8/19/2019 Πρόλογος ASU

1/6

Πρόλογος  

Τα άτομα έχουν δικαιώματα· υπάρχουν πράγματα που κανένας άνθρωπος και

καμιά ομάδα ανθρώπων δεν μπορεί να τους κάνει, χωρίς να παραβιάζει τα δικαιώματά

τους. Τόσο ισχυρά και εκτεταμένα είναι αυτά τα δικαιώματα, που να προκαλούν την

απορία τι επιτρέπεται τέλος πάντων να κάνει το κράτος και οι αξιωματούχοι του, αν

μπορούν καν να κάνουν κάτι. Πόσο χώρο αφήνουν λοιπόν τα ατομικά δικαιώματα για

το κράτος; Η φύση του κράτους, οι θεμιτές λειτουργίες του και η αιτιολόγησή του,

αν βέβαια υπάρχει, είναι το κεντρικό θέμα αυτού του βιβλίου∙ μια ευρεία και

πολύμορφη ποικιλία θεμάτων συμπλέκονται με αυτό το θέμα κατά την διάρκεια της

έρευνάς μας.

Τα κύρια συμπεράσματά μας σχετικά με το κράτος είναι ότι μπορεί να 

δικαιολογηθεί  μόνο  το  ελάχιστο κράτος, το  κράτος   δηλαδή που περιορίζεται  στις

στενές λειτουργίες της προστασίας έναντι βίας, κλοπής και απάτης, της επιβολής των

συμβάσεων κ.ο.κ.∙ ότι οποιοδήποτε εκτενέστερο κράτος παραβιάζει τα δικαιώματα

των ατόμων να μην εξαναγκάζονται να κάνουν συγκεκριμένα πράγματα και ότι, άρα, 

δεν δικαιολογείται∙ και ότι το ελάχιστο κράτος όχι μόνο εμπνέει, αλλά είναι και δίκαιο.

 Δύο αξιοπρόσεκτα συμπεράσματα είναι ότι το κράτος δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει

τον εξαναγκαστικό μηχανισμό του με σκοπό να βοηθήσουν μερικοί από τους πολίτες

του κάποιους άλλους ή για να αποτρέψει τα άτομα από δραστηριότητες για το δικό  

τους καλό ή την δική τους προστασία.

Παρά το γεγονός ότι αποκλείονται μόνο οι εξαναγκαστικές οδοί προς τους

στόχους αυτούς, ενώ παραμένουν οι εκούσιες, πολλοί θα απορρίψουν αυτόματα τα

συμπεράσματά μας, γνωρίζοντας ότι δεν θέλουν  να πιστέψουν τίποτε που να είναι

φαινομενικά τόσο πωρωμένο προς τις ανάγκες και τα βάσανα των άλλων. Γνωρίζω

την αντίδραση αυτή∙ την συμμεριζόμουν και εγώ, όταν άρχισα να έχω παρόμοιες

σκέψεις. Απρόθυμα συνειδητοποίησα ότι πειθόμουν σταδιακά από ελευθεριστικές

απόψεις (όπως ονομάζονται πλέον συχνά), βάσει διαφόρων σκέψεων και

επιχειρημάτων. Το βιβλίο αυτό δεν περιέχει πολλά στοιχεία της παλιάς μου

απροθυμίας. Αντιθέτως, περιέχει πολλές από τις σκέψεις και πολλά από τα

επιχειρήματα αυτά, τα οποία παρουσιάζω όσο πιο ρωμαλέα μπορώ. Έτσι, διατρέχω

διπλό κίνδυνο να προσβάλω: τόσο για την θέση που αναπτύσσεται καθ’  αυτήν, όσο

και για το γεγονός ότι παρουσιάζω λόγους για να υποστηρίξω την θέση μου αυτή.

Η παλιότερη απροθυμία μου δεν είναι παρούσα στο βιβλίο αυτό, διότι

εξαφανίστηκε. Με το πέρασμα του χρόνου έχω συνηθίσει αυτές τις απόψεις, καθώς

8/19/2019 Πρόλογος ASU

2/6

και τις συνέπειές τους, και πλέον αντικρίζω το πεδίο της πολιτικής μέσω αυτών (ή

μήπως πρέπει να πω ότι μου δίνουν την δυνατότητα να διακρίνω μέσα στο πεδίο της

πολιτικής;). Δεδομένου ότι πολλοί από αυτούς που έχουν παρόμοιες απόψεις είναι

στενόμυαλοι, άκαμπτοι και, παραδόξως, γεμάτοι καταφρόνηση για άλλους, ποιο

ελεύθερους τρόπους ύπαρξης, το γεγονός ότι οι φυσικές μου αντιδράσεις ταιριάζουν

με την θεωρία με φωτίζει αρνητικά. Δεν με ευχαριστεί το γεγονός ότι οι περισσότεροι

άνθρωποι που γνωρίζω και εκτιμώ διαφωνούν μαζί μου, μιας και έχω πια ξεπεράσει

την, όχι και τόσο αξιοθαύμαστη, ευχαρίστηση να εκνευρίζω ή να αφήνω άφωνους

τους άλλους, με το να εκθέτω ισχυρούς λόγους για την υποστήριξη θέσεων που δεν

τους αρέσουν ή που ακόμη τις απεχθάνονται. 

Γράφω με τον τρόπο που γράφεται μεγάλο μέρος της σύγχρονης φιλοσοφικής

εργασίας στην επιστημολογία ή την μεταφυσική: υπάρχουν περίτεχνα επιχειρήματα,

ισχυρισμοί που καταρρίπτονται από απροσδόκητα αντιπαραδείγματα, θέσεις που

προκαλούν έκπληξη, γρίφοι, αφηρημένες δομικές προϋποθέσεις, προκλήσεις να

βρεθεί μια άλλη θεωρία που να ταιριάζει σε ένα συγκεκριμένο φάσμα περιπτώσεων,

αναπάντεχα συμπεράσματα κ.τ.τ. Αν και αυτό (ελπίζω ότι) προκαλεί  πνευματικό

ενδιαφέρον και έξαψη, μερικοί ίσως αισθανθούν ότι η αλήθεια στην ηθική και

πολιτική φιλοσοφία είναι τόσο σοβαρή και σημαντική, ώστε να μην κατακτάται με

παρόμοια “φανταχτερά” εργαλεία. Εν τούτοις, μπορεί η ορθότητα στα ηθικα

ζητήματα να μην βρίσκεται εκεί όπου ενστικτωδώς  νομίζουμε.

Η κωδικοποίηση της παραδεδομένης άποψης ή η εξήγηση των

αποδεδεγμένων αρχών δεν χρειάζεται να μετέλθει εκλεπτυσμένα επιχειρήματα.

Θεωρείται ότι συνιστά ένσταση σε άλλες απόψεις η απλή υπόδειξη ότι έρχονται σε

σύγκρουση με την άποψη την οποία οι αναγνώστες ούτως ή άλλως   επιθυμούν να

αποδεχθούν. Αλλά η άποψη εκείνη που διαφέρει από την άποψη των αναγνωστών

δεν μπορεί να επιχειρηματολογήσει υπέρ της απλώς υποδεικνύοντας ότι η

παραδεδομένη άποψη έρχεται σε σύγκρουση με 

την ίδια ! Αντιθέτως, θα πρέπει να

υποβάλει την παραδεδομένη άποψη στην μέγιστη δυνατή διανοητική εξέταση και

βάσανο, μέσω αντεπιχειρημάτων, μέσω ενδελεχούς ελέγχου των παραδοχών της και

μέσω παρουσίασης ενός φάσματος πιθανών καταστάσεων, όπου ακόμη και οι

υποστηρικτές της αισθάνονται άβολα με τις συνέπειές της .

 Ακόμη και ο αναγνώστης που δεν έχει πειστεί από τα επιχειρήματά μου θα

πρέπει να διαπιστώσει ότι, κατά την διαδικασία άρθρωσης και υποστήριξης της

άποψής του, την διασάφησε και εμβάθυνε σε αυτήν. Επιπλέον, θέλω να πιστεύω ότι

η διανοητική εντιμότητα απαιτεί, τουλάχιστον ενίοτε, να ξεβολευτούμε για να

8/19/2019 Πρόλογος ASU

3/6

αντιμετωπίσουμε ισχυρά επιχειρήματα που αντιτίθενται στις απόψεις μας. Πώς αλλιώς

θα μπορούσαμε να προστατευτούμε από το να συνεχίσουμε να τελούμε σε πλάνη;

Είναι απολύτως εύλογο να υπενθυμίσω στον αναγνώστη ότι η διανοητική εντιμότητα

ενέχει και κινδύνους : επιχειρήματα που αρχικά αναγνώστηκαν με φιλοπερίεργο

ενδιαφέρον  ίσως να καταλήξουν να πείσουν, ακόμη και να φαίνονται φυσικά και

διαισθητικά. Μόνο η άρνηση να ακούσουμε προσεκτικά εγγυάται να μην δελεαστούμε

από την αλήθεια.

Τα περιεχόμενα αυτού του τόμου αποτελούν τα επιμέρους επιχειρήματά του·

ωστόσο, μπορώ να δώσω κάποιες ενδείξεις για το τι θα ακολουθήσει. Εφόσον αρχίζω

με μια ισχυρή διατύπωση των ατομικών δικαιωμάτων, παίρνω πολύ στα σοβαρά τον

αναρχικό ισχυρισμό ότι, με την διατήρηση του μονοπωλίου του στην χρήση βίας  και

προστατεύοντας όλους τους πολίτες μέσα στην επικράτεια του, το κράτος

οπωσδήποτε παραβιάζει τα ατομικά δικαιώματα και για τον λόγο αυτό είναι εγγενώς

ανήθικο. Εναντίον αυτού του ισχυρισμού επιχειρηματολογώ λέγοντας ότι το κράτος

θα αναδυόταν από την αναρχία (όπως αντιπροσωπεύεται από την λοκιανή φυσική

κατάσταση), παρά το ότι κανείς δεν το επεδίωκε και κανείς δεν προσπάθησε να το

επιφέρει, μέσω μιας διαδικασίας που δεν παραβιάζει κατ' ανάγκην τα δικαιώματα

κανενός. Η πραγμάτευση αυτού του κεντρικού επιχειρήματος του Τμήματος Ι οδηγεί

σε μια ποικιλία ζητημάτων· αυτά περιλαμβάνουν: γιατί οι ηθικές απόψεις περιέχουν

συνοδευτικούς   περιορισμούς   επί των πράξεων αντί απλώς να  κατευθύνονται σε

κάποιον στόχο· την μεταχείριση των ζώων· γιατί είναι τόσο ικανοποιητική η εξήγηση

περίπλοκων σχημάτων ως προκυπτόντων από διαδικασίες στις οποίες κανείς δεν τα

επιδιώκει· τους λόγους για τους οποίους κάποιες πράξεις απαγορεύονται αντί να

επιτρέπονται υπό την προϋπόθεση της παροχής αποζημίωσης στα θύματά τους· την

ανυπαρξία της αποτρεπτικής θεωρίας της τιμωρίας· ζητήματα σχετικά με την

απαγόρευση κινδυνωδών πράξεων· την λεγόμενη “αρχή της ευδικίας” του Χέρμπερτ

Χαρτ [Herbert Hart]· την προληπτική επίθεση και την προληπτική κράτηση. Τα

ζητήματα αυτά, καθώς και άλλα, εγείρονται κατά την έρευνα της φύσης και της

ηθικής νομιμοποίησης του κράτους και της αναρχίας.

Ενώ το Τμήμα Ι δικαιολογεί το ελάχιστο κράτος , το Τμήμα ΙΙ ισχυρίζεται ότι

δεν μπορεί να δικαιολογηθεί κανένα πιο εκτεταμένο κράτος. Συνεχίζω λοιπόν

επιχειρηματολογώντας ότι μια σειρά λόγων υπέρ της δικαιολόγησης ενός πιο

εκτεταμένου κράτους δεν ισχύουν. Εναντίον του ισχυρισμού ότι ένα τέτοιο κράτος

δικαιολογείται, προκειμένου να επιτύχει ή να παραγάγει διανεμητική δικαιοσύνη 

μεταξύ των πολιτών του, αναπτύσσω μια θεωρία δικαιοσύνης (την θεωρία των

8/19/2019 Πρόλογος ASU

4/6

αξιώσεων), η οποία δεν απαιτεί κάποιο περισσότερο εκτεταμένο κράτος, και

 χρησιμοποιώ τον εξοπλισμό της θεωρίας αυτής για να ανατάμω και να κατακρίνω

άλλες θεωρίες διανεμητικής δικαιοσύνης , που όντως οραματίζονται ένα πιο

εκτεταμένο κράτος, εστιάζοντας ιδίως στην πρόσφατη στιβαρή θεωρία του Τζων

Ρωλς [John Rawls]. Άλλοι λόγοι για τους οποίους κάποιοι θεωρούν ότι δικαιολογείται

ένα πιο εκτεταμένο κράτος επικρίνονται, περιλαμβανομένων της ισότητας, του

φθόνου, του εργατικού ελέγχου και των μαρξιανών θεωριών της εκμετάλλευσης

(όσοι αναγνώστες δυσκολευθούν με το Τμήμα Ι θα βρουν ευκολότερο το Τμήμα ΙΙ,

και μάλιστα το Κεφάλαιο 8 ευκολότερο από το Κεφάλαιο 7). Το Τμήμα ΙΙ κλείνει με

την υποθετική περιγραφή του πώς θα μπορούσε να προκύψει ένα πιο εκτεταμένο

κράτος, μια αφήγηση σχεδιασμένη να καταστήσει κατεξοχήν μη ελκυστικό ένα τέτοιο

κράτος. Ακόμη και αν το ελάχιστο κράτος είναι το μόνο που μπορεί να δικαιολογηθεί,

ίσως φαίνεται χλωμό και ανιαρό, μακράν από κάτι που θα μπορούσε να εμπνεύσει ή

να παρουσιάσει ένα σκοπό άξιο να αγωνιστεί κανείς για αυτόν. Για να το εκτιμήσουμε

αυτό, στρέφομαι σε εκείνη την παράδοση κοινωνικής σκέψης που κατεξοχήν μπορεί

να εμπνεύσει, την ουτοπική θεωρία δηλαδή, και διατυπώνω την άποψη ότι εκείνο το

οποίο μπορεί να σωθεί από την παράδοση αυτή είναι ακριβώς η δομή του ελάχιστου

κράτους. Το επιχείρημα εμπλέκει την σύγκριση διαφορετικών μεθόδων διαμόρφωσης

της κοινωνίας, μηχανισμών σχεδιασμού και διήθησης, καθώς   και  την παρουσίαση

ενός υποδείγματος που επιτρέπει την εφαρμογή την οικονομολογικής έννοιας του

πυρήνα της οικονομίας.

Η έμφασή μου στα συμπεράσματα που αποκλίνουν από αυτό που πιστεύουν

οι περισσότεροι αναγνώστες ίσως παραπλανήσει κάποιον να σκεφτεί ότι το   βιβλίο

αυτό είναι κάποιου είδους πολιτική πραγματεία. Δεν είναι όμως· είναι η φιλοσοφική

εξερεύνηση ζητημάτων, πολλών που είναι καθ' αυτά συναρπαστικά, που ανακύπτουν

και διασυνδέονται, όταν στοχαζόμαστε για τα ατομικά δικαιώματα και το κράτος. Η

λέξη “εξερεύνηση” εδώ ακριβολογεί. Μία άποψη σχετικά με το πώς να γράφεται ένα

βιβλίο φιλοσοφίας πρεσβεύει ότι ο συγγραφέας πρέπει να σκεφτεί διεξοδικά όλες τις

λεπτομέρειες της άποψης που παρουσιάζει, καθώς και τα προβλήματά της,

εξευγενίζοντας και εκλεπτύνοντας την άποψή του, για να παρουσιάσει στον κόσμο

ένα ολοκληρωμένο, πλήρες και κομψό όλον. Αυτή όμως δεν είναι η δική μου άποψη.

Σε κάθε περίπτωση, πιστεύω ότι υπάρχει θέση και λειτουργία στην συνεχιζόμενη

πνευματική μας ζωή και για λιγότερο πλήρη έργα, που περιέχουν ανολοκλήρωτες

παρουσιάσεις, εικασίες, ανοιχτά ερωτήματα και προβλήματα, ενδείξεις, στοιχεία,

8/19/2019 Πρόλογος ASU

5/6

παράπλευρες συνδέσεις, καθώς και μια βασική γραμμή επιχειρηματολογίας. Δεν

 χρειάζεται πάντα να λέμε την τελευταία λέξη για κάθε θέμα.

Πράγματι, με προβληματίζει ο συνήθης τρόπος παρουσίασης μιας φιλοσοφικής

εργασίας. Τα έργα φιλοσοφίας γράφοντα ωσάν οι συγγραφείς τους να πιστεύουν ότι

πρόκειται για την απολύτως τελευταία λέξη στο θέμα τους. Οπωσδήποτε όμως κάθε

φιλόσοφος δεν νομίζει ότι εκείνος επιτέλους, δόξα τω Θεώ, έχει ανακαλύψει την

αλήθεια και έχει χτίσει ένα απόρθητο φρούριο γύρω της. Στην πραγματικότητα

είμαστε όλοι πολύ πιο ταπεινόφρονες. Και όχι χωρίς λόγο. Έχοντας στοχαστεί επί

μακρόν και έντονα για την άποψη που προτείνει, ο φιλόσοφος  έχει μια σχετικά καλή

ιδέα σχετικά με τα αδύναμα σημεία της : τα μέρη όπου μεγάλο διανοητικό βάρος έχει

τοποθετηθεί πάνω σε κάτι που ίσως είναι τόσο εύθραυστο, ώστε να μην μπορεί να το

σηκώσει, τα μέρη όπου ίσως αρχίσει η αποδόμηση της άποψής  του, τις ανέλεγκτες

παραδοχές με τις οποίες δεν νιώθει άνετα.

Μία μορφή φιλοσοφικής δραστηριότητας μοιάζει σαν να πιέζουμε και να

σπρώχνουμε τα πράγματα για να ταιριάξουν σε μια δεδομένη περίμετρο με

καθορισμένο σχήμα. Όλα αυτά τα πράγματα βρίσκονται χύμα έξω και πρέπει να

ταιριάξουν. Πιέζουμε και σπρώχνουμε το υλικό λοιπόν μέσα στην άκαμπτη περιοχή,

το βάζουμε μέσα στο όριο από την μια μεριά, αλλά ξεχύνεται έξω από την άλλη.

Τρέχουμε από την άλλη μεριά και πιέζουμε το μέρος του που προεξέχει, μόνο και

μόνο για να γίνει και άλλη προεξοχή σε άλλο σημείο. Έτσι λοιπόν πιέζουμε,

σπρώχνουμε και ψαλιδίζουμε τις γωνίες των πραγμάτων για να ταιριάζουν και

πιέζουμε προς τα μέσα, μέχρι που τελικά σχεδόν καθετί μένει λίγο πολύ στην θέση

του· ό,τι όμως δεν μπει μέσα, εξοστρακίζεται πολύ   μακριά, για να  μην το

παρατηρήσει κανείς (φυσικά, δεν γίνονται όλα τόσο  ωμά. Υπάρχει και κολακεία και

καλόπιασμα, καθώς και η γλώσσα του σώματος). Γρήγορα , βρίσκουμε μια σκοπιά από

την οποία φαίνεται να έχει ταιριάσει τέλεια και παίρνουμε ένα στιγμιότυπο· με μεγάλη

ταχύτητα διαφράγματος, προτού πεταχτεί έξω τίποτε άλλο και φαίνεται. Μετά, πίσω

στον σκοτεινό θάλαμο, για να εξομαλύνουμε ό,τι ξεπετάγεται από το πλαίσιο. Αυτό

που απομένει είναι η δημοσίευση της φωτογραφίας ως αναπαράστασης του πώς

ακριβώς δήθεν έχει το πράγμα και η παρατήρηση ότι τίποτε δεν ταιριάζει κατάλληλα

σε οποιοδήποτε άλλο σχήμα.

Κανείς φιλόσοφος δεν λέει: “Από εδώ ξεκίνησα, έφτασα ως εδώ· η μείζων

αδυναμία στην εργασία μου είναι ότι πήγα από εκεί ως εδώ· συγκεκριμένα, αυτές

είναι οι πιο σημαντικές διαστρεβλώσεις, τα σπρωξίματα, τα σφυροκοπήματα, τα

σκαψίματα, τα τεντώματα και τα ψαλιδίσματα που διέπραξα κατά την διάρκεια του

8/19/2019 Πρόλογος ASU

6/6

ταξιδιού μου· για να μην αναφέρω όσα πέταξα μακριά και αγνόησα, όσα έκρυψα

κάτω από το χαλί, καθώς και όλα όσα έκανα ότι δεν τα είδα καν”.

Ο δισταγμός των φιλοσόφων για τις αδυναμίες που αντιλαμβάνονται στις ίδιες

τους τις απόψεις δεν είναι νομίζω απλώς ζήτημα φιλοσοφικής εντιμότητας και

ακεραιότητας, αν και είναι   και αυτό ή τουλάχιστον γίνεται και αυτό, όταν

συνειδητοποιείται. Ο  δισταγμός συνδέεται με τους σκοπούς των φιλοσόφων, όταν

σχηματίζουν τις απόψεις τους. Γιατί αγωνίζονται να τα συνταιριάσουν όλα με την βία

μέσα σε εκείνο το ένα και δεδομένο πλαίσιο; Γιατί όχι σε κάποιο άλλο πλαίσιο ή, πιο

ριζοσπαστικά, γιατί να μην αφήσουν τα πράγματα ως έχουν; Τι σημασία έχει για μας

να τα έχουμε όλα μέσα σε ένα πλαίσιο; Γιατί το θέλουμε να συμβαίνει; (Από τι μας

προστατεύει;) Ελπίζω να μην μπορέσω να τα καταφέρω να αποσπάσω το βλέμμα μου

από αυτά τα βαθιά (και τρομακτικά) ερωτήματα στην μελλοντική μου δουλειά. 

Ωστόσο, ο λόγος για τον οποίο αναφέρω εδώ τα ζητήματα αυτά δεν είναι ότι

νιώθω ότι έχουν εντονότερη σχέση με αυτό το έργο παρά με άλλα φιλοσοφικά

γραψίματα. Όσα λέω στο βιβλίο αυτό είναι νομίζω ορθά. Δεν είναι αυτός ένας τρόπος

για να τα ανακαλέσω. Αντιθέτως, έχω σκοπό να σας τα δώσω όλα: τις αμφιβολίες, τις

ανησυχίες και τις αβεβαιότητες, όπως και τα πιστεύω, τις πεποιθήσεις και τα

επιχειρήματα. 

Σε εκείνα όμως τα συγκεκριμένα σημεία στα επιχειρήματά μου, στις

μεταβάσεις, στις παραδοχές και ούτω καθεξής, όπου νιώθω την αμφιβολία,

προσπαθώ να σχολιάζω ή τουλάχιστον να εφιστώ την προσοχή του αναγνώστη σε

αυτό με που κάνει να νιώθω άβολα. Εκ των προτέρων, είναι δυνατόν να

διατυπωθούν κάποιες γενικές θεωρητικές ανησυχίες. Το βιβλίο αυτό δεν παρουσιάζει

μια ακριβή θεωρία της ηθικής βάσης των ατομικών δικαιωμάτων· ούτε περιέχει

ακριβή διατύπωση και δικαιολόγηση της θεωρίας της ανταποδοτικής δικαιοσύνης·

ούτε  ακριβή διατύπωση των αρχών της τριμερούς θεωρίας της διανεμητικής

δικαιοσύνης  την οποία παρουσιάζει. Πολλά από όσα λέω βασίζονται ή χρησιμοποιούν

γενικά γνωρίσματα τα οποία πιστεύω ότι θα είχαν παρόμοιες θεωρίες, αν είχαν

διατυπωθεί με λεπτομέρειες. Θα ήθελα να γράψω σχετικά με τα θέματα αυτά στο

μέλλον. Αν το κάνω, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η θεωρία που θα προκύψει θα

διαφέρει από αυτό που τώρα θα περίμενα να είναι, πράγμα που θα απαιτούσε κάποιες

τροποποιήσεις στο οικοδόμημα που ανεγείρεται εδώ. Θα ήταν ανόητο να περιμένω

ότι θα ολοκληρώσω αυτές τις βασικές εργασίες κατά τρόπο ικανοποιητικό· όπως θα

ήταν όμως και να παραμείνω σιωπηλός, μέχρι αυτό να συμβεί. Ίσως το δοκίμιο αυτό

δώσει το ερέθισμα σε άλλους να βοηθήσουν.