ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΝΔΡΟ
Η κδοση εναι αφιερωμνη στη μνμη της Πολυξνης Γεωργου Καρυστινκη, μητρας του Στθη Φινπουλου. Oλοκληρθηκε με την οικονομικ συνδρομ του συλλκτη και τη συμμετοχ της Καρεου Βιβλιοθκης.
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Μαρα Γιουροκου
ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Leonora Navari
Mαρα Γιουροκου Δημοσθνης Δνος Μαρα Ξεναρου Μρκα Παλιορα Κωνσταντνος Ι. Στεφανς
ΣΥΝΤΑΞΗ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΩΝ
Mαρα Γιουροκου Δημοσθνης Δνος Μαρα Ξεναρου Μρκα Παλιορα Εη Πετροπολου Κωνσταντνος Ι. Στεφανς
ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΑ ΕΚΔΟΣΗ
Ηλινα Αγγελ Βνα Busse Μαρα Γιουροκου Δημοσθνης Δνος Σεσλ Ιγγλση Μαργλλου Aνδρομχη Μαλακτα Μαρα Ξεναρου Μρκα Παλιορα Αντνης Πρδος Ιωννα Πατελρου Σλικα Ρηγοπολου Κωνσταντνος Ι. Στεφανς Αγαμμνων Τσελκας Στθης Φινπουλος
© 2021 Μουσεο Μπενκη, Καρειος Βιβλιοθκη ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ Κουμπρη 1, 10674 Αθνα Τηλ. 210-3671000, fax: 210-3671063 E-mail: benaki@benaki.gr benaki.org
ISBN 978-960-476-291-0
Απαγορεεται η ολικ μερικ ανατπωση, αναδημοσευση αναπαραγωγ των κειμνων της εικονογρφησης του βιβλου χωρς την γγραφη δεια των εκδοτν.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΩΝ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΔΟΚΙΜΙΩΝ Στλλα Τσμου
ΕΚΤΥΠΩΣΗ Γ. Κωστπουλος Γραφικς Τχνες Α.Ε.
ΔΩΡΗΤΕΣ [Τα στοιχεα εναι γνωστ απ τον συλλκτη δημοσιεονται ωστσο με κθε επιφλαξη για τυχν παραλεψεις.]
Ευγενα Βογιαζδου Βνα Busse Εα Δ. Γουλανδρ Ιωννης Δ. και Αναστασα (Ντα) Γουλανδρ Ειρνη Δμπαση Μαργαρτα Δμπαση Σεσλ Ιγγλση Μαργλλου Μιχαλ Κοτνης Βιολαντ Κουλοθρου-Εμπειρκου Κωνσταντνος Γ. Παγνης Δημτριος Πανς Γιννης και Νση Παπαντωνου Δημτριος Ι. Πολμης Ελνη Ρηγανκου Ρνα Φινοπολου Σπρος Χναρης Εη Ψλλου
ΚΑΡΕΙΟΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Χρα νδρου 84500 Τηλ. 22820 22262, fax 22820 24504 E-mail: kaireios@otenet.gr www.kaireios.gr
ISBN 978-960-7709-46-2
Εισαγωγ
Κεμενα και εικνες 15ου-19ου αι. απ τη Συλλογ Ευστθιου Ι. Φινπουλου
ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ – ΚΑΡΕΙΟΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ • ΑΘΗΝΑ 2021
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
11 ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ – Μουσεο Μπενκη
17 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
23 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Bartolommeo dalli Sonetti, Isolario: σοντα και χρτες (περ. 1485) • 33
16ος αινας Πιρ Ρες (Pîrî Re’îs), «Kitab- Bahriye»: περιγραφ και χρτης (1521-1526) • 38
Benedetto Bordone, Isolario: περιγραφ και χρτης (1534) • 41
Alonso de Santa Cruz, «Islario general»: περιγραφ και χρτες (περ. 1539-1560) • 44
André Thevet, «Le Grand Insulaire et Pilotage»: χρτες (1576-1586) • 47
Francesco Ferretti, Diporti Notturni: περιγραφ και χρτης (1579) • 51
Antonio Millo, «Isvlario et Portolano»: περιγραφ και χρτης (1582) • 54
Περιεχμενα
7
17ος αινας Francesco Lupazzolo, «Breue discorso et ipografia»: περιγηση και ενδυμασα (1638) • 57
Jean de Thevenot, Relation d’un voyage: περιγραφ (1655) • 64
Marco Boschini, L’Arcipelago: περιγραφ και χρτες (1658) • 69
Pieter Goos: χρτης του Αιγαου (1662) • 72
Bernard Randolph, The present state of the islands: περιγραφ (περ. 1664- 1680) • 74
Giuseppe Maria Sebastiani, Viaggio, e navigatione: περιγηση και ιεραποστολ (1666-1667) • 75
Édouard Sieur de La Croix, Mémoires: περιγραφ (1670) • 78
Allain Manesson Mallet, Description de l’Univers: περιγραφ και χρτες (1683) • 79
Jacob Enderlin, Die Grosse Welt-beruffene: περιγραφ (1685) • 83
Ellis Veryard, An account of divers choice remarks: περιγραφ (1686) • 84
Francesco Piacenza, L’Egeo Redivivo: περιγραφ και χρτης (1688) • 86
Olfert Dapper, Naukeurige beschryving: περιγραφ, χρτες, νμισμα (1688) • 92
Jacobus Robijn: χρτης λιμενοδεικτν Αιγαου με την νδρο (1694) • 98
Vincenzo Coronelli, Isolario: περιγραφ, χαρακτικ και χρτης του Αιγαου (1696) • 100
[Robert Sau(l)ger], Histoire nouvelle: περιγραφ (1698) • 110
Joseph Pitton de Tournefort, Relation d’un voyage: περιγηση και χαρακτικ (1700) • 114
18ος αινας Lettres édifiantes: περιγηση και ιεραποστολ (1701) • 123
Paul Lucas, Voyage: περιγηση, επιγραφ και χρτης του Αιγαου (1705) • 130
Aubry de la Mottraye, Voyages: περιγηση και νμισμα (1707) • 135
Charles de Ferriol, Der wahrest und neuesten Abbildung: περιγραφ και ενδυμασα (1707-1708) • 138
Joseph Agnin: χρτης νδρου (1736) • 141
Οικογνεια van Keulen: χρτης λιμενοδεικτν με την νδρο (1738[;]) • 143
[Maihows], Voyage: περιγηση (1750) • 144
James Stuart – Nicholas Revett, The antiquities of Athens: περιγραφ και χαρακτικ αρχαιολογικν ευρημτων (1754) • 147
Joseph Roux, Receüil [sic]: λιμενοδεκτης Γαυρου (1764) • 150
Heinrich Leonard Graf Pasch van Krienen, Breve descrizione: περιγραφ (1771-1772) • 152
Περιεχμενα
8
Elizabeth Craven, A journey: περιγηση και χαρακτικ (1786) • 158
Jean-Baptiste-Gaspard d’Ansse de Villoison, De l’Hellade à la Grèce: περιγηση (1786) • 161
Guillaume-Antoine Olivier, Voyage: περιγραφ (1794) • 166
Antoine Laurent Castellan, Mœurs, usages: περιγραφ και ενδυμασα (περ. 1798) • 168
19ος αινας Henry Michelot, Portulan: αγκυροβλιο νδρου (1805) • 170
Charles Robert Cockerell, Travels: συμβν στην νδρο και σχδια (1810) • 174
Ludwig Lindner, Gemälde der europäischen Turkei: περιγραφ και ενδυμασες (1813) • 181
Johann Nepomuk Ender: σχδιο ακτογραμμς (1818) • 184
Johann Karl Gottlieb Hampel, Gallerie: περιγραφ και ενδυμασα (1822) • 185
Georges Bernard Depping, La Grèce: περιγραφ (1823) • 188
Le Spectateur Oriental: περιγηση και αρχαιτητες (1823) • 190
John Purdy, The New Sailing Directory: περιγραφ και ναυσιπλοα (περ. 1828) • 196
Johannes Lazarides (Ιωννης Λαζαρδης), «Journal»: περιγηση και ιεραποστολ (1828) • 201
Edgar Quinet, La Grèce moderne: περιγραφ (1829) • 205
Benjamin Barker, «Journal»: περιγηση και ιεραποστολ (1829) • 207
Édouard Gauttier d’Arc, Fragmens: περιστατικ (1829) • 211
Rufus Anderson, Observations: περιγραφ και χρτης του Αιγαου (1829) • 213
Karl Gustav Fiedler, Reise: περιγηση, φυσικ περιβλλον, αρχαιτητες, χαρακτικ (περ. 1834-1837) • 216
Christian August Brandis, Mittheilungen über Griechenland: περιγηση, εκπαδευση, αρχαιτητες (1838) • 243
Ernst Curtius, Ein Lebensbild: περιγηση, εκπαδευση, αρχαιτητες (1838) • 259
William Knight, Oriental outlines: περιγραφ και πειρατεα (1837-1838) • 262
Gregory A. Perdicaris (Γρηγρης Α. Περδικρης), The Greece of the Greeks: περιγηση και εκπαδευση (1839) • 265
John Theodore Wolters, «Journal»: περιγηση, ιεραποστολ, εκπαδευση (1840) • 273
Christoph Neezer Neeser (Χριστφορος Νζερ), Τ πρτα τη: περιγηση (1840) • 281
Ludwig Ross, Reisen: περιγηση και αρχαιτητες (1841) • 287
Jean Alexandre Buchon, Voyage: περιγηση, αρχαιτητες, γενεαλογικ δνδρα ηγεμνων (1841) • 299
Johann Daniel Ferdinand Neigebaur, Handbuch: περιγραφ και αρχαιτητες (1842) • 321
Περιεχμενα
9
Thomas Graves: χρτης νδρου και ρμος Γαυρου (1842-1844) • 328
Philippe Le Bas – Salomon Reinach, Voyage archéologique: αρχαιτητες και χαρακτικ (1844) • 329
Christiane Lüth, ημερολγιο και επιστολς: περιγηση (1845 και 1846) • 339
Pierre-Louis Lacroix, Iles de la Grèce: περιγραφ (1853) • 352
William Martin Leake, «Letter»: πργος της νδρου και χαρακτικ (1854) • 355
George Finlay, The journals and letters: περιγηση (1858) • 359
Christian Friedrich Ludwig Förster: λμμα για τον πργο της νδρου και χαρακτικ (1859) • 361
Meyssonnier, «Notice sur Andros»: περιγηση και φυσικ περιβλλον (1869) • 365
Thomas Graves: χρτης νδρου και ρμος Γαυρου (γαλλικ κδοση 1874) • 372
James Theodore Bent, The Cyclades: περιγηση, αρχαιτητες, χρτης Αιγαου (1882-1884) • 373
Alfred Philippson, Beitrage zur Kenntnis: περιγηση, γεωλογα, φυσικ περιβλλον (περ. 1890) • 404
20ς αινας (αρχς)
Υδρογραφικ Υπηρεσα Πολεμικο Ναυτικο: χρτης ρμου Γαυρου, λιμνα Κστρου, ρμου Κορθου (1929) • 428
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ – ΒΙΒΛΙΟΦΙΛΙΚΑ
Charles de Ferriol – Christoph Weigel (1707-1708): ενδυμασα • 442
Elizabeth Craven (1786): ποψη • 445
Octavien Dalvimart (περ. 1797-1799): ενδυμασες • 448
[O. M. von Stackelberg] – Cuciniello e Bianchi (1827): ενδυμασα • 456
460 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
462 ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΩΝ
Περιεχμενα
10
11
Χαιρετισμς
Η ιδα τι οι τποι μπορον να χουν τις δικς τους βιογραφες αποτελε κα- τκτηση της λογοτεχνας και της επιστημονικς ρευνας κατ τον εικοστ αινα. ως ττε, οι τποι εκλαμβνονταν αποκλειστικ ως ουδτερα δοχεα της ανθρπινης δρσης. Η αναγνριση του ρλου τους στη διαμρφωση των ιστορικν πεπρωμνων μπορε να αναχθε στη μεθοδολογα των θετικν επι- στημν και ειδικτερα στη μελτη της επδρασης του περιβλλοντος στη βι- σφαιρα. Σε συνρτηση με την ανπτυξη των φαινομενολογικν θεωρσεων κατ τον ψιμο δκατο νατο αινα, η συνδυαστικ θερηση της ανθρπινης δρσης και των τπων μσα στους οποους εκδιπλθηκε δωσε το ναυσμα για τη συγγραφ μελετν που υιοθτησαν τη «μακρ διρκεια», εμμνοντας πα- ρλληλα στη γεωγραφικ εσταση.
Τα νησι αποτλεσαν ιδανικ αντικεμενα για ττοιες μελτες, ως τποι με σαφ γεωγραφικ ρια υψηλς διαπεραττητας, απ τη μα, και με απροσδ- κητες συνχειες ιδιοσυγκρασιακν γνωρισμτων, απ την λλη. Κυρως τα νησι της Μεσογεου και κατ’ εξοχν εκενα του κυκλαδικο αρχιπελγους χουν προσελκσει ιδιατερο ερευνητικ ενδιαφρον. Οι ιστορικς αναδρομς και οι αρχαιολογικς μελτες χραξαν πρτες το μονοπτι που ακολουθε η παροσα κδοση, συνεισφροντας με τη σειρ της στην ενδελεχ ανλυση της σοδεις εικνων και αφηγσεων που φησαν οι περιηγητς της πριμης νεοτε- ρικτητας. Απ τα σκαριφματα των χαρτογρφων ως τις αφηγσεις των διπλωματν, τις αναπολσεις των αρχαιοδιφν και την περιργεια των τουρι- στν, οι οπτικς γωνες απ τις οποες ειδθηκε η νσος νδρος στη διρκεια πντε αινων τεκμηρινονται σε να ργο αναφορς και νειρο ζως του κα- ταγμενου απ το νησ συλλκτη και επαοντος Ευστθιου Ι. Φινπουλου (1927- 2018), μεγλου δωρητ του Μουσεου Μπενκη.
Εκ μρους της Διοικητικς Επιτροπς του Μουσεου Μπενκη θα θελα να ευχαριστσω τη φιλλογο και παλαιογρφο Μαρα Γιουροκου, η οποα επωμ- στηκε την επιστημονικ επιμλεια και τον συντονισμ αυτο του τσο απαιτη- τικο ργου, καθς και τη σμβουλο της κδοσης Leonora Navari, αλλ και να συγχαρ την επιστημονικ ομδα, η οποα συνβαλε αποφασιστικ στην ολο- κλρωση της ρευνας και αποτελεται απ τον Δημοσθνη Δνο, τη Μαρα Ξε- ναρου, τη Μρκα Παλιορα, τον Κωνσταντνο Ι. Στεφαν. Το αποτλεσμα του πολυετος μχθου τους εναι να βιβλο γεμτο μορφες εικνες κι αινιγματικς αφηγσεις, αλλ παρλληλα πλρες και αξιπιστο – αναμφβολα, ο Ευστθιος Ι. Φινπουλος θα ταν περφανος για τοτη τη βιογραφα του νησιο του.
Γιργης Μαγγνης Επιστημονικς Διευθυντς Μουσεου Μπενκη
12
13
Η Καρειος Βιβλιοθκη αισθνεται μεγλη χαρ και ικανοποηση για την ολο- κλρωση ενς εμπνευσμνου προγρμματος που οδγησε στην κδοση του βι- βλου Αναζητντας την νδρο. Το βιβλο αυτ αποτελε σημαντικ συμβολ στη μελτη της ιστορας και του πολιτισμο του νησιο, προσφροντας, ταυτο- χρνως, στους κατοκους του, τους επισκπτες και λους τους ενδιαφερμενους να εντυπωσιακ πανραμα πληροφοριν και εικνων. Η σχολαστικ επιμ- λεια με την οποα υλοποιθηκε το πργραμμα, με την πλοσια τεκμηρωση και τον κατατοπιστικ υπομνηματισμ, καθιστ το βιβλο χι απλς απαρατητο εργαλεο μελτης αλλ και γοητευτικ οδηγ.
Ο Στθης Φινπουλος, παθιασμνος συλλκτης περιηγητικν ργων, εχε την ιδα να συγκεντρσει, να μεταφρσει και να εκδσει περιγραφς της ν- δρου, πλαισινοντς τες με συναφ χαρακτικ και χρτες. Στο ργο αυτ βρ- κε πρθυμο συμπαρασττη και συνεργτη τον Δημτρη Πολμη, πρωτεργτη και διευθυντ της Καρεου Βιβλιοθκης. Οι δυο μαζ σχεδασαν να φιλδοξο πργραμμα, που ανοχτηκε στην πορεα πρα απ τη Συλλογ Φινπουλου για να περιλβει και λλα τεκμρια, πολλ απ τα οποα ταν δυσερετα και ελ- χιστα γνωστ. Τον συντονισμ και την υλοποηση του εππονου αυτο ργου ανθεσαν στη φιλλογο-παλαιογρφο Μαρα Γιουροκου, που εργστηκε για τον σκοπ αυτ με απαρμιλλο ζλο. Και το Μουσεο Μπενκη, στο οποο δωρθηκε τελικς η Συλλογ, αγκλιασε το εγχερημα οδηγντας το σε επι- τυχ ολοκλρωση με την επβλεψη του υπεθυνου των εκδσεν του Δημτρη Αρβανιτκη.
Μεγλη χαρ και ικανοποηση προκλεσε στην Καρειο Βιβλιοθκη και η συνεργασα τσο πολλν ανθρπων, διαφρων ειδικοττων: φιλολγων, ιστορι- κν, παλαιογρφων, χαρτογρφων, μεταφραστν, βιβλιοθηκονμων και επι- μελητν. Σε ττοιου εδους συνεργασες προσβλπει για τη συνχιση μιας πλοσιας παρδοσης γρω απ την ιστορα και τον πολιτισμ της νδρου. Η αγπη με την οποα εργστηκαν τσο πολλο συντελεστς φανεται καθαρ στο τελικ αποτλεσμα.
Ειρνη Ι. Δμπαση Διευθντρια Καρεου Βιβλιοθκης
Σημεωμα για την κδοση
14
15
Χειργραφα σημειματα του Δημτρη Πολμη και του Στθη Φινπουλου με τον αρχικ σχεδιασμ της κδοσης. © Μουσεο Μπενκη – Συλλογ Φινπουλου.
Εισαγωγ Μαρα Γιουροκου
17
Η ΑΝΑ ΧΕΙΡΑΣ ΕΚΔΟΣΗ ενσαρκνει το ραμα και την επιθυμα του συλλκτη Στθη Φινπουλου να παρουσιαστον γνωστς και κυρως γνωστες πτυχς της ιστορας ενς αγαπημνου νησιο, της νδρου,
σε κεμενα μεταφρασμνα στα ελληνικ, στε να εναι εκολα προσβσιμα στους ερευνητς και στο ευρτερο αναγνωστικ κοιν. Για τον σκοπ αυτ ο συλλκτης εχε επιλξει, κατ’ αρχς απ την πλουσιτατη συλλογ του, περιη- γητικ και λλα κεμενα,1 χαρακτικ και χρτες, ξεκινντας ο διος τις μετα- φρσεις το τος 2000. πειτα, με τη συμβολ του Δημτρη Ι. Πολμη, διευ- θυντ ττε της Καρεου Βιβλιοθκης της νδρου, συγκροτθηκε κατλογος των κειμνων που θα αποτελοσαν τον πυρνα της κδοσης, η οποα θα υλοποιε- το με τη συνδρομ δωρητν και θα αφιερωνταν στη μνμη της μητρας του Στθη Φινπουλου, Πολυξνης Γεωργου Καρυστινκη, η οποα καταγταν απ την νδρο. Στο μεσοδιστημα κυκλοφρησε ο κατλογος νδρος και Κυ- κλδες. κθεση χαρτν νδρου – Κυκλδων – Αρχιπελγους για την ομνυμη κθεση στην Καρειο Βιβλιοθκη (2002), με κεμενα της βιβλιογρφου Leonora Navari και ελληνικ μετφραση της υπογρφουσας. Η ανταπκριση κοινο και συλλεκτν στην κθεση εκενη και η ζτηση του καταλγου κατδειξαν τι η ιδα του Στθη Φινπουλου για μια κδοση με ανθολογημνα κεμενα2 θα κ- λυπτε να βιβλιογραφικ ζητομενο, συνεισφροντας στην ρευνα για την ιστο- ρα της νδρου. Με αυτ το σκεπτικ μου ανατθηκε τον χειμνα του 2002- 2003 η επιμλεια της κδοσης και η εργασα προχρησε σε συνεργασα με την Καρειο Βιβλιοθκη και τον συλλκτη.
κτοτε κλησαν πολλ χρνια, χι δχως ανατροπς, αντιξοτητες και μα- κροχρνιες πασεις, με σημεο καμπς την απλεια του Δημτρη Πολμη το
1. Να σημειωθε τι δεν ανθολογονται στον αν χερας τμο αρκετς εκδσεις που συμπεριλαμβνονται στη Συλλογ, επειδ ο Στθης Φινπουλος θεωροσε ετε τι εναι πολ γνωστς ετε τι δεν προσφρουν κποια να πληροφορα για την νδρο (λ.χ. των Pierre Belon, Abbé Barthélemy, W.H.D. Adams κ..). Αντιθτως, χουν συμπεριληφθε περιγραφς και εικνες των βραχονησδων Καλγερος, που εξακολουθον να προβληματ- ζουν ως προς τον συσχετισμ τους με την νδρο (βλ. και την ποψη του Δ. Πασχλη, Ιστορα της νσου νδρου, σ. 122-124). Επιπροσθτως, κατ’ επιθυμαν του συλλκτη, με- ταφρστηκαν αποσπσματα για την νδρο απ εκδσεις που διαθτει η Συλλογ σε ψηφια- κ αντγραφα προς διευκλυνση των ερευνητν.
2. Η κδοση περιλαμβνει κεμενα που μεταφρστηκαν εξ υπαρχς καθς και αποσπ- σματα απ μεταφρσεις εκδσεων που δη κυκλοφορον.
Εισαγωγ
Η «ντρος» και ανατολικτερα ο «Καλγερος τς ντρου» στη Χρτα της Ελλδος του Ργα Βελεστινλ (Ζ.1519/1023). Στη νσο νδρο σημεινονται τα τοπωνμια «Κρο»- «Γβριον», «ντρος να» και «Βρδια» διακρνονται επσης οι «Καλoγροι» στο Στεν νδρου-Τνου. Λεπτομρεια απ το 6ο φλλο της Χρτας, χαλκογραφα, διαστσεις φλλου 49,5×69,3 εκ., Βιννη 1797. © Μουσεο Μπενκη – Συλλογ Φινπουλου, ΦΧ03327.
18
2005. Πολλς οι επακλουθες αλλαγς σε πρσωπα και θεσμος, πμπολλες και οι αλλαγς στο υλικ της κδοσης, κυρως στην κατεθυνση της προσαξησης – σοι γνριζαν προσωπικ τον Στθη Φινπουλο εναι σε θση να αντιλη- φθον τι σημανει αυτ. Απ το αρχικ χειργραφο σημεωμα με τα 44 λμμα- τα, καταμετρνται σμερα 76 κεμενα, χαρακτικ, σχδια και χρτες. Το σκα- ρφημα που σχεδιστηκε ττε για κθε εγγραφ δεν κατστη δυνατν να υλο- ποιηθε σε λες τις διαστσεις του. Ο Δημτρης Πολμης πρλαβε μως να διαβσει να απ τα μεταφρασμνα κεμενα, του Pasch van Krienen συγκεκρι- μνα, να το σχολισει και να το υπομνηματσει, πως επιθυμοσε (βλ. τα δο σημειματα στις σ. 14-15).
Το τος 2015 σηματοδτησε την επανεκκνηση της κδοσης με τη συμβολ της επιστημονικς ομδας που στελεχνει κτοτε τη Συλλογ Φινπουλου, καθς και καινοργιων συνεργατν, πντοτε με την καθοδγηση του συλλ- κτη, ο οποος ανελλιπς αναζητοσε και σημεωνε, χαρακτηριστικ με μολυ- βκι, τα αποσπσματα που θα μεταφρζονταν αργτερα. Ο Στθης Φινπου- λος, με την εποπτεα της συλλογς του και το πθος που τρεφε γι’ αυτν, τις γνσεις που συνδευαν την πρσκτηση καθενς αντιτπου και τις ανεξντλη- τες πληροφορες για τις συνφειες που συνδουν το περιεχμεν της, ταν η κινητριος δναμη της κδοσης. Με ατρμονες συζητσεις κατστη σαφς τι δεν θα αρκετο σε τποτα λιγτερο απ το να παρουσιαστε στην κδοση το αντιπροσωπευτικτερο και ευρτερο δεγμα της ποικιλας που διαθτει η συλ- λογ του – να απ τα χαρακτηριστικ που τη διακρνουν, λλωστε, και την καθιστον ελκυστικ για τους ερευνητς.
Η κδοση αυτ εναι επομνως μια ανθολογα κειμνων περ νδρου. ση ποικιλα κι αν διαθτει, σε καμα περπτωση δεν θεωρεται εξαντλητικ. Ο ερευνητς, εντρυφντας στη βιβλιογραφα, διαρκς θα ανακαλπτει και λλο υλικ. Ο εμπλουτισμς της διας της Συλλογς, εξλλου, ανανενει το ενδια- φρον σων αναζητον το «σπνιο» στοιχεο. πειτα, σε κθε κδοση πρπει κποια στιγμ να αποφασζεται το τλος των προσθηκν, στε να πρει τον δρμο για το τυπογραφεο. Κατ’ αυτν τον τρπο, λοιπν, εργαστκαμε κι εμες. Κρθηκε προτιμτερο να δοθε στον σημεριν αναγνστη, ειδικ χι, μια διαχρονικ εικνα της νδρου. Της νδρου πως την αντιλαμβανταν ο περιηγητς, ο προσκυνητς, ο ιεραπστολος, ο αρχαιολγος,3 ο ιστορικς, ο
3. Ανασκπηση πηγν με επκεντρο τα αρχαιολογικ ζητομενα, βλ. στη συμβολ του Δημτρη Κυρττα, «Αναζητντας τη βυζαντιν νδρο», στο: Η Βυζαντιν νδρος (4ος- 12ος αινας), Νετερα απ την αρχαιολογικ ρευνα και τις αποκαταστσεις των μνημεων, Πρακτικ επιστημονικς συνντησης (Αθνα 2015), επιστημονικ επιμ. Γιργος Πλλης, Ανδριακ Χρονικ – 43, Καρειος Βιβλιοθκη, νδρος 2016, σ. 19-43.
Εισαγωγ
19
επιστμονας που μελτησε την ιστορα, την οικονομα και το δαφς της, ο χαρτογρφος που σχεδασε το περγραμμ της, ο ζωγρφος που αποτπωσε την ακτογραμμ, τα τοπα, τα μνημεα και τους κατοκους της. Για τον λγο αυτ συμπεριελφθησαν επιλεγμνα κεμενα και εικονογραφικ τεκμρια εκτς Συλλογς Φινπουλου, με τα οποα συμπληρνεται να ψηφιδωτ πντε αινων σχεδν, ανογοντας τον δρμο για την επιστημονικ ρευνα στον 20 αινα.4 τσι, ακολουθομε να νμα χρονολογικ με γνμονα το ταξδι (που εναι εφικτ), τη συγγραφ του κειμνου, τη σνταξη του χρτη το τος κδοσης, οδηγομενοι απ κεμενα που αποτλεσαν πηγς μεταγενεστρων, με επαναλψεις και παρανοσεις ενοτε, με μυθεματα και υπερβολς,5 αλλ και με επιστημονικ διλογο και αντιπαραθσεις, πως διαφανεται, επ παραδεγ- ματι, στα αρχαιολογικ και αρχιτεκτονικ ρθρα. Τα εικονογραφικ τεκμρια (χαρακτικ, χρτες και αδημοσευτα σχδια) εντσσονται επσης στην δια ενιαα χρονολογικ ταξινμηση, συνεισφροντας με τη σειρ τους στη λογικ της αλληλουχας. Ο αναγνστης με γενικ ενδιαφρον δεν θα κουραστε απ τον εξαντλητικ υπομνηματισμ των κειμνων, εν ο ειδικς εκολα θα εντο- πσει τις συνδσεις των πηγν και τις αλληλεπιδρσεις.6
Κθε λμμα ξεκιν με το ονοματεπνυμο του συγγραφα, τις ακραες χρο- νολογες και τον τπο γννησης /και θαντου, ταν εναι γνωστς, την πε-
4. Ενδεικτικ, με το σκεπτικ αυτ συμπεριλφθηκε αδημοσευτο χειργραφο υλικ (βλ. λ.χ. τα λμματα Francesco Lupazzolo, Joseph Agnin, John Theodore Wolters και Octavien Dalvimart), καθς και η μονογραφα του Sauciuc-Sveanu (1914) και ο χρτης του 1926 με τις μετρσεις της Υδρογραφικς Υπηρεσας του Πολεμικο Ναυτικο.
5. Προσεγγζοντας κεμενα παλαιτερων εποχν, ο αναγνστης οφελει να εναι επι- φυλακτικς και να αντιμετωπζει με κριτικ πνεμα τις παρεχμενες πληροφορες. Τα δημογραφικ στοιχεα, λγου χριν, εγερουν ερωτματα και προβληματζουν ως προς την ακρβει τους. Βλ. επ του θματος, Δημτρης Δημητρπουλος, «Ταξιδιωτικς μαρτυρες και νησιωτικς πληθυσμς – Μια ανασφαλς σχση», στο: λια Χατζηπαναγιτη- Sangmeister (επιμ.), Ταξδι, γραφ, αναπαρσταση – Μελτες για την ταξιδιωτικ γραμ- ματεα του 18ου αινα, σ. 397-419.
6. γινε προσπθεια να διατηρηθον στη μετφραση ορισμνες ννοιες που εγερουν συζητσεις στους κκλους των ειδικν, πως η χρση της λξης «λληνες» για τους Ελ- ληνορθδοξους, η λξη «Αλβανο» για τους Αρβαντες κατοκους (βλ. ειδικτερα Ττος Π. Γιοχλας, νδρος, Αρβαντες και αρβαντικα, Τυπωθτω - Δαρδανς, Αθνα 2010, 1η ανα- τπωση), και η λξη «Αρχιπλαγος» για το Αιγαο Πλαγος (ενδεικτικ βλ: R. Sauger, Histoire des anciens ducs..., σ. 183, με παραλλαγς της ονομασας Δ. Πασχλης, Ιστορα της νσου νδρου, τμ. Α , σ. 38, σημ. 2, που επισημανει το πρβ&