτήν ή που

βρίσκει την έκφρασή της μέσα από αυτήν Και ως προς τούτο είναι

απαραίτητη μια άλλη διάκριση των προσώπων από την Εκκλησία

σαν σώμα Σε πρόσωπα είτε λίγα φωτεινές εξαιρέσεις είτε πολύ

περισσότερα μπορεί να χρωστούμε πολλάmiddot δεν ισχύει όμως το ίδιο

με την Εκκλησία σαν σώμα Γιατί σαν σώμα επιμένω με την

εκάστοτε εκπροσώπησή του ακόμα κι αν αυτή δεν εκφράζει το

σύνολο (όπως λχ πολύ συχνά σε έναν διεθνή οργανισμό η

εκπροσώπηση ενός δικτατορικού καθεστώτος δεν εκφράζει την

πλειοψηφία του λαού της χώρας) σαν σώμα λοιπόν η Εκκλησία

ελάχιστα βοήθησε τα πραγματικά συμφέροντα του έθνους

Αν όμως επιτέλους όλα αυτά αφορούν το παρελθόν δεν είναι

ανακουφιστικότερα τα όσα γενικότερα ορίζουν το παρόν ακόμα και

αν φύγουμε από τα τάχα μεμονωμένα όπως τα νυν σκάνδαλα και οιραδιουργίες και εστιάσουμε στη γενικότερη υπηρεσία στην

κοινωνία και στο περιβάλλον στα πιο απτά δηλαδή και

καθημερινά από το όργιο της ναοδομίας ανά την επικράτεια έως

τα ποθούμενα για την ώρα νέο συνοδικό μέγαρο στον Καρέα

πολυτελές ξενοδοχείο στο κέντρο της Αθήνας νέα μητρόπολη Τι

μένει Ίσως το φιλανθρωπικό της έργο Επιδοτούμενο όμως κι

αυτό με 85 εκατομμύρια ευρώ από την Πολιτεία μέσα σε 3 μόλις

χρόνια (2002-04 μόνο για την οργάνωση laquoΑλληλεγγύηraquo) Δηλαδή

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2247

22

από εμάς για μας Άξιος ο μισθός μας Για τον δικό τους

υπερμισθό βεβαίως ούτε λόγος

Το εθνικό και ταξικό περιεχόμενοτης επανάστασης του 1821

Η πραγματική ιστορία της ελληνικής επανάστασης του 1821 απέχει

αρκετά από την επίσημη εκδοχή της έτσι τουλάχιστον όπως

διαμορφώθηκε με την πλήρη επικράτηση τής ελληνικής αστικής

τάξης την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους και τη διευθέτηση

του ζητήματος του ξένου προστάτη για το νεότευκτο κράτοςΑπό τη μια υπάρχουν τα σχολικά βιβλία και οι τόμοι των επίσημων

εκφραστών της αστικής αντίληψης για το ζήτημα που

παρουσιάζουν (πλήρως διαστρεβλωμένο) τον εθνικό χαρακτήρα

του εικοσιένα αποσιωπώντας ή υποτιμώντας το κοινωνικό και

ταξικό του περιεχόμενο Ακόμα και για πασίγνωστα γεγονότα

όπως η εμφύλια σύγκρουση σχεδόν αμέσως μετά το ξέσπασμα της

επανάστασης η επίσημη εκδοχή καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια ναπεριορίσει τη σημασία τους και να τα παρουσιάσει ως μια θλιβερή

παρένθεση στη ldquoμεγαλειώδηrdquo πορεία της εθνικής παλιγγενεσίας

Από την άλλη υπάρχει μια πλούσια ιστοριογραφία

απομνημονευμάτων λαϊκών αγωνιστών (Κολοκοτρώνη Περραιβού

κά) τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη η Ελληνική

Νομαρχία μελέτες του Κορδάτου και του Βαλέτα τα καυστικά

κείμενα του Γιάννη Σκαρίμπα αλλά και ξένων ιστορικών όπως

του Φίνλεϊ που προσεγγίζουν την πραγματική διάσταση τουζητήματος και προβάλλουν πέρα από τον εθνικοαπελευθερωτικό

(που έτσι κι αλλιώς υπήρχε) και τον ταξικό-κοινωνικό χαρακτήρα

της επανάστασης Στα κείμενα αυτά μπορούμε να δούμε τον

αντιδραστικό ρόλο της Εκκλησίας και των κοτζαμπάσηδων την

υπονόμευση του αγώνα από μερίδα της ελληνικής αστικής τάξης

που έφτασε μέχρι και την ανοιχτή προδοσία αλλά και τον ηρωικό

αγώνα απλών λαϊκών αγωνιστών που κατάφεραν εμπνευσμένοι

από την πρόσφατη γαλλική επανάσταση σε πολλές περιπτώσεις

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2347

23

να κυριαρχήσουν (σε τοπικό επίπεδο) και να θέσουν (έστω και

πρόωρα) ζήτημα λαϊκής εξουσίας

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στην προεπαναστατικήπερίοδο

Η ιστορία της ελληνικής επανάστασης του 1821 έχει σαν αφετηρία

της τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν

μέσα στην οθωμανική αυτοκρατορία αρκετά χρόνια πριν Η

ελληνική αστική τάξη με τον τρόπο που διαμορφώθηκε μέσα στις

συγκεκριμένες συνθήκες είχε αναπτυχθεί αρκετά και σε τέτοιοβαθμό που μόνο η δημιουργία ενός δικού της εθνικού κράτους θα

μπορούσε να αποτελέσει τον όρο για το προχώρημα της

καπιταλιστικής ανάπτυξης Από τα πρώτα χρόνια της κατάκτησης

του ελλαδικού χώρου από τους Οθωμανούς δόθηκαν αρκετές

δυνατότητες ανάπτυξης της αγροτικής οικονομίας Αυτό

συνετέλεσε αργότερα στην ανάπτυξη της μικρής βιοτεχνίας

(κυρίως οικογενειακής) αλλά μέσα στο 17ο αιώνα στην προώθηση

των εξαγωγών και του εμπορίου σε όλη σχεδόν τη ΔυτικήΕυρώπη Ταυτόχρονα αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό και η

ναυτιλία Μάλιστα από το 18ο αιώνα η ελληνική ναυτιλία και το

θαλάσσιο εμπόριο θα μπορούσαμε να πούμε ότι κατείχαν μια από

τις πρώτες θέσεις στο μεσογειακό χώρο Το αποτέλεσμα ήταν η

ίδρυση ελληνικών παροικιών σε πολλές πόλεις της Ευρώπης Έτσι

δεν θα αργούσε να τεθεί με πιο έντονο τρόπο η αναγκαιότητα

συγκρότησης ελληνικού κράτους

Φυσικά σε καμιά περίπτωση δεν θα μπορούσε η αστική τάξη από

μόνη της να φέρει σε πέρας αυτή την ανατροπή Επρεπε να

κερδίσει με το μέρος της τον ελληνικό λαό την αγροτιά αλλά και

τους ακτήμονες που ήταν μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού

Απ την άλλη μεριά συχνά ξεσπούσαν λαϊκές εξεγέρσεις σε τοπικό

επίπεδο οι οποίες στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν

ακαθοδήγητες υποκινούνταν από ομάδες ακτημόνων και είχαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2447

24

απώτερο στόχο τη δικαιότερη μοιρασιά της γης το μεγαλύτερο

μέρος της οποίας ανήκε σε τσιφλικάδες

Οι προσπάθειες της αστικής τάξης να πυροδοτήσει τις εξελίξεις

για την επανάσταση και να καθοδηγήσει με πιο ολοκληρωμένοτρόπο την υπόθεση αυτή ξεκινάν μετά τα 1750 και πάντα με τις

διασυνδέσεις που υπήρχαν με τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής

κύρια της Ρωσίας (το ξανθό γένος) που είχε σοβαρό λόγο αλλαγής

τού τότε status Είναι γνωστές οι προσπάθειες παραμερισμού της

κυριαρχίας των Τούρκων και καθόδου της στη Μεσόγειο

Ρήγας ΦεραίοςΣημαντική από αυτή την άποψη ήταν η προσπάθεια του Ρήγα

Φεραίου να ξεκινήσει την επανάσταση των εθνοτήτων σε όλο τον

βαλκανικό χώρο με την προοπτική ίδρυσης της βαλκανικής

ομοσπονδίας Ενα όραμα αρκετά προοδευτικό που αν συνδυαστεί

με το κοινωνικό περιεχόμενο που έθετε θα λέγαμε ότι δείχνει

έναν άνθρωπο που έβλεπε πολύ μακρύτερα από την εποχή του

Δεν ήταν τυχαίο το γεγονός ότι καλούσε ακόμα και τη φτωχολογιάτων Τούρκων να επαναστατήσει ενάντια στο σουλτάνο

ldquoΒούλγαροι κι Αρβανίτες και Σέρβοι και Ρωμιοί

Νησιώτες και Ηπειρώτες με μια κοινή ορμή

για την ελευθερία να ζώσουμε σπαθί

ν ανάψουμε μια φλόγα εις όλην την Τουρκιά

να τρέξει απ την Μπόννα έως την Αραπιά hellip

hellipνα σφάξουμε τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και Χριστιανούς και Τούρκους σκληρά τους τυραννούν rdquo(Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo σελ

72)

Με τέτοια κηρύγματα ο Ρήγας και οι συνεργάτες του

προσπαθούσαν να ενώσουν τους λαούς των Βαλκανίων Δεν

έμελλε όμως να ζήσει πολύ για να ολοκληρώσει το έργο του Το

Δεκέμβρη του 1797 συλλαμβάνεται στην Τεργέστη Ακολουθεί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2547

25

κύμα συλλήψεων από την αυστριακή αστυνομία Τον Απρίλη του

1798 ο Ρήγας και οι σύντροφοί του παραδίδονται στις τουρκικές

αρχές Στις 17 Ιούνη τον στραγγαλίζουν μαζί με άλλους 8 Ελληνες

που κρατούνταν σε φυλακή του ΒελιγραδίουΜε την ευκαιρία αξίζει να δούμε τη στάση της Εκκλησίας στο

ζήτημα Το Οικουμενικό Πατριαρχείο όταν συνελήφθη ο Ρήγας με

εγκύκλιο του πατριάρχη Γρηγορίου του Ε καλούσε τους

δεσποτάδες να κατάσχουν το επαναστατικό μανιφέστο του Ρήγα

γιατί όπως ανέφερε ldquoπλήρες υπάρχει σαθρότητος εκ των δολερών

αυτού εννοιών τοις δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως

εναντιούμενονrdquo Ο ίδιος πλαστογραφώντας το όνομα του

πατριάρχη Ιεροσολύμων Ανθιμου εξέδωσε την περίφημηldquoΠατρική διδασκαλίαrdquo με την οποία τασσόταν ενάντια σε κάθε ιδέα

εθνικής εξέγερσης ενάντια στις δημοκρατικές αρχές της γαλλικής

επανάστασης και καθησύχαζε το λαό λέγοντας ότι οι Τούρκοι

ήτανhellip θεόσταλτοι Δεν ήταν πρωτόγνωρη αυτή η φιλοτουρκική

στάση του ανώτερου κλήρου και δικαιολογείται πλήρως αφού από

την πρώτη στιγμή της οθωμανικής κυριαρχίας όχι μόνο διατήρησαν

τα όποια προνόμια είχαν επί Βυζαντίου αλλά τα διεύρυναν κιόλας

Είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε χριστιανός ήταν υποχρεωμένος να

δίνει το ένα τρίτο των εισοδημάτων του στην Εκκλησία (ειδικός

φόρος που λεγόταν ρόγα ή ζητεία) (Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική

σημασία της ελληνικής επανάστασης του 1821rdquo σελ 71)

Φιλική Εταιρεία

Στα 1814 ιδρύεται στην Οδησσό η Φιλική Εταιρεία Σκοπός της

μυστικής αυτής οργάνωσης ήταν να ξεκινήσει τον

εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων Μπορεί στη

διακήρυξή της να μην είχε τις προοδευτικές-ριζοσπαστικές ιδέες

του Ρήγα αλλά έθετε ένα σοβαρό ζήτημα για την εποχή την

αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και την ίδρυση κράτους

βασισμένου μόνο στις δυνάμεις των Ελλήνων

Στην αρχή η ανάπτυξή της ήταν υποτυπώδης Μάλιστα έγινε

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2647

26

πρόταση στον Ιωάννη Καποδίστρια να αναλάβει την αρχηγία της

αλλά αυτός αρνήθηκε Στην αυτοβιογραφία του εξηγεί τους

λόγους ldquoΟι καταστρώσαντες τοιαύτα τα σχέδια είναι περισσότερον

ένοχοι και αυτοί ωθούν την Ελλάδα προς τον όλεθρον Είναιελεεινοί εμποροϋπάλληλοι καταστραφέντες λόγω της κακής των

διαγωγής Σας επαναλαμβάνω φυλαχτείτε από τοιούτους

άνδραςrdquo (Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής

επανάστασης του 1821rdquo σελ 142)

Αναμενόμενο από έναν άνθρωπο με μαύρο παρελθόν Δεν είναι

βέβαια γνωστή η δράση του πριν από την επανάσταση Η αστική

ιστοριογραφία θέλει να δείξει τα έργα του ως πρώτου κυβερνήτη

μετά την επανάσταση και ξεχνά ένα πολύ σημαντικό γεγονός πουστιγμάτισε τη δράση του Οταν στα 1804 στα Εφτάνησα επικρατούν

οι Ρώσοι στην Κεφαλονιά ξεσπά αγροτική αντιφεουδαρχική

εξέγερση Ο Καποδίστριας τοποτηρητής των Ρώσων και γνήσιος

υπηρέτης της ρωσικής κατοχής έπνιξε στο αίμα την εξέγερση

τασσόμενος σαφώς με το μέρος των φεουδαρχών

Στα 1818 η έδρα της Φιλικής Εταιρείας μεταφέρεται στην

Κωνσταντινούπολη και η Εταιρεία αρχίζει να αναπτύσσεται

ραγδαία Στην οργάνωση όμως μπήκαν και πολλοί Φαναριώτες και

κοτζαμπάσηδες αλλάζοντας ριζικά τη σύνθεσή της Μετά το

θάνατο του Σκουφά ανατίθεται η αρχηγία στον Αλέξανδρο

Υψηλάντη Οι τάσεις που συνυπήρχαν μέσα στους Φιλικούς ήταν

α) Η αστικοδημοκρατική-προοδευτική τάση Ηταν οι συνεχιστές

του Ρήγα που στηρίζονταν στην προοδευτική μερίδα των αστών και

στις λαϊκές μάζες Εκπρόσωποί της ήταν εκτός από το Σκουφά

οι Αναγνωστόπουλος Κολοκοτρώνης Παπαφλέσσας ΝικηταράςΑναγνωσταράς Ανδρούτσος κά

β) Η συντηρητική-συμβιβαστική τάση Στηριζόταν στη συντηρητική

μερίδα των αστών και σύναψε συμμαχίες με τους κοτζαμπάσηδες

και τους Αγγλους Εκπρόσωποί της ήταν οι Μαυροκορδάτος

Ιγνάτιος Νέγρης Κουντουριώτηδες Ορλάνδος κά

γ) Η αντιδραστική τάση Ηταν οι μεγαλοκοτζαμπάσηδες και παλιά

φεουδαρχικά στοιχεία που υπονόμευαν διαρκώς την επανάσταση

Εκπρόσωποί της ήταν οι Ζαΐμης Λόντος Νοταράς Π Π

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2747

27

Γερμανός Χρύσανθος Μονεμβασιάς κά

Από τη στιγμή εκείνη τα γεγονότα ήταν ραγδαία Ο Αλ Υψηλάντης

συντάσσει μαζί με τον Παπαφλέσσα και το Γεώργιο Λεβέντη το

ldquoΓενικόν Σχέδιονrdquo της επανάστασης Το σχέδιο προέβλεπεταυτόχρονη επανάσταση στη Σερβία το Μαυροβούνιο τη

Μολδοβλαχία την Ηπειρο και την Πελοπόννησο Αποφασίζεται να

κατέβει ο Αλ Υψηλάντης στην Πελοπόννησο και να ξεκινήσει την

επανάσταση στα τέλη του 1820 ταυτόχρονα σε όλα τα Βαλκάνια

Στη Σερβία με τον Οβρένοβιτς στη Μολδοβλαχία με τον

Βλαντιμιρέσκου καθώς και στη Βουλγαρία Τελικά το σχέδιο

τροποποιήθηκε γιατί ο Οβρένοβιτς δεν ακολούθησε και οι Αγγλοι

ειδοποίησαν το σουλτάνο για τα σχέδια των Φιλικών Επίσης ο ΑλΥψηλάντης λόγω των αντιδραστικών του πεποιθήσεων διέταξε τον

τουφεκισμό του Βλαντιμιρέσκου καθώς ο τελευταίος ήθελε να

δημιουργήσει καθαρά αγροτικό κίνημα ενάντια όχι μόνο στους

Τούρκους αλλά και στους φεουδάρχες πράγμα που έβρισκε

αντίθετο τον μοναρχικών αντιλήψεων πρίγκιπα Το αποτέλεσμα

ήταν να μην ακολουθήσουν μαζικά άλλες εθνότητες και να

ναυαγήσει η προσπάθεια (ήττα στο Δραγατσάνι)

Στις αρχές του 1821 έρχονται οι απεσταλμένοι των Φιλικών στη

Νότια Ελλάδα για να συντονίσουν τις προετοιμασίες της

επανάστασης Αρχισε να φαίνεται ξεκάθαρα πλέον ότι οι

κοτζαμπάσηδες και ο ανώτερος κλήρος δεν ήθελαν σε καμιά

περίπτωση την επανάσταση Χαρακτηριστική είναι η συνάντηση

στις 26 Γενάρη στη Βοστίτσα (Αίγιο) στο σπίτι του Ανδρέα

Λόντου όπου ο Παπαφλέσσας προσπαθεί να πείσει τους

κοτζαμπάσηδες τους καπετάνιους τους δεσποτάδες και τονΠαλαιών Πατρών Γερμανό να ξεκινήσει η επανάσταση Οι

περισσότεροι από αυτούς αρνούνται Μάλιστα απείλησαν τον

Παπαφλέσσα ότι θα τον φυλάκιζαν ή και θα τον σκότωναν αν δεν

σταματούσε την επαναστατική του προπαγάνδα

Λαϊκές εξεγέρσεις

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2847

28

Στις 21 Μάρτη ο τσαγκάρης Παν Καρατζάς ξεσηκώνει τους

Πατρινούς Η Πάτρα καταλαμβάνεται από τους εξεγερμένους και

οι Τούρκοι κλείνονται στο κάστρο Στις 22-23 Μάρτη

ξεσηκώνεται η Μάνη Ο Κολοκοτρώνης κι ο Παπαφλέσσαςμπαίνουν την ίδια μέρα στην Καλαμάτα και την ελευθερώνουν Η

επανάσταση είχε ήδη αρχίσει παρά την επίσημη άποψη ότι

ξεκίνησε στο μοναστήρι τη Αγίας Λαύρας στις 25 Μάρτη

Στις 24 Μάρτη φτάνουν στην Πάτρα που ήταν ήδη κατειλημμένη

από το λαό ο αρχιεπίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός ο

Ανδρέας Ζαΐμης και ο Ανδρέας Λόντος εκ των υστέρων και αφού

δεν μπορούσαν να κάνουν διαφορετικά κηρύσσουν την επανάσταση

στην ΠελοπόννησοΑπό τότε ξεκίνησε μια προσπάθεια της παλιάς κάστας που

κατείχε τα προνόμια αλλά και της νέας αστικής τάξης που

διαμορφώθηκε να κυριαρχήσουν να πάρουν τα ηνία της

επανάστασης και να αποτρέψουν κάθε λαϊκό ξέσπασμα που

απειλούσε τα συμφέροντά τους και ξέφευγε από τα πλαίσια που

αυτοί έθεταν Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ο λαός κατάφερε

έστω και πρόσκαιρα να κυριαρχήσει Όπως στην Υδρα που ένας

γνήσιος λαϊκός ηγέτης ο Αντώνης Οικονόμου κηρύσσει την

επανάσταση στις 28 Μάρτη και ο λαός καταλαμβάνει το

διοικητήριο του νησιού καθώς και πολλά καράβια Υποχρεώνουν

τους μεγαλοκαραβοκύρηδες να δώσουν μέρος από την περιουσία

τους για την επανάσταση κι έτσι ο στόλος της Υδρας μετατρέπεται

σε ισχυρό πολεμικό ναυτικό Τα ίδια συμβαίνουν και στις Σπέτσες

και στα Ψαρά στις αρχές Απρίλη και σε λίγο στα περισσότερα

νησιά Γενικά στα νησιά ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας πήρεέντονο ταξικό χαρακτήρα αφού εκεί δημιουργήθηκαν οργανωμένα

λαϊκά κόμματα Χαρακτηριστικά στην Ανδρο με ηγέτη τον αγρότη

Δ Μπαλή το λαϊκό κίνημα ήταν επηρεασμένο από τις αρχές της

γαλλικής επανάστασης (στους λόγους του ο Μπαλής μιλούσε για

κομμούνα) στη Σάμο με τον Λυκούργο Λογοθέτη και στη Χίο με

τον αγρότη Μπουρνιά εφαρμόστηκε πρόγραμμα αντιφεουδαρχικό

με διανομή της μεγάλης ιδιοκτησίας σε μικροκαλλιεργητές και

ακτήμονες Αξίζει να αναφέρουμε ένα απόσπασμα της προκήρυξης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2947

29

του Δ Μπαλή που απευθυνόταν στο λαό της Ανδρου Είναι από τα

σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα και καταδεικνύει το προχώρημα που

πραγματοποιήθηκε στη σκέψη και τις ιδέες του λαού την εποχή

εκείνηldquoΔιατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν

όχι μόνον το ζυγόν των Τούρκων αλλά και των αρχόντων (hellip) Η

γη ανήκει εις ημάς τους δουλευτάς της και όχι στους ολίγους

Τουρκάρχοντας που τη νέμονται με το δικαίωμα του ισχυρότερου

(hellip) θα δουλεύωμεν εις το εξής τα φέουδα όλοι μαζί και θα

απολαμβάνει τον καρπόν των η κομμούνα μας και θα γίνεται δικαία

μοιρασιά της σοδειάς εις όλους τους δουλευτάδες ανάλογα με τον

κόπον τους και την δούλευσίν τουςrdquo(Δ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo τ Β σελ 92 -το απόσπασμα

υπάρχει και σε σχολικό βιβλίο της Β Λυκείου 1997)

Αλλά και στην Αθήνα ο Μελέτης Βασιλείου (αξιόλογος λαϊκός

ηγέτης) ξεσηκώνει την πόλη αναγκάζει τους Τούρκους να

κλειστούν στην Ακρόπολη και για ένα διάστημα ο λαός παίρνει την

εξουσία Οι κοτζαμπάσηδες όμως καταφέρνουν με την πρώτη

ευκαιρία να ξαναπάρουν την εξουσία καταδιώκουν τον Βασιλείου

μέχρι την Εύβοια όπου και τον δολοφονούν

Πολύ γρήγορα η επανάσταση απλώνεται σε όλη την Πελοπόννησο

και τον Απρίλη στα νησιά Μέχρι το Μάη η επανάσταση

επεκτείνεται στη Μαγνησία στη Χαλκιδική στην Εύβοια στην

Κρήτη στο Μεσολόγγι στο Αγρίνιο στο Σούλι

Ομως οι κοτζαμπάσηδες δεν έμειναν άπρακτοι Το Μάη

επιτίθενται στον Οικονόμου στο διοικητήριο της Υδρας και αυτός

αναγκάζεται να φύγει Μετά από λίγο τον συλλαμβάνουν και τονμεταφέρουν στην Πελοπόννησο για να τον σκοτώσουν Υστερα από

αλλεπάλληλες συλλήψεις και αποδράσεις ο Οικονόμου αποφασίζει

να πάει το Δεκέμβρη στην Α Εθνοσυνέλευση για να ζητήσει

δικαιοσύνη Λίγο πριν από την Εθνοσυνέλευση άντρες του Λόντου

τον σκοτώνουν

Στη Χίο και στη Σάμο αφού οι τοπικοί προύχοντες δεν μπορούσαν

να καταστείλουν την εξέγερση κατάφεραν να επικοινωνήσουν μετα απέναντι παράλια της Μ Ασίας και ζήτησαν τη βοήθεια των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3047

30

Τούρκων Ετσι μετά από την τουρκική απόβαση το λαϊκό κίνημα

συνετρίβη Δεκάδες χιλιάδες νησιώτες σφάχτηκαν και πολύ

περισσότεροι αιχμαλωτίστηκαν και στάλθηκαν στα σκλαβοπάζαρα

της Ανατολής (καταστροφή της Χίου Απρίλης 1822)Το Μάη του 1821 ο Φιλικός Ανθιμος Γαζής κηρύσσει τη

επανάσταση στη Θεσσαλομαγνησία Η ενεργός αντεπαναστατική

δράση των κοτζαμπάσηδων όμως δεν επέτρεψε τη διατήρηση της

επανάστασης στην περιοχή Ο Γαζής κυνηγήθηκε και έφυγε στη

Ρούμελη

Στην περιοχή της Μάνης εξεγείρονται οι αγρότες και

καταλαμβάνουν εκτάσεις στο Μυστρά και στη Μονεμβασιά τις

οποίες μοιράζονται και αρχίζουν να τις καλλιεργούν Η κατάληψηκράτησε ένα χρόνο οπότε οι κοτζαμπάσηδες έστειλαν στρατό

εναντίον τους

Το καλοκαίρι του 1821 φτάνει στην Υδρα ως πληρεξούσιος της

Φιλικής Εταιρείας ο Δημήτριος Υψηλάντης δημοσιεύει την πρώτη

προκήρυξη προς τους Ελληνες και διεκδικεί τη γενική διεύθυνση

του Αγώνα στο Αστρος Οι πρόκριτοι αντιδρούν και απειλούνται

επεισόδια στα Βέρβαινα και στη Ζαράκοβα Ομως 3000

οργισμένοι στρατιώτες συγκροτώντας διαδήλωση απαίτησαν

σύνταγμα και θέλησαν να σκοτώσουν τους πρόκριτους Μόνο μετά

από την κατευναστική παρέμβαση του Κολοκοτρώνη ηρέμησε η

κατάσταση Ηταν μια καλή ευκαιρία να λυθεί μια και καλή το

ζήτημα της εξουσίας αλλά η συμβιβαστική στάση του

Κολοκοτρώνη το απέτρεψε Ετσι η αντιδραστική μερίδα των

κοτζαμπάσηδων κατάφερε σταδιακά να επιβληθεί και να

παραγκωνίσει όλους σχεδόν τους στρατιωτικούς ηγέτες ακόμα καιτον Δ Υψηλάντη

Η στάση της Αγγλίας

Αξίζει να αναφερθούμε και στη στάση των Αγγλων οι οποίοι όλη

την περίοδο μετά την έναρξη της επανάστασης κατέτρεχαν τους

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3147

31

επαναστατημένους Ελληνες και πρόδιναν τις κινήσεις τους στους

Τούρκους Η κατάληψη της Πάτρας από το λαϊκό στρατό του

Καρατζά λύθηκε τον Απρίλη του 1821 από τον Γιουσούφ Πασά με

τη βοήθεια των Αγγλων Ο Αγγλος αρμοστής της Επτανήσου(Μέτλαντ) φέρθηκε απάνθρωπα στους Φιλικούς των νησιών και

στα γυναικόπαιδα που κατέφευγαν εκεί από τη Ρούμελη και το

Μοριά για να σωθούν Από το 1815 ακόμα όσοι εξεγείρονται στα

Ιόνια νησιά κατά των Αγγλων είχαν πολύ σκληρή μεταχείριση Οι

φυλακίσεις οι βασανισμοί και οι κρεμάλες ήταν η ldquoελευθερίαrdquo που

πρόσφεραν οι Αγγλοι στους κατοίκους των νησιών Λαϊκοί ηγέτες

όπως ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος ο Ιωσήφ Μομφεράτος ο

Δομενεγίνης κά είχαν εξοριστεί Λίγο αργότερα ο άγγλοςπρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη λόρδος Στράγκφορτ θα

δεχτεί την πρόταση του σουλτάνου να έρθουν αγγλικά πλοία από

τη Μάλτα για να καταστρέψουν τον επαναστατικό ελληνικό στόλο

στο Αιγαίο

Εμφύλια διαμάχη

Μέχρι τα τέλη του 1823 οι κοτζαμπάσηδες και οι καραβοκύρηδες

παραμερίζουν εντελώς τους Φιλικούς και εδραιώνουν την εξουσία

τους Αμέσως μετά ξεσπά η εμφύλια διαμάχη Οι αιτίες της

βρίσκονται στις διαμάχες μεταξύ μερίδων της ελληνικής αστικήςτάξης για το ποιος θα επικρατήσει Δημιουργούνται δύο

κυβερνήσεις η μία ελέγχεται από τους στρατιωτικούς και η άλλη

από τους υδραίους μεγαλοκαραβοκύρηδες Αυτοί έχουν

μεγαλύτερη ισχύ γιατί τους υποστηρίζουν ρουμελιώτες

οπλαρχηγοί αλλά έχουν και τις επαφές με τους Αγγλους (το

εφοπλιστικό τους κεφάλαιο βρισκόταν σε άμεση εξάρτηση από την

Αγγλία) Υστερα από αρκετές συγκρούσεις τελειώνει η πρώτη

φάση του εμφυλίου με ολοκληρωτική επικράτηση των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3247

32

κοτζαμπάσηδων του Μοριά και των υδραίων

μεγαλοκαραβοκυραίων Στα μέσα του 1824 ξεσπά η δεύτερη φάση

του εμφυλίου Στη φάση αυτή οι καραβοκύρηδες θα παραμερίσουν

τους κοτζαμπάσηδες (φεουδαρχία του Μοριά) και θα εδραιώσουντην εξουσία τους με την αμέριστη βοήθεια και τις πολλές

παρεμβάσεις της Αγγλίας Το αποτέλεσμα της εμφύλιας διαμάχης

ήταν να χαθούν πολύτιμοι αγωνιστές όπως ο Οδυσσέας

Ανδρούτσος που δολοφονήθηκε από κυβερνητικούς ο

Κολοκοτρώνης που συνελήφθη και φυλακίστηκε αλλά και πιο

τραγικά γεγονότα όπως η πτώση του Μεσολογγίου που οφείλεται

καθαρά στους τυχοδιωκτικούς χειρισμούς του Μαυροκορδάτου και

της κυβέρνησης

Το ελληνικό ζήτημα είχε λυθεί σχεδόν οριστικά Στις 21 Ιούλη του

1825 ο Αλ Μαυροκορδάτος ο Σπ Τρικούπης και ο Ι Κωλέττης

συναντούν τον άγγλο ναύαρχο Χάμιλτον στη φρεγάτα ldquoΚάμπριανrdquo

και του ανακοινώνουν ότι σαν εκπρόσωποι του ελληνικού λαού

ldquoκαταθέτουν την τύχην της Ελλάδος εις την μεγαλοψυχίαν της

Αγγλίαςrdquo Στο υπουργικό συμβούλιο που συγκλήθηκε μετά λίγες

μέρες ανακοινώνεται ότι η απελευθέρωση της Ελλάδας ήταναποκλειστική υπόθεση της Αγγλίας Αντιπροσωπεία Ελλήνων

ύστερα από τις εντολές του Μαυροκορδάτου επισκέπτεται τον

Κάνινγκ στο Λονδίνο και ζητάει γραπτώς να τεθεί η Ελλάδα υπό

την προστασία της Αγγλίας Πριν δηλαδή την απελευθέρωση η

κυβέρνηση ζήτησε να γίνει η Ελλάδα προτεκτοράτο της Αγγλίας

Τα επόμενα γεγονότα είναι λίγο έως πολύ γνωστά Η Ελλάδα μέσω

των αλλεπάλληλων δανείων και με τις ευλογίες της ξενόδουλης

αστικής τάξης δέθηκε στο άρμα των άγγλων αποικιοκρατών Ο

ελληνικός λαός υπέστη τις συνέπειες αυτών των γεγονότων για

πολλές δεκαετίες Αλλά και η εξέλιξη του καπιταλισμού στην

Ελλάδα με τις εξαρτήσεις από τους δυτικούς ιμπεριαλιστές έχουν

την αφετηρία τους στα γεγονότα εκείνης της περιόδου

Βιβλιογραφία

Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής επανάστασης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3347

33

του 1821rdquo εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo

εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟι επεμβάσεις των Αγγλων στην Ελλάδαrdquo εκδόσειςΕπικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΜεγάλη ιστορία της Ελλάδαςrdquo τ 17-20 εκδόσεις

20ός Αιώνας

Γ Βαλέτα ldquoΤο προδομένο εικοσιέναrdquo εκδόσεις Φιλιππότης

Τ Βουρνά ldquoΙστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδαςrdquo τ Α΄

εκδόσεις Πατάκη

Γ Σκαρίμπα ldquoΤο 1821 και η αλήθειαrdquo εκδόσεις Κάκτος

Ανωνύμου του Ελληνος ldquoΕλληνική Νομαρχίαrdquo εκδόσεις ΚάλβοςΔ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo

G Finlay ldquoΗ ιστορία της ελληνικής επαναστάσεωςrdquo εκδόσεις

Τολίδη

G Finlay ldquoΗ ιστορία της τουρκοκρατίας και της ενετοκρατίας στην

Ελλάδαrdquo εκδόσεις Τολίδη

Μαρξ-Ενγκελς ldquoΗ Ελλάδα η Τουρκία και το ανατολικό ζήτημαrdquo

εκδόσεις Γνώση

Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

Χριστόφορου Περραιβού ldquoΣύντομος βιογραφία του Ρήγα Φεραίουrdquo

εκδόσεις Δημιουργία

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

του Γιώργου Κ Καββαδία φιλολόγου-συγγραφέα

Το 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας

ως η επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και

την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Μια επανάσταση που

ξεκίνησε από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη

συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Με το να

εξωραΐζουμε πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3447

34

και ταλαιπώρησαν τον λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του

λαού μας

Η Τουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με

συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση καικαταπίεση Γι αυτό η Επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική

υπήρξε και βαθύτατα κοινωνική Αυτή είναι μια αλήθεια που

οφείλουμε να την αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε

εύστοχα ο μεγάλος ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoτο έθνος πρέπει

να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Η Επανάσταση του 1821 με πρωτοπορία την ανερχόμενη

προοδευτική εμπορική τάξη ραχοκοκαλιά τα αγροτικά στρώματα

τους βιοτέχνες εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι τουςκλέφτες είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της

Τουρκίας το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο (το 13

των κτημάτων στα 1830 είναι στα χέρια της Εκκλησίας ενώ οι

Έλληνες κοτζαμπάσηδες έχουν περισσότερα από τους Τούρκους)

αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Ανατολικό

Ζήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα Η ανερχόμενη

αστική εμπορική τάξη η ισχυρή επίδραση των ιδεών της Γαλλικής

Επανάστασης η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά λαϊκά

στρώματα από το οθωμανικό κράτος ήταν τα στοιχεία που

δημιουργούν το υπόβαθρο της Επανάστασης

Αντίθετοι στην Επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειονότητά τους στους

οποίους οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή laquoΗ προστασία της

οθωμανικής κυβερνήσεωςraquo γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ laquoδημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και

φοροεισπρακτόρων () Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της

τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος

laquoχριστιανών Τούρκωνraquo Ασφαλώς και υπήρξαν λαμπρές

εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα Η αλήθεια είναι ότι

πολλοί απ αυτή την laquoαριστοκρατίαraquo μόλις είδαν ότι η

Επανάσταση παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα έσπευσαν να ενταχθούν

σ αυτήν όχι βέβαια για να τη βοηθήσουν να πραγματοποιήσει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3547

35

τους σκοπούς της αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την

κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους δημιουργώντας ένα

κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα

Η Επανάσταση του 21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμέςΚινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής

ήταν ανελέητος αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες οι

μεγαλοκαραβοκυραίοι οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους

Φιλικούς συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών που

μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη

Δεν δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν σε διώξεις και

δολοφονίες λαϊκών ηγετών όπως του Αντ Οικονόμου του

Μελέτη του Οδ Ανδρούτσου αλλά και αργότερα να φυλακίσουντον Κολοκοτρώνη να διώξουν τον Μακρυγιάννη κά Κατέφυγαν

ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους σπρωγμένοι από τους Aγγλους

laquoκηδεμόνεςraquo και άλλους laquoπροστάτεςraquo

Η φετινή επέτειος των 184 χρόνων από την Επανάσταση

των προγόνων μας συμπίπτει με συγκλονιστικές αλλαγές στον

κόσμο Αν και πέρασαν 184 χρόνια ζωντανά και επίκαιρα

παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων προγόνων μας

για λευτεριά λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη

Παράλληλα χρειάζεται να σκεφτούμε τους λαούς που

αγωνίζονται για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση ζητώντας να

ζήσουν ελεύθερα σ ένα δικό τους κράτος όπως για παράδειγμα οι

Παλαιστίνιοι οι Κούρδοι και οι Ιρακινοί εδώ στη γειτονιά μας

Σήμερα τον ρόλο της laquoΙεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης

και της καταπίεσης λαών και εθνοτήτων στο όνομα της

laquoΠαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ το ΝΑΤΟ και οισύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουρανίου από τους νέο-βάρβαρους του ΝΑΤΟ που σκορπούν τον

θάνατο Είναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας Μόνο που

αυτή η laquoανάπηρη ελευθερίαraquo δεν μας ταιριάζει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3647

36

ΤΟ laquoΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟraquo ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η

ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

Η laquoκατασκευήraquo της Ιστορίας

του Χρήστου Κάτσικα

Είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν οι άνθρωποι δεν υπακούουν

στην ανάγκη ή στη συνήθεια το σύνολο των ενεργειών τους είναι

συνάρτηση της γνώσης ή laquoγνώσηςraquo που μεταφέρουν Αυτό

σημαίνει ότι κάθε πράξη-παρέμβαση στην κοινωνικήπραγματικότητα καθορίζεται σ ένα μεγάλο βαθμό από τις

πληροφορίες που έχουν δεχτεί από το άμεσο κι έμμεσο

περιβάλλον από την οικογένεια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το

σχολείο ειδικά το τελευταίο έχει αποφασιστικό ρόλο στη μετάδοση

πληροφοριών λόγω του συνεχούς και οργανωμένου τρόπου

μετάδοσης Σύμφωνα με τον ΕΑ Ράουτερ οι πληροφορίες

σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις που αποτελούν μέρος του

μηχανισμού που κατευθύνει τις ενέργειές μας

Στο σχολείο ο μαθητής διαμορφώνει τρόπο σκέψης και δράσης

ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει δεχτεί Στο μάθημα της

Ιστορίας μαθαίνει εκτός των άλλων συγκεκριμένες ανθρώπινες

ενέργειες που η ίδια η μελέτη τους επηρεάζει τη χαρακτηροδομή

του συνδιαμορφώνει μαζί μ άλλους παράγοντες την κοινωνική

συνείδησή του

Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή τουκοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά όπως

πραγματικά είναι τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση

κοινωνικής συνείδησης ικανής να laquoβλέπειraquo να κατανοεί να

παρεμβαίνει θετικά Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια

τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη ανίκανη να

σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή

πράξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3747

37

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς

συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ αυτές Με

βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο σχηματίζει

αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους για κοινωνικέςομάδες στρώματα τάξεις σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή

και έχθρα

Τα πράγματα λοιπόν είναι σοβαρά και επικίνδυνα Για ποιους Μα

για όσους (κοινωνικά στρώματα ομάδες τάξεις) ήταν απόντες από

μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση

κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις την

ιδεολογία τους τους σκοπούς τους Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούν

διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας όπως τηναποσιώπηση παραποίηση παρερμηνεία κλπ Όλ αυτά σύμφωνα

με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη

Βώρο μ έναν σκοπό τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών

συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων

τους των συμφερόντων

Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία

Ποιος Έλληνας σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται δεν γνωρίζει να

πει δυο λόγια για το laquoκρυφό σχολειόraquo ή για το laquoξεκίνημα της

Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτηraquo Μπορεί να μη

γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης για

την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες για την κατάληξη του

αγώνα όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα laquoδύο πιο

σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας στο κρυφό

σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον

ΠΠ Γερμανό που αποτέλεσε και αφετηρία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των

βιβλίων αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς

λόγους σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα τις εικόνες από

τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη που μαζί με

τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη του Μιαούλη και άλλων

έμειναν ανέπαφοι χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη Η γοητεία της

μορφής η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται

αμφισβήτηση Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2247

22

από εμάς για μας Άξιος ο μισθός μας Για τον δικό τους

υπερμισθό βεβαίως ούτε λόγος

Το εθνικό και ταξικό περιεχόμενοτης επανάστασης του 1821

Η πραγματική ιστορία της ελληνικής επανάστασης του 1821 απέχει

αρκετά από την επίσημη εκδοχή της έτσι τουλάχιστον όπως

διαμορφώθηκε με την πλήρη επικράτηση τής ελληνικής αστικής

τάξης την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους και τη διευθέτηση

του ζητήματος του ξένου προστάτη για το νεότευκτο κράτοςΑπό τη μια υπάρχουν τα σχολικά βιβλία και οι τόμοι των επίσημων

εκφραστών της αστικής αντίληψης για το ζήτημα που

παρουσιάζουν (πλήρως διαστρεβλωμένο) τον εθνικό χαρακτήρα

του εικοσιένα αποσιωπώντας ή υποτιμώντας το κοινωνικό και

ταξικό του περιεχόμενο Ακόμα και για πασίγνωστα γεγονότα

όπως η εμφύλια σύγκρουση σχεδόν αμέσως μετά το ξέσπασμα της

επανάστασης η επίσημη εκδοχή καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια ναπεριορίσει τη σημασία τους και να τα παρουσιάσει ως μια θλιβερή

παρένθεση στη ldquoμεγαλειώδηrdquo πορεία της εθνικής παλιγγενεσίας

Από την άλλη υπάρχει μια πλούσια ιστοριογραφία

απομνημονευμάτων λαϊκών αγωνιστών (Κολοκοτρώνη Περραιβού

κά) τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη η Ελληνική

Νομαρχία μελέτες του Κορδάτου και του Βαλέτα τα καυστικά

κείμενα του Γιάννη Σκαρίμπα αλλά και ξένων ιστορικών όπως

του Φίνλεϊ που προσεγγίζουν την πραγματική διάσταση τουζητήματος και προβάλλουν πέρα από τον εθνικοαπελευθερωτικό

(που έτσι κι αλλιώς υπήρχε) και τον ταξικό-κοινωνικό χαρακτήρα

της επανάστασης Στα κείμενα αυτά μπορούμε να δούμε τον

αντιδραστικό ρόλο της Εκκλησίας και των κοτζαμπάσηδων την

υπονόμευση του αγώνα από μερίδα της ελληνικής αστικής τάξης

που έφτασε μέχρι και την ανοιχτή προδοσία αλλά και τον ηρωικό

αγώνα απλών λαϊκών αγωνιστών που κατάφεραν εμπνευσμένοι

από την πρόσφατη γαλλική επανάσταση σε πολλές περιπτώσεις

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2347

23

να κυριαρχήσουν (σε τοπικό επίπεδο) και να θέσουν (έστω και

πρόωρα) ζήτημα λαϊκής εξουσίας

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στην προεπαναστατικήπερίοδο

Η ιστορία της ελληνικής επανάστασης του 1821 έχει σαν αφετηρία

της τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν

μέσα στην οθωμανική αυτοκρατορία αρκετά χρόνια πριν Η

ελληνική αστική τάξη με τον τρόπο που διαμορφώθηκε μέσα στις

συγκεκριμένες συνθήκες είχε αναπτυχθεί αρκετά και σε τέτοιοβαθμό που μόνο η δημιουργία ενός δικού της εθνικού κράτους θα

μπορούσε να αποτελέσει τον όρο για το προχώρημα της

καπιταλιστικής ανάπτυξης Από τα πρώτα χρόνια της κατάκτησης

του ελλαδικού χώρου από τους Οθωμανούς δόθηκαν αρκετές

δυνατότητες ανάπτυξης της αγροτικής οικονομίας Αυτό

συνετέλεσε αργότερα στην ανάπτυξη της μικρής βιοτεχνίας

(κυρίως οικογενειακής) αλλά μέσα στο 17ο αιώνα στην προώθηση

των εξαγωγών και του εμπορίου σε όλη σχεδόν τη ΔυτικήΕυρώπη Ταυτόχρονα αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό και η

ναυτιλία Μάλιστα από το 18ο αιώνα η ελληνική ναυτιλία και το

θαλάσσιο εμπόριο θα μπορούσαμε να πούμε ότι κατείχαν μια από

τις πρώτες θέσεις στο μεσογειακό χώρο Το αποτέλεσμα ήταν η

ίδρυση ελληνικών παροικιών σε πολλές πόλεις της Ευρώπης Έτσι

δεν θα αργούσε να τεθεί με πιο έντονο τρόπο η αναγκαιότητα

συγκρότησης ελληνικού κράτους

Φυσικά σε καμιά περίπτωση δεν θα μπορούσε η αστική τάξη από

μόνη της να φέρει σε πέρας αυτή την ανατροπή Επρεπε να

κερδίσει με το μέρος της τον ελληνικό λαό την αγροτιά αλλά και

τους ακτήμονες που ήταν μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού

Απ την άλλη μεριά συχνά ξεσπούσαν λαϊκές εξεγέρσεις σε τοπικό

επίπεδο οι οποίες στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν

ακαθοδήγητες υποκινούνταν από ομάδες ακτημόνων και είχαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2447

24

απώτερο στόχο τη δικαιότερη μοιρασιά της γης το μεγαλύτερο

μέρος της οποίας ανήκε σε τσιφλικάδες

Οι προσπάθειες της αστικής τάξης να πυροδοτήσει τις εξελίξεις

για την επανάσταση και να καθοδηγήσει με πιο ολοκληρωμένοτρόπο την υπόθεση αυτή ξεκινάν μετά τα 1750 και πάντα με τις

διασυνδέσεις που υπήρχαν με τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής

κύρια της Ρωσίας (το ξανθό γένος) που είχε σοβαρό λόγο αλλαγής

τού τότε status Είναι γνωστές οι προσπάθειες παραμερισμού της

κυριαρχίας των Τούρκων και καθόδου της στη Μεσόγειο

Ρήγας ΦεραίοςΣημαντική από αυτή την άποψη ήταν η προσπάθεια του Ρήγα

Φεραίου να ξεκινήσει την επανάσταση των εθνοτήτων σε όλο τον

βαλκανικό χώρο με την προοπτική ίδρυσης της βαλκανικής

ομοσπονδίας Ενα όραμα αρκετά προοδευτικό που αν συνδυαστεί

με το κοινωνικό περιεχόμενο που έθετε θα λέγαμε ότι δείχνει

έναν άνθρωπο που έβλεπε πολύ μακρύτερα από την εποχή του

Δεν ήταν τυχαίο το γεγονός ότι καλούσε ακόμα και τη φτωχολογιάτων Τούρκων να επαναστατήσει ενάντια στο σουλτάνο

ldquoΒούλγαροι κι Αρβανίτες και Σέρβοι και Ρωμιοί

Νησιώτες και Ηπειρώτες με μια κοινή ορμή

για την ελευθερία να ζώσουμε σπαθί

ν ανάψουμε μια φλόγα εις όλην την Τουρκιά

να τρέξει απ την Μπόννα έως την Αραπιά hellip

hellipνα σφάξουμε τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και Χριστιανούς και Τούρκους σκληρά τους τυραννούν rdquo(Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo σελ

72)

Με τέτοια κηρύγματα ο Ρήγας και οι συνεργάτες του

προσπαθούσαν να ενώσουν τους λαούς των Βαλκανίων Δεν

έμελλε όμως να ζήσει πολύ για να ολοκληρώσει το έργο του Το

Δεκέμβρη του 1797 συλλαμβάνεται στην Τεργέστη Ακολουθεί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2547

25

κύμα συλλήψεων από την αυστριακή αστυνομία Τον Απρίλη του

1798 ο Ρήγας και οι σύντροφοί του παραδίδονται στις τουρκικές

αρχές Στις 17 Ιούνη τον στραγγαλίζουν μαζί με άλλους 8 Ελληνες

που κρατούνταν σε φυλακή του ΒελιγραδίουΜε την ευκαιρία αξίζει να δούμε τη στάση της Εκκλησίας στο

ζήτημα Το Οικουμενικό Πατριαρχείο όταν συνελήφθη ο Ρήγας με

εγκύκλιο του πατριάρχη Γρηγορίου του Ε καλούσε τους

δεσποτάδες να κατάσχουν το επαναστατικό μανιφέστο του Ρήγα

γιατί όπως ανέφερε ldquoπλήρες υπάρχει σαθρότητος εκ των δολερών

αυτού εννοιών τοις δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως

εναντιούμενονrdquo Ο ίδιος πλαστογραφώντας το όνομα του

πατριάρχη Ιεροσολύμων Ανθιμου εξέδωσε την περίφημηldquoΠατρική διδασκαλίαrdquo με την οποία τασσόταν ενάντια σε κάθε ιδέα

εθνικής εξέγερσης ενάντια στις δημοκρατικές αρχές της γαλλικής

επανάστασης και καθησύχαζε το λαό λέγοντας ότι οι Τούρκοι

ήτανhellip θεόσταλτοι Δεν ήταν πρωτόγνωρη αυτή η φιλοτουρκική

στάση του ανώτερου κλήρου και δικαιολογείται πλήρως αφού από

την πρώτη στιγμή της οθωμανικής κυριαρχίας όχι μόνο διατήρησαν

τα όποια προνόμια είχαν επί Βυζαντίου αλλά τα διεύρυναν κιόλας

Είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε χριστιανός ήταν υποχρεωμένος να

δίνει το ένα τρίτο των εισοδημάτων του στην Εκκλησία (ειδικός

φόρος που λεγόταν ρόγα ή ζητεία) (Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική

σημασία της ελληνικής επανάστασης του 1821rdquo σελ 71)

Φιλική Εταιρεία

Στα 1814 ιδρύεται στην Οδησσό η Φιλική Εταιρεία Σκοπός της

μυστικής αυτής οργάνωσης ήταν να ξεκινήσει τον

εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων Μπορεί στη

διακήρυξή της να μην είχε τις προοδευτικές-ριζοσπαστικές ιδέες

του Ρήγα αλλά έθετε ένα σοβαρό ζήτημα για την εποχή την

αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και την ίδρυση κράτους

βασισμένου μόνο στις δυνάμεις των Ελλήνων

Στην αρχή η ανάπτυξή της ήταν υποτυπώδης Μάλιστα έγινε

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2647

26

πρόταση στον Ιωάννη Καποδίστρια να αναλάβει την αρχηγία της

αλλά αυτός αρνήθηκε Στην αυτοβιογραφία του εξηγεί τους

λόγους ldquoΟι καταστρώσαντες τοιαύτα τα σχέδια είναι περισσότερον

ένοχοι και αυτοί ωθούν την Ελλάδα προς τον όλεθρον Είναιελεεινοί εμποροϋπάλληλοι καταστραφέντες λόγω της κακής των

διαγωγής Σας επαναλαμβάνω φυλαχτείτε από τοιούτους

άνδραςrdquo (Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής

επανάστασης του 1821rdquo σελ 142)

Αναμενόμενο από έναν άνθρωπο με μαύρο παρελθόν Δεν είναι

βέβαια γνωστή η δράση του πριν από την επανάσταση Η αστική

ιστοριογραφία θέλει να δείξει τα έργα του ως πρώτου κυβερνήτη

μετά την επανάσταση και ξεχνά ένα πολύ σημαντικό γεγονός πουστιγμάτισε τη δράση του Οταν στα 1804 στα Εφτάνησα επικρατούν

οι Ρώσοι στην Κεφαλονιά ξεσπά αγροτική αντιφεουδαρχική

εξέγερση Ο Καποδίστριας τοποτηρητής των Ρώσων και γνήσιος

υπηρέτης της ρωσικής κατοχής έπνιξε στο αίμα την εξέγερση

τασσόμενος σαφώς με το μέρος των φεουδαρχών

Στα 1818 η έδρα της Φιλικής Εταιρείας μεταφέρεται στην

Κωνσταντινούπολη και η Εταιρεία αρχίζει να αναπτύσσεται

ραγδαία Στην οργάνωση όμως μπήκαν και πολλοί Φαναριώτες και

κοτζαμπάσηδες αλλάζοντας ριζικά τη σύνθεσή της Μετά το

θάνατο του Σκουφά ανατίθεται η αρχηγία στον Αλέξανδρο

Υψηλάντη Οι τάσεις που συνυπήρχαν μέσα στους Φιλικούς ήταν

α) Η αστικοδημοκρατική-προοδευτική τάση Ηταν οι συνεχιστές

του Ρήγα που στηρίζονταν στην προοδευτική μερίδα των αστών και

στις λαϊκές μάζες Εκπρόσωποί της ήταν εκτός από το Σκουφά

οι Αναγνωστόπουλος Κολοκοτρώνης Παπαφλέσσας ΝικηταράςΑναγνωσταράς Ανδρούτσος κά

β) Η συντηρητική-συμβιβαστική τάση Στηριζόταν στη συντηρητική

μερίδα των αστών και σύναψε συμμαχίες με τους κοτζαμπάσηδες

και τους Αγγλους Εκπρόσωποί της ήταν οι Μαυροκορδάτος

Ιγνάτιος Νέγρης Κουντουριώτηδες Ορλάνδος κά

γ) Η αντιδραστική τάση Ηταν οι μεγαλοκοτζαμπάσηδες και παλιά

φεουδαρχικά στοιχεία που υπονόμευαν διαρκώς την επανάσταση

Εκπρόσωποί της ήταν οι Ζαΐμης Λόντος Νοταράς Π Π

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2747

27

Γερμανός Χρύσανθος Μονεμβασιάς κά

Από τη στιγμή εκείνη τα γεγονότα ήταν ραγδαία Ο Αλ Υψηλάντης

συντάσσει μαζί με τον Παπαφλέσσα και το Γεώργιο Λεβέντη το

ldquoΓενικόν Σχέδιονrdquo της επανάστασης Το σχέδιο προέβλεπεταυτόχρονη επανάσταση στη Σερβία το Μαυροβούνιο τη

Μολδοβλαχία την Ηπειρο και την Πελοπόννησο Αποφασίζεται να

κατέβει ο Αλ Υψηλάντης στην Πελοπόννησο και να ξεκινήσει την

επανάσταση στα τέλη του 1820 ταυτόχρονα σε όλα τα Βαλκάνια

Στη Σερβία με τον Οβρένοβιτς στη Μολδοβλαχία με τον

Βλαντιμιρέσκου καθώς και στη Βουλγαρία Τελικά το σχέδιο

τροποποιήθηκε γιατί ο Οβρένοβιτς δεν ακολούθησε και οι Αγγλοι

ειδοποίησαν το σουλτάνο για τα σχέδια των Φιλικών Επίσης ο ΑλΥψηλάντης λόγω των αντιδραστικών του πεποιθήσεων διέταξε τον

τουφεκισμό του Βλαντιμιρέσκου καθώς ο τελευταίος ήθελε να

δημιουργήσει καθαρά αγροτικό κίνημα ενάντια όχι μόνο στους

Τούρκους αλλά και στους φεουδάρχες πράγμα που έβρισκε

αντίθετο τον μοναρχικών αντιλήψεων πρίγκιπα Το αποτέλεσμα

ήταν να μην ακολουθήσουν μαζικά άλλες εθνότητες και να

ναυαγήσει η προσπάθεια (ήττα στο Δραγατσάνι)

Στις αρχές του 1821 έρχονται οι απεσταλμένοι των Φιλικών στη

Νότια Ελλάδα για να συντονίσουν τις προετοιμασίες της

επανάστασης Αρχισε να φαίνεται ξεκάθαρα πλέον ότι οι

κοτζαμπάσηδες και ο ανώτερος κλήρος δεν ήθελαν σε καμιά

περίπτωση την επανάσταση Χαρακτηριστική είναι η συνάντηση

στις 26 Γενάρη στη Βοστίτσα (Αίγιο) στο σπίτι του Ανδρέα

Λόντου όπου ο Παπαφλέσσας προσπαθεί να πείσει τους

κοτζαμπάσηδες τους καπετάνιους τους δεσποτάδες και τονΠαλαιών Πατρών Γερμανό να ξεκινήσει η επανάσταση Οι

περισσότεροι από αυτούς αρνούνται Μάλιστα απείλησαν τον

Παπαφλέσσα ότι θα τον φυλάκιζαν ή και θα τον σκότωναν αν δεν

σταματούσε την επαναστατική του προπαγάνδα

Λαϊκές εξεγέρσεις

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2847

28

Στις 21 Μάρτη ο τσαγκάρης Παν Καρατζάς ξεσηκώνει τους

Πατρινούς Η Πάτρα καταλαμβάνεται από τους εξεγερμένους και

οι Τούρκοι κλείνονται στο κάστρο Στις 22-23 Μάρτη

ξεσηκώνεται η Μάνη Ο Κολοκοτρώνης κι ο Παπαφλέσσαςμπαίνουν την ίδια μέρα στην Καλαμάτα και την ελευθερώνουν Η

επανάσταση είχε ήδη αρχίσει παρά την επίσημη άποψη ότι

ξεκίνησε στο μοναστήρι τη Αγίας Λαύρας στις 25 Μάρτη

Στις 24 Μάρτη φτάνουν στην Πάτρα που ήταν ήδη κατειλημμένη

από το λαό ο αρχιεπίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός ο

Ανδρέας Ζαΐμης και ο Ανδρέας Λόντος εκ των υστέρων και αφού

δεν μπορούσαν να κάνουν διαφορετικά κηρύσσουν την επανάσταση

στην ΠελοπόννησοΑπό τότε ξεκίνησε μια προσπάθεια της παλιάς κάστας που

κατείχε τα προνόμια αλλά και της νέας αστικής τάξης που

διαμορφώθηκε να κυριαρχήσουν να πάρουν τα ηνία της

επανάστασης και να αποτρέψουν κάθε λαϊκό ξέσπασμα που

απειλούσε τα συμφέροντά τους και ξέφευγε από τα πλαίσια που

αυτοί έθεταν Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ο λαός κατάφερε

έστω και πρόσκαιρα να κυριαρχήσει Όπως στην Υδρα που ένας

γνήσιος λαϊκός ηγέτης ο Αντώνης Οικονόμου κηρύσσει την

επανάσταση στις 28 Μάρτη και ο λαός καταλαμβάνει το

διοικητήριο του νησιού καθώς και πολλά καράβια Υποχρεώνουν

τους μεγαλοκαραβοκύρηδες να δώσουν μέρος από την περιουσία

τους για την επανάσταση κι έτσι ο στόλος της Υδρας μετατρέπεται

σε ισχυρό πολεμικό ναυτικό Τα ίδια συμβαίνουν και στις Σπέτσες

και στα Ψαρά στις αρχές Απρίλη και σε λίγο στα περισσότερα

νησιά Γενικά στα νησιά ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας πήρεέντονο ταξικό χαρακτήρα αφού εκεί δημιουργήθηκαν οργανωμένα

λαϊκά κόμματα Χαρακτηριστικά στην Ανδρο με ηγέτη τον αγρότη

Δ Μπαλή το λαϊκό κίνημα ήταν επηρεασμένο από τις αρχές της

γαλλικής επανάστασης (στους λόγους του ο Μπαλής μιλούσε για

κομμούνα) στη Σάμο με τον Λυκούργο Λογοθέτη και στη Χίο με

τον αγρότη Μπουρνιά εφαρμόστηκε πρόγραμμα αντιφεουδαρχικό

με διανομή της μεγάλης ιδιοκτησίας σε μικροκαλλιεργητές και

ακτήμονες Αξίζει να αναφέρουμε ένα απόσπασμα της προκήρυξης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2947

29

του Δ Μπαλή που απευθυνόταν στο λαό της Ανδρου Είναι από τα

σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα και καταδεικνύει το προχώρημα που

πραγματοποιήθηκε στη σκέψη και τις ιδέες του λαού την εποχή

εκείνηldquoΔιατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν

όχι μόνον το ζυγόν των Τούρκων αλλά και των αρχόντων (hellip) Η

γη ανήκει εις ημάς τους δουλευτάς της και όχι στους ολίγους

Τουρκάρχοντας που τη νέμονται με το δικαίωμα του ισχυρότερου

(hellip) θα δουλεύωμεν εις το εξής τα φέουδα όλοι μαζί και θα

απολαμβάνει τον καρπόν των η κομμούνα μας και θα γίνεται δικαία

μοιρασιά της σοδειάς εις όλους τους δουλευτάδες ανάλογα με τον

κόπον τους και την δούλευσίν τουςrdquo(Δ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo τ Β σελ 92 -το απόσπασμα

υπάρχει και σε σχολικό βιβλίο της Β Λυκείου 1997)

Αλλά και στην Αθήνα ο Μελέτης Βασιλείου (αξιόλογος λαϊκός

ηγέτης) ξεσηκώνει την πόλη αναγκάζει τους Τούρκους να

κλειστούν στην Ακρόπολη και για ένα διάστημα ο λαός παίρνει την

εξουσία Οι κοτζαμπάσηδες όμως καταφέρνουν με την πρώτη

ευκαιρία να ξαναπάρουν την εξουσία καταδιώκουν τον Βασιλείου

μέχρι την Εύβοια όπου και τον δολοφονούν

Πολύ γρήγορα η επανάσταση απλώνεται σε όλη την Πελοπόννησο

και τον Απρίλη στα νησιά Μέχρι το Μάη η επανάσταση

επεκτείνεται στη Μαγνησία στη Χαλκιδική στην Εύβοια στην

Κρήτη στο Μεσολόγγι στο Αγρίνιο στο Σούλι

Ομως οι κοτζαμπάσηδες δεν έμειναν άπρακτοι Το Μάη

επιτίθενται στον Οικονόμου στο διοικητήριο της Υδρας και αυτός

αναγκάζεται να φύγει Μετά από λίγο τον συλλαμβάνουν και τονμεταφέρουν στην Πελοπόννησο για να τον σκοτώσουν Υστερα από

αλλεπάλληλες συλλήψεις και αποδράσεις ο Οικονόμου αποφασίζει

να πάει το Δεκέμβρη στην Α Εθνοσυνέλευση για να ζητήσει

δικαιοσύνη Λίγο πριν από την Εθνοσυνέλευση άντρες του Λόντου

τον σκοτώνουν

Στη Χίο και στη Σάμο αφού οι τοπικοί προύχοντες δεν μπορούσαν

να καταστείλουν την εξέγερση κατάφεραν να επικοινωνήσουν μετα απέναντι παράλια της Μ Ασίας και ζήτησαν τη βοήθεια των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3047

30

Τούρκων Ετσι μετά από την τουρκική απόβαση το λαϊκό κίνημα

συνετρίβη Δεκάδες χιλιάδες νησιώτες σφάχτηκαν και πολύ

περισσότεροι αιχμαλωτίστηκαν και στάλθηκαν στα σκλαβοπάζαρα

της Ανατολής (καταστροφή της Χίου Απρίλης 1822)Το Μάη του 1821 ο Φιλικός Ανθιμος Γαζής κηρύσσει τη

επανάσταση στη Θεσσαλομαγνησία Η ενεργός αντεπαναστατική

δράση των κοτζαμπάσηδων όμως δεν επέτρεψε τη διατήρηση της

επανάστασης στην περιοχή Ο Γαζής κυνηγήθηκε και έφυγε στη

Ρούμελη

Στην περιοχή της Μάνης εξεγείρονται οι αγρότες και

καταλαμβάνουν εκτάσεις στο Μυστρά και στη Μονεμβασιά τις

οποίες μοιράζονται και αρχίζουν να τις καλλιεργούν Η κατάληψηκράτησε ένα χρόνο οπότε οι κοτζαμπάσηδες έστειλαν στρατό

εναντίον τους

Το καλοκαίρι του 1821 φτάνει στην Υδρα ως πληρεξούσιος της

Φιλικής Εταιρείας ο Δημήτριος Υψηλάντης δημοσιεύει την πρώτη

προκήρυξη προς τους Ελληνες και διεκδικεί τη γενική διεύθυνση

του Αγώνα στο Αστρος Οι πρόκριτοι αντιδρούν και απειλούνται

επεισόδια στα Βέρβαινα και στη Ζαράκοβα Ομως 3000

οργισμένοι στρατιώτες συγκροτώντας διαδήλωση απαίτησαν

σύνταγμα και θέλησαν να σκοτώσουν τους πρόκριτους Μόνο μετά

από την κατευναστική παρέμβαση του Κολοκοτρώνη ηρέμησε η

κατάσταση Ηταν μια καλή ευκαιρία να λυθεί μια και καλή το

ζήτημα της εξουσίας αλλά η συμβιβαστική στάση του

Κολοκοτρώνη το απέτρεψε Ετσι η αντιδραστική μερίδα των

κοτζαμπάσηδων κατάφερε σταδιακά να επιβληθεί και να

παραγκωνίσει όλους σχεδόν τους στρατιωτικούς ηγέτες ακόμα καιτον Δ Υψηλάντη

Η στάση της Αγγλίας

Αξίζει να αναφερθούμε και στη στάση των Αγγλων οι οποίοι όλη

την περίοδο μετά την έναρξη της επανάστασης κατέτρεχαν τους

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3147

31

επαναστατημένους Ελληνες και πρόδιναν τις κινήσεις τους στους

Τούρκους Η κατάληψη της Πάτρας από το λαϊκό στρατό του

Καρατζά λύθηκε τον Απρίλη του 1821 από τον Γιουσούφ Πασά με

τη βοήθεια των Αγγλων Ο Αγγλος αρμοστής της Επτανήσου(Μέτλαντ) φέρθηκε απάνθρωπα στους Φιλικούς των νησιών και

στα γυναικόπαιδα που κατέφευγαν εκεί από τη Ρούμελη και το

Μοριά για να σωθούν Από το 1815 ακόμα όσοι εξεγείρονται στα

Ιόνια νησιά κατά των Αγγλων είχαν πολύ σκληρή μεταχείριση Οι

φυλακίσεις οι βασανισμοί και οι κρεμάλες ήταν η ldquoελευθερίαrdquo που

πρόσφεραν οι Αγγλοι στους κατοίκους των νησιών Λαϊκοί ηγέτες

όπως ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος ο Ιωσήφ Μομφεράτος ο

Δομενεγίνης κά είχαν εξοριστεί Λίγο αργότερα ο άγγλοςπρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη λόρδος Στράγκφορτ θα

δεχτεί την πρόταση του σουλτάνου να έρθουν αγγλικά πλοία από

τη Μάλτα για να καταστρέψουν τον επαναστατικό ελληνικό στόλο

στο Αιγαίο

Εμφύλια διαμάχη

Μέχρι τα τέλη του 1823 οι κοτζαμπάσηδες και οι καραβοκύρηδες

παραμερίζουν εντελώς τους Φιλικούς και εδραιώνουν την εξουσία

τους Αμέσως μετά ξεσπά η εμφύλια διαμάχη Οι αιτίες της

βρίσκονται στις διαμάχες μεταξύ μερίδων της ελληνικής αστικήςτάξης για το ποιος θα επικρατήσει Δημιουργούνται δύο

κυβερνήσεις η μία ελέγχεται από τους στρατιωτικούς και η άλλη

από τους υδραίους μεγαλοκαραβοκύρηδες Αυτοί έχουν

μεγαλύτερη ισχύ γιατί τους υποστηρίζουν ρουμελιώτες

οπλαρχηγοί αλλά έχουν και τις επαφές με τους Αγγλους (το

εφοπλιστικό τους κεφάλαιο βρισκόταν σε άμεση εξάρτηση από την

Αγγλία) Υστερα από αρκετές συγκρούσεις τελειώνει η πρώτη

φάση του εμφυλίου με ολοκληρωτική επικράτηση των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3247

32

κοτζαμπάσηδων του Μοριά και των υδραίων

μεγαλοκαραβοκυραίων Στα μέσα του 1824 ξεσπά η δεύτερη φάση

του εμφυλίου Στη φάση αυτή οι καραβοκύρηδες θα παραμερίσουν

τους κοτζαμπάσηδες (φεουδαρχία του Μοριά) και θα εδραιώσουντην εξουσία τους με την αμέριστη βοήθεια και τις πολλές

παρεμβάσεις της Αγγλίας Το αποτέλεσμα της εμφύλιας διαμάχης

ήταν να χαθούν πολύτιμοι αγωνιστές όπως ο Οδυσσέας

Ανδρούτσος που δολοφονήθηκε από κυβερνητικούς ο

Κολοκοτρώνης που συνελήφθη και φυλακίστηκε αλλά και πιο

τραγικά γεγονότα όπως η πτώση του Μεσολογγίου που οφείλεται

καθαρά στους τυχοδιωκτικούς χειρισμούς του Μαυροκορδάτου και

της κυβέρνησης

Το ελληνικό ζήτημα είχε λυθεί σχεδόν οριστικά Στις 21 Ιούλη του

1825 ο Αλ Μαυροκορδάτος ο Σπ Τρικούπης και ο Ι Κωλέττης

συναντούν τον άγγλο ναύαρχο Χάμιλτον στη φρεγάτα ldquoΚάμπριανrdquo

και του ανακοινώνουν ότι σαν εκπρόσωποι του ελληνικού λαού

ldquoκαταθέτουν την τύχην της Ελλάδος εις την μεγαλοψυχίαν της

Αγγλίαςrdquo Στο υπουργικό συμβούλιο που συγκλήθηκε μετά λίγες

μέρες ανακοινώνεται ότι η απελευθέρωση της Ελλάδας ήταναποκλειστική υπόθεση της Αγγλίας Αντιπροσωπεία Ελλήνων

ύστερα από τις εντολές του Μαυροκορδάτου επισκέπτεται τον

Κάνινγκ στο Λονδίνο και ζητάει γραπτώς να τεθεί η Ελλάδα υπό

την προστασία της Αγγλίας Πριν δηλαδή την απελευθέρωση η

κυβέρνηση ζήτησε να γίνει η Ελλάδα προτεκτοράτο της Αγγλίας

Τα επόμενα γεγονότα είναι λίγο έως πολύ γνωστά Η Ελλάδα μέσω

των αλλεπάλληλων δανείων και με τις ευλογίες της ξενόδουλης

αστικής τάξης δέθηκε στο άρμα των άγγλων αποικιοκρατών Ο

ελληνικός λαός υπέστη τις συνέπειες αυτών των γεγονότων για

πολλές δεκαετίες Αλλά και η εξέλιξη του καπιταλισμού στην

Ελλάδα με τις εξαρτήσεις από τους δυτικούς ιμπεριαλιστές έχουν

την αφετηρία τους στα γεγονότα εκείνης της περιόδου

Βιβλιογραφία

Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής επανάστασης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3347

33

του 1821rdquo εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo

εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟι επεμβάσεις των Αγγλων στην Ελλάδαrdquo εκδόσειςΕπικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΜεγάλη ιστορία της Ελλάδαςrdquo τ 17-20 εκδόσεις

20ός Αιώνας

Γ Βαλέτα ldquoΤο προδομένο εικοσιέναrdquo εκδόσεις Φιλιππότης

Τ Βουρνά ldquoΙστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδαςrdquo τ Α΄

εκδόσεις Πατάκη

Γ Σκαρίμπα ldquoΤο 1821 και η αλήθειαrdquo εκδόσεις Κάκτος

Ανωνύμου του Ελληνος ldquoΕλληνική Νομαρχίαrdquo εκδόσεις ΚάλβοςΔ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo

G Finlay ldquoΗ ιστορία της ελληνικής επαναστάσεωςrdquo εκδόσεις

Τολίδη

G Finlay ldquoΗ ιστορία της τουρκοκρατίας και της ενετοκρατίας στην

Ελλάδαrdquo εκδόσεις Τολίδη

Μαρξ-Ενγκελς ldquoΗ Ελλάδα η Τουρκία και το ανατολικό ζήτημαrdquo

εκδόσεις Γνώση

Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

Χριστόφορου Περραιβού ldquoΣύντομος βιογραφία του Ρήγα Φεραίουrdquo

εκδόσεις Δημιουργία

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

του Γιώργου Κ Καββαδία φιλολόγου-συγγραφέα

Το 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας

ως η επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και

την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Μια επανάσταση που

ξεκίνησε από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη

συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Με το να

εξωραΐζουμε πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3447

34

και ταλαιπώρησαν τον λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του

λαού μας

Η Τουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με

συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση καικαταπίεση Γι αυτό η Επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική

υπήρξε και βαθύτατα κοινωνική Αυτή είναι μια αλήθεια που

οφείλουμε να την αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε

εύστοχα ο μεγάλος ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoτο έθνος πρέπει

να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Η Επανάσταση του 1821 με πρωτοπορία την ανερχόμενη

προοδευτική εμπορική τάξη ραχοκοκαλιά τα αγροτικά στρώματα

τους βιοτέχνες εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι τουςκλέφτες είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της

Τουρκίας το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο (το 13

των κτημάτων στα 1830 είναι στα χέρια της Εκκλησίας ενώ οι

Έλληνες κοτζαμπάσηδες έχουν περισσότερα από τους Τούρκους)

αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Ανατολικό

Ζήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα Η ανερχόμενη

αστική εμπορική τάξη η ισχυρή επίδραση των ιδεών της Γαλλικής

Επανάστασης η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά λαϊκά

στρώματα από το οθωμανικό κράτος ήταν τα στοιχεία που

δημιουργούν το υπόβαθρο της Επανάστασης

Αντίθετοι στην Επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειονότητά τους στους

οποίους οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή laquoΗ προστασία της

οθωμανικής κυβερνήσεωςraquo γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ laquoδημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και

φοροεισπρακτόρων () Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της

τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος

laquoχριστιανών Τούρκωνraquo Ασφαλώς και υπήρξαν λαμπρές

εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα Η αλήθεια είναι ότι

πολλοί απ αυτή την laquoαριστοκρατίαraquo μόλις είδαν ότι η

Επανάσταση παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα έσπευσαν να ενταχθούν

σ αυτήν όχι βέβαια για να τη βοηθήσουν να πραγματοποιήσει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3547

35

τους σκοπούς της αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την

κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους δημιουργώντας ένα

κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα

Η Επανάσταση του 21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμέςΚινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής

ήταν ανελέητος αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες οι

μεγαλοκαραβοκυραίοι οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους

Φιλικούς συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών που

μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη

Δεν δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν σε διώξεις και

δολοφονίες λαϊκών ηγετών όπως του Αντ Οικονόμου του

Μελέτη του Οδ Ανδρούτσου αλλά και αργότερα να φυλακίσουντον Κολοκοτρώνη να διώξουν τον Μακρυγιάννη κά Κατέφυγαν

ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους σπρωγμένοι από τους Aγγλους

laquoκηδεμόνεςraquo και άλλους laquoπροστάτεςraquo

Η φετινή επέτειος των 184 χρόνων από την Επανάσταση

των προγόνων μας συμπίπτει με συγκλονιστικές αλλαγές στον

κόσμο Αν και πέρασαν 184 χρόνια ζωντανά και επίκαιρα

παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων προγόνων μας

για λευτεριά λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη

Παράλληλα χρειάζεται να σκεφτούμε τους λαούς που

αγωνίζονται για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση ζητώντας να

ζήσουν ελεύθερα σ ένα δικό τους κράτος όπως για παράδειγμα οι

Παλαιστίνιοι οι Κούρδοι και οι Ιρακινοί εδώ στη γειτονιά μας

Σήμερα τον ρόλο της laquoΙεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης

και της καταπίεσης λαών και εθνοτήτων στο όνομα της

laquoΠαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ το ΝΑΤΟ και οισύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουρανίου από τους νέο-βάρβαρους του ΝΑΤΟ που σκορπούν τον

θάνατο Είναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας Μόνο που

αυτή η laquoανάπηρη ελευθερίαraquo δεν μας ταιριάζει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3647

36

ΤΟ laquoΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟraquo ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η

ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

Η laquoκατασκευήraquo της Ιστορίας

του Χρήστου Κάτσικα

Είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν οι άνθρωποι δεν υπακούουν

στην ανάγκη ή στη συνήθεια το σύνολο των ενεργειών τους είναι

συνάρτηση της γνώσης ή laquoγνώσηςraquo που μεταφέρουν Αυτό

σημαίνει ότι κάθε πράξη-παρέμβαση στην κοινωνικήπραγματικότητα καθορίζεται σ ένα μεγάλο βαθμό από τις

πληροφορίες που έχουν δεχτεί από το άμεσο κι έμμεσο

περιβάλλον από την οικογένεια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το

σχολείο ειδικά το τελευταίο έχει αποφασιστικό ρόλο στη μετάδοση

πληροφοριών λόγω του συνεχούς και οργανωμένου τρόπου

μετάδοσης Σύμφωνα με τον ΕΑ Ράουτερ οι πληροφορίες

σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις που αποτελούν μέρος του

μηχανισμού που κατευθύνει τις ενέργειές μας

Στο σχολείο ο μαθητής διαμορφώνει τρόπο σκέψης και δράσης

ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει δεχτεί Στο μάθημα της

Ιστορίας μαθαίνει εκτός των άλλων συγκεκριμένες ανθρώπινες

ενέργειες που η ίδια η μελέτη τους επηρεάζει τη χαρακτηροδομή

του συνδιαμορφώνει μαζί μ άλλους παράγοντες την κοινωνική

συνείδησή του

Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή τουκοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά όπως

πραγματικά είναι τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση

κοινωνικής συνείδησης ικανής να laquoβλέπειraquo να κατανοεί να

παρεμβαίνει θετικά Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια

τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη ανίκανη να

σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή

πράξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3747

37

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς

συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ αυτές Με

βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο σχηματίζει

αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους για κοινωνικέςομάδες στρώματα τάξεις σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή

και έχθρα

Τα πράγματα λοιπόν είναι σοβαρά και επικίνδυνα Για ποιους Μα

για όσους (κοινωνικά στρώματα ομάδες τάξεις) ήταν απόντες από

μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση

κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις την

ιδεολογία τους τους σκοπούς τους Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούν

διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας όπως τηναποσιώπηση παραποίηση παρερμηνεία κλπ Όλ αυτά σύμφωνα

με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη

Βώρο μ έναν σκοπό τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών

συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων

τους των συμφερόντων

Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία

Ποιος Έλληνας σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται δεν γνωρίζει να

πει δυο λόγια για το laquoκρυφό σχολειόraquo ή για το laquoξεκίνημα της

Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτηraquo Μπορεί να μη

γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης για

την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες για την κατάληξη του

αγώνα όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα laquoδύο πιο

σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας στο κρυφό

σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον

ΠΠ Γερμανό που αποτέλεσε και αφετηρία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των

βιβλίων αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς

λόγους σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα τις εικόνες από

τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη που μαζί με

τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη του Μιαούλη και άλλων

έμειναν ανέπαφοι χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη Η γοητεία της

μορφής η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται

αμφισβήτηση Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2347

23

να κυριαρχήσουν (σε τοπικό επίπεδο) και να θέσουν (έστω και

πρόωρα) ζήτημα λαϊκής εξουσίας

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στην προεπαναστατικήπερίοδο

Η ιστορία της ελληνικής επανάστασης του 1821 έχει σαν αφετηρία

της τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν

μέσα στην οθωμανική αυτοκρατορία αρκετά χρόνια πριν Η

ελληνική αστική τάξη με τον τρόπο που διαμορφώθηκε μέσα στις

συγκεκριμένες συνθήκες είχε αναπτυχθεί αρκετά και σε τέτοιοβαθμό που μόνο η δημιουργία ενός δικού της εθνικού κράτους θα

μπορούσε να αποτελέσει τον όρο για το προχώρημα της

καπιταλιστικής ανάπτυξης Από τα πρώτα χρόνια της κατάκτησης

του ελλαδικού χώρου από τους Οθωμανούς δόθηκαν αρκετές

δυνατότητες ανάπτυξης της αγροτικής οικονομίας Αυτό

συνετέλεσε αργότερα στην ανάπτυξη της μικρής βιοτεχνίας

(κυρίως οικογενειακής) αλλά μέσα στο 17ο αιώνα στην προώθηση

των εξαγωγών και του εμπορίου σε όλη σχεδόν τη ΔυτικήΕυρώπη Ταυτόχρονα αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό και η

ναυτιλία Μάλιστα από το 18ο αιώνα η ελληνική ναυτιλία και το

θαλάσσιο εμπόριο θα μπορούσαμε να πούμε ότι κατείχαν μια από

τις πρώτες θέσεις στο μεσογειακό χώρο Το αποτέλεσμα ήταν η

ίδρυση ελληνικών παροικιών σε πολλές πόλεις της Ευρώπης Έτσι

δεν θα αργούσε να τεθεί με πιο έντονο τρόπο η αναγκαιότητα

συγκρότησης ελληνικού κράτους

Φυσικά σε καμιά περίπτωση δεν θα μπορούσε η αστική τάξη από

μόνη της να φέρει σε πέρας αυτή την ανατροπή Επρεπε να

κερδίσει με το μέρος της τον ελληνικό λαό την αγροτιά αλλά και

τους ακτήμονες που ήταν μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού

Απ την άλλη μεριά συχνά ξεσπούσαν λαϊκές εξεγέρσεις σε τοπικό

επίπεδο οι οποίες στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν

ακαθοδήγητες υποκινούνταν από ομάδες ακτημόνων και είχαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2447

24

απώτερο στόχο τη δικαιότερη μοιρασιά της γης το μεγαλύτερο

μέρος της οποίας ανήκε σε τσιφλικάδες

Οι προσπάθειες της αστικής τάξης να πυροδοτήσει τις εξελίξεις

για την επανάσταση και να καθοδηγήσει με πιο ολοκληρωμένοτρόπο την υπόθεση αυτή ξεκινάν μετά τα 1750 και πάντα με τις

διασυνδέσεις που υπήρχαν με τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής

κύρια της Ρωσίας (το ξανθό γένος) που είχε σοβαρό λόγο αλλαγής

τού τότε status Είναι γνωστές οι προσπάθειες παραμερισμού της

κυριαρχίας των Τούρκων και καθόδου της στη Μεσόγειο

Ρήγας ΦεραίοςΣημαντική από αυτή την άποψη ήταν η προσπάθεια του Ρήγα

Φεραίου να ξεκινήσει την επανάσταση των εθνοτήτων σε όλο τον

βαλκανικό χώρο με την προοπτική ίδρυσης της βαλκανικής

ομοσπονδίας Ενα όραμα αρκετά προοδευτικό που αν συνδυαστεί

με το κοινωνικό περιεχόμενο που έθετε θα λέγαμε ότι δείχνει

έναν άνθρωπο που έβλεπε πολύ μακρύτερα από την εποχή του

Δεν ήταν τυχαίο το γεγονός ότι καλούσε ακόμα και τη φτωχολογιάτων Τούρκων να επαναστατήσει ενάντια στο σουλτάνο

ldquoΒούλγαροι κι Αρβανίτες και Σέρβοι και Ρωμιοί

Νησιώτες και Ηπειρώτες με μια κοινή ορμή

για την ελευθερία να ζώσουμε σπαθί

ν ανάψουμε μια φλόγα εις όλην την Τουρκιά

να τρέξει απ την Μπόννα έως την Αραπιά hellip

hellipνα σφάξουμε τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και Χριστιανούς και Τούρκους σκληρά τους τυραννούν rdquo(Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo σελ

72)

Με τέτοια κηρύγματα ο Ρήγας και οι συνεργάτες του

προσπαθούσαν να ενώσουν τους λαούς των Βαλκανίων Δεν

έμελλε όμως να ζήσει πολύ για να ολοκληρώσει το έργο του Το

Δεκέμβρη του 1797 συλλαμβάνεται στην Τεργέστη Ακολουθεί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2547

25

κύμα συλλήψεων από την αυστριακή αστυνομία Τον Απρίλη του

1798 ο Ρήγας και οι σύντροφοί του παραδίδονται στις τουρκικές

αρχές Στις 17 Ιούνη τον στραγγαλίζουν μαζί με άλλους 8 Ελληνες

που κρατούνταν σε φυλακή του ΒελιγραδίουΜε την ευκαιρία αξίζει να δούμε τη στάση της Εκκλησίας στο

ζήτημα Το Οικουμενικό Πατριαρχείο όταν συνελήφθη ο Ρήγας με

εγκύκλιο του πατριάρχη Γρηγορίου του Ε καλούσε τους

δεσποτάδες να κατάσχουν το επαναστατικό μανιφέστο του Ρήγα

γιατί όπως ανέφερε ldquoπλήρες υπάρχει σαθρότητος εκ των δολερών

αυτού εννοιών τοις δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως

εναντιούμενονrdquo Ο ίδιος πλαστογραφώντας το όνομα του

πατριάρχη Ιεροσολύμων Ανθιμου εξέδωσε την περίφημηldquoΠατρική διδασκαλίαrdquo με την οποία τασσόταν ενάντια σε κάθε ιδέα

εθνικής εξέγερσης ενάντια στις δημοκρατικές αρχές της γαλλικής

επανάστασης και καθησύχαζε το λαό λέγοντας ότι οι Τούρκοι

ήτανhellip θεόσταλτοι Δεν ήταν πρωτόγνωρη αυτή η φιλοτουρκική

στάση του ανώτερου κλήρου και δικαιολογείται πλήρως αφού από

την πρώτη στιγμή της οθωμανικής κυριαρχίας όχι μόνο διατήρησαν

τα όποια προνόμια είχαν επί Βυζαντίου αλλά τα διεύρυναν κιόλας

Είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε χριστιανός ήταν υποχρεωμένος να

δίνει το ένα τρίτο των εισοδημάτων του στην Εκκλησία (ειδικός

φόρος που λεγόταν ρόγα ή ζητεία) (Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική

σημασία της ελληνικής επανάστασης του 1821rdquo σελ 71)

Φιλική Εταιρεία

Στα 1814 ιδρύεται στην Οδησσό η Φιλική Εταιρεία Σκοπός της

μυστικής αυτής οργάνωσης ήταν να ξεκινήσει τον

εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων Μπορεί στη

διακήρυξή της να μην είχε τις προοδευτικές-ριζοσπαστικές ιδέες

του Ρήγα αλλά έθετε ένα σοβαρό ζήτημα για την εποχή την

αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και την ίδρυση κράτους

βασισμένου μόνο στις δυνάμεις των Ελλήνων

Στην αρχή η ανάπτυξή της ήταν υποτυπώδης Μάλιστα έγινε

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2647

26

πρόταση στον Ιωάννη Καποδίστρια να αναλάβει την αρχηγία της

αλλά αυτός αρνήθηκε Στην αυτοβιογραφία του εξηγεί τους

λόγους ldquoΟι καταστρώσαντες τοιαύτα τα σχέδια είναι περισσότερον

ένοχοι και αυτοί ωθούν την Ελλάδα προς τον όλεθρον Είναιελεεινοί εμποροϋπάλληλοι καταστραφέντες λόγω της κακής των

διαγωγής Σας επαναλαμβάνω φυλαχτείτε από τοιούτους

άνδραςrdquo (Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής

επανάστασης του 1821rdquo σελ 142)

Αναμενόμενο από έναν άνθρωπο με μαύρο παρελθόν Δεν είναι

βέβαια γνωστή η δράση του πριν από την επανάσταση Η αστική

ιστοριογραφία θέλει να δείξει τα έργα του ως πρώτου κυβερνήτη

μετά την επανάσταση και ξεχνά ένα πολύ σημαντικό γεγονός πουστιγμάτισε τη δράση του Οταν στα 1804 στα Εφτάνησα επικρατούν

οι Ρώσοι στην Κεφαλονιά ξεσπά αγροτική αντιφεουδαρχική

εξέγερση Ο Καποδίστριας τοποτηρητής των Ρώσων και γνήσιος

υπηρέτης της ρωσικής κατοχής έπνιξε στο αίμα την εξέγερση

τασσόμενος σαφώς με το μέρος των φεουδαρχών

Στα 1818 η έδρα της Φιλικής Εταιρείας μεταφέρεται στην

Κωνσταντινούπολη και η Εταιρεία αρχίζει να αναπτύσσεται

ραγδαία Στην οργάνωση όμως μπήκαν και πολλοί Φαναριώτες και

κοτζαμπάσηδες αλλάζοντας ριζικά τη σύνθεσή της Μετά το

θάνατο του Σκουφά ανατίθεται η αρχηγία στον Αλέξανδρο

Υψηλάντη Οι τάσεις που συνυπήρχαν μέσα στους Φιλικούς ήταν

α) Η αστικοδημοκρατική-προοδευτική τάση Ηταν οι συνεχιστές

του Ρήγα που στηρίζονταν στην προοδευτική μερίδα των αστών και

στις λαϊκές μάζες Εκπρόσωποί της ήταν εκτός από το Σκουφά

οι Αναγνωστόπουλος Κολοκοτρώνης Παπαφλέσσας ΝικηταράςΑναγνωσταράς Ανδρούτσος κά

β) Η συντηρητική-συμβιβαστική τάση Στηριζόταν στη συντηρητική

μερίδα των αστών και σύναψε συμμαχίες με τους κοτζαμπάσηδες

και τους Αγγλους Εκπρόσωποί της ήταν οι Μαυροκορδάτος

Ιγνάτιος Νέγρης Κουντουριώτηδες Ορλάνδος κά

γ) Η αντιδραστική τάση Ηταν οι μεγαλοκοτζαμπάσηδες και παλιά

φεουδαρχικά στοιχεία που υπονόμευαν διαρκώς την επανάσταση

Εκπρόσωποί της ήταν οι Ζαΐμης Λόντος Νοταράς Π Π

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2747

27

Γερμανός Χρύσανθος Μονεμβασιάς κά

Από τη στιγμή εκείνη τα γεγονότα ήταν ραγδαία Ο Αλ Υψηλάντης

συντάσσει μαζί με τον Παπαφλέσσα και το Γεώργιο Λεβέντη το

ldquoΓενικόν Σχέδιονrdquo της επανάστασης Το σχέδιο προέβλεπεταυτόχρονη επανάσταση στη Σερβία το Μαυροβούνιο τη

Μολδοβλαχία την Ηπειρο και την Πελοπόννησο Αποφασίζεται να

κατέβει ο Αλ Υψηλάντης στην Πελοπόννησο και να ξεκινήσει την

επανάσταση στα τέλη του 1820 ταυτόχρονα σε όλα τα Βαλκάνια

Στη Σερβία με τον Οβρένοβιτς στη Μολδοβλαχία με τον

Βλαντιμιρέσκου καθώς και στη Βουλγαρία Τελικά το σχέδιο

τροποποιήθηκε γιατί ο Οβρένοβιτς δεν ακολούθησε και οι Αγγλοι

ειδοποίησαν το σουλτάνο για τα σχέδια των Φιλικών Επίσης ο ΑλΥψηλάντης λόγω των αντιδραστικών του πεποιθήσεων διέταξε τον

τουφεκισμό του Βλαντιμιρέσκου καθώς ο τελευταίος ήθελε να

δημιουργήσει καθαρά αγροτικό κίνημα ενάντια όχι μόνο στους

Τούρκους αλλά και στους φεουδάρχες πράγμα που έβρισκε

αντίθετο τον μοναρχικών αντιλήψεων πρίγκιπα Το αποτέλεσμα

ήταν να μην ακολουθήσουν μαζικά άλλες εθνότητες και να

ναυαγήσει η προσπάθεια (ήττα στο Δραγατσάνι)

Στις αρχές του 1821 έρχονται οι απεσταλμένοι των Φιλικών στη

Νότια Ελλάδα για να συντονίσουν τις προετοιμασίες της

επανάστασης Αρχισε να φαίνεται ξεκάθαρα πλέον ότι οι

κοτζαμπάσηδες και ο ανώτερος κλήρος δεν ήθελαν σε καμιά

περίπτωση την επανάσταση Χαρακτηριστική είναι η συνάντηση

στις 26 Γενάρη στη Βοστίτσα (Αίγιο) στο σπίτι του Ανδρέα

Λόντου όπου ο Παπαφλέσσας προσπαθεί να πείσει τους

κοτζαμπάσηδες τους καπετάνιους τους δεσποτάδες και τονΠαλαιών Πατρών Γερμανό να ξεκινήσει η επανάσταση Οι

περισσότεροι από αυτούς αρνούνται Μάλιστα απείλησαν τον

Παπαφλέσσα ότι θα τον φυλάκιζαν ή και θα τον σκότωναν αν δεν

σταματούσε την επαναστατική του προπαγάνδα

Λαϊκές εξεγέρσεις

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2847

28

Στις 21 Μάρτη ο τσαγκάρης Παν Καρατζάς ξεσηκώνει τους

Πατρινούς Η Πάτρα καταλαμβάνεται από τους εξεγερμένους και

οι Τούρκοι κλείνονται στο κάστρο Στις 22-23 Μάρτη

ξεσηκώνεται η Μάνη Ο Κολοκοτρώνης κι ο Παπαφλέσσαςμπαίνουν την ίδια μέρα στην Καλαμάτα και την ελευθερώνουν Η

επανάσταση είχε ήδη αρχίσει παρά την επίσημη άποψη ότι

ξεκίνησε στο μοναστήρι τη Αγίας Λαύρας στις 25 Μάρτη

Στις 24 Μάρτη φτάνουν στην Πάτρα που ήταν ήδη κατειλημμένη

από το λαό ο αρχιεπίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός ο

Ανδρέας Ζαΐμης και ο Ανδρέας Λόντος εκ των υστέρων και αφού

δεν μπορούσαν να κάνουν διαφορετικά κηρύσσουν την επανάσταση

στην ΠελοπόννησοΑπό τότε ξεκίνησε μια προσπάθεια της παλιάς κάστας που

κατείχε τα προνόμια αλλά και της νέας αστικής τάξης που

διαμορφώθηκε να κυριαρχήσουν να πάρουν τα ηνία της

επανάστασης και να αποτρέψουν κάθε λαϊκό ξέσπασμα που

απειλούσε τα συμφέροντά τους και ξέφευγε από τα πλαίσια που

αυτοί έθεταν Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ο λαός κατάφερε

έστω και πρόσκαιρα να κυριαρχήσει Όπως στην Υδρα που ένας

γνήσιος λαϊκός ηγέτης ο Αντώνης Οικονόμου κηρύσσει την

επανάσταση στις 28 Μάρτη και ο λαός καταλαμβάνει το

διοικητήριο του νησιού καθώς και πολλά καράβια Υποχρεώνουν

τους μεγαλοκαραβοκύρηδες να δώσουν μέρος από την περιουσία

τους για την επανάσταση κι έτσι ο στόλος της Υδρας μετατρέπεται

σε ισχυρό πολεμικό ναυτικό Τα ίδια συμβαίνουν και στις Σπέτσες

και στα Ψαρά στις αρχές Απρίλη και σε λίγο στα περισσότερα

νησιά Γενικά στα νησιά ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας πήρεέντονο ταξικό χαρακτήρα αφού εκεί δημιουργήθηκαν οργανωμένα

λαϊκά κόμματα Χαρακτηριστικά στην Ανδρο με ηγέτη τον αγρότη

Δ Μπαλή το λαϊκό κίνημα ήταν επηρεασμένο από τις αρχές της

γαλλικής επανάστασης (στους λόγους του ο Μπαλής μιλούσε για

κομμούνα) στη Σάμο με τον Λυκούργο Λογοθέτη και στη Χίο με

τον αγρότη Μπουρνιά εφαρμόστηκε πρόγραμμα αντιφεουδαρχικό

με διανομή της μεγάλης ιδιοκτησίας σε μικροκαλλιεργητές και

ακτήμονες Αξίζει να αναφέρουμε ένα απόσπασμα της προκήρυξης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2947

29

του Δ Μπαλή που απευθυνόταν στο λαό της Ανδρου Είναι από τα

σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα και καταδεικνύει το προχώρημα που

πραγματοποιήθηκε στη σκέψη και τις ιδέες του λαού την εποχή

εκείνηldquoΔιατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν

όχι μόνον το ζυγόν των Τούρκων αλλά και των αρχόντων (hellip) Η

γη ανήκει εις ημάς τους δουλευτάς της και όχι στους ολίγους

Τουρκάρχοντας που τη νέμονται με το δικαίωμα του ισχυρότερου

(hellip) θα δουλεύωμεν εις το εξής τα φέουδα όλοι μαζί και θα

απολαμβάνει τον καρπόν των η κομμούνα μας και θα γίνεται δικαία

μοιρασιά της σοδειάς εις όλους τους δουλευτάδες ανάλογα με τον

κόπον τους και την δούλευσίν τουςrdquo(Δ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo τ Β σελ 92 -το απόσπασμα

υπάρχει και σε σχολικό βιβλίο της Β Λυκείου 1997)

Αλλά και στην Αθήνα ο Μελέτης Βασιλείου (αξιόλογος λαϊκός

ηγέτης) ξεσηκώνει την πόλη αναγκάζει τους Τούρκους να

κλειστούν στην Ακρόπολη και για ένα διάστημα ο λαός παίρνει την

εξουσία Οι κοτζαμπάσηδες όμως καταφέρνουν με την πρώτη

ευκαιρία να ξαναπάρουν την εξουσία καταδιώκουν τον Βασιλείου

μέχρι την Εύβοια όπου και τον δολοφονούν

Πολύ γρήγορα η επανάσταση απλώνεται σε όλη την Πελοπόννησο

και τον Απρίλη στα νησιά Μέχρι το Μάη η επανάσταση

επεκτείνεται στη Μαγνησία στη Χαλκιδική στην Εύβοια στην

Κρήτη στο Μεσολόγγι στο Αγρίνιο στο Σούλι

Ομως οι κοτζαμπάσηδες δεν έμειναν άπρακτοι Το Μάη

επιτίθενται στον Οικονόμου στο διοικητήριο της Υδρας και αυτός

αναγκάζεται να φύγει Μετά από λίγο τον συλλαμβάνουν και τονμεταφέρουν στην Πελοπόννησο για να τον σκοτώσουν Υστερα από

αλλεπάλληλες συλλήψεις και αποδράσεις ο Οικονόμου αποφασίζει

να πάει το Δεκέμβρη στην Α Εθνοσυνέλευση για να ζητήσει

δικαιοσύνη Λίγο πριν από την Εθνοσυνέλευση άντρες του Λόντου

τον σκοτώνουν

Στη Χίο και στη Σάμο αφού οι τοπικοί προύχοντες δεν μπορούσαν

να καταστείλουν την εξέγερση κατάφεραν να επικοινωνήσουν μετα απέναντι παράλια της Μ Ασίας και ζήτησαν τη βοήθεια των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3047

30

Τούρκων Ετσι μετά από την τουρκική απόβαση το λαϊκό κίνημα

συνετρίβη Δεκάδες χιλιάδες νησιώτες σφάχτηκαν και πολύ

περισσότεροι αιχμαλωτίστηκαν και στάλθηκαν στα σκλαβοπάζαρα

της Ανατολής (καταστροφή της Χίου Απρίλης 1822)Το Μάη του 1821 ο Φιλικός Ανθιμος Γαζής κηρύσσει τη

επανάσταση στη Θεσσαλομαγνησία Η ενεργός αντεπαναστατική

δράση των κοτζαμπάσηδων όμως δεν επέτρεψε τη διατήρηση της

επανάστασης στην περιοχή Ο Γαζής κυνηγήθηκε και έφυγε στη

Ρούμελη

Στην περιοχή της Μάνης εξεγείρονται οι αγρότες και

καταλαμβάνουν εκτάσεις στο Μυστρά και στη Μονεμβασιά τις

οποίες μοιράζονται και αρχίζουν να τις καλλιεργούν Η κατάληψηκράτησε ένα χρόνο οπότε οι κοτζαμπάσηδες έστειλαν στρατό

εναντίον τους

Το καλοκαίρι του 1821 φτάνει στην Υδρα ως πληρεξούσιος της

Φιλικής Εταιρείας ο Δημήτριος Υψηλάντης δημοσιεύει την πρώτη

προκήρυξη προς τους Ελληνες και διεκδικεί τη γενική διεύθυνση

του Αγώνα στο Αστρος Οι πρόκριτοι αντιδρούν και απειλούνται

επεισόδια στα Βέρβαινα και στη Ζαράκοβα Ομως 3000

οργισμένοι στρατιώτες συγκροτώντας διαδήλωση απαίτησαν

σύνταγμα και θέλησαν να σκοτώσουν τους πρόκριτους Μόνο μετά

από την κατευναστική παρέμβαση του Κολοκοτρώνη ηρέμησε η

κατάσταση Ηταν μια καλή ευκαιρία να λυθεί μια και καλή το

ζήτημα της εξουσίας αλλά η συμβιβαστική στάση του

Κολοκοτρώνη το απέτρεψε Ετσι η αντιδραστική μερίδα των

κοτζαμπάσηδων κατάφερε σταδιακά να επιβληθεί και να

παραγκωνίσει όλους σχεδόν τους στρατιωτικούς ηγέτες ακόμα καιτον Δ Υψηλάντη

Η στάση της Αγγλίας

Αξίζει να αναφερθούμε και στη στάση των Αγγλων οι οποίοι όλη

την περίοδο μετά την έναρξη της επανάστασης κατέτρεχαν τους

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3147

31

επαναστατημένους Ελληνες και πρόδιναν τις κινήσεις τους στους

Τούρκους Η κατάληψη της Πάτρας από το λαϊκό στρατό του

Καρατζά λύθηκε τον Απρίλη του 1821 από τον Γιουσούφ Πασά με

τη βοήθεια των Αγγλων Ο Αγγλος αρμοστής της Επτανήσου(Μέτλαντ) φέρθηκε απάνθρωπα στους Φιλικούς των νησιών και

στα γυναικόπαιδα που κατέφευγαν εκεί από τη Ρούμελη και το

Μοριά για να σωθούν Από το 1815 ακόμα όσοι εξεγείρονται στα

Ιόνια νησιά κατά των Αγγλων είχαν πολύ σκληρή μεταχείριση Οι

φυλακίσεις οι βασανισμοί και οι κρεμάλες ήταν η ldquoελευθερίαrdquo που

πρόσφεραν οι Αγγλοι στους κατοίκους των νησιών Λαϊκοί ηγέτες

όπως ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος ο Ιωσήφ Μομφεράτος ο

Δομενεγίνης κά είχαν εξοριστεί Λίγο αργότερα ο άγγλοςπρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη λόρδος Στράγκφορτ θα

δεχτεί την πρόταση του σουλτάνου να έρθουν αγγλικά πλοία από

τη Μάλτα για να καταστρέψουν τον επαναστατικό ελληνικό στόλο

στο Αιγαίο

Εμφύλια διαμάχη

Μέχρι τα τέλη του 1823 οι κοτζαμπάσηδες και οι καραβοκύρηδες

παραμερίζουν εντελώς τους Φιλικούς και εδραιώνουν την εξουσία

τους Αμέσως μετά ξεσπά η εμφύλια διαμάχη Οι αιτίες της

βρίσκονται στις διαμάχες μεταξύ μερίδων της ελληνικής αστικήςτάξης για το ποιος θα επικρατήσει Δημιουργούνται δύο

κυβερνήσεις η μία ελέγχεται από τους στρατιωτικούς και η άλλη

από τους υδραίους μεγαλοκαραβοκύρηδες Αυτοί έχουν

μεγαλύτερη ισχύ γιατί τους υποστηρίζουν ρουμελιώτες

οπλαρχηγοί αλλά έχουν και τις επαφές με τους Αγγλους (το

εφοπλιστικό τους κεφάλαιο βρισκόταν σε άμεση εξάρτηση από την

Αγγλία) Υστερα από αρκετές συγκρούσεις τελειώνει η πρώτη

φάση του εμφυλίου με ολοκληρωτική επικράτηση των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3247

32

κοτζαμπάσηδων του Μοριά και των υδραίων

μεγαλοκαραβοκυραίων Στα μέσα του 1824 ξεσπά η δεύτερη φάση

του εμφυλίου Στη φάση αυτή οι καραβοκύρηδες θα παραμερίσουν

τους κοτζαμπάσηδες (φεουδαρχία του Μοριά) και θα εδραιώσουντην εξουσία τους με την αμέριστη βοήθεια και τις πολλές

παρεμβάσεις της Αγγλίας Το αποτέλεσμα της εμφύλιας διαμάχης

ήταν να χαθούν πολύτιμοι αγωνιστές όπως ο Οδυσσέας

Ανδρούτσος που δολοφονήθηκε από κυβερνητικούς ο

Κολοκοτρώνης που συνελήφθη και φυλακίστηκε αλλά και πιο

τραγικά γεγονότα όπως η πτώση του Μεσολογγίου που οφείλεται

καθαρά στους τυχοδιωκτικούς χειρισμούς του Μαυροκορδάτου και

της κυβέρνησης

Το ελληνικό ζήτημα είχε λυθεί σχεδόν οριστικά Στις 21 Ιούλη του

1825 ο Αλ Μαυροκορδάτος ο Σπ Τρικούπης και ο Ι Κωλέττης

συναντούν τον άγγλο ναύαρχο Χάμιλτον στη φρεγάτα ldquoΚάμπριανrdquo

και του ανακοινώνουν ότι σαν εκπρόσωποι του ελληνικού λαού

ldquoκαταθέτουν την τύχην της Ελλάδος εις την μεγαλοψυχίαν της

Αγγλίαςrdquo Στο υπουργικό συμβούλιο που συγκλήθηκε μετά λίγες

μέρες ανακοινώνεται ότι η απελευθέρωση της Ελλάδας ήταναποκλειστική υπόθεση της Αγγλίας Αντιπροσωπεία Ελλήνων

ύστερα από τις εντολές του Μαυροκορδάτου επισκέπτεται τον

Κάνινγκ στο Λονδίνο και ζητάει γραπτώς να τεθεί η Ελλάδα υπό

την προστασία της Αγγλίας Πριν δηλαδή την απελευθέρωση η

κυβέρνηση ζήτησε να γίνει η Ελλάδα προτεκτοράτο της Αγγλίας

Τα επόμενα γεγονότα είναι λίγο έως πολύ γνωστά Η Ελλάδα μέσω

των αλλεπάλληλων δανείων και με τις ευλογίες της ξενόδουλης

αστικής τάξης δέθηκε στο άρμα των άγγλων αποικιοκρατών Ο

ελληνικός λαός υπέστη τις συνέπειες αυτών των γεγονότων για

πολλές δεκαετίες Αλλά και η εξέλιξη του καπιταλισμού στην

Ελλάδα με τις εξαρτήσεις από τους δυτικούς ιμπεριαλιστές έχουν

την αφετηρία τους στα γεγονότα εκείνης της περιόδου

Βιβλιογραφία

Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής επανάστασης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3347

33

του 1821rdquo εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo

εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟι επεμβάσεις των Αγγλων στην Ελλάδαrdquo εκδόσειςΕπικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΜεγάλη ιστορία της Ελλάδαςrdquo τ 17-20 εκδόσεις

20ός Αιώνας

Γ Βαλέτα ldquoΤο προδομένο εικοσιέναrdquo εκδόσεις Φιλιππότης

Τ Βουρνά ldquoΙστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδαςrdquo τ Α΄

εκδόσεις Πατάκη

Γ Σκαρίμπα ldquoΤο 1821 και η αλήθειαrdquo εκδόσεις Κάκτος

Ανωνύμου του Ελληνος ldquoΕλληνική Νομαρχίαrdquo εκδόσεις ΚάλβοςΔ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo

G Finlay ldquoΗ ιστορία της ελληνικής επαναστάσεωςrdquo εκδόσεις

Τολίδη

G Finlay ldquoΗ ιστορία της τουρκοκρατίας και της ενετοκρατίας στην

Ελλάδαrdquo εκδόσεις Τολίδη

Μαρξ-Ενγκελς ldquoΗ Ελλάδα η Τουρκία και το ανατολικό ζήτημαrdquo

εκδόσεις Γνώση

Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

Χριστόφορου Περραιβού ldquoΣύντομος βιογραφία του Ρήγα Φεραίουrdquo

εκδόσεις Δημιουργία

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

του Γιώργου Κ Καββαδία φιλολόγου-συγγραφέα

Το 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας

ως η επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και

την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Μια επανάσταση που

ξεκίνησε από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη

συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Με το να

εξωραΐζουμε πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3447

34

και ταλαιπώρησαν τον λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του

λαού μας

Η Τουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με

συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση καικαταπίεση Γι αυτό η Επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική

υπήρξε και βαθύτατα κοινωνική Αυτή είναι μια αλήθεια που

οφείλουμε να την αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε

εύστοχα ο μεγάλος ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoτο έθνος πρέπει

να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Η Επανάσταση του 1821 με πρωτοπορία την ανερχόμενη

προοδευτική εμπορική τάξη ραχοκοκαλιά τα αγροτικά στρώματα

τους βιοτέχνες εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι τουςκλέφτες είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της

Τουρκίας το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο (το 13

των κτημάτων στα 1830 είναι στα χέρια της Εκκλησίας ενώ οι

Έλληνες κοτζαμπάσηδες έχουν περισσότερα από τους Τούρκους)

αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Ανατολικό

Ζήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα Η ανερχόμενη

αστική εμπορική τάξη η ισχυρή επίδραση των ιδεών της Γαλλικής

Επανάστασης η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά λαϊκά

στρώματα από το οθωμανικό κράτος ήταν τα στοιχεία που

δημιουργούν το υπόβαθρο της Επανάστασης

Αντίθετοι στην Επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειονότητά τους στους

οποίους οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή laquoΗ προστασία της

οθωμανικής κυβερνήσεωςraquo γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ laquoδημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και

φοροεισπρακτόρων () Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της

τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος

laquoχριστιανών Τούρκωνraquo Ασφαλώς και υπήρξαν λαμπρές

εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα Η αλήθεια είναι ότι

πολλοί απ αυτή την laquoαριστοκρατίαraquo μόλις είδαν ότι η

Επανάσταση παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα έσπευσαν να ενταχθούν

σ αυτήν όχι βέβαια για να τη βοηθήσουν να πραγματοποιήσει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3547

35

τους σκοπούς της αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την

κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους δημιουργώντας ένα

κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα

Η Επανάσταση του 21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμέςΚινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής

ήταν ανελέητος αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες οι

μεγαλοκαραβοκυραίοι οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους

Φιλικούς συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών που

μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη

Δεν δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν σε διώξεις και

δολοφονίες λαϊκών ηγετών όπως του Αντ Οικονόμου του

Μελέτη του Οδ Ανδρούτσου αλλά και αργότερα να φυλακίσουντον Κολοκοτρώνη να διώξουν τον Μακρυγιάννη κά Κατέφυγαν

ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους σπρωγμένοι από τους Aγγλους

laquoκηδεμόνεςraquo και άλλους laquoπροστάτεςraquo

Η φετινή επέτειος των 184 χρόνων από την Επανάσταση

των προγόνων μας συμπίπτει με συγκλονιστικές αλλαγές στον

κόσμο Αν και πέρασαν 184 χρόνια ζωντανά και επίκαιρα

παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων προγόνων μας

για λευτεριά λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη

Παράλληλα χρειάζεται να σκεφτούμε τους λαούς που

αγωνίζονται για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση ζητώντας να

ζήσουν ελεύθερα σ ένα δικό τους κράτος όπως για παράδειγμα οι

Παλαιστίνιοι οι Κούρδοι και οι Ιρακινοί εδώ στη γειτονιά μας

Σήμερα τον ρόλο της laquoΙεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης

και της καταπίεσης λαών και εθνοτήτων στο όνομα της

laquoΠαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ το ΝΑΤΟ και οισύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουρανίου από τους νέο-βάρβαρους του ΝΑΤΟ που σκορπούν τον

θάνατο Είναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας Μόνο που

αυτή η laquoανάπηρη ελευθερίαraquo δεν μας ταιριάζει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3647

36

ΤΟ laquoΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟraquo ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η

ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

Η laquoκατασκευήraquo της Ιστορίας

του Χρήστου Κάτσικα

Είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν οι άνθρωποι δεν υπακούουν

στην ανάγκη ή στη συνήθεια το σύνολο των ενεργειών τους είναι

συνάρτηση της γνώσης ή laquoγνώσηςraquo που μεταφέρουν Αυτό

σημαίνει ότι κάθε πράξη-παρέμβαση στην κοινωνικήπραγματικότητα καθορίζεται σ ένα μεγάλο βαθμό από τις

πληροφορίες που έχουν δεχτεί από το άμεσο κι έμμεσο

περιβάλλον από την οικογένεια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το

σχολείο ειδικά το τελευταίο έχει αποφασιστικό ρόλο στη μετάδοση

πληροφοριών λόγω του συνεχούς και οργανωμένου τρόπου

μετάδοσης Σύμφωνα με τον ΕΑ Ράουτερ οι πληροφορίες

σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις που αποτελούν μέρος του

μηχανισμού που κατευθύνει τις ενέργειές μας

Στο σχολείο ο μαθητής διαμορφώνει τρόπο σκέψης και δράσης

ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει δεχτεί Στο μάθημα της

Ιστορίας μαθαίνει εκτός των άλλων συγκεκριμένες ανθρώπινες

ενέργειες που η ίδια η μελέτη τους επηρεάζει τη χαρακτηροδομή

του συνδιαμορφώνει μαζί μ άλλους παράγοντες την κοινωνική

συνείδησή του

Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή τουκοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά όπως

πραγματικά είναι τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση

κοινωνικής συνείδησης ικανής να laquoβλέπειraquo να κατανοεί να

παρεμβαίνει θετικά Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια

τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη ανίκανη να

σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή

πράξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3747

37

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς

συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ αυτές Με

βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο σχηματίζει

αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους για κοινωνικέςομάδες στρώματα τάξεις σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή

και έχθρα

Τα πράγματα λοιπόν είναι σοβαρά και επικίνδυνα Για ποιους Μα

για όσους (κοινωνικά στρώματα ομάδες τάξεις) ήταν απόντες από

μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση

κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις την

ιδεολογία τους τους σκοπούς τους Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούν

διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας όπως τηναποσιώπηση παραποίηση παρερμηνεία κλπ Όλ αυτά σύμφωνα

με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη

Βώρο μ έναν σκοπό τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών

συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων

τους των συμφερόντων

Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία

Ποιος Έλληνας σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται δεν γνωρίζει να

πει δυο λόγια για το laquoκρυφό σχολειόraquo ή για το laquoξεκίνημα της

Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτηraquo Μπορεί να μη

γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης για

την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες για την κατάληξη του

αγώνα όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα laquoδύο πιο

σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας στο κρυφό

σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον

ΠΠ Γερμανό που αποτέλεσε και αφετηρία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των

βιβλίων αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς

λόγους σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα τις εικόνες από

τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη που μαζί με

τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη του Μιαούλη και άλλων

έμειναν ανέπαφοι χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη Η γοητεία της

μορφής η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται

αμφισβήτηση Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2447

24

απώτερο στόχο τη δικαιότερη μοιρασιά της γης το μεγαλύτερο

μέρος της οποίας ανήκε σε τσιφλικάδες

Οι προσπάθειες της αστικής τάξης να πυροδοτήσει τις εξελίξεις

για την επανάσταση και να καθοδηγήσει με πιο ολοκληρωμένοτρόπο την υπόθεση αυτή ξεκινάν μετά τα 1750 και πάντα με τις

διασυνδέσεις που υπήρχαν με τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής

κύρια της Ρωσίας (το ξανθό γένος) που είχε σοβαρό λόγο αλλαγής

τού τότε status Είναι γνωστές οι προσπάθειες παραμερισμού της

κυριαρχίας των Τούρκων και καθόδου της στη Μεσόγειο

Ρήγας ΦεραίοςΣημαντική από αυτή την άποψη ήταν η προσπάθεια του Ρήγα

Φεραίου να ξεκινήσει την επανάσταση των εθνοτήτων σε όλο τον

βαλκανικό χώρο με την προοπτική ίδρυσης της βαλκανικής

ομοσπονδίας Ενα όραμα αρκετά προοδευτικό που αν συνδυαστεί

με το κοινωνικό περιεχόμενο που έθετε θα λέγαμε ότι δείχνει

έναν άνθρωπο που έβλεπε πολύ μακρύτερα από την εποχή του

Δεν ήταν τυχαίο το γεγονός ότι καλούσε ακόμα και τη φτωχολογιάτων Τούρκων να επαναστατήσει ενάντια στο σουλτάνο

ldquoΒούλγαροι κι Αρβανίτες και Σέρβοι και Ρωμιοί

Νησιώτες και Ηπειρώτες με μια κοινή ορμή

για την ελευθερία να ζώσουμε σπαθί

ν ανάψουμε μια φλόγα εις όλην την Τουρκιά

να τρέξει απ την Μπόννα έως την Αραπιά hellip

hellipνα σφάξουμε τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και Χριστιανούς και Τούρκους σκληρά τους τυραννούν rdquo(Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo σελ

72)

Με τέτοια κηρύγματα ο Ρήγας και οι συνεργάτες του

προσπαθούσαν να ενώσουν τους λαούς των Βαλκανίων Δεν

έμελλε όμως να ζήσει πολύ για να ολοκληρώσει το έργο του Το

Δεκέμβρη του 1797 συλλαμβάνεται στην Τεργέστη Ακολουθεί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2547

25

κύμα συλλήψεων από την αυστριακή αστυνομία Τον Απρίλη του

1798 ο Ρήγας και οι σύντροφοί του παραδίδονται στις τουρκικές

αρχές Στις 17 Ιούνη τον στραγγαλίζουν μαζί με άλλους 8 Ελληνες

που κρατούνταν σε φυλακή του ΒελιγραδίουΜε την ευκαιρία αξίζει να δούμε τη στάση της Εκκλησίας στο

ζήτημα Το Οικουμενικό Πατριαρχείο όταν συνελήφθη ο Ρήγας με

εγκύκλιο του πατριάρχη Γρηγορίου του Ε καλούσε τους

δεσποτάδες να κατάσχουν το επαναστατικό μανιφέστο του Ρήγα

γιατί όπως ανέφερε ldquoπλήρες υπάρχει σαθρότητος εκ των δολερών

αυτού εννοιών τοις δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως

εναντιούμενονrdquo Ο ίδιος πλαστογραφώντας το όνομα του

πατριάρχη Ιεροσολύμων Ανθιμου εξέδωσε την περίφημηldquoΠατρική διδασκαλίαrdquo με την οποία τασσόταν ενάντια σε κάθε ιδέα

εθνικής εξέγερσης ενάντια στις δημοκρατικές αρχές της γαλλικής

επανάστασης και καθησύχαζε το λαό λέγοντας ότι οι Τούρκοι

ήτανhellip θεόσταλτοι Δεν ήταν πρωτόγνωρη αυτή η φιλοτουρκική

στάση του ανώτερου κλήρου και δικαιολογείται πλήρως αφού από

την πρώτη στιγμή της οθωμανικής κυριαρχίας όχι μόνο διατήρησαν

τα όποια προνόμια είχαν επί Βυζαντίου αλλά τα διεύρυναν κιόλας

Είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε χριστιανός ήταν υποχρεωμένος να

δίνει το ένα τρίτο των εισοδημάτων του στην Εκκλησία (ειδικός

φόρος που λεγόταν ρόγα ή ζητεία) (Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική

σημασία της ελληνικής επανάστασης του 1821rdquo σελ 71)

Φιλική Εταιρεία

Στα 1814 ιδρύεται στην Οδησσό η Φιλική Εταιρεία Σκοπός της

μυστικής αυτής οργάνωσης ήταν να ξεκινήσει τον

εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων Μπορεί στη

διακήρυξή της να μην είχε τις προοδευτικές-ριζοσπαστικές ιδέες

του Ρήγα αλλά έθετε ένα σοβαρό ζήτημα για την εποχή την

αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και την ίδρυση κράτους

βασισμένου μόνο στις δυνάμεις των Ελλήνων

Στην αρχή η ανάπτυξή της ήταν υποτυπώδης Μάλιστα έγινε

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2647

26

πρόταση στον Ιωάννη Καποδίστρια να αναλάβει την αρχηγία της

αλλά αυτός αρνήθηκε Στην αυτοβιογραφία του εξηγεί τους

λόγους ldquoΟι καταστρώσαντες τοιαύτα τα σχέδια είναι περισσότερον

ένοχοι και αυτοί ωθούν την Ελλάδα προς τον όλεθρον Είναιελεεινοί εμποροϋπάλληλοι καταστραφέντες λόγω της κακής των

διαγωγής Σας επαναλαμβάνω φυλαχτείτε από τοιούτους

άνδραςrdquo (Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής

επανάστασης του 1821rdquo σελ 142)

Αναμενόμενο από έναν άνθρωπο με μαύρο παρελθόν Δεν είναι

βέβαια γνωστή η δράση του πριν από την επανάσταση Η αστική

ιστοριογραφία θέλει να δείξει τα έργα του ως πρώτου κυβερνήτη

μετά την επανάσταση και ξεχνά ένα πολύ σημαντικό γεγονός πουστιγμάτισε τη δράση του Οταν στα 1804 στα Εφτάνησα επικρατούν

οι Ρώσοι στην Κεφαλονιά ξεσπά αγροτική αντιφεουδαρχική

εξέγερση Ο Καποδίστριας τοποτηρητής των Ρώσων και γνήσιος

υπηρέτης της ρωσικής κατοχής έπνιξε στο αίμα την εξέγερση

τασσόμενος σαφώς με το μέρος των φεουδαρχών

Στα 1818 η έδρα της Φιλικής Εταιρείας μεταφέρεται στην

Κωνσταντινούπολη και η Εταιρεία αρχίζει να αναπτύσσεται

ραγδαία Στην οργάνωση όμως μπήκαν και πολλοί Φαναριώτες και

κοτζαμπάσηδες αλλάζοντας ριζικά τη σύνθεσή της Μετά το

θάνατο του Σκουφά ανατίθεται η αρχηγία στον Αλέξανδρο

Υψηλάντη Οι τάσεις που συνυπήρχαν μέσα στους Φιλικούς ήταν

α) Η αστικοδημοκρατική-προοδευτική τάση Ηταν οι συνεχιστές

του Ρήγα που στηρίζονταν στην προοδευτική μερίδα των αστών και

στις λαϊκές μάζες Εκπρόσωποί της ήταν εκτός από το Σκουφά

οι Αναγνωστόπουλος Κολοκοτρώνης Παπαφλέσσας ΝικηταράςΑναγνωσταράς Ανδρούτσος κά

β) Η συντηρητική-συμβιβαστική τάση Στηριζόταν στη συντηρητική

μερίδα των αστών και σύναψε συμμαχίες με τους κοτζαμπάσηδες

και τους Αγγλους Εκπρόσωποί της ήταν οι Μαυροκορδάτος

Ιγνάτιος Νέγρης Κουντουριώτηδες Ορλάνδος κά

γ) Η αντιδραστική τάση Ηταν οι μεγαλοκοτζαμπάσηδες και παλιά

φεουδαρχικά στοιχεία που υπονόμευαν διαρκώς την επανάσταση

Εκπρόσωποί της ήταν οι Ζαΐμης Λόντος Νοταράς Π Π

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2747

27

Γερμανός Χρύσανθος Μονεμβασιάς κά

Από τη στιγμή εκείνη τα γεγονότα ήταν ραγδαία Ο Αλ Υψηλάντης

συντάσσει μαζί με τον Παπαφλέσσα και το Γεώργιο Λεβέντη το

ldquoΓενικόν Σχέδιονrdquo της επανάστασης Το σχέδιο προέβλεπεταυτόχρονη επανάσταση στη Σερβία το Μαυροβούνιο τη

Μολδοβλαχία την Ηπειρο και την Πελοπόννησο Αποφασίζεται να

κατέβει ο Αλ Υψηλάντης στην Πελοπόννησο και να ξεκινήσει την

επανάσταση στα τέλη του 1820 ταυτόχρονα σε όλα τα Βαλκάνια

Στη Σερβία με τον Οβρένοβιτς στη Μολδοβλαχία με τον

Βλαντιμιρέσκου καθώς και στη Βουλγαρία Τελικά το σχέδιο

τροποποιήθηκε γιατί ο Οβρένοβιτς δεν ακολούθησε και οι Αγγλοι

ειδοποίησαν το σουλτάνο για τα σχέδια των Φιλικών Επίσης ο ΑλΥψηλάντης λόγω των αντιδραστικών του πεποιθήσεων διέταξε τον

τουφεκισμό του Βλαντιμιρέσκου καθώς ο τελευταίος ήθελε να

δημιουργήσει καθαρά αγροτικό κίνημα ενάντια όχι μόνο στους

Τούρκους αλλά και στους φεουδάρχες πράγμα που έβρισκε

αντίθετο τον μοναρχικών αντιλήψεων πρίγκιπα Το αποτέλεσμα

ήταν να μην ακολουθήσουν μαζικά άλλες εθνότητες και να

ναυαγήσει η προσπάθεια (ήττα στο Δραγατσάνι)

Στις αρχές του 1821 έρχονται οι απεσταλμένοι των Φιλικών στη

Νότια Ελλάδα για να συντονίσουν τις προετοιμασίες της

επανάστασης Αρχισε να φαίνεται ξεκάθαρα πλέον ότι οι

κοτζαμπάσηδες και ο ανώτερος κλήρος δεν ήθελαν σε καμιά

περίπτωση την επανάσταση Χαρακτηριστική είναι η συνάντηση

στις 26 Γενάρη στη Βοστίτσα (Αίγιο) στο σπίτι του Ανδρέα

Λόντου όπου ο Παπαφλέσσας προσπαθεί να πείσει τους

κοτζαμπάσηδες τους καπετάνιους τους δεσποτάδες και τονΠαλαιών Πατρών Γερμανό να ξεκινήσει η επανάσταση Οι

περισσότεροι από αυτούς αρνούνται Μάλιστα απείλησαν τον

Παπαφλέσσα ότι θα τον φυλάκιζαν ή και θα τον σκότωναν αν δεν

σταματούσε την επαναστατική του προπαγάνδα

Λαϊκές εξεγέρσεις

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2847

28

Στις 21 Μάρτη ο τσαγκάρης Παν Καρατζάς ξεσηκώνει τους

Πατρινούς Η Πάτρα καταλαμβάνεται από τους εξεγερμένους και

οι Τούρκοι κλείνονται στο κάστρο Στις 22-23 Μάρτη

ξεσηκώνεται η Μάνη Ο Κολοκοτρώνης κι ο Παπαφλέσσαςμπαίνουν την ίδια μέρα στην Καλαμάτα και την ελευθερώνουν Η

επανάσταση είχε ήδη αρχίσει παρά την επίσημη άποψη ότι

ξεκίνησε στο μοναστήρι τη Αγίας Λαύρας στις 25 Μάρτη

Στις 24 Μάρτη φτάνουν στην Πάτρα που ήταν ήδη κατειλημμένη

από το λαό ο αρχιεπίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός ο

Ανδρέας Ζαΐμης και ο Ανδρέας Λόντος εκ των υστέρων και αφού

δεν μπορούσαν να κάνουν διαφορετικά κηρύσσουν την επανάσταση

στην ΠελοπόννησοΑπό τότε ξεκίνησε μια προσπάθεια της παλιάς κάστας που

κατείχε τα προνόμια αλλά και της νέας αστικής τάξης που

διαμορφώθηκε να κυριαρχήσουν να πάρουν τα ηνία της

επανάστασης και να αποτρέψουν κάθε λαϊκό ξέσπασμα που

απειλούσε τα συμφέροντά τους και ξέφευγε από τα πλαίσια που

αυτοί έθεταν Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ο λαός κατάφερε

έστω και πρόσκαιρα να κυριαρχήσει Όπως στην Υδρα που ένας

γνήσιος λαϊκός ηγέτης ο Αντώνης Οικονόμου κηρύσσει την

επανάσταση στις 28 Μάρτη και ο λαός καταλαμβάνει το

διοικητήριο του νησιού καθώς και πολλά καράβια Υποχρεώνουν

τους μεγαλοκαραβοκύρηδες να δώσουν μέρος από την περιουσία

τους για την επανάσταση κι έτσι ο στόλος της Υδρας μετατρέπεται

σε ισχυρό πολεμικό ναυτικό Τα ίδια συμβαίνουν και στις Σπέτσες

και στα Ψαρά στις αρχές Απρίλη και σε λίγο στα περισσότερα

νησιά Γενικά στα νησιά ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας πήρεέντονο ταξικό χαρακτήρα αφού εκεί δημιουργήθηκαν οργανωμένα

λαϊκά κόμματα Χαρακτηριστικά στην Ανδρο με ηγέτη τον αγρότη

Δ Μπαλή το λαϊκό κίνημα ήταν επηρεασμένο από τις αρχές της

γαλλικής επανάστασης (στους λόγους του ο Μπαλής μιλούσε για

κομμούνα) στη Σάμο με τον Λυκούργο Λογοθέτη και στη Χίο με

τον αγρότη Μπουρνιά εφαρμόστηκε πρόγραμμα αντιφεουδαρχικό

με διανομή της μεγάλης ιδιοκτησίας σε μικροκαλλιεργητές και

ακτήμονες Αξίζει να αναφέρουμε ένα απόσπασμα της προκήρυξης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2947

29

του Δ Μπαλή που απευθυνόταν στο λαό της Ανδρου Είναι από τα

σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα και καταδεικνύει το προχώρημα που

πραγματοποιήθηκε στη σκέψη και τις ιδέες του λαού την εποχή

εκείνηldquoΔιατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν

όχι μόνον το ζυγόν των Τούρκων αλλά και των αρχόντων (hellip) Η

γη ανήκει εις ημάς τους δουλευτάς της και όχι στους ολίγους

Τουρκάρχοντας που τη νέμονται με το δικαίωμα του ισχυρότερου

(hellip) θα δουλεύωμεν εις το εξής τα φέουδα όλοι μαζί και θα

απολαμβάνει τον καρπόν των η κομμούνα μας και θα γίνεται δικαία

μοιρασιά της σοδειάς εις όλους τους δουλευτάδες ανάλογα με τον

κόπον τους και την δούλευσίν τουςrdquo(Δ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo τ Β σελ 92 -το απόσπασμα

υπάρχει και σε σχολικό βιβλίο της Β Λυκείου 1997)

Αλλά και στην Αθήνα ο Μελέτης Βασιλείου (αξιόλογος λαϊκός

ηγέτης) ξεσηκώνει την πόλη αναγκάζει τους Τούρκους να

κλειστούν στην Ακρόπολη και για ένα διάστημα ο λαός παίρνει την

εξουσία Οι κοτζαμπάσηδες όμως καταφέρνουν με την πρώτη

ευκαιρία να ξαναπάρουν την εξουσία καταδιώκουν τον Βασιλείου

μέχρι την Εύβοια όπου και τον δολοφονούν

Πολύ γρήγορα η επανάσταση απλώνεται σε όλη την Πελοπόννησο

και τον Απρίλη στα νησιά Μέχρι το Μάη η επανάσταση

επεκτείνεται στη Μαγνησία στη Χαλκιδική στην Εύβοια στην

Κρήτη στο Μεσολόγγι στο Αγρίνιο στο Σούλι

Ομως οι κοτζαμπάσηδες δεν έμειναν άπρακτοι Το Μάη

επιτίθενται στον Οικονόμου στο διοικητήριο της Υδρας και αυτός

αναγκάζεται να φύγει Μετά από λίγο τον συλλαμβάνουν και τονμεταφέρουν στην Πελοπόννησο για να τον σκοτώσουν Υστερα από

αλλεπάλληλες συλλήψεις και αποδράσεις ο Οικονόμου αποφασίζει

να πάει το Δεκέμβρη στην Α Εθνοσυνέλευση για να ζητήσει

δικαιοσύνη Λίγο πριν από την Εθνοσυνέλευση άντρες του Λόντου

τον σκοτώνουν

Στη Χίο και στη Σάμο αφού οι τοπικοί προύχοντες δεν μπορούσαν

να καταστείλουν την εξέγερση κατάφεραν να επικοινωνήσουν μετα απέναντι παράλια της Μ Ασίας και ζήτησαν τη βοήθεια των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3047

30

Τούρκων Ετσι μετά από την τουρκική απόβαση το λαϊκό κίνημα

συνετρίβη Δεκάδες χιλιάδες νησιώτες σφάχτηκαν και πολύ

περισσότεροι αιχμαλωτίστηκαν και στάλθηκαν στα σκλαβοπάζαρα

της Ανατολής (καταστροφή της Χίου Απρίλης 1822)Το Μάη του 1821 ο Φιλικός Ανθιμος Γαζής κηρύσσει τη

επανάσταση στη Θεσσαλομαγνησία Η ενεργός αντεπαναστατική

δράση των κοτζαμπάσηδων όμως δεν επέτρεψε τη διατήρηση της

επανάστασης στην περιοχή Ο Γαζής κυνηγήθηκε και έφυγε στη

Ρούμελη

Στην περιοχή της Μάνης εξεγείρονται οι αγρότες και

καταλαμβάνουν εκτάσεις στο Μυστρά και στη Μονεμβασιά τις

οποίες μοιράζονται και αρχίζουν να τις καλλιεργούν Η κατάληψηκράτησε ένα χρόνο οπότε οι κοτζαμπάσηδες έστειλαν στρατό

εναντίον τους

Το καλοκαίρι του 1821 φτάνει στην Υδρα ως πληρεξούσιος της

Φιλικής Εταιρείας ο Δημήτριος Υψηλάντης δημοσιεύει την πρώτη

προκήρυξη προς τους Ελληνες και διεκδικεί τη γενική διεύθυνση

του Αγώνα στο Αστρος Οι πρόκριτοι αντιδρούν και απειλούνται

επεισόδια στα Βέρβαινα και στη Ζαράκοβα Ομως 3000

οργισμένοι στρατιώτες συγκροτώντας διαδήλωση απαίτησαν

σύνταγμα και θέλησαν να σκοτώσουν τους πρόκριτους Μόνο μετά

από την κατευναστική παρέμβαση του Κολοκοτρώνη ηρέμησε η

κατάσταση Ηταν μια καλή ευκαιρία να λυθεί μια και καλή το

ζήτημα της εξουσίας αλλά η συμβιβαστική στάση του

Κολοκοτρώνη το απέτρεψε Ετσι η αντιδραστική μερίδα των

κοτζαμπάσηδων κατάφερε σταδιακά να επιβληθεί και να

παραγκωνίσει όλους σχεδόν τους στρατιωτικούς ηγέτες ακόμα καιτον Δ Υψηλάντη

Η στάση της Αγγλίας

Αξίζει να αναφερθούμε και στη στάση των Αγγλων οι οποίοι όλη

την περίοδο μετά την έναρξη της επανάστασης κατέτρεχαν τους

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3147

31

επαναστατημένους Ελληνες και πρόδιναν τις κινήσεις τους στους

Τούρκους Η κατάληψη της Πάτρας από το λαϊκό στρατό του

Καρατζά λύθηκε τον Απρίλη του 1821 από τον Γιουσούφ Πασά με

τη βοήθεια των Αγγλων Ο Αγγλος αρμοστής της Επτανήσου(Μέτλαντ) φέρθηκε απάνθρωπα στους Φιλικούς των νησιών και

στα γυναικόπαιδα που κατέφευγαν εκεί από τη Ρούμελη και το

Μοριά για να σωθούν Από το 1815 ακόμα όσοι εξεγείρονται στα

Ιόνια νησιά κατά των Αγγλων είχαν πολύ σκληρή μεταχείριση Οι

φυλακίσεις οι βασανισμοί και οι κρεμάλες ήταν η ldquoελευθερίαrdquo που

πρόσφεραν οι Αγγλοι στους κατοίκους των νησιών Λαϊκοί ηγέτες

όπως ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος ο Ιωσήφ Μομφεράτος ο

Δομενεγίνης κά είχαν εξοριστεί Λίγο αργότερα ο άγγλοςπρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη λόρδος Στράγκφορτ θα

δεχτεί την πρόταση του σουλτάνου να έρθουν αγγλικά πλοία από

τη Μάλτα για να καταστρέψουν τον επαναστατικό ελληνικό στόλο

στο Αιγαίο

Εμφύλια διαμάχη

Μέχρι τα τέλη του 1823 οι κοτζαμπάσηδες και οι καραβοκύρηδες

παραμερίζουν εντελώς τους Φιλικούς και εδραιώνουν την εξουσία

τους Αμέσως μετά ξεσπά η εμφύλια διαμάχη Οι αιτίες της

βρίσκονται στις διαμάχες μεταξύ μερίδων της ελληνικής αστικήςτάξης για το ποιος θα επικρατήσει Δημιουργούνται δύο

κυβερνήσεις η μία ελέγχεται από τους στρατιωτικούς και η άλλη

από τους υδραίους μεγαλοκαραβοκύρηδες Αυτοί έχουν

μεγαλύτερη ισχύ γιατί τους υποστηρίζουν ρουμελιώτες

οπλαρχηγοί αλλά έχουν και τις επαφές με τους Αγγλους (το

εφοπλιστικό τους κεφάλαιο βρισκόταν σε άμεση εξάρτηση από την

Αγγλία) Υστερα από αρκετές συγκρούσεις τελειώνει η πρώτη

φάση του εμφυλίου με ολοκληρωτική επικράτηση των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3247

32

κοτζαμπάσηδων του Μοριά και των υδραίων

μεγαλοκαραβοκυραίων Στα μέσα του 1824 ξεσπά η δεύτερη φάση

του εμφυλίου Στη φάση αυτή οι καραβοκύρηδες θα παραμερίσουν

τους κοτζαμπάσηδες (φεουδαρχία του Μοριά) και θα εδραιώσουντην εξουσία τους με την αμέριστη βοήθεια και τις πολλές

παρεμβάσεις της Αγγλίας Το αποτέλεσμα της εμφύλιας διαμάχης

ήταν να χαθούν πολύτιμοι αγωνιστές όπως ο Οδυσσέας

Ανδρούτσος που δολοφονήθηκε από κυβερνητικούς ο

Κολοκοτρώνης που συνελήφθη και φυλακίστηκε αλλά και πιο

τραγικά γεγονότα όπως η πτώση του Μεσολογγίου που οφείλεται

καθαρά στους τυχοδιωκτικούς χειρισμούς του Μαυροκορδάτου και

της κυβέρνησης

Το ελληνικό ζήτημα είχε λυθεί σχεδόν οριστικά Στις 21 Ιούλη του

1825 ο Αλ Μαυροκορδάτος ο Σπ Τρικούπης και ο Ι Κωλέττης

συναντούν τον άγγλο ναύαρχο Χάμιλτον στη φρεγάτα ldquoΚάμπριανrdquo

και του ανακοινώνουν ότι σαν εκπρόσωποι του ελληνικού λαού

ldquoκαταθέτουν την τύχην της Ελλάδος εις την μεγαλοψυχίαν της

Αγγλίαςrdquo Στο υπουργικό συμβούλιο που συγκλήθηκε μετά λίγες

μέρες ανακοινώνεται ότι η απελευθέρωση της Ελλάδας ήταναποκλειστική υπόθεση της Αγγλίας Αντιπροσωπεία Ελλήνων

ύστερα από τις εντολές του Μαυροκορδάτου επισκέπτεται τον

Κάνινγκ στο Λονδίνο και ζητάει γραπτώς να τεθεί η Ελλάδα υπό

την προστασία της Αγγλίας Πριν δηλαδή την απελευθέρωση η

κυβέρνηση ζήτησε να γίνει η Ελλάδα προτεκτοράτο της Αγγλίας

Τα επόμενα γεγονότα είναι λίγο έως πολύ γνωστά Η Ελλάδα μέσω

των αλλεπάλληλων δανείων και με τις ευλογίες της ξενόδουλης

αστικής τάξης δέθηκε στο άρμα των άγγλων αποικιοκρατών Ο

ελληνικός λαός υπέστη τις συνέπειες αυτών των γεγονότων για

πολλές δεκαετίες Αλλά και η εξέλιξη του καπιταλισμού στην

Ελλάδα με τις εξαρτήσεις από τους δυτικούς ιμπεριαλιστές έχουν

την αφετηρία τους στα γεγονότα εκείνης της περιόδου

Βιβλιογραφία

Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής επανάστασης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3347

33

του 1821rdquo εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo

εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟι επεμβάσεις των Αγγλων στην Ελλάδαrdquo εκδόσειςΕπικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΜεγάλη ιστορία της Ελλάδαςrdquo τ 17-20 εκδόσεις

20ός Αιώνας

Γ Βαλέτα ldquoΤο προδομένο εικοσιέναrdquo εκδόσεις Φιλιππότης

Τ Βουρνά ldquoΙστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδαςrdquo τ Α΄

εκδόσεις Πατάκη

Γ Σκαρίμπα ldquoΤο 1821 και η αλήθειαrdquo εκδόσεις Κάκτος

Ανωνύμου του Ελληνος ldquoΕλληνική Νομαρχίαrdquo εκδόσεις ΚάλβοςΔ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo

G Finlay ldquoΗ ιστορία της ελληνικής επαναστάσεωςrdquo εκδόσεις

Τολίδη

G Finlay ldquoΗ ιστορία της τουρκοκρατίας και της ενετοκρατίας στην

Ελλάδαrdquo εκδόσεις Τολίδη

Μαρξ-Ενγκελς ldquoΗ Ελλάδα η Τουρκία και το ανατολικό ζήτημαrdquo

εκδόσεις Γνώση

Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

Χριστόφορου Περραιβού ldquoΣύντομος βιογραφία του Ρήγα Φεραίουrdquo

εκδόσεις Δημιουργία

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

του Γιώργου Κ Καββαδία φιλολόγου-συγγραφέα

Το 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας

ως η επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και

την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Μια επανάσταση που

ξεκίνησε από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη

συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Με το να

εξωραΐζουμε πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3447

34

και ταλαιπώρησαν τον λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του

λαού μας

Η Τουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με

συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση καικαταπίεση Γι αυτό η Επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική

υπήρξε και βαθύτατα κοινωνική Αυτή είναι μια αλήθεια που

οφείλουμε να την αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε

εύστοχα ο μεγάλος ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoτο έθνος πρέπει

να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Η Επανάσταση του 1821 με πρωτοπορία την ανερχόμενη

προοδευτική εμπορική τάξη ραχοκοκαλιά τα αγροτικά στρώματα

τους βιοτέχνες εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι τουςκλέφτες είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της

Τουρκίας το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο (το 13

των κτημάτων στα 1830 είναι στα χέρια της Εκκλησίας ενώ οι

Έλληνες κοτζαμπάσηδες έχουν περισσότερα από τους Τούρκους)

αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Ανατολικό

Ζήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα Η ανερχόμενη

αστική εμπορική τάξη η ισχυρή επίδραση των ιδεών της Γαλλικής

Επανάστασης η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά λαϊκά

στρώματα από το οθωμανικό κράτος ήταν τα στοιχεία που

δημιουργούν το υπόβαθρο της Επανάστασης

Αντίθετοι στην Επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειονότητά τους στους

οποίους οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή laquoΗ προστασία της

οθωμανικής κυβερνήσεωςraquo γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ laquoδημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και

φοροεισπρακτόρων () Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της

τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος

laquoχριστιανών Τούρκωνraquo Ασφαλώς και υπήρξαν λαμπρές

εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα Η αλήθεια είναι ότι

πολλοί απ αυτή την laquoαριστοκρατίαraquo μόλις είδαν ότι η

Επανάσταση παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα έσπευσαν να ενταχθούν

σ αυτήν όχι βέβαια για να τη βοηθήσουν να πραγματοποιήσει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3547

35

τους σκοπούς της αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την

κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους δημιουργώντας ένα

κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα

Η Επανάσταση του 21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμέςΚινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής

ήταν ανελέητος αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες οι

μεγαλοκαραβοκυραίοι οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους

Φιλικούς συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών που

μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη

Δεν δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν σε διώξεις και

δολοφονίες λαϊκών ηγετών όπως του Αντ Οικονόμου του

Μελέτη του Οδ Ανδρούτσου αλλά και αργότερα να φυλακίσουντον Κολοκοτρώνη να διώξουν τον Μακρυγιάννη κά Κατέφυγαν

ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους σπρωγμένοι από τους Aγγλους

laquoκηδεμόνεςraquo και άλλους laquoπροστάτεςraquo

Η φετινή επέτειος των 184 χρόνων από την Επανάσταση

των προγόνων μας συμπίπτει με συγκλονιστικές αλλαγές στον

κόσμο Αν και πέρασαν 184 χρόνια ζωντανά και επίκαιρα

παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων προγόνων μας

για λευτεριά λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη

Παράλληλα χρειάζεται να σκεφτούμε τους λαούς που

αγωνίζονται για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση ζητώντας να

ζήσουν ελεύθερα σ ένα δικό τους κράτος όπως για παράδειγμα οι

Παλαιστίνιοι οι Κούρδοι και οι Ιρακινοί εδώ στη γειτονιά μας

Σήμερα τον ρόλο της laquoΙεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης

και της καταπίεσης λαών και εθνοτήτων στο όνομα της

laquoΠαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ το ΝΑΤΟ και οισύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουρανίου από τους νέο-βάρβαρους του ΝΑΤΟ που σκορπούν τον

θάνατο Είναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας Μόνο που

αυτή η laquoανάπηρη ελευθερίαraquo δεν μας ταιριάζει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3647

36

ΤΟ laquoΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟraquo ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η

ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

Η laquoκατασκευήraquo της Ιστορίας

του Χρήστου Κάτσικα

Είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν οι άνθρωποι δεν υπακούουν

στην ανάγκη ή στη συνήθεια το σύνολο των ενεργειών τους είναι

συνάρτηση της γνώσης ή laquoγνώσηςraquo που μεταφέρουν Αυτό

σημαίνει ότι κάθε πράξη-παρέμβαση στην κοινωνικήπραγματικότητα καθορίζεται σ ένα μεγάλο βαθμό από τις

πληροφορίες που έχουν δεχτεί από το άμεσο κι έμμεσο

περιβάλλον από την οικογένεια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το

σχολείο ειδικά το τελευταίο έχει αποφασιστικό ρόλο στη μετάδοση

πληροφοριών λόγω του συνεχούς και οργανωμένου τρόπου

μετάδοσης Σύμφωνα με τον ΕΑ Ράουτερ οι πληροφορίες

σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις που αποτελούν μέρος του

μηχανισμού που κατευθύνει τις ενέργειές μας

Στο σχολείο ο μαθητής διαμορφώνει τρόπο σκέψης και δράσης

ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει δεχτεί Στο μάθημα της

Ιστορίας μαθαίνει εκτός των άλλων συγκεκριμένες ανθρώπινες

ενέργειες που η ίδια η μελέτη τους επηρεάζει τη χαρακτηροδομή

του συνδιαμορφώνει μαζί μ άλλους παράγοντες την κοινωνική

συνείδησή του

Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή τουκοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά όπως

πραγματικά είναι τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση

κοινωνικής συνείδησης ικανής να laquoβλέπειraquo να κατανοεί να

παρεμβαίνει θετικά Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια

τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη ανίκανη να

σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή

πράξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3747

37

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς

συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ αυτές Με

βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο σχηματίζει

αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους για κοινωνικέςομάδες στρώματα τάξεις σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή

και έχθρα

Τα πράγματα λοιπόν είναι σοβαρά και επικίνδυνα Για ποιους Μα

για όσους (κοινωνικά στρώματα ομάδες τάξεις) ήταν απόντες από

μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση

κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις την

ιδεολογία τους τους σκοπούς τους Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούν

διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας όπως τηναποσιώπηση παραποίηση παρερμηνεία κλπ Όλ αυτά σύμφωνα

με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη

Βώρο μ έναν σκοπό τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών

συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων

τους των συμφερόντων

Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία

Ποιος Έλληνας σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται δεν γνωρίζει να

πει δυο λόγια για το laquoκρυφό σχολειόraquo ή για το laquoξεκίνημα της

Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτηraquo Μπορεί να μη

γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης για

την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες για την κατάληξη του

αγώνα όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα laquoδύο πιο

σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας στο κρυφό

σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον

ΠΠ Γερμανό που αποτέλεσε και αφετηρία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των

βιβλίων αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς

λόγους σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα τις εικόνες από

τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη που μαζί με

τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη του Μιαούλη και άλλων

έμειναν ανέπαφοι χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη Η γοητεία της

μορφής η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται

αμφισβήτηση Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2547

25

κύμα συλλήψεων από την αυστριακή αστυνομία Τον Απρίλη του

1798 ο Ρήγας και οι σύντροφοί του παραδίδονται στις τουρκικές

αρχές Στις 17 Ιούνη τον στραγγαλίζουν μαζί με άλλους 8 Ελληνες

που κρατούνταν σε φυλακή του ΒελιγραδίουΜε την ευκαιρία αξίζει να δούμε τη στάση της Εκκλησίας στο

ζήτημα Το Οικουμενικό Πατριαρχείο όταν συνελήφθη ο Ρήγας με

εγκύκλιο του πατριάρχη Γρηγορίου του Ε καλούσε τους

δεσποτάδες να κατάσχουν το επαναστατικό μανιφέστο του Ρήγα

γιατί όπως ανέφερε ldquoπλήρες υπάρχει σαθρότητος εκ των δολερών

αυτού εννοιών τοις δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως

εναντιούμενονrdquo Ο ίδιος πλαστογραφώντας το όνομα του

πατριάρχη Ιεροσολύμων Ανθιμου εξέδωσε την περίφημηldquoΠατρική διδασκαλίαrdquo με την οποία τασσόταν ενάντια σε κάθε ιδέα

εθνικής εξέγερσης ενάντια στις δημοκρατικές αρχές της γαλλικής

επανάστασης και καθησύχαζε το λαό λέγοντας ότι οι Τούρκοι

ήτανhellip θεόσταλτοι Δεν ήταν πρωτόγνωρη αυτή η φιλοτουρκική

στάση του ανώτερου κλήρου και δικαιολογείται πλήρως αφού από

την πρώτη στιγμή της οθωμανικής κυριαρχίας όχι μόνο διατήρησαν

τα όποια προνόμια είχαν επί Βυζαντίου αλλά τα διεύρυναν κιόλας

Είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε χριστιανός ήταν υποχρεωμένος να

δίνει το ένα τρίτο των εισοδημάτων του στην Εκκλησία (ειδικός

φόρος που λεγόταν ρόγα ή ζητεία) (Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική

σημασία της ελληνικής επανάστασης του 1821rdquo σελ 71)

Φιλική Εταιρεία

Στα 1814 ιδρύεται στην Οδησσό η Φιλική Εταιρεία Σκοπός της

μυστικής αυτής οργάνωσης ήταν να ξεκινήσει τον

εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων Μπορεί στη

διακήρυξή της να μην είχε τις προοδευτικές-ριζοσπαστικές ιδέες

του Ρήγα αλλά έθετε ένα σοβαρό ζήτημα για την εποχή την

αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και την ίδρυση κράτους

βασισμένου μόνο στις δυνάμεις των Ελλήνων

Στην αρχή η ανάπτυξή της ήταν υποτυπώδης Μάλιστα έγινε

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2647

26

πρόταση στον Ιωάννη Καποδίστρια να αναλάβει την αρχηγία της

αλλά αυτός αρνήθηκε Στην αυτοβιογραφία του εξηγεί τους

λόγους ldquoΟι καταστρώσαντες τοιαύτα τα σχέδια είναι περισσότερον

ένοχοι και αυτοί ωθούν την Ελλάδα προς τον όλεθρον Είναιελεεινοί εμποροϋπάλληλοι καταστραφέντες λόγω της κακής των

διαγωγής Σας επαναλαμβάνω φυλαχτείτε από τοιούτους

άνδραςrdquo (Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής

επανάστασης του 1821rdquo σελ 142)

Αναμενόμενο από έναν άνθρωπο με μαύρο παρελθόν Δεν είναι

βέβαια γνωστή η δράση του πριν από την επανάσταση Η αστική

ιστοριογραφία θέλει να δείξει τα έργα του ως πρώτου κυβερνήτη

μετά την επανάσταση και ξεχνά ένα πολύ σημαντικό γεγονός πουστιγμάτισε τη δράση του Οταν στα 1804 στα Εφτάνησα επικρατούν

οι Ρώσοι στην Κεφαλονιά ξεσπά αγροτική αντιφεουδαρχική

εξέγερση Ο Καποδίστριας τοποτηρητής των Ρώσων και γνήσιος

υπηρέτης της ρωσικής κατοχής έπνιξε στο αίμα την εξέγερση

τασσόμενος σαφώς με το μέρος των φεουδαρχών

Στα 1818 η έδρα της Φιλικής Εταιρείας μεταφέρεται στην

Κωνσταντινούπολη και η Εταιρεία αρχίζει να αναπτύσσεται

ραγδαία Στην οργάνωση όμως μπήκαν και πολλοί Φαναριώτες και

κοτζαμπάσηδες αλλάζοντας ριζικά τη σύνθεσή της Μετά το

θάνατο του Σκουφά ανατίθεται η αρχηγία στον Αλέξανδρο

Υψηλάντη Οι τάσεις που συνυπήρχαν μέσα στους Φιλικούς ήταν

α) Η αστικοδημοκρατική-προοδευτική τάση Ηταν οι συνεχιστές

του Ρήγα που στηρίζονταν στην προοδευτική μερίδα των αστών και

στις λαϊκές μάζες Εκπρόσωποί της ήταν εκτός από το Σκουφά

οι Αναγνωστόπουλος Κολοκοτρώνης Παπαφλέσσας ΝικηταράςΑναγνωσταράς Ανδρούτσος κά

β) Η συντηρητική-συμβιβαστική τάση Στηριζόταν στη συντηρητική

μερίδα των αστών και σύναψε συμμαχίες με τους κοτζαμπάσηδες

και τους Αγγλους Εκπρόσωποί της ήταν οι Μαυροκορδάτος

Ιγνάτιος Νέγρης Κουντουριώτηδες Ορλάνδος κά

γ) Η αντιδραστική τάση Ηταν οι μεγαλοκοτζαμπάσηδες και παλιά

φεουδαρχικά στοιχεία που υπονόμευαν διαρκώς την επανάσταση

Εκπρόσωποί της ήταν οι Ζαΐμης Λόντος Νοταράς Π Π

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2747

27

Γερμανός Χρύσανθος Μονεμβασιάς κά

Από τη στιγμή εκείνη τα γεγονότα ήταν ραγδαία Ο Αλ Υψηλάντης

συντάσσει μαζί με τον Παπαφλέσσα και το Γεώργιο Λεβέντη το

ldquoΓενικόν Σχέδιονrdquo της επανάστασης Το σχέδιο προέβλεπεταυτόχρονη επανάσταση στη Σερβία το Μαυροβούνιο τη

Μολδοβλαχία την Ηπειρο και την Πελοπόννησο Αποφασίζεται να

κατέβει ο Αλ Υψηλάντης στην Πελοπόννησο και να ξεκινήσει την

επανάσταση στα τέλη του 1820 ταυτόχρονα σε όλα τα Βαλκάνια

Στη Σερβία με τον Οβρένοβιτς στη Μολδοβλαχία με τον

Βλαντιμιρέσκου καθώς και στη Βουλγαρία Τελικά το σχέδιο

τροποποιήθηκε γιατί ο Οβρένοβιτς δεν ακολούθησε και οι Αγγλοι

ειδοποίησαν το σουλτάνο για τα σχέδια των Φιλικών Επίσης ο ΑλΥψηλάντης λόγω των αντιδραστικών του πεποιθήσεων διέταξε τον

τουφεκισμό του Βλαντιμιρέσκου καθώς ο τελευταίος ήθελε να

δημιουργήσει καθαρά αγροτικό κίνημα ενάντια όχι μόνο στους

Τούρκους αλλά και στους φεουδάρχες πράγμα που έβρισκε

αντίθετο τον μοναρχικών αντιλήψεων πρίγκιπα Το αποτέλεσμα

ήταν να μην ακολουθήσουν μαζικά άλλες εθνότητες και να

ναυαγήσει η προσπάθεια (ήττα στο Δραγατσάνι)

Στις αρχές του 1821 έρχονται οι απεσταλμένοι των Φιλικών στη

Νότια Ελλάδα για να συντονίσουν τις προετοιμασίες της

επανάστασης Αρχισε να φαίνεται ξεκάθαρα πλέον ότι οι

κοτζαμπάσηδες και ο ανώτερος κλήρος δεν ήθελαν σε καμιά

περίπτωση την επανάσταση Χαρακτηριστική είναι η συνάντηση

στις 26 Γενάρη στη Βοστίτσα (Αίγιο) στο σπίτι του Ανδρέα

Λόντου όπου ο Παπαφλέσσας προσπαθεί να πείσει τους

κοτζαμπάσηδες τους καπετάνιους τους δεσποτάδες και τονΠαλαιών Πατρών Γερμανό να ξεκινήσει η επανάσταση Οι

περισσότεροι από αυτούς αρνούνται Μάλιστα απείλησαν τον

Παπαφλέσσα ότι θα τον φυλάκιζαν ή και θα τον σκότωναν αν δεν

σταματούσε την επαναστατική του προπαγάνδα

Λαϊκές εξεγέρσεις

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2847

28

Στις 21 Μάρτη ο τσαγκάρης Παν Καρατζάς ξεσηκώνει τους

Πατρινούς Η Πάτρα καταλαμβάνεται από τους εξεγερμένους και

οι Τούρκοι κλείνονται στο κάστρο Στις 22-23 Μάρτη

ξεσηκώνεται η Μάνη Ο Κολοκοτρώνης κι ο Παπαφλέσσαςμπαίνουν την ίδια μέρα στην Καλαμάτα και την ελευθερώνουν Η

επανάσταση είχε ήδη αρχίσει παρά την επίσημη άποψη ότι

ξεκίνησε στο μοναστήρι τη Αγίας Λαύρας στις 25 Μάρτη

Στις 24 Μάρτη φτάνουν στην Πάτρα που ήταν ήδη κατειλημμένη

από το λαό ο αρχιεπίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός ο

Ανδρέας Ζαΐμης και ο Ανδρέας Λόντος εκ των υστέρων και αφού

δεν μπορούσαν να κάνουν διαφορετικά κηρύσσουν την επανάσταση

στην ΠελοπόννησοΑπό τότε ξεκίνησε μια προσπάθεια της παλιάς κάστας που

κατείχε τα προνόμια αλλά και της νέας αστικής τάξης που

διαμορφώθηκε να κυριαρχήσουν να πάρουν τα ηνία της

επανάστασης και να αποτρέψουν κάθε λαϊκό ξέσπασμα που

απειλούσε τα συμφέροντά τους και ξέφευγε από τα πλαίσια που

αυτοί έθεταν Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ο λαός κατάφερε

έστω και πρόσκαιρα να κυριαρχήσει Όπως στην Υδρα που ένας

γνήσιος λαϊκός ηγέτης ο Αντώνης Οικονόμου κηρύσσει την

επανάσταση στις 28 Μάρτη και ο λαός καταλαμβάνει το

διοικητήριο του νησιού καθώς και πολλά καράβια Υποχρεώνουν

τους μεγαλοκαραβοκύρηδες να δώσουν μέρος από την περιουσία

τους για την επανάσταση κι έτσι ο στόλος της Υδρας μετατρέπεται

σε ισχυρό πολεμικό ναυτικό Τα ίδια συμβαίνουν και στις Σπέτσες

και στα Ψαρά στις αρχές Απρίλη και σε λίγο στα περισσότερα

νησιά Γενικά στα νησιά ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας πήρεέντονο ταξικό χαρακτήρα αφού εκεί δημιουργήθηκαν οργανωμένα

λαϊκά κόμματα Χαρακτηριστικά στην Ανδρο με ηγέτη τον αγρότη

Δ Μπαλή το λαϊκό κίνημα ήταν επηρεασμένο από τις αρχές της

γαλλικής επανάστασης (στους λόγους του ο Μπαλής μιλούσε για

κομμούνα) στη Σάμο με τον Λυκούργο Λογοθέτη και στη Χίο με

τον αγρότη Μπουρνιά εφαρμόστηκε πρόγραμμα αντιφεουδαρχικό

με διανομή της μεγάλης ιδιοκτησίας σε μικροκαλλιεργητές και

ακτήμονες Αξίζει να αναφέρουμε ένα απόσπασμα της προκήρυξης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2947

29

του Δ Μπαλή που απευθυνόταν στο λαό της Ανδρου Είναι από τα

σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα και καταδεικνύει το προχώρημα που

πραγματοποιήθηκε στη σκέψη και τις ιδέες του λαού την εποχή

εκείνηldquoΔιατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν

όχι μόνον το ζυγόν των Τούρκων αλλά και των αρχόντων (hellip) Η

γη ανήκει εις ημάς τους δουλευτάς της και όχι στους ολίγους

Τουρκάρχοντας που τη νέμονται με το δικαίωμα του ισχυρότερου

(hellip) θα δουλεύωμεν εις το εξής τα φέουδα όλοι μαζί και θα

απολαμβάνει τον καρπόν των η κομμούνα μας και θα γίνεται δικαία

μοιρασιά της σοδειάς εις όλους τους δουλευτάδες ανάλογα με τον

κόπον τους και την δούλευσίν τουςrdquo(Δ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo τ Β σελ 92 -το απόσπασμα

υπάρχει και σε σχολικό βιβλίο της Β Λυκείου 1997)

Αλλά και στην Αθήνα ο Μελέτης Βασιλείου (αξιόλογος λαϊκός

ηγέτης) ξεσηκώνει την πόλη αναγκάζει τους Τούρκους να

κλειστούν στην Ακρόπολη και για ένα διάστημα ο λαός παίρνει την

εξουσία Οι κοτζαμπάσηδες όμως καταφέρνουν με την πρώτη

ευκαιρία να ξαναπάρουν την εξουσία καταδιώκουν τον Βασιλείου

μέχρι την Εύβοια όπου και τον δολοφονούν

Πολύ γρήγορα η επανάσταση απλώνεται σε όλη την Πελοπόννησο

και τον Απρίλη στα νησιά Μέχρι το Μάη η επανάσταση

επεκτείνεται στη Μαγνησία στη Χαλκιδική στην Εύβοια στην

Κρήτη στο Μεσολόγγι στο Αγρίνιο στο Σούλι

Ομως οι κοτζαμπάσηδες δεν έμειναν άπρακτοι Το Μάη

επιτίθενται στον Οικονόμου στο διοικητήριο της Υδρας και αυτός

αναγκάζεται να φύγει Μετά από λίγο τον συλλαμβάνουν και τονμεταφέρουν στην Πελοπόννησο για να τον σκοτώσουν Υστερα από

αλλεπάλληλες συλλήψεις και αποδράσεις ο Οικονόμου αποφασίζει

να πάει το Δεκέμβρη στην Α Εθνοσυνέλευση για να ζητήσει

δικαιοσύνη Λίγο πριν από την Εθνοσυνέλευση άντρες του Λόντου

τον σκοτώνουν

Στη Χίο και στη Σάμο αφού οι τοπικοί προύχοντες δεν μπορούσαν

να καταστείλουν την εξέγερση κατάφεραν να επικοινωνήσουν μετα απέναντι παράλια της Μ Ασίας και ζήτησαν τη βοήθεια των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3047

30

Τούρκων Ετσι μετά από την τουρκική απόβαση το λαϊκό κίνημα

συνετρίβη Δεκάδες χιλιάδες νησιώτες σφάχτηκαν και πολύ

περισσότεροι αιχμαλωτίστηκαν και στάλθηκαν στα σκλαβοπάζαρα

της Ανατολής (καταστροφή της Χίου Απρίλης 1822)Το Μάη του 1821 ο Φιλικός Ανθιμος Γαζής κηρύσσει τη

επανάσταση στη Θεσσαλομαγνησία Η ενεργός αντεπαναστατική

δράση των κοτζαμπάσηδων όμως δεν επέτρεψε τη διατήρηση της

επανάστασης στην περιοχή Ο Γαζής κυνηγήθηκε και έφυγε στη

Ρούμελη

Στην περιοχή της Μάνης εξεγείρονται οι αγρότες και

καταλαμβάνουν εκτάσεις στο Μυστρά και στη Μονεμβασιά τις

οποίες μοιράζονται και αρχίζουν να τις καλλιεργούν Η κατάληψηκράτησε ένα χρόνο οπότε οι κοτζαμπάσηδες έστειλαν στρατό

εναντίον τους

Το καλοκαίρι του 1821 φτάνει στην Υδρα ως πληρεξούσιος της

Φιλικής Εταιρείας ο Δημήτριος Υψηλάντης δημοσιεύει την πρώτη

προκήρυξη προς τους Ελληνες και διεκδικεί τη γενική διεύθυνση

του Αγώνα στο Αστρος Οι πρόκριτοι αντιδρούν και απειλούνται

επεισόδια στα Βέρβαινα και στη Ζαράκοβα Ομως 3000

οργισμένοι στρατιώτες συγκροτώντας διαδήλωση απαίτησαν

σύνταγμα και θέλησαν να σκοτώσουν τους πρόκριτους Μόνο μετά

από την κατευναστική παρέμβαση του Κολοκοτρώνη ηρέμησε η

κατάσταση Ηταν μια καλή ευκαιρία να λυθεί μια και καλή το

ζήτημα της εξουσίας αλλά η συμβιβαστική στάση του

Κολοκοτρώνη το απέτρεψε Ετσι η αντιδραστική μερίδα των

κοτζαμπάσηδων κατάφερε σταδιακά να επιβληθεί και να

παραγκωνίσει όλους σχεδόν τους στρατιωτικούς ηγέτες ακόμα καιτον Δ Υψηλάντη

Η στάση της Αγγλίας

Αξίζει να αναφερθούμε και στη στάση των Αγγλων οι οποίοι όλη

την περίοδο μετά την έναρξη της επανάστασης κατέτρεχαν τους

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3147

31

επαναστατημένους Ελληνες και πρόδιναν τις κινήσεις τους στους

Τούρκους Η κατάληψη της Πάτρας από το λαϊκό στρατό του

Καρατζά λύθηκε τον Απρίλη του 1821 από τον Γιουσούφ Πασά με

τη βοήθεια των Αγγλων Ο Αγγλος αρμοστής της Επτανήσου(Μέτλαντ) φέρθηκε απάνθρωπα στους Φιλικούς των νησιών και

στα γυναικόπαιδα που κατέφευγαν εκεί από τη Ρούμελη και το

Μοριά για να σωθούν Από το 1815 ακόμα όσοι εξεγείρονται στα

Ιόνια νησιά κατά των Αγγλων είχαν πολύ σκληρή μεταχείριση Οι

φυλακίσεις οι βασανισμοί και οι κρεμάλες ήταν η ldquoελευθερίαrdquo που

πρόσφεραν οι Αγγλοι στους κατοίκους των νησιών Λαϊκοί ηγέτες

όπως ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος ο Ιωσήφ Μομφεράτος ο

Δομενεγίνης κά είχαν εξοριστεί Λίγο αργότερα ο άγγλοςπρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη λόρδος Στράγκφορτ θα

δεχτεί την πρόταση του σουλτάνου να έρθουν αγγλικά πλοία από

τη Μάλτα για να καταστρέψουν τον επαναστατικό ελληνικό στόλο

στο Αιγαίο

Εμφύλια διαμάχη

Μέχρι τα τέλη του 1823 οι κοτζαμπάσηδες και οι καραβοκύρηδες

παραμερίζουν εντελώς τους Φιλικούς και εδραιώνουν την εξουσία

τους Αμέσως μετά ξεσπά η εμφύλια διαμάχη Οι αιτίες της

βρίσκονται στις διαμάχες μεταξύ μερίδων της ελληνικής αστικήςτάξης για το ποιος θα επικρατήσει Δημιουργούνται δύο

κυβερνήσεις η μία ελέγχεται από τους στρατιωτικούς και η άλλη

από τους υδραίους μεγαλοκαραβοκύρηδες Αυτοί έχουν

μεγαλύτερη ισχύ γιατί τους υποστηρίζουν ρουμελιώτες

οπλαρχηγοί αλλά έχουν και τις επαφές με τους Αγγλους (το

εφοπλιστικό τους κεφάλαιο βρισκόταν σε άμεση εξάρτηση από την

Αγγλία) Υστερα από αρκετές συγκρούσεις τελειώνει η πρώτη

φάση του εμφυλίου με ολοκληρωτική επικράτηση των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3247

32

κοτζαμπάσηδων του Μοριά και των υδραίων

μεγαλοκαραβοκυραίων Στα μέσα του 1824 ξεσπά η δεύτερη φάση

του εμφυλίου Στη φάση αυτή οι καραβοκύρηδες θα παραμερίσουν

τους κοτζαμπάσηδες (φεουδαρχία του Μοριά) και θα εδραιώσουντην εξουσία τους με την αμέριστη βοήθεια και τις πολλές

παρεμβάσεις της Αγγλίας Το αποτέλεσμα της εμφύλιας διαμάχης

ήταν να χαθούν πολύτιμοι αγωνιστές όπως ο Οδυσσέας

Ανδρούτσος που δολοφονήθηκε από κυβερνητικούς ο

Κολοκοτρώνης που συνελήφθη και φυλακίστηκε αλλά και πιο

τραγικά γεγονότα όπως η πτώση του Μεσολογγίου που οφείλεται

καθαρά στους τυχοδιωκτικούς χειρισμούς του Μαυροκορδάτου και

της κυβέρνησης

Το ελληνικό ζήτημα είχε λυθεί σχεδόν οριστικά Στις 21 Ιούλη του

1825 ο Αλ Μαυροκορδάτος ο Σπ Τρικούπης και ο Ι Κωλέττης

συναντούν τον άγγλο ναύαρχο Χάμιλτον στη φρεγάτα ldquoΚάμπριανrdquo

και του ανακοινώνουν ότι σαν εκπρόσωποι του ελληνικού λαού

ldquoκαταθέτουν την τύχην της Ελλάδος εις την μεγαλοψυχίαν της

Αγγλίαςrdquo Στο υπουργικό συμβούλιο που συγκλήθηκε μετά λίγες

μέρες ανακοινώνεται ότι η απελευθέρωση της Ελλάδας ήταναποκλειστική υπόθεση της Αγγλίας Αντιπροσωπεία Ελλήνων

ύστερα από τις εντολές του Μαυροκορδάτου επισκέπτεται τον

Κάνινγκ στο Λονδίνο και ζητάει γραπτώς να τεθεί η Ελλάδα υπό

την προστασία της Αγγλίας Πριν δηλαδή την απελευθέρωση η

κυβέρνηση ζήτησε να γίνει η Ελλάδα προτεκτοράτο της Αγγλίας

Τα επόμενα γεγονότα είναι λίγο έως πολύ γνωστά Η Ελλάδα μέσω

των αλλεπάλληλων δανείων και με τις ευλογίες της ξενόδουλης

αστικής τάξης δέθηκε στο άρμα των άγγλων αποικιοκρατών Ο

ελληνικός λαός υπέστη τις συνέπειες αυτών των γεγονότων για

πολλές δεκαετίες Αλλά και η εξέλιξη του καπιταλισμού στην

Ελλάδα με τις εξαρτήσεις από τους δυτικούς ιμπεριαλιστές έχουν

την αφετηρία τους στα γεγονότα εκείνης της περιόδου

Βιβλιογραφία

Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής επανάστασης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3347

33

του 1821rdquo εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo

εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟι επεμβάσεις των Αγγλων στην Ελλάδαrdquo εκδόσειςΕπικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΜεγάλη ιστορία της Ελλάδαςrdquo τ 17-20 εκδόσεις

20ός Αιώνας

Γ Βαλέτα ldquoΤο προδομένο εικοσιέναrdquo εκδόσεις Φιλιππότης

Τ Βουρνά ldquoΙστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδαςrdquo τ Α΄

εκδόσεις Πατάκη

Γ Σκαρίμπα ldquoΤο 1821 και η αλήθειαrdquo εκδόσεις Κάκτος

Ανωνύμου του Ελληνος ldquoΕλληνική Νομαρχίαrdquo εκδόσεις ΚάλβοςΔ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo

G Finlay ldquoΗ ιστορία της ελληνικής επαναστάσεωςrdquo εκδόσεις

Τολίδη

G Finlay ldquoΗ ιστορία της τουρκοκρατίας και της ενετοκρατίας στην

Ελλάδαrdquo εκδόσεις Τολίδη

Μαρξ-Ενγκελς ldquoΗ Ελλάδα η Τουρκία και το ανατολικό ζήτημαrdquo

εκδόσεις Γνώση

Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

Χριστόφορου Περραιβού ldquoΣύντομος βιογραφία του Ρήγα Φεραίουrdquo

εκδόσεις Δημιουργία

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

του Γιώργου Κ Καββαδία φιλολόγου-συγγραφέα

Το 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας

ως η επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και

την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Μια επανάσταση που

ξεκίνησε από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη

συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Με το να

εξωραΐζουμε πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3447

34

και ταλαιπώρησαν τον λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του

λαού μας

Η Τουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με

συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση καικαταπίεση Γι αυτό η Επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική

υπήρξε και βαθύτατα κοινωνική Αυτή είναι μια αλήθεια που

οφείλουμε να την αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε

εύστοχα ο μεγάλος ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoτο έθνος πρέπει

να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Η Επανάσταση του 1821 με πρωτοπορία την ανερχόμενη

προοδευτική εμπορική τάξη ραχοκοκαλιά τα αγροτικά στρώματα

τους βιοτέχνες εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι τουςκλέφτες είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της

Τουρκίας το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο (το 13

των κτημάτων στα 1830 είναι στα χέρια της Εκκλησίας ενώ οι

Έλληνες κοτζαμπάσηδες έχουν περισσότερα από τους Τούρκους)

αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Ανατολικό

Ζήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα Η ανερχόμενη

αστική εμπορική τάξη η ισχυρή επίδραση των ιδεών της Γαλλικής

Επανάστασης η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά λαϊκά

στρώματα από το οθωμανικό κράτος ήταν τα στοιχεία που

δημιουργούν το υπόβαθρο της Επανάστασης

Αντίθετοι στην Επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειονότητά τους στους

οποίους οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή laquoΗ προστασία της

οθωμανικής κυβερνήσεωςraquo γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ laquoδημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και

φοροεισπρακτόρων () Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της

τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος

laquoχριστιανών Τούρκωνraquo Ασφαλώς και υπήρξαν λαμπρές

εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα Η αλήθεια είναι ότι

πολλοί απ αυτή την laquoαριστοκρατίαraquo μόλις είδαν ότι η

Επανάσταση παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα έσπευσαν να ενταχθούν

σ αυτήν όχι βέβαια για να τη βοηθήσουν να πραγματοποιήσει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3547

35

τους σκοπούς της αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την

κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους δημιουργώντας ένα

κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα

Η Επανάσταση του 21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμέςΚινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής

ήταν ανελέητος αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες οι

μεγαλοκαραβοκυραίοι οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους

Φιλικούς συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών που

μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη

Δεν δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν σε διώξεις και

δολοφονίες λαϊκών ηγετών όπως του Αντ Οικονόμου του

Μελέτη του Οδ Ανδρούτσου αλλά και αργότερα να φυλακίσουντον Κολοκοτρώνη να διώξουν τον Μακρυγιάννη κά Κατέφυγαν

ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους σπρωγμένοι από τους Aγγλους

laquoκηδεμόνεςraquo και άλλους laquoπροστάτεςraquo

Η φετινή επέτειος των 184 χρόνων από την Επανάσταση

των προγόνων μας συμπίπτει με συγκλονιστικές αλλαγές στον

κόσμο Αν και πέρασαν 184 χρόνια ζωντανά και επίκαιρα

παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων προγόνων μας

για λευτεριά λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη

Παράλληλα χρειάζεται να σκεφτούμε τους λαούς που

αγωνίζονται για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση ζητώντας να

ζήσουν ελεύθερα σ ένα δικό τους κράτος όπως για παράδειγμα οι

Παλαιστίνιοι οι Κούρδοι και οι Ιρακινοί εδώ στη γειτονιά μας

Σήμερα τον ρόλο της laquoΙεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης

και της καταπίεσης λαών και εθνοτήτων στο όνομα της

laquoΠαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ το ΝΑΤΟ και οισύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουρανίου από τους νέο-βάρβαρους του ΝΑΤΟ που σκορπούν τον

θάνατο Είναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας Μόνο που

αυτή η laquoανάπηρη ελευθερίαraquo δεν μας ταιριάζει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3647

36

ΤΟ laquoΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟraquo ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η

ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

Η laquoκατασκευήraquo της Ιστορίας

του Χρήστου Κάτσικα

Είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν οι άνθρωποι δεν υπακούουν

στην ανάγκη ή στη συνήθεια το σύνολο των ενεργειών τους είναι

συνάρτηση της γνώσης ή laquoγνώσηςraquo που μεταφέρουν Αυτό

σημαίνει ότι κάθε πράξη-παρέμβαση στην κοινωνικήπραγματικότητα καθορίζεται σ ένα μεγάλο βαθμό από τις

πληροφορίες που έχουν δεχτεί από το άμεσο κι έμμεσο

περιβάλλον από την οικογένεια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το

σχολείο ειδικά το τελευταίο έχει αποφασιστικό ρόλο στη μετάδοση

πληροφοριών λόγω του συνεχούς και οργανωμένου τρόπου

μετάδοσης Σύμφωνα με τον ΕΑ Ράουτερ οι πληροφορίες

σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις που αποτελούν μέρος του

μηχανισμού που κατευθύνει τις ενέργειές μας

Στο σχολείο ο μαθητής διαμορφώνει τρόπο σκέψης και δράσης

ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει δεχτεί Στο μάθημα της

Ιστορίας μαθαίνει εκτός των άλλων συγκεκριμένες ανθρώπινες

ενέργειες που η ίδια η μελέτη τους επηρεάζει τη χαρακτηροδομή

του συνδιαμορφώνει μαζί μ άλλους παράγοντες την κοινωνική

συνείδησή του

Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή τουκοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά όπως

πραγματικά είναι τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση

κοινωνικής συνείδησης ικανής να laquoβλέπειraquo να κατανοεί να

παρεμβαίνει θετικά Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια

τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη ανίκανη να

σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή

πράξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3747

37

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς

συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ αυτές Με

βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο σχηματίζει

αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους για κοινωνικέςομάδες στρώματα τάξεις σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή

και έχθρα

Τα πράγματα λοιπόν είναι σοβαρά και επικίνδυνα Για ποιους Μα

για όσους (κοινωνικά στρώματα ομάδες τάξεις) ήταν απόντες από

μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση

κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις την

ιδεολογία τους τους σκοπούς τους Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούν

διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας όπως τηναποσιώπηση παραποίηση παρερμηνεία κλπ Όλ αυτά σύμφωνα

με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη

Βώρο μ έναν σκοπό τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών

συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων

τους των συμφερόντων

Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία

Ποιος Έλληνας σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται δεν γνωρίζει να

πει δυο λόγια για το laquoκρυφό σχολειόraquo ή για το laquoξεκίνημα της

Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτηraquo Μπορεί να μη

γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης για

την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες για την κατάληξη του

αγώνα όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα laquoδύο πιο

σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας στο κρυφό

σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον

ΠΠ Γερμανό που αποτέλεσε και αφετηρία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των

βιβλίων αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς

λόγους σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα τις εικόνες από

τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη που μαζί με

τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη του Μιαούλη και άλλων

έμειναν ανέπαφοι χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη Η γοητεία της

μορφής η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται

αμφισβήτηση Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2647

26

πρόταση στον Ιωάννη Καποδίστρια να αναλάβει την αρχηγία της

αλλά αυτός αρνήθηκε Στην αυτοβιογραφία του εξηγεί τους

λόγους ldquoΟι καταστρώσαντες τοιαύτα τα σχέδια είναι περισσότερον

ένοχοι και αυτοί ωθούν την Ελλάδα προς τον όλεθρον Είναιελεεινοί εμποροϋπάλληλοι καταστραφέντες λόγω της κακής των

διαγωγής Σας επαναλαμβάνω φυλαχτείτε από τοιούτους

άνδραςrdquo (Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής

επανάστασης του 1821rdquo σελ 142)

Αναμενόμενο από έναν άνθρωπο με μαύρο παρελθόν Δεν είναι

βέβαια γνωστή η δράση του πριν από την επανάσταση Η αστική

ιστοριογραφία θέλει να δείξει τα έργα του ως πρώτου κυβερνήτη

μετά την επανάσταση και ξεχνά ένα πολύ σημαντικό γεγονός πουστιγμάτισε τη δράση του Οταν στα 1804 στα Εφτάνησα επικρατούν

οι Ρώσοι στην Κεφαλονιά ξεσπά αγροτική αντιφεουδαρχική

εξέγερση Ο Καποδίστριας τοποτηρητής των Ρώσων και γνήσιος

υπηρέτης της ρωσικής κατοχής έπνιξε στο αίμα την εξέγερση

τασσόμενος σαφώς με το μέρος των φεουδαρχών

Στα 1818 η έδρα της Φιλικής Εταιρείας μεταφέρεται στην

Κωνσταντινούπολη και η Εταιρεία αρχίζει να αναπτύσσεται

ραγδαία Στην οργάνωση όμως μπήκαν και πολλοί Φαναριώτες και

κοτζαμπάσηδες αλλάζοντας ριζικά τη σύνθεσή της Μετά το

θάνατο του Σκουφά ανατίθεται η αρχηγία στον Αλέξανδρο

Υψηλάντη Οι τάσεις που συνυπήρχαν μέσα στους Φιλικούς ήταν

α) Η αστικοδημοκρατική-προοδευτική τάση Ηταν οι συνεχιστές

του Ρήγα που στηρίζονταν στην προοδευτική μερίδα των αστών και

στις λαϊκές μάζες Εκπρόσωποί της ήταν εκτός από το Σκουφά

οι Αναγνωστόπουλος Κολοκοτρώνης Παπαφλέσσας ΝικηταράςΑναγνωσταράς Ανδρούτσος κά

β) Η συντηρητική-συμβιβαστική τάση Στηριζόταν στη συντηρητική

μερίδα των αστών και σύναψε συμμαχίες με τους κοτζαμπάσηδες

και τους Αγγλους Εκπρόσωποί της ήταν οι Μαυροκορδάτος

Ιγνάτιος Νέγρης Κουντουριώτηδες Ορλάνδος κά

γ) Η αντιδραστική τάση Ηταν οι μεγαλοκοτζαμπάσηδες και παλιά

φεουδαρχικά στοιχεία που υπονόμευαν διαρκώς την επανάσταση

Εκπρόσωποί της ήταν οι Ζαΐμης Λόντος Νοταράς Π Π

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2747

27

Γερμανός Χρύσανθος Μονεμβασιάς κά

Από τη στιγμή εκείνη τα γεγονότα ήταν ραγδαία Ο Αλ Υψηλάντης

συντάσσει μαζί με τον Παπαφλέσσα και το Γεώργιο Λεβέντη το

ldquoΓενικόν Σχέδιονrdquo της επανάστασης Το σχέδιο προέβλεπεταυτόχρονη επανάσταση στη Σερβία το Μαυροβούνιο τη

Μολδοβλαχία την Ηπειρο και την Πελοπόννησο Αποφασίζεται να

κατέβει ο Αλ Υψηλάντης στην Πελοπόννησο και να ξεκινήσει την

επανάσταση στα τέλη του 1820 ταυτόχρονα σε όλα τα Βαλκάνια

Στη Σερβία με τον Οβρένοβιτς στη Μολδοβλαχία με τον

Βλαντιμιρέσκου καθώς και στη Βουλγαρία Τελικά το σχέδιο

τροποποιήθηκε γιατί ο Οβρένοβιτς δεν ακολούθησε και οι Αγγλοι

ειδοποίησαν το σουλτάνο για τα σχέδια των Φιλικών Επίσης ο ΑλΥψηλάντης λόγω των αντιδραστικών του πεποιθήσεων διέταξε τον

τουφεκισμό του Βλαντιμιρέσκου καθώς ο τελευταίος ήθελε να

δημιουργήσει καθαρά αγροτικό κίνημα ενάντια όχι μόνο στους

Τούρκους αλλά και στους φεουδάρχες πράγμα που έβρισκε

αντίθετο τον μοναρχικών αντιλήψεων πρίγκιπα Το αποτέλεσμα

ήταν να μην ακολουθήσουν μαζικά άλλες εθνότητες και να

ναυαγήσει η προσπάθεια (ήττα στο Δραγατσάνι)

Στις αρχές του 1821 έρχονται οι απεσταλμένοι των Φιλικών στη

Νότια Ελλάδα για να συντονίσουν τις προετοιμασίες της

επανάστασης Αρχισε να φαίνεται ξεκάθαρα πλέον ότι οι

κοτζαμπάσηδες και ο ανώτερος κλήρος δεν ήθελαν σε καμιά

περίπτωση την επανάσταση Χαρακτηριστική είναι η συνάντηση

στις 26 Γενάρη στη Βοστίτσα (Αίγιο) στο σπίτι του Ανδρέα

Λόντου όπου ο Παπαφλέσσας προσπαθεί να πείσει τους

κοτζαμπάσηδες τους καπετάνιους τους δεσποτάδες και τονΠαλαιών Πατρών Γερμανό να ξεκινήσει η επανάσταση Οι

περισσότεροι από αυτούς αρνούνται Μάλιστα απείλησαν τον

Παπαφλέσσα ότι θα τον φυλάκιζαν ή και θα τον σκότωναν αν δεν

σταματούσε την επαναστατική του προπαγάνδα

Λαϊκές εξεγέρσεις

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2847

28

Στις 21 Μάρτη ο τσαγκάρης Παν Καρατζάς ξεσηκώνει τους

Πατρινούς Η Πάτρα καταλαμβάνεται από τους εξεγερμένους και

οι Τούρκοι κλείνονται στο κάστρο Στις 22-23 Μάρτη

ξεσηκώνεται η Μάνη Ο Κολοκοτρώνης κι ο Παπαφλέσσαςμπαίνουν την ίδια μέρα στην Καλαμάτα και την ελευθερώνουν Η

επανάσταση είχε ήδη αρχίσει παρά την επίσημη άποψη ότι

ξεκίνησε στο μοναστήρι τη Αγίας Λαύρας στις 25 Μάρτη

Στις 24 Μάρτη φτάνουν στην Πάτρα που ήταν ήδη κατειλημμένη

από το λαό ο αρχιεπίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός ο

Ανδρέας Ζαΐμης και ο Ανδρέας Λόντος εκ των υστέρων και αφού

δεν μπορούσαν να κάνουν διαφορετικά κηρύσσουν την επανάσταση

στην ΠελοπόννησοΑπό τότε ξεκίνησε μια προσπάθεια της παλιάς κάστας που

κατείχε τα προνόμια αλλά και της νέας αστικής τάξης που

διαμορφώθηκε να κυριαρχήσουν να πάρουν τα ηνία της

επανάστασης και να αποτρέψουν κάθε λαϊκό ξέσπασμα που

απειλούσε τα συμφέροντά τους και ξέφευγε από τα πλαίσια που

αυτοί έθεταν Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ο λαός κατάφερε

έστω και πρόσκαιρα να κυριαρχήσει Όπως στην Υδρα που ένας

γνήσιος λαϊκός ηγέτης ο Αντώνης Οικονόμου κηρύσσει την

επανάσταση στις 28 Μάρτη και ο λαός καταλαμβάνει το

διοικητήριο του νησιού καθώς και πολλά καράβια Υποχρεώνουν

τους μεγαλοκαραβοκύρηδες να δώσουν μέρος από την περιουσία

τους για την επανάσταση κι έτσι ο στόλος της Υδρας μετατρέπεται

σε ισχυρό πολεμικό ναυτικό Τα ίδια συμβαίνουν και στις Σπέτσες

και στα Ψαρά στις αρχές Απρίλη και σε λίγο στα περισσότερα

νησιά Γενικά στα νησιά ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας πήρεέντονο ταξικό χαρακτήρα αφού εκεί δημιουργήθηκαν οργανωμένα

λαϊκά κόμματα Χαρακτηριστικά στην Ανδρο με ηγέτη τον αγρότη

Δ Μπαλή το λαϊκό κίνημα ήταν επηρεασμένο από τις αρχές της

γαλλικής επανάστασης (στους λόγους του ο Μπαλής μιλούσε για

κομμούνα) στη Σάμο με τον Λυκούργο Λογοθέτη και στη Χίο με

τον αγρότη Μπουρνιά εφαρμόστηκε πρόγραμμα αντιφεουδαρχικό

με διανομή της μεγάλης ιδιοκτησίας σε μικροκαλλιεργητές και

ακτήμονες Αξίζει να αναφέρουμε ένα απόσπασμα της προκήρυξης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2947

29

του Δ Μπαλή που απευθυνόταν στο λαό της Ανδρου Είναι από τα

σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα και καταδεικνύει το προχώρημα που

πραγματοποιήθηκε στη σκέψη και τις ιδέες του λαού την εποχή

εκείνηldquoΔιατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν

όχι μόνον το ζυγόν των Τούρκων αλλά και των αρχόντων (hellip) Η

γη ανήκει εις ημάς τους δουλευτάς της και όχι στους ολίγους

Τουρκάρχοντας που τη νέμονται με το δικαίωμα του ισχυρότερου

(hellip) θα δουλεύωμεν εις το εξής τα φέουδα όλοι μαζί και θα

απολαμβάνει τον καρπόν των η κομμούνα μας και θα γίνεται δικαία

μοιρασιά της σοδειάς εις όλους τους δουλευτάδες ανάλογα με τον

κόπον τους και την δούλευσίν τουςrdquo(Δ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo τ Β σελ 92 -το απόσπασμα

υπάρχει και σε σχολικό βιβλίο της Β Λυκείου 1997)

Αλλά και στην Αθήνα ο Μελέτης Βασιλείου (αξιόλογος λαϊκός

ηγέτης) ξεσηκώνει την πόλη αναγκάζει τους Τούρκους να

κλειστούν στην Ακρόπολη και για ένα διάστημα ο λαός παίρνει την

εξουσία Οι κοτζαμπάσηδες όμως καταφέρνουν με την πρώτη

ευκαιρία να ξαναπάρουν την εξουσία καταδιώκουν τον Βασιλείου

μέχρι την Εύβοια όπου και τον δολοφονούν

Πολύ γρήγορα η επανάσταση απλώνεται σε όλη την Πελοπόννησο

και τον Απρίλη στα νησιά Μέχρι το Μάη η επανάσταση

επεκτείνεται στη Μαγνησία στη Χαλκιδική στην Εύβοια στην

Κρήτη στο Μεσολόγγι στο Αγρίνιο στο Σούλι

Ομως οι κοτζαμπάσηδες δεν έμειναν άπρακτοι Το Μάη

επιτίθενται στον Οικονόμου στο διοικητήριο της Υδρας και αυτός

αναγκάζεται να φύγει Μετά από λίγο τον συλλαμβάνουν και τονμεταφέρουν στην Πελοπόννησο για να τον σκοτώσουν Υστερα από

αλλεπάλληλες συλλήψεις και αποδράσεις ο Οικονόμου αποφασίζει

να πάει το Δεκέμβρη στην Α Εθνοσυνέλευση για να ζητήσει

δικαιοσύνη Λίγο πριν από την Εθνοσυνέλευση άντρες του Λόντου

τον σκοτώνουν

Στη Χίο και στη Σάμο αφού οι τοπικοί προύχοντες δεν μπορούσαν

να καταστείλουν την εξέγερση κατάφεραν να επικοινωνήσουν μετα απέναντι παράλια της Μ Ασίας και ζήτησαν τη βοήθεια των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3047

30

Τούρκων Ετσι μετά από την τουρκική απόβαση το λαϊκό κίνημα

συνετρίβη Δεκάδες χιλιάδες νησιώτες σφάχτηκαν και πολύ

περισσότεροι αιχμαλωτίστηκαν και στάλθηκαν στα σκλαβοπάζαρα

της Ανατολής (καταστροφή της Χίου Απρίλης 1822)Το Μάη του 1821 ο Φιλικός Ανθιμος Γαζής κηρύσσει τη

επανάσταση στη Θεσσαλομαγνησία Η ενεργός αντεπαναστατική

δράση των κοτζαμπάσηδων όμως δεν επέτρεψε τη διατήρηση της

επανάστασης στην περιοχή Ο Γαζής κυνηγήθηκε και έφυγε στη

Ρούμελη

Στην περιοχή της Μάνης εξεγείρονται οι αγρότες και

καταλαμβάνουν εκτάσεις στο Μυστρά και στη Μονεμβασιά τις

οποίες μοιράζονται και αρχίζουν να τις καλλιεργούν Η κατάληψηκράτησε ένα χρόνο οπότε οι κοτζαμπάσηδες έστειλαν στρατό

εναντίον τους

Το καλοκαίρι του 1821 φτάνει στην Υδρα ως πληρεξούσιος της

Φιλικής Εταιρείας ο Δημήτριος Υψηλάντης δημοσιεύει την πρώτη

προκήρυξη προς τους Ελληνες και διεκδικεί τη γενική διεύθυνση

του Αγώνα στο Αστρος Οι πρόκριτοι αντιδρούν και απειλούνται

επεισόδια στα Βέρβαινα και στη Ζαράκοβα Ομως 3000

οργισμένοι στρατιώτες συγκροτώντας διαδήλωση απαίτησαν

σύνταγμα και θέλησαν να σκοτώσουν τους πρόκριτους Μόνο μετά

από την κατευναστική παρέμβαση του Κολοκοτρώνη ηρέμησε η

κατάσταση Ηταν μια καλή ευκαιρία να λυθεί μια και καλή το

ζήτημα της εξουσίας αλλά η συμβιβαστική στάση του

Κολοκοτρώνη το απέτρεψε Ετσι η αντιδραστική μερίδα των

κοτζαμπάσηδων κατάφερε σταδιακά να επιβληθεί και να

παραγκωνίσει όλους σχεδόν τους στρατιωτικούς ηγέτες ακόμα καιτον Δ Υψηλάντη

Η στάση της Αγγλίας

Αξίζει να αναφερθούμε και στη στάση των Αγγλων οι οποίοι όλη

την περίοδο μετά την έναρξη της επανάστασης κατέτρεχαν τους

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3147

31

επαναστατημένους Ελληνες και πρόδιναν τις κινήσεις τους στους

Τούρκους Η κατάληψη της Πάτρας από το λαϊκό στρατό του

Καρατζά λύθηκε τον Απρίλη του 1821 από τον Γιουσούφ Πασά με

τη βοήθεια των Αγγλων Ο Αγγλος αρμοστής της Επτανήσου(Μέτλαντ) φέρθηκε απάνθρωπα στους Φιλικούς των νησιών και

στα γυναικόπαιδα που κατέφευγαν εκεί από τη Ρούμελη και το

Μοριά για να σωθούν Από το 1815 ακόμα όσοι εξεγείρονται στα

Ιόνια νησιά κατά των Αγγλων είχαν πολύ σκληρή μεταχείριση Οι

φυλακίσεις οι βασανισμοί και οι κρεμάλες ήταν η ldquoελευθερίαrdquo που

πρόσφεραν οι Αγγλοι στους κατοίκους των νησιών Λαϊκοί ηγέτες

όπως ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος ο Ιωσήφ Μομφεράτος ο

Δομενεγίνης κά είχαν εξοριστεί Λίγο αργότερα ο άγγλοςπρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη λόρδος Στράγκφορτ θα

δεχτεί την πρόταση του σουλτάνου να έρθουν αγγλικά πλοία από

τη Μάλτα για να καταστρέψουν τον επαναστατικό ελληνικό στόλο

στο Αιγαίο

Εμφύλια διαμάχη

Μέχρι τα τέλη του 1823 οι κοτζαμπάσηδες και οι καραβοκύρηδες

παραμερίζουν εντελώς τους Φιλικούς και εδραιώνουν την εξουσία

τους Αμέσως μετά ξεσπά η εμφύλια διαμάχη Οι αιτίες της

βρίσκονται στις διαμάχες μεταξύ μερίδων της ελληνικής αστικήςτάξης για το ποιος θα επικρατήσει Δημιουργούνται δύο

κυβερνήσεις η μία ελέγχεται από τους στρατιωτικούς και η άλλη

από τους υδραίους μεγαλοκαραβοκύρηδες Αυτοί έχουν

μεγαλύτερη ισχύ γιατί τους υποστηρίζουν ρουμελιώτες

οπλαρχηγοί αλλά έχουν και τις επαφές με τους Αγγλους (το

εφοπλιστικό τους κεφάλαιο βρισκόταν σε άμεση εξάρτηση από την

Αγγλία) Υστερα από αρκετές συγκρούσεις τελειώνει η πρώτη

φάση του εμφυλίου με ολοκληρωτική επικράτηση των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3247

32

κοτζαμπάσηδων του Μοριά και των υδραίων

μεγαλοκαραβοκυραίων Στα μέσα του 1824 ξεσπά η δεύτερη φάση

του εμφυλίου Στη φάση αυτή οι καραβοκύρηδες θα παραμερίσουν

τους κοτζαμπάσηδες (φεουδαρχία του Μοριά) και θα εδραιώσουντην εξουσία τους με την αμέριστη βοήθεια και τις πολλές

παρεμβάσεις της Αγγλίας Το αποτέλεσμα της εμφύλιας διαμάχης

ήταν να χαθούν πολύτιμοι αγωνιστές όπως ο Οδυσσέας

Ανδρούτσος που δολοφονήθηκε από κυβερνητικούς ο

Κολοκοτρώνης που συνελήφθη και φυλακίστηκε αλλά και πιο

τραγικά γεγονότα όπως η πτώση του Μεσολογγίου που οφείλεται

καθαρά στους τυχοδιωκτικούς χειρισμούς του Μαυροκορδάτου και

της κυβέρνησης

Το ελληνικό ζήτημα είχε λυθεί σχεδόν οριστικά Στις 21 Ιούλη του

1825 ο Αλ Μαυροκορδάτος ο Σπ Τρικούπης και ο Ι Κωλέττης

συναντούν τον άγγλο ναύαρχο Χάμιλτον στη φρεγάτα ldquoΚάμπριανrdquo

και του ανακοινώνουν ότι σαν εκπρόσωποι του ελληνικού λαού

ldquoκαταθέτουν την τύχην της Ελλάδος εις την μεγαλοψυχίαν της

Αγγλίαςrdquo Στο υπουργικό συμβούλιο που συγκλήθηκε μετά λίγες

μέρες ανακοινώνεται ότι η απελευθέρωση της Ελλάδας ήταναποκλειστική υπόθεση της Αγγλίας Αντιπροσωπεία Ελλήνων

ύστερα από τις εντολές του Μαυροκορδάτου επισκέπτεται τον

Κάνινγκ στο Λονδίνο και ζητάει γραπτώς να τεθεί η Ελλάδα υπό

την προστασία της Αγγλίας Πριν δηλαδή την απελευθέρωση η

κυβέρνηση ζήτησε να γίνει η Ελλάδα προτεκτοράτο της Αγγλίας

Τα επόμενα γεγονότα είναι λίγο έως πολύ γνωστά Η Ελλάδα μέσω

των αλλεπάλληλων δανείων και με τις ευλογίες της ξενόδουλης

αστικής τάξης δέθηκε στο άρμα των άγγλων αποικιοκρατών Ο

ελληνικός λαός υπέστη τις συνέπειες αυτών των γεγονότων για

πολλές δεκαετίες Αλλά και η εξέλιξη του καπιταλισμού στην

Ελλάδα με τις εξαρτήσεις από τους δυτικούς ιμπεριαλιστές έχουν

την αφετηρία τους στα γεγονότα εκείνης της περιόδου

Βιβλιογραφία

Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής επανάστασης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3347

33

του 1821rdquo εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo

εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟι επεμβάσεις των Αγγλων στην Ελλάδαrdquo εκδόσειςΕπικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΜεγάλη ιστορία της Ελλάδαςrdquo τ 17-20 εκδόσεις

20ός Αιώνας

Γ Βαλέτα ldquoΤο προδομένο εικοσιέναrdquo εκδόσεις Φιλιππότης

Τ Βουρνά ldquoΙστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδαςrdquo τ Α΄

εκδόσεις Πατάκη

Γ Σκαρίμπα ldquoΤο 1821 και η αλήθειαrdquo εκδόσεις Κάκτος

Ανωνύμου του Ελληνος ldquoΕλληνική Νομαρχίαrdquo εκδόσεις ΚάλβοςΔ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo

G Finlay ldquoΗ ιστορία της ελληνικής επαναστάσεωςrdquo εκδόσεις

Τολίδη

G Finlay ldquoΗ ιστορία της τουρκοκρατίας και της ενετοκρατίας στην

Ελλάδαrdquo εκδόσεις Τολίδη

Μαρξ-Ενγκελς ldquoΗ Ελλάδα η Τουρκία και το ανατολικό ζήτημαrdquo

εκδόσεις Γνώση

Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

Χριστόφορου Περραιβού ldquoΣύντομος βιογραφία του Ρήγα Φεραίουrdquo

εκδόσεις Δημιουργία

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

του Γιώργου Κ Καββαδία φιλολόγου-συγγραφέα

Το 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας

ως η επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και

την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Μια επανάσταση που

ξεκίνησε από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη

συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Με το να

εξωραΐζουμε πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3447

34

και ταλαιπώρησαν τον λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του

λαού μας

Η Τουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με

συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση καικαταπίεση Γι αυτό η Επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική

υπήρξε και βαθύτατα κοινωνική Αυτή είναι μια αλήθεια που

οφείλουμε να την αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε

εύστοχα ο μεγάλος ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoτο έθνος πρέπει

να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Η Επανάσταση του 1821 με πρωτοπορία την ανερχόμενη

προοδευτική εμπορική τάξη ραχοκοκαλιά τα αγροτικά στρώματα

τους βιοτέχνες εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι τουςκλέφτες είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της

Τουρκίας το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο (το 13

των κτημάτων στα 1830 είναι στα χέρια της Εκκλησίας ενώ οι

Έλληνες κοτζαμπάσηδες έχουν περισσότερα από τους Τούρκους)

αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Ανατολικό

Ζήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα Η ανερχόμενη

αστική εμπορική τάξη η ισχυρή επίδραση των ιδεών της Γαλλικής

Επανάστασης η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά λαϊκά

στρώματα από το οθωμανικό κράτος ήταν τα στοιχεία που

δημιουργούν το υπόβαθρο της Επανάστασης

Αντίθετοι στην Επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειονότητά τους στους

οποίους οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή laquoΗ προστασία της

οθωμανικής κυβερνήσεωςraquo γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ laquoδημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και

φοροεισπρακτόρων () Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της

τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος

laquoχριστιανών Τούρκωνraquo Ασφαλώς και υπήρξαν λαμπρές

εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα Η αλήθεια είναι ότι

πολλοί απ αυτή την laquoαριστοκρατίαraquo μόλις είδαν ότι η

Επανάσταση παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα έσπευσαν να ενταχθούν

σ αυτήν όχι βέβαια για να τη βοηθήσουν να πραγματοποιήσει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3547

35

τους σκοπούς της αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την

κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους δημιουργώντας ένα

κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα

Η Επανάσταση του 21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμέςΚινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής

ήταν ανελέητος αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες οι

μεγαλοκαραβοκυραίοι οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους

Φιλικούς συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών που

μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη

Δεν δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν σε διώξεις και

δολοφονίες λαϊκών ηγετών όπως του Αντ Οικονόμου του

Μελέτη του Οδ Ανδρούτσου αλλά και αργότερα να φυλακίσουντον Κολοκοτρώνη να διώξουν τον Μακρυγιάννη κά Κατέφυγαν

ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους σπρωγμένοι από τους Aγγλους

laquoκηδεμόνεςraquo και άλλους laquoπροστάτεςraquo

Η φετινή επέτειος των 184 χρόνων από την Επανάσταση

των προγόνων μας συμπίπτει με συγκλονιστικές αλλαγές στον

κόσμο Αν και πέρασαν 184 χρόνια ζωντανά και επίκαιρα

παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων προγόνων μας

για λευτεριά λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη

Παράλληλα χρειάζεται να σκεφτούμε τους λαούς που

αγωνίζονται για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση ζητώντας να

ζήσουν ελεύθερα σ ένα δικό τους κράτος όπως για παράδειγμα οι

Παλαιστίνιοι οι Κούρδοι και οι Ιρακινοί εδώ στη γειτονιά μας

Σήμερα τον ρόλο της laquoΙεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης

και της καταπίεσης λαών και εθνοτήτων στο όνομα της

laquoΠαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ το ΝΑΤΟ και οισύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουρανίου από τους νέο-βάρβαρους του ΝΑΤΟ που σκορπούν τον

θάνατο Είναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας Μόνο που

αυτή η laquoανάπηρη ελευθερίαraquo δεν μας ταιριάζει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3647

36

ΤΟ laquoΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟraquo ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η

ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

Η laquoκατασκευήraquo της Ιστορίας

του Χρήστου Κάτσικα

Είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν οι άνθρωποι δεν υπακούουν

στην ανάγκη ή στη συνήθεια το σύνολο των ενεργειών τους είναι

συνάρτηση της γνώσης ή laquoγνώσηςraquo που μεταφέρουν Αυτό

σημαίνει ότι κάθε πράξη-παρέμβαση στην κοινωνικήπραγματικότητα καθορίζεται σ ένα μεγάλο βαθμό από τις

πληροφορίες που έχουν δεχτεί από το άμεσο κι έμμεσο

περιβάλλον από την οικογένεια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το

σχολείο ειδικά το τελευταίο έχει αποφασιστικό ρόλο στη μετάδοση

πληροφοριών λόγω του συνεχούς και οργανωμένου τρόπου

μετάδοσης Σύμφωνα με τον ΕΑ Ράουτερ οι πληροφορίες

σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις που αποτελούν μέρος του

μηχανισμού που κατευθύνει τις ενέργειές μας

Στο σχολείο ο μαθητής διαμορφώνει τρόπο σκέψης και δράσης

ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει δεχτεί Στο μάθημα της

Ιστορίας μαθαίνει εκτός των άλλων συγκεκριμένες ανθρώπινες

ενέργειες που η ίδια η μελέτη τους επηρεάζει τη χαρακτηροδομή

του συνδιαμορφώνει μαζί μ άλλους παράγοντες την κοινωνική

συνείδησή του

Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή τουκοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά όπως

πραγματικά είναι τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση

κοινωνικής συνείδησης ικανής να laquoβλέπειraquo να κατανοεί να

παρεμβαίνει θετικά Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια

τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη ανίκανη να

σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή

πράξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3747

37

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς

συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ αυτές Με

βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο σχηματίζει

αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους για κοινωνικέςομάδες στρώματα τάξεις σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή

και έχθρα

Τα πράγματα λοιπόν είναι σοβαρά και επικίνδυνα Για ποιους Μα

για όσους (κοινωνικά στρώματα ομάδες τάξεις) ήταν απόντες από

μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση

κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις την

ιδεολογία τους τους σκοπούς τους Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούν

διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας όπως τηναποσιώπηση παραποίηση παρερμηνεία κλπ Όλ αυτά σύμφωνα

με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη

Βώρο μ έναν σκοπό τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών

συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων

τους των συμφερόντων

Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία

Ποιος Έλληνας σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται δεν γνωρίζει να

πει δυο λόγια για το laquoκρυφό σχολειόraquo ή για το laquoξεκίνημα της

Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτηraquo Μπορεί να μη

γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης για

την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες για την κατάληξη του

αγώνα όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα laquoδύο πιο

σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας στο κρυφό

σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον

ΠΠ Γερμανό που αποτέλεσε και αφετηρία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των

βιβλίων αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς

λόγους σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα τις εικόνες από

τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη που μαζί με

τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη του Μιαούλη και άλλων

έμειναν ανέπαφοι χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη Η γοητεία της

μορφής η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται

αμφισβήτηση Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2747

27

Γερμανός Χρύσανθος Μονεμβασιάς κά

Από τη στιγμή εκείνη τα γεγονότα ήταν ραγδαία Ο Αλ Υψηλάντης

συντάσσει μαζί με τον Παπαφλέσσα και το Γεώργιο Λεβέντη το

ldquoΓενικόν Σχέδιονrdquo της επανάστασης Το σχέδιο προέβλεπεταυτόχρονη επανάσταση στη Σερβία το Μαυροβούνιο τη

Μολδοβλαχία την Ηπειρο και την Πελοπόννησο Αποφασίζεται να

κατέβει ο Αλ Υψηλάντης στην Πελοπόννησο και να ξεκινήσει την

επανάσταση στα τέλη του 1820 ταυτόχρονα σε όλα τα Βαλκάνια

Στη Σερβία με τον Οβρένοβιτς στη Μολδοβλαχία με τον

Βλαντιμιρέσκου καθώς και στη Βουλγαρία Τελικά το σχέδιο

τροποποιήθηκε γιατί ο Οβρένοβιτς δεν ακολούθησε και οι Αγγλοι

ειδοποίησαν το σουλτάνο για τα σχέδια των Φιλικών Επίσης ο ΑλΥψηλάντης λόγω των αντιδραστικών του πεποιθήσεων διέταξε τον

τουφεκισμό του Βλαντιμιρέσκου καθώς ο τελευταίος ήθελε να

δημιουργήσει καθαρά αγροτικό κίνημα ενάντια όχι μόνο στους

Τούρκους αλλά και στους φεουδάρχες πράγμα που έβρισκε

αντίθετο τον μοναρχικών αντιλήψεων πρίγκιπα Το αποτέλεσμα

ήταν να μην ακολουθήσουν μαζικά άλλες εθνότητες και να

ναυαγήσει η προσπάθεια (ήττα στο Δραγατσάνι)

Στις αρχές του 1821 έρχονται οι απεσταλμένοι των Φιλικών στη

Νότια Ελλάδα για να συντονίσουν τις προετοιμασίες της

επανάστασης Αρχισε να φαίνεται ξεκάθαρα πλέον ότι οι

κοτζαμπάσηδες και ο ανώτερος κλήρος δεν ήθελαν σε καμιά

περίπτωση την επανάσταση Χαρακτηριστική είναι η συνάντηση

στις 26 Γενάρη στη Βοστίτσα (Αίγιο) στο σπίτι του Ανδρέα

Λόντου όπου ο Παπαφλέσσας προσπαθεί να πείσει τους

κοτζαμπάσηδες τους καπετάνιους τους δεσποτάδες και τονΠαλαιών Πατρών Γερμανό να ξεκινήσει η επανάσταση Οι

περισσότεροι από αυτούς αρνούνται Μάλιστα απείλησαν τον

Παπαφλέσσα ότι θα τον φυλάκιζαν ή και θα τον σκότωναν αν δεν

σταματούσε την επαναστατική του προπαγάνδα

Λαϊκές εξεγέρσεις

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2847

28

Στις 21 Μάρτη ο τσαγκάρης Παν Καρατζάς ξεσηκώνει τους

Πατρινούς Η Πάτρα καταλαμβάνεται από τους εξεγερμένους και

οι Τούρκοι κλείνονται στο κάστρο Στις 22-23 Μάρτη

ξεσηκώνεται η Μάνη Ο Κολοκοτρώνης κι ο Παπαφλέσσαςμπαίνουν την ίδια μέρα στην Καλαμάτα και την ελευθερώνουν Η

επανάσταση είχε ήδη αρχίσει παρά την επίσημη άποψη ότι

ξεκίνησε στο μοναστήρι τη Αγίας Λαύρας στις 25 Μάρτη

Στις 24 Μάρτη φτάνουν στην Πάτρα που ήταν ήδη κατειλημμένη

από το λαό ο αρχιεπίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός ο

Ανδρέας Ζαΐμης και ο Ανδρέας Λόντος εκ των υστέρων και αφού

δεν μπορούσαν να κάνουν διαφορετικά κηρύσσουν την επανάσταση

στην ΠελοπόννησοΑπό τότε ξεκίνησε μια προσπάθεια της παλιάς κάστας που

κατείχε τα προνόμια αλλά και της νέας αστικής τάξης που

διαμορφώθηκε να κυριαρχήσουν να πάρουν τα ηνία της

επανάστασης και να αποτρέψουν κάθε λαϊκό ξέσπασμα που

απειλούσε τα συμφέροντά τους και ξέφευγε από τα πλαίσια που

αυτοί έθεταν Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ο λαός κατάφερε

έστω και πρόσκαιρα να κυριαρχήσει Όπως στην Υδρα που ένας

γνήσιος λαϊκός ηγέτης ο Αντώνης Οικονόμου κηρύσσει την

επανάσταση στις 28 Μάρτη και ο λαός καταλαμβάνει το

διοικητήριο του νησιού καθώς και πολλά καράβια Υποχρεώνουν

τους μεγαλοκαραβοκύρηδες να δώσουν μέρος από την περιουσία

τους για την επανάσταση κι έτσι ο στόλος της Υδρας μετατρέπεται

σε ισχυρό πολεμικό ναυτικό Τα ίδια συμβαίνουν και στις Σπέτσες

και στα Ψαρά στις αρχές Απρίλη και σε λίγο στα περισσότερα

νησιά Γενικά στα νησιά ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας πήρεέντονο ταξικό χαρακτήρα αφού εκεί δημιουργήθηκαν οργανωμένα

λαϊκά κόμματα Χαρακτηριστικά στην Ανδρο με ηγέτη τον αγρότη

Δ Μπαλή το λαϊκό κίνημα ήταν επηρεασμένο από τις αρχές της

γαλλικής επανάστασης (στους λόγους του ο Μπαλής μιλούσε για

κομμούνα) στη Σάμο με τον Λυκούργο Λογοθέτη και στη Χίο με

τον αγρότη Μπουρνιά εφαρμόστηκε πρόγραμμα αντιφεουδαρχικό

με διανομή της μεγάλης ιδιοκτησίας σε μικροκαλλιεργητές και

ακτήμονες Αξίζει να αναφέρουμε ένα απόσπασμα της προκήρυξης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2947

29

του Δ Μπαλή που απευθυνόταν στο λαό της Ανδρου Είναι από τα

σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα και καταδεικνύει το προχώρημα που

πραγματοποιήθηκε στη σκέψη και τις ιδέες του λαού την εποχή

εκείνηldquoΔιατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν

όχι μόνον το ζυγόν των Τούρκων αλλά και των αρχόντων (hellip) Η

γη ανήκει εις ημάς τους δουλευτάς της και όχι στους ολίγους

Τουρκάρχοντας που τη νέμονται με το δικαίωμα του ισχυρότερου

(hellip) θα δουλεύωμεν εις το εξής τα φέουδα όλοι μαζί και θα

απολαμβάνει τον καρπόν των η κομμούνα μας και θα γίνεται δικαία

μοιρασιά της σοδειάς εις όλους τους δουλευτάδες ανάλογα με τον

κόπον τους και την δούλευσίν τουςrdquo(Δ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo τ Β σελ 92 -το απόσπασμα

υπάρχει και σε σχολικό βιβλίο της Β Λυκείου 1997)

Αλλά και στην Αθήνα ο Μελέτης Βασιλείου (αξιόλογος λαϊκός

ηγέτης) ξεσηκώνει την πόλη αναγκάζει τους Τούρκους να

κλειστούν στην Ακρόπολη και για ένα διάστημα ο λαός παίρνει την

εξουσία Οι κοτζαμπάσηδες όμως καταφέρνουν με την πρώτη

ευκαιρία να ξαναπάρουν την εξουσία καταδιώκουν τον Βασιλείου

μέχρι την Εύβοια όπου και τον δολοφονούν

Πολύ γρήγορα η επανάσταση απλώνεται σε όλη την Πελοπόννησο

και τον Απρίλη στα νησιά Μέχρι το Μάη η επανάσταση

επεκτείνεται στη Μαγνησία στη Χαλκιδική στην Εύβοια στην

Κρήτη στο Μεσολόγγι στο Αγρίνιο στο Σούλι

Ομως οι κοτζαμπάσηδες δεν έμειναν άπρακτοι Το Μάη

επιτίθενται στον Οικονόμου στο διοικητήριο της Υδρας και αυτός

αναγκάζεται να φύγει Μετά από λίγο τον συλλαμβάνουν και τονμεταφέρουν στην Πελοπόννησο για να τον σκοτώσουν Υστερα από

αλλεπάλληλες συλλήψεις και αποδράσεις ο Οικονόμου αποφασίζει

να πάει το Δεκέμβρη στην Α Εθνοσυνέλευση για να ζητήσει

δικαιοσύνη Λίγο πριν από την Εθνοσυνέλευση άντρες του Λόντου

τον σκοτώνουν

Στη Χίο και στη Σάμο αφού οι τοπικοί προύχοντες δεν μπορούσαν

να καταστείλουν την εξέγερση κατάφεραν να επικοινωνήσουν μετα απέναντι παράλια της Μ Ασίας και ζήτησαν τη βοήθεια των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3047

30

Τούρκων Ετσι μετά από την τουρκική απόβαση το λαϊκό κίνημα

συνετρίβη Δεκάδες χιλιάδες νησιώτες σφάχτηκαν και πολύ

περισσότεροι αιχμαλωτίστηκαν και στάλθηκαν στα σκλαβοπάζαρα

της Ανατολής (καταστροφή της Χίου Απρίλης 1822)Το Μάη του 1821 ο Φιλικός Ανθιμος Γαζής κηρύσσει τη

επανάσταση στη Θεσσαλομαγνησία Η ενεργός αντεπαναστατική

δράση των κοτζαμπάσηδων όμως δεν επέτρεψε τη διατήρηση της

επανάστασης στην περιοχή Ο Γαζής κυνηγήθηκε και έφυγε στη

Ρούμελη

Στην περιοχή της Μάνης εξεγείρονται οι αγρότες και

καταλαμβάνουν εκτάσεις στο Μυστρά και στη Μονεμβασιά τις

οποίες μοιράζονται και αρχίζουν να τις καλλιεργούν Η κατάληψηκράτησε ένα χρόνο οπότε οι κοτζαμπάσηδες έστειλαν στρατό

εναντίον τους

Το καλοκαίρι του 1821 φτάνει στην Υδρα ως πληρεξούσιος της

Φιλικής Εταιρείας ο Δημήτριος Υψηλάντης δημοσιεύει την πρώτη

προκήρυξη προς τους Ελληνες και διεκδικεί τη γενική διεύθυνση

του Αγώνα στο Αστρος Οι πρόκριτοι αντιδρούν και απειλούνται

επεισόδια στα Βέρβαινα και στη Ζαράκοβα Ομως 3000

οργισμένοι στρατιώτες συγκροτώντας διαδήλωση απαίτησαν

σύνταγμα και θέλησαν να σκοτώσουν τους πρόκριτους Μόνο μετά

από την κατευναστική παρέμβαση του Κολοκοτρώνη ηρέμησε η

κατάσταση Ηταν μια καλή ευκαιρία να λυθεί μια και καλή το

ζήτημα της εξουσίας αλλά η συμβιβαστική στάση του

Κολοκοτρώνη το απέτρεψε Ετσι η αντιδραστική μερίδα των

κοτζαμπάσηδων κατάφερε σταδιακά να επιβληθεί και να

παραγκωνίσει όλους σχεδόν τους στρατιωτικούς ηγέτες ακόμα καιτον Δ Υψηλάντη

Η στάση της Αγγλίας

Αξίζει να αναφερθούμε και στη στάση των Αγγλων οι οποίοι όλη

την περίοδο μετά την έναρξη της επανάστασης κατέτρεχαν τους

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3147

31

επαναστατημένους Ελληνες και πρόδιναν τις κινήσεις τους στους

Τούρκους Η κατάληψη της Πάτρας από το λαϊκό στρατό του

Καρατζά λύθηκε τον Απρίλη του 1821 από τον Γιουσούφ Πασά με

τη βοήθεια των Αγγλων Ο Αγγλος αρμοστής της Επτανήσου(Μέτλαντ) φέρθηκε απάνθρωπα στους Φιλικούς των νησιών και

στα γυναικόπαιδα που κατέφευγαν εκεί από τη Ρούμελη και το

Μοριά για να σωθούν Από το 1815 ακόμα όσοι εξεγείρονται στα

Ιόνια νησιά κατά των Αγγλων είχαν πολύ σκληρή μεταχείριση Οι

φυλακίσεις οι βασανισμοί και οι κρεμάλες ήταν η ldquoελευθερίαrdquo που

πρόσφεραν οι Αγγλοι στους κατοίκους των νησιών Λαϊκοί ηγέτες

όπως ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος ο Ιωσήφ Μομφεράτος ο

Δομενεγίνης κά είχαν εξοριστεί Λίγο αργότερα ο άγγλοςπρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη λόρδος Στράγκφορτ θα

δεχτεί την πρόταση του σουλτάνου να έρθουν αγγλικά πλοία από

τη Μάλτα για να καταστρέψουν τον επαναστατικό ελληνικό στόλο

στο Αιγαίο

Εμφύλια διαμάχη

Μέχρι τα τέλη του 1823 οι κοτζαμπάσηδες και οι καραβοκύρηδες

παραμερίζουν εντελώς τους Φιλικούς και εδραιώνουν την εξουσία

τους Αμέσως μετά ξεσπά η εμφύλια διαμάχη Οι αιτίες της

βρίσκονται στις διαμάχες μεταξύ μερίδων της ελληνικής αστικήςτάξης για το ποιος θα επικρατήσει Δημιουργούνται δύο

κυβερνήσεις η μία ελέγχεται από τους στρατιωτικούς και η άλλη

από τους υδραίους μεγαλοκαραβοκύρηδες Αυτοί έχουν

μεγαλύτερη ισχύ γιατί τους υποστηρίζουν ρουμελιώτες

οπλαρχηγοί αλλά έχουν και τις επαφές με τους Αγγλους (το

εφοπλιστικό τους κεφάλαιο βρισκόταν σε άμεση εξάρτηση από την

Αγγλία) Υστερα από αρκετές συγκρούσεις τελειώνει η πρώτη

φάση του εμφυλίου με ολοκληρωτική επικράτηση των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3247

32

κοτζαμπάσηδων του Μοριά και των υδραίων

μεγαλοκαραβοκυραίων Στα μέσα του 1824 ξεσπά η δεύτερη φάση

του εμφυλίου Στη φάση αυτή οι καραβοκύρηδες θα παραμερίσουν

τους κοτζαμπάσηδες (φεουδαρχία του Μοριά) και θα εδραιώσουντην εξουσία τους με την αμέριστη βοήθεια και τις πολλές

παρεμβάσεις της Αγγλίας Το αποτέλεσμα της εμφύλιας διαμάχης

ήταν να χαθούν πολύτιμοι αγωνιστές όπως ο Οδυσσέας

Ανδρούτσος που δολοφονήθηκε από κυβερνητικούς ο

Κολοκοτρώνης που συνελήφθη και φυλακίστηκε αλλά και πιο

τραγικά γεγονότα όπως η πτώση του Μεσολογγίου που οφείλεται

καθαρά στους τυχοδιωκτικούς χειρισμούς του Μαυροκορδάτου και

της κυβέρνησης

Το ελληνικό ζήτημα είχε λυθεί σχεδόν οριστικά Στις 21 Ιούλη του

1825 ο Αλ Μαυροκορδάτος ο Σπ Τρικούπης και ο Ι Κωλέττης

συναντούν τον άγγλο ναύαρχο Χάμιλτον στη φρεγάτα ldquoΚάμπριανrdquo

και του ανακοινώνουν ότι σαν εκπρόσωποι του ελληνικού λαού

ldquoκαταθέτουν την τύχην της Ελλάδος εις την μεγαλοψυχίαν της

Αγγλίαςrdquo Στο υπουργικό συμβούλιο που συγκλήθηκε μετά λίγες

μέρες ανακοινώνεται ότι η απελευθέρωση της Ελλάδας ήταναποκλειστική υπόθεση της Αγγλίας Αντιπροσωπεία Ελλήνων

ύστερα από τις εντολές του Μαυροκορδάτου επισκέπτεται τον

Κάνινγκ στο Λονδίνο και ζητάει γραπτώς να τεθεί η Ελλάδα υπό

την προστασία της Αγγλίας Πριν δηλαδή την απελευθέρωση η

κυβέρνηση ζήτησε να γίνει η Ελλάδα προτεκτοράτο της Αγγλίας

Τα επόμενα γεγονότα είναι λίγο έως πολύ γνωστά Η Ελλάδα μέσω

των αλλεπάλληλων δανείων και με τις ευλογίες της ξενόδουλης

αστικής τάξης δέθηκε στο άρμα των άγγλων αποικιοκρατών Ο

ελληνικός λαός υπέστη τις συνέπειες αυτών των γεγονότων για

πολλές δεκαετίες Αλλά και η εξέλιξη του καπιταλισμού στην

Ελλάδα με τις εξαρτήσεις από τους δυτικούς ιμπεριαλιστές έχουν

την αφετηρία τους στα γεγονότα εκείνης της περιόδου

Βιβλιογραφία

Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής επανάστασης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3347

33

του 1821rdquo εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo

εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟι επεμβάσεις των Αγγλων στην Ελλάδαrdquo εκδόσειςΕπικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΜεγάλη ιστορία της Ελλάδαςrdquo τ 17-20 εκδόσεις

20ός Αιώνας

Γ Βαλέτα ldquoΤο προδομένο εικοσιέναrdquo εκδόσεις Φιλιππότης

Τ Βουρνά ldquoΙστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδαςrdquo τ Α΄

εκδόσεις Πατάκη

Γ Σκαρίμπα ldquoΤο 1821 και η αλήθειαrdquo εκδόσεις Κάκτος

Ανωνύμου του Ελληνος ldquoΕλληνική Νομαρχίαrdquo εκδόσεις ΚάλβοςΔ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo

G Finlay ldquoΗ ιστορία της ελληνικής επαναστάσεωςrdquo εκδόσεις

Τολίδη

G Finlay ldquoΗ ιστορία της τουρκοκρατίας και της ενετοκρατίας στην

Ελλάδαrdquo εκδόσεις Τολίδη

Μαρξ-Ενγκελς ldquoΗ Ελλάδα η Τουρκία και το ανατολικό ζήτημαrdquo

εκδόσεις Γνώση

Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

Χριστόφορου Περραιβού ldquoΣύντομος βιογραφία του Ρήγα Φεραίουrdquo

εκδόσεις Δημιουργία

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

του Γιώργου Κ Καββαδία φιλολόγου-συγγραφέα

Το 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας

ως η επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και

την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Μια επανάσταση που

ξεκίνησε από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη

συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Με το να

εξωραΐζουμε πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3447

34

και ταλαιπώρησαν τον λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του

λαού μας

Η Τουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με

συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση καικαταπίεση Γι αυτό η Επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική

υπήρξε και βαθύτατα κοινωνική Αυτή είναι μια αλήθεια που

οφείλουμε να την αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε

εύστοχα ο μεγάλος ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoτο έθνος πρέπει

να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Η Επανάσταση του 1821 με πρωτοπορία την ανερχόμενη

προοδευτική εμπορική τάξη ραχοκοκαλιά τα αγροτικά στρώματα

τους βιοτέχνες εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι τουςκλέφτες είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της

Τουρκίας το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο (το 13

των κτημάτων στα 1830 είναι στα χέρια της Εκκλησίας ενώ οι

Έλληνες κοτζαμπάσηδες έχουν περισσότερα από τους Τούρκους)

αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Ανατολικό

Ζήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα Η ανερχόμενη

αστική εμπορική τάξη η ισχυρή επίδραση των ιδεών της Γαλλικής

Επανάστασης η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά λαϊκά

στρώματα από το οθωμανικό κράτος ήταν τα στοιχεία που

δημιουργούν το υπόβαθρο της Επανάστασης

Αντίθετοι στην Επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειονότητά τους στους

οποίους οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή laquoΗ προστασία της

οθωμανικής κυβερνήσεωςraquo γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ laquoδημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και

φοροεισπρακτόρων () Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της

τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος

laquoχριστιανών Τούρκωνraquo Ασφαλώς και υπήρξαν λαμπρές

εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα Η αλήθεια είναι ότι

πολλοί απ αυτή την laquoαριστοκρατίαraquo μόλις είδαν ότι η

Επανάσταση παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα έσπευσαν να ενταχθούν

σ αυτήν όχι βέβαια για να τη βοηθήσουν να πραγματοποιήσει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3547

35

τους σκοπούς της αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την

κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους δημιουργώντας ένα

κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα

Η Επανάσταση του 21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμέςΚινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής

ήταν ανελέητος αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες οι

μεγαλοκαραβοκυραίοι οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους

Φιλικούς συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών που

μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη

Δεν δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν σε διώξεις και

δολοφονίες λαϊκών ηγετών όπως του Αντ Οικονόμου του

Μελέτη του Οδ Ανδρούτσου αλλά και αργότερα να φυλακίσουντον Κολοκοτρώνη να διώξουν τον Μακρυγιάννη κά Κατέφυγαν

ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους σπρωγμένοι από τους Aγγλους

laquoκηδεμόνεςraquo και άλλους laquoπροστάτεςraquo

Η φετινή επέτειος των 184 χρόνων από την Επανάσταση

των προγόνων μας συμπίπτει με συγκλονιστικές αλλαγές στον

κόσμο Αν και πέρασαν 184 χρόνια ζωντανά και επίκαιρα

παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων προγόνων μας

για λευτεριά λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη

Παράλληλα χρειάζεται να σκεφτούμε τους λαούς που

αγωνίζονται για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση ζητώντας να

ζήσουν ελεύθερα σ ένα δικό τους κράτος όπως για παράδειγμα οι

Παλαιστίνιοι οι Κούρδοι και οι Ιρακινοί εδώ στη γειτονιά μας

Σήμερα τον ρόλο της laquoΙεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης

και της καταπίεσης λαών και εθνοτήτων στο όνομα της

laquoΠαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ το ΝΑΤΟ και οισύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουρανίου από τους νέο-βάρβαρους του ΝΑΤΟ που σκορπούν τον

θάνατο Είναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας Μόνο που

αυτή η laquoανάπηρη ελευθερίαraquo δεν μας ταιριάζει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3647

36

ΤΟ laquoΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟraquo ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η

ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

Η laquoκατασκευήraquo της Ιστορίας

του Χρήστου Κάτσικα

Είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν οι άνθρωποι δεν υπακούουν

στην ανάγκη ή στη συνήθεια το σύνολο των ενεργειών τους είναι

συνάρτηση της γνώσης ή laquoγνώσηςraquo που μεταφέρουν Αυτό

σημαίνει ότι κάθε πράξη-παρέμβαση στην κοινωνικήπραγματικότητα καθορίζεται σ ένα μεγάλο βαθμό από τις

πληροφορίες που έχουν δεχτεί από το άμεσο κι έμμεσο

περιβάλλον από την οικογένεια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το

σχολείο ειδικά το τελευταίο έχει αποφασιστικό ρόλο στη μετάδοση

πληροφοριών λόγω του συνεχούς και οργανωμένου τρόπου

μετάδοσης Σύμφωνα με τον ΕΑ Ράουτερ οι πληροφορίες

σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις που αποτελούν μέρος του

μηχανισμού που κατευθύνει τις ενέργειές μας

Στο σχολείο ο μαθητής διαμορφώνει τρόπο σκέψης και δράσης

ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει δεχτεί Στο μάθημα της

Ιστορίας μαθαίνει εκτός των άλλων συγκεκριμένες ανθρώπινες

ενέργειες που η ίδια η μελέτη τους επηρεάζει τη χαρακτηροδομή

του συνδιαμορφώνει μαζί μ άλλους παράγοντες την κοινωνική

συνείδησή του

Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή τουκοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά όπως

πραγματικά είναι τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση

κοινωνικής συνείδησης ικανής να laquoβλέπειraquo να κατανοεί να

παρεμβαίνει θετικά Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια

τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη ανίκανη να

σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή

πράξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3747

37

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς

συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ αυτές Με

βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο σχηματίζει

αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους για κοινωνικέςομάδες στρώματα τάξεις σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή

και έχθρα

Τα πράγματα λοιπόν είναι σοβαρά και επικίνδυνα Για ποιους Μα

για όσους (κοινωνικά στρώματα ομάδες τάξεις) ήταν απόντες από

μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση

κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις την

ιδεολογία τους τους σκοπούς τους Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούν

διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας όπως τηναποσιώπηση παραποίηση παρερμηνεία κλπ Όλ αυτά σύμφωνα

με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη

Βώρο μ έναν σκοπό τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών

συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων

τους των συμφερόντων

Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία

Ποιος Έλληνας σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται δεν γνωρίζει να

πει δυο λόγια για το laquoκρυφό σχολειόraquo ή για το laquoξεκίνημα της

Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτηraquo Μπορεί να μη

γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης για

την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες για την κατάληξη του

αγώνα όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα laquoδύο πιο

σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας στο κρυφό

σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον

ΠΠ Γερμανό που αποτέλεσε και αφετηρία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των

βιβλίων αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς

λόγους σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα τις εικόνες από

τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη που μαζί με

τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη του Μιαούλη και άλλων

έμειναν ανέπαφοι χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη Η γοητεία της

μορφής η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται

αμφισβήτηση Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2847

28

Στις 21 Μάρτη ο τσαγκάρης Παν Καρατζάς ξεσηκώνει τους

Πατρινούς Η Πάτρα καταλαμβάνεται από τους εξεγερμένους και

οι Τούρκοι κλείνονται στο κάστρο Στις 22-23 Μάρτη

ξεσηκώνεται η Μάνη Ο Κολοκοτρώνης κι ο Παπαφλέσσαςμπαίνουν την ίδια μέρα στην Καλαμάτα και την ελευθερώνουν Η

επανάσταση είχε ήδη αρχίσει παρά την επίσημη άποψη ότι

ξεκίνησε στο μοναστήρι τη Αγίας Λαύρας στις 25 Μάρτη

Στις 24 Μάρτη φτάνουν στην Πάτρα που ήταν ήδη κατειλημμένη

από το λαό ο αρχιεπίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός ο

Ανδρέας Ζαΐμης και ο Ανδρέας Λόντος εκ των υστέρων και αφού

δεν μπορούσαν να κάνουν διαφορετικά κηρύσσουν την επανάσταση

στην ΠελοπόννησοΑπό τότε ξεκίνησε μια προσπάθεια της παλιάς κάστας που

κατείχε τα προνόμια αλλά και της νέας αστικής τάξης που

διαμορφώθηκε να κυριαρχήσουν να πάρουν τα ηνία της

επανάστασης και να αποτρέψουν κάθε λαϊκό ξέσπασμα που

απειλούσε τα συμφέροντά τους και ξέφευγε από τα πλαίσια που

αυτοί έθεταν Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ο λαός κατάφερε

έστω και πρόσκαιρα να κυριαρχήσει Όπως στην Υδρα που ένας

γνήσιος λαϊκός ηγέτης ο Αντώνης Οικονόμου κηρύσσει την

επανάσταση στις 28 Μάρτη και ο λαός καταλαμβάνει το

διοικητήριο του νησιού καθώς και πολλά καράβια Υποχρεώνουν

τους μεγαλοκαραβοκύρηδες να δώσουν μέρος από την περιουσία

τους για την επανάσταση κι έτσι ο στόλος της Υδρας μετατρέπεται

σε ισχυρό πολεμικό ναυτικό Τα ίδια συμβαίνουν και στις Σπέτσες

και στα Ψαρά στις αρχές Απρίλη και σε λίγο στα περισσότερα

νησιά Γενικά στα νησιά ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας πήρεέντονο ταξικό χαρακτήρα αφού εκεί δημιουργήθηκαν οργανωμένα

λαϊκά κόμματα Χαρακτηριστικά στην Ανδρο με ηγέτη τον αγρότη

Δ Μπαλή το λαϊκό κίνημα ήταν επηρεασμένο από τις αρχές της

γαλλικής επανάστασης (στους λόγους του ο Μπαλής μιλούσε για

κομμούνα) στη Σάμο με τον Λυκούργο Λογοθέτη και στη Χίο με

τον αγρότη Μπουρνιά εφαρμόστηκε πρόγραμμα αντιφεουδαρχικό

με διανομή της μεγάλης ιδιοκτησίας σε μικροκαλλιεργητές και

ακτήμονες Αξίζει να αναφέρουμε ένα απόσπασμα της προκήρυξης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2947

29

του Δ Μπαλή που απευθυνόταν στο λαό της Ανδρου Είναι από τα

σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα και καταδεικνύει το προχώρημα που

πραγματοποιήθηκε στη σκέψη και τις ιδέες του λαού την εποχή

εκείνηldquoΔιατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν

όχι μόνον το ζυγόν των Τούρκων αλλά και των αρχόντων (hellip) Η

γη ανήκει εις ημάς τους δουλευτάς της και όχι στους ολίγους

Τουρκάρχοντας που τη νέμονται με το δικαίωμα του ισχυρότερου

(hellip) θα δουλεύωμεν εις το εξής τα φέουδα όλοι μαζί και θα

απολαμβάνει τον καρπόν των η κομμούνα μας και θα γίνεται δικαία

μοιρασιά της σοδειάς εις όλους τους δουλευτάδες ανάλογα με τον

κόπον τους και την δούλευσίν τουςrdquo(Δ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo τ Β σελ 92 -το απόσπασμα

υπάρχει και σε σχολικό βιβλίο της Β Λυκείου 1997)

Αλλά και στην Αθήνα ο Μελέτης Βασιλείου (αξιόλογος λαϊκός

ηγέτης) ξεσηκώνει την πόλη αναγκάζει τους Τούρκους να

κλειστούν στην Ακρόπολη και για ένα διάστημα ο λαός παίρνει την

εξουσία Οι κοτζαμπάσηδες όμως καταφέρνουν με την πρώτη

ευκαιρία να ξαναπάρουν την εξουσία καταδιώκουν τον Βασιλείου

μέχρι την Εύβοια όπου και τον δολοφονούν

Πολύ γρήγορα η επανάσταση απλώνεται σε όλη την Πελοπόννησο

και τον Απρίλη στα νησιά Μέχρι το Μάη η επανάσταση

επεκτείνεται στη Μαγνησία στη Χαλκιδική στην Εύβοια στην

Κρήτη στο Μεσολόγγι στο Αγρίνιο στο Σούλι

Ομως οι κοτζαμπάσηδες δεν έμειναν άπρακτοι Το Μάη

επιτίθενται στον Οικονόμου στο διοικητήριο της Υδρας και αυτός

αναγκάζεται να φύγει Μετά από λίγο τον συλλαμβάνουν και τονμεταφέρουν στην Πελοπόννησο για να τον σκοτώσουν Υστερα από

αλλεπάλληλες συλλήψεις και αποδράσεις ο Οικονόμου αποφασίζει

να πάει το Δεκέμβρη στην Α Εθνοσυνέλευση για να ζητήσει

δικαιοσύνη Λίγο πριν από την Εθνοσυνέλευση άντρες του Λόντου

τον σκοτώνουν

Στη Χίο και στη Σάμο αφού οι τοπικοί προύχοντες δεν μπορούσαν

να καταστείλουν την εξέγερση κατάφεραν να επικοινωνήσουν μετα απέναντι παράλια της Μ Ασίας και ζήτησαν τη βοήθεια των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3047

30

Τούρκων Ετσι μετά από την τουρκική απόβαση το λαϊκό κίνημα

συνετρίβη Δεκάδες χιλιάδες νησιώτες σφάχτηκαν και πολύ

περισσότεροι αιχμαλωτίστηκαν και στάλθηκαν στα σκλαβοπάζαρα

της Ανατολής (καταστροφή της Χίου Απρίλης 1822)Το Μάη του 1821 ο Φιλικός Ανθιμος Γαζής κηρύσσει τη

επανάσταση στη Θεσσαλομαγνησία Η ενεργός αντεπαναστατική

δράση των κοτζαμπάσηδων όμως δεν επέτρεψε τη διατήρηση της

επανάστασης στην περιοχή Ο Γαζής κυνηγήθηκε και έφυγε στη

Ρούμελη

Στην περιοχή της Μάνης εξεγείρονται οι αγρότες και

καταλαμβάνουν εκτάσεις στο Μυστρά και στη Μονεμβασιά τις

οποίες μοιράζονται και αρχίζουν να τις καλλιεργούν Η κατάληψηκράτησε ένα χρόνο οπότε οι κοτζαμπάσηδες έστειλαν στρατό

εναντίον τους

Το καλοκαίρι του 1821 φτάνει στην Υδρα ως πληρεξούσιος της

Φιλικής Εταιρείας ο Δημήτριος Υψηλάντης δημοσιεύει την πρώτη

προκήρυξη προς τους Ελληνες και διεκδικεί τη γενική διεύθυνση

του Αγώνα στο Αστρος Οι πρόκριτοι αντιδρούν και απειλούνται

επεισόδια στα Βέρβαινα και στη Ζαράκοβα Ομως 3000

οργισμένοι στρατιώτες συγκροτώντας διαδήλωση απαίτησαν

σύνταγμα και θέλησαν να σκοτώσουν τους πρόκριτους Μόνο μετά

από την κατευναστική παρέμβαση του Κολοκοτρώνη ηρέμησε η

κατάσταση Ηταν μια καλή ευκαιρία να λυθεί μια και καλή το

ζήτημα της εξουσίας αλλά η συμβιβαστική στάση του

Κολοκοτρώνη το απέτρεψε Ετσι η αντιδραστική μερίδα των

κοτζαμπάσηδων κατάφερε σταδιακά να επιβληθεί και να

παραγκωνίσει όλους σχεδόν τους στρατιωτικούς ηγέτες ακόμα καιτον Δ Υψηλάντη

Η στάση της Αγγλίας

Αξίζει να αναφερθούμε και στη στάση των Αγγλων οι οποίοι όλη

την περίοδο μετά την έναρξη της επανάστασης κατέτρεχαν τους

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3147

31

επαναστατημένους Ελληνες και πρόδιναν τις κινήσεις τους στους

Τούρκους Η κατάληψη της Πάτρας από το λαϊκό στρατό του

Καρατζά λύθηκε τον Απρίλη του 1821 από τον Γιουσούφ Πασά με

τη βοήθεια των Αγγλων Ο Αγγλος αρμοστής της Επτανήσου(Μέτλαντ) φέρθηκε απάνθρωπα στους Φιλικούς των νησιών και

στα γυναικόπαιδα που κατέφευγαν εκεί από τη Ρούμελη και το

Μοριά για να σωθούν Από το 1815 ακόμα όσοι εξεγείρονται στα

Ιόνια νησιά κατά των Αγγλων είχαν πολύ σκληρή μεταχείριση Οι

φυλακίσεις οι βασανισμοί και οι κρεμάλες ήταν η ldquoελευθερίαrdquo που

πρόσφεραν οι Αγγλοι στους κατοίκους των νησιών Λαϊκοί ηγέτες

όπως ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος ο Ιωσήφ Μομφεράτος ο

Δομενεγίνης κά είχαν εξοριστεί Λίγο αργότερα ο άγγλοςπρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη λόρδος Στράγκφορτ θα

δεχτεί την πρόταση του σουλτάνου να έρθουν αγγλικά πλοία από

τη Μάλτα για να καταστρέψουν τον επαναστατικό ελληνικό στόλο

στο Αιγαίο

Εμφύλια διαμάχη

Μέχρι τα τέλη του 1823 οι κοτζαμπάσηδες και οι καραβοκύρηδες

παραμερίζουν εντελώς τους Φιλικούς και εδραιώνουν την εξουσία

τους Αμέσως μετά ξεσπά η εμφύλια διαμάχη Οι αιτίες της

βρίσκονται στις διαμάχες μεταξύ μερίδων της ελληνικής αστικήςτάξης για το ποιος θα επικρατήσει Δημιουργούνται δύο

κυβερνήσεις η μία ελέγχεται από τους στρατιωτικούς και η άλλη

από τους υδραίους μεγαλοκαραβοκύρηδες Αυτοί έχουν

μεγαλύτερη ισχύ γιατί τους υποστηρίζουν ρουμελιώτες

οπλαρχηγοί αλλά έχουν και τις επαφές με τους Αγγλους (το

εφοπλιστικό τους κεφάλαιο βρισκόταν σε άμεση εξάρτηση από την

Αγγλία) Υστερα από αρκετές συγκρούσεις τελειώνει η πρώτη

φάση του εμφυλίου με ολοκληρωτική επικράτηση των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3247

32

κοτζαμπάσηδων του Μοριά και των υδραίων

μεγαλοκαραβοκυραίων Στα μέσα του 1824 ξεσπά η δεύτερη φάση

του εμφυλίου Στη φάση αυτή οι καραβοκύρηδες θα παραμερίσουν

τους κοτζαμπάσηδες (φεουδαρχία του Μοριά) και θα εδραιώσουντην εξουσία τους με την αμέριστη βοήθεια και τις πολλές

παρεμβάσεις της Αγγλίας Το αποτέλεσμα της εμφύλιας διαμάχης

ήταν να χαθούν πολύτιμοι αγωνιστές όπως ο Οδυσσέας

Ανδρούτσος που δολοφονήθηκε από κυβερνητικούς ο

Κολοκοτρώνης που συνελήφθη και φυλακίστηκε αλλά και πιο

τραγικά γεγονότα όπως η πτώση του Μεσολογγίου που οφείλεται

καθαρά στους τυχοδιωκτικούς χειρισμούς του Μαυροκορδάτου και

της κυβέρνησης

Το ελληνικό ζήτημα είχε λυθεί σχεδόν οριστικά Στις 21 Ιούλη του

1825 ο Αλ Μαυροκορδάτος ο Σπ Τρικούπης και ο Ι Κωλέττης

συναντούν τον άγγλο ναύαρχο Χάμιλτον στη φρεγάτα ldquoΚάμπριανrdquo

και του ανακοινώνουν ότι σαν εκπρόσωποι του ελληνικού λαού

ldquoκαταθέτουν την τύχην της Ελλάδος εις την μεγαλοψυχίαν της

Αγγλίαςrdquo Στο υπουργικό συμβούλιο που συγκλήθηκε μετά λίγες

μέρες ανακοινώνεται ότι η απελευθέρωση της Ελλάδας ήταναποκλειστική υπόθεση της Αγγλίας Αντιπροσωπεία Ελλήνων

ύστερα από τις εντολές του Μαυροκορδάτου επισκέπτεται τον

Κάνινγκ στο Λονδίνο και ζητάει γραπτώς να τεθεί η Ελλάδα υπό

την προστασία της Αγγλίας Πριν δηλαδή την απελευθέρωση η

κυβέρνηση ζήτησε να γίνει η Ελλάδα προτεκτοράτο της Αγγλίας

Τα επόμενα γεγονότα είναι λίγο έως πολύ γνωστά Η Ελλάδα μέσω

των αλλεπάλληλων δανείων και με τις ευλογίες της ξενόδουλης

αστικής τάξης δέθηκε στο άρμα των άγγλων αποικιοκρατών Ο

ελληνικός λαός υπέστη τις συνέπειες αυτών των γεγονότων για

πολλές δεκαετίες Αλλά και η εξέλιξη του καπιταλισμού στην

Ελλάδα με τις εξαρτήσεις από τους δυτικούς ιμπεριαλιστές έχουν

την αφετηρία τους στα γεγονότα εκείνης της περιόδου

Βιβλιογραφία

Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής επανάστασης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3347

33

του 1821rdquo εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo

εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟι επεμβάσεις των Αγγλων στην Ελλάδαrdquo εκδόσειςΕπικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΜεγάλη ιστορία της Ελλάδαςrdquo τ 17-20 εκδόσεις

20ός Αιώνας

Γ Βαλέτα ldquoΤο προδομένο εικοσιέναrdquo εκδόσεις Φιλιππότης

Τ Βουρνά ldquoΙστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδαςrdquo τ Α΄

εκδόσεις Πατάκη

Γ Σκαρίμπα ldquoΤο 1821 και η αλήθειαrdquo εκδόσεις Κάκτος

Ανωνύμου του Ελληνος ldquoΕλληνική Νομαρχίαrdquo εκδόσεις ΚάλβοςΔ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo

G Finlay ldquoΗ ιστορία της ελληνικής επαναστάσεωςrdquo εκδόσεις

Τολίδη

G Finlay ldquoΗ ιστορία της τουρκοκρατίας και της ενετοκρατίας στην

Ελλάδαrdquo εκδόσεις Τολίδη

Μαρξ-Ενγκελς ldquoΗ Ελλάδα η Τουρκία και το ανατολικό ζήτημαrdquo

εκδόσεις Γνώση

Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

Χριστόφορου Περραιβού ldquoΣύντομος βιογραφία του Ρήγα Φεραίουrdquo

εκδόσεις Δημιουργία

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

του Γιώργου Κ Καββαδία φιλολόγου-συγγραφέα

Το 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας

ως η επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και

την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Μια επανάσταση που

ξεκίνησε από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη

συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Με το να

εξωραΐζουμε πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3447

34

και ταλαιπώρησαν τον λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του

λαού μας

Η Τουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με

συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση καικαταπίεση Γι αυτό η Επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική

υπήρξε και βαθύτατα κοινωνική Αυτή είναι μια αλήθεια που

οφείλουμε να την αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε

εύστοχα ο μεγάλος ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoτο έθνος πρέπει

να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Η Επανάσταση του 1821 με πρωτοπορία την ανερχόμενη

προοδευτική εμπορική τάξη ραχοκοκαλιά τα αγροτικά στρώματα

τους βιοτέχνες εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι τουςκλέφτες είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της

Τουρκίας το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο (το 13

των κτημάτων στα 1830 είναι στα χέρια της Εκκλησίας ενώ οι

Έλληνες κοτζαμπάσηδες έχουν περισσότερα από τους Τούρκους)

αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Ανατολικό

Ζήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα Η ανερχόμενη

αστική εμπορική τάξη η ισχυρή επίδραση των ιδεών της Γαλλικής

Επανάστασης η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά λαϊκά

στρώματα από το οθωμανικό κράτος ήταν τα στοιχεία που

δημιουργούν το υπόβαθρο της Επανάστασης

Αντίθετοι στην Επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειονότητά τους στους

οποίους οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή laquoΗ προστασία της

οθωμανικής κυβερνήσεωςraquo γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ laquoδημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και

φοροεισπρακτόρων () Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της

τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος

laquoχριστιανών Τούρκωνraquo Ασφαλώς και υπήρξαν λαμπρές

εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα Η αλήθεια είναι ότι

πολλοί απ αυτή την laquoαριστοκρατίαraquo μόλις είδαν ότι η

Επανάσταση παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα έσπευσαν να ενταχθούν

σ αυτήν όχι βέβαια για να τη βοηθήσουν να πραγματοποιήσει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3547

35

τους σκοπούς της αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την

κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους δημιουργώντας ένα

κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα

Η Επανάσταση του 21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμέςΚινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής

ήταν ανελέητος αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες οι

μεγαλοκαραβοκυραίοι οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους

Φιλικούς συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών που

μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη

Δεν δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν σε διώξεις και

δολοφονίες λαϊκών ηγετών όπως του Αντ Οικονόμου του

Μελέτη του Οδ Ανδρούτσου αλλά και αργότερα να φυλακίσουντον Κολοκοτρώνη να διώξουν τον Μακρυγιάννη κά Κατέφυγαν

ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους σπρωγμένοι από τους Aγγλους

laquoκηδεμόνεςraquo και άλλους laquoπροστάτεςraquo

Η φετινή επέτειος των 184 χρόνων από την Επανάσταση

των προγόνων μας συμπίπτει με συγκλονιστικές αλλαγές στον

κόσμο Αν και πέρασαν 184 χρόνια ζωντανά και επίκαιρα

παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων προγόνων μας

για λευτεριά λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη

Παράλληλα χρειάζεται να σκεφτούμε τους λαούς που

αγωνίζονται για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση ζητώντας να

ζήσουν ελεύθερα σ ένα δικό τους κράτος όπως για παράδειγμα οι

Παλαιστίνιοι οι Κούρδοι και οι Ιρακινοί εδώ στη γειτονιά μας

Σήμερα τον ρόλο της laquoΙεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης

και της καταπίεσης λαών και εθνοτήτων στο όνομα της

laquoΠαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ το ΝΑΤΟ και οισύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουρανίου από τους νέο-βάρβαρους του ΝΑΤΟ που σκορπούν τον

θάνατο Είναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας Μόνο που

αυτή η laquoανάπηρη ελευθερίαraquo δεν μας ταιριάζει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3647

36

ΤΟ laquoΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟraquo ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η

ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

Η laquoκατασκευήraquo της Ιστορίας

του Χρήστου Κάτσικα

Είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν οι άνθρωποι δεν υπακούουν

στην ανάγκη ή στη συνήθεια το σύνολο των ενεργειών τους είναι

συνάρτηση της γνώσης ή laquoγνώσηςraquo που μεταφέρουν Αυτό

σημαίνει ότι κάθε πράξη-παρέμβαση στην κοινωνικήπραγματικότητα καθορίζεται σ ένα μεγάλο βαθμό από τις

πληροφορίες που έχουν δεχτεί από το άμεσο κι έμμεσο

περιβάλλον από την οικογένεια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το

σχολείο ειδικά το τελευταίο έχει αποφασιστικό ρόλο στη μετάδοση

πληροφοριών λόγω του συνεχούς και οργανωμένου τρόπου

μετάδοσης Σύμφωνα με τον ΕΑ Ράουτερ οι πληροφορίες

σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις που αποτελούν μέρος του

μηχανισμού που κατευθύνει τις ενέργειές μας

Στο σχολείο ο μαθητής διαμορφώνει τρόπο σκέψης και δράσης

ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει δεχτεί Στο μάθημα της

Ιστορίας μαθαίνει εκτός των άλλων συγκεκριμένες ανθρώπινες

ενέργειες που η ίδια η μελέτη τους επηρεάζει τη χαρακτηροδομή

του συνδιαμορφώνει μαζί μ άλλους παράγοντες την κοινωνική

συνείδησή του

Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή τουκοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά όπως

πραγματικά είναι τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση

κοινωνικής συνείδησης ικανής να laquoβλέπειraquo να κατανοεί να

παρεμβαίνει θετικά Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια

τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη ανίκανη να

σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή

πράξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3747

37

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς

συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ αυτές Με

βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο σχηματίζει

αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους για κοινωνικέςομάδες στρώματα τάξεις σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή

και έχθρα

Τα πράγματα λοιπόν είναι σοβαρά και επικίνδυνα Για ποιους Μα

για όσους (κοινωνικά στρώματα ομάδες τάξεις) ήταν απόντες από

μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση

κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις την

ιδεολογία τους τους σκοπούς τους Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούν

διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας όπως τηναποσιώπηση παραποίηση παρερμηνεία κλπ Όλ αυτά σύμφωνα

με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη

Βώρο μ έναν σκοπό τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών

συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων

τους των συμφερόντων

Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία

Ποιος Έλληνας σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται δεν γνωρίζει να

πει δυο λόγια για το laquoκρυφό σχολειόraquo ή για το laquoξεκίνημα της

Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτηraquo Μπορεί να μη

γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης για

την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες για την κατάληξη του

αγώνα όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα laquoδύο πιο

σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας στο κρυφό

σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον

ΠΠ Γερμανό που αποτέλεσε και αφετηρία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των

βιβλίων αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς

λόγους σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα τις εικόνες από

τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη που μαζί με

τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη του Μιαούλη και άλλων

έμειναν ανέπαφοι χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη Η γοητεία της

μορφής η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται

αμφισβήτηση Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 2947

29

του Δ Μπαλή που απευθυνόταν στο λαό της Ανδρου Είναι από τα

σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα και καταδεικνύει το προχώρημα που

πραγματοποιήθηκε στη σκέψη και τις ιδέες του λαού την εποχή

εκείνηldquoΔιατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν

όχι μόνον το ζυγόν των Τούρκων αλλά και των αρχόντων (hellip) Η

γη ανήκει εις ημάς τους δουλευτάς της και όχι στους ολίγους

Τουρκάρχοντας που τη νέμονται με το δικαίωμα του ισχυρότερου

(hellip) θα δουλεύωμεν εις το εξής τα φέουδα όλοι μαζί και θα

απολαμβάνει τον καρπόν των η κομμούνα μας και θα γίνεται δικαία

μοιρασιά της σοδειάς εις όλους τους δουλευτάδες ανάλογα με τον

κόπον τους και την δούλευσίν τουςrdquo(Δ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo τ Β σελ 92 -το απόσπασμα

υπάρχει και σε σχολικό βιβλίο της Β Λυκείου 1997)

Αλλά και στην Αθήνα ο Μελέτης Βασιλείου (αξιόλογος λαϊκός

ηγέτης) ξεσηκώνει την πόλη αναγκάζει τους Τούρκους να

κλειστούν στην Ακρόπολη και για ένα διάστημα ο λαός παίρνει την

εξουσία Οι κοτζαμπάσηδες όμως καταφέρνουν με την πρώτη

ευκαιρία να ξαναπάρουν την εξουσία καταδιώκουν τον Βασιλείου

μέχρι την Εύβοια όπου και τον δολοφονούν

Πολύ γρήγορα η επανάσταση απλώνεται σε όλη την Πελοπόννησο

και τον Απρίλη στα νησιά Μέχρι το Μάη η επανάσταση

επεκτείνεται στη Μαγνησία στη Χαλκιδική στην Εύβοια στην

Κρήτη στο Μεσολόγγι στο Αγρίνιο στο Σούλι

Ομως οι κοτζαμπάσηδες δεν έμειναν άπρακτοι Το Μάη

επιτίθενται στον Οικονόμου στο διοικητήριο της Υδρας και αυτός

αναγκάζεται να φύγει Μετά από λίγο τον συλλαμβάνουν και τονμεταφέρουν στην Πελοπόννησο για να τον σκοτώσουν Υστερα από

αλλεπάλληλες συλλήψεις και αποδράσεις ο Οικονόμου αποφασίζει

να πάει το Δεκέμβρη στην Α Εθνοσυνέλευση για να ζητήσει

δικαιοσύνη Λίγο πριν από την Εθνοσυνέλευση άντρες του Λόντου

τον σκοτώνουν

Στη Χίο και στη Σάμο αφού οι τοπικοί προύχοντες δεν μπορούσαν

να καταστείλουν την εξέγερση κατάφεραν να επικοινωνήσουν μετα απέναντι παράλια της Μ Ασίας και ζήτησαν τη βοήθεια των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3047

30

Τούρκων Ετσι μετά από την τουρκική απόβαση το λαϊκό κίνημα

συνετρίβη Δεκάδες χιλιάδες νησιώτες σφάχτηκαν και πολύ

περισσότεροι αιχμαλωτίστηκαν και στάλθηκαν στα σκλαβοπάζαρα

της Ανατολής (καταστροφή της Χίου Απρίλης 1822)Το Μάη του 1821 ο Φιλικός Ανθιμος Γαζής κηρύσσει τη

επανάσταση στη Θεσσαλομαγνησία Η ενεργός αντεπαναστατική

δράση των κοτζαμπάσηδων όμως δεν επέτρεψε τη διατήρηση της

επανάστασης στην περιοχή Ο Γαζής κυνηγήθηκε και έφυγε στη

Ρούμελη

Στην περιοχή της Μάνης εξεγείρονται οι αγρότες και

καταλαμβάνουν εκτάσεις στο Μυστρά και στη Μονεμβασιά τις

οποίες μοιράζονται και αρχίζουν να τις καλλιεργούν Η κατάληψηκράτησε ένα χρόνο οπότε οι κοτζαμπάσηδες έστειλαν στρατό

εναντίον τους

Το καλοκαίρι του 1821 φτάνει στην Υδρα ως πληρεξούσιος της

Φιλικής Εταιρείας ο Δημήτριος Υψηλάντης δημοσιεύει την πρώτη

προκήρυξη προς τους Ελληνες και διεκδικεί τη γενική διεύθυνση

του Αγώνα στο Αστρος Οι πρόκριτοι αντιδρούν και απειλούνται

επεισόδια στα Βέρβαινα και στη Ζαράκοβα Ομως 3000

οργισμένοι στρατιώτες συγκροτώντας διαδήλωση απαίτησαν

σύνταγμα και θέλησαν να σκοτώσουν τους πρόκριτους Μόνο μετά

από την κατευναστική παρέμβαση του Κολοκοτρώνη ηρέμησε η

κατάσταση Ηταν μια καλή ευκαιρία να λυθεί μια και καλή το

ζήτημα της εξουσίας αλλά η συμβιβαστική στάση του

Κολοκοτρώνη το απέτρεψε Ετσι η αντιδραστική μερίδα των

κοτζαμπάσηδων κατάφερε σταδιακά να επιβληθεί και να

παραγκωνίσει όλους σχεδόν τους στρατιωτικούς ηγέτες ακόμα καιτον Δ Υψηλάντη

Η στάση της Αγγλίας

Αξίζει να αναφερθούμε και στη στάση των Αγγλων οι οποίοι όλη

την περίοδο μετά την έναρξη της επανάστασης κατέτρεχαν τους

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3147

31

επαναστατημένους Ελληνες και πρόδιναν τις κινήσεις τους στους

Τούρκους Η κατάληψη της Πάτρας από το λαϊκό στρατό του

Καρατζά λύθηκε τον Απρίλη του 1821 από τον Γιουσούφ Πασά με

τη βοήθεια των Αγγλων Ο Αγγλος αρμοστής της Επτανήσου(Μέτλαντ) φέρθηκε απάνθρωπα στους Φιλικούς των νησιών και

στα γυναικόπαιδα που κατέφευγαν εκεί από τη Ρούμελη και το

Μοριά για να σωθούν Από το 1815 ακόμα όσοι εξεγείρονται στα

Ιόνια νησιά κατά των Αγγλων είχαν πολύ σκληρή μεταχείριση Οι

φυλακίσεις οι βασανισμοί και οι κρεμάλες ήταν η ldquoελευθερίαrdquo που

πρόσφεραν οι Αγγλοι στους κατοίκους των νησιών Λαϊκοί ηγέτες

όπως ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος ο Ιωσήφ Μομφεράτος ο

Δομενεγίνης κά είχαν εξοριστεί Λίγο αργότερα ο άγγλοςπρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη λόρδος Στράγκφορτ θα

δεχτεί την πρόταση του σουλτάνου να έρθουν αγγλικά πλοία από

τη Μάλτα για να καταστρέψουν τον επαναστατικό ελληνικό στόλο

στο Αιγαίο

Εμφύλια διαμάχη

Μέχρι τα τέλη του 1823 οι κοτζαμπάσηδες και οι καραβοκύρηδες

παραμερίζουν εντελώς τους Φιλικούς και εδραιώνουν την εξουσία

τους Αμέσως μετά ξεσπά η εμφύλια διαμάχη Οι αιτίες της

βρίσκονται στις διαμάχες μεταξύ μερίδων της ελληνικής αστικήςτάξης για το ποιος θα επικρατήσει Δημιουργούνται δύο

κυβερνήσεις η μία ελέγχεται από τους στρατιωτικούς και η άλλη

από τους υδραίους μεγαλοκαραβοκύρηδες Αυτοί έχουν

μεγαλύτερη ισχύ γιατί τους υποστηρίζουν ρουμελιώτες

οπλαρχηγοί αλλά έχουν και τις επαφές με τους Αγγλους (το

εφοπλιστικό τους κεφάλαιο βρισκόταν σε άμεση εξάρτηση από την

Αγγλία) Υστερα από αρκετές συγκρούσεις τελειώνει η πρώτη

φάση του εμφυλίου με ολοκληρωτική επικράτηση των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3247

32

κοτζαμπάσηδων του Μοριά και των υδραίων

μεγαλοκαραβοκυραίων Στα μέσα του 1824 ξεσπά η δεύτερη φάση

του εμφυλίου Στη φάση αυτή οι καραβοκύρηδες θα παραμερίσουν

τους κοτζαμπάσηδες (φεουδαρχία του Μοριά) και θα εδραιώσουντην εξουσία τους με την αμέριστη βοήθεια και τις πολλές

παρεμβάσεις της Αγγλίας Το αποτέλεσμα της εμφύλιας διαμάχης

ήταν να χαθούν πολύτιμοι αγωνιστές όπως ο Οδυσσέας

Ανδρούτσος που δολοφονήθηκε από κυβερνητικούς ο

Κολοκοτρώνης που συνελήφθη και φυλακίστηκε αλλά και πιο

τραγικά γεγονότα όπως η πτώση του Μεσολογγίου που οφείλεται

καθαρά στους τυχοδιωκτικούς χειρισμούς του Μαυροκορδάτου και

της κυβέρνησης

Το ελληνικό ζήτημα είχε λυθεί σχεδόν οριστικά Στις 21 Ιούλη του

1825 ο Αλ Μαυροκορδάτος ο Σπ Τρικούπης και ο Ι Κωλέττης

συναντούν τον άγγλο ναύαρχο Χάμιλτον στη φρεγάτα ldquoΚάμπριανrdquo

και του ανακοινώνουν ότι σαν εκπρόσωποι του ελληνικού λαού

ldquoκαταθέτουν την τύχην της Ελλάδος εις την μεγαλοψυχίαν της

Αγγλίαςrdquo Στο υπουργικό συμβούλιο που συγκλήθηκε μετά λίγες

μέρες ανακοινώνεται ότι η απελευθέρωση της Ελλάδας ήταναποκλειστική υπόθεση της Αγγλίας Αντιπροσωπεία Ελλήνων

ύστερα από τις εντολές του Μαυροκορδάτου επισκέπτεται τον

Κάνινγκ στο Λονδίνο και ζητάει γραπτώς να τεθεί η Ελλάδα υπό

την προστασία της Αγγλίας Πριν δηλαδή την απελευθέρωση η

κυβέρνηση ζήτησε να γίνει η Ελλάδα προτεκτοράτο της Αγγλίας

Τα επόμενα γεγονότα είναι λίγο έως πολύ γνωστά Η Ελλάδα μέσω

των αλλεπάλληλων δανείων και με τις ευλογίες της ξενόδουλης

αστικής τάξης δέθηκε στο άρμα των άγγλων αποικιοκρατών Ο

ελληνικός λαός υπέστη τις συνέπειες αυτών των γεγονότων για

πολλές δεκαετίες Αλλά και η εξέλιξη του καπιταλισμού στην

Ελλάδα με τις εξαρτήσεις από τους δυτικούς ιμπεριαλιστές έχουν

την αφετηρία τους στα γεγονότα εκείνης της περιόδου

Βιβλιογραφία

Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής επανάστασης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3347

33

του 1821rdquo εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo

εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟι επεμβάσεις των Αγγλων στην Ελλάδαrdquo εκδόσειςΕπικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΜεγάλη ιστορία της Ελλάδαςrdquo τ 17-20 εκδόσεις

20ός Αιώνας

Γ Βαλέτα ldquoΤο προδομένο εικοσιέναrdquo εκδόσεις Φιλιππότης

Τ Βουρνά ldquoΙστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδαςrdquo τ Α΄

εκδόσεις Πατάκη

Γ Σκαρίμπα ldquoΤο 1821 και η αλήθειαrdquo εκδόσεις Κάκτος

Ανωνύμου του Ελληνος ldquoΕλληνική Νομαρχίαrdquo εκδόσεις ΚάλβοςΔ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo

G Finlay ldquoΗ ιστορία της ελληνικής επαναστάσεωςrdquo εκδόσεις

Τολίδη

G Finlay ldquoΗ ιστορία της τουρκοκρατίας και της ενετοκρατίας στην

Ελλάδαrdquo εκδόσεις Τολίδη

Μαρξ-Ενγκελς ldquoΗ Ελλάδα η Τουρκία και το ανατολικό ζήτημαrdquo

εκδόσεις Γνώση

Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

Χριστόφορου Περραιβού ldquoΣύντομος βιογραφία του Ρήγα Φεραίουrdquo

εκδόσεις Δημιουργία

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

του Γιώργου Κ Καββαδία φιλολόγου-συγγραφέα

Το 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας

ως η επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και

την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Μια επανάσταση που

ξεκίνησε από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη

συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Με το να

εξωραΐζουμε πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3447

34

και ταλαιπώρησαν τον λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του

λαού μας

Η Τουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με

συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση καικαταπίεση Γι αυτό η Επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική

υπήρξε και βαθύτατα κοινωνική Αυτή είναι μια αλήθεια που

οφείλουμε να την αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε

εύστοχα ο μεγάλος ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoτο έθνος πρέπει

να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Η Επανάσταση του 1821 με πρωτοπορία την ανερχόμενη

προοδευτική εμπορική τάξη ραχοκοκαλιά τα αγροτικά στρώματα

τους βιοτέχνες εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι τουςκλέφτες είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της

Τουρκίας το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο (το 13

των κτημάτων στα 1830 είναι στα χέρια της Εκκλησίας ενώ οι

Έλληνες κοτζαμπάσηδες έχουν περισσότερα από τους Τούρκους)

αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Ανατολικό

Ζήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα Η ανερχόμενη

αστική εμπορική τάξη η ισχυρή επίδραση των ιδεών της Γαλλικής

Επανάστασης η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά λαϊκά

στρώματα από το οθωμανικό κράτος ήταν τα στοιχεία που

δημιουργούν το υπόβαθρο της Επανάστασης

Αντίθετοι στην Επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειονότητά τους στους

οποίους οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή laquoΗ προστασία της

οθωμανικής κυβερνήσεωςraquo γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ laquoδημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και

φοροεισπρακτόρων () Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της

τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος

laquoχριστιανών Τούρκωνraquo Ασφαλώς και υπήρξαν λαμπρές

εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα Η αλήθεια είναι ότι

πολλοί απ αυτή την laquoαριστοκρατίαraquo μόλις είδαν ότι η

Επανάσταση παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα έσπευσαν να ενταχθούν

σ αυτήν όχι βέβαια για να τη βοηθήσουν να πραγματοποιήσει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3547

35

τους σκοπούς της αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την

κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους δημιουργώντας ένα

κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα

Η Επανάσταση του 21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμέςΚινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής

ήταν ανελέητος αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες οι

μεγαλοκαραβοκυραίοι οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους

Φιλικούς συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών που

μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη

Δεν δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν σε διώξεις και

δολοφονίες λαϊκών ηγετών όπως του Αντ Οικονόμου του

Μελέτη του Οδ Ανδρούτσου αλλά και αργότερα να φυλακίσουντον Κολοκοτρώνη να διώξουν τον Μακρυγιάννη κά Κατέφυγαν

ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους σπρωγμένοι από τους Aγγλους

laquoκηδεμόνεςraquo και άλλους laquoπροστάτεςraquo

Η φετινή επέτειος των 184 χρόνων από την Επανάσταση

των προγόνων μας συμπίπτει με συγκλονιστικές αλλαγές στον

κόσμο Αν και πέρασαν 184 χρόνια ζωντανά και επίκαιρα

παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων προγόνων μας

για λευτεριά λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη

Παράλληλα χρειάζεται να σκεφτούμε τους λαούς που

αγωνίζονται για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση ζητώντας να

ζήσουν ελεύθερα σ ένα δικό τους κράτος όπως για παράδειγμα οι

Παλαιστίνιοι οι Κούρδοι και οι Ιρακινοί εδώ στη γειτονιά μας

Σήμερα τον ρόλο της laquoΙεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης

και της καταπίεσης λαών και εθνοτήτων στο όνομα της

laquoΠαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ το ΝΑΤΟ και οισύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουρανίου από τους νέο-βάρβαρους του ΝΑΤΟ που σκορπούν τον

θάνατο Είναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας Μόνο που

αυτή η laquoανάπηρη ελευθερίαraquo δεν μας ταιριάζει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3647

36

ΤΟ laquoΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟraquo ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η

ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

Η laquoκατασκευήraquo της Ιστορίας

του Χρήστου Κάτσικα

Είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν οι άνθρωποι δεν υπακούουν

στην ανάγκη ή στη συνήθεια το σύνολο των ενεργειών τους είναι

συνάρτηση της γνώσης ή laquoγνώσηςraquo που μεταφέρουν Αυτό

σημαίνει ότι κάθε πράξη-παρέμβαση στην κοινωνικήπραγματικότητα καθορίζεται σ ένα μεγάλο βαθμό από τις

πληροφορίες που έχουν δεχτεί από το άμεσο κι έμμεσο

περιβάλλον από την οικογένεια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το

σχολείο ειδικά το τελευταίο έχει αποφασιστικό ρόλο στη μετάδοση

πληροφοριών λόγω του συνεχούς και οργανωμένου τρόπου

μετάδοσης Σύμφωνα με τον ΕΑ Ράουτερ οι πληροφορίες

σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις που αποτελούν μέρος του

μηχανισμού που κατευθύνει τις ενέργειές μας

Στο σχολείο ο μαθητής διαμορφώνει τρόπο σκέψης και δράσης

ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει δεχτεί Στο μάθημα της

Ιστορίας μαθαίνει εκτός των άλλων συγκεκριμένες ανθρώπινες

ενέργειες που η ίδια η μελέτη τους επηρεάζει τη χαρακτηροδομή

του συνδιαμορφώνει μαζί μ άλλους παράγοντες την κοινωνική

συνείδησή του

Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή τουκοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά όπως

πραγματικά είναι τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση

κοινωνικής συνείδησης ικανής να laquoβλέπειraquo να κατανοεί να

παρεμβαίνει θετικά Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια

τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη ανίκανη να

σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή

πράξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3747

37

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς

συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ αυτές Με

βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο σχηματίζει

αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους για κοινωνικέςομάδες στρώματα τάξεις σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή

και έχθρα

Τα πράγματα λοιπόν είναι σοβαρά και επικίνδυνα Για ποιους Μα

για όσους (κοινωνικά στρώματα ομάδες τάξεις) ήταν απόντες από

μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση

κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις την

ιδεολογία τους τους σκοπούς τους Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούν

διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας όπως τηναποσιώπηση παραποίηση παρερμηνεία κλπ Όλ αυτά σύμφωνα

με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη

Βώρο μ έναν σκοπό τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών

συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων

τους των συμφερόντων

Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία

Ποιος Έλληνας σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται δεν γνωρίζει να

πει δυο λόγια για το laquoκρυφό σχολειόraquo ή για το laquoξεκίνημα της

Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτηraquo Μπορεί να μη

γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης για

την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες για την κατάληξη του

αγώνα όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα laquoδύο πιο

σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας στο κρυφό

σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον

ΠΠ Γερμανό που αποτέλεσε και αφετηρία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των

βιβλίων αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς

λόγους σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα τις εικόνες από

τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη που μαζί με

τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη του Μιαούλη και άλλων

έμειναν ανέπαφοι χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη Η γοητεία της

μορφής η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται

αμφισβήτηση Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3047

30

Τούρκων Ετσι μετά από την τουρκική απόβαση το λαϊκό κίνημα

συνετρίβη Δεκάδες χιλιάδες νησιώτες σφάχτηκαν και πολύ

περισσότεροι αιχμαλωτίστηκαν και στάλθηκαν στα σκλαβοπάζαρα

της Ανατολής (καταστροφή της Χίου Απρίλης 1822)Το Μάη του 1821 ο Φιλικός Ανθιμος Γαζής κηρύσσει τη

επανάσταση στη Θεσσαλομαγνησία Η ενεργός αντεπαναστατική

δράση των κοτζαμπάσηδων όμως δεν επέτρεψε τη διατήρηση της

επανάστασης στην περιοχή Ο Γαζής κυνηγήθηκε και έφυγε στη

Ρούμελη

Στην περιοχή της Μάνης εξεγείρονται οι αγρότες και

καταλαμβάνουν εκτάσεις στο Μυστρά και στη Μονεμβασιά τις

οποίες μοιράζονται και αρχίζουν να τις καλλιεργούν Η κατάληψηκράτησε ένα χρόνο οπότε οι κοτζαμπάσηδες έστειλαν στρατό

εναντίον τους

Το καλοκαίρι του 1821 φτάνει στην Υδρα ως πληρεξούσιος της

Φιλικής Εταιρείας ο Δημήτριος Υψηλάντης δημοσιεύει την πρώτη

προκήρυξη προς τους Ελληνες και διεκδικεί τη γενική διεύθυνση

του Αγώνα στο Αστρος Οι πρόκριτοι αντιδρούν και απειλούνται

επεισόδια στα Βέρβαινα και στη Ζαράκοβα Ομως 3000

οργισμένοι στρατιώτες συγκροτώντας διαδήλωση απαίτησαν

σύνταγμα και θέλησαν να σκοτώσουν τους πρόκριτους Μόνο μετά

από την κατευναστική παρέμβαση του Κολοκοτρώνη ηρέμησε η

κατάσταση Ηταν μια καλή ευκαιρία να λυθεί μια και καλή το

ζήτημα της εξουσίας αλλά η συμβιβαστική στάση του

Κολοκοτρώνη το απέτρεψε Ετσι η αντιδραστική μερίδα των

κοτζαμπάσηδων κατάφερε σταδιακά να επιβληθεί και να

παραγκωνίσει όλους σχεδόν τους στρατιωτικούς ηγέτες ακόμα καιτον Δ Υψηλάντη

Η στάση της Αγγλίας

Αξίζει να αναφερθούμε και στη στάση των Αγγλων οι οποίοι όλη

την περίοδο μετά την έναρξη της επανάστασης κατέτρεχαν τους

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3147

31

επαναστατημένους Ελληνες και πρόδιναν τις κινήσεις τους στους

Τούρκους Η κατάληψη της Πάτρας από το λαϊκό στρατό του

Καρατζά λύθηκε τον Απρίλη του 1821 από τον Γιουσούφ Πασά με

τη βοήθεια των Αγγλων Ο Αγγλος αρμοστής της Επτανήσου(Μέτλαντ) φέρθηκε απάνθρωπα στους Φιλικούς των νησιών και

στα γυναικόπαιδα που κατέφευγαν εκεί από τη Ρούμελη και το

Μοριά για να σωθούν Από το 1815 ακόμα όσοι εξεγείρονται στα

Ιόνια νησιά κατά των Αγγλων είχαν πολύ σκληρή μεταχείριση Οι

φυλακίσεις οι βασανισμοί και οι κρεμάλες ήταν η ldquoελευθερίαrdquo που

πρόσφεραν οι Αγγλοι στους κατοίκους των νησιών Λαϊκοί ηγέτες

όπως ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος ο Ιωσήφ Μομφεράτος ο

Δομενεγίνης κά είχαν εξοριστεί Λίγο αργότερα ο άγγλοςπρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη λόρδος Στράγκφορτ θα

δεχτεί την πρόταση του σουλτάνου να έρθουν αγγλικά πλοία από

τη Μάλτα για να καταστρέψουν τον επαναστατικό ελληνικό στόλο

στο Αιγαίο

Εμφύλια διαμάχη

Μέχρι τα τέλη του 1823 οι κοτζαμπάσηδες και οι καραβοκύρηδες

παραμερίζουν εντελώς τους Φιλικούς και εδραιώνουν την εξουσία

τους Αμέσως μετά ξεσπά η εμφύλια διαμάχη Οι αιτίες της

βρίσκονται στις διαμάχες μεταξύ μερίδων της ελληνικής αστικήςτάξης για το ποιος θα επικρατήσει Δημιουργούνται δύο

κυβερνήσεις η μία ελέγχεται από τους στρατιωτικούς και η άλλη

από τους υδραίους μεγαλοκαραβοκύρηδες Αυτοί έχουν

μεγαλύτερη ισχύ γιατί τους υποστηρίζουν ρουμελιώτες

οπλαρχηγοί αλλά έχουν και τις επαφές με τους Αγγλους (το

εφοπλιστικό τους κεφάλαιο βρισκόταν σε άμεση εξάρτηση από την

Αγγλία) Υστερα από αρκετές συγκρούσεις τελειώνει η πρώτη

φάση του εμφυλίου με ολοκληρωτική επικράτηση των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3247

32

κοτζαμπάσηδων του Μοριά και των υδραίων

μεγαλοκαραβοκυραίων Στα μέσα του 1824 ξεσπά η δεύτερη φάση

του εμφυλίου Στη φάση αυτή οι καραβοκύρηδες θα παραμερίσουν

τους κοτζαμπάσηδες (φεουδαρχία του Μοριά) και θα εδραιώσουντην εξουσία τους με την αμέριστη βοήθεια και τις πολλές

παρεμβάσεις της Αγγλίας Το αποτέλεσμα της εμφύλιας διαμάχης

ήταν να χαθούν πολύτιμοι αγωνιστές όπως ο Οδυσσέας

Ανδρούτσος που δολοφονήθηκε από κυβερνητικούς ο

Κολοκοτρώνης που συνελήφθη και φυλακίστηκε αλλά και πιο

τραγικά γεγονότα όπως η πτώση του Μεσολογγίου που οφείλεται

καθαρά στους τυχοδιωκτικούς χειρισμούς του Μαυροκορδάτου και

της κυβέρνησης

Το ελληνικό ζήτημα είχε λυθεί σχεδόν οριστικά Στις 21 Ιούλη του

1825 ο Αλ Μαυροκορδάτος ο Σπ Τρικούπης και ο Ι Κωλέττης

συναντούν τον άγγλο ναύαρχο Χάμιλτον στη φρεγάτα ldquoΚάμπριανrdquo

και του ανακοινώνουν ότι σαν εκπρόσωποι του ελληνικού λαού

ldquoκαταθέτουν την τύχην της Ελλάδος εις την μεγαλοψυχίαν της

Αγγλίαςrdquo Στο υπουργικό συμβούλιο που συγκλήθηκε μετά λίγες

μέρες ανακοινώνεται ότι η απελευθέρωση της Ελλάδας ήταναποκλειστική υπόθεση της Αγγλίας Αντιπροσωπεία Ελλήνων

ύστερα από τις εντολές του Μαυροκορδάτου επισκέπτεται τον

Κάνινγκ στο Λονδίνο και ζητάει γραπτώς να τεθεί η Ελλάδα υπό

την προστασία της Αγγλίας Πριν δηλαδή την απελευθέρωση η

κυβέρνηση ζήτησε να γίνει η Ελλάδα προτεκτοράτο της Αγγλίας

Τα επόμενα γεγονότα είναι λίγο έως πολύ γνωστά Η Ελλάδα μέσω

των αλλεπάλληλων δανείων και με τις ευλογίες της ξενόδουλης

αστικής τάξης δέθηκε στο άρμα των άγγλων αποικιοκρατών Ο

ελληνικός λαός υπέστη τις συνέπειες αυτών των γεγονότων για

πολλές δεκαετίες Αλλά και η εξέλιξη του καπιταλισμού στην

Ελλάδα με τις εξαρτήσεις από τους δυτικούς ιμπεριαλιστές έχουν

την αφετηρία τους στα γεγονότα εκείνης της περιόδου

Βιβλιογραφία

Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής επανάστασης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3347

33

του 1821rdquo εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo

εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟι επεμβάσεις των Αγγλων στην Ελλάδαrdquo εκδόσειςΕπικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΜεγάλη ιστορία της Ελλάδαςrdquo τ 17-20 εκδόσεις

20ός Αιώνας

Γ Βαλέτα ldquoΤο προδομένο εικοσιέναrdquo εκδόσεις Φιλιππότης

Τ Βουρνά ldquoΙστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδαςrdquo τ Α΄

εκδόσεις Πατάκη

Γ Σκαρίμπα ldquoΤο 1821 και η αλήθειαrdquo εκδόσεις Κάκτος

Ανωνύμου του Ελληνος ldquoΕλληνική Νομαρχίαrdquo εκδόσεις ΚάλβοςΔ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo

G Finlay ldquoΗ ιστορία της ελληνικής επαναστάσεωςrdquo εκδόσεις

Τολίδη

G Finlay ldquoΗ ιστορία της τουρκοκρατίας και της ενετοκρατίας στην

Ελλάδαrdquo εκδόσεις Τολίδη

Μαρξ-Ενγκελς ldquoΗ Ελλάδα η Τουρκία και το ανατολικό ζήτημαrdquo

εκδόσεις Γνώση

Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

Χριστόφορου Περραιβού ldquoΣύντομος βιογραφία του Ρήγα Φεραίουrdquo

εκδόσεις Δημιουργία

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

του Γιώργου Κ Καββαδία φιλολόγου-συγγραφέα

Το 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας

ως η επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και

την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Μια επανάσταση που

ξεκίνησε από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη

συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Με το να

εξωραΐζουμε πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3447

34

και ταλαιπώρησαν τον λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του

λαού μας

Η Τουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με

συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση καικαταπίεση Γι αυτό η Επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική

υπήρξε και βαθύτατα κοινωνική Αυτή είναι μια αλήθεια που

οφείλουμε να την αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε

εύστοχα ο μεγάλος ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoτο έθνος πρέπει

να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Η Επανάσταση του 1821 με πρωτοπορία την ανερχόμενη

προοδευτική εμπορική τάξη ραχοκοκαλιά τα αγροτικά στρώματα

τους βιοτέχνες εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι τουςκλέφτες είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της

Τουρκίας το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο (το 13

των κτημάτων στα 1830 είναι στα χέρια της Εκκλησίας ενώ οι

Έλληνες κοτζαμπάσηδες έχουν περισσότερα από τους Τούρκους)

αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Ανατολικό

Ζήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα Η ανερχόμενη

αστική εμπορική τάξη η ισχυρή επίδραση των ιδεών της Γαλλικής

Επανάστασης η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά λαϊκά

στρώματα από το οθωμανικό κράτος ήταν τα στοιχεία που

δημιουργούν το υπόβαθρο της Επανάστασης

Αντίθετοι στην Επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειονότητά τους στους

οποίους οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή laquoΗ προστασία της

οθωμανικής κυβερνήσεωςraquo γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ laquoδημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και

φοροεισπρακτόρων () Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της

τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος

laquoχριστιανών Τούρκωνraquo Ασφαλώς και υπήρξαν λαμπρές

εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα Η αλήθεια είναι ότι

πολλοί απ αυτή την laquoαριστοκρατίαraquo μόλις είδαν ότι η

Επανάσταση παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα έσπευσαν να ενταχθούν

σ αυτήν όχι βέβαια για να τη βοηθήσουν να πραγματοποιήσει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3547

35

τους σκοπούς της αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την

κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους δημιουργώντας ένα

κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα

Η Επανάσταση του 21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμέςΚινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής

ήταν ανελέητος αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες οι

μεγαλοκαραβοκυραίοι οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους

Φιλικούς συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών που

μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη

Δεν δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν σε διώξεις και

δολοφονίες λαϊκών ηγετών όπως του Αντ Οικονόμου του

Μελέτη του Οδ Ανδρούτσου αλλά και αργότερα να φυλακίσουντον Κολοκοτρώνη να διώξουν τον Μακρυγιάννη κά Κατέφυγαν

ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους σπρωγμένοι από τους Aγγλους

laquoκηδεμόνεςraquo και άλλους laquoπροστάτεςraquo

Η φετινή επέτειος των 184 χρόνων από την Επανάσταση

των προγόνων μας συμπίπτει με συγκλονιστικές αλλαγές στον

κόσμο Αν και πέρασαν 184 χρόνια ζωντανά και επίκαιρα

παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων προγόνων μας

για λευτεριά λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη

Παράλληλα χρειάζεται να σκεφτούμε τους λαούς που

αγωνίζονται για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση ζητώντας να

ζήσουν ελεύθερα σ ένα δικό τους κράτος όπως για παράδειγμα οι

Παλαιστίνιοι οι Κούρδοι και οι Ιρακινοί εδώ στη γειτονιά μας

Σήμερα τον ρόλο της laquoΙεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης

και της καταπίεσης λαών και εθνοτήτων στο όνομα της

laquoΠαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ το ΝΑΤΟ και οισύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουρανίου από τους νέο-βάρβαρους του ΝΑΤΟ που σκορπούν τον

θάνατο Είναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας Μόνο που

αυτή η laquoανάπηρη ελευθερίαraquo δεν μας ταιριάζει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3647

36

ΤΟ laquoΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟraquo ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η

ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

Η laquoκατασκευήraquo της Ιστορίας

του Χρήστου Κάτσικα

Είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν οι άνθρωποι δεν υπακούουν

στην ανάγκη ή στη συνήθεια το σύνολο των ενεργειών τους είναι

συνάρτηση της γνώσης ή laquoγνώσηςraquo που μεταφέρουν Αυτό

σημαίνει ότι κάθε πράξη-παρέμβαση στην κοινωνικήπραγματικότητα καθορίζεται σ ένα μεγάλο βαθμό από τις

πληροφορίες που έχουν δεχτεί από το άμεσο κι έμμεσο

περιβάλλον από την οικογένεια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το

σχολείο ειδικά το τελευταίο έχει αποφασιστικό ρόλο στη μετάδοση

πληροφοριών λόγω του συνεχούς και οργανωμένου τρόπου

μετάδοσης Σύμφωνα με τον ΕΑ Ράουτερ οι πληροφορίες

σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις που αποτελούν μέρος του

μηχανισμού που κατευθύνει τις ενέργειές μας

Στο σχολείο ο μαθητής διαμορφώνει τρόπο σκέψης και δράσης

ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει δεχτεί Στο μάθημα της

Ιστορίας μαθαίνει εκτός των άλλων συγκεκριμένες ανθρώπινες

ενέργειες που η ίδια η μελέτη τους επηρεάζει τη χαρακτηροδομή

του συνδιαμορφώνει μαζί μ άλλους παράγοντες την κοινωνική

συνείδησή του

Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή τουκοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά όπως

πραγματικά είναι τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση

κοινωνικής συνείδησης ικανής να laquoβλέπειraquo να κατανοεί να

παρεμβαίνει θετικά Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια

τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη ανίκανη να

σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή

πράξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3747

37

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς

συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ αυτές Με

βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο σχηματίζει

αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους για κοινωνικέςομάδες στρώματα τάξεις σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή

και έχθρα

Τα πράγματα λοιπόν είναι σοβαρά και επικίνδυνα Για ποιους Μα

για όσους (κοινωνικά στρώματα ομάδες τάξεις) ήταν απόντες από

μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση

κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις την

ιδεολογία τους τους σκοπούς τους Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούν

διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας όπως τηναποσιώπηση παραποίηση παρερμηνεία κλπ Όλ αυτά σύμφωνα

με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη

Βώρο μ έναν σκοπό τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών

συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων

τους των συμφερόντων

Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία

Ποιος Έλληνας σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται δεν γνωρίζει να

πει δυο λόγια για το laquoκρυφό σχολειόraquo ή για το laquoξεκίνημα της

Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτηraquo Μπορεί να μη

γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης για

την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες για την κατάληξη του

αγώνα όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα laquoδύο πιο

σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας στο κρυφό

σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον

ΠΠ Γερμανό που αποτέλεσε και αφετηρία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των

βιβλίων αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς

λόγους σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα τις εικόνες από

τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη που μαζί με

τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη του Μιαούλη και άλλων

έμειναν ανέπαφοι χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη Η γοητεία της

μορφής η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται

αμφισβήτηση Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3147

31

επαναστατημένους Ελληνες και πρόδιναν τις κινήσεις τους στους

Τούρκους Η κατάληψη της Πάτρας από το λαϊκό στρατό του

Καρατζά λύθηκε τον Απρίλη του 1821 από τον Γιουσούφ Πασά με

τη βοήθεια των Αγγλων Ο Αγγλος αρμοστής της Επτανήσου(Μέτλαντ) φέρθηκε απάνθρωπα στους Φιλικούς των νησιών και

στα γυναικόπαιδα που κατέφευγαν εκεί από τη Ρούμελη και το

Μοριά για να σωθούν Από το 1815 ακόμα όσοι εξεγείρονται στα

Ιόνια νησιά κατά των Αγγλων είχαν πολύ σκληρή μεταχείριση Οι

φυλακίσεις οι βασανισμοί και οι κρεμάλες ήταν η ldquoελευθερίαrdquo που

πρόσφεραν οι Αγγλοι στους κατοίκους των νησιών Λαϊκοί ηγέτες

όπως ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος ο Ιωσήφ Μομφεράτος ο

Δομενεγίνης κά είχαν εξοριστεί Λίγο αργότερα ο άγγλοςπρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη λόρδος Στράγκφορτ θα

δεχτεί την πρόταση του σουλτάνου να έρθουν αγγλικά πλοία από

τη Μάλτα για να καταστρέψουν τον επαναστατικό ελληνικό στόλο

στο Αιγαίο

Εμφύλια διαμάχη

Μέχρι τα τέλη του 1823 οι κοτζαμπάσηδες και οι καραβοκύρηδες

παραμερίζουν εντελώς τους Φιλικούς και εδραιώνουν την εξουσία

τους Αμέσως μετά ξεσπά η εμφύλια διαμάχη Οι αιτίες της

βρίσκονται στις διαμάχες μεταξύ μερίδων της ελληνικής αστικήςτάξης για το ποιος θα επικρατήσει Δημιουργούνται δύο

κυβερνήσεις η μία ελέγχεται από τους στρατιωτικούς και η άλλη

από τους υδραίους μεγαλοκαραβοκύρηδες Αυτοί έχουν

μεγαλύτερη ισχύ γιατί τους υποστηρίζουν ρουμελιώτες

οπλαρχηγοί αλλά έχουν και τις επαφές με τους Αγγλους (το

εφοπλιστικό τους κεφάλαιο βρισκόταν σε άμεση εξάρτηση από την

Αγγλία) Υστερα από αρκετές συγκρούσεις τελειώνει η πρώτη

φάση του εμφυλίου με ολοκληρωτική επικράτηση των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3247

32

κοτζαμπάσηδων του Μοριά και των υδραίων

μεγαλοκαραβοκυραίων Στα μέσα του 1824 ξεσπά η δεύτερη φάση

του εμφυλίου Στη φάση αυτή οι καραβοκύρηδες θα παραμερίσουν

τους κοτζαμπάσηδες (φεουδαρχία του Μοριά) και θα εδραιώσουντην εξουσία τους με την αμέριστη βοήθεια και τις πολλές

παρεμβάσεις της Αγγλίας Το αποτέλεσμα της εμφύλιας διαμάχης

ήταν να χαθούν πολύτιμοι αγωνιστές όπως ο Οδυσσέας

Ανδρούτσος που δολοφονήθηκε από κυβερνητικούς ο

Κολοκοτρώνης που συνελήφθη και φυλακίστηκε αλλά και πιο

τραγικά γεγονότα όπως η πτώση του Μεσολογγίου που οφείλεται

καθαρά στους τυχοδιωκτικούς χειρισμούς του Μαυροκορδάτου και

της κυβέρνησης

Το ελληνικό ζήτημα είχε λυθεί σχεδόν οριστικά Στις 21 Ιούλη του

1825 ο Αλ Μαυροκορδάτος ο Σπ Τρικούπης και ο Ι Κωλέττης

συναντούν τον άγγλο ναύαρχο Χάμιλτον στη φρεγάτα ldquoΚάμπριανrdquo

και του ανακοινώνουν ότι σαν εκπρόσωποι του ελληνικού λαού

ldquoκαταθέτουν την τύχην της Ελλάδος εις την μεγαλοψυχίαν της

Αγγλίαςrdquo Στο υπουργικό συμβούλιο που συγκλήθηκε μετά λίγες

μέρες ανακοινώνεται ότι η απελευθέρωση της Ελλάδας ήταναποκλειστική υπόθεση της Αγγλίας Αντιπροσωπεία Ελλήνων

ύστερα από τις εντολές του Μαυροκορδάτου επισκέπτεται τον

Κάνινγκ στο Λονδίνο και ζητάει γραπτώς να τεθεί η Ελλάδα υπό

την προστασία της Αγγλίας Πριν δηλαδή την απελευθέρωση η

κυβέρνηση ζήτησε να γίνει η Ελλάδα προτεκτοράτο της Αγγλίας

Τα επόμενα γεγονότα είναι λίγο έως πολύ γνωστά Η Ελλάδα μέσω

των αλλεπάλληλων δανείων και με τις ευλογίες της ξενόδουλης

αστικής τάξης δέθηκε στο άρμα των άγγλων αποικιοκρατών Ο

ελληνικός λαός υπέστη τις συνέπειες αυτών των γεγονότων για

πολλές δεκαετίες Αλλά και η εξέλιξη του καπιταλισμού στην

Ελλάδα με τις εξαρτήσεις από τους δυτικούς ιμπεριαλιστές έχουν

την αφετηρία τους στα γεγονότα εκείνης της περιόδου

Βιβλιογραφία

Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής επανάστασης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3347

33

του 1821rdquo εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo

εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟι επεμβάσεις των Αγγλων στην Ελλάδαrdquo εκδόσειςΕπικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΜεγάλη ιστορία της Ελλάδαςrdquo τ 17-20 εκδόσεις

20ός Αιώνας

Γ Βαλέτα ldquoΤο προδομένο εικοσιέναrdquo εκδόσεις Φιλιππότης

Τ Βουρνά ldquoΙστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδαςrdquo τ Α΄

εκδόσεις Πατάκη

Γ Σκαρίμπα ldquoΤο 1821 και η αλήθειαrdquo εκδόσεις Κάκτος

Ανωνύμου του Ελληνος ldquoΕλληνική Νομαρχίαrdquo εκδόσεις ΚάλβοςΔ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo

G Finlay ldquoΗ ιστορία της ελληνικής επαναστάσεωςrdquo εκδόσεις

Τολίδη

G Finlay ldquoΗ ιστορία της τουρκοκρατίας και της ενετοκρατίας στην

Ελλάδαrdquo εκδόσεις Τολίδη

Μαρξ-Ενγκελς ldquoΗ Ελλάδα η Τουρκία και το ανατολικό ζήτημαrdquo

εκδόσεις Γνώση

Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

Χριστόφορου Περραιβού ldquoΣύντομος βιογραφία του Ρήγα Φεραίουrdquo

εκδόσεις Δημιουργία

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

του Γιώργου Κ Καββαδία φιλολόγου-συγγραφέα

Το 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας

ως η επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και

την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Μια επανάσταση που

ξεκίνησε από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη

συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Με το να

εξωραΐζουμε πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3447

34

και ταλαιπώρησαν τον λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του

λαού μας

Η Τουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με

συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση καικαταπίεση Γι αυτό η Επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική

υπήρξε και βαθύτατα κοινωνική Αυτή είναι μια αλήθεια που

οφείλουμε να την αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε

εύστοχα ο μεγάλος ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoτο έθνος πρέπει

να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Η Επανάσταση του 1821 με πρωτοπορία την ανερχόμενη

προοδευτική εμπορική τάξη ραχοκοκαλιά τα αγροτικά στρώματα

τους βιοτέχνες εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι τουςκλέφτες είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της

Τουρκίας το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο (το 13

των κτημάτων στα 1830 είναι στα χέρια της Εκκλησίας ενώ οι

Έλληνες κοτζαμπάσηδες έχουν περισσότερα από τους Τούρκους)

αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Ανατολικό

Ζήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα Η ανερχόμενη

αστική εμπορική τάξη η ισχυρή επίδραση των ιδεών της Γαλλικής

Επανάστασης η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά λαϊκά

στρώματα από το οθωμανικό κράτος ήταν τα στοιχεία που

δημιουργούν το υπόβαθρο της Επανάστασης

Αντίθετοι στην Επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειονότητά τους στους

οποίους οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή laquoΗ προστασία της

οθωμανικής κυβερνήσεωςraquo γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ laquoδημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και

φοροεισπρακτόρων () Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της

τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος

laquoχριστιανών Τούρκωνraquo Ασφαλώς και υπήρξαν λαμπρές

εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα Η αλήθεια είναι ότι

πολλοί απ αυτή την laquoαριστοκρατίαraquo μόλις είδαν ότι η

Επανάσταση παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα έσπευσαν να ενταχθούν

σ αυτήν όχι βέβαια για να τη βοηθήσουν να πραγματοποιήσει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3547

35

τους σκοπούς της αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την

κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους δημιουργώντας ένα

κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα

Η Επανάσταση του 21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμέςΚινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής

ήταν ανελέητος αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες οι

μεγαλοκαραβοκυραίοι οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους

Φιλικούς συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών που

μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη

Δεν δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν σε διώξεις και

δολοφονίες λαϊκών ηγετών όπως του Αντ Οικονόμου του

Μελέτη του Οδ Ανδρούτσου αλλά και αργότερα να φυλακίσουντον Κολοκοτρώνη να διώξουν τον Μακρυγιάννη κά Κατέφυγαν

ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους σπρωγμένοι από τους Aγγλους

laquoκηδεμόνεςraquo και άλλους laquoπροστάτεςraquo

Η φετινή επέτειος των 184 χρόνων από την Επανάσταση

των προγόνων μας συμπίπτει με συγκλονιστικές αλλαγές στον

κόσμο Αν και πέρασαν 184 χρόνια ζωντανά και επίκαιρα

παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων προγόνων μας

για λευτεριά λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη

Παράλληλα χρειάζεται να σκεφτούμε τους λαούς που

αγωνίζονται για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση ζητώντας να

ζήσουν ελεύθερα σ ένα δικό τους κράτος όπως για παράδειγμα οι

Παλαιστίνιοι οι Κούρδοι και οι Ιρακινοί εδώ στη γειτονιά μας

Σήμερα τον ρόλο της laquoΙεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης

και της καταπίεσης λαών και εθνοτήτων στο όνομα της

laquoΠαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ το ΝΑΤΟ και οισύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουρανίου από τους νέο-βάρβαρους του ΝΑΤΟ που σκορπούν τον

θάνατο Είναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας Μόνο που

αυτή η laquoανάπηρη ελευθερίαraquo δεν μας ταιριάζει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3647

36

ΤΟ laquoΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟraquo ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η

ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

Η laquoκατασκευήraquo της Ιστορίας

του Χρήστου Κάτσικα

Είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν οι άνθρωποι δεν υπακούουν

στην ανάγκη ή στη συνήθεια το σύνολο των ενεργειών τους είναι

συνάρτηση της γνώσης ή laquoγνώσηςraquo που μεταφέρουν Αυτό

σημαίνει ότι κάθε πράξη-παρέμβαση στην κοινωνικήπραγματικότητα καθορίζεται σ ένα μεγάλο βαθμό από τις

πληροφορίες που έχουν δεχτεί από το άμεσο κι έμμεσο

περιβάλλον από την οικογένεια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το

σχολείο ειδικά το τελευταίο έχει αποφασιστικό ρόλο στη μετάδοση

πληροφοριών λόγω του συνεχούς και οργανωμένου τρόπου

μετάδοσης Σύμφωνα με τον ΕΑ Ράουτερ οι πληροφορίες

σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις που αποτελούν μέρος του

μηχανισμού που κατευθύνει τις ενέργειές μας

Στο σχολείο ο μαθητής διαμορφώνει τρόπο σκέψης και δράσης

ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει δεχτεί Στο μάθημα της

Ιστορίας μαθαίνει εκτός των άλλων συγκεκριμένες ανθρώπινες

ενέργειες που η ίδια η μελέτη τους επηρεάζει τη χαρακτηροδομή

του συνδιαμορφώνει μαζί μ άλλους παράγοντες την κοινωνική

συνείδησή του

Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή τουκοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά όπως

πραγματικά είναι τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση

κοινωνικής συνείδησης ικανής να laquoβλέπειraquo να κατανοεί να

παρεμβαίνει θετικά Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια

τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη ανίκανη να

σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή

πράξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3747

37

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς

συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ αυτές Με

βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο σχηματίζει

αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους για κοινωνικέςομάδες στρώματα τάξεις σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή

και έχθρα

Τα πράγματα λοιπόν είναι σοβαρά και επικίνδυνα Για ποιους Μα

για όσους (κοινωνικά στρώματα ομάδες τάξεις) ήταν απόντες από

μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση

κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις την

ιδεολογία τους τους σκοπούς τους Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούν

διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας όπως τηναποσιώπηση παραποίηση παρερμηνεία κλπ Όλ αυτά σύμφωνα

με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη

Βώρο μ έναν σκοπό τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών

συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων

τους των συμφερόντων

Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία

Ποιος Έλληνας σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται δεν γνωρίζει να

πει δυο λόγια για το laquoκρυφό σχολειόraquo ή για το laquoξεκίνημα της

Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτηraquo Μπορεί να μη

γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης για

την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες για την κατάληξη του

αγώνα όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα laquoδύο πιο

σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας στο κρυφό

σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον

ΠΠ Γερμανό που αποτέλεσε και αφετηρία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των

βιβλίων αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς

λόγους σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα τις εικόνες από

τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη που μαζί με

τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη του Μιαούλη και άλλων

έμειναν ανέπαφοι χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη Η γοητεία της

μορφής η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται

αμφισβήτηση Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3247

32

κοτζαμπάσηδων του Μοριά και των υδραίων

μεγαλοκαραβοκυραίων Στα μέσα του 1824 ξεσπά η δεύτερη φάση

του εμφυλίου Στη φάση αυτή οι καραβοκύρηδες θα παραμερίσουν

τους κοτζαμπάσηδες (φεουδαρχία του Μοριά) και θα εδραιώσουντην εξουσία τους με την αμέριστη βοήθεια και τις πολλές

παρεμβάσεις της Αγγλίας Το αποτέλεσμα της εμφύλιας διαμάχης

ήταν να χαθούν πολύτιμοι αγωνιστές όπως ο Οδυσσέας

Ανδρούτσος που δολοφονήθηκε από κυβερνητικούς ο

Κολοκοτρώνης που συνελήφθη και φυλακίστηκε αλλά και πιο

τραγικά γεγονότα όπως η πτώση του Μεσολογγίου που οφείλεται

καθαρά στους τυχοδιωκτικούς χειρισμούς του Μαυροκορδάτου και

της κυβέρνησης

Το ελληνικό ζήτημα είχε λυθεί σχεδόν οριστικά Στις 21 Ιούλη του

1825 ο Αλ Μαυροκορδάτος ο Σπ Τρικούπης και ο Ι Κωλέττης

συναντούν τον άγγλο ναύαρχο Χάμιλτον στη φρεγάτα ldquoΚάμπριανrdquo

και του ανακοινώνουν ότι σαν εκπρόσωποι του ελληνικού λαού

ldquoκαταθέτουν την τύχην της Ελλάδος εις την μεγαλοψυχίαν της

Αγγλίαςrdquo Στο υπουργικό συμβούλιο που συγκλήθηκε μετά λίγες

μέρες ανακοινώνεται ότι η απελευθέρωση της Ελλάδας ήταναποκλειστική υπόθεση της Αγγλίας Αντιπροσωπεία Ελλήνων

ύστερα από τις εντολές του Μαυροκορδάτου επισκέπτεται τον

Κάνινγκ στο Λονδίνο και ζητάει γραπτώς να τεθεί η Ελλάδα υπό

την προστασία της Αγγλίας Πριν δηλαδή την απελευθέρωση η

κυβέρνηση ζήτησε να γίνει η Ελλάδα προτεκτοράτο της Αγγλίας

Τα επόμενα γεγονότα είναι λίγο έως πολύ γνωστά Η Ελλάδα μέσω

των αλλεπάλληλων δανείων και με τις ευλογίες της ξενόδουλης

αστικής τάξης δέθηκε στο άρμα των άγγλων αποικιοκρατών Ο

ελληνικός λαός υπέστη τις συνέπειες αυτών των γεγονότων για

πολλές δεκαετίες Αλλά και η εξέλιξη του καπιταλισμού στην

Ελλάδα με τις εξαρτήσεις από τους δυτικούς ιμπεριαλιστές έχουν

την αφετηρία τους στα γεγονότα εκείνης της περιόδου

Βιβλιογραφία

Γ Κορδάτου ldquoΗ κοινωνική σημασία της ελληνικής επανάστασης

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3347

33

του 1821rdquo εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo

εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟι επεμβάσεις των Αγγλων στην Ελλάδαrdquo εκδόσειςΕπικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΜεγάλη ιστορία της Ελλάδαςrdquo τ 17-20 εκδόσεις

20ός Αιώνας

Γ Βαλέτα ldquoΤο προδομένο εικοσιέναrdquo εκδόσεις Φιλιππότης

Τ Βουρνά ldquoΙστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδαςrdquo τ Α΄

εκδόσεις Πατάκη

Γ Σκαρίμπα ldquoΤο 1821 και η αλήθειαrdquo εκδόσεις Κάκτος

Ανωνύμου του Ελληνος ldquoΕλληνική Νομαρχίαrdquo εκδόσεις ΚάλβοςΔ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo

G Finlay ldquoΗ ιστορία της ελληνικής επαναστάσεωςrdquo εκδόσεις

Τολίδη

G Finlay ldquoΗ ιστορία της τουρκοκρατίας και της ενετοκρατίας στην

Ελλάδαrdquo εκδόσεις Τολίδη

Μαρξ-Ενγκελς ldquoΗ Ελλάδα η Τουρκία και το ανατολικό ζήτημαrdquo

εκδόσεις Γνώση

Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

Χριστόφορου Περραιβού ldquoΣύντομος βιογραφία του Ρήγα Φεραίουrdquo

εκδόσεις Δημιουργία

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

του Γιώργου Κ Καββαδία φιλολόγου-συγγραφέα

Το 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας

ως η επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και

την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Μια επανάσταση που

ξεκίνησε από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη

συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Με το να

εξωραΐζουμε πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3447

34

και ταλαιπώρησαν τον λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του

λαού μας

Η Τουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με

συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση καικαταπίεση Γι αυτό η Επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική

υπήρξε και βαθύτατα κοινωνική Αυτή είναι μια αλήθεια που

οφείλουμε να την αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε

εύστοχα ο μεγάλος ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoτο έθνος πρέπει

να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Η Επανάσταση του 1821 με πρωτοπορία την ανερχόμενη

προοδευτική εμπορική τάξη ραχοκοκαλιά τα αγροτικά στρώματα

τους βιοτέχνες εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι τουςκλέφτες είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της

Τουρκίας το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο (το 13

των κτημάτων στα 1830 είναι στα χέρια της Εκκλησίας ενώ οι

Έλληνες κοτζαμπάσηδες έχουν περισσότερα από τους Τούρκους)

αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Ανατολικό

Ζήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα Η ανερχόμενη

αστική εμπορική τάξη η ισχυρή επίδραση των ιδεών της Γαλλικής

Επανάστασης η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά λαϊκά

στρώματα από το οθωμανικό κράτος ήταν τα στοιχεία που

δημιουργούν το υπόβαθρο της Επανάστασης

Αντίθετοι στην Επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειονότητά τους στους

οποίους οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή laquoΗ προστασία της

οθωμανικής κυβερνήσεωςraquo γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ laquoδημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και

φοροεισπρακτόρων () Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της

τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος

laquoχριστιανών Τούρκωνraquo Ασφαλώς και υπήρξαν λαμπρές

εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα Η αλήθεια είναι ότι

πολλοί απ αυτή την laquoαριστοκρατίαraquo μόλις είδαν ότι η

Επανάσταση παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα έσπευσαν να ενταχθούν

σ αυτήν όχι βέβαια για να τη βοηθήσουν να πραγματοποιήσει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3547

35

τους σκοπούς της αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την

κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους δημιουργώντας ένα

κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα

Η Επανάσταση του 21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμέςΚινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής

ήταν ανελέητος αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες οι

μεγαλοκαραβοκυραίοι οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους

Φιλικούς συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών που

μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη

Δεν δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν σε διώξεις και

δολοφονίες λαϊκών ηγετών όπως του Αντ Οικονόμου του

Μελέτη του Οδ Ανδρούτσου αλλά και αργότερα να φυλακίσουντον Κολοκοτρώνη να διώξουν τον Μακρυγιάννη κά Κατέφυγαν

ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους σπρωγμένοι από τους Aγγλους

laquoκηδεμόνεςraquo και άλλους laquoπροστάτεςraquo

Η φετινή επέτειος των 184 χρόνων από την Επανάσταση

των προγόνων μας συμπίπτει με συγκλονιστικές αλλαγές στον

κόσμο Αν και πέρασαν 184 χρόνια ζωντανά και επίκαιρα

παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων προγόνων μας

για λευτεριά λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη

Παράλληλα χρειάζεται να σκεφτούμε τους λαούς που

αγωνίζονται για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση ζητώντας να

ζήσουν ελεύθερα σ ένα δικό τους κράτος όπως για παράδειγμα οι

Παλαιστίνιοι οι Κούρδοι και οι Ιρακινοί εδώ στη γειτονιά μας

Σήμερα τον ρόλο της laquoΙεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης

και της καταπίεσης λαών και εθνοτήτων στο όνομα της

laquoΠαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ το ΝΑΤΟ και οισύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουρανίου από τους νέο-βάρβαρους του ΝΑΤΟ που σκορπούν τον

θάνατο Είναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας Μόνο που

αυτή η laquoανάπηρη ελευθερίαraquo δεν μας ταιριάζει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3647

36

ΤΟ laquoΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟraquo ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η

ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

Η laquoκατασκευήraquo της Ιστορίας

του Χρήστου Κάτσικα

Είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν οι άνθρωποι δεν υπακούουν

στην ανάγκη ή στη συνήθεια το σύνολο των ενεργειών τους είναι

συνάρτηση της γνώσης ή laquoγνώσηςraquo που μεταφέρουν Αυτό

σημαίνει ότι κάθε πράξη-παρέμβαση στην κοινωνικήπραγματικότητα καθορίζεται σ ένα μεγάλο βαθμό από τις

πληροφορίες που έχουν δεχτεί από το άμεσο κι έμμεσο

περιβάλλον από την οικογένεια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το

σχολείο ειδικά το τελευταίο έχει αποφασιστικό ρόλο στη μετάδοση

πληροφοριών λόγω του συνεχούς και οργανωμένου τρόπου

μετάδοσης Σύμφωνα με τον ΕΑ Ράουτερ οι πληροφορίες

σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις που αποτελούν μέρος του

μηχανισμού που κατευθύνει τις ενέργειές μας

Στο σχολείο ο μαθητής διαμορφώνει τρόπο σκέψης και δράσης

ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει δεχτεί Στο μάθημα της

Ιστορίας μαθαίνει εκτός των άλλων συγκεκριμένες ανθρώπινες

ενέργειες που η ίδια η μελέτη τους επηρεάζει τη χαρακτηροδομή

του συνδιαμορφώνει μαζί μ άλλους παράγοντες την κοινωνική

συνείδησή του

Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή τουκοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά όπως

πραγματικά είναι τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση

κοινωνικής συνείδησης ικανής να laquoβλέπειraquo να κατανοεί να

παρεμβαίνει θετικά Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια

τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη ανίκανη να

σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή

πράξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3747

37

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς

συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ αυτές Με

βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο σχηματίζει

αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους για κοινωνικέςομάδες στρώματα τάξεις σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή

και έχθρα

Τα πράγματα λοιπόν είναι σοβαρά και επικίνδυνα Για ποιους Μα

για όσους (κοινωνικά στρώματα ομάδες τάξεις) ήταν απόντες από

μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση

κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις την

ιδεολογία τους τους σκοπούς τους Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούν

διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας όπως τηναποσιώπηση παραποίηση παρερμηνεία κλπ Όλ αυτά σύμφωνα

με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη

Βώρο μ έναν σκοπό τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών

συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων

τους των συμφερόντων

Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία

Ποιος Έλληνας σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται δεν γνωρίζει να

πει δυο λόγια για το laquoκρυφό σχολειόraquo ή για το laquoξεκίνημα της

Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτηraquo Μπορεί να μη

γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης για

την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες για την κατάληξη του

αγώνα όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα laquoδύο πιο

σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας στο κρυφό

σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον

ΠΠ Γερμανό που αποτέλεσε και αφετηρία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των

βιβλίων αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς

λόγους σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα τις εικόνες από

τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη που μαζί με

τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη του Μιαούλη και άλλων

έμειναν ανέπαφοι χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη Η γοητεία της

μορφής η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται

αμφισβήτηση Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3347

33

του 1821rdquo εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟ Ρήγας Φεραίος και η βαλκανική ομοσπονδίαrdquo

εκδόσεις Επικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΟι επεμβάσεις των Αγγλων στην Ελλάδαrdquo εκδόσειςΕπικαιρότητα

Γ Κορδάτου ldquoΜεγάλη ιστορία της Ελλάδαςrdquo τ 17-20 εκδόσεις

20ός Αιώνας

Γ Βαλέτα ldquoΤο προδομένο εικοσιέναrdquo εκδόσεις Φιλιππότης

Τ Βουρνά ldquoΙστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδαςrdquo τ Α΄

εκδόσεις Πατάκη

Γ Σκαρίμπα ldquoΤο 1821 και η αλήθειαrdquo εκδόσεις Κάκτος

Ανωνύμου του Ελληνος ldquoΕλληνική Νομαρχίαrdquo εκδόσεις ΚάλβοςΔ Φωτιάδη ldquoΗ επανάσταση του lsquo21rdquo

G Finlay ldquoΗ ιστορία της ελληνικής επαναστάσεωςrdquo εκδόσεις

Τολίδη

G Finlay ldquoΗ ιστορία της τουρκοκρατίας και της ενετοκρατίας στην

Ελλάδαrdquo εκδόσεις Τολίδη

Μαρξ-Ενγκελς ldquoΗ Ελλάδα η Τουρκία και το ανατολικό ζήτημαrdquo

εκδόσεις Γνώση

Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

Χριστόφορου Περραιβού ldquoΣύντομος βιογραφία του Ρήγα Φεραίουrdquo

εκδόσεις Δημιουργία

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

του Γιώργου Κ Καββαδία φιλολόγου-συγγραφέα

Το 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας

ως η επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και

την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Μια επανάσταση που

ξεκίνησε από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη

συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Με το να

εξωραΐζουμε πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3447

34

και ταλαιπώρησαν τον λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του

λαού μας

Η Τουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με

συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση καικαταπίεση Γι αυτό η Επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική

υπήρξε και βαθύτατα κοινωνική Αυτή είναι μια αλήθεια που

οφείλουμε να την αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε

εύστοχα ο μεγάλος ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoτο έθνος πρέπει

να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Η Επανάσταση του 1821 με πρωτοπορία την ανερχόμενη

προοδευτική εμπορική τάξη ραχοκοκαλιά τα αγροτικά στρώματα

τους βιοτέχνες εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι τουςκλέφτες είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της

Τουρκίας το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο (το 13

των κτημάτων στα 1830 είναι στα χέρια της Εκκλησίας ενώ οι

Έλληνες κοτζαμπάσηδες έχουν περισσότερα από τους Τούρκους)

αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Ανατολικό

Ζήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα Η ανερχόμενη

αστική εμπορική τάξη η ισχυρή επίδραση των ιδεών της Γαλλικής

Επανάστασης η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά λαϊκά

στρώματα από το οθωμανικό κράτος ήταν τα στοιχεία που

δημιουργούν το υπόβαθρο της Επανάστασης

Αντίθετοι στην Επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειονότητά τους στους

οποίους οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή laquoΗ προστασία της

οθωμανικής κυβερνήσεωςraquo γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ laquoδημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και

φοροεισπρακτόρων () Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της

τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος

laquoχριστιανών Τούρκωνraquo Ασφαλώς και υπήρξαν λαμπρές

εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα Η αλήθεια είναι ότι

πολλοί απ αυτή την laquoαριστοκρατίαraquo μόλις είδαν ότι η

Επανάσταση παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα έσπευσαν να ενταχθούν

σ αυτήν όχι βέβαια για να τη βοηθήσουν να πραγματοποιήσει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3547

35

τους σκοπούς της αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την

κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους δημιουργώντας ένα

κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα

Η Επανάσταση του 21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμέςΚινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής

ήταν ανελέητος αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες οι

μεγαλοκαραβοκυραίοι οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους

Φιλικούς συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών που

μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη

Δεν δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν σε διώξεις και

δολοφονίες λαϊκών ηγετών όπως του Αντ Οικονόμου του

Μελέτη του Οδ Ανδρούτσου αλλά και αργότερα να φυλακίσουντον Κολοκοτρώνη να διώξουν τον Μακρυγιάννη κά Κατέφυγαν

ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους σπρωγμένοι από τους Aγγλους

laquoκηδεμόνεςraquo και άλλους laquoπροστάτεςraquo

Η φετινή επέτειος των 184 χρόνων από την Επανάσταση

των προγόνων μας συμπίπτει με συγκλονιστικές αλλαγές στον

κόσμο Αν και πέρασαν 184 χρόνια ζωντανά και επίκαιρα

παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων προγόνων μας

για λευτεριά λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη

Παράλληλα χρειάζεται να σκεφτούμε τους λαούς που

αγωνίζονται για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση ζητώντας να

ζήσουν ελεύθερα σ ένα δικό τους κράτος όπως για παράδειγμα οι

Παλαιστίνιοι οι Κούρδοι και οι Ιρακινοί εδώ στη γειτονιά μας

Σήμερα τον ρόλο της laquoΙεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης

και της καταπίεσης λαών και εθνοτήτων στο όνομα της

laquoΠαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ το ΝΑΤΟ και οισύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουρανίου από τους νέο-βάρβαρους του ΝΑΤΟ που σκορπούν τον

θάνατο Είναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας Μόνο που

αυτή η laquoανάπηρη ελευθερίαraquo δεν μας ταιριάζει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3647

36

ΤΟ laquoΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟraquo ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η

ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

Η laquoκατασκευήraquo της Ιστορίας

του Χρήστου Κάτσικα

Είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν οι άνθρωποι δεν υπακούουν

στην ανάγκη ή στη συνήθεια το σύνολο των ενεργειών τους είναι

συνάρτηση της γνώσης ή laquoγνώσηςraquo που μεταφέρουν Αυτό

σημαίνει ότι κάθε πράξη-παρέμβαση στην κοινωνικήπραγματικότητα καθορίζεται σ ένα μεγάλο βαθμό από τις

πληροφορίες που έχουν δεχτεί από το άμεσο κι έμμεσο

περιβάλλον από την οικογένεια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το

σχολείο ειδικά το τελευταίο έχει αποφασιστικό ρόλο στη μετάδοση

πληροφοριών λόγω του συνεχούς και οργανωμένου τρόπου

μετάδοσης Σύμφωνα με τον ΕΑ Ράουτερ οι πληροφορίες

σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις που αποτελούν μέρος του

μηχανισμού που κατευθύνει τις ενέργειές μας

Στο σχολείο ο μαθητής διαμορφώνει τρόπο σκέψης και δράσης

ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει δεχτεί Στο μάθημα της

Ιστορίας μαθαίνει εκτός των άλλων συγκεκριμένες ανθρώπινες

ενέργειες που η ίδια η μελέτη τους επηρεάζει τη χαρακτηροδομή

του συνδιαμορφώνει μαζί μ άλλους παράγοντες την κοινωνική

συνείδησή του

Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή τουκοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά όπως

πραγματικά είναι τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση

κοινωνικής συνείδησης ικανής να laquoβλέπειraquo να κατανοεί να

παρεμβαίνει θετικά Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια

τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη ανίκανη να

σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή

πράξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3747

37

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς

συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ αυτές Με

βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο σχηματίζει

αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους για κοινωνικέςομάδες στρώματα τάξεις σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή

και έχθρα

Τα πράγματα λοιπόν είναι σοβαρά και επικίνδυνα Για ποιους Μα

για όσους (κοινωνικά στρώματα ομάδες τάξεις) ήταν απόντες από

μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση

κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις την

ιδεολογία τους τους σκοπούς τους Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούν

διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας όπως τηναποσιώπηση παραποίηση παρερμηνεία κλπ Όλ αυτά σύμφωνα

με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη

Βώρο μ έναν σκοπό τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών

συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων

τους των συμφερόντων

Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία

Ποιος Έλληνας σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται δεν γνωρίζει να

πει δυο λόγια για το laquoκρυφό σχολειόraquo ή για το laquoξεκίνημα της

Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτηraquo Μπορεί να μη

γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης για

την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες για την κατάληξη του

αγώνα όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα laquoδύο πιο

σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας στο κρυφό

σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον

ΠΠ Γερμανό που αποτέλεσε και αφετηρία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των

βιβλίων αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς

λόγους σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα τις εικόνες από

τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη που μαζί με

τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη του Μιαούλη και άλλων

έμειναν ανέπαφοι χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη Η γοητεία της

μορφής η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται

αμφισβήτηση Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3447

34

και ταλαιπώρησαν τον λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του

λαού μας

Η Τουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με

συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση καικαταπίεση Γι αυτό η Επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική

υπήρξε και βαθύτατα κοινωνική Αυτή είναι μια αλήθεια που

οφείλουμε να την αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε

εύστοχα ο μεγάλος ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoτο έθνος πρέπει

να μάθει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Η Επανάσταση του 1821 με πρωτοπορία την ανερχόμενη

προοδευτική εμπορική τάξη ραχοκοκαλιά τα αγροτικά στρώματα

τους βιοτέχνες εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι τουςκλέφτες είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της

Τουρκίας το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο (το 13

των κτημάτων στα 1830 είναι στα χέρια της Εκκλησίας ενώ οι

Έλληνες κοτζαμπάσηδες έχουν περισσότερα από τους Τούρκους)

αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Ανατολικό

Ζήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα Η ανερχόμενη

αστική εμπορική τάξη η ισχυρή επίδραση των ιδεών της Γαλλικής

Επανάστασης η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά λαϊκά

στρώματα από το οθωμανικό κράτος ήταν τα στοιχεία που

δημιουργούν το υπόβαθρο της Επανάστασης

Αντίθετοι στην Επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειονότητά τους στους

οποίους οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή laquoΗ προστασία της

οθωμανικής κυβερνήσεωςraquo γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ laquoδημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και

φοροεισπρακτόρων () Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της

τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος

laquoχριστιανών Τούρκωνraquo Ασφαλώς και υπήρξαν λαμπρές

εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα Η αλήθεια είναι ότι

πολλοί απ αυτή την laquoαριστοκρατίαraquo μόλις είδαν ότι η

Επανάσταση παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα έσπευσαν να ενταχθούν

σ αυτήν όχι βέβαια για να τη βοηθήσουν να πραγματοποιήσει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3547

35

τους σκοπούς της αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την

κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους δημιουργώντας ένα

κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα

Η Επανάσταση του 21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμέςΚινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής

ήταν ανελέητος αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες οι

μεγαλοκαραβοκυραίοι οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους

Φιλικούς συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών που

μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη

Δεν δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν σε διώξεις και

δολοφονίες λαϊκών ηγετών όπως του Αντ Οικονόμου του

Μελέτη του Οδ Ανδρούτσου αλλά και αργότερα να φυλακίσουντον Κολοκοτρώνη να διώξουν τον Μακρυγιάννη κά Κατέφυγαν

ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους σπρωγμένοι από τους Aγγλους

laquoκηδεμόνεςraquo και άλλους laquoπροστάτεςraquo

Η φετινή επέτειος των 184 χρόνων από την Επανάσταση

των προγόνων μας συμπίπτει με συγκλονιστικές αλλαγές στον

κόσμο Αν και πέρασαν 184 χρόνια ζωντανά και επίκαιρα

παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων προγόνων μας

για λευτεριά λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη

Παράλληλα χρειάζεται να σκεφτούμε τους λαούς που

αγωνίζονται για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση ζητώντας να

ζήσουν ελεύθερα σ ένα δικό τους κράτος όπως για παράδειγμα οι

Παλαιστίνιοι οι Κούρδοι και οι Ιρακινοί εδώ στη γειτονιά μας

Σήμερα τον ρόλο της laquoΙεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης

και της καταπίεσης λαών και εθνοτήτων στο όνομα της

laquoΠαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ το ΝΑΤΟ και οισύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουρανίου από τους νέο-βάρβαρους του ΝΑΤΟ που σκορπούν τον

θάνατο Είναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας Μόνο που

αυτή η laquoανάπηρη ελευθερίαraquo δεν μας ταιριάζει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3647

36

ΤΟ laquoΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟraquo ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η

ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

Η laquoκατασκευήraquo της Ιστορίας

του Χρήστου Κάτσικα

Είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν οι άνθρωποι δεν υπακούουν

στην ανάγκη ή στη συνήθεια το σύνολο των ενεργειών τους είναι

συνάρτηση της γνώσης ή laquoγνώσηςraquo που μεταφέρουν Αυτό

σημαίνει ότι κάθε πράξη-παρέμβαση στην κοινωνικήπραγματικότητα καθορίζεται σ ένα μεγάλο βαθμό από τις

πληροφορίες που έχουν δεχτεί από το άμεσο κι έμμεσο

περιβάλλον από την οικογένεια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το

σχολείο ειδικά το τελευταίο έχει αποφασιστικό ρόλο στη μετάδοση

πληροφοριών λόγω του συνεχούς και οργανωμένου τρόπου

μετάδοσης Σύμφωνα με τον ΕΑ Ράουτερ οι πληροφορίες

σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις που αποτελούν μέρος του

μηχανισμού που κατευθύνει τις ενέργειές μας

Στο σχολείο ο μαθητής διαμορφώνει τρόπο σκέψης και δράσης

ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει δεχτεί Στο μάθημα της

Ιστορίας μαθαίνει εκτός των άλλων συγκεκριμένες ανθρώπινες

ενέργειες που η ίδια η μελέτη τους επηρεάζει τη χαρακτηροδομή

του συνδιαμορφώνει μαζί μ άλλους παράγοντες την κοινωνική

συνείδησή του

Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή τουκοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά όπως

πραγματικά είναι τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση

κοινωνικής συνείδησης ικανής να laquoβλέπειraquo να κατανοεί να

παρεμβαίνει θετικά Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια

τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη ανίκανη να

σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή

πράξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3747

37

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς

συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ αυτές Με

βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο σχηματίζει

αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους για κοινωνικέςομάδες στρώματα τάξεις σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή

και έχθρα

Τα πράγματα λοιπόν είναι σοβαρά και επικίνδυνα Για ποιους Μα

για όσους (κοινωνικά στρώματα ομάδες τάξεις) ήταν απόντες από

μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση

κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις την

ιδεολογία τους τους σκοπούς τους Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούν

διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας όπως τηναποσιώπηση παραποίηση παρερμηνεία κλπ Όλ αυτά σύμφωνα

με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη

Βώρο μ έναν σκοπό τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών

συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων

τους των συμφερόντων

Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία

Ποιος Έλληνας σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται δεν γνωρίζει να

πει δυο λόγια για το laquoκρυφό σχολειόraquo ή για το laquoξεκίνημα της

Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτηraquo Μπορεί να μη

γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης για

την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες για την κατάληξη του

αγώνα όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα laquoδύο πιο

σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας στο κρυφό

σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον

ΠΠ Γερμανό που αποτέλεσε και αφετηρία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των

βιβλίων αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς

λόγους σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα τις εικόνες από

τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη που μαζί με

τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη του Μιαούλη και άλλων

έμειναν ανέπαφοι χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη Η γοητεία της

μορφής η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται

αμφισβήτηση Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3547

35

τους σκοπούς της αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την

κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους δημιουργώντας ένα

κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα

Η Επανάσταση του 21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμέςΚινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής

ήταν ανελέητος αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες οι

μεγαλοκαραβοκυραίοι οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους

Φιλικούς συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών που

μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη

Δεν δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν σε διώξεις και

δολοφονίες λαϊκών ηγετών όπως του Αντ Οικονόμου του

Μελέτη του Οδ Ανδρούτσου αλλά και αργότερα να φυλακίσουντον Κολοκοτρώνη να διώξουν τον Μακρυγιάννη κά Κατέφυγαν

ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους σπρωγμένοι από τους Aγγλους

laquoκηδεμόνεςraquo και άλλους laquoπροστάτεςraquo

Η φετινή επέτειος των 184 χρόνων από την Επανάσταση

των προγόνων μας συμπίπτει με συγκλονιστικές αλλαγές στον

κόσμο Αν και πέρασαν 184 χρόνια ζωντανά και επίκαιρα

παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων προγόνων μας

για λευτεριά λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη

Παράλληλα χρειάζεται να σκεφτούμε τους λαούς που

αγωνίζονται για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση ζητώντας να

ζήσουν ελεύθερα σ ένα δικό τους κράτος όπως για παράδειγμα οι

Παλαιστίνιοι οι Κούρδοι και οι Ιρακινοί εδώ στη γειτονιά μας

Σήμερα τον ρόλο της laquoΙεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης

και της καταπίεσης λαών και εθνοτήτων στο όνομα της

laquoΠαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ το ΝΑΤΟ και οισύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουρανίου από τους νέο-βάρβαρους του ΝΑΤΟ που σκορπούν τον

θάνατο Είναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας Μόνο που

αυτή η laquoανάπηρη ελευθερίαraquo δεν μας ταιριάζει

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3647

36

ΤΟ laquoΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟraquo ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η

ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

Η laquoκατασκευήraquo της Ιστορίας

του Χρήστου Κάτσικα

Είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν οι άνθρωποι δεν υπακούουν

στην ανάγκη ή στη συνήθεια το σύνολο των ενεργειών τους είναι

συνάρτηση της γνώσης ή laquoγνώσηςraquo που μεταφέρουν Αυτό

σημαίνει ότι κάθε πράξη-παρέμβαση στην κοινωνικήπραγματικότητα καθορίζεται σ ένα μεγάλο βαθμό από τις

πληροφορίες που έχουν δεχτεί από το άμεσο κι έμμεσο

περιβάλλον από την οικογένεια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το

σχολείο ειδικά το τελευταίο έχει αποφασιστικό ρόλο στη μετάδοση

πληροφοριών λόγω του συνεχούς και οργανωμένου τρόπου

μετάδοσης Σύμφωνα με τον ΕΑ Ράουτερ οι πληροφορίες

σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις που αποτελούν μέρος του

μηχανισμού που κατευθύνει τις ενέργειές μας

Στο σχολείο ο μαθητής διαμορφώνει τρόπο σκέψης και δράσης

ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει δεχτεί Στο μάθημα της

Ιστορίας μαθαίνει εκτός των άλλων συγκεκριμένες ανθρώπινες

ενέργειες που η ίδια η μελέτη τους επηρεάζει τη χαρακτηροδομή

του συνδιαμορφώνει μαζί μ άλλους παράγοντες την κοινωνική

συνείδησή του

Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή τουκοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά όπως

πραγματικά είναι τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση

κοινωνικής συνείδησης ικανής να laquoβλέπειraquo να κατανοεί να

παρεμβαίνει θετικά Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια

τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη ανίκανη να

σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή

πράξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3747

37

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς

συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ αυτές Με

βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο σχηματίζει

αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους για κοινωνικέςομάδες στρώματα τάξεις σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή

και έχθρα

Τα πράγματα λοιπόν είναι σοβαρά και επικίνδυνα Για ποιους Μα

για όσους (κοινωνικά στρώματα ομάδες τάξεις) ήταν απόντες από

μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση

κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις την

ιδεολογία τους τους σκοπούς τους Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούν

διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας όπως τηναποσιώπηση παραποίηση παρερμηνεία κλπ Όλ αυτά σύμφωνα

με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη

Βώρο μ έναν σκοπό τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών

συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων

τους των συμφερόντων

Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία

Ποιος Έλληνας σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται δεν γνωρίζει να

πει δυο λόγια για το laquoκρυφό σχολειόraquo ή για το laquoξεκίνημα της

Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτηraquo Μπορεί να μη

γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης για

την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες για την κατάληξη του

αγώνα όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα laquoδύο πιο

σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας στο κρυφό

σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον

ΠΠ Γερμανό που αποτέλεσε και αφετηρία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των

βιβλίων αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς

λόγους σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα τις εικόνες από

τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη που μαζί με

τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη του Μιαούλη και άλλων

έμειναν ανέπαφοι χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη Η γοητεία της

μορφής η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται

αμφισβήτηση Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3647

36

ΤΟ laquoΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟraquo ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η

ΑΓΙΑ ΛΑΥΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 21

Η laquoκατασκευήraquo της Ιστορίας

του Χρήστου Κάτσικα

Είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν οι άνθρωποι δεν υπακούουν

στην ανάγκη ή στη συνήθεια το σύνολο των ενεργειών τους είναι

συνάρτηση της γνώσης ή laquoγνώσηςraquo που μεταφέρουν Αυτό

σημαίνει ότι κάθε πράξη-παρέμβαση στην κοινωνικήπραγματικότητα καθορίζεται σ ένα μεγάλο βαθμό από τις

πληροφορίες που έχουν δεχτεί από το άμεσο κι έμμεσο

περιβάλλον από την οικογένεια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το

σχολείο ειδικά το τελευταίο έχει αποφασιστικό ρόλο στη μετάδοση

πληροφοριών λόγω του συνεχούς και οργανωμένου τρόπου

μετάδοσης Σύμφωνα με τον ΕΑ Ράουτερ οι πληροφορίες

σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις που αποτελούν μέρος του

μηχανισμού που κατευθύνει τις ενέργειές μας

Στο σχολείο ο μαθητής διαμορφώνει τρόπο σκέψης και δράσης

ανάλογα με τις πληροφορίες που έχει δεχτεί Στο μάθημα της

Ιστορίας μαθαίνει εκτός των άλλων συγκεκριμένες ανθρώπινες

ενέργειες που η ίδια η μελέτη τους επηρεάζει τη χαρακτηροδομή

του συνδιαμορφώνει μαζί μ άλλους παράγοντες την κοινωνική

συνείδησή του

Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή τουκοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά όπως

πραγματικά είναι τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση

κοινωνικής συνείδησης ικανής να laquoβλέπειraquo να κατανοεί να

παρεμβαίνει θετικά Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια

τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη ανίκανη να

σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή

πράξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3747

37

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς

συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ αυτές Με

βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο σχηματίζει

αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους για κοινωνικέςομάδες στρώματα τάξεις σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή

και έχθρα

Τα πράγματα λοιπόν είναι σοβαρά και επικίνδυνα Για ποιους Μα

για όσους (κοινωνικά στρώματα ομάδες τάξεις) ήταν απόντες από

μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση

κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις την

ιδεολογία τους τους σκοπούς τους Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούν

διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας όπως τηναποσιώπηση παραποίηση παρερμηνεία κλπ Όλ αυτά σύμφωνα

με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη

Βώρο μ έναν σκοπό τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών

συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων

τους των συμφερόντων

Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία

Ποιος Έλληνας σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται δεν γνωρίζει να

πει δυο λόγια για το laquoκρυφό σχολειόraquo ή για το laquoξεκίνημα της

Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτηraquo Μπορεί να μη

γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης για

την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες για την κατάληξη του

αγώνα όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα laquoδύο πιο

σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας στο κρυφό

σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον

ΠΠ Γερμανό που αποτέλεσε και αφετηρία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των

βιβλίων αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς

λόγους σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα τις εικόνες από

τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη που μαζί με

τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη του Μιαούλη και άλλων

έμειναν ανέπαφοι χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη Η γοητεία της

μορφής η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται

αμφισβήτηση Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3747

37

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς

συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ αυτές Με

βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο σχηματίζει

αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους για κοινωνικέςομάδες στρώματα τάξεις σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή

και έχθρα

Τα πράγματα λοιπόν είναι σοβαρά και επικίνδυνα Για ποιους Μα

για όσους (κοινωνικά στρώματα ομάδες τάξεις) ήταν απόντες από

μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση

κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις την

ιδεολογία τους τους σκοπούς τους Αυτοί λοιπόν χρησιμοποιούν

διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας όπως τηναποσιώπηση παραποίηση παρερμηνεία κλπ Όλ αυτά σύμφωνα

με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη

Βώρο μ έναν σκοπό τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών

συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων

τους των συμφερόντων

Η ιδεολογική χρήση της εικόνας στην Ιστορία

Ποιος Έλληνας σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται δεν γνωρίζει να

πει δυο λόγια για το laquoκρυφό σχολειόraquo ή για το laquoξεκίνημα της

Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτηraquo Μπορεί να μη

γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης για

την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες για την κατάληξη του

αγώνα όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα laquoδύο πιο

σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας στο κρυφό

σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον

ΠΠ Γερμανό που αποτέλεσε και αφετηρία της ΕλληνικήςΕπανάστασης Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των

βιβλίων αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς

λόγους σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα τις εικόνες από

τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη που μαζί με

τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη του Μιαούλη και άλλων

έμειναν ανέπαφοι χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη Η γοητεία της

μορφής η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται

αμφισβήτηση Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3847

38

ζωή του γεγονότος ή του μύθου καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το

περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους

λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας

Στην laquoανάγνωσηraquo ενός έργου τέχνης στη διαδικασία τηςδιδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή

της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του Να

γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο τον χρόνο τις συνθήκες δημιουργίας

καθώς και τα κίνητρα τους στόχους και τον χρηματοδότη του

έργου

Ας έρθουμε λοιπόν στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και

του Βρυζάκη καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς

Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώναΟ Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών

Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος

Τήνου Με τη φροντίδα δηλαδή και την καθοδήγηση της

Εκκλησίας Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές

θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά

κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο

των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία

Ο Βρυζάκης (1814-1878) αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη

προσωπογραφία του Όθωνα (1837) έκανε ανώτερες σπουδές στο

Μόναχο αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη

Βαυαρική κυβέρνηση

Ο πίνακας του Βρυζάκη laquoΟ Μητροπολίτης ΠΠ Γερμανός υψώνει

τη σημαία της Ελευθερίαςraquo (1851) και ο πίνακας του Γύζη laquoΤο

κρυφό σχολειόraquo (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή Λίγα

χρόνια πριν είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας καιΕκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας

και ήδη είχε επικρατήσει με συνεργασία των δύο το στείρο

πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ όλη την

πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση Στην παιδεία

επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά

αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία

και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης Βρισκόταν ήδη σε

πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 3947

39

21 Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη

δική της εκδοχή για το παρελθόν laquoΊσως ο ρομαντικός εραστής

των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν απογοητευθεί όταν

μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα raquo Λίνος Πολίτης

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές στα κάθε

λογής κατάλοιπα του παρελθόντος Οι πηγές για τη μελέτη της

Επανάστασης του 21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία

Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό (πίνακας 1) Έτσι εύκολα

διαπιστώνουμε ότι

α Για την Αγία Λαύρα και τον ΠΠ Γερμανό

1 Κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεταισε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός

2 Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης

αναφέρουν

Φιλήμων laquoπαχυλόν ψεύδοςraquo (Φιλήμονος Δοκίμιο Ιστορικό

Ελληνικής Επανάστασης τομ Γ κβ)

Σπ Τρικούπης laquoΨεύδοςraquo (Σπ Τρικούπη Ιστορία Ελληνικής

Επανάστασης τομ Α σ 229)

Φίνλεϋ laquoδεν ανταποκρίνεται στην αλήθειαraquo (Φίνλεϋ Ιστορία

Ελληνικής Επανάστασης τομ Α σ 217)

3 Ο ΠΠ Γερμανός στα Απομνημονεύματά του ενώ εξιστορεί με

λεπτομέρειες τα πάντα δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα

4 Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα

τουλάχιστον μέχρι το 1835

β Για το Κρυφό Σχολειό

1 Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση Τα σχολείακαθ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και

λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις χωρίς προβλήματα από τους

Τούρκους Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος για κρυφά σχολειά

2 Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά

σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους

Τούρκους

3 Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος

να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία laquoΔεν είδα

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4047

40

καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού

σχολειούraquo

Το εθνικοαπελευθερωτικό νόημα της επανάστασης του 1821

Tο 1821 καταγράφηκε στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας ως η

επανάσταση που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ηπείρου Mια επανάσταση που ξεκίνησε

από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το

μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού Mε το να εξωραΐζουμε

πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν καιταλαιπώρησαν το λαό δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού

μας

H T ουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και

ανταγωνιστικά συμφέροντα εκμετάλλευση και καταπίεση Γι αυτό

η επανάσταση του 1821 εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα

κοινωνική Aυτή είναι μια αλήθεια που οφείλουμε να την

αποδεχόμαστε γιατί όπως το διατύπωσε εύστοχα ο μεγάλος

ποιητής Διονύσιος Σολωμός laquoT ο έθνος πρέπει να μάθει ναθεωρεί εθνικό ότι είναι αληθινόraquo

Aντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος οι

φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειοψηφία τους στους

οποίους οι T ούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που

τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή

Σήμερα το ρόλο της laquoIεράς Συμμαχίαςraquo της αντίδρασης και της

καταπίεσης των λαών και εθνοτήτων στ όνομα της

laquoπαγκοσμιοποίησηςraquo έχουν αναλάβει οι HΠA το NATO και οι

σύμμαχοί τους Δεν είναι μόνο οι βόμβες του απεμπλουτισμένου

ουράνιου από τους νεο-βάρβαρους του NATO που σκορπούν το

θάνατο Eίναι και οι laquoβόμβεςraquo του εμπλουτισμένου ραγιαδισμού

που πυρπολούν τα μυαλά τις ψυχές και τις συνειδήσεις έτσι ώστε

οι σύγχρονες μορφές καταπίεσης και δουλείας των ανθρώπων του

μόχθου να παρουσιάζονται με τη μάσκα της ελευθερίας

PHΓAΣ ΦEPPAIOΣ

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4147

41

O κορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού

Kορυφαίος του Nεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξε ο Pήγας που

συνδυάζει τον επαναστατικό ενθουσιασμό και την ορμή τουμεγάλου λαϊκού διαφωτιστή με το ταλέντο της επαναστατικής

οργάνωσης και δράσης Θεωρούσε προϋπόθεση για την ελληνική

επανάσταση το φωτισμό του γένους και μετέφρασε στα ελληνικά τα

πιο ριζοσπαστικά κείμενα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού ενώ η

έκδοση του laquoΣυντάγματοςraquo και της laquoEπαναστατικής προκήρυξηςraquo

στόχευε στην προετοιμασία της επανάστασης από πολιτική

πλευρά Aπό τα πιο δημοκρατικά άρθρα του laquoΣυντάγματοςraquo είναι

η διακήρυξη για την ανάγκη της γενικής μόρφωσηςlaquoΑρθρο 22 Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν

γράμματα H πατρίς έχει να καταστήσει σχολεία εις τα χωρία δια

τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά E κ των γραμμάτων γεννάται η

προκοπή με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη N α εξηγούνται

οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς ( εις την απλή γλώσσα ) εις δε τας

μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα η

δε ελληνική να είναι απαραίτητος raquo

Διατύπωσε επιγραμματικά το δικαίωμα της επαναστατικής πάλης

του λαού ενάντια στην τυραννία

laquoΑρθρο 35 Όταν η Διοίκησις βιάζει αθετεί καταφρονεί τα δίκαια

του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του το να κάμει τότε ο

λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση να αρπάζει τα άρματα

και να τιμωρήσει τους τυράννους του είναι το πλέον ιερό από όλα

τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από όλα τα χρέη του Aν

ευρίσκονται όμως εις τόπον όπου είναι περισσότεροι τύραννοι οι πλέον ανδρείοι πατριώται και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα

περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών ενόσω να

ανταμωθούν πολλοί να πληθύνει ο αριθμός των και τότε να

αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων κάμνοντες εις κάθε

δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο εις τους πενήντα πεντηκόνταρχο

εις τους εκατό εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλιάρχους

ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς raquo

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4247

42

O Pήγας ήταν κήρυκας της φιλίας και αλληλεγγύης των

βαλκανικών λαών laquoO Bούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο

Έλλην και τούτος πάλιν δι εκείνον και αμφότεροι δια τον Aλβανόν

και τον Bλάχονraquo αλλά και της ελευθερίας της σκέψης και τηςπίστης

laquoΑρθρο 7 T ο δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους

συλλογισμούς μας τόσο με την τυπογραφία όσο και με άλλο τρόπο

Tο δίκαιο του να συναθροιζόμεθα ειρηνικώς H ελευθερία κάθε

είδους θρησκείας χριστιανισμού τουρκισμού ιουδαϊσμού και τα

λοιπά δεν είναι εμποδισμένα εις την παρούσα διοίκηση raquo

O Θούριος του Pήγα είναι το σάλπισμα του ξεσηκωμού όλων των

βαλκανικών και αραβικών λαών ακόμα και των φτωχών T ούρκωνενάντια στην οθωμανική τυραννία

Tο επαναστατικό έργο του Pήγα συνέχισε laquoH ελληνική νομαρχίαraquo

που στάθηκε το πιο επαναστατικό δημοκρατικό μανιφέστο του

νεοελληνικού διαφωτισμού O laquoAνώνυμοςraquo συγγραφέας της

δείχνει το δρόμο όχι μόνο της επανάστασης αλλά και της πολιτικής

και κοινωνικής απελευθέρωσης της Eλλάδας

laquoO πόλεμος ποτέ μεν είναι δίκαιος ποτέ δε άδικος κι αυτό

κρίνεται από τας αιτίας όπου τον προξενούν E ίναι δίκαιος

παραδείγματος χάριν όταν κινείται προς διαυθέντευσιν της ιδίας

ζωής και ελευθερίας άδικος δε όταν ένας φθονερός και άρπαξ

συναθροίζοντας μαζί του ή δια χρημάτων ή δια τινων άλλων

ουτιδανών μέσων τινάς κακοτρόπους και κακοήθεις άνδρας ορμεί

εναντίον των ιδίων του συμπατριωτών κλέπτει αρπάζει

λεηλατεύει και ασπλάχνως καταφθείρει το παν δια να χορτάση

την λύσσαν της φιλαργυρίας του ή της κενοδοξίας του laquoH ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή δια την ελευθερίαν

του ή με την ελευθερίαν του raquo

Eίναι αδύνατον λοιπόν ένας λαός να αγαπήσει ποτέ τον τύραννόν

του αλλ ο τύραννος αδελφοί μου εξ ανάγκης πρέπει να μισή

τους δούλους του επειδή γνωρίζει αρκετώς ότι οι δούλοι δεν

ημπορούν να αγαπήσουν τον κλέπτην τον φανερόν άρπαγα της

ελευθερίας των

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4347

43

Δεν πωλείται ίσως η δικαιοσύνη δια του χρυσού Δεν αγοράζονται

ίσως οι κριταί δια του χρυσού Δεν σκεπάζει ίσως ο πλούσιος τας

ανομίας του δια του χρυσού Δεν χάνει ίσως ο πτωχός τα δίκαιά

του δια της ελλείψεως του χρυσού Διατί τάχατες να βλέπωμεν έναν άνθρωπον να ορίζει άλλους ανθρώπους και δέκα άνθρωποι

να τρέχουν όπισθεν εις τον ένα ωσάν να ήταν αυτοί χοίροι και

τυός χοιροβοσκός raquo

Όπως ο P ήγας και η laquoN ομαρχία raquo επισημαίνει τους εχθρούς του

λαού και της ελευθερίας του τους κοτσαμπάσηδες τους

φαναριώτες ―laquoοι βρωμοάρχοντες της K ωνσταντινούποληςraquo― και

τους ανώτερους κληρικούς που ενδιαφέρονται μόνο για laquo την

καλοπέραση και τον πλουτισμό τους raquoTην ίδια περίοδο και με το ίδιο πνεύμα κυκλοφόρησε και το

σατιρικό έντυπο laquoPωσοαγγλογάλλοςraquo

Eίναι χαρακτηριστικοί οι παρακάτω σατυρικοί διάλογοι

O M ητροπολίτης Aφ ου το ράσο τούτο φόρησα πλέον τινά ζυγόν

δεν γνώρισα Δυο ποθώ ναι μα τις εικόνες άσπρα πολλά και καλές

κοκόνες

O Φαναριώτης T ης E λλάδος η ελευθερία Δι εμέ είναι πτωχεία

O έμπορος H μείς το πλείστον μέρος εκ των πραματευτών

θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν

ΘOYPIOΣ

Ως πότε οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς

Έλα να γίνεις στύλος δικής σου της φυλής

Kάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί

Kι όσοι προσκυνήσουν δεν είναι πλιό εχθροί

αδέρφια μας θα γένουν ας είναι κι εθνικοί

Mα όσοι θα τολμήσουν αντίκρυ να σταθούν

εκείνοι και δικοί μας αν είναι ας χαθούν

Bούλγαροι κι A ρβανίτες A ρμένοι και P ωμιοί

Aράπηδες και Aσπροι με μια κοινή ορμή

για την ελευθερίαν να ζώσουμε σπαθί

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4447

44

Kαι όσοι του πελάγου την τέχνην αγρικούν

εδώ ας τρέξουν όλοι τυράννους να νικούν

M εμάς κι εσείς M αλτέζοι γενήτ rsquo ένα κορμί

κατά της τυραννίας ριχτήτε με ορμή Tου M ισιριού ασλάνια για πρώτη σας δουλιά

δικόν σας βέην κάμετε βασιλιά

Xαράτζι της Aιγύπτου στην Πόλ ας μη φανή

για να ψηφίση ο λύκος όπου σας τυραννεί

Kαι συ που στο X αλέπι ελεύθερα φρονείς

Πασά καιρόν μη χάνης στον κάμπον να φανής

Mε τα στρατεύματά σου ευθύς να σηκωθείς

στης Πόλης τα φερμάνια ποτέ να μη δοθής Ποτέ μη στοχαστήτε πώς είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν το λαγό κι αυτός

Nα σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν

και X ριστιανούς και T ούρκους σκληρά τους τυραννούν

O αντιδραστικός ρόλος του Iερατείου το 21

laquoEκατό χιλιάδες και ίσως περισσότεροι μαυροφορεμένοι (οι

τοιούτοι όντες ελεύθεροι από κάθε στοχασμό και φροντίδα

χαίρονται άκραν υγείαν και τρώγοσι δια εκατόν πενήντα χιλιάδας)

ζώσιν αργοί και τρέφονται από τους ιδρώτας των ταλαίπωρων και

πτωχών Eλλήνων T όσαι εκατοντάδες μοναστήρια οπούπανταχόθεν ευρίσκονται είναι τόσαι πληγαί εις την πατρίδα

επειδή χωρίς να την ωφελήσουν εις το παραμικρόν τρώγοσι τους

καρπούς της και φυλάττουσι τους λύκους δια να αρπάξουν και

ξεσχίζουν τα αθώα και ιλαρά πρόβατα της ποίμνης του Xριστού

Iδού ω Eλληνες αγαπητοί μου αδελφοί η σημερινή αθλία και

φοβερά κατάστασις του laquoEλληνικού Iερατείουraquo και η πρώτη αιτία

που αργοπορεί την Eλευθέρωσιν της Eλλάδος

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4547

45

Aυτοί οι αμαθέστατοι αφού ακούσουν ελευθερίαν τους φαίνεται

μία θανάσιμος αμαρτίαraquo (ανωνύμου Έλληνα laquoEλληνική

Nομαρχίαraquo)

Στην Eλλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα ανοίγει ο δρόμος τηςεπανάστασης Όμως τρέμουν στην ιδέα αυτή οι κοτσαμπάσηδες οι

φαναριώτες και ο ανώτερος κλήρος που είχαν αμέτρητα προνόμια

και πολλές φορές αποτελούσαν οργανικό κομμάτι του τουρκικού

κράτους Eιδικότερα ο ανώτερος κλήρος το μεγαλύτερο κομμάτι

της κορυφής της Eκκλησίας έβλεπαν τα συμφέροντά τους να

χτυπιούνται από την επερχόμενη επανάσταση γι αυτό και

στάθηκαν απέναντί της Eπαιζε ενεργό ρόλο όχι μόνο στο πάγωμα

της επαναστατικής διαδικασίας αλλά και στην ηθική και βιολογικήεξόντωση πολλών φυσικών ηγετών της

laquoT ο συμπέρασμά μας λοιπόν είναι πως για το τραγικό τέλος του

Pήγα και των συντρόφων του ευθύνονται πρώτ απ όλους ο τότε

οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο E και οι Φαναριώτες της

Πόλης T α φεουδαρχικά στοιχεία και ο αντιδραστικός κλήρος

εκδικηθήκανε το Pήγα Στο πρόσωπό του έβλεπαν όχι μόνο τον

ηγέτη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος της Bαλκανικής μα

και τον φλογερό προπαγανδιστή των ιδεών και αρχών της

Γαλλικής Eπανάστασηςraquo (Γ Kορδάτος τόμ 9ος)

Γράφει ο πατριάρχης Γρηγόριος ο E για τους κατοίκους των

Iόνιων νησιών το 1798 όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του

Nαπολέοντα laquoO πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές

τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού T ους έριξε στην αθεΐα

και ασέβειαraquo (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του

διαφωτισμού) και όταν οι Γάλλοι καταλαμβάνουν την Aίγυπτο δενμασάει τα λόγια του laquoΔίκαια η κραταιά βασιλεία (δηλ η T ουρκία)

κήρυξε τον πόλεμο για να εκδικηθεί αυτούς τους αντάρτες του

Θεούraquo

O ίδιος ο Kοραής στιγματίζοντας τον φιλοτουρκισμό του

Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του

αναφέρει ότι laquoYπερασπίζει και δικαιολογεί την T υραννίαν των

Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίουraquo (laquoΠατρική διδασκαλίαraquo

Έκδοση του Πατριαρχείου)

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4647

46

Όμως το υψηλόβαθμο ιερατείο δεν σταματά εκεί όταν ξεκινάει η

επανάσταση στις Hγεμονίες και ο Aλ Yψηλάντης μπαίνει στο

Bουκουρέστι την πρωτεύουσα της Bλαχίας έρχονται τα κακά

μαντάτα laquoO Πατριάρχης κάλεσε σε κοινή σύσκεψη στοΠατριαρχείο τους Φαναριώτες δραγουμάνους της Πύλης και του

στόλου τους παρεπιδημούντες πατριάρχες και αρχιερείς την Iερά

Σύνοδο καθώς και τους Έλληνες μεγαλέμπορους

μεγαλοβιοτέχνες και προϊστάμενους των συντεχνιών για να

πάρουν αποφάσειςraquo να αποδοκιμάσουν το κίνημα του Yψηλάντη

Tαυτόχρονα laquoO πατριάρχης με τους άλλους δεσποτάδες πήραν

την απόφαση να αφορίσουν τον Yψηλάντη και το M Σούτσο

Φυσικά στάλθηκαν οι αφορισμοί με ανώτερους κληρικούς στηνMολδοβλαχία για να μάθει ο πληθυσμός πως οι επαναστάτες είναι

αφορεσμένοιraquo (Γ Kορδάτος) Όμως η επανάσταση εξαπλώνεται

και μετά τη Bλαχία η Πελοπόννησος όμως και εδώ η ανώτερη

δεσποτεία θα προσπαθήσει να παίξει ένα βρώμικο παιχνίδι σε

βάρος των επαναστατών και αυτό σε συνεργασία με τους τοπικούς

κοτσαμπάσηδες O Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τους Έλληνες μαζί με

τους άλλους καπεταναίους στις πόλεις και τα χωριά του Mωριά

Όμως οι κοτσαμπάσηδες κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα Δεν

τολμούν να προσχωρήσουν στην επανάσταση Oι Zαΐμης Λούτος

Παλαιών Πατρών Γερμανός το ιερατείο δηλ σε συνεργασία με

τους κοτσαμπάσηδες γυρεύουν να πιάσουν τον Παπαφλέσσα να τον

σκοτώσουν ή να τον κλείσουν σε μοναστήρι Aποτυχαίνουν laquoO

Δεσπότης Γερμανός τον βρίζει απατεώνα και laquoεξωλίστατοraquo O

Παπαφλέσσας αδιαφορείraquo (Γ Zεύγος) T ελικά ο ΠΠ Γερμανός

ευλόγησε τα όπλα με την πιστόλα στον κρόταφο laquoΨέμα λοιπόνπως ο Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της Eπανάστασης T η

σημαία την ύψωσε ο Kαρατζάς μαζί με τους δικούς του που όλοι

τους ανήκανε στη μεσαία τάξη στο λαό και όχι στο αρχοντολόιraquo

(Γ Kορδάτος)

Eίναι γεγονός λοιπόν ότι η κορυφή της εκκλησίας ―όχι και ο

λαϊκός κλήρος― δεν ήθελε την επανάσταση γιατί γνώριζε πολύ

καλά το βαθύ απελευθερωτικό της χαρακτήρα σε όλα τα επίπεδα

Δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια που της δόθηκαν από την

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη

7292019 ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β - H Eκκλησία στο Eικοσιένα Μυθοι και ιδεολογηματα (hellasforevergr)

httpslidepdfcomreaderfull-h-e-e- 4747

47

Oθωμανική αυτοκρατορία μερικά από τα οποία διατηρεί μέχρι

σήμερα Oι σκοταδιστικές αντιλήψεις αποτελούσαν πολλές φορές

την ιδεολογική τροχοπέδη σ οποιαδήποτε θετική κοινωνική

εξέλιξη