ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑΡΑΨΩΔΙΑ ΑΕνότητα 4η [στ . 174–361] : Διάλογος Αθηνάς και ΤηλέμαχουΟ Τηλέμαχος εκφράζει τα παράπονά του.Η Αθηνά–Μέντης τον ενθαρρύνει και τον συμβουλεύει.

Χ Ω Ρ Ι ΣΜΟ Σ Ε Ν Ο Τ Η Τ Α ΣΣτίχοι 174-196: Ο Τηλέμαχος περιγράφει την κατάσταση στο παλάτι και ρωτάει για την ταυτότητα του ξένου.Στίχοι 197-235: Ο ξένος συστήνεται ως Μέντης και μιλάει για τον Οδυσσέα.Στίχοι 236-245: Ο Τηλέμαχος εύχεται να ήταν γιος ενός άλλου, καλότυχου πατέρα.Στίχοι 246-255: Η Αθηνα - Μέντης ρωτάει για τη συγκέντρωση των μνηστήρων.Στίχοι 256-279: Ο Τηλέμαχος μιλάει για τους μνηστήρες.Στίχοι 280-340: Η Αθηνα - Μέντης συμβουλεύει τον ΤηλέμαχοΣτίχοι 341-348: Ο Τηλέμαχος προτείνει στον ξένο να καθυστερήσει την αναχώρησή του.Στίχοι 349-361: Η Αθηνά - Μέντης αρνείται ευγενικά και αποχωρεί.

ΠΟ Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Χ Ε Ι Α«κιθάρα και τραγούδι» (στ. 177)«με μαλάματα και ρούχα» (στ. 183)«με ποιο καράβι εδώ μας ήλθες» (στ. 190), «καράβι σήκωσε το πιο γερό με είκοσικωπηλάτες» (στ. 310), «γοργό καράβι» (στ. 337): η ναυτιλία ήταν πολύ διαδεδομένη στην εποχή την οποία εξετάζουμε.«γυρεύω ν' ανταλλάξω σίδηρο γυαλιστερό που φέρνω με χαλκό» (στ. 203-204): την εποχή του τρωικού πολέμου το εμπόριο γινόταν κυρίως με ανταλλαγή προϊόντων αλλά δεν ήταν γνωστή η χρήση του σιδήρου. Έτσι, ο Όμηρος μεταφέρει ένα στοιχείο του πολιτισμού της δικής του (μεταγενέστερης) εποχής σε προγενέστερους χρόνους. Τη μεταφορά αυτή την ονομάζουμε αναχρονισμό.«καμιά γιορτή; ή μήπως γάμος; πάντως δεν πρόκειται για γεύμα εταιρικό» (στ. 251-252): Η γιορτή είναι το συμπόσιο, το γλέντι με πλούσιο φαγοπότι. Σ' αυτά τα συμπόσια οι καλεσμένοι δεν είχαν καμιά υποχρέωση, καθώς ο οικοδεσπότης αναλάμβανε τα πάντα. Το ίδιο γινόταν και στους γάμους. Αντίθετα στο εταιρικόγεύμα όλοι οι συμμετέχοντες έφερναν φαγητά και ποτά.«τύμβος» (στ. 265): κατά τη μυκηναϊκή εποχή, πάνω από τον τάφο ενός σημαντικού νεκρού ή πάνω από ένα σύνολο τάφων ύψωναν ένα λοφίσκο συσσωρεύοντας χώμα. Η κατασκευή αυτή ονομαζόταν τύμβος.Πολεμικός εξοπλισμός: «με περικεφαλαία, την ασπίδα και τα δυο του δόρατα» (στ. 285), «φαρμάκια... να τα 'χει χρίσμα για τα χάλκινά του βέλη» (στ. 290-291):χάλκινα δηλητηριασμένα βέλη, «χάλκινα πουκάμισα» (στ. 318): πρόκειται γιατους χάλκινους θώρακες.«υψώνεις επιτάφιο σήμα, τιμώντας τον νεκρό και με κτερίσματα πολλά» (στ. 323): τα κτερίσματα ήταν οι διαδικασίες τιμής και λατρείας προς τους νεκρούς αλλά κυρίως τα νεκρικά δώρα που καίγονταν ή θάβονταν μαζί με το νεκρό. Συχνά τα κτερίσματα ήταν ανάλογα με το φύλο, την ηλικία και την ιδιότητα του νεκρού: π.χ. όπλα, κοσμήματα, παιχνίδια, αγγεία με τρόφιμα και ποτά.

1

«από το άνοιγμα της στέγης» (στ. 356): στο μέγαρο, στη μεγάλη αίθουσα υπήρχε ένα άνοιγμα πάνω από την εστία για να φεύγει ο καπνός.

Τ Ε Χ Ν Ι Κ Η Τ Η Σ ΟΔ Υ Σ Σ Ε Ι Α ΣΠροϊδεασμόςστ. 294-295: Η Αθηνά-Μέντης, μιλώντας υποθετικά, μας προϊδεάζει για τη μνηστηροφονία (ραψωδία χ)στ. 315-316: Η Αθηνά-Μέντης συμβουλεύει τον Τηλέμαχο και μας προϊδεάζει για το ταξίδι του Τηλέμαχου στην Πύλο (ραψωδία γ) και τη Σπάρτη (ραψωδία δ).Επιβράδυνσηστ. 208-213: Η Αθηνά-Μέντης κάνει μια παρένθεση και αναφέρεται στο Λαέρτη. Δίνει περιττές λεπτομέρειες και καθυστερεί να μιλήσει για τον Οδυσσέα. Σκοπός της επιβράδυνσης είναι να εκτονωθούν τα φορτισμένα συναισθήματα του Τηλέμαχου που δημιουργήθηκαν με την αποκάλυψη ότι ο ξένος ήταν φίλος του Οδυσσέα.στ. 286-293: Η Αθηνά-Μέντης παρεμβάλλει στο λόγο της μια ιστορία από το παρελθόν.Εδώ, ο σκοπός της αφήγησης είναι να προετοιμάσει τον Τηλέμαχο και τους ακροατές να δεχτούν τις συμβουλές της θεάς που θα ακολουθήσουν.Ειρωνεία: Η Αθηνά ξέρει την αλήθεια για τον Οδυσσέα αλλά πρέπει να προσποιηθεί την ανήξερη, ώστε να υπάρξει εξέλιξη της ιστορίας. Χρησιμοποιεί λοιπόν τις πλαστές (ψεύτικες) διηγήσεις που δημιουργούν την ειρωνεία καθώς η θεά και οι ακροατές γνωρίζουν την αλήθεια, ενώ ο Τηλέμαχος την αγνοεί. Η ειρωνεία φαίνεται στους εξής στίχους:στ. 201-206: Σκοπός του ταξιδιού της.στ. 214-216: Αιτία της άφιξής της.στ. 217-225: Αναφέρει τον εγκλεισμό του Οδυσσέα σε ένα νησί αλλά λέει ότι τονεμποδίζουν απολίτιστοι άνθρωποι. Προσποιείται ότι μαντεύει την επιστροφή του.στ. 243-244: Ο Τηλέμαχος θεωρεί τον πατέρα του τον πιο δυστυχισμένο άνθρωπο στον κόσμο και πιστεύει ότι είναι νεκρός (στ. 184-185).

ΡΑΨΩΔΙΑ Ε

ΠΕ Ρ Ι Λ ΗΨΗ ΤΩΝ Ε Ν Ο Τ Η Τ Ω Ν Τ Η Σ Ρ ΑΨΩ Δ Ι Α ΣΕνότητα 1η (στ . 1-251) :Η δεύτερη αγορά των θεών.Ο Ερμής στην Ωγυγία.Διάλογος Ερμή - Καλυψώς και Καλυψώς - Οδυσσέα.

2

Ενότητα 2η (στ . 252-552) :Ο Οδυσσέας κατασκευάζει σχεδία και φεύγει από την Ωγυγία.Η συνάντηση με τον Ποσειδώνα. Η τρικυμία.Η εμφάνιση της Λευκοθέης και η σωτηρία του Οδυσσέα.

Τ Ε Χ Ν Ι Κ Η Τ ΗΣ ΟΔ Υ Σ Σ Ε Ι Α ΣΠροϊδεασμοίστ. 28-32: Τα λόγια του Δία μας προϊδεάζουν για την επιστροφή του Οδυσσέα (ραψ. v), τη μνηστηροφονία (ραψ. χ) και για τον ασφαλή γυρισμό του Τηλέμαχου στην Ιθάκη (ραψ. ο).στ. 36-49: Οι εντολές του Δία στον Ερμή μας προετοιμάζουν για το ταξίδι του Οδυσσέα από το νησί της Καλυψώς στο νησί των Φαιάκων (ραψ. ε, στ. 252-552), τη διαμονή και τη φιλοξενία του στη Σχερία (ραψ. η, θ, ν) και την άφιξή του στηνΙθάκη (ραψ. ν).στ. 159-161: Τα λόγια της Καλυψώς μας προϊδεάζουν για το διάλογό της με τον Οδυσσέα στους στίχους 176-251.Παρομοιώσειςστ. 15: Ο Οδυσσέας, ως βασιλιάς των Ιθακήσιων, παρομοιάζεται με πατέρα που συμπεριφέρεται με γλυκύτητα στα παιδιά του. Σκοπός της παρομοίωσης είναι νααναδειχθεί το ανθρώπινο πρόσωπο του ηγέτη Οδυσσέα.στ. 59-61: Ο Ερμής παρομοιάζεται με γλάρο, καθώς πετάει πολύ κοντά στη θάλασσα. Η παρομοίωση δημιουργεί μια όμορφη εικόνα.ΕικόνεςΣτους στ. 66-88 υπάρχει μια ωραία περιγραφή του φυσικού τοπίου που περιβάλλει τη σπηλιά της Καλυψώς. Ο ποιητής δημιουργεί 3 ειδυλλιακές εικόνες:1) στ. 66-71: Η Καλυψώ υφαίνει στον αργαλειό τραγουδώντας, δίπλα σε μια μεγάλη φωτιά.2) στ. 72-80: Γύρω από τη σπηλιά υπάρχει δάσος με διάφορα δέντρα (λεύκες, σκλήθρες, κυπαρίσσια), όπου κουρνιάζουν πουλιά (γεράκια, κουκουβάγιες, κουρούνες). Ακόμη, απλώνεται μια κληματαριά και 4 κρήνες με γάργαρο νερό.3) στ. 81-84: Στις δυο πλευρές εκτείνονται λιβάδια με άγριες βιολέτες και άγρια σέλινα.

• Στην ενότητα υπάρχουν πολλά στοιχεία ανθρωπομορφισμού των θεών:– η «αγορά» των θεών (στ. 1-50) μοιάζει με τις ανθρώπινες συνελεύσεις (ο Δίας είναι ο απόλυτος μονάρχης και οι υπόλοιποι θεοί συμμορφώνονται στις εντολές του)– η Καλυψώ υφαίνει τραγουδώντας, σαν μια θνητή (στ. 70-71)– η Καλυψώ φιλοξενεί τον Ερμή (στ. 96-107), σύμφωνα με το τυπικό της ανθρώπινης φιλοξενίας– ο Ερμής εντυπωσιάζεται με το τοπίο στο νησί της Καλυψώς 9στ. 85-86) σαν να ήταν άνθρωπος– η Καλυψώ κατηγορεί τους θεούς (στ. 132-144) για ζήλια και φθόνο, τους αποδίδει δηλαδή ανθρώπινα συναισθήματα.

Τ E X N I K H T H Σ ΟΔ Υ Σ Σ Ε Ι Α ΣΠλατιά παρομοίωση

3

στ. 362-366: Οι άνεμοι που πηγαινοφέρνουν τη σχεδία παρομοιάζονται με το χειμερινό βοριά που σαρώνει στον κάμπο αγκάθια. Η ανάλυση της παρομοίωσης:α) αναφορικό μέρος: «Πώς ο χειμερινός ... ένα πράμα» (στ. 362-363).β) δεικτικό μέρος: «έτσι και τη σχεδία ... ο πουνέντες» (στ. 364-366).γ) κοινός όρος: η ορμή και δύναμη του ανέμου.στ. 405-406: Τα μαδέρια σκορπίζονται σαν τα άχυρα της θημωνιάς. Η ανάλυση της παρομοίωσης:α) αναφορικό μέρος: «Πώς άνεμος ... της θημωνιάς» (στ. 405-406).β) δεικτικό μέρος: «έτσι σκορπίστηκαν και τα μακριά μαδέρια» (στ. 406).γ) κοινός όρος: η ισχύς του ανέμου και του κύματος.Μοτίβο παραμυθιού: στους στ. 381-386 υπάρχει το μοτίβο του μαγικού αντικειμένου (μαντίλι) που δίνεται ως φυλαχτό στον ήρωα. Το μοτίβο αυτό έχει περάσει σε πολλά παραμύθια και λαϊκές διηγήσεις.Εσωτερικός μονόλογος: Ο Οδυσσέας συνομιλεί με τον εαυτό του. Με τον τρόπο αυτό, τα συναισθήματα του ήρωα φαίνονται πιο αληθινά και οι σκέψεις του περισσότερο αυθεντικές. Στην ενότητα υπάρχουν δύο μονόλογοι του ήρωα στους στ. 329-345 και στους στ. 393-401.Συστολή του χρόνου (= όταν ο ποιητής αναφέρεται συνοπτικά σε γεγονότα που έχουν μεγάλη διάρκεια).στ. 258-289: σε 32 στίχους ο ποιητής περιγράφει την κατασκευή της σχεδίας πουκράτησε 4 μέρες.στ. 300-307: σε 8 στίχους καλύπτεται ένα διάστημα 17 ημερών.

ΡΑΨΩΔΙΑ Ι

Ενότητα 2η (στ. 240-518)Η τύφλωση του Πολύφημου.Ενότητα 3η (στ. 519-630)Η φυγή και η «ύβρις» του Οδυσσέα.

Χ Ω Ρ Ι ΣΜΟ Σ Ε Ν Ο Τ Η Τ Α ΣΣτ. 240-339: Ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του στη σπηλιά του Πολύφημου. Ηγνωριμία τους.Στ. 340-418: Ο Οδυσσέας μεθάει τον Πολύφημο.Στ. 419-466: Η τύφλωση.Στ. 467-518: Η δραπέτευση από τη σπηλιά.

ΠΟ Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Χ Ε Ι Α

4

Κτηνοτροφικές ασχολίες των Κυκλώπων: στ. 243-247, 263-265, 270-275, 373- 375, 379-380, 485-489

Τ Ε Χ Ν Ι Κ Η Τ Η Σ ΟΔ Υ Σ Σ Ε Ι Α ΣΠαρομοιώσειςΣτους στ. 429-436 ο τρόπος με τον οποίο ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του στρίβουν το μυτερό παλούκι στο μάτι του Κύκλωπα, παρομοιάζεται με τον τρόπο που ένας τεχνίτης τρυπάει το ξύλο του καραβιού με τρυπάνι, ενώ οι άλλοι εργάτες τον βοηθούν.Στους στ. 437-440 ο θόρυβος που ακούγεται από το παλούκι στο μάτι του Πολύφημου παρομοιάζεται με τους ήχους που κάνει το πυρακτωμένο πελέκι ή σκεπάρνι, όταν το βάζει ο τεχνίτης σε κρύο νερό.Επική ειρωνείαΣτους στ. 496-511 ο Πολύφημος μιλάει στον μπροστάρη κριό του κοπαδιού για το κακό που τον βρήκε, αγνοώντας αυτό που γνωρίζουν οι ακροατές, δηλαδή ότι ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του είναι κρυμμένοι στις κοιλιές των κριαριών.ΡεαλισμόςΟ ποιητής με ωμό ρεαλισμό περιγράφει εικόνες που σοκάρουν τον ακροατή (στ. 318-323, 416-418, 427-444). Σκοπός αυτών των περιγραφών είναι να νιώσουν οι ακροατές φρίκη για τον πρωτογονισμό και τη βαρβαρότητα του Πολύφημου (στ. 318-323) και άγρια χαρά για την τιμωρία του (στ. 427-444).

ΠΟ Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Α ΣΤΟΙ Χ Ε Ι Α• «ζυγά», «γαλάζια πλώρη» (στ. 537), «τιμόνι» (στ. 538), «κουπιά» (στ. 544), «καραβίσια ξύλα» (στ. 555), «γερές κουβέρτες» (στ. 605), «πρυμάτσες» (στ. 625): μέρη του πλοίου.

ΡΑΨΩΔΙΑ Π

ΤΟΠΟΣ: το καλύβι του Εύμαιου (Ιθάκη)ΧΡΟΝΟΣ: η 38η ημέρα της ΟδύσσεαςΠΡΟΣΩΠΑ: Οδυσσέας, Τηλέμαχος, Ευμαίος, Αθηνά

Χ Ω Ρ Ι ΣΜΟ Σ Ε Ν Ο Τ Η Τ Α ΣΣτίχοι 1-62: Ο Τηλέμαχος φτάνει στο καλύβι του Εύμαιου και δέχεται τις περιποιήσεις του.Στίχοι 63-172: Ο Τηλέμαχος συνομιλεί με τον ξένο. Ο Εύμαιος αναχωρεί για το παλάτι.Στίχοι 173-260: Ο αναγνωρισμός του Οδυσσέα από τον Τηλέμαχο.

ΠΟ Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Α ΣΤΟΙ Χ Ε Ι Α «λίθινο κατώφλι» (στ, 49), «μαντρί» (στ. 174), «υψωμένος τοίχος της αυλής» (στ.183), «καλύβα» (στ. 197) «χλαίνη και χιτώνα» (στ. 88), «πέδιλα» (στ. 89), «πουκαμίσα» (στ. 192), «πανωφόρι» (στ. 193): είδη ένδυσης «δώρα από δουλεμένο μάλαμα» (στ. 205), «δώρα λαμπρά, χαλκό, μαλάματα πολλά, φαντά φορέματα» (στ. 256-257): εδώ φαίνεται η συνήθεια να δίνονται δώρα

5

Πλατιά παρομοίωσηΣτους στ. 243-245 ο ποιητής παρομοιάζει το θρήνο Οδυσσέα - Τηλέμαχου με το θρήνο αρπακτικών πουλιών που οι κυνηγοί έχουν πάρει τα μικρά τους.Η ανάλυση της παρομοίωσης:α) αναφορικό μέρος: «σαν αετοί ... προτού ξεπεταρίσουν» (στ. 243-244)β) δεικτικό μέρος: «τόσο πικρό ... κύλησε» (στ. 245)γ) κοινός όρος: η ένταση των συναισθημάτων

Μοτίβο παραμυθιούΤο χρυσό ραβδί με το οποίο η Αθηνά μεταμορφώνει τον Οδυσσέα (στ. 191) είναι ένα στοιχείο που συναντάται πολύ συχνά στα παραμύθια.

Η σκηνή του αναγνωρισμού: Ο αναγνωρισμός είναι ένα βασικό μοτίβο της Οδύσσειας, ένας θεματικός τύπος που ακολουθεί μια συγκεκριμένη διαδικασία:1. Αρχικά αποκρύπτεται η ταυτότητα του Οδυσσέα με τη μεταμόρφωσή του σε ζητιάνο και με την πλαστή ιστορία για το ποιος είναι (στ. 70-75)2. Τα δύο πρόσωπα που συμμετέχουν στον αναγνωρισμό μένουν μόνα στη σκηνή. Εδώ μένει ο Οδυσσέας με τον Τηλέμαχο, καθώς οι άλλοι βοσκοί είχαν βγει από το πρωί (στ. 3-4) και ο Εύμαιος εστάλη στο παλάτι για να ενημερώσει την Πηνελόπη (στ. 165-172).3. Η ταυτότητα του Οδυσσέα αποκαλύπτεται με άρση της μεταμόρφωσής του σε ζητιάνο, με μια δεύτερη μεταμόρφωση σε νέο, όμορφο άντρα (στ. 191-195) και με την ομολογία της πραγματικής του ταυτότητας (στ. 208-209).4. Ο Τηλέμαχος εκφράζει τη δυσπιστία του να δεχτεί την ταυτότητα του ξένου (στ. 214-224) αλλά δεν απαιτεί αποδεικτικά στοιχεία, όπως συμβαίνει στις διαδικασίες αναγνωρισμού.5. Ο Οδυσσέας, για να πείσει τον Τηλέμαχο ποιος είναι, επαναλαμβάνει με έμφαση ότι είναι ο Οδυσσέας (στ. 226-231) και εξηγεί ότι η αλλαγή στην εμφάνισή του έγινε με επέμβαση της θεάς Αθηνάς (στ. 232-238).6. Ακολουθεί ο αναγνωρισμός συνοδευόμενος από τον σπαρακτικό θρήνο πατέρα και γιου (στ. 239-246).

6

ΡΑΨΩΔΙΑ Ψ

Χ Ω Ρ Ι ΣΜΟ Σ Ε Ν Ο Τ Η Τ Α ΣΣτίχοι 97–175: Συνάντηση Οδυσσέα και Πηνελόπης.Στίχοι 176–278: Ο αναγνωρισμός του Οδυσσέα από την Πηνελόπη.

Πλατιά παρομοίωσηΣτους στ. 182-185 η βελτίωση της εμφάνισης του Οδυσσέα με την επέμβαση της Αθηνάς παρομοιάζεται με την επιχρύσωση ενός όμορφου ασημένιου αγάλματος από επιδέξιο τεχνίτη. Σκοπός της παρομοίωσης είναι να τονιστεί η ομορφιά του Οδυσσέα μπροστά στα μάτια της Πηνελόπης. Η ανάλυση της παρομοίωσης:α) αναφορικό μέρος: «Πώς πάνω... τώρα ωραία» (στ. 182-184)β) δεικτικό μέρος: «τόση ομορφιά χύνει στην κεφαλή του και στους ώμους» (στ.185)γ) κοινός όρος: η τελειοποίηση της εμφάνισης Οδυσσέα και αγάλματος.Στους στ. 261-269 ο ποιητής παρομοιάζει την ψυχική ευφορία των δύο συζύγων που ξανασμίγουν μετά από 20 χρόνια με την ευτυχία που νιώθουν οι ναυαγοί όταν πατούν στη στεριά, μετά από μεγάλη θαλασσοταραχή. Η ανάλυση της παρομοίωσης:α) αναφορικό μέρος: «Πόση αγαλλίαση... στη στέρεη γη» (στ. 261-268)β) δεικτικό μέρος: «Τόση αγαλλίαση... τον άντρα της» (στ. 268-269)γ) κοινός όρος: η αγαλλίαση μετά το τέλος των ταλαιπωριώνΕπιβράδυνση

7

Στους στ. 136-175 η κατάστρωση του σχεδίου για το ψεύτικο γλέντι λειτουργεί επιβραδυντικά στην εξέλιξη του έπους, ώστε να εκτονωθεί η ένταση που δημιουργήθηκε από τη συνάντηση Οδυσσέα - Πηνελόπης.Στους στ. 215-228 η ιστορία της κατασκευής του κρεβατιού επιβραδύνει τους ρυθμούς και ταυτόχρονα αποτελεί αδιάσειστη απόδειξη για τον αναγνωρισμό του Οδυσσέα από την Πηνελόπη.

• Η σκηνή του αναγνωρισμού είναι ένα τυπικό θέμα της Οδύσσειας και γίνεται με την ακόλουθη διαδικασία:1. Η ταυτότητα του Οδυσσέα αποκρύπτεται πίσω από τα κουρέλια που φοράει.2. Μετά το λουτρό του Οδυσσέα, αυτός και η Πηνελόπη μένουν μόνοι.3. Ο Οδυσσέας μετά τις περιποιήσεις της Ευρυνόμης και την επέμβαση της Αθηνάς, ακτινοβολεί λάμψη και ομορφιά, χωρίς να θυμίζει σε τίποτα τον κουρελή ζητιάνο (στ. 176-186).4. Η Πηνελόπη εκφράζει τη δυσπιστία της και υποβάλλει τον Οδυσσέα σε δοκιμασία, ώστε να πάρει τα αποδεικτικά στοιχεία ότι είναι πράγματι ο άντρας της (στ. 199-205).5. Η αφήγηση από τον Οδυσσέα της ιστορίας του κρεβατιού αποτελεί το αποδεικτικό στοιχείο που θέλει η Πηνελόπη (στ. 208-231).6. Ακολουθεί ο αναγνωρισμός και η έκφραση της συγκίνησης των δύο συζύγων (στ. 232-270). (Βλ. ραψ. π, ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ, «Η σκηνή του αναγνωρισμού» για τον αναγνωρισμό του Οδυσσέα από τον Τηλέμαχο).

ΑΙ Σ Θ Η Τ Ι Κ Α Σ Χ Ο Λ Ι Α : Τ Υ Π Ι Κ Ε Σ Ε ΚΦΡ Α Σ Ε Ι Σ• «Της αντιμίλησε όμως λογική και φρόνιμη η Πηνελόπη» (στ. 92, 198)• «μεγαλόψυχος Οδυσσέας» (στ. 176)• «η θεά Αθηνά, τα μάτια λάμποντας» (στ. 272)

8