1

2

Ο επισυναπτόμενος καλλιτεχνικός πίνακας του ζωγράφου''της παιδικής ηλικίας'',Γεώργιου Ιακωβίδη, (1853-1932),φέρει τον τίτλο <<Κού-κού>> καιφιλοτεχνήθηκε στα1895.Μπορείναδιακρίνεικανείς,μετρόποσυμβολικό,τηνπαιγνιώδηαναζήτησητηςσυνάντησης και της συναλλαγής, μεταξύ δύο κοριτσιών, της ΦιλοξενίαςκαιτηςΟικογένειας,μεαπώτεροσκοπότηδημιουργίαενόςδεσμούκαιμίαςσχέσης,όπουτηνευθραυστότητααυτήςτηςγνωριμίαςθαδοκιμάσειοχρόνος. Η Εταιρεία Προστασίας Ανηλίκων Πειραιά κινούμενη προς την κατεύθυνση τηςσυνεχούς κατάρτισης, εκπαίδευσης και ενημέρωσης του μόνιμου και εθελοντικάαπασχολούμενουπροσωπικούτης,καθώςκαιτωνπροσώπωντηςοικογένειας,φυσικήςήανάδοχηςτωνπαιδιώντης,αναλαμβάνεικαιφέτοςτηνδιοργάνωσηεπιμορφωτικήςημερίδας με θέμα: ΄΄Η εξελικτική διαδρομή του παιδιού από τη Φιλοξενία στηνΟικογένεια:Πρόληψη,παρέμβασηκαιαντιμετώπισητωνψυχικώνπαθογενειώντουπαιδιού΄΄.Επιστήμονες από το χώρο του Πανεπιστημίου, των ιατροπαιδαγωγικώνυπηρεσιώνκαιτωνδημόσιωννοσηλευτικώνιδρυμάτωντηςπεριοχήςμας,συμβάλλουνουσιαστικά και κατά μείζονα λόγο με την υποστήριξή τους στο έργο μας,διασφαλίζονταςτηνομαλήκαιολόπλευρηψυχοσωματικήανάπτυξητωνπαιδιώνμας.Η Φιλοξενία των ανηλίκων, ιδωμένη μέσα από την προοπτική της Οικογένειας,λειτουργείωςεμπεριέχουσαδιεργασία,κατάτομέτρομιαςενεργητικήςακρόασηςτωνενστικτωδώνδιεγέρσεωνκαιεντάσεωντωνπαιδιών,λόγωτωνπρώιμωνδυσφορικών,ακατέργαστωνκαισυνεπώς ΄΄τοξικώνκαιδύσπεπτων ΄΄εμπειριώντους .Αναλαμβάνειναεμπεριέξεικαινανοηματοδοτήσειευμενώςαυτάταπροϊόνταεξέμεσης,μεσκοπόνα τα μεταβολίσει και να τα πέμψει, πίσω, προς το παιδί, προς ενδοβολή, για τηνεκκίνησηενόςσχηματισμούμιαςπιοαποδεκτής,απαρτιωτικήςκαισυνεκτικήςεικόναςτου εαυτού τους και της ετερότητας. Η ώσμωσή τους, τώρα, με την αντιληπτικήπραγματικότητα αποκτά ένα ευχάριστο και ενεργητικό ενδιαφέρον ,προσφέροντάςτους τηδυνατότητα τηςδόμησηςκαι κατάκτησης τηςατομικής τουςεμπειρίας,μέσααπότηνπροσωπικήτουςδράσηκαιδιάδραση.ΓιαννακίδηςΒασίλειος,ΥπάλληλοςΕπίβλεψηςΑνηλίκωντηςΕταιρείαςΠροστασίαςΑνηλίκωνΠειραιά,τελειόφοιτοςτουΤμήματοςΨυχολογίαςτηςΦιλοσοφικήςΣχολήςτουΠανεπιστημίουΑθηνών

3

«To ιδρυματικόπαιδί και ηανάδοχηοικογένεια: ηπροοπτικήμιας εύθραυστης

συνάντησης»

EισήγησηστηνημερίδατηςΕταιρείαςΑνηλίκωνΠειραιάμετηνθεματική΄΄Ηεξελικτική

διαδρομήτουπαιδιούαπότηΦιλοξενίαστηνΟικογένεια:Πρόληψη,παρέμβασηκαι

αντιμετώπισητωνψυχικώνπαθογενειώντουπαιδιού΄΄

ΣάββαςΜπακιρτζόγλου

Ψυχολόγος-Ψυχαναλυτής

1.ΗΨυχολογικήΟικογένεια

Έναςφίλοςμουπετυχημένοςοφθαλμίατροςκλινικάρχηςέχειτέσσεραπαιδιάμετηγυναίκα του να τα φροντίζει η οποία είναι μάλλον κλεισμένη μέσα στο σπίτι,μολονότι κι αυτή γιατρός. Γενικά ζουν σε ένα πολύ στενό κύκλο, σε μιαοικογενειακήπολυκατοικία,σπάνιακαλούνστοσπίτιτουςάλλους,τρώνεόλοιμαζίσαν σε «Μυστικό Δείπνο». Ο φίλος μου μου είπε τις προάλλες: «Τώρα είσαιαδερφός μας.Μπορείς να έρχεσαι στο σπίτι όποτε θέλεις και αν ποτέ χρειαστείςοτιδήποτε, χρήματα ή ό,τι άλλο να μη διστάσεις καθόλου να το ζητήσεις». Τι σοιαδερφόςτουμπορώναείμαι;Έχουμετονίδιοπατέρακαιμάνα;Τοείσαι«αδερφόςμας», φέρνει στο προσκήνιο την αξία του συμβολικού, της ψυχικής εγγραφής σεκάποιοεπίπεδοόπου,μπορείμενναμηνέχουμετουςίδιουςγονείς,έχουμεόμωςέναν αδερφικό δεσμό, ο οποίος δεσμός, απ’ότι φαίνεται, δεν μπορεί ναεξασφαλίζεται πάντα από την βιολογία. Συναντάμε εδώ το πεδίο της γλώσσαςόπου η λέξη, ο λόγος, κυκλοφορεί και μεταδίδει ένα μήνυμα, μυεί,διαπαιδαγωγεί, οικοδομεί, αμβλύνοντας και σχετικοποιώντας την απολυτότητατηςεπικυριαρχίαςτουαίματος.Δενείμαιοεξ’αίματοςαδερφόςτουαλλάοωςεάναδερφός, ο θετός, ένα είδος ας πούμε πνευματικού αδερφού,εγγεγραμμένου/μπολιασμένου όχι στη βιολογική αλλά στην ψυχολογικήγενεαλογία του. Με ποιόν τρόπο ένας άνδρας που δεν είναι ο γεννήτορας ενόςπαιδιούγίνεταιπατέραςτου;Αντίθετα,γιατίέναςβιολογικόςπατέραςσταματάειναείναι πατέρας; Φαίνεται πως είναι εν τέλει η πατρική λειτουργία που ενυπάρχειπίσω από την έννοια του υπαρκτού πατέρα, βιολογικού ή θετού, εφόσον αυτός

4

δύναταιναείναιφορέαςτουΝόμου.Επιπροσθέτως,ημητρικήλειτουργίαμπορείνα εξασφαλίζεται από τα άτομα που περιβάλλουν το παιδί στην περίπτωσηαπουσίαςήανεπάρκειαςτηςπραγματικήςμάνας.Αςπροσθέσουμε,κατ’αναλογίαν,πέραν τηςμητρικής και τηςπατρικής, τις έννοιες τηςαδελφικής λειτουργίας καιγενικότερατηςγονεικήςλειτουργίας.

Έτσι,αυτόπουσυνιστάτηνοικογένειαδενπεριορίζεταιμόνοστονβιολογικόδεσμό,αλλάπρωτίστωςσεαυτόπουεπιτρέπεισεέναπαιδί,βιολογικόήθετόναεγγραφείσυμβολικάσεμιαγενεαλογία,χάρηστηθέσηπουαυτόκαταλαμβάνειστηνψυχικήοικονομία των γονιών του.ΟNazir Hamad (2001) σημειώνει ότι η λειτουργία τηςθετής οικογένειας ή ψυχολογικής οικογένειας ερείδεται στην πρακτική τουμπολιάσματος:απότηνστιγμήπουτοβλαστάριαφαιρείταικαιτοποθετείταισεέναάλλοδένδρο,οιρίζεςτουγίνονταιαυτέςτουδένδρουτηςυποδοχής.Τοχτίσιμοτηςταυτότητας ενός υιοθετημένου παιδιού είναι η ταυτόχρονη συνύφανση τηςπροϊστορίαςτουμαζίμε τηνοιδιπόδεια ιστορίατου,αυτήπουπροκύπτειαπότησχέσημετουςθετούςήψυχολογικούςγονείς.Μόνοπουτοπαιδίαυτό,θακληθείνααπαρτιώσειό,τιτουσυνέβηεκείκαιτότε,ναπενθήσειτηνπροϊστορίατουκαι,ει δυνατόν να ξαναγεννηθεί. Έχω κατά νου την περίπτωση ενός κοριτσιού πουδόθηκεσεαναδοχήσεηλικίασχεδόν12ετώνκαιπουσύντομαπαλινδρόμησεστηναγκαλιά της θετής μαμάς του: ζητούσε να την ταΐζει με το biberon, κόλλαγεκυριολεκτικάπάνωτηςκαιτηςάνοιγεταμπούτια,σαναήθελεναμπειστασωθικάτηςκαιναξαναβγείμέσααπ’αυτά.

Αυτό που συγκροτεί την οικογένεια είτε βιολογική είτε θετή έχει προεξαρχόντωςένα θεσμικό και πνευματικό υπόβαθρο οπότε δικαίως μπορούμε να ομιλούμε,πέραν της γενετικής, και για πνευματική κληρονομικότητα η οποία αφορά στηνπνευματική παρακαταθήκη που εντυπώνεται στο θετό παιδί, μέσω ταυτισιακώνδιεργασιών. Τω όντι αυτό το παιδί διαπαιδαγωγείται χάρη στην παρουσία τωναναδόχων,στηνυποστήριξήτους,στιςλέξειςτους,σεό,τιαυτοίτουκομίζουν.Σετελευταίαανάλυση,είμαστεηεικόνααυτώνπουμαςμεγαλώνουν.

Εντέλει,ηοικογενειακήλειτουργίαείναιτοκοινόβίωμαεντόςτουοποίουταμέλητης ομάδας και η σχέση μεταξύ τους διέπονται από τον πατρικό Νόμο και τιςαπαγορεύσεις του. Εδώ, όπως σημειώνει η Dolto (στον Ηamad 2001) , οι γονείςευνουχίζουντοπαιδίκαθώςαπαγορεύουντηναιμομιξία,καιτοπαιδίμετησειράτουευνουχίζειαυτούςτουςιδίουςκαθιστώνταςτουςγονείς,δηλαδήόντααπέχοντααπό την αιμομιξία με τους απογόνους τους. Σε μια θεσμοθετημένη οικογένειαβιολογική ή ανάδοχη, όταν το ένα παιδί αποκαλεί το άλλο «ο αδερφός μου» «ηαδερφή μου», ή «ο μπαμπάς», «η μαμά μου», τότε ταυτόχρονασημαίνεται/σηματοδοτείται και η απαγόρευση των σεξουαλικών σχέσεων μεταξύτους. Μάλιστα, ορισμένα υιοθετημένα παιδιά πολύ γρήγορα αποκαλούν τουςθετούς γονείς ως μπαμπά και μαμά, αναγνωρίζοντας κατά βάθος ότι αυτό

5

αποτελείμιααναγκαίαδομικήλειτουργίαγιααυτά.Υπάρχειλοιπόνστονάνθρωποκάτιστηγλώσσα,στηνεκφοράτουλόγου,πουσκοτώνει τοένστικτο,όπωςλέειοLacan. Έτσι όταν ο φίλος μου με αποκαλεί «αδερφό» του, την ίδια στιγμή μεακρωτηριάζει και μεπεριορίζει, καθώς σηματοδοτώνταςμεωςαδερφό του, μουαπαγορεύεινασχετίζομαισεξουαλικάπ.χ.μετηγυναίκατουήτηναδερφήτου,τηνκόρη του κ.λ.π. Δεν του χρειάζεται ο δεσμόςαίματος, να έχουμεδηλαδή το ίδιοεπίθετο, για να προάξει την θεσμοθέτηση της αδελφικής σχέσης και ναεγκαταστήσειτονΝόμοπουτηνδιέπει.

Έτσι,κάτωαπόλειτουργικέςσυνθήκες,ηαπαγόρευσητηςαιμομιξίαςεπενεργείμεάρρητο και άφατο τρόπο και στην θετή οικογένεια, ακριβώς όπως και στηνβιολογικήκαιαυτόανεξάρτητααπότηνηλικίατηςεισόδουτουπαιδιού,σεαυτήν.Υπάρχουνβέβαιακαιπολλέςθλιβερέςεξαιρέσειςαιμομιξίας,όμωςαυτέςδενείναιπερισσότερεςαπόαυτέςτωνβιολογικώνοικογενειών.

2.Υπογονιμότητα:ηαθέατηπλευρά.

Ηστειρότηταπουσυχνάείναιψυχογενής,οφειλόμενηπρωτίστωςσεοιδιπόδειεςήάλλεςψυχοσυγκρούσεις,κάνειώστεκάποιοιναζητούνυιοθεσία.Ηεπιθυμίαμιαςγυναίκαςγιαεγκυμοσύνημπορείναπροσκρούειστοασυνείδητοαιμομικτικόάγχοςτηςκαθώς,στηφαντασίατης,τοπαιδίπουθαέκανεθαήταντοοιδιπόδειοπροϊόνμιας ασυνείδητα επιθυμητής ένωσης με τον πατέρα, ή ακόμα ο τοκετός θα τηνεξέθετε εκ νέου στις τραυματικές συνθήκες ενός νέου «ευνουχισμού», εν είδειδιακόρευσης. Η επιθυμία ενός άνδρα για τεκνοποίηση θα μπορούσε νααναστέλλεταιαπό τοάγχοςευνουχισμού, καθώςστηνφαντασία του τοπαιδίπουθαέκανε θαήταν τοαπαγορευμένοπαιδίμε τηναγαπώμενημαμά τηςπαιδικήςτουηλικίας.Ωστόσοκαθώςηεπιστήμηέγινεσήμερα«παντοδύναμη»,δίνεισυχνάτηδυνατότητασεέναστείροζεύγοςνααποκτήσειέναπαιδί.Τωόντι,αςπούμεότιοι κλινικές της εξωσωματικής γονιμοποίησης αποτελούν σήμερα μια μορφήσύγχρονωνναώνόπουοιιερείςδενφορούνράσααλλάλευκέςμπλούζεςκαιποδιές.Εντούτοις , ενίοτε η επιστήμη υπηρετείται από φοντεμανταλιστές ειδικούς πουεπιδεικνύουναπόλυτηπίστησεαυτήν,στιςδυνατότητεςκαιστιςυποσχέσειςτης.Τοσώματουανθρώπουανήκειστηνεπιστήμη,οφείλειπάσηθυσίαναυπακούσειστηγνώση της.Ανη κλασσικήθεραπείααποτύχει, τότε τοανοίγουμε τοσώμα και τοσκαλίζουμε. Έτσι, η νέα γυναίκα που συμβουλεύεται ένα γυναικολόγο γιαυπογονιμότητα, μπορεί μετά από μια σειρά εξετάσεων να βρεθεί άνευγυναικολογικώνανωμαλιών.Τότεείναιπουχωρίςνα τοκαταλάβει καταλήγει, τοσυνηθέστερο,σεέναχειρουργείοπ.χ. γιανατηςκαθαρίσουντιςσάλπιγγες,μετοπρόσχημα ότι η επέμβαση θα διευκόλυνε την γονιμοποίηση η οποίαωστόσο, σεπολλές περιπτώσεις, δεν θα φτάσει ποτέ να γίνει πραγματικότητα. Τότε θα τηςσυνταγογραφήσουν ορμονοθεραπεία και πάει λέγοντας. Από τημιαμεριά είναι

6

ευτύχημαπουηιατρικήπράξηκαιητεχνολογίαδίνουνσήμεραπολλέςευκαιρίεςανάταξηςτηςστειρότηταςτόσοστουςάντρεςόσοκαιστιςγυναίκες.Απότηνάλλημεριά εντούτοις, η θεραπευτική μανία ορισμένων γιατρών δεν προάγει τηνεργασία του πένθους που σχετίζεται με τον χαμό του βιολογικού παιδιού, αλλάούτεκαιβοηθάειτουποκείμενοναφτάσειστηπεμπτουσίατηςπραγματικήςτουασυνείδητηςεπιθυμίας,ωςπρος τοανθέλειήόχιναμεγαλώσειέναπαιδί. Έτσι,όταν από τις εξετάσεις δεν προκύπτει καμιά ανωμαλία αλλά η στειρότηταεπιμένει, αυτό θα ήταν ένδειξη της επικυριαρχίας, του veto μιας ασυνείδητηςεπιθυμίας τουυποκειμένουηοποία υπονομεύειτην τεκνοποίηση.Πρόκειταιγιααυτότοκάτιπουδιαφεύγειτόσοτουγιατρούόσοκαιτουασθενούςτουθέτονταςστηνπραγματικότηταπεριορισμούςτόσοστονρόλοτουπρώτουόσοκαιστοαίτηματουδεύτερουγιαπαιδί. Σεαυτέςτιςπεριπτώσεις τηςήττας,ηπαντοδυναμίατηςεπιστήμης παράγει και αυτή τους αποκλεισμένους και τους καταραμένους της,όπως άλλοτε έκανε η θεϊκή παντοδυναμία στα παραδείγματα της βιβλικήςστειρότητας:γιατηνΣάραηατεκνίαήτανθέληματουΘεού,ένασημάδιαπότονουρανό, μια κατάρα. Σήμερα, όταν δεν υπάρχουν ιατρικά ευρήματα, θα λέγαμεπως η υπογονιμότητα είναι«θέλημα» κάποιας απωθημένης αναπαράστασης πουαπαγορεύει ή εμποδίζει ή καταδιώκει. Οι απωθημένες αναπαράστασεις είναιυπεύθυνες για τις ενδοψυχικέςσυγκρούσεις και τους διχασμούς (διχοτομήσεις)του οργανισμού έτσιώστε, σε ορισμένες περιπτώσεις, κάποιος ναφτάνει ακόμακαιστηναναστολήτηςκάθεπροσπάθειαςγιατεκνοποίησηήγιασυντροφικότητα,έγγαμοβίοκ.λ.π.

Κλινικόπαράδειγμα.Ηκ.Σ.είναιυποψήφιαανάδοχοςστηνπαιδόπολημαζίμετονσύζυγότης.ΕίναιπτυχιούχοςΑΕΙ,εργαζόμενησεσταθερήεργασία,είναιομιλητικήκαι γενικότερα επικοινωνιακή. Ο σύζυγος εργάζεται ως παρκαδόρος ενώ έχει ωςhobby την ιππασία και είναι γενικά ζωόφιλος. Δήλωσε (ενδεχομένως για να με«εντυπωσιάσει») ότι συγκινείται στη θέα των παιδιών των φαναριών. Η κ. Σ.υποφέρει από συστηματικό ερυθηματώδη λύκο, ένα αυτοάνοσο νόσημα μεσυνέπεια ανήκεστο νεφρική βλάβη που την οδήγησε στην μεταμόσχευση τουενόςνεφρού.Φαίνεταιότιτοκίνητρογιααναδοχήσχετίζεταιμετηνκατάστασητηςυγείαςτης,πουτηνκάνειναμηναποπειράταιτηνεγκυμοσύνη.Όπωςμετέδωσε,οιγιατροίτηςσυνέστησαννατηναποφύγειδιότι ηαυτοανοσίατηςθαμπορούσενα έχει αρνητικές συνέπειες είτε στο έμβρυο (αποβολή) είτε στο νεφρό της.Σύμφωνα με την Ψυχοσωματική Σχολή των Παρισίων (P.Marty), η αυτοανοσίαγίνεται κλινικά κατανοητή ως μια εκφόρτιση, ένα ξέσπασμα/τίναγμα τηςενστικτώδους διεγέρσεως επί του σώματος εν είδει μερικού αντικειμένου. Στηνπερίπτωση της υποψηφίας αναδόχου θα ήταν η αρχαϊκή εχθρότητα εντός της ηοποία στρεφόμενη εναντίον εαυτού οδηγεί στη καταστροφή του εσωτερικούοργάνου, του νεφρού, καταλήγοντας να παίρνει διαστάσεις μιας γενικευμένηςαγωνίαςαφανισμού τουαντικειμένου.Ο ίδιοςο εαυτός της καθίσταταιδιωκτικός

7

καιτοσχετικόάγχοςεπιστρέφειυπότημορφήενόςάγχουςεγκυμοσύνης,ωςέναςφόβος καταστροφής των δικών της εσωτερικευμένων αντικειμένων, ως η ύστατηαγωνία μιας επικείμενης καταστροφής του εμβρύου. Με αυτήν την έννοιαφαντάζεταιτηναναδοχήτουπαιδιούωςτηνοικονομικότερηεπιλογή,απόπλευράςψυχικής ομοιόστασης. Μέσω της υιοθεσίας μπορεί εκ του ασφαλούς νασυμπληρώνεται η ακεραιότητα του Εγώ της, το κενό μέσα της γεμίζει. Με τηδιαμεσολάβηση ενός θετού παιδιού στη ζωή της το (χαμένο) αντικείμενοεπιστρέφειστηθέσητου:γίνεταιη επανόρθωση τούευνουχισμούτης κατάτηνεξίσωσηπαιδί=πέος,χωρίςναδιακινδυνεύεινατο«κάψει»εντόςτης.

Η θεματική του πένθους του βιολογικού παιδιού που δεν θα έρθει ποτέ υπάρχεικάθεφοράπουδιακόπτεταιημετάδοσητουονόματοςκαιτουγονεικούγενετικούυλικού, λόγω της αδυναμίας του ζεύγους ν’αποκτήσει ένα παιδί καθ’εικόνα καιομοίωση.Μάλιστα,κάποιοιζουναυτήντηνανημπόριατουςσανμιαανωμαλία,ήωςκάτιπαθολογικό.Συχνάνοιώθουνότιεξαιτίαςαυτήςτηςαδυναμίαςτουςγιατηνεξασφάλιση της συνέχειας, το γένος και το όνομα σβήνουν και αυτό μπορεί νασυνδέεταισυνειρμικάμετοάγχοςθανάτου.

Ηωριμότερηστιγμήγιαναδιατυπωθείένααίτημααναδοχής/υιοθεσίαςείναιόταναμφότεροι οι σύντροφοι θα έχουν ξεπεράσει κατά το μάλλον το ναρκισσιστικόπλήγματηςστειρότητας,ότανθαέχουνεπαρκώςδιατρέξειτοπένθοςτουχαμούτηςγενετικήςκληρονομιάςαυτήςακριβώςπουμεταδίδεταιαπόγενιάσεγενιά.Ωστόσοσυχνά τα αιτήματα για αναδοχή είναι συνδεδεμένα με τραυματικά γεγονότα,ενδεχομένωςόπωςηαπώλειαενόςπροηγούμενουπαιδιού.Αυτόδενθαείχετόσονα κάνει με την ανάγκη αντικατάστασης του χαμένου παιδιού, όσο με τηννεοαποκτηθείσαδιαθεσιμότητατουζεύγους,εξαιτίαςτουπλήγματοςπουυπέστει,στοναυποδεχτείτηνοδύνηενόςάλλου,ενόςμικρούπαιδιούπουγνωρίζεικιαυτόπολύκαλάτιείναιηστέρησηκαιοπόνος.ΟFreud(στονΗamad2001),σημειώνειπως είναι ο ναρκισσισμός της ζωής αυτό που μας μαζεύει όταν η απώλεια τουαγαπώμενουαντικειμένουδοκιμάζεισκληράτηνεπιθυμίαμαςναζήσουμεκαινασυνεχίσουμε. Ο κίνδυνος ελλοχεύει μόνο στις περιπτώσεις που οι γονείςδιαψεύδουν την απώλεια του δικού τους παιδιού, αρνούνται να διατρέξουν τοπένθος, και είναι σα να ζητούν από το υιοθετημένο να απαρνηθεί αυτό πουπραγματικάείναιωςάτομογιαναμπειστοπετσίενόςάλλου,ναγίνειτοπαιδίπουχάθηκε. ΟEliotστοποίημα«Ηστιγμήτηςμητρικήςθλίψης»(“thecertainhourofmaternal sorrow”), μας υπενθυμίζει σε ποιόν βαθμό η απελπισία, η θλίψη και ηαπογοήτευση διατρέχουν την ψυχή όλων των μαμάδων, διαταράσσοντας τηδιάθεσή τους… Μια μαμά που πενθεί μπορεί να γίνει μια νεκρή μαμά για τοαδερφάκιτουήγιατοπαιδίπουυιοθετεί.Ηνεκρήμαμά(Green1983),ήμητρικήνεκρόπολιςαφοράστοδράμαμιαςμαμάςερημωμένηςκαιαπαρηγόρητης.Tοθετόπαιδίβρίσκει τονδρόμοτουμόνονότανκαταφέρει να«υποχρεώσει» τουςγονείς

8

τουναπενθήσουνταδικάτουςπαιδιάπουδενέκαναν,έτσιώστεναμπορέσουννατουποδεχθούν.

3.Ηοικουμενικότητατηςυιοθεσίας.

Μπορούμεναδιακρίνουμεανάμεσαστουςβιολογικούς/πραγματικούς γονείςπουγέννησαν τα παιδιά, στους συμβολικούς που τα υιοθετούν και στους γονείς τηςφαντασίας,αυτούςπουτοπαιδίθαήθελεναείχε.

Τοπαιδίείναιεκείκαι,ακόμακαιανδεντογνωρίζει,περιμένειμιαμαμάκαιένανμπαμπά.Ωστόσοφαίνεταιότιη ζωήτου εντόςτου ζεύγους,ηφυσική παρουσίατου ενείδειδώρου για τους γονείς του,δεναρκείγιανα τουεξασφαλίσει τηνεπιβίωση: έγκειται στους γονείς του αν θα το δεχτούν/υποδεχτούν ή όχι. Έτσι ηυιοθεσίααφοράόλαταπαιδιάτουκόσμου,όλαπερνούναπόαυτήνχωρίςαυτόνασημαίνειότιόλοιοιγονείς,βιολογικοίήθετοί, θαθελήσουννα ταυιοθετήσουν.Διαφέρειηεπιθυμίαγιαεγκυμοσύνηαπότηνεπιθυμίαγιαέναπαιδί.Στηνιδεατήπερίπτωση επενεργούν ταυτόχρονα αμφότερες οι ενορμήσεις. Στηνπραγματικότηταόμωςσυχνά βλέπουμεμαμάδεςπουκάνουνπαιδιά,καιμάλισταπολλά,καιστησυνέχειαταπαρατάνετοέναμετάτοάλλο,άλλωςειπείντατίκτουν,αλλά δεν τα υιοθετούν. Εδώ είναι προφανές ότι πρόκειται περισσότερο γιαεπιθυμία εγκυμοσύνης και πολύ λιγότερο για επιθυμία υιοθεσίας, δηλαδήεπιθυμίαμεγαλώματοςτουπαιδιού.Στηνπαιδόποληφιλοξενούμεκατάκαιρούςταπαιδιά μιας τσιγκάνας γυναίκαςπαντρεμένηςπου τα γεννά το έναπίσωαπό τοάλλο: σήμερα πρέπει να βρίσκεται στο 12ο ή 13ο. Είναι προφανής η επιτακτικήεπιθυμία της να έχει την κοιλιά της φουσκωμένη ει δυνατόν συνεχώς καιαδιαλείπτως. Είναι δε εντυπωσιακή η εξαιρετική βιολογική ετοιμότητα τέτοιωνγυναικώνστο ναμένουν έγκυες, είναισανναπιάνουν ταπαιδιάστοναέρα, ή να«κλέβουν»ταπαιδιάτηςμαμάςτους,όπωςθαέλεγεηΚlein,ένδειξητουβαθμούκατά τονοποίοεπηρεάζεται η γονιμότητα,απόψυχογενείςπαραμέτρους, καιδηαπό την επιθυμία. Πολλές φορές μάλιστα οι γυναίκες αυτής της κατηγορίαςκαταφέρνουνναμένουνέγκυεςακόμακαιότανλαμβάνουναντισυλληπτικάμέτρα.Βλέπωεδώκαιμερικάχρόνιασεψυχοθεραπείαμιανέαγυναίκαεπιχειρηματίακαιμαμά που έμεινε εξώγαμα έγκυος και έκανε ένα κοριτσάκι, σήμερα 3,5 περίπουετών. Στον ενεστώτα χρόνο ζει ως μονογονεική μαμά-ο πατέρας έφυγε- και τοκοριτσάκιφαίνεται ναμεγαλώνειπερισσότερομε τηνφροντίδα νταντάδων,παράμε τη δική της, συνθήκη που φαίνεται να έχει συνέπειες: το κοριτσάκι είναιευάλωτοστιςιώσεις,αρρωσταίνειπέραντουδέοντος,υποφέρειαπόαϋπνίεςκ.λ.π.Η μαμά του μετέδωσε ότι αν ήθελε διακαώς να μείνει έγκυος ήταν για ναβεβαιωθείότι μπορείναείναιγόνιμη,επειδήηδικήτηςμαμάτηςεπαναλάμβανεότιδενθακατάφερνενακάνειπαιδί.Πριναπόμερικούςμήνες,αποκαμωμένηαπότιςευθύνεςγια τοπαιδίκαιέμπλεηάγχους,μουείπεπωςανήξερεότι έναπαιδί

9

είναι τόσοαπαιτητικόκαιδύσκολονα τομεγαλώνει,δενθα τοείχεκάνει. Ιδούηαμφιθυμίατηςμαμάς,ενώοιψυχοσωματικέςαναταράξειςτηςκορούλαςτηςείναιενδεικτικές πως μάλλον βρίσκεται εντός μιας αβέβαιης μητρικής αγκαλιάς,αναποφάσιστηςκαιαμφιταλαντευόμενηςωςπροςτοανθαυιοθετήσειτηνμικρήήόχι.Μεταβιβαστικάφαίνεταιπωςηασθενήςγυρεύειταίχνητουδικούτηςπατέρα,καθώςείναιωςεάνναεπιθυμείνατηνυιοθετήσωμαζίμετηνκόρητης.Τωόντιηγυναίκα αυτή έχει μια ασαφή ιδέα για το ποιος ακριβώς είναι ο πατέρας της,επειδήημαμάτηςέκανεπέντεπαιδιάμεπολλούςάντρες.

4.Οισυμβολικοίγονείςκαιτοθετόπαιδίτους.

Συχνά οι υποψήφιοι ανάδοχοι διεκδικούν με σφοδρότητα από την κοινωνικήυπηρεσίαέναπαιδί,αισθανόμενοιότιάδικατουςέχειστερηθεί,οπότεθέτουντηνυιοθεσία ως ένα αναφαίρετο δικαίωμά τους. Στην πραγματικότητα γυρεύουν ναεπανορθώσουν το πλήγμα της έλλειψης (ευνουχισμός), απευθύνοντας το αίτημάτουςσεκάποιονπουθεωρούνότικατέχειτόσοτηδύναμηόσοκαιτηνεξουσίαώστενα πει το ναι. Φαντάζομαι ότι κάποιοι μπορεί να φτάνουν ακόμα και μέχρι τονΠρόεδρο της Δημοκρατίας ζητώντας του την προσωπική του διαμεσολάβηση,διάβημα που παραδόξως παραπέμπει στην ελπίδα του μικρού κοριτσιού όταν,κατά τη δεύτερη φάση της ψυχοσεξουαλικής του εξέλιξης, στρέφεται προς τονπατέρακαθώςανακαλύπτειότιαδίκωςηφύσηδεντοπροίκισεαφούτοστέρησεαπό την κατοχή ενός πέους. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα αναπαριστούσε τοπαντοδύναμο αντικείμενο, έσχατη καταφυγή των ανθρώπων όταν αυτοίεξακολουθούνναζουντηνστειρότηταωςτηνύστατηαδικία.

Τοθετόπαιδίδεθαγίνειποτέσαρξεκτηςσαρκόςτωνθετώνγονιών,αλλάτοπαιδίτηςεπιθυμίαςτουςγιααυτό.Αυτόπουκαθορίζειτηνέκβασητωνπραγμάτωνείναιπερισσότεροηασυνείδητη επιθυμία τουενόςγιατονάλλο καιηεπιθυμίαενόςεκάστουγιατοπαιδί,παράηαπόπειραμιαςγυναίκαςναευχαριστήσειτονάντρατηςήεκείνοςτηγυναίκατουεπειδήτύπτονταικαινοιώθουνότιοκαθέναςέχειωςχρέοςαπέναντιστονάλλονατουπροσφέρειέναπαιδίστοόνοματουβιολογικούπουδενμπορούννακάνουν. Ότανοιανάδοχοιγονείςκαταφέρνουνναφτάσουνως το τέλος τουδιαβήματός τουςπουείναιηυιοθεσία, είναι επειδή θέλουν ναεπιτελέσουντηνγονικήλειτουργίαδηλαδήνασυμπληρώσουντηζωήτουςμεέναντρίτοοοποίοςμπορείέτσιναωφεληθείαπότοσυναισθηματικότουςδυναμικόκαιαπό την εμπειρία που απέκτησαν στη ζωή τους. Στην πραγματικότητα, αυτό πουπροτείνουνείναιμιασυμβολικήμετάδοσηστοθετόπαιδί,μιαμεταβίβασηπ.χ.τουΝόμου,ηοποίαείναιμιαςάλληςτάξεωςαπότηνβιολογικήγενεαλογία.Δέστεαςπούμε την περίπτωση χιλιάδων παιδιών του τρίτου κόσμου, παρατημένωνκυριολεκτικάστονεαυτόντους,εκτόςνόμουμεόλεςτιςέννοιεςτηςλέξης.

10

Σεκάποιεςπεριπτώσεις,παιδίκαιγονείςμπορείνακαταλήγουνναμοιάζουνακόμακαιστηνεξωτερικήεμφάνιση,έναείδοςταύτισηςτωνπαιδιών μετουςγονείς ενείδειανταπόκρισήςτωνμικρώνστηνυποδοχήπουοιανάδοχοιτουςεπιφύλαξαν.

Για να λειτουργεί το οιδιπόδειο ψυχοσύμπλεγμα εν είδει τριαδικοποιημένηςκανονιστικήςλειτουργίας,τόσοστοβιολογικόπαιδίόσοκαι στουιοθετημένο,δενείναιαπαραίτητοημητέραεπίτουπραγματικούνασυντροφεύεται,αρκείμόνοναφέρειεντόςτηςτηνεπιθυμίαγιατονάλλο,νατηνμεταφέρειμεκάποιοτρόποσεκάποιον τρίτο πέρα έξω από το παιδί, και να την ικανοποιεί μαζί του έστω καιφαντασιακά, αδιάφορο αν αυτός ο τρίτος- πατέρας είναι παρών ή απών. Βασικήπροϋπόθεση λοιπόν, είναι η μητέρα να αναγνωρίζει το έλλειμμα της (παραδοχήτου ευνουχισμού της), έτσι ώστε, στη σχέση με το παιδί της να αναφέρεταισυμβολικάστον«πατέρα»,στοντρίτο,αντικείμενοεπιθυμητό, ωςυποσχόμενονατης καλύψει την έλλειψη. Παρομοίως, η τριαδικότης της οικογένειας λειτουργείότανοπατέραςείναισεθέσηναεκδηλώνειτηνεπιθυμίατουγιατηνγυναίκαπουείναιημητέρατουπαιδιούτου.

Σκεφτείτετώρατηνπερίπτωσημιαςυποψήφιαςαναδόχουηοποίαδεγνώρισεποτέένανάντρα,ούτεοραματίστηκεναζειμεκάποιον.Ηέκβασητουαιτήματόςτηςγιααναδοχή θα ήταν μάλλον ανεπιτυχής, και θα αποτελούσε περισσότερο μιαεπανάληψητωνανύπαρκτων/αποτυχημένωνσχέσεωνστηζωήτης.Θέλειέναπαιδίαλλά όχι έναν άνδρα, ένδειξη, σε ορισμένες περιπτώσεις, κάποιου μίσους για τοετερόφυλο αντικείμενο. Συνήθως πρόκειται για γυναίκες με άλυτες /εκκρεμείςοιδιπόδειες συγκρούσεις, και καθηλωμένες σε εξαρτητικές σχέσεις με τα παιδικάαντικείμενα αγάπης, πρωτίστως τους γονείς. Στην εξαιρετική βελγική ταινία τωναδελφών Dardenne («Το παιδί με το ποδήλατο»), μια γυναίκα μόνη, η Σαμάνθα,παίρνεισεαναδοχήτονCyril,έναιδρυματικόαγοράκιστηναρχόμενηεφηβείαπουγυρεύειαπεγνωσμένατηνελάχιστηέστωαποδοχήαπότονβιολογικόπατέρατου.Παράτιςεξαιρετικάκαλέςπροθέσειςτηςκαι τηνθετικήανταπόκρισητουπαιδιούπροςαυτήντηνίδια,οιαναταράξειςμεταξύτουςδενάργησανναφανούναπόρροιατων σοβαρών συμπεριφορικών προβλημάτων του Cyril. Η ελκυστική ανάδοχοςβγαίνειμεκάποιονάντρακαισυχνάταΣαββατοκύριακατονφιλοξενείστοσπίτιτηςμαζί με το αγόρι. Ωστόσο τα σοβαρά ξεσπάσματά του μικρού, οιεπαναλαμβανόμενεςφυγές καιηπαραπτωματικότητάτουαρχίζουνπροοδευτικάνα διαβρώνουν τη σχέση του ζεύγους, όπως συχνά άλλωστε συμβαίνει και στηνπραγματικότητα. Σε μια έκρυθμη στιγμή έντασης ανάμεσα στους τρείς ο άνδραςδηλώνειότιδεναντέχειάλλοοπότερωτάειευθέωςτηνερωμένητουνααπαντήσειμεποιόνθαεπιλέξεινασυνεχίσει:μεαυτόντονίδιοήμετοπαιδί;ΗεπιλογήτηςΣαμάνθαςείναιαπροκάλυπταυπέρτουπαιδιού.Οσύντροφόςτηςείναισανατηνρωτούσε«θέλειςνακάνειςέναπαιδίμαζίμουήναμείνειςμετοθετό»;ΗΣαμάνθακινείται σαφώς προς τον τρίτο, στον άντρα, η επιθυμία της γι αυτόν παραμένει

11

ζωντανή. Τι είναι αυτό που την κάνει να παλινδρομεί και να επιλέγει το έτοιμοπαιδίαντίνακάνειτοδικότηςμέσααπόταίδιατηςτατηςσπλάχνα;Τιτηνκάνει,ως γυναίκαναπροτιμά τηνσυνάντησημεέναπαιδίαπό τηνσυνάντησημεένανάντρα;

Έχωτηνπερίπτωσημιαςμονογονεικήςγυναίκαςπουπήρεμεαπόλυτηεπιτυχίασεαναδοχήένααγόριστηναρχόμενηεφηβείατου,μετάαπότριετήσύνδεσημαζίτουως εθελόντρια. Από την πολύ αρχή της αναδοχής του παιδιού αναζήτησε άντραψυχοθεραπευτή για το παιδί, θεωρώντας ότι μόνη της δεν θα τάβγαζε πέρα.Εγκατέστησεκατ’αυτόντοντρόποενστικτωδώςτηνοιδιπόδειααρχιτεκτονικήστησχέσητηςμετοαγόρι,μολονότιεπίτουπραγματικούδενσυντροφεύεται.Αντίθετα,γνωρίζω ζεύγη φαινομενολογικά άρτια στα οποία όμως η παρουσία του/τηςσυζύγου είναιμάλλονεικονικήπαράσημαίνουσα. Έχωδει γυναίκεςυποψήφιεςανάδοχεςεξωτερικά«αυτάρκεις»,πουδείχνουνναπέρασαντηνπερισσότερηζωήτους με την απουσία μιας έστω και έμμεσης αναφοράς σε κάποιον άλλο, στοετερόφυλοήκαιτοομόφυλοαντικείμενο.

Γίνεται έτσι κατανοητό πως η έννοια της μονογονεικότητας δεν καθορίζεταικατ’ανάγκην απότηνπραγματικότητα της φυσικήςαπουσίαςτουάλλουγονιού.Πολύπερισσότερο,αφοράστηνψυχολογικήσυνθήκηόπουκάποιοςαποκλείεικαιαφήνει απ’εξω τον άλλο από το ψυχικό σενάριο απόκτησης ενός παιδιού σταπλαίσιαμιαςφαντασίαςαυτογονιμοποίησης, όπωςστοναρχαϊκόπλατωνικόμύθο,συνθήκη που παραπέμπει στη γέννηση του παιδιού πέραν της σεξουαλικήςένωσης δύο ανθρώπων, εκεί όπου δουλεύει η παντοδυναμία της αυτοερωτικήςφαντασίωσης. Ο Gepetto, πατέρας του Pinocchio, ήταν μόνος και βαριόταν στοξυλουργικό του εργαστήριο. Παρενθετικά, είναι γνωστό πως όταν οι άνθρωποιπλήττουνκάνουνπαιδιά. ΟGepettoλοιπόν,ήθελεπολύναμοιραστείτηζωήτουμεκάποιον,νασπάσειτημοναξιάτουκαιναζωντανέψειλιγάκιτοεργαστήριότου.Έφτιαξετότεμιαμαριονέττα,τονPinocchio,ονειρευόμενοςνατονδειμιαμέραναγίνεταιπαιδί,επιθυμίαπουτουικανοποίησεημαγικήbaguettaμιαςνεράιδας.Οιδυότους,οGuepettoκαι Pinoccio, ζούσανσανπατέραςκαιγιόςμόνοπου,όπωςφαινόταν, δεντουςέλλειπεούτεηγυναίκαούτεημάνα.Οπατέραςονειρευότανένα παιδί, αλλά όχι μια γυναίκα, ή εν πάση περιπτώσει, έκανε μόνος το αγόρι.Ήθελεναείναιπατέραςαλλάδενήθελενακάνειμιαγυναίκαμητέρατουπαιδιούτου.Ωστόσο τοαγόριήτανδιαβολεμέναανώριμο,άτακτο καιαπείθαρχοκαι είχετραγικό τέλος, άλλως ειπείν η μαγική baguetta της νεράιδας απέτυχε, όπωςαποτυγχάνει παταγωδώς-και αυτό το έχουμε δει στην πράξη-η κάθε μαγικήφαντασίααυτογονιμοποίησης,καθώςείναιυπερβατικήωςπροςτηλειτουργίαμιαςοικουμενικής νομοτέλειας που ορίζει το παιδί να προκύπτει μέσα από τηναμοιβαίαεπιθυμίαενόςάνδραμεμιαγυναίκα.Σχετικάμετοναρχαίομύθοκαιτηνέννοιατηςύβρεως, οΠλάτωνστο«Συμπόσιο»μαςλέειότι στηναρχή, τρία

12

ήσαν τα γένη των ανθρώπων, το αρσενικό το θηλυκό και το ανδρόγυνο-τοεπονομαζόμενο «λοιπόν»- καμωμένο και από τα δύο μαζί, το οποίο σήμερα δενυπάρχει. Αυτά τα ανδρόγυνα όντα, αναπαράγονταν μεαυτογονιμοποίηση και,ωςπλήρωςαυτόνομα,ήταναλαζονικά,επηρμένα καιυβριστικάπροςτουςθεούς. ΟΔίας τότε μηχανεύτηκε τον τρόπο να τα αποδυναμώσει ακρωτηριάζοντάς τα,κόβονταςτοκαθένασταδύο:διχοτόμησετότετηνανθρώπινηφύσηδημιουργώνταςτα δύο μισά. Έκτοτε το πεπρωμένο του ευνουχισμένου ανθρώπου είναι νααναζητάειοκαθέναςμόνοςτουαυτόνπουτουλείπει,τοκάθεμισόναγυρεύειτοάλλοτουμισό,γιαναξαναβρείτηχαμένηολοκλήρωσηκαιπληρότητάτου.

Μιαμονογονεικήανάδοχοςσυνδέθηκεμεέναδωδεκάχρονοφιλοξενούμενοκορίτσιστην παιδόπολη. Στη διάρκεια των προκαταρτικών και προπαρασκευατικώνφάσεων του αιτήματός της παρακολουθούσα και υποστήριζα την υποψήφιαανάδοχο τακτικά με συχνότητα μιας –δύο συνεδριών εβδομαδιαίως.Επικοινωνούσαμε ικανοποιητικά και ήμουν ευχαριστημένος από τη συνεργασία,ωστόσο,πολύσύντομακαιαφούτοκορίτσιάρχισεναεγκαθίσταταιστοσπίτιτης,ηανάδοχοςμεκάποιοπρόσχημαπερίυπερβολικούφόρτουεργασίαςσταμάτησεναέρχεται στις συναντήσεις μας και χάθηκε κυριολεκτικά.Η εξαφάνισή της από τον«πάγκοεργασίαςμας»,μουέκανεαρνητικήεντύπωση.Σεένα-δύοτηλέφωναπουτης έκανα ήταν αρκούντως ευγενική, ωστόσο ήταν σαφές πως δεν ήτανδιατεθειμένη πλέον να με συναντά. Μάθαινα που και πού από την κοινωνικήυπηρεσίατουΚέντρουμαςότιταπήγαινεκαλάμετοκορίτσι,ώσπου,ύστερααπόμερικούς μήνες μια ωραία πρωία μου είπαν στο Κέντρο, προς μεγάλη μουέκπληξη, ότι το κορίτσι είχε επιστρέψει, και βρισκόταν εκ νέου στην παιδόπολη.Μιλώντας μαζί του, αυτό μου μετέδωσε ένα πεδίο μεγάλων εντάσεων καιαναταράξεωνστησχέσητουμετηνανάδοχημαμάειδικότερατοντελευταίοκαιρό.Διερεύνησαπερισσότεροαυτάπουμουέλεγε καιηνεαράμουμετέφερε,μεταξύάλλων, πωςδεμπορούσενασυνεχίζειναμένειμετηνανάδοχημαμάτηςεπειδήαυτή δεν είχε άντρα. Τω όντι, εκείνη ήταν μόνη, χωρίς συνοδό, αλλά αυτό πουέλλειπε δεν ήταν τόσο η φυσική παρουσία εκείνου, όσο η επιθυμία της για τοντρίτο. Η ανάδοχη μαμά, προφανώς εμφορούμενη από μια υπερβατική φαντασίαδιφυλετικής πληρότητας, δεν επιθυμούσε κάποιον άλλο ούτε καν σε συμβολικόεπίπεδο. Τοσυμβολικό, θαμπορούσε κάλλιστα να λειτουργήσει διαμέσου τηςσυνέχειαςτωνσυναντήσεώντηςμετονψυχολόγο,όπου,στημεταβίβαση,θαήτανσανα έκανε έναπαιδίμαζί του.Έλλειπε,ηδιαμεσολάβησημιαςτρίτηςδύναμηςγια να ανάψει την παραγωγική θρυαλλίδα της ζωής. ΗMcDougall σημειώνει ότιένας πατέρας που είναι επί του πραγματικού απών, ή ακόμα και νεκρός, δενεμποδίζει κατ’ανάγκην το παιδί από το να δημιουργήσει μια έγκυρη εσωτερικήφαλλική εικόνα εφόσον το επιτρέπει η σχέση με την μητέρα. Τουναντίον αυτή ηανάδοχοςέκανεότιμπορούσεγιαναδραπετεύσειαπότηνσυνάντησημετονάλλο,γιατίαυτήακριβώςθαήτανηυπενθύμισητηςαναμέτρησήςμετηνέλλειψη,μετον

13

ευνουχισμό της, το υπέρτατο αιμορραγικό ναρκισσιστικό πλήγμα. Αντικατέστησετην επιθυμία της για το αντικείμενο, την ανάγκη της για σύντροφο, με τηνεπιθυμίατηςνατονευνουχίσει(στημεταβίβασημε«αχρήστευσε»φεύγοντας),μετηνπρόθεσήτηςναακρωτηριάσειτονοιδιπόδειοπατέρα,οοποίοςεξασφαλίζειτηναναπαραγωγή και διαιώνιση του είδους από γενιά σε γενιά. Υπό αυτές τιςσυνθήκεςκαμίαδομικήκαιοργανωτικήλειτουργίαπροςόφελοςτουκοριτσιούδενέλαβεχώραστησυμβίωσημετην θετήμαμάεπειδήεκείνηδενκατάφερενατουπροσφέρει μια υποδοχή «αρκετά καλή» (κατά το «επαρκώς καλή μαμά» τουWinnicott): η νεαρά παλινδρόμησε στην ομαδική ζωή της στην παιδόπολη.Υπάρχειμιαεύθραυστη ισορροπίαανάμεσαστηδυναμικήπουωθείένα ζεύγοςήμιαγυναίκαπροςέναπαιδίκαιαντίστροφαέτσιώστεναδικαιούμαστεναομιλούμεγια την προοπτική μια πραγματικής συνάντησης των δύο. Εδώ η μητέρα δεκατάφερενασυναντήσει τοκορίτσιωςπροςτιςανάγκεςτουγιαμιακανονιστική-πατρικήλειτουργία,γιατηνεγκαθίδρυσητηςαπαγόρευσης.Ηπατρικήλειτουργίαλαμβάνειχώρακαθώςτοπαιδίπροκαλείαυτόντον«ξένο»πουείναιοπατέρας,νατουιοθετήσει.

Είδαπροσφάτωςέναζεύγοςυποψηφίωναναδόχων, όπουηγυναίκαήτανμεταξύ50 και 55 ετών ενώ ο εκτός γάμου σύντροφός της απροσδιορίστου ηλικίας,προφανώςάνωτων60.Εκείνοςείναισυνταξιούχοςπατέραςμεγάλωνπαντρεμένωνπαιδιών και παππούς. Μολονότι ήταν δύο, μου δημιουργήθηκε η υποψία ενόςμονογονεικού αιτήματος στην πραγματικότητα προερχόμενου από ένα μάλλον«λευκό»ζευγάριμεταμφιεσμένουσεερωτικό,ηψευδεπίγραφηεικόνατουοποίουθα αποσκοπούσε περισσότερο στο να κερδίσει τις καλές εντυπώσεις τηςκοινωνικής και ψυχολογικής υπηρεσίας συσκοτίζοντας τοιουτοτρόπως τηνφαντασίαμιαςμαγικήςαυτογονιμοποίησης.Εδώμάλλονσοβούσε τοαίτημαμιαςγυναίκας επί του πραγματικού μόνης που προσποιείτο την δεσμευμένη, υφήρπεδηλαδήέναμονογονεικόαίτημακαμουφλαρισμένοεντόςενόςεικονικούζεύγους.Τω όντι, τι παραπάνω θα μπορούσε να γυρεύει ένας συνταξιούχος ηλικιωμένοςκύριοςμεδυό-τρίαπαιδιάκαιαρκετάεγγόνιαπέρααπότονατααπολαμβάνει,νακαμαρώνειτουςβιολογικούςτουαπογόνουςτηςδεύτερηςκαιτρίτηςγενιάςωςτουςσυνεχιστές της γενετικής του κληρονομιάς; Και η γυναίκα του ζεύγους σε ποιόβαθμό μέσω της δήθεν αντκειμενοτρόπου σχέσης πετύχαινε να κρύβει τηνναρκισσιστική της επιθυμία απόκτησης ενός παιδιού πέρα και έξω από τηνσεξουαλικότητα;

Στηδιαδικασίατηςαναδοχής/υιοθεσίαςτο«έναπαιδίαπόεσένα»,υποκαθίσταταιαπό το «ένα παιδί μαζί σου». Το παιδί μαζί σου, γεννιέται από το πένθος τουπαιδιούαπόεσέναπουδενήρθεποτέ,έτσιώστετουιοθετημένοναμηννοείταιωςτουποκατάστατοτουβιολογικούπαιδιούαλλάωςτοπαιδίμιαςκοινήςεπιθυμίαςηοποίαμπορείμενναμηνκυβερνάτακορμιάτουςαλλάσίγουραδιέπειταβήματάτους. Όμως δεν είναι μόνο οι γονείς που υιοθετούν. Είναι το παιδί επίσης που

14

υιοθετεί ή δεν υιοθετεί τους γονείς του, οπότε γίνεται λόγος για αμοιβαίαυιοθεσία. Έτσι κάποιοι ισχυρίζονται ότι είναι προτιμότερο να μιλάμε για παιδίυιοθετόνπαράγιαυιοθετημένο.Εντέλειανέναπαιδίκατάφερεναμεγαλώσεικαιναεγκαταστήσειεπαφέςκαιδεσμούςμετουςαναδόχουςτουείναιγιατίπέτυχενατους υιοθετήσει και να ταυτιστεί μαζί τους, πήρε το ρίσκο ναμπολιαστεί σε μιαοικογένεια.Αν είναιδύσκολο ναείναι κανείςπατέραςήμητέρα, εξίσουδύσκολοκαθίσταται για ένα παιδί να είναι ο γιός ή η κόρη των γονιών του βιολογικών ήθετών.

Αςσημειωθείπωςείναιθεμιτόναζητάυιοθεσίαμιαμεσήλικηγυναίκα επειδή ηεμμηνόπαυση είναι μιααπώλεια, ένας ευνουχισμός τόσοοδυνηρότεροςόσοδενυπάρχουνπαιδιά.Παρομοίωςείναιθεμιτάτααιτήματααναδοχήςαπόηλικιωμέναζευγάρια,πρωτίστωςεφόσονυπάρχειοικογενειακόςπερίγυροςγιαναυποστηρίξειτοπαιδίστοαπώτερομέλλον.Φυσικά,δενθαδίναμεέναπολύμικρόπαιδίσεέναζεύγοςπουθαείχετηνηλικίαπαππούδων.Ενπάσειπεριπτώσειμεταθετάπαιδιάτων ηλικιωμένων ελλοχεύει το πρόβλημα των ταυτίσεων μαζί τους αφού τασημαίνοντακαιοισυνδηλώσεις των γονιώνπροχωρημένηςηλικίας αναφέρονταιπερισσότεροστονθάνατοπαράστηνσεξουαλικότητα.

Εξέχουσα θέση κατέχουν οι θετοί παππούδες, καθώς διαμέσου της υποστήριξήςτουςσταδιαβήματατωνπαιδιώντουςγιαυιοθεσία-ησυγκατάθεσήτουςωστόσοδεν είναι πάντα δοσμένη-είναι σα να δίνουν την άδεια να εγγράφουν, και ναεπικυρώνουν το παιδί στην γενεαλογική αλυσίδα της οικογένειας. Άλλωστεασυνειδήτως οι υποψήφιοι ανάδοχοι τείνουν να συνδέουν την αιτία τηςστειρότητάςτουςμετουςγονείςτους.Moυλένεσυχνά«μαέχουμετοδικαίωμαναπάμε κόντρα σ’αυτό που δεν μας έδωσε η φύση;» ή «έχουμε το δικαίωμα ναπιέσουμεκαιναανατρέψουμετηνφύση;Ηφύσηθαμπορούσεναμαςεκδικηθεί».Επικαλούμενοιτηνφύσηείναιέναςάλλοςτρόποςναμιλάνεγιατουςγονείςτους:ηστειρότηταμπορείναβιώνεταισανμιαγονεικήαπαγόρευσηστηδιαγενεαλογικήμετάδοσηκαι,στηφαντασίατους,κάθεανυπακοήθαείχεσοβαρέςκυρώσεις.Τότεμπορεί να γυρεύουν να μάθουν τι έφταιξε στην ιστορία τους: ένα λάθος πουκάποτεέκαναν,ήμιακατάραησυνέπειατηςοποίαςεκφορτίστηκεστοσώματους.

Στην υπόλοιπη Ευρώπη δεν σπανίζουν και οι περιπτώσεις ομοφυλόφιλωνζευγαριών τα οποία, διαμέσου της υιοθεσίας γυρεύουν να ομαλοποιήσουν τησχέση τους και να δημιουργήσουν μια οικογένεια με παιδιά στα οποία νακληροδοτήσουντηνπεριουσίατουςπνευματικήκαιυλική.Οιομοφυλόφιλοιαλλού,σεάλλεςχώρες,κατοχύρωσαντοδικαίωμάτουςναπαντρεύονταιπολιτικά,καιωςεκτούτουναέχουνκαιπαιδιάμεδιαφόρουςτρόπουςπ.χ.μεπαρένθετεςμητέρες.Ηομοφυλόφυλησυνθήκηαντιβαίνειτηνοικουμενικότερηπουθέλειτοπαιδίωςαπότοκοπροϊόν της γενεαλογίας ενός πατέρα και μιας μητέρας. Στην παγκοίνωςαποδεκτή συνθήκη υπάρχει ένας πατέρας, μια μητέρα, και μια ιστορία που

15

συνεχίζεταιμετην γέννησητουπαιδιούτους.Οαντίλογοςβέβαιαθαήταν,όπωςισχυρίζονται κάποιοι, πως στην πραγματικότητα είναι πρωτίστως η αγάπη πουμεγαλώνεικαιδιαπαιδαγωγείταπαιδιά,καιότιέναομοφυλόφιλοζευγάριμπορείνα είναι εξίσου προικισμένο με μητρικά και πατρικά αισθήματα όπως και έναετερόφυλο. Ωστόσο η ομοφυλοφιλία είναι ένα παλινδρομικό φαινόμενο και ανενέχονταικίνδυνοιγιατηνεξέλιξητουπαιδιούείναικυρίωςεπειδήαπορρίπτειτοάλλο φύλο και αρνείται τη διάκριση των δύο και τον συμβολισμό τους,προάγονταςτηνφαντασίατουενόςκαιμοναδικούφύλου.Πρόκειταιγιακαθήλωσηστηνπροιδιπόδειαφάσητηςψυχοσεξουαλικήςεξέλιξης,πριντηννοηματοδότησητηςδιαφοράςτωνφύλων.Εδώελαχιστοποιείταιηοργανωτικήαξίατουπατρικού«αναστήματος».Ωστόσοηεμπειρίαέδειξεότιακόμακαιότανλείπουνταδομικάσημαίνοντα«μπαμπάς»και«μαμά»στηζωήτουπαιδιού,ημητρικήκαιηπατρικήλειτουργία μπορεί να εισάγονται στο λόγο του καθώς είναι δυνατόν ναδιαμεσολαβούνται από αυτούς που διαδραματίζουν προεξάρχοντες ρόλους στηζωή του. Αναφέρονται κλινικές περιπτώσεις παιδιών από ομοφιλόφιλα ζευγάριαταοποίαείχαναναπτύξειοιδιπόδειοσύμπλεγμακαι είχαν ετερόφυλεςφαντασίεςόπωςοποιοδήποτεάλλοπαιδίτηςηλικίαςτους.

5.Ηπροϊστορίατουθετούπαιδιού.

Σεαυτήνπεριλαμβάνεταιμεταξύάλλωνκαιτοιστορικότουξεριζωμούτουπαιδιούαπότουςβιολογικούςγονείςτου.Οάνθρωποςχρειάζεταιναγνωρίζειτουςμύθουςτης ιστορίας του και την γενεαλογία του. Είναι παρούσα η ανάγκη του θετούπαιδιού να γνωρίζει αν η μαμά που το γέννησε το ήθελε ή όχι, συχνά δε αυτόαναζητάταίχνητηςγιαναακούσειαπότηνίδιατοαφήγηματηςιστορίαςτης.Γιατίτο εγκατέλειψε;ΟΟιδίποδας, έφτασεμέχρι τομαντείο τωνΔελφώνγια ναμάθεισχετικά.ΑυτόνπάντωςοπατέραςτουτονπαράτησεκάπουστονΚιθαιρώναόπουτονυιοθέτησεέναςβοσκός,επειδήσύμφωναμετονχρησμότηςΠυθίας,θαγινότανκάποτεπατροκτόνος.Στιςπολύκαλέςπεριπτώσεις,ηβιολογικήμάναμπορείναπαρατήσειοικειοθελώςτο παιδί της σε ένα ίδρυμα επειδή είναι ανήλικη ή λόγω της αθλιότητας τωνσυνθηκώνπουζει,αλλάαυτήηεγκατάλειψηδεσημαίνειπάντα απόρριψη.Έτσι,μια εγκατάλειψη δεν είναι κατ’ανάγκην συνυφασμένη με την μη επιθυμία τουπαιδιού,όταναυτόαφήνεταισυνειδητάαπότηνμάνατουεντόςμιαςδομής,εντόςενός προστατευτικού πλαισίου όπου υποκαθίσται η γονεική φροντίδα. Ο Lacanάλλωστε υποστήριζε πως όλα εξαρτώνται από τον τρόπο με τον οποίο γίνεται ηυποδοχή τουπαιδιούαπότουποκατάστατοπεριβάλλον του.ΗDolto (στονΝazir2001), μας εφιστά την προσοχή σημειώνοντας πως όταν οι ζωτικές βρεφικέςανάγκεςικανοποιούνταιεντόςενόςπεριβάλλοντοςόπουδενυπάρχουνανταλλαγές

16

λεκτικές, μιμητικές ή κινητικές, η ενορμητικότης του παιδιού γίνεται αυτιστική,φτάνει σε αδιέξοδο και βρίσκει, εν τέλει, έναν τερατολογικό συμβολισμό στοπαραλήρημα.Στην πραγματικότητα τα περισσότερα παιδιά δεν φτάνουν στο ίδρυμα μεπρωτοβουλίατωνβιολογικώνγονιώντουςαλλάκατόπινεισαγγελικήςπαραγγελίας,λόγωκακοποίησηςκαιπαραμέλησηςπουπροσιδιάζουνστηνθεματικήτουψυχικούτραύματοςκαιδητουαρχαϊκού,του προλεκτικού. Στηνμυθολογία,ηΉραγεννάεξώγαματονΉφαιστο,άσχημοανάπηροπαιδί,πουδεντοάντεξε,καιτοπέταξεστηθάλασσα.ΟΉφαιστοςσώθηκεαλλάπάνταμισούσετημητέρατου.Ήτανβίαιος,καιογάμοςμετηνΑφροδίτηαπέτυχε.Αυτήείναιηκλασσικήπερίπτωσηπορείαςτουκακοποιημένουπαιδιού,μεπροεξάρχουσατηνδιαγενεαλογίατηςβίας(αμυντικόςμηχανισμόςτηςταύτισηςμετονεπιτιθέμενο).Συχνάοιβιολογικοίγονείςυπόσχονταισταπαιδιάτουςπουβρίσκονταιστακέντραφιλοξενίαςότιπασχίζουνναβελτιώσουντιςσυνθήκες ζωήςτουςώστεναπείσουντονεισαγγελέακαινακερδίσουνξανάτηνεπιμέλειάτους.Πρόκειταιγιαφρούδεςελπίδες,συνήθωςποτέδεντοπράττουνταυπεσχημένα,καθώςοιίδιοιασυνείδηταγνωρίζουνότιμόνοοΝόμοςείναισεθέσηναταπροστατεύσειαπότηνβίακαιτηντοξικότητατηςδικήςτουςψυχοπαθολογίας.Εξαιτίαςτηςταπαιδιάτουςμπορείναπάσχουν από συναισθηματική αβιταμίνωση, από ανακλιτισμό (ανακλιτικήκατάθλιψη), από παιδικό αυτοτραυματισμό, γενικότερα ιδρυματισμό και χρόνιοstress. Κάποια μπορεί να νοιώθουν ασύλληπτες αγωνίες (Spitz 1946), καικινδυνεύουν να αναπτύξουν απάθεια, σχιζοειδικά συμπτώματα, γενικότεραπαθολογίατουναρκισσισμού(εσωτερικόάδειο/κενό,έλλειψηεμπιστοσύνης),πουοδηγείστηναμεσότητατουπεράσματοςστηνπράξηκαιτηνδιάπραξη,ειδικότερακατά την εφηβεία (αντκοινωνικότητα). Πρόκειται για τα «απόνερα» τηςπροϊστορίας τους για την οποία ταπαιδιάαργάή γρήγοραθα ενδιαφερθούν ναμάθουν και εμείς οφείλουμε να τα αφήνουμε να μας μιλάνε γι αυτήν, να μαςρωτάνε και να τους απαντάμε, μολονότι οποιαδήποτε απάντηση κι αν τουςδώσουμεαυτήδενθαείναιπαράμερικώςικανοποιητικήγιαυτά,καιθανοιώθουνόπωςτομικρόπαιδίπουκατάβάθοςγνωρίζειότιτουαπαντάμεμεμισόλογαότανμαςρωτάειγιανακαταλάβειπώςέρχονταιταμωράστονκόσμο.ΒιβλιογραφίαΑrfouillouxJ.C.(2002).“Abandon,abandonisme”.«DictionnairedelaPsychanalyse»,sousladirectiondeDeMijolaA.,Calmann–Levy.BollasC.(1999).Τhemysteryofthings.Routledge,London.

17

Bursztein C. (2002).«Automutilation chez l’enfant». ». Dictionnaire de laPsychanalyse»,sousladirectiondeDeMijolaA.,Calmann–Levy.GolseB.(2002).«Anaclitisme,Anaclitique».DictionnairedelaPsychanalyse»,sousladirectiondeDeMijolaA.,Calmann–Levy.

ΗλίουΝεώτερονΕγκυκλοπαιδικόνΛεξικόν(1956).τομ.2,Αθήνα.

Kreisler L. (2002).«Hospitalisme». ». Dictionnaire de la Psychanalyse» , sous ladirectiondeDeMijolaA.,Calmann–Levy.

ΜπακιρτζόγλουΣ. (2003έωςσήμερα).Σημειώσειςψυχαναλυτικήςθεωρίαςκαιπρακτικής.Πρόγραμμα Εκπαιδευτικών Σεμιναρίων Ψυχανάλυσης «Επέκεινα-Ψυχαναλυτική Πράξη».Αθήνα.NazirHamad(2001),“L'Enfantadoptifetsesfamilles».L'Espaceanalytique,Paris.Spitz R. (1945). Hospitalism. An Inquiry into theGenesis of Psychiatric Conditions in Earlychildhood.PsychoanalyticStudyofthechild.V.1.

WinnicottD.(1971).PlayingandReality.Tavistock,Lοndon.