ΠΟΙΝΙΚΟΣΚΩ∆ΙΚΑΣ

Ποινικός Κώδικας - 14η έκδοση

Λεωνίδας Κοτσαλής

ISBN 978-960-622-632-8

Σύμφωνα με το Ν. 2121/93 για την Πνευματική Ιδιοκτησία απαγορεύεται η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου, η αποθήκευ-σή του σε βάση δεδομένων, η αναμετάδοσή του σε ηλεκτρονική ή οποιαδή-ποτε άλλη μορφή και η φωτοανατύπωσή του με οποιονδήποτε τρόπο, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη.

ΔΗΛΩΣΗ ΕΚΔΟΤΙΚΟΥ ΟΙΚΟΥ

Το περιεχόμενο του παρόντος έργου έχει τύχει επιμελούς και αναλυτικής επι-στημονικής επεξεργασίας. Ο εκδοτικός οίκος και οι συντάκτες δεν παρέχουν διά του παρόντος νομικές συμβουλές ή παρεμφερείς συμβουλευτικές υπηρε-σίες, ουδεμία δε ευθύνη φέρουν για τυχόν ζημία τρίτου λόγω ενέργειας ή παρά-λειψης που βασίστηκε εν όλω ή εν μέρει στο περιεχόμενο του παρόντος έργου.

Εκδοτική Επιμέλεια: Ερικαίτη ΤρύφωναArt Director: Σπύρος ΚαντάκοςΥπεύθυνος Παραγωγής: Ανδρέας ΜενούνοςΦωτοστοιχειοθεσία: Γιάννης ΔεδούσηςΠαραγωγή: NB Production ΑΜ021118M23

Μαυρομιχάλη 23 | 106 80 | ΑθήναΤ 210 3678 800 | F 210 3678 819www.nb.org | info@nb.orgΑθήνα: Μαυρομιχάλη 2 | 106 79 | Τ 210 3607 521Πειραιάς: Φίλωνος 107-109 | 185 36 | Τ 210 4184 212Πάτρα: Κανάρη 15 | 262 22 | Τ 2610 361 600Θεσσαλονίκη: Φράγκων 1 | 546 26 | Τ 2310 532 134

© 2018, ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΑΕΒΕ

Λεωνίδας ΚοτσαλήςΟμ. Καθηγητής Ποινικού ∆ικαίου

Πανεπιστημίου Αθηνών

ΠΟΙΝΙΚΟΣΚΩ∆ΙΚΑΣ

Ενημέρωση μέχρι τον Ν 4571/2018

14η έκδοση

Penal Code - 14th edition

Leonidas Kotsalis, Professor Emer. of Criminal Law, University of Athens

Abstract: Pocket size Code, a handy and practical edition, in paperback format for easy daily use. It is updated to include laws no 4249/2014, 4254/2014, 4258/2014, 4262/2014, 4267/2014, 4268/2014, 4274/2014, 4285/2014, 4312/2014, 4315/2014, 4322/2015, 4337/2015, 4356/2015, 4411/2016, 4443/2016, 4478/2017, 4509/2017, 4531/2018 and 4571/2018 which brought along extensive, substantial changes in several articles of the Code. It also includes a detailed table of contents and a handy alphabetical index.

ISBN 978-960-622-632-8

COPYRIGHT

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, without the prior permission of NOMIKI BIBLIOTHIKI S.A., or as expressly permitted by law or un-der the terms agreed with the appropriate reprographic rights organisation. Enquiries concerning reproduction which may not be covered by the above should be addressed to NOMIKI BIBLIOTHIKI S.A. at the address above.

DISCLAIMER

The content of this work is intended for information purposes only and should not be treated as legal advice. The publication is necessarily of a general nature; NOMIKI BIBLIOTHIKI S.A. makes no claim as to the comprehensiveness or accuracy of the information provided; Information is not off ered for the purpose of provid-ing individualized legal advice. Professional advice should therefore be sought be-fore any action is undertaken based on this publication. Use of this work does not create an attorney-client or any other relationship between the user and NOMIKI BIBLIOTHIKI S.A. or the legal professionals contributing to this publication.

23 Mavromichali str. | 106 80 | Athens | GreeceT +30 210 3678 800 | F +30 210 3678 819www.nb.org | info@nb.org

© 2018, NOMIKI BIBLIOTHIKI S.A.

7

ΠΡΟΛΟΓΟΣΗ παρούσα 14η έκδοση του έργου «Ποινικός Κώδικας» κατέστη ανα-γκαία λόγω της ψήφισης του N 4571/2018 «Επείγουσες ρυθμίσεις για την υποβολή δηλώσεων περιουσιακής κατάστασης και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α΄ 186/30.10.2018), ο οποίος επέφερε τροποποιήσεις στα άρθρα 110Α και 407 ΠΚ.Σημειώνεται ότι οι διατάξεις του Ποινικού Κώδικα είναι επίσης ενημερω-μένες με τους νόμους 4249/2014, 4254/2014, 4258/2014, 4262/2014, 4267/2014, 4268/2014, 4274/2014, 4285/2014, 4312/2014, 4315/2014, 4322/2015, 4337/2015, 4356/2015, 4411/2016, 4443/2016, 4478/2017, 4509/2017 και 4531/2018, με τους οποίους επήλθαν εκτεταμένες και ου-σιαστικές αλλαγές σε πολλά άρθρα του Κώδικα.Το έργο συμπληρώνεται με την Εισηγητική Έκθεση του ΠΚ, αναλυτικά πε-ριεχόμενα, καθώς και εύχρηστο αλφαβητικό ευρετήριο.Η έκδοση εντάσσεται στη νέα γενιά Κωδίκων της Νομικής Βιβλιοθή-κης σε μικρό σχήμα τσέπης, οι οποίοι είναι ευέλικτοι και πρακτικοί, με εύκαμ πτο εξώφυλλο για καθημερινή και εύκολη χρήση.Με τη μορφή αυτή, ελπίζουμε ότι θα αποτελέσει για τον μελετητή και εφαρμοστή του δικαίου μία πολύ χρήσιμη, πλήρως ενημερωμένη και εύ-κολα μεταφερόμενη έκδοση.

Αθήνα, Νοέμβριος 2018

Λεωνίδας Κοτσαλής

9

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑΟ παρών Κώδικας αποτυπώνει με δωρική λιτότητα και αυστηρή ακρίβεια το κείμενο του Ποινικού Κώδικα. Έχουν συμπεριληφθεί όλες οι τροπο-ποιήσεις και προσθήκες έως και το N 4571/2018 «Επείγουσες ρυθμίσεις για την υποβολή δηλώσεων περιουσιακής κατάστασης και άλλες διατά-ξεις» (ΦΕΚ Α΄ 186/30.10.2018). Εξάλλου παρατίθεται στο τέλος αυτούσια η Εισηγητική Έκθεση του Θεμιστοκλή Τσάτσου, Υπουργού Δικαιοσύνης το θέρος του 1950, όταν δηλαδή το Σχέδιο Νόμου «περί κυρώσεως του Ποινικού Κώδικος» κατατέθηκε προς ψήφιση στη Βουλή των Ελλήνων.Η έκδοση αυτή αποβλέπει να παρουσιάσει μια πλήρως ενημερωμένη κα-ταγραφή του Ποινικού μας Κώδικα, όπως ισχύει σήμερα, αφού το εν λό-γω νομοθέτημα συμπληρώνει ήδη περισσότερα από 60 χρόνια ζωής (ετέ-θη σε ισχύ την 1.1.1951 με τον Ν 1492 της 17.8.1950) και ενεργούς συμ-μετοχής στις κοινωνικές αντιπαραθέσεις, στις πολιτικές περιδινήσεις και στις πολιτειακές μεταβολές και εξελίξεις της χώρας μας.Η συμβολή του ισχύοντος Ποινικού Κώδικα στην εδραίωση του ποινικού δόγματος και της ποινικής δικαιοσύνης στη χώρα μας είναι αναμφισβήτη-τη. Θεωρία και νομολογία εργάσθηκαν και εργάζονται στη βάση και στο πλαίσιο αυτού του σπουδαίου νομοθετήματος, έργο εξαίρετων νομικών και προϊόν μακράς, εργώδους και νηφάλιας προσπάθειας και σκέψης. Η προσπάθεια αυτή ξεκίνησε το 1911 με την πρώτη νομοπαρασκευαστι-κή Επιτροπή (Πρόεδρος: Τιμ. Ηλιόπουλος, Μέλη: Α. Μιχαλακόπουλος, Π. Γιωτόπουλος), που συγκροτήθηκε από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, πέ-ρασε μέσα από τη δίνη δύο παγκόσμιων πολέμων και από μια αλληλοδια-δοχή εσωτερικών πολιτικών και κοινωνικών ερίδων και πολιτειακών με-ταβολών και κατέληξε στο τέλος της δεκαετίας του ‘40 σε συγκεκριμένο σχέδιο, το οποίο με την Εισηγητική Έκθεση της 16ης Μαΐου 1950 του τό-τε Υπουργού Δικαιοσύνης Θεμιστοκλή Τσάτσου, προωθήθηκε στη Βουλή για ψήφιση. Η κύρωση έγινε με τον Ν 1492 της 17 Αυγούστου 1950 και η εφαρμογή του άρχισε την 1.1.1951.

10

Σε αυτή τη μακρόχρονη προσπάθεια με μεγάλα διαλείμματα (αναγκαστικά εξαιτίας των πολέμων) και διαδοχικά σχέδια (1924/1929, 1933/1935/1937, 1944/1947) σημαντικοί εκπρόσωποι του ακαδημαϊκού χώρου, του δικα-στικού χώρου και της πρακτικής συνέβαλαν με τις δυνάμεις τους στην προ-ετοιμασία και προώθηση των επιμέρους σχεδίων. Θα πρέπει να αναφερ-θούν τρεις ξεχωριστές μορφές του ποινικού δόγματος: οι τακτικοί Καθη-γητές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Τιμολέων Ηλιόπουλος και Νικόλαος Χω-ραφάς και ο τακτικός Καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Χαρά-λαμπος Τζωρτζόπουλος. Οι Τ. Ηλιόπουλος και Χ. Τζωρτζόπουλος έδωσαν το σαφές στίγμα τους στην πρώτη φάση των νομοπαρασκευαστικών εργα-σιών, ενώ ο Ν. Χωραφάς σφράγισε τη δεύτερη και τελική φάση των σχετι-κών εργασιών. Ιδιαίτερα το Γενικό Μέρος του Ποινικού Κώδικα απηχεί την πνευματική και δογματική ρώμη του Νικόλαου Χωραφά.Στα εξήντα οκτώ χρόνια εφαρμογής του Ποινικού Κώδικα έγιναν πολλές μεταβολές και προσθήκες. Οι σύγχρονες εξελίξεις αντεγκληματικής πολι-τικής, οι νέες μορφές εγκληματικής συμπεριφοράς, η ανάπτυξη εναλλα-κτικών μορφών κυρώσεων, η προώθηση του στόχου της επανένταξης του ατόμου που υπέπεσε σε ποινικό αδίκημα, τροφοδότησαν πολλές από τις επενεχθείσες μεταβολές. Εντούτοις και σήμερα, εξετάζοντας τον Ποινι-κό Κώδικα, δεν μπορούμε παρά να αναγνωρίσουμε τον φιλελεύθερο, αν-θρωποκεντρικό, δικαιοκρατικό του χαρακτήρα. Και είναι αυτά ακριβώς τα στοιχεία που συνθέτουν την προσωπικότητα του Ποινικού Κώδικα και αποτελούν το λόγο για περισυλλογή, σύνεση, νηφαλιότητα σε κάθε νέα μεταρρυθμιστική προσπάθεια. Είναι άξιο επαίνου το ότι ο ισχύων Ποι-νικός Κώδικας, που παρουσιάστηκε επίσημα το 1950 και τέθηκε σε ισχύ σχεδόν αμέσως μετά, δεν κλονίσθηκε στο στέρεο δικαιοκρατικό του χα-ρακτήρα από την προηγηθείσα δεκαετία, η οποία έφερε τη χώρα μας στην κυριολεξία στο χείλος του γκρεμού.Σήμερα βρισκόμαστε σε μια νέα εποχή. Η σύγκλιση του ηπειρωτικού και του αγγλοσαξονικού δικαιικού χώρου και στο πεδίο του Ποινικού Δικαί-ου γίνεται αισθητή και στη χώρα μας και στο νομικό μας σύστημα. Ιδιαίτε-ρα μέσω των Αποφάσεων, των Οδηγιών της ΕΕ ως και των Διεθνών Συμ-βάσεων, επιχειρείται διείσδυση και συνακόλουθα ανάταξη του δογματι-

11

κού μας οικοδομήματος. Εδώ η πρόκληση είναι τεράστια για όλους μας: αφενός συμπόρευση και ενσωμάτωση συγχρόνων εξελίξεων και αφετέ-ρου διατήρηση και εμπέδωση δικαιοκρατικών ερεισμάτων και θεσμών και δογματικών καταβολών. Γιατί, βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το ποινικό δόγμα αποτελεί εγγύηση της ασφάλειας δικαίου και έτσι του κρά-τους δικαίου.Ευχαριστώ θερμά τον εκδοτικό οίκο «Νομική Βιβλιοθήκη» και ιδιαίτερα τη Λίλα και τον Αντώνη Καρατζά και τους συνεργάτες τους, ιδιαίτερα την Ερικαίτη Τρύφωνα, δικηγόρο, για την άψογη συνεργασία και υπεύθυνη συμβολή της κατά την προετοιμασία του παρόντος Κώδικα.

Λεωνίδας Κοτσαλής

13

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑΠΡΟΛΟΓΟΣ –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 7ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 9

ΠΟΙΝΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣΠΔ 283/1985ΠΡΩΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΟ ποινικός νόμος

Ι. Χρονικά όρια ισχύος των ποινικών νόμων [Άρθρα 1-4] –––––– 19

II. Τοπικά όρια ισχύος των ποινικών νόμων [Άρθρα 5-11] ––––– 20

ΙΙΙ. Σχέση του Κώδικα με ειδικούς νόμους και επεξήγηση όρων του [Άρθρα 12-13] –––––––––––––––––––––––– 23

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΗ αξιόποινη πράξη

Ι. Γενικές διατάξεις [Άρθρα 14-19] –––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 25

ΙΙ. Ο άδικος χαρακτήρας της πράξης [Άρθρα 20-25] –––––––––––––– 26

ΙΙΙ. Ο καταλογισμός της πράξης [Άρθρα 26-35] –––––––––––––––––––– 27

IV. Εγκληματίες ελαττωμένης ικανότητας προς καταλογισμό [Άρθρα 36-41] –––––––––––––––––––––––––––––––––– 29

14

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΑπόπειρα και συμμετοχή

Ι. Απόπειρα [Άρθρα 42-44] ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 31

ΙΙ. Συμμετοχή [Άρθρα 45-49] –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 32

ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΠοινές, μέτρα ασφάλειας, αποζημίωση

Ι. Κύριες ποινές [Άρθρα 50-58] –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 33

ΙΙ. Παρεπόμενες ποινές [Άρθρα 59-68] –––––––––––––––––––––––––––––––– 35

ΙΙΙ. Μέτρα ασφάλειας [Άρθρα 69-76] –––––––––––––––––––––––––––––––––– 39

IV. Αποζημίωση [Άρθρα 77-78] ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 49

ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕπιμέτρηση της ποινής

Ι. Γενικοί κανόνες [Άρθρα 79-87]–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 50

ΙΙ. Εγκληματίες υπότροποι και καθ’ έξη [Άρθρα 88-93] –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 57

III. Συρροή εγκλημάτων [Άρθρα 94-98] –––––––––––––––––––––––––––––– 60

ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΑναστολή της ποινής υπό όρο και απόλυση υπό όρο

Ι. Αναστολή εκτέλεσης της ποινής υπό όρο [Άρθρα 99-104] –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 62

ΙΙ. Απόλυση του καταδίκου υπό όρο [Άρθρα 105-110Γ] ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 67

ΕΒΔΟΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΛόγοι που εξαλείφουν το αξιόποινο

Ι. Παραγραφή [Άρθρα 111-116]––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 79

15

II. Παραίτηση από την έγκληση [Άρθρα 117-120] ––––––––––––––––– 81

ΟΓΔΟΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕιδικές διατάξεις για ανηλίκους [Άρθρα 121-133] –––––––––––––––––––– 82

ΔΕΥΤΕΡΟ ΒΙΒΛΙΟΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΠροσβολές του πολιτεύματος [Άρθρα 134-137Δ] –––––––––––––––––––– 93

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΠροδοσία της χώρας [Άρθρα 138-152] –––––––––––––––––––––––––––––––––– 97

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕγκλήματα κατά ξένων κρατών [Άρθρα 153-156] –––––––––––––––––––100

ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕγκλήματα κατά της ελεύθερης άσκησης των πολιτικών δικαιωμάτων

Ι. Εγκλήματα κατά πολιτικών σωμάτων και της Κυβέρνησης [Άρθρα 157-160] ––––––––––––––––––––––––––––102

ΙΙ. Εγκλήματα κατά τις εκλογές [Άρθρα 161-166] –––––––––––––––––105

ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΠροσβολές κατά της πολιτειακής εξουσίας [Άρθρα 167-182Α] –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––106

ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕπιβουλή της Δημόσιας Τάξης [Άρθρα 183-197] –––––––––––––––––––––111

ΕΒΔΟΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕπιβουλή της θρησκευτικής ειρήνης [Άρθρα 198-201] ––––––––––––123

16

ΟΓΔΟΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕγκλήματα που ανάγονται στη στρατιωτική υπηρεσία και στην υποχρέωση για στράτευση [Άρθρα 202-206] ––––––––––––124

ΕΝΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕγκλήματα σχετικά με το νόμισμα [Άρθρα 207-215Α] –––––––––––––126

ΔΕΚΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕγκλήματα σχετικά με τα υπομνήματα [Άρθρα 216-223] ––––––––––130

ΕΝΔΕΚΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕγκλήματα σχετικά με την απονομή της Δικαιοσύνης [Άρθρα 224-234] –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––133

ΔΩΔΕΚΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕγκλήματα σχετικά με την Υπηρεσία [Άρθρα 235-263Β] ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––137

ΔΕΚΑΤΟ ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΚοινώς επικίνδυνα εγκλήματα [Άρθρα 264-289] ––––––––––––––––––––152

ΔΕΚΑΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕγκλήματα κατά της ασφάλειας των συγκοινωνιών, των τηλεφωνικών επικοινωνιών και κατά των κοινωφελών εγκαταστάσεων [Άρθρα 290-298] ––––––––––––––––158

ΔΕΚΑΤΟ ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕγκλήματα κατά της ζωής [Άρθρα 299-307] –––––––––––––––––––––––––––163

ΔΕΚΑΤΟ ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΣωματικές βλάβες [Άρθρα 308-315Β] ––––––––––––––––––––––––––––––––––––165

ΔΕΚΑΤΟ ΕΒΔΟΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΜονομαχία [Άρθρα 316-321] ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––169

17

ΔΕΚΑΤΟ ΟΓΔΟΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕγκλήματα κατά της προσωπικής ελευθερίας [Άρθρα 322-335] –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––170

ΔΕΚΑΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής [Άρθρα 336-353] ––––––––––––––––––––––––––––––––––178

ΕΙΚΟΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕγκλήματα σχετικά με το γάμο και την οικογένεια [Άρθρα 354-360] –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––191

ΕΙΚΟΣΤΟ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕγκλήματα κατά της τιμής [Άρθρα 361-369] –––––––––––––––––––––––––––193

ΕΙΚΟΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΠαραβίαση απορρήτων [Άρθρα 370-371] ––––––––––––––––––––––––––––––196

ΕΙΚΟΣΤΟ ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας [Άρθρα 372-384Α] ––––––––––––––––200

ΕΙΚΟΣΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕγκλήματα κατά των περιουσιακών δικαιωμάτων [Άρθρα 385-406Α] –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––208

ΕΙΚΟΣΤΟ ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕπαιτεία και αλητεία [Άρθρα 407-410] ––––––––––––––––––––––––––––––––––215

ΕΙΚΟΣΤΟ ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΠταίσματα

Ι. Γενικές διατάξεις [Άρθρα 411-412] ––––––––––––––––––––––––––––––––––216

ΙΙ. Τα ειδικότερα πταίσματα [Άρθρα 413-457] –––––––––––––––––––––217

18

ΕΙΚΟΣΤΟ ΕΒΔΟΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΤελικές διατάξεις [Άρθρα 458-459] –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––226

ΤΡΙΤΟ ΒΙΒΛΙΟΜΕΤΑΒΑΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ

Μεταβατικές διατάξεις [Άρθρα 460-473] ––––––––––––––––––––––––––––––––227

ΕΙΣΗΓΗΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––234

ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––265

105

Εγκλήματα κατά ελεύθερης άσκησης πολιτικών δικαιωμάτων 161 - 165

επιτροπής τους τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή με χρηματι-κή ποινή.

ΙΙ. Εγκλήματα κατά τις εκλογέςΆρθρο 161. — Βία κατά εκλογέων. Όποιος με βία ή απειλές βίας πα-ρεμποδίζει κάποιον εκλογέα από την ενάσκηση του εκλογικού του δι-καιώματος ή επιβάλλει την ενάσκησή του ή την ψηφοφορία υπέρ ή κα-τά κάποιου υποψηφίου σε εκλογές βουλευτών ή νομαρχιακών, δημοτι-κών ή κοινοτικών αρχών τιμωρείται με φυλάκιση. Το δικαστήριο μπο-ρεί εκτός από την ποινή να επιβάλλει και στέρηση των αξιωμάτων και των θέσεων του άρθρου 63, αριθμ. 1.

Άρθρο 162. — Εξαπάτηση εκλογέων. Όποιος με ψευδείς ειδήσεις ή συκοφαντικές διαδόσεις που ανάγονται στο πρόσωπο κάποιου υπο-ψηφίου ή με άλλο τρόπο εξαπατά εκλογέα είτε για να μην ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα, είτε για να μεταβάλλει το εκλογικό του φρόνη-μα σε κάποια από τις εκλογές που αναφέρονται στο άρθρο 161 τιμωρεί-ται με φυλάκιση μέχρι δύο ετών και με χρηματική ποινή.

Άρθρο 163. — Παραβίαση της μυστικότητας της ψηφοφορίας. Όποιος, σε μυστική εκλογή, κατορθώνει με οποιονδήποτε τρόπο να μάθει είτε ο ίδιος είτε τρίτος την ψήφο που έδωσε ο εκλογέας τιμωρεί-ται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους.

Άρθρο 164. — Νόθευση της εκλογής. 1. Όποιος ψηφίζει χωρίς να έχει το δικαίωμα σε κάποια από τις εκλογές του άρθρου 161 ή ψηφίζει κατ’ επανάληψη ή δίνει πολλαπλή ψήφο ή με οποιονδήποτε άλλο τρό-πο και με πρόθεση προκαλεί την παραγωγή μη γνήσιου αποτελέσμα-τος της εκλογής, ή όποιος νοθεύει το γνήσιο αποτέλεσμά της, τιμωρεί-ται με φυλάκιση μέχρι δύο ετών. Αν ο υπαίτιος εκτελούσε υπηρεσία κα-τά την εκλογή, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών ετών.2. Το τελευταίο εδάφιο του άρθρου 161 εφαρμόζεται και σ’ αυτή την πε-ρίπτωση.

Άρθρο 165. — Δωροδοκία κατά τις εκλογές. 1. Όποιος σχετικά με κάποια από τις εκλογές του άρθρου 161, από την προκήρυξή της και έως το πέρας της ψηφοφορίας προτείνει, παρέχει ή υπόσχεται σε εκλο-

106

166 - 167 ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

γέα δώρα ή οποιαδήποτε άλλα ωφελήματα που δεν του οφείλονται ως αντάλλαγμα για να παραλείψει την άσκηση του εκλογικού του δικαιώ-ματος ή για να το ασκήσει με ορισμένο τρόπο τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο ετών και με χρηματική ποινή. Το τελευταίο εδάφιο του άρ-θρου 161 εφαρμόζεται και σ’ αυτήν την περίπτωση.2. Με φυλάκιση μέχρι δύο ετών και χρηματική ποινή τιμωρείται ο εκλο-γέας που σχετικά με κάποια από τις εκλογές του άρθρου 161 και κατά το χρόνο που προβλέπεται στην προηγούμενη παράγραφο δέχεται την παροχή ή υπόσχεση δώρων ή άλλων ωφελημάτων που δεν του οφείλο-νται ή απαιτεί τέτοια ως αντάλλαγμα, για να παραλείψει την άσκηση του εκλογικού του δικαιώματος ή για να το ασκήσει με ορισμένον τρόπο.

Άρθρο 166. — Διατάραξη της εκλογής. Όποιος με πρόθεση παρε-μποδίζει τη διεξαγωγή κάποιας εκλογής που αναφέρει το άρθρο 161 ή τη διαταράσσει προκαλώντας θόρυβο ή αταξία ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους.

ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΠροσβολές κατά της πολιτειακής εξουσίας

Άρθρο 167. — Αντίσταση. 1. Όποιος μεταχειρίζεται βία ή απειλή βί-ας για να εξαναγκάσει κάποια αρχή ή υπάλληλο να ενεργήσουν πρά-ξη που ανάγεται στα καθήκοντά τους ή να παραλείψουν νόμιμη πράξη, καθώς και όποιος βιαιοπραγεί κατά υπαλλήλου ή προσώπου που έχει προσληφθεί ή άλλου υπαλλήλου που έχει προστρέξει για να τον υπο-στηρίξει ενώ διαρκεί η νόμιμη ενέργειά του, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους. Σε κάθε περίπτωση αποκλείεται η μετατροπή ή η αναστολή της ποινής.2. Αν οι πράξεις που προβλέπει η προηγούμενη παράγραφος έγιναν από πρόσωπο που οπλοφορεί ή φέρει αντικείμενα με τα οποία μπορεί να προ-κληθεί σωματική βλάβη ή έχει καλυμμένα ή αλλοιωμένα τα χαρακτηριστι-κά του ή έγιναν από περισσότερους, καθώς και αν το πρόσωπο κατά του οποίου στράφηκε η πράξη διέτρεξε σοβαρό προσωπικό κίνδυνο επιβάλ-λεται φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών εφόσον η πράξη δεν τιμωρείται βαρύτερα με άλλη διάταξη.

107

Προσβολές κατά της πολιτειακής εξουσίας 168 - 172

Άρθρο 168. — Προσβολές κατά του Προέδρου της Δημοκρατίας. 1. Όποιος βιαιοπραγεί κατά του προσώπου του Προέδρου της Δημοκρατί-ας ή εκείνου που ασκεί την προεδρική εξουσία τιμωρείται με κάθειρξη. 2. Όποιος προσβάλλει την τιμή του Προέδρου της Δημοκρατίας ή εκείνου που ασκεί την προεδρική εξουσία ή τον δυσφημεί δημόσια ή όταν είναι παρών τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών. 3. Το αξιόποινο των εγκλημάτων των παραγρ. 1 και 2 παραγράφεται μετά έξι μήνες.

Άρθρο 169. — Απείθεια. Με φυλάκιση μέχρι έξι μηνών τιμωρείται όποιος, ύστερα από νόμιμη πρόσκληση, αρνείται σε κάποιον από τους υπαλλήλους του άρθρου 13, παρ. α ,́ χωρίς αντίσταση την υπηρεσία ή συνδρομή που οφείλεται κατά το νόμο ή την είσοδο σε οποιοδήποτε μέρος για να επιχειρηθεί κάποια νόμιμη υπηρεσιακή ενέργεια.

Άρθρο 170. — Στάση. 1. Όποιος με πρόθεση συμμετέχει σε δημό-σια συνάθροιση πλήθους που διαπράττει με ενωμένες δυνάμεις κά-ποια από τις πράξεις του άρθρου 167 τιμωρείται με φυλάκιση τουλά-χιστον έξι μηνών. 2. Οι υποκινητές της στάσης, καθώς και εκείνοι που μεταχειρίστηκαν σω-ματική βία ή απειλές σωματικής βίας ή βιαιοπράγησαν, τιμωρούνται με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών, αν άλλη διάταξη νόμου δεν τιμωρεί την πράξη με βαρύτερη ποινή.

Άρθρο 171. — Θρασύτητα κατά της αρχής. 1. Όποιος μετέχει σε δημό-σια συνάθροιση στο ύπαιθρο που απαγορεύτηκε νόμιμα από την αρμό-δια αρχή τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι έξι μηνών ή με χρηματική ποινή.2. Όταν πλήθος συγκεντρωμένο στο ύπαιθρο κληθεί νόμιμα από τον αρμό-διο πολιτικό ή στρατιωτικό υπάλληλο να διαλυθεί, καθένας από τους συ-γκεντρωμένους που δεν απομακρύνεται από τη συνάθροιση μετά την τρίτη πρόσκληση τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή με χρηματική ποινή.

Άρθρο 172. — Ελευθέρωση φυλακισμένου. 1. Όποιος με πρόθεση ελευθερώνει φυλακισμένο ή άλλον που κρατείται με διαταγή της αρχής τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών. (Όπως αντικαταστάθηκε από το άρθρο 2 παρ. 4 του Ν 2479/1997.)

108

173 - 173Α ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

2. Όποιος γίνεται από αμέλεια υπαίτιος κάποιας από αυτές τις πράξεις τι-μωρείται με φυλάκιση, αν ήταν για οποιονδήποτε λόγο υπόχρεος να φυ-λάξει εκείνον που απέδρασε. Μένει εντελώς ατιμώρητος αν με δική του προσπάθεια συλληφθεί, μέσα σε δεκαπέντε ημέρες, αυτός που απέδρασε. (Όπως αντικαταστάθηκε από το άρθρο 24 παρ. 1 του Ν 3772/2009.)

Άρθρο 173. — Απόδραση κρατουμένου. 1. Αν αποδράσει φυλακι-σμένος ή άλλος κρατούμενος με διαταγή της αρμόδιας αρχής τιμωρεί-ται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους. Η παραπάνω ποινή εκτελείται ολό-κληρη μετά την έκτιση της ποινής που επιβλήθηκε ή θα επιβληθεί για την πράξη για την οποία ήταν κρατούμενος αυτός που απέδρασε.2. Οποιοσδήποτε άλλος συμμετείχε στην απόδραση τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών. Αν ο συμμετέχων στην απόδραση έχει την ιδιότητα του σωφρονιστικού ή αστυνομικού υπαλλήλου, επιβάλλεται κάθειρξη μέχρι δέκα ετών. (Όπως αντικαταστάθηκε από το άρθρο 2 παρ. 5 του Ν 2479/1997 και προστέθηκε εδάφιο στην παρ. 2 με το άρθρο 24 παρ. 2 του Ν 3772/2009.)

Άρθρο 173Α. — Παραβίαση περιορισμού κατ’ οίκον με ηλεκτρονική επιτήρηση. 1. Όποιος, κατά το χρόνο που τελεί υπό ηλεκτρονική επιτή-ρηση, με πρόθεση: α) αφαιρεί, καταστρέφει, φθείρει ή με οποιονδήπο-τε τρόπο επεμβαίνει στη συσκευή ή στο σύστημα ηλεκτρονικής επιτή-ρησης ή β) με οποιονδήποτε τρόπο αλλοιώνει τα συναφή με την επιτή-ρηση δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, τιμωρείται με φυλάκιση του-λάχιστον ενός έτους. Με την ίδια ποινή τιμωρείται όποιος, κατά το χρό-νο που τελεί υπό ηλεκτρονική επιτήρηση, εκμεταλλευόμενος βλάβη ή μη ορθή λειτουργία της συσκευής ή του συστήματος ηλεκτρονικής επι-τήρησης, διαφεύγει από την επιτήρηση των αρμοδίων αρχών.Η ποινή των παραπάνω αδικημάτων εκτελείται ολόκληρη μετά την έκτιση της ποινής που επιβλήθηκε ή θα επιβληθεί για την πράξη για την οποία ο ηλεκτρονικά επιτηρούμενος ήταν κρατούμενος.2. Οποιοσδήποτε συμμετέχει στις παραπάνω πράξεις τιμωρείται με φυλά-κιση τουλάχιστον δύο ετών. Αν ο συμμετέχων έχει την ιδιότητα του σω-φρονιστικού ή αστυνομικού υπαλλήλου ή του αρμόδιου για την ηλεκτρο-νική επιτήρηση υπαλλήλου, επιβάλλεται κάθειρξη μέχρι οκτώ ετών.(Όπως το άρθρο προστέθηκε με το άρθρο 1 παρ. Γ του Ν 4205/2013.)

109

Προσβολές κατά της πολιτειακής εξουσίας 174 - 178

Άρθρο 174. — Στάση κρατουμένων. 1. Φυλακισμένοι ή άλλοι κρατού-μενοι με διαταγή της αρχής που με ενωμένες δυνάμεις: α) επιχειρούν βίαια να αποδράσουν, β) επιτίθενται με έργα κατά των υπαλλήλων της φυλακής ή του κρατητηρίου ή κατά εκείνων στους οποίους έχει ανατεθεί η φύλα-ξη ή η επίβλεψη, γ) επιχειρούν με τη βία ή με απειλή να εξαναγκάσουν κά-ποιον από αυτούς σε πράξη ή παράλειψη τιμωρούνται με κάθειρξη μέχρι δέκα χρόνια. (Όπως αντικαταστάθηκε από το άρθρο 2 παρ. 6 του Ν 2479/1997.)

2. Όποιος από αυτούς βιαιοπραγήσει κατά κάποιου από τα παραπάνω πρόσωπα τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα χρόνια. (Όπως αντικαταστά-θηκε από το άρθρο 2 παρ. 7 του Ν 2479/1997.)

3. Οι παραπάνω ποινές εκτίονται ολόκληρες μετά την έκτιση της ποινής που επιβλήθηκε ή που θα επιβληθεί για την πράξη για την οποία ήταν κρα-τούμενος ο υπαίτιος.

Άρθρο 175. — Αντιποίηση. 1. Όποιος με πρόθεση αντιποιείται την άσκηση κάποιας δημόσιας, δημοτικής ή κοινοτικής υπηρεσίας τιμω-ρείται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή με χρηματική ποινή. 2. Η διάταξη αυτή εφαρμόζεται και για την αντιποίηση της άσκησης δικη-γορίας, καθώς επίσης και για την αντιποίηση άσκησης υπηρεσίας λειτουρ-γού της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Χριστού ή άλλης θρησκεί-ας γνωστής στην Ελλάδα.

Άρθρο 176. — Όποιος δημόσια και χωρίς δικαίωμα φορεί στολή ή άλλο διακριτικό σημείο δημοσίου, δημοτικού, κοινοτικού ή θρησκευ-τικού λειτουργού από εκείνους που αναφέρει η παρ. 2 του άρθρου 175 ή παράσημο ή τίτλο που δεν δικαιούται να φέρει νόμιμα τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι έξι μηνών ή με χρηματική ποινή.

Άρθρο 177. — Παραβίαση κατάσχεσης. Όποιος με πρόθεση κατα-στρέφει, βλάπτει ή υφαιρεί κατασχεμένο πράγμα τιμωρείται με φυλά-κιση μέχρι δύο ετών.

Άρθρο 178. — Παραβίαση σφραγίδων που έθεσε η αρχή. Όποιος με πρόθεση και αυθαίρετα θραύει ή βλάπτει σφραγίδα που έθεσε η αρχή για την κατάσχεση ή για τη φύλαξη κλεισμένων πραγμάτων ή εγγράφων

110

179 - 182 ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

ή για τη βεβαίωση της ταυτότητάς τους ή ματαιώνει με οποιονδήποτε τρόπο μια τέτοια σφράγιση τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο ετών.

Άρθρο 179. — Παραβίαση φύλαξης της αρχής. Όποιος με πρόθεση καταστρέφει, βλάπτει ή με οποιονδήποτε τρόπο αφαιρεί από την εξου-σία της αρχής έγγραφα ή άλλα πράγματα που βρίσκονται στη φύλαξή της ή που αυτή τα παρέδωσε στη φύλαξη άλλου τιμωρείται με φυλάκι-ση μέχρι τριών ετών.

Άρθρο 180. — Βλάβη επίσημων κοινοποιήσεων. Με φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή με χρηματική ποινή τιμωρείται όποιος με πρόθεση και αυ-θαίρετα αφαιρεί, βλάπτει ή παραμορφώνει τις επίσημες κοινοποιήσεις που η αρχή έχει δημόσια τοιχοκολλήσει ή εκθέσει.

Άρθρο 181. — Προσβολή συμβόλων του ελληνικού Κράτους. Όποιος, για να εκδηλώσει μίσος ή περιφρόνηση, αφαιρεί, καταστρέ-φει, παραμορφώνει ή ρυπαίνει την επίσημη σημαία του Κράτους ή έμ-βλημα της κυριαρχίας του, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο (2) ετών.

Άρθρο 182. — Παραβίαση περιορισμών διαμονής. 1. Με φυλάκιση μέχρι έξι μηνών τιμωρείται όποιος παραβιάζει τους περιορισμούς που του έχουν επιβληθεί νόμιμα στην ελευθερία της διαμονής και τις σχετι-κές υποχρεώσεις του. (Όπως η παρούσα διάταξη αριθμήθηκε ως παρ. 1 με το άρθρο 23 παρ. 3 του Ν 4055/2012.)

2. Αλλοδαπός ο οποίος απελάθηκε σε εκτέλεση απόφασης δικαστηρίου, αν παραβιάσει την απαγόρευση επιστροφής του στη χώρα τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον δύο (2) ετών, η οποία δεν μετατρέπεται σε χρημα-τική ποινή σε καμία περίπτωση και για οποιονδήποτε λόγο, ούτε αναστέλ-λεται με οποιονδήποτε τρόπο σύμφωνα με τα άρθρα 99 έως 104. Η άσκη-ση ενδίκων μέσων δεν έχει ανασταλτικό αποτέλεσμα. (Όπως η παρ. 2 προ-στέθηκε με το άρθρο 23 παρ. 3 του Ν 4055/2012. Έναρξη ισχύος 2.4.2012 - άρ-θρο 113 Ν 4055/2012.)

3. Με την ποινή της παρ. 1 του παρόντος άρθρου τιμωρείται όποιος, κα-τόπιν υποβολής του σε κατ’ οίκον περιορισμό με ηλεκτρονική επιτήρη-ση, παραβιάζει περιορισμούς που του έχουν επιβληθεί νόμιμα στην ελευ-θερία της διαμονής του και τις σχετικές υποχρεώσεις του. (Όπως η παρ. 3 προστέθηκε με το άρθρο 1 παρ. Δ του Ν 4205/2013.)

111

Επιβουλή της Δημόσιας Τάξης 182Α - 186

Άρθρο 182Α. — Με φυλάκιση από ένα έως τρία έτη τιμωρείται ο κατηγορούμενος, ο οποίος παραβιάζει τους περιοριστικούς όρους που του έχουν επιβληθεί με δικαστική απόφαση ή με βούλευμα, ως προς την ελευθερία διαμονής και άλλες υποχρεώσεις του, σε υποθέσεις για τις κακουργηματικού χαρακτήρα αξιόποινες πράξεις της εγκληματικής οργάνωσης, τρομοκρατικών πράξεων, πορνογραφίας ανηλίκων, νομι-μοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και χρηματοδό-τησης της τρομοκρατίας, εφόσον έχει αρχίσει η εκδίκαση της υπόθεσης στο ακροατήριο και δεν έχει αυτή περατωθεί. Η ποινή που επιβάλλεται στον παραβιάσαντα τους όρους φυγόδικο κατηγορούμενο, δεν μετα-τρέπεται, ούτε αναστέλλεται και η τυχόν ασκηθείσα έφεση, σε κάθε πε-ρίπτωση, δεν έχει ανασταλτικό αποτέλεσμα.(Όπως το άρθρο προστέθηκε με το άρθρο 102 παρ. 1 του Ν 4139/2013.)

ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΕπιβουλή της Δημόσιας Τάξης

Άρθρο 183. — Διέγερση. Όποιος με οποιονδήποτε τρόπο προκαλεί ή διεγείρει δημόσια σε απείθεια κατά των νόμων ή των διαταγμάτων ή εναντίον άλλων νόμιμων διαταγών της αρχής τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών ετών.

Άρθρο 184. — Όποιος δημόσια με οποιονδήποτε τρόπο προκαλεί ή διεγείρει σε διά πραξη κακουργήματος ή πλημμελήματος τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών ετών.

Άρθρο 185. — Όποιος εγκωμιάζει δημόσια και με οποιονδήποτε τρόπο έγκλημα* που διαπράχθηκε και έτσι εκθέτει σε κίνδυνο τη δημό-σια τάξη τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών ετών.*

Άρθρο 186. — Πρόκληση και προσφορά για την εκτέλεση κακουργή-ματος ή πλημμελήματος. 1. Όποιος προκαλεί ή παροτρύνει με οποιον-δήποτε τρόπο κάποιον να διαπράξει ορισμένο κακούργημα, καθώς και όποιος προσφέρεται ή αποδέχεται τέτοια πρόκληση ή προσφορά, τι-μωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών.

* Ορθότερα, «κακούργημα».