ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗ ΘΕΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΠΟΨΕΩΝ

ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

ΚΕΝΤΡΟΥ ΑΝΑΛΥΣΕΩΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2012

ΤΕΥΧΟΣ 90

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Ησυμμετοχή μίας χώρας σε μία νομι-σματική ένωση της επιβάλλει σημα-ντικούς περιορισμούς και της στε-ρεί ldquoβαθμούς ελευθερίαςrdquo της οι-

κονομικής της πολιτικής Επιλέγεται όμως όταν εκτιμηθεί πως τα πλεονεκτήματα που προσφέρει ndashδηλαδή οι αναπτυξιακές δυνατότητεςndash υπερτε-ρούν των μειονεκτημάτων Σύμφωνα με μία θεω-ρία που εμφανίστηκε το 1961 ndashκαι που έκτοτε δεν σταμάτησε να εξελίσσεται και να μεταλλάσσε-ταιndash αν τα πλεονεκτήματα υπερτερούν σημαίνει πως η χώρα βρίσκεται εντός μίας ldquoΆριστης Νομι-σματικής Περιοχήςrdquo

Βεβαίως όταν στην δεκαετία του 1990 εξελισ-σόταν η διαδικασία δημιουργίας της ΟΝΕ οι πο-λιτικοί που πρωτοστατούσαν ελάχιστα ενδιαφέ-ρονταν για την συγκεκριμένη οικονομική πτυχή του ndashπραγματικά μεγαλεπήβολου και ευγενούςndash σχεδίου τους το οποίο ήταν καθαρά πολιτικής στόχευσης σκοπούσε στην δημιουργία μίας ενι-αίας Ευρώπης που δεν θα γνώριζε ποτέ ξανά τον πόλεμο και την καταστροφή Αλλά παρrsquo όλrsquo αυτά ένα παρομοίου βεληνεκούς πρόταγμα δεν ήταν δυνατόν να υιοθετηθεί δίχως να υποστηρίζεται από κάποια θεωρητική οικονομολογική νομιμο-ποίηση Μόνο που εκεί υπήρχε σοβαρό πρόβλη-μα σε καμμία εκδοχή της θεωρίας η νότια και η βόρεια Ευρώπη δεν έδειχναν να σχηματίζουν μαζί μία ldquoΆριστη Νομισματική Περιοχήrdquo Αλλά ευτυ-χώς στον κόσμο της οικονομίας και της πολιτικής για όλα υπάρχει μία απάντηση Μία νέα θεωρία εί-δε το φως της ημέρας την κατάλληλη στιγμή και τάχιστα έγινε αποδεκτή στον ακαδημαϊκό χώρο δεν έχει σημασία το γεγονός ότι πριν την έναρ-ξη λειτουργίας της ΟΝΕ οι επί μέρους οικονομί-

ες που θα την απαρτίσουν δεν φαίνονται όλες κα-τάλληλα προδιαγεγραμμένες για κάτι παρόμοιο Η ίδια η λειτουργία της νομισματικής ένωσης θα δημιουργήσει μία ldquoενδογενή δυναμικήrdquo η οποία σε μεταγενέστερο χρόνο θα οδηγήσει στην διαρ-θρωτική εναρμόνιση των επί μέρους εθνικών οι-κονομιών συγχρονίζοντας σταδιακά τους επιχει-ρηματικούς κύκλους τους και ομογενοποιώντας τα χαρακτηριστικά τους με τελικό αποτέλεσμα η ΟΝΕ να καταστεί έστω και εκ των υστέρων μία ldquoΆριστη Νομισματική Περιοχήrdquo

Ήταν μία καινοφανής αλλά και αισιόδοξη θεω-ρία η οποία υποτείνονταν ιδεολογικά από την κα-θαρή νεο-κλασσική οικονομική φιλοσοφία στην οποία ο ανταγωνισμός στις αγορές προϊόντων και παραγωγικών συντελεστών η αύξηση του εμπο-ρίου και η απελευθέρωση και συγχώνευση σε υπερ-εθνικό επίπεδο των χρηματιστικών και τρα-πεζικών αγορών θεωρούνταν όχι μόνο αναγκαίες αλλά και ικανές συνθήκες οι οποίες θα ήταν σε θέση μέσω των δευτερογενών τους επιδράσεων να μετασχηματίσουν οπισθοδρομικές κοινωνικές και παρωχημένες οικονομικές δομές εδραιώνο-ντας τον εκσυγχρονισμό ανώδυνα και επrsquo ωφε-λεία όλων

Σε πολύ μεγάλο βαθμό τόσο το συγκεκριμένο πολιτικό όσο και το οικονομικό όραμα αντλούσαν την έμπνευσή τους από την περίπτωση των ΗΠΑ η οποία είναι ταυτόχρονα και ένα έθνος και μία νομισματική ένωση Παρέβλεψαν εν τούτοις το γεγονός πως η νομισματική ένωση στις ΗΠΑ χρει-άσθηκε τουλάχιστον 120 χρόνια για να ωριμάσει και 150 για να ολοκληρωθεί Παρέβλεψαν επίσης την σημαντική εθνική πολυμορφία του ευρωπαϊ-κού χώρου (που είναι πολύ μεγαλύτερη από την

ΣΠΑ

Από την laquoευρωζώνη Ιraquo στην laquoευρωζώνηΙΙraquo

ΔΗΜΗΤΡΗ ΙΩΑΝΝΟΥ

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

πολιτισμική διαφοροποίηση των αμερικανικών πο-λιτειών) την ετερογένεια των θεσμικών μορφών που πλαισιώνουν την οικονομική δραστηριότητα στις χώρες της Ευρώπης τους διαφορετικούς τρό-πους συσσώρευσης και ndashίσως το κυριότεροndash την άνιση ανάπτυξη του ldquoανθρώπινου κεφαλαίουrdquo με-ταξύ των ευρωπαϊκών οικονομιών (δηλαδή την δι-αφορετική ldquoαναπτυξιακή ενδογένειαrdquo που τις χα-ρακτηρίζει) Όλα αυτά όμως παρrsquo ότι παραβλέ-φθηκαν είναι στοιχεία που υπερκαθορίζουν την λειτουργία των αγορών και ως εκ τούτου και την κατεύθυνση της ανάπτυξης μίας οικονομίας Συ-νεπώς δεν είναι καθόλου παράδοξο που η θεωρία που προέβλεπε ότι η ευρωζώνη από ldquoΥπο-άριστηrdquo πολύ σύντομα θα μετατρεπόταν σε ldquoAριστη Nομι-σματική Περιοχήrdquo διαψεύσθηκε παταγωδώς και με τον πιο θλιβερό τρόπο

Όποιος θέλει να είναι ειλικρινής σήμερα πρέπει να παραδεχθεί ότι είναι απολύτως άγνωστο πως θα έμοιαζε η ευρωζώνη εάν ήταν ldquoΆριστη Νομι-σματική Περιοχήrdquo αλλά επίσης και πως θα έφθα-νε κανείς εκεί Από την άλλη πλευρά όμως και όποιος θέλει να είναι σοβαρός πρέπει επίσης να παραδεχθεί ότι έστω και αν η ιδέα της δημιουργί-ας της ήταν τουλάχιστον ατυχής ή ανεπίκαιρη η ιδέα της διάλυσής της θα ήταν απολύτως παρά-λογη και καταστροφική Η μόνη πραγματιστική απάντηση στο σημερινό πρόβλημα είναι η λύση που περιλαμβάνεται στο τρίπτυχο ldquoδιάσωση με-ταρρύθμιση σταθεροποίησηrdquo Για τον λόγο αυτό κάθε άποψη που θεωρεί την παρούσα κρίση της απλά ως γνήσιο υποσύνολο της διεθνούς κρίσε-ως (της Lesser Depression) και προσπαθεί να την υπερκεράσει με πολιτικές που παραμένουν στον χώρο μεταξύ των γνωστών ιδεολογικών διπόλων ldquoεπέκταση-συστολήrdquo και ldquoδιάσωση-ρευστοποίη-σηrdquo χωρίς να προτείνει διορθωτικές μεταρρυθμί-σεις στον τρόπο λειτουργίας της ευρωζώνης εί-ναι ατελής και ατελέσφορη Η υπέρβαση της κρί-σης μπορεί να προκύψει μόνο ως προϊόν υιοθέ-τησης διαρθρωτικών αλλαγών στην αρχιτεκτο-νική της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης δηλαδή μέσω της μετάβασης από την ατυχήσασα laquoευρωζώνη Ιraquo σε μία πιο λειτουργική και ανθεκτι-κή laquoευρωζώνη ΙΙraquo

Ηldquoελεγχόμενη πρόσκρουσηrdquoτης ευρω-ζώνης στο έδαφος

Σήμερα η ζήτηση για τίτλους κρατικού χρέους διεθνώς είναι μεγαλύτερη από την προσφορά και αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι σύμφωνα με το ΔΝΤ η μέση απόδοση των κρατικών ομολόγων παγκοσμίως είναι 24 ενώ ο μέσος πληθωρισμός είναι 38 Μέσα σε αυτήν την πληθώρα ζήτησης η ευρωζώνη έχει μικρότερο χρέος και μικρότερο έλ-λειμμα ως ποσοστά του ΑΕΠ από τις ΗΠΑ ή την Μεγάλη Βρετανία που όμως καλύπτουν τις δανει-ακές ανάγκες τους πολύ εύκολα την στιγμή που η ευρωζώνη απειλείται μεταξύ άλλων και από δη-μοσιονομική κατάρρευση και χρεοκοπία Μάλι-στα μεγαλύτερη πηγή κινδύνου στο πλαίσιό της σήμερα είναι μία χώρα η Ισπανία το δημόσιο χρέ-ος της οποίας μέχρι τελείως πρόσφατα ήταν σχε-δόν 20 μονάδες του ΑΕΠ χαμηλότερο από το γερ-μανικό και περίπου 40 από το αμερικανικό Είναι προφανές ότι εάν παρrsquo όλrsquo αυτά η ευρωζώνη κα-ταρρεύσει λόγω δημοσιονομικής αδυναμίας κά-ποιων μελών της αυτό θα καταγραφεί ως η μεγα-λύτερη πράξη ομαδικής βλακείας στην ανθρώπινη ιστορία Θα είναι σαν να πήγε κάποιος στην Σαχά-ρα και να κατάφερε να πνιγεί μέσα σε έναν λάκκο με νερό που είχε μισό μέτρο βάθος Έχοντας μάλι-στα μαζί του και σωσίβιο (την Ευρωπαϊκή Κεντρι-κή Τράπεζα-ΕΚΤ) το οποίο όμως δεν θέλησε να χρησιμοποιήσει γιατί δεν ήθελε να το βρέξει

Ο αδιανόητος αυτός κίνδυνος πηγάζει από δύο αιτίες αφrsquo ενός από το γεγονός ότι οι οικονομί-ες του Νότου είναι επιβαρυμένες με τεράστια απο-θέματα ldquoαδιέξοδων επενδύσεωνrdquo η ανεξέλεγκτη ρευστοποίηση των οποίων απειλεί με καταστροφή τόσο το τραπεζικό όσο και το δημοσιονομικό τους σύστημα και αφrsquo ετέρου από το γεγονός ότι οι οι-κονομίες του Βορρά λειτουργούν υπό το κράτος ανασφάλειας και αβεβαιότητας ως προς το ποιες θα είναι επάνω τους οι επιπτώσεις μίας χρεοκοπίας (ή μίας διάσωσης) των οικονομιών του Νότου

Η οικονομική πολιτική ldquoομαλής πρόσκρουσηςrdquo στο έδαφος για την ευρωζώνη αφορά μία λελογι-σμένη δημοσιονομική τόνωση στις βόρειες πλε-ονασματικές οικονομίες και μία περαιτέρω νομι-

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

σματική επέκταση σε όλη την ευρωζώνη η οποία ενισχύοντας την ζήτηση θα αυξήσει κατά μία ή δύο μονάδες τον μέσο ευρωζωνικό πληθωρισμό Αυτό θα δώσει την ευκαιρία στις χώρες του Βορρά μεν να κρατήσουν έξω από την ύφεση τις οικονομίες τους στις χώρες του Νότου δε να προχωρήσουν ελεγχόμενα στην ρευστοποίηση των επενδύσε-ων που δεν είναι βιώσιμες μην αποφεύγοντας βεβαίως την ύφεση αλλά και μην υφιστάμενες ανεξέλεγκτες και καταστρεπτικές αναταράξεις Αντίθετα μία αμιγώς κεϋνσιανή πολιτική σε όλα τα μέτωπα (την οποία επαγγέλλονται προοδευτι-κοί πολιτικοί σχηματισμοί και οικονομολόγοι) θα οδηγούσε σε χρεοκοπία τόσο τον Βορρά όσο και τον Νότο ενώ το ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα θα εί-χε και μία αμιγώς ldquoαυστριακήrdquo δηλαδή ακραία φι-λελεύθερη πολιτική ρευστοποίησης των πάντων (την οποία υποστηρίζουν διάφοροι υπερ-φιλελεύ-θεροι καθώς και ndashμε αυτοκαταστροφική πράγμα-τι μανίαndash πολιτικοί και οικονομολογικοί κύκλοι στον Βορρά και κυρίως στην Γερμανία) Όμως η όλη προσπάθεια για επίτευξη της νουνεχούς πραγματιστικής λύσης δηλαδή της ldquoελεγχόμε-νης πρόσκρουσης στο έδαφοςrdquo προαπαιτεί ότι η ΕΚΤ είτε επεκτείνοντας πολύ λίγο ακόμα τον ισο-λογισμό της (δηλαδή δημιουργώντας laquoνέο χρή-μαraquo) είτε δεχόμενη να υποστεί κάποιες λογιστικές (δηλαδή εικονικές) laquoζημίεςraquo θα διασφαλίσει (είτε ευθέως η ίδια είτε μέσω του Ευρωπαϊκού Σταθε-ροποιητικού Μηχανισμού-ESM) ότι δεν πρόκειται να χρεοκοπήσουν δημοσιονομικά ούτε η Ισπανία και η Ιταλία ούτε η Ελλάδα η Πορτογαλία και η Ιρλανδία όσο τουλάχιστον εφαρμόζουν με συνέ-πεια προγράμματα εξισορρόπησης της οικονομί-ας τους Αυτή η μικρή κίνηση που θα προσθέσει μάλλον παρά θα αφαιρέσει αξιοπιστία στην Κε-ντρική Τράπεζα θα έχει από μόνη της ισχυρότα-τες πολλαπλασιαστικές επιδράσεις στην οικονο-μία εφrsquo όσον προ κάθε άλλου θα επαναφέρει και την αξιοπιστία στο τραπεζικό σύστημα όλης της ευρωζώνης η τύχη του οποίου είναι άρρηκτα συν-δεδεμένη πλέον και με το δημοσιονομικό της σύ-στημα Κίνηση προς αυτήν την κατεύθυνση άλ-λωστε ndashαν και όχι τόσο αποφασιστική και ενσυ-νείδητη όσο θα έπρεπεndash ήταν και η απόφαση της

ΕΚΤ της 6ης Σεπτεμβρίου να ανακοινώσει πρό-γραμμα αγοράς κρατικών τίτλων διάρκειας από ενός έως τριών χρόνων στην δευτερογενή αγο-ρά για χώρες που θα υπέβαλαν το σχετικό αίτη-μα και θα δέχονταν να υπαχθούν σε σταθεροποι-ητικά προγράμματα της οικονομίας τους υπό την εποπτεία του ESM (Το πρόγραμμα αυτό της ΕΚΤ ονομάσθηκε Outright Monetary Transactions-OSMs και ήρθε να αντικαταστήσει το Securities Money Programme-SMP που βρισκόταν σε εφαρ-μογή από το 2010 και αφορούσε και την Ελλά-δα της προμνημονιακής περιόδου προς χάριν της οποίας άλλωστε και είχε εγκαινιασθεί)

Η οριστική λύση όμως του προβλήματος της δι-αρθρωτικής αχίλλειας πτέρνας της ευρωζώνης δη-λαδή του γεγονότος ότι η παραμικρή κάμψη στους ρυθμούς ανάπτυξής της συνολικά ή σε επί μέρους χώρες (laquoασυμμετρικάraquo) κινδυνεύει να μετατραπεί τάχιστα σε απειλή συνολικής κατάρρευσής της μέσω δημοσιονομικής πτώχευσης δεν έχει ακόμη βρεθεί παρά το ότι πρόκειται για έναν γόρδιο δε-σμό η απελευθέρωση από τον οποίον θα ήταν σχε-τικά απλή Μόνο που για να συμβεί αυτό θα πρέπει οι οικονομικοί ταγοί της Βόρειας Ευρώπης να κα-ταφέρουν να απολακτίσουν τις ψυχωτικές ιδεολο-γικές καθηλώσεις στην παράλογη πεποίθηση ότι η κεντρική εκδοτική τράπεζα δεν μπορεί και δεν πρέ-πει να ασκεί δημοσιονομική πολιτική παρεμβαίνο-ντας και στην πρωτογενή αγορά κρατικού χρέους Εάν το κατάφερναν αυτό μελετώντας ίσως την οικονομική ιστορία και την οικονομική πραγματι-κότητα με πιο καθαρό μυαλό θα ήταν δυνατόν να εφαρμοσθεί ένα μέτρο το οποίο και την νομισματι-κή σταθερότητα θα διασφάλιζε και τον χρηματο-πιστωτικό τομέα θα κατοχύρωνε (χωρίς να χρειά-ζονται συνεχείς παροχές τύπου LTRO) αλλά και ως ldquoχρυσούς κανώνrdquo που θα επέβαλε την δημοσι-ονομική σύνεση ως αναγκαστική συμπεριφορά θα λειτουργούσε

Το μέτρο αυτό θα ήταν η πρόβλεψη ότι κάθε χώ-ρα-μέλος της ευρωζώνης οποιαδήποτε στιγμή το επιθυμούσε θα μπορούσε να προσφύγει στην ΕΚΤ και να δανεισθεί πρωτογενώς με το ισχύον την στιγμή εκείνη επιτόκιο ποσό ίσο έως και με το 15 του ΑΕΠ της Με ένα τέτοιο ποσό είναι βέβαιο ότι

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

μία χώρα σε δυσκολία θα ήταν δυνατόν να ανταπε-ξέλθει σε κάθε πρόβλημα laquoρευστότηταςraquo για ικανό διάστημα εμποδίζοντάς το έτσι να μετατραπεί και σε πρόβλημα laquoφερεγγυότηταςraquo Η ύπαρξη ενός τέ-τοιου δικαιώματος θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ldquoρήτρα ανεξαρτησίαςrdquo με την έννοια ότι τρό-πον τινα θα αποτελούσε περιορισμένη επιστρο-φή της χώρας στην δυνατότητα που διέθετε πριν την εισδοχή της στην ΟΝΕ να προσφεύγει εάν το επιθυμούσε στο εκδοτικό προνόμιο για να νομι-σματοποιήσει το χρέος της Η βασική διαφορά βε-βαίως θα ήταν πως το δικαίωμα θα ήταν περιορι-σμένο στο 15 του ΑΕΠ αντί να είναι πρακτικά απεριόριστο όπως συμβαίνει στην περίπτωση της εθνικής κυριαρχίας Η προσφυγή της στο δικαίω-μα αυτό θα σήμαινε βεβαίως ότι η χώρα έχει εξα-ντλήσει κάθε δυνατότητα δανειοδότησής της στην ελεύθερη αγορά Ουσιαστικά θα ισοδυναμούσε με την παροχή μίας ευκαιρίας να επανεξισορροπήσει τους ισολογισμούς της χωρίς να χρειασθεί να προ-σφύγει σε μηχανισμούς τύπου laquoΕυρωπαϊκού Μη-χανισμού Σταθερότηταςraquo δηλαδή στον Ευρωπαίο φορολογούμενο (Θα ήταν δηλαδή η περίφημη και πολλαχώς αναζητούμενη ldquocondence bridgerdquo)

Λαμβάνοντας υπrsquo όψιν ότι το ΑΕΠ της ευρωζώ-νης ανέρχεται σε 10 περίπου τρισεκατομμύρια ευ-ρώ είναι εμφανές ότι ακόμη και στην ακραία ndashκαι απολύτως εξωπραγματικήndash περίπτωση που όλες οι χώρες της ευρωζώνης ταυτοχρόνως προσέφευ-γαν στην ΕΚΤ για να ασκήσουν το σύνολο του δικαιώματός τους η επέκταση του ισολογισμού της δεν θα ξεπερνούσε τo ενάμιση τρισεκατομ-μύριο ευρώ κάτι που δεν θα ήταν καταστροφικό εάν σκεφθεί κανείς ότι αυτός (που υπο laquoκανονι-κέςraquo συνθήκες εκινείτο μεταξύ μισού και τριών τε-τάρτων του τρισεκατομμυρίου) σήμερα βρίσκεται στα τρία τρισεκατομμύρια εξ αιτίας της ndashανεπιτυ-χούςndash προσπάθειάς της να αντιμετωπίσει το δημο-σιονομικό πρόβλημα των χωρών της περιφέρειας με έμμεσο τρόπο δηλαδή χρηματοδοτώντας αφει-δώς τις τράπεζες τους και αγοράζοντας κρατικά ομόλογά τους στην δευτερογενή αγορά Με την διαφορά όμως ότι η ακραία αυτή περίπτωση δεν θα εμφανιζόταν ποτέ Πιθανότερο δε είναι ότι η υι-οθέτηση ενός παρόμοιου μέτρου θα αρκούσε για

να καθησυχάσει και να laquoφρονηματίσειraquo τις αγορές ούτως ώστε καμμία χώρα να μην χρειαστεί να ζη-τήσει την ενεργοποίηση του δικαιώματός της αυ-τού (Μία παρεμφερής στην λογική της πρόταση αλλά κατά την γνώμη μας λιγότερο αποτελεσματι-κή είναι εκείνη που ζητά την μετατροπή του ESM σε τραπεζικό ίδρυμα ώστε να μπορεί αυτό να δα-νείζεται απεριόριστα από την ΕΚΤ και να χρησιμο-ποιεί τα κεφάλαια για τον ίδιο σκοπό δηλαδή για την αγορά πρωτογενώς τίτλων των χωρών που βρίσκονται σε κρίση)

Όχιldquoηθικός κίνδυνοςrdquoόχι ανεπιθύμητηldquoαλληλεγγύηrdquo

Μία τέτοια ρύθμιση όπως αυτή της δυνατότη-τας ενεργοποιήσεως του ldquoδικαιώματος ανεξαρτη-σίαςrdquo θα προσέφερε δύο αποτελεσματικές απα-ντήσεις στα υπαρξιακού χαρακτήρα φιλοσοφικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η ευρωζώνη Η πρώτη είναι ότι έτσι θα αποφεύγονταν το πρόβλη-μα του ηθικού κινδύνου (moral hazard) ndashαυτό που επισείει συνεχώς η Bundesbank για να αποτρέψει την ΕΚΤ από το να λειτουργήσει ουσιαστικά ως ο σωτήρας της ευρωζώνηςndash πρόβλημα στο οποίο ο κακοπροαίρετος ή ανεύθυνος εταίρος μεταβιβά-ζει τις συνέπειες της ανεύθυνης συμπεριφοράς του στους συνετούς εταίρους και το οποίο είναι πο-λύ πιο έντονο και υπαρκτό σε διαδικασίες τύπου ldquoευρωομολόγωνrdquo ή ldquoμηχανισμών στήριξηςrdquo διότι αυτοί έχουν ως εγγυητές τους φορολογούμενους των ldquoσυνετών χωρώνrdquo Η δεύτερη απάντηση εί-ναι πως έτσι θα καθίστατο δυνατόν να βρεθεί μία ισορροπία ανάμεσα στην ανάγκη για εφαρμογή και τήρηση σταθερών κανόνων και στην ανάγκη να υπάρχει ευελιξία και ελαστικότητα που δεν θα καταδικάζει το σύστημα σε ακαμψία ndashάρα και σε καταστροφήndash σε τυχόν συνθήκες κρίσης η οποία θα έχει προέλθει από την εμφάνιση παραγόντων ανισορροπίας που δεν είχαν προβλεφθεί ή δεν εί-χαν σωστά σταθμισθεί ndash όπως ακριβώς συνέβη με τους παράγοντες που δημιούργησαν την παρούσα κρίση (Το εν λόγω laquoυπαρξιακόraquo πρόβλημα οικο-νομικής πολιτικής είναι γνωστό με τον όρο rules

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

versus discretion) Η τρέχουσα δυσκολία της ευ-ρωζώνης να ξεπεράσει το πρόβλημά της οφείλε-ται στην αδυναμία να απαντηθούν αποφασιστικά αυτά τα δύο ερωτήματα οι ldquoβόρειοιrdquo θεωρούν ότι οιαδήποτε μεγαλύτερη παροχή βοήθειας προς χώ-ρες στον δοκιμαζόμενο νότο ουσιαστικά θα εκλη-φθεί ως κίνητρο για εγκατάλειψη της επώδυνης προσπάθειας για επανεξισορρόπηση της οικονομί-ας τους (moral hazard) καθώς και ότι ο κίνδυνος αυτός μορφοποιείται με τις συνεχείς εκκλήσεις για ad hoc λύσεις που παραβαίνουν τους συμπεφωνη-μένους κανόνες (δηλαδή για discretion και όχι για rules) Όμως τα προβλήματα αυτά δεν θα υπήρ-χαν εάν η αρχιτεκτονική της ευρωζώνης ήταν πιο πλήρης και λιγότερο ιδεολογικά περιχαρακωμέ-νη εάν δηλαδή αντί να αναμένει την επίτευξη της ldquoαριστοποίησηςrdquo από την λειτουργία των αγορών και μόνο είχε φροντίσει να την πλαισιώσει με ένα σύστημα κανόνων το οποίο από την μία πλευρά θα παρείχε ένα ευλύγιστο μηχανισμό διακριτικής πολιτικής σε συνθήκες κρίσεως δημιουργώντας έτσι δικλείδες ασφαλείας για το σύστημα αλλά από την άλλη θα απέκλειε την εμφάνιση καταχρη-στικών πρακτικών εκμηδενίζοντας έτσι τον ηθικό κίνδυνο

Σε συνδυασμό με τις άλλες διαρθρωτικές με-ταρρυθμίσεις που ήδη μορφοποιούνται (Δημοσιο-νομικό Σύμφωνο Τραπεζική Ένωση) η καθιέρω-ση του ldquoδικαιώματος ανεξαρτησίαςrdquo θα προσέφε-ρε την καλύτερη στο μέτρο του εφικτού δικλείδα ασφαλείας για την αποτροπή ldquoκρίσεων φερεγγυ-ότηταςrdquo της ευρωζώνης Φυσικά δεν είναι ένα μέ-τρο που μπορεί να απαλείψει το ουσιώδες δομικό πρόβλημα της ΟΝΕ δηλαδή την εγγενή έλλειψη συγχρονισμού μεταξύ της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ και των επιχειρηματικών κύκλων των επι-μέρους εθνικών οικονομιών από τις οποίες συντί-θεται η ΟΝΕ έλλειψη που καταλήγει να εκφρα-σθεί ως ανισότητα ανταγωνιστικότητας ανισορ-ροπία των εξωτερικών ισοζυγίων δημοσιονομική υπερχρέωση και αστάθεια των επί μέρους εθνικών τραπεζικών συστημάτων Ούτε είναι ένα μέτρο το οποίο ακόμη και αν υπήρχε θα μπορούσε από μό-νο του να είχε αποτρέψει την εκδήλωση των τωρι-νών κρίσεων σε χώρες όπως η Ελλάδα η Ιρλανδία

ή η Πορτογαλία (Στην περίπτωση της Ελλάδας για παράδειγμα το 15 του ΑΕΠ θα ήταν σταγό-να στον ωκεανό Για την αντιμετώπιση της ελλη-νικής κρίσης οι Ευρωπαίοι πολίτες (φορολογού-μενοι αλλά και αποταμιευτές) έχουν ήδη διαθέ-σει σε διάφορες μορφές (δανεισμός απομείωση χρέους τραπεζικές διευκολύνσεις) ndashμε λογιστική αλλά και πραγματική ζημία τους πολύ μεγαλύτερη των δεκάδων δισεκατομμυρίων του PSIndash ποσά που πλησιάζουν το 200 του ελληνικού ΑΕΠ χωρίς εν τούτοις να μηδενισθεί ο κίνδυνος ελληνικής χρε-οκοπίας αλλά και χωρίς να αποφύγουν τον άδι-κο και αστήρικτο χαρακτηρισμό των laquoτοκογλύ-φωνraquo) Μπορεί εν τούτοις σε συνδυασμό με την αυστηρή εφαρμογή των ρυθμίσεων του Δημοσιο-νομικού Συμφώνου και της Τραπεζικής Ένωσης να λειτουργήσει ως παράγων μετριασμού των ανισορ-ροπιών αυτών καθώς και ως μηχανισμός απόσβε-σης της έντασης των κρίσεων Η τρέχουσα εμπει-ρία κατέστησε σαφές ότι το πλέον κρίσιμο σημείο στην αντιμετώπιση ενός φαινομένου απώλειας της αναπτυξιακής ισορροπίας μίας χώρας-μέλους της ευρωζώνης εξ αιτίας laquoασύμμετρουraquo κλονισμού της οικονομίας της είναι η ευστάθεια και ανθεκτι-κότητα της δημοσιονομικής της πολιτικής Όταν αυτή τίθεται εν αμφιβόλω δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθεί κανένα από τα σύνδρομα προβλή-ματα που αλληλοενισχυόμενα τροφοδοτούν την διαδικασία της οικονομικής της περιδίνησης ούτε η αστάθεια του τραπεζικού τομέα ούτε η κάμψη του ΑΕΠ ούτε η μείωση της ανταγωνιστικότητας αλλά ούτε και το σημαντικότερο από όλα δηλαδή το πρόβλημα της ανεργίας

Η ενεργοποίηση του ldquoδικαιώματος της ανεξαρ-τησίαςrdquo εξυπακούεται πως θα είναι μία επιλογή έσχατης ανάγκης για κάθε χώρα που θα προσφεύ-γει σε αυτήν και ως εκ τούτου θα κινητοποιεί έναν μηχανισμό που θα δρα προς δύο κατευθύνσεις Η πρώτη κατεύθυνση αφορά τον αναπότρεπτο εξα-ναγκασμό να μεταβληθεί δραστικά ή έως την στιγ-μή εκείνη ακολουθούμενη οικονομική πολιτική η οποία προφανώς είτε θα ευθύνεται για την ανά-γκη υιοθέτησης ενός τόσο δραστικού μέτρου είτε απλά δεν θα είναι πλέον κατάλληλη σε περίπτω-ση laquoασύμμετρουraquo κλονισμού Συνεπώς η ενεργο-

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

ποίηση του δικαιώματος στην πράξη θα ισοδυναμεί με μία δημόσια ομολογία ότι η χώρα αντιμετωπί-ζει κίνδυνο δημοσιονομικής χρεοκοπίας και ως εκ τούτου θα είναι αναπόφευκτο να προσαρμόσει την πολιτική της καταλλήλως πολλώ δε μάλλον διότι θα πρέπει επίσης να έχει προβλεφθεί ότι δεν θα εί-ναι δυνατή η παραμικρή περαιτέρω συνδρομή ή δι-άσωση εκ μέρους των εταίρων της όταν και αν εξα-ντλήσει τα όρια του δικαιώματός της χωρίς να είναι ακόμη σε θέση να προσφύγει στον δανεισμό της ελεύθερης αγοράς Η ύπαρξη μίας παρόμοιας ρή-τρας laquoμη-διάσωσηςraquo (no bail out clause) είναι απα-ραίτητη για να αποφευχθεί κάθε είδος καιροσκοπι-κής κατάχρησης του υπάρχοντος ηθικού κινδύνου Θα είναι επίσης πιό αξιόπιστη και λογική από την παλαιά και μη εφαρμοσθείσα ρήτρα laquoμη-διάσω-σηςraquo γιατί αυτή η τελευταία ήταν πολύ επιπόλαια δεν προέβλεπε στην πραγματικότητα καμμία ενδι-άμεση περίοδο ldquoδεύτερης ευκαιρίαςrdquo ανάμεσα στην εκδήλωση της κρίσης και στην εφαρμογή της

Εάν όμως το ένα σκέλος των συνεπειών που θα έχει η ενεργοποίηση του laquoδικαιώματος της ανεξαρ-τησίαςraquo συνεπάγεται την εκ των πραγμάτων είσο-δο της χώρας σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης και την υιοθέτηση δραστικής οικονομικής πολιτικής αναπροσαρμογής διόρθωσης και σταθεροποίη-σης της εθνικής οικονομίας το έτερο σκέλος έχει περισσότερο θετικό χαρακτήρα εξ αιτίας του γε-γονότος ότι η πολιτική αυτή θα εφαρμόζεται με ευνοϊκούς σχεδόν ιδεώδεις όρους κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα Στην παρούσα κατάσταση λό-γω των λειτουργικών ατελειών της ευρωζώνης αλλά και της τιμωρητικής λογικής με την οποία ορισμένες πρωτεύουσες πιστεύουν ότι μπορούν και πρέπει να τις καλύψουν παρατηρείται ακριβώς το αντίθετο Όταν για μία χώρα σαν την Ισπανία ή την Ιταλία γίνει εμφανές ή θεωρηθεί ότι αντι-μετωπίζει διαρθρωτικό πρόβλημα τα επιτόκια του δανεισμού της αυξάνονται ραγδαία με δυναμική απόλυτα ασυσχέτιστη με τα θεμελιώδη δεδομένα της οικονομίας της Αυτό δημιουργεί μεγαλύτερες δυσκολίες στην εφαρμοζόμενη οικονομική πολιτι-κή οι οποίες όμως μόλις γίνουν αντιληπτές οδη-γούν σε νέα επιβάρυνση των επιτοκίων δανεισμού Δημιουργείται με τον τρόπο αυτό μία αυτοτροφο-

δοτούμενη διαδικασία ανοδικής σπείρας στην επι-βάρυνση του δανεισμού με αναπόφευκτο αποτέ-λεσμα την επαλήθευση των αρχικών φόβων περί εισόδου της χώρας σε κατάσταση δημοσιονομικής αφερεγγυότητας παρrsquo ότι αυτό δεν αντιστοιχεί στην λογιστική μακροοικονομική πραγματικότη-τα της (Και όμως Για την γερμανική τιμωρητική αντίληψη των πραγμάτων η διαδικασία αυτή είναι υγιής και ορθή διότι η πίεση που δημιουργούν τα υψηλά επιτόκια και η εμφάνιση του φάσματος της χρεοκοπίας στον ορίζοντα αποτελούν ουσιαστι-κά κίνητρα για τον πειθαναγκασμό των ldquoάσωτωνrdquo χωρών να διορθώσουν τα προβλήματά τους)

Αντίθετα προς την τιμωρητική λογική και την διαδικασία της αυτοπροωθούμενης κατάρρευσης η ενεργοποίηση του ldquoδικαιώματος ανεξαρτησί-αςrdquo θα προσφέρει στην προσφεύγουσα χώρα ευ-νοϊκές συνθήκες εξόδου από την κρίση Παρά το ότι θα ενεργεί γνωρίζοντας ότι σε περίπτωση απο-τυχίας της την αναμένει όχι η πιθανότητα αλλά η βεβαιότητα της χρεοκοπίας και της καταστροφής πράγμα που σημαίνει ότι δεν θα διαθέτει κανένα περιθώριο καιροσκοπίας στις παρυφές του ηθικού κινδύνου εν τούτοις έχοντας την δυνατότητα να αποδεσμευθεί από τις αγορές για ένα κρίσιμο διά-στημα θα μπορεί να δανείζεται όχι με τα αυτοπρο-ωθούμενα επιτόκια του πανικού των αγορών αλλά με τα τρέχοντα επιτόκια δανεισμού της ΕΚΤ δηλα-δή με προνομιακούς όρους στο 99 των περιπτώ-σεων Αυτό θα της παρέχει μεγαλύτερα περιθώρια προσαρμογής από μακροοικονομική άποψη αλλά και θα δρα καταλυτικά με θετικό τρόπο στον ψυ-χολογικό παράγοντα της οικονομίας ο οποίος σε παρόμοιες περιπτώσεις είναι ίσως αυτός που έχει την μεγαλύτερη σημασία

Ευνόητο είναι ότι η καθιέρωση της laquoρήτρας ανε-ξαρτησίαςraquo συνεπάγεται τις εξής θεσμικές τροπο-ποιήσεις πως το σχετικό δικαίωμα θα ασκείται ασχέτως από τους περί ελλείμματος περιορισμούς του laquoΔημοσιονομικού Συμφώνουraquo πως από το κα-ταστατικό της ΕΚΤ θα απαλειφθεί το άρθρο που της απαγορεύει να αγοράζει κρατικούς τίτλους στην πρωτογενή αγορά και φυσικά πως θα γί-νουν οι ανάλογες προσαρμογές και στα συντακτι-κά κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Είναι ο κρατικός δανεισμός από την Κε-ντρική Τράπεζα πάντα και αναπότρε-πτα πληθωριστικός

Το βασικό αντεπιχείρημα σε κάθε μία από τις πολλές προτάσεις που έχουν διατυπωθεί προς την κατεύθυνση της αμεσότερης εμπλοκής της ΕΚΤ στην αντιμετώπιση της κρίσης είναι αφrsquo ενός ότι αυτό θα έχει πληθωριστικές επιπτώσεις και αφrsquo ετέρου ότι δεν προσφέρει ριζικές και μα-κροπρόθεσμες λύσεις Επίσης όσο και αν φαίνε-ται παράδοξο ένα επιπρόσθετο επιχείρημα είναι ότι μία παρόμοια εμπλοκή θα δημιουργήσει ζημί-ες στην ΕΚΤ η οποία για τον λόγο αυτό θα πρέ-πει στην συνέχεια να ανακεφαλαιοποιηθεί από τους Ευρωπαίους φορολογούμενους Ξεκινώντας κανείς από αυτό το τελευταίο επιχείρημα ndashπου στην ακραία λογική του φθάνει να υποστηρίζει ότι προκειμένου να μη βραχεί το σωσίβιο είναι προτιμότερο να πνιγεί ο ναυαγόςndash θα πρέπει να έχει μία ριζοσπαστική απάντηση προκειμένου να παραμερίσει τον λανθασμένο και απόλυτα παρα-πειστικό ισχυρισμό ότι η ΕΚΤ είναι ένα πιστωτικό ίδρυμα σαν όλα τα άλλα με την διαφορά ότι ανή-κει σε όλους τους Ευρωπαίους πολίτες οι οποίοι κινδυνεύουν να επιβαρυνθούν με τυχόν ζημιογό-νο πορεία της Η πραγματικότητα είναι ότι η ΕΚΤ δεν είναι ένα πιστωτικό ίδρυμα Δεν είναι η Bank of England του 17ου αιώνα όταν οι κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες της δάνειζαν τα σε χρυσό αποθέματά τους στον θρόνο της χώρας Είναι αντιθέτως ένα ίδρυμα δημοσίου σκοπού δηλαδή μία βιομηχανία δημιουργίας χρηματικής ρευστότητας και πιστω-τικής σταθερότητας της εποχής του laquoλογιστικούraquo ndashκαι δη ηλεκτρονικούndash χρήματος Ίσως μάλιστα για να μην δημιουργείται περιθώριο για παρόμοια παραπλανητική φιλολογία δεν θα πρέπει καν να ονομάζεται Τράπεζα Μία καλή ιδέα θα ήταν να μετονομαστεί σε Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Χρηματικής και Πιστωτικής Ισορροπίας Και τα αποτελέσμα-τά του δεν θα πρέπει να αξιολογούνται με βάση τα ετήσια ldquoκέρδηrdquo αλλά με κριτήριο την συνει-σφορά του στην διατήρηση της ισορροπίας της οικονομίας της ευρωζώνης ισορροπία που δεν θα κρίνεται μόνο από την σταθερότητα των τι-

μών αλλά επίσης και κυρίως από την ποδηγέτη-ση της ανεργίας

Ο ισχυρισμός επίσης ότι η μέσω της δημιουρ-γίας νέου χρήματος και επέκτασης της νομισμα-τικής βάσης αγορά από την εκδοτική Τράπεζα τίτλων του Δημοσίου έχει πάντα πληθωριστικές επιπτώσεις και καθυστερεί αναβάλλει ή ματαιώ-νει τις αναγκαίες διαρθρωτικές προσαρμογές της οικονομίας είναι ένα επιχείρημα σχετικής και όχι απόλυτης εγκυρότητας που στις παρούσες συν-θήκες (των συχνά αρνητικών laquoχρηματικών πολ-λαπλασιαστώνraquo) δείχνει να έχει πλήρως διαψευ-σθεί τουλάχιστον όσον αφορά το πρώτο σκέλος του περί πληθωρισμού Το πολυχρησιμοποιημέ-νο παράδειγμα βεβαίως της μεταπολεμικής Γερ-μανίας του 1920 και των συλλογικών τραυμάτων που έχουν προκληθεί εξ αιτίας αυτού στο γερμα-νικό θυμικό είναι περισσότερο λογοτεχνικού χα-ρακτήρα και η συνεχής επίκλησή του καταντά αστειότητα Αλλά και η επίκληση περιπτώσεων όπως της Ελλάδας και της Ιταλίας στην δεκαετία του 1970 δεν είναι περισσότερο πειστική Με μία ψύχραιμη θεώρηση εύκολα κανείς συμπεραίνει ότι οι οικονομίες αυτές ναι μεν δεν συνέχισαν την ldquoαπογείωσηrdquo που υποτίθεται ότι απελάμβαναν τις δύο περασμένες δεκαετίες αλλά επίσης και δεν υπέστησαν κάποια μείζονα καταστροφή (Πολλώ δε μάλλον που μία πιο προσεκτική εξέταση της εμπειρίας τους μπορεί κάλλιστα να δείξει ότι τα αίτια της επιβράδυνσής τους βρίσκονταν αλλού και όχι στην προσφυγή τους στο εκδοτικό δικαί-ωμα της Κεντρικής τους Τράπεζας για να καλύ-ψει τα δημοσιονομικά τους ελλείμματα) Η χωρίς υστερίες και δαιμονολογίες πεποίθηση που προ-κύπτει από την οικονομική θεωρία είναι ότι η επέ-κταση της νομισματικής βάσης δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και μονοσήμαντα και διόγκωση της νομισματικής μάζας η οποία με την σειρά της έχει ως αναπότρεπτη συνέπεια τον ndashενίοτε και ανεξέ-λεγκτοndash πληθωρισμό Αντίθετα η σχέση των δύο μεταβλητών είναι πολύ περισσότερο σύνθετη και σε περιόδους κάμψεως της οικονομικής δραστη-ριότητας είναι δυνατόν απλά και μόνο η συγκρά-τηση των μεγεθών της δεύτερης να απαιτεί αύξη-ση των μεγεθών της πρώτης (Όπως ουσιαστικά

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

συμβαίνει σήμερα σε όλες τις μεγάλες οικονομίες του ανεπτυγμένου κόσμου)

Σε κάθε περίπτωση όμως τα επιχειρήματα που αντιστρατεύονται κάθε είδους εμπλοκή της ΕΚΤ στην επίλυση του υπαρξιακού προβλήματος της ευρωζώνης με την επίκληση του φαντάσματος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης θα πρέπει να αντι-μετωπισθούν ως αυτό που ακριβώς είναι δηλα-δή γραφικά Και τούτο διότι κανείς στις σχετικές προτάσεις δεν μίλησε για απεριόριστο ανεξέλε-γκτο και χωρίς κανόνες και περιορισμούς δικαίω-μα προσφυγής κάθε χώρας-μέλους της ευρωζώνης στο εκδοτικό δικαίωμα της ΕΚΤ Αντίθετα η λο-γική των προτάσεων για ενεργοποίηση της ΕΚΤ στην (πρωτογενή) αγορά ομολόγων αφορά μία υπό όρους και προϋποθέσεις οριοθετημένη και σε ειδικές περιπτώσεις επιτρεπόμενη προσφυγή στο εκδοτικό δικαίωμα σε περιπτώσεις laquoασύμμετρουraquo κλονισμού Που σε τελευταία ανάλυση είναι μία πολύ πιο πραγματιστική πρόταση από την εντε-λώς ατελέσφορη επίκληση στην ldquoαλληλεγγύηrdquo των λαών της Ευρώπης αλλά και από το ακριβώς αντίθετό της δηλαδή από τον ισχυρισμό ότι η τι-μωρία της πλήρους σύνθλιψης των ldquoάσωτωνrdquo οι-κονομιών σήμερα θα τις καταστήσει σώφρονες και υγιείς αύριο

Η εναλλακτική ως προς την ενεργοποίηση της ΕΚΤ πρόταση και αυτή που είναι περισσότερο δη-μοφιλής μεταξύ των laquoπροοδευτικώνraquo σχολιαστών είναι εκείνη που αφορά την δημιουργία μίας laquoδη-μοσιονομικής ένωσηςraquo ως συμπληρώματος της νομισματικής Πρόκειται όμως για μία πρόταση η οποία κατrsquo αρχήν είναι πηγή σοβαρής σύγχισης στην διατύπωσή της από γερμανικής πλευράς δεν σημαίνει τίποτε περισσότερο από την δημιουργία δυνατότητας για τους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς να ακυρώνουν εθνικούς προϋπολογισμούς τους οποίους κρίνουν ιδιαίτερα επεκτατικούς και πέραν των δυνατοτήτων της συγκεκριμένης εθνικής οι-κονομίας Αντιθέτως στην διατύπωσή της από την πλευρά των laquoομοσπονδιακών πανευρωπαϊστώνraquo οραματιστών είναι κάτι τελείως διαφορετικό δη-λαδή μία laquoένωση δημοσιονομικών μεταφορώνraquo η οποία θα διαχειρίζεται ένα σημαντικό ποσοστό του ΑΕΠ της ευρωζώνης όχι μικρότερο του 20

κατά τρόπο αντίστοιχο με εκείνον που η κυβέρνη-ση των ΗΠΑ διαχειρίζεται τον ομοσπονδιακό της προϋπολογισμό (Παραλλαγές της ιδέας αυτής εί-ναι και κάποιες προτάσεις ndashάν και όχι όλεςndash για την έκδοση laquoευρω-ομολόγωνraquo)

Η ιδέα για την δημιουργία μίας laquoένωσης δημοσι-ονομικών μεταφορώνraquo στην περιοχή της ευρωζώ-νης παρουσιάζει εν τούτοις μειονεκτήματα ή κιν-δύνους που την καθιστούν πολύ λιγότερο ικανο-ποιητική ως λύση για το υφιστάμενο δομικό πρό-βλημά της απrsquo ότι η θεσμοθέτηση του laquoδικαιώμα-τος ανεξαρτησίαςraquo Δηλαδή η laquoένωση δημοσιονο-μικών μεταφορώνraquo

ndash είναι πολιτικά ανέφικτη διότι δεν πρόκειται ποτέ να γίνει αποδεκτή από τους λαούς της Βόρειας Ευρώπης

ndash είναι οικονομικά ανωφελής και ίσως και επι-κίνδυνη διότι θα λειτουργούσε ομόρροπα (laquoπροκυκλικάraquo) με τις δυνάμεις της κρίσης όταν αυτή θα εκδηλωνόταν

ndash είναι ατελέσφορη διότι ακόμη και ομαλά εφαρμοζόμενη δεν θα μπορούσε να λύσει τα υφιστάμενα προβλήματα των laquoευπαθώνraquo οικο-νομιών

Είναι πολιτικά ανέφικτη διότι όποιος τυγχά-νει έστω και λίγο εξοικειωμένος με την εσωτερι-κή κατάσταση της Γερμανίας γνωρίζει πολύ καλά το πρόβλημα που υπάρχει σε ομοσπονδιακό επίπε-δο μεταξύ των κρατιδίων που συνεισφέρουν στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό και εκείνων που ει-σπράττουν από αυτόν Είναι τελείως αφελές να πι-στεύεται ότι κάτι αντίστοιχο αλλά σε πολύ μεγα-λύτερη κλίμακα δηλαδή το ενδεχόμενο εκτεταμέ-νης μεταφοράς πόρων από την γερμανική οικονο-μία προς τις χώρες του Νότου θα γινόταν δεκτό από τους Γερμανούς (Ολλανδούς Φιλανδούς Αυ-στριακούς) ψηφοφόρους

Είναι οικονομικά ανωφελής σε περιόδους κρί-σης σαν την σημερινή ενώ θα μπορούσε να απο-δειχθεί και επικίνδυνη διότι όπως δείχνει και η παρούσα εμπειρία το πιθανότερο θα ήταν να ενι-σχύσει αντί να αποδυναμώσει τα δύο κύρια συ-ναφή με την φύση μίας νομισματικής ένωσης στοι-

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

χεία ανισορροπίας όπως αυτά αποτυπώνονται και στην τρέχουσα συγκυρία Δηλαδή αφrsquo ενός την ραγδαία αναρρίπιση του αισθήματος αποστροφής των επενδυτών για κρατικούς τίτλους που αφο-ρούν διάσωση οικονομιών που τις βαραίνει η υπο-ψία της δημοσιονομικής αφερεγγυότητας (με την αναπόφευκτη επιβάρυνση των επιτοκίων κρατι-κού δανεισμού που αυτό επιφέρει) και αφrsquo ετέ-ρου την συρρίκνωση της νομισματικής μάζας που προκύπτει από την ρευστοποίηση όσων επενδύ-σεων στις laquoευπαθείς οικονομίεςraquo αποδεικνύονται μη-βιώσιμες (malinvestments) (καθώς και από την συνεπαγόμενη απομόχλευση (deleveraging) του χαρτοφυλακίου νοικοκυριών και επιχειρήσε-ων) Ο εν δυνάμει προκύπτων εξ αυτού συνδυα-σμός αυξανόμενων επιτοκίων συρρικνούμενης νομισματικής μάζας και διάχυτης αβεβαιότητας στους φορείς της οικονομίας θα ήταν βεβαίως η πλέον ασφαλής συνταγή αποτυχίας μίας αντι-υφεσιακής πολιτικής Μία παρόμοια οικονομική αστοχία άλλωστε είναι δυνατόν να δημιουργή-σει ακόμη πιο σοβαρές επιπλοκές πολιτικού πλέ-ον χαρακτήρα εάν η παρόξυνση της κρίσης και η τυχόν επέκτασή της από τους laquoασθενείς κρίκουςraquo της νομισματικής ένωσης προς τους πιό ισχυρούς εκληφθεί από το κοινό των τελευταίων ως συνέ-πεια της θεσμοποιημένης υποχρέωσης για laquoδημο-σιονομικές μεταφορέςraquo είναι βέβαιο ότι θα οδη-γήσει σε απολύτως διαβρωτικά αποτελέσματα όχι μόνο για την νομισματική ένωση αλλά ακόμη και για την ίδια την ΕΕ

Κυρίως όμως η δημιουργία laquoδημοσιονομικής ένωσηςraquo θα ήταν ατελέσφορη από αναπτυξιακή άποψη Είναι απολύτως αβάσιμος ο ρητός ή υπο-νοούμενος ισχυρισμός ότι η μεταφορά πόρων προς τις laquoασθενείςraquo οικονομίες του Νότου ndashκαι μάλιστα για λόγους που σχετίζονται κυρίως με τις διακυμάνσεις του οικονομικού κύκλου και όχι με την μακροχρόνια τάση αύξησης του ΑΕΠ τουςndash θα τις καταστήσει περισσότερο laquoπαραγωγικέςraquo (Ισχυρισμός ο οποίος αποτελεί παραλλαγή της δι-αψευσθείσας θεωρίας για την laquoΥπό-άριστηraquo νομι-σματική ένωση της οποίας οι laquoενδογενείςraquo διαδι-κασίες θα την μετέτρεπαν τελικά σε laquoΆριστηraquo) Το εγχείρημα έχει ήδη δοκιμασθεί και έχει αποτύ-

χει παταγωδώς Η υστέρηση της ανταγωνιστικό-τητας των χωρών αυτών δεν οφείλεται στην έλ-λειψη κεφαλαίων ndash κάθε άλλο μάλιστα η ποικιλό-μορφη εισροή κεφαλαίων από τον Βορρά στις χώ-ρες του Νότου στην περίοδο 2000-2009 (ή ακόμη καλύτερα στην περίοδο 1985-2009) διέστρεψε τις σχετικές τιμές καθιστώντας σε μεγάλο βαθμό τις παραγωγικές επενδύσεις ασύμφορες Το κυριότε-ρο όμως που ποτέ δεν λέγεται είναι ότι η μετα-τροπή των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου σε κοι-νωνίες-υπότροφους των πλουσίων εταίρων τους θα παροξύνει τα φαινόμενα παραλυτικής εξάρτη-σής τους από αλλότριες πηγές δημιουργίας πλού-του και εισοδημάτων Μία τέτοια εξάρτηση όμως οδηγεί αναπότρεπτα σε κοινωνικό παραγωγικό ηθικό και πνευματικό εκφυλισμό πράγμα το οποίο είναι σε θέση πολύ εύκολα να διαπιστώσει κανείς εξετάζοντας ως παραδειγματική περίπτωση περί τούτου την Ελλάδα και τα αποτελέσματα που εί-χαν επάνω στην κοινωνία της 30 σχεδόν χρόνια σί-τισής της από την ευρωπαϊκή τροφοδόχο

Οκτώβριος 2012

Βιβλιογραφία-αρθρογραφία

Blanchard Olivier et al (ed) ldquoIn the wake of the cri-sisrdquo currene MIT Press 2012

De Grauwe Paul ldquocurrene European Central Bank as a lender of last resortrdquo Vox 18 August 2011

De Grauwe Paul ldquoWhy the EU summit decisions may destabilize government bond marketsrdquo Vox 2 July 2012

De Grauwe Paul Yuemel Ji ldquoWhat Germany should fear most is its own fearrdquo Vox 18 Septem-ber 2012

De Henri de Badinat ldquoComment lrsquo euro a tueacute la Gregravecerdquo Les Echos 27 juillet 2012

Duval Guillaume laquoAgrave qui joue Mario Draghiraquo Alternatives Eacuteconomiques no 316 septembre 2012

Eckhard Hein Achin Troyer ldquoEuropean Monetary Union nominal convergence real divergence and slow growthrdquo 18 September 2003

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Economist (currene) ldquoNarrow success broad consen-susrdquo September 3rd 2009

Economist (currene) ldquocurrene weak shall inherit the earthrdquo October 6th 2012

laquoΕυρώ Ενα νόμισμα πολλές κυβερνήσεις 10 χρό-νια καλής συμβίωσηςraquo Διεθνής και Ευρωπαϊκή

Πολιτική-τεύχος 15 Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2009ldquoExiting from Monetary Crisis Intervention Mea-

sures-Background Paperrdquo International Mone-tary Fund 25 January 2010

Feldstein Martin ldquoDos and Donrsquo ts for the Europe-an Central Bankrdquo currene Project Syndicate 29 July 2012

Institute for the New Economic curreninking ldquoBreak-ing the Deadlock A path out of the Crisisrdquo 23 July 2012

Ιωάννου Δημήτρης laquoΗ επισφαλής ατραπός της ΟΝΕraquo Δελτίο ΚΑΣ ΥΠΕΞ τεύχος 60 Μάιος 2010

Manmohan Singh Peter Stella ldquoCentral Bank re-serve creation in the era of negative money mul-tipliersrdquo Vox 7 May 2012

Mayer currenomas ldquoI lsquom an Austrian in economicsrdquo Deutsche Bank Research 16 September 2011

Munchau Wolfgang ldquoDraghi is the devil in Weid-manrsquos eurozone dramardquo Financial Times 23 Sep-tember 2012

Schmitt-Grohe Stephanie Uribe Martin ldquocurrene case for temporary incopyation in the eurozonerdquo Discus-sion Paper no 9133 Centre for Economic Policy Research London September 2012

Sinn Hans-Werner (ed) ldquocurrene European balance of payments crisisrdquo CESifo January 2012

Sinn Hans-Werner ldquoEuropersquos path to disunityrdquo currene Project Syndicate 23 October 2012

Sinn Hans-Werner ldquoTARGET losses in case of a euro breakuprdquo Vox 22 October 2012

Vermeiren Mattias ldquoMonetary Power and EMU Macroeconomic Adjustment and Autonomy in the Eurozonerdquo Ghent Institute for International Studies July 2012

Weidman Jens ldquoRebalancing Europerdquo httpwwwscribdcomdoc89774632Jens-Weidmann-Re-Balancing-Europe

Whelan Karl ldquoIs the ECB risking insolvency Does it matterrdquo Forbes 6 August 2012

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Ησυμμετοχή μίας χώρας σε μία νομι-σματική ένωση της επιβάλλει σημα-ντικούς περιορισμούς και της στε-ρεί ldquoβαθμούς ελευθερίαςrdquo της οι-

κονομικής της πολιτικής Επιλέγεται όμως όταν εκτιμηθεί πως τα πλεονεκτήματα που προσφέρει ndashδηλαδή οι αναπτυξιακές δυνατότητεςndash υπερτε-ρούν των μειονεκτημάτων Σύμφωνα με μία θεω-ρία που εμφανίστηκε το 1961 ndashκαι που έκτοτε δεν σταμάτησε να εξελίσσεται και να μεταλλάσσε-ταιndash αν τα πλεονεκτήματα υπερτερούν σημαίνει πως η χώρα βρίσκεται εντός μίας ldquoΆριστης Νομι-σματικής Περιοχήςrdquo

Βεβαίως όταν στην δεκαετία του 1990 εξελισ-σόταν η διαδικασία δημιουργίας της ΟΝΕ οι πο-λιτικοί που πρωτοστατούσαν ελάχιστα ενδιαφέ-ρονταν για την συγκεκριμένη οικονομική πτυχή του ndashπραγματικά μεγαλεπήβολου και ευγενούςndash σχεδίου τους το οποίο ήταν καθαρά πολιτικής στόχευσης σκοπούσε στην δημιουργία μίας ενι-αίας Ευρώπης που δεν θα γνώριζε ποτέ ξανά τον πόλεμο και την καταστροφή Αλλά παρrsquo όλrsquo αυτά ένα παρομοίου βεληνεκούς πρόταγμα δεν ήταν δυνατόν να υιοθετηθεί δίχως να υποστηρίζεται από κάποια θεωρητική οικονομολογική νομιμο-ποίηση Μόνο που εκεί υπήρχε σοβαρό πρόβλη-μα σε καμμία εκδοχή της θεωρίας η νότια και η βόρεια Ευρώπη δεν έδειχναν να σχηματίζουν μαζί μία ldquoΆριστη Νομισματική Περιοχήrdquo Αλλά ευτυ-χώς στον κόσμο της οικονομίας και της πολιτικής για όλα υπάρχει μία απάντηση Μία νέα θεωρία εί-δε το φως της ημέρας την κατάλληλη στιγμή και τάχιστα έγινε αποδεκτή στον ακαδημαϊκό χώρο δεν έχει σημασία το γεγονός ότι πριν την έναρ-ξη λειτουργίας της ΟΝΕ οι επί μέρους οικονομί-

ες που θα την απαρτίσουν δεν φαίνονται όλες κα-τάλληλα προδιαγεγραμμένες για κάτι παρόμοιο Η ίδια η λειτουργία της νομισματικής ένωσης θα δημιουργήσει μία ldquoενδογενή δυναμικήrdquo η οποία σε μεταγενέστερο χρόνο θα οδηγήσει στην διαρ-θρωτική εναρμόνιση των επί μέρους εθνικών οι-κονομιών συγχρονίζοντας σταδιακά τους επιχει-ρηματικούς κύκλους τους και ομογενοποιώντας τα χαρακτηριστικά τους με τελικό αποτέλεσμα η ΟΝΕ να καταστεί έστω και εκ των υστέρων μία ldquoΆριστη Νομισματική Περιοχήrdquo

Ήταν μία καινοφανής αλλά και αισιόδοξη θεω-ρία η οποία υποτείνονταν ιδεολογικά από την κα-θαρή νεο-κλασσική οικονομική φιλοσοφία στην οποία ο ανταγωνισμός στις αγορές προϊόντων και παραγωγικών συντελεστών η αύξηση του εμπο-ρίου και η απελευθέρωση και συγχώνευση σε υπερ-εθνικό επίπεδο των χρηματιστικών και τρα-πεζικών αγορών θεωρούνταν όχι μόνο αναγκαίες αλλά και ικανές συνθήκες οι οποίες θα ήταν σε θέση μέσω των δευτερογενών τους επιδράσεων να μετασχηματίσουν οπισθοδρομικές κοινωνικές και παρωχημένες οικονομικές δομές εδραιώνο-ντας τον εκσυγχρονισμό ανώδυνα και επrsquo ωφε-λεία όλων

Σε πολύ μεγάλο βαθμό τόσο το συγκεκριμένο πολιτικό όσο και το οικονομικό όραμα αντλούσαν την έμπνευσή τους από την περίπτωση των ΗΠΑ η οποία είναι ταυτόχρονα και ένα έθνος και μία νομισματική ένωση Παρέβλεψαν εν τούτοις το γεγονός πως η νομισματική ένωση στις ΗΠΑ χρει-άσθηκε τουλάχιστον 120 χρόνια για να ωριμάσει και 150 για να ολοκληρωθεί Παρέβλεψαν επίσης την σημαντική εθνική πολυμορφία του ευρωπαϊ-κού χώρου (που είναι πολύ μεγαλύτερη από την

ΣΠΑ

Από την laquoευρωζώνη Ιraquo στην laquoευρωζώνηΙΙraquo

ΔΗΜΗΤΡΗ ΙΩΑΝΝΟΥ

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

πολιτισμική διαφοροποίηση των αμερικανικών πο-λιτειών) την ετερογένεια των θεσμικών μορφών που πλαισιώνουν την οικονομική δραστηριότητα στις χώρες της Ευρώπης τους διαφορετικούς τρό-πους συσσώρευσης και ndashίσως το κυριότεροndash την άνιση ανάπτυξη του ldquoανθρώπινου κεφαλαίουrdquo με-ταξύ των ευρωπαϊκών οικονομιών (δηλαδή την δι-αφορετική ldquoαναπτυξιακή ενδογένειαrdquo που τις χα-ρακτηρίζει) Όλα αυτά όμως παρrsquo ότι παραβλέ-φθηκαν είναι στοιχεία που υπερκαθορίζουν την λειτουργία των αγορών και ως εκ τούτου και την κατεύθυνση της ανάπτυξης μίας οικονομίας Συ-νεπώς δεν είναι καθόλου παράδοξο που η θεωρία που προέβλεπε ότι η ευρωζώνη από ldquoΥπο-άριστηrdquo πολύ σύντομα θα μετατρεπόταν σε ldquoAριστη Nομι-σματική Περιοχήrdquo διαψεύσθηκε παταγωδώς και με τον πιο θλιβερό τρόπο

Όποιος θέλει να είναι ειλικρινής σήμερα πρέπει να παραδεχθεί ότι είναι απολύτως άγνωστο πως θα έμοιαζε η ευρωζώνη εάν ήταν ldquoΆριστη Νομι-σματική Περιοχήrdquo αλλά επίσης και πως θα έφθα-νε κανείς εκεί Από την άλλη πλευρά όμως και όποιος θέλει να είναι σοβαρός πρέπει επίσης να παραδεχθεί ότι έστω και αν η ιδέα της δημιουργί-ας της ήταν τουλάχιστον ατυχής ή ανεπίκαιρη η ιδέα της διάλυσής της θα ήταν απολύτως παρά-λογη και καταστροφική Η μόνη πραγματιστική απάντηση στο σημερινό πρόβλημα είναι η λύση που περιλαμβάνεται στο τρίπτυχο ldquoδιάσωση με-ταρρύθμιση σταθεροποίησηrdquo Για τον λόγο αυτό κάθε άποψη που θεωρεί την παρούσα κρίση της απλά ως γνήσιο υποσύνολο της διεθνούς κρίσε-ως (της Lesser Depression) και προσπαθεί να την υπερκεράσει με πολιτικές που παραμένουν στον χώρο μεταξύ των γνωστών ιδεολογικών διπόλων ldquoεπέκταση-συστολήrdquo και ldquoδιάσωση-ρευστοποίη-σηrdquo χωρίς να προτείνει διορθωτικές μεταρρυθμί-σεις στον τρόπο λειτουργίας της ευρωζώνης εί-ναι ατελής και ατελέσφορη Η υπέρβαση της κρί-σης μπορεί να προκύψει μόνο ως προϊόν υιοθέ-τησης διαρθρωτικών αλλαγών στην αρχιτεκτο-νική της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης δηλαδή μέσω της μετάβασης από την ατυχήσασα laquoευρωζώνη Ιraquo σε μία πιο λειτουργική και ανθεκτι-κή laquoευρωζώνη ΙΙraquo

Ηldquoελεγχόμενη πρόσκρουσηrdquoτης ευρω-ζώνης στο έδαφος

Σήμερα η ζήτηση για τίτλους κρατικού χρέους διεθνώς είναι μεγαλύτερη από την προσφορά και αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι σύμφωνα με το ΔΝΤ η μέση απόδοση των κρατικών ομολόγων παγκοσμίως είναι 24 ενώ ο μέσος πληθωρισμός είναι 38 Μέσα σε αυτήν την πληθώρα ζήτησης η ευρωζώνη έχει μικρότερο χρέος και μικρότερο έλ-λειμμα ως ποσοστά του ΑΕΠ από τις ΗΠΑ ή την Μεγάλη Βρετανία που όμως καλύπτουν τις δανει-ακές ανάγκες τους πολύ εύκολα την στιγμή που η ευρωζώνη απειλείται μεταξύ άλλων και από δη-μοσιονομική κατάρρευση και χρεοκοπία Μάλι-στα μεγαλύτερη πηγή κινδύνου στο πλαίσιό της σήμερα είναι μία χώρα η Ισπανία το δημόσιο χρέ-ος της οποίας μέχρι τελείως πρόσφατα ήταν σχε-δόν 20 μονάδες του ΑΕΠ χαμηλότερο από το γερ-μανικό και περίπου 40 από το αμερικανικό Είναι προφανές ότι εάν παρrsquo όλrsquo αυτά η ευρωζώνη κα-ταρρεύσει λόγω δημοσιονομικής αδυναμίας κά-ποιων μελών της αυτό θα καταγραφεί ως η μεγα-λύτερη πράξη ομαδικής βλακείας στην ανθρώπινη ιστορία Θα είναι σαν να πήγε κάποιος στην Σαχά-ρα και να κατάφερε να πνιγεί μέσα σε έναν λάκκο με νερό που είχε μισό μέτρο βάθος Έχοντας μάλι-στα μαζί του και σωσίβιο (την Ευρωπαϊκή Κεντρι-κή Τράπεζα-ΕΚΤ) το οποίο όμως δεν θέλησε να χρησιμοποιήσει γιατί δεν ήθελε να το βρέξει

Ο αδιανόητος αυτός κίνδυνος πηγάζει από δύο αιτίες αφrsquo ενός από το γεγονός ότι οι οικονομί-ες του Νότου είναι επιβαρυμένες με τεράστια απο-θέματα ldquoαδιέξοδων επενδύσεωνrdquo η ανεξέλεγκτη ρευστοποίηση των οποίων απειλεί με καταστροφή τόσο το τραπεζικό όσο και το δημοσιονομικό τους σύστημα και αφrsquo ετέρου από το γεγονός ότι οι οι-κονομίες του Βορρά λειτουργούν υπό το κράτος ανασφάλειας και αβεβαιότητας ως προς το ποιες θα είναι επάνω τους οι επιπτώσεις μίας χρεοκοπίας (ή μίας διάσωσης) των οικονομιών του Νότου

Η οικονομική πολιτική ldquoομαλής πρόσκρουσηςrdquo στο έδαφος για την ευρωζώνη αφορά μία λελογι-σμένη δημοσιονομική τόνωση στις βόρειες πλε-ονασματικές οικονομίες και μία περαιτέρω νομι-

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

σματική επέκταση σε όλη την ευρωζώνη η οποία ενισχύοντας την ζήτηση θα αυξήσει κατά μία ή δύο μονάδες τον μέσο ευρωζωνικό πληθωρισμό Αυτό θα δώσει την ευκαιρία στις χώρες του Βορρά μεν να κρατήσουν έξω από την ύφεση τις οικονομίες τους στις χώρες του Νότου δε να προχωρήσουν ελεγχόμενα στην ρευστοποίηση των επενδύσε-ων που δεν είναι βιώσιμες μην αποφεύγοντας βεβαίως την ύφεση αλλά και μην υφιστάμενες ανεξέλεγκτες και καταστρεπτικές αναταράξεις Αντίθετα μία αμιγώς κεϋνσιανή πολιτική σε όλα τα μέτωπα (την οποία επαγγέλλονται προοδευτι-κοί πολιτικοί σχηματισμοί και οικονομολόγοι) θα οδηγούσε σε χρεοκοπία τόσο τον Βορρά όσο και τον Νότο ενώ το ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα θα εί-χε και μία αμιγώς ldquoαυστριακήrdquo δηλαδή ακραία φι-λελεύθερη πολιτική ρευστοποίησης των πάντων (την οποία υποστηρίζουν διάφοροι υπερ-φιλελεύ-θεροι καθώς και ndashμε αυτοκαταστροφική πράγμα-τι μανίαndash πολιτικοί και οικονομολογικοί κύκλοι στον Βορρά και κυρίως στην Γερμανία) Όμως η όλη προσπάθεια για επίτευξη της νουνεχούς πραγματιστικής λύσης δηλαδή της ldquoελεγχόμε-νης πρόσκρουσης στο έδαφοςrdquo προαπαιτεί ότι η ΕΚΤ είτε επεκτείνοντας πολύ λίγο ακόμα τον ισο-λογισμό της (δηλαδή δημιουργώντας laquoνέο χρή-μαraquo) είτε δεχόμενη να υποστεί κάποιες λογιστικές (δηλαδή εικονικές) laquoζημίεςraquo θα διασφαλίσει (είτε ευθέως η ίδια είτε μέσω του Ευρωπαϊκού Σταθε-ροποιητικού Μηχανισμού-ESM) ότι δεν πρόκειται να χρεοκοπήσουν δημοσιονομικά ούτε η Ισπανία και η Ιταλία ούτε η Ελλάδα η Πορτογαλία και η Ιρλανδία όσο τουλάχιστον εφαρμόζουν με συνέ-πεια προγράμματα εξισορρόπησης της οικονομί-ας τους Αυτή η μικρή κίνηση που θα προσθέσει μάλλον παρά θα αφαιρέσει αξιοπιστία στην Κε-ντρική Τράπεζα θα έχει από μόνη της ισχυρότα-τες πολλαπλασιαστικές επιδράσεις στην οικονο-μία εφrsquo όσον προ κάθε άλλου θα επαναφέρει και την αξιοπιστία στο τραπεζικό σύστημα όλης της ευρωζώνης η τύχη του οποίου είναι άρρηκτα συν-δεδεμένη πλέον και με το δημοσιονομικό της σύ-στημα Κίνηση προς αυτήν την κατεύθυνση άλ-λωστε ndashαν και όχι τόσο αποφασιστική και ενσυ-νείδητη όσο θα έπρεπεndash ήταν και η απόφαση της

ΕΚΤ της 6ης Σεπτεμβρίου να ανακοινώσει πρό-γραμμα αγοράς κρατικών τίτλων διάρκειας από ενός έως τριών χρόνων στην δευτερογενή αγο-ρά για χώρες που θα υπέβαλαν το σχετικό αίτη-μα και θα δέχονταν να υπαχθούν σε σταθεροποι-ητικά προγράμματα της οικονομίας τους υπό την εποπτεία του ESM (Το πρόγραμμα αυτό της ΕΚΤ ονομάσθηκε Outright Monetary Transactions-OSMs και ήρθε να αντικαταστήσει το Securities Money Programme-SMP που βρισκόταν σε εφαρ-μογή από το 2010 και αφορούσε και την Ελλά-δα της προμνημονιακής περιόδου προς χάριν της οποίας άλλωστε και είχε εγκαινιασθεί)

Η οριστική λύση όμως του προβλήματος της δι-αρθρωτικής αχίλλειας πτέρνας της ευρωζώνης δη-λαδή του γεγονότος ότι η παραμικρή κάμψη στους ρυθμούς ανάπτυξής της συνολικά ή σε επί μέρους χώρες (laquoασυμμετρικάraquo) κινδυνεύει να μετατραπεί τάχιστα σε απειλή συνολικής κατάρρευσής της μέσω δημοσιονομικής πτώχευσης δεν έχει ακόμη βρεθεί παρά το ότι πρόκειται για έναν γόρδιο δε-σμό η απελευθέρωση από τον οποίον θα ήταν σχε-τικά απλή Μόνο που για να συμβεί αυτό θα πρέπει οι οικονομικοί ταγοί της Βόρειας Ευρώπης να κα-ταφέρουν να απολακτίσουν τις ψυχωτικές ιδεολο-γικές καθηλώσεις στην παράλογη πεποίθηση ότι η κεντρική εκδοτική τράπεζα δεν μπορεί και δεν πρέ-πει να ασκεί δημοσιονομική πολιτική παρεμβαίνο-ντας και στην πρωτογενή αγορά κρατικού χρέους Εάν το κατάφερναν αυτό μελετώντας ίσως την οικονομική ιστορία και την οικονομική πραγματι-κότητα με πιο καθαρό μυαλό θα ήταν δυνατόν να εφαρμοσθεί ένα μέτρο το οποίο και την νομισματι-κή σταθερότητα θα διασφάλιζε και τον χρηματο-πιστωτικό τομέα θα κατοχύρωνε (χωρίς να χρειά-ζονται συνεχείς παροχές τύπου LTRO) αλλά και ως ldquoχρυσούς κανώνrdquo που θα επέβαλε την δημοσι-ονομική σύνεση ως αναγκαστική συμπεριφορά θα λειτουργούσε

Το μέτρο αυτό θα ήταν η πρόβλεψη ότι κάθε χώ-ρα-μέλος της ευρωζώνης οποιαδήποτε στιγμή το επιθυμούσε θα μπορούσε να προσφύγει στην ΕΚΤ και να δανεισθεί πρωτογενώς με το ισχύον την στιγμή εκείνη επιτόκιο ποσό ίσο έως και με το 15 του ΑΕΠ της Με ένα τέτοιο ποσό είναι βέβαιο ότι

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

μία χώρα σε δυσκολία θα ήταν δυνατόν να ανταπε-ξέλθει σε κάθε πρόβλημα laquoρευστότηταςraquo για ικανό διάστημα εμποδίζοντάς το έτσι να μετατραπεί και σε πρόβλημα laquoφερεγγυότηταςraquo Η ύπαρξη ενός τέ-τοιου δικαιώματος θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ldquoρήτρα ανεξαρτησίαςrdquo με την έννοια ότι τρό-πον τινα θα αποτελούσε περιορισμένη επιστρο-φή της χώρας στην δυνατότητα που διέθετε πριν την εισδοχή της στην ΟΝΕ να προσφεύγει εάν το επιθυμούσε στο εκδοτικό προνόμιο για να νομι-σματοποιήσει το χρέος της Η βασική διαφορά βε-βαίως θα ήταν πως το δικαίωμα θα ήταν περιορι-σμένο στο 15 του ΑΕΠ αντί να είναι πρακτικά απεριόριστο όπως συμβαίνει στην περίπτωση της εθνικής κυριαρχίας Η προσφυγή της στο δικαίω-μα αυτό θα σήμαινε βεβαίως ότι η χώρα έχει εξα-ντλήσει κάθε δυνατότητα δανειοδότησής της στην ελεύθερη αγορά Ουσιαστικά θα ισοδυναμούσε με την παροχή μίας ευκαιρίας να επανεξισορροπήσει τους ισολογισμούς της χωρίς να χρειασθεί να προ-σφύγει σε μηχανισμούς τύπου laquoΕυρωπαϊκού Μη-χανισμού Σταθερότηταςraquo δηλαδή στον Ευρωπαίο φορολογούμενο (Θα ήταν δηλαδή η περίφημη και πολλαχώς αναζητούμενη ldquocondence bridgerdquo)

Λαμβάνοντας υπrsquo όψιν ότι το ΑΕΠ της ευρωζώ-νης ανέρχεται σε 10 περίπου τρισεκατομμύρια ευ-ρώ είναι εμφανές ότι ακόμη και στην ακραία ndashκαι απολύτως εξωπραγματικήndash περίπτωση που όλες οι χώρες της ευρωζώνης ταυτοχρόνως προσέφευ-γαν στην ΕΚΤ για να ασκήσουν το σύνολο του δικαιώματός τους η επέκταση του ισολογισμού της δεν θα ξεπερνούσε τo ενάμιση τρισεκατομ-μύριο ευρώ κάτι που δεν θα ήταν καταστροφικό εάν σκεφθεί κανείς ότι αυτός (που υπο laquoκανονι-κέςraquo συνθήκες εκινείτο μεταξύ μισού και τριών τε-τάρτων του τρισεκατομμυρίου) σήμερα βρίσκεται στα τρία τρισεκατομμύρια εξ αιτίας της ndashανεπιτυ-χούςndash προσπάθειάς της να αντιμετωπίσει το δημο-σιονομικό πρόβλημα των χωρών της περιφέρειας με έμμεσο τρόπο δηλαδή χρηματοδοτώντας αφει-δώς τις τράπεζες τους και αγοράζοντας κρατικά ομόλογά τους στην δευτερογενή αγορά Με την διαφορά όμως ότι η ακραία αυτή περίπτωση δεν θα εμφανιζόταν ποτέ Πιθανότερο δε είναι ότι η υι-οθέτηση ενός παρόμοιου μέτρου θα αρκούσε για

να καθησυχάσει και να laquoφρονηματίσειraquo τις αγορές ούτως ώστε καμμία χώρα να μην χρειαστεί να ζη-τήσει την ενεργοποίηση του δικαιώματός της αυ-τού (Μία παρεμφερής στην λογική της πρόταση αλλά κατά την γνώμη μας λιγότερο αποτελεσματι-κή είναι εκείνη που ζητά την μετατροπή του ESM σε τραπεζικό ίδρυμα ώστε να μπορεί αυτό να δα-νείζεται απεριόριστα από την ΕΚΤ και να χρησιμο-ποιεί τα κεφάλαια για τον ίδιο σκοπό δηλαδή για την αγορά πρωτογενώς τίτλων των χωρών που βρίσκονται σε κρίση)

Όχιldquoηθικός κίνδυνοςrdquoόχι ανεπιθύμητηldquoαλληλεγγύηrdquo

Μία τέτοια ρύθμιση όπως αυτή της δυνατότη-τας ενεργοποιήσεως του ldquoδικαιώματος ανεξαρτη-σίαςrdquo θα προσέφερε δύο αποτελεσματικές απα-ντήσεις στα υπαρξιακού χαρακτήρα φιλοσοφικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η ευρωζώνη Η πρώτη είναι ότι έτσι θα αποφεύγονταν το πρόβλη-μα του ηθικού κινδύνου (moral hazard) ndashαυτό που επισείει συνεχώς η Bundesbank για να αποτρέψει την ΕΚΤ από το να λειτουργήσει ουσιαστικά ως ο σωτήρας της ευρωζώνηςndash πρόβλημα στο οποίο ο κακοπροαίρετος ή ανεύθυνος εταίρος μεταβιβά-ζει τις συνέπειες της ανεύθυνης συμπεριφοράς του στους συνετούς εταίρους και το οποίο είναι πο-λύ πιο έντονο και υπαρκτό σε διαδικασίες τύπου ldquoευρωομολόγωνrdquo ή ldquoμηχανισμών στήριξηςrdquo διότι αυτοί έχουν ως εγγυητές τους φορολογούμενους των ldquoσυνετών χωρώνrdquo Η δεύτερη απάντηση εί-ναι πως έτσι θα καθίστατο δυνατόν να βρεθεί μία ισορροπία ανάμεσα στην ανάγκη για εφαρμογή και τήρηση σταθερών κανόνων και στην ανάγκη να υπάρχει ευελιξία και ελαστικότητα που δεν θα καταδικάζει το σύστημα σε ακαμψία ndashάρα και σε καταστροφήndash σε τυχόν συνθήκες κρίσης η οποία θα έχει προέλθει από την εμφάνιση παραγόντων ανισορροπίας που δεν είχαν προβλεφθεί ή δεν εί-χαν σωστά σταθμισθεί ndash όπως ακριβώς συνέβη με τους παράγοντες που δημιούργησαν την παρούσα κρίση (Το εν λόγω laquoυπαρξιακόraquo πρόβλημα οικο-νομικής πολιτικής είναι γνωστό με τον όρο rules

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

versus discretion) Η τρέχουσα δυσκολία της ευ-ρωζώνης να ξεπεράσει το πρόβλημά της οφείλε-ται στην αδυναμία να απαντηθούν αποφασιστικά αυτά τα δύο ερωτήματα οι ldquoβόρειοιrdquo θεωρούν ότι οιαδήποτε μεγαλύτερη παροχή βοήθειας προς χώ-ρες στον δοκιμαζόμενο νότο ουσιαστικά θα εκλη-φθεί ως κίνητρο για εγκατάλειψη της επώδυνης προσπάθειας για επανεξισορρόπηση της οικονομί-ας τους (moral hazard) καθώς και ότι ο κίνδυνος αυτός μορφοποιείται με τις συνεχείς εκκλήσεις για ad hoc λύσεις που παραβαίνουν τους συμπεφωνη-μένους κανόνες (δηλαδή για discretion και όχι για rules) Όμως τα προβλήματα αυτά δεν θα υπήρ-χαν εάν η αρχιτεκτονική της ευρωζώνης ήταν πιο πλήρης και λιγότερο ιδεολογικά περιχαρακωμέ-νη εάν δηλαδή αντί να αναμένει την επίτευξη της ldquoαριστοποίησηςrdquo από την λειτουργία των αγορών και μόνο είχε φροντίσει να την πλαισιώσει με ένα σύστημα κανόνων το οποίο από την μία πλευρά θα παρείχε ένα ευλύγιστο μηχανισμό διακριτικής πολιτικής σε συνθήκες κρίσεως δημιουργώντας έτσι δικλείδες ασφαλείας για το σύστημα αλλά από την άλλη θα απέκλειε την εμφάνιση καταχρη-στικών πρακτικών εκμηδενίζοντας έτσι τον ηθικό κίνδυνο

Σε συνδυασμό με τις άλλες διαρθρωτικές με-ταρρυθμίσεις που ήδη μορφοποιούνται (Δημοσιο-νομικό Σύμφωνο Τραπεζική Ένωση) η καθιέρω-ση του ldquoδικαιώματος ανεξαρτησίαςrdquo θα προσέφε-ρε την καλύτερη στο μέτρο του εφικτού δικλείδα ασφαλείας για την αποτροπή ldquoκρίσεων φερεγγυ-ότηταςrdquo της ευρωζώνης Φυσικά δεν είναι ένα μέ-τρο που μπορεί να απαλείψει το ουσιώδες δομικό πρόβλημα της ΟΝΕ δηλαδή την εγγενή έλλειψη συγχρονισμού μεταξύ της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ και των επιχειρηματικών κύκλων των επι-μέρους εθνικών οικονομιών από τις οποίες συντί-θεται η ΟΝΕ έλλειψη που καταλήγει να εκφρα-σθεί ως ανισότητα ανταγωνιστικότητας ανισορ-ροπία των εξωτερικών ισοζυγίων δημοσιονομική υπερχρέωση και αστάθεια των επί μέρους εθνικών τραπεζικών συστημάτων Ούτε είναι ένα μέτρο το οποίο ακόμη και αν υπήρχε θα μπορούσε από μό-νο του να είχε αποτρέψει την εκδήλωση των τωρι-νών κρίσεων σε χώρες όπως η Ελλάδα η Ιρλανδία

ή η Πορτογαλία (Στην περίπτωση της Ελλάδας για παράδειγμα το 15 του ΑΕΠ θα ήταν σταγό-να στον ωκεανό Για την αντιμετώπιση της ελλη-νικής κρίσης οι Ευρωπαίοι πολίτες (φορολογού-μενοι αλλά και αποταμιευτές) έχουν ήδη διαθέ-σει σε διάφορες μορφές (δανεισμός απομείωση χρέους τραπεζικές διευκολύνσεις) ndashμε λογιστική αλλά και πραγματική ζημία τους πολύ μεγαλύτερη των δεκάδων δισεκατομμυρίων του PSIndash ποσά που πλησιάζουν το 200 του ελληνικού ΑΕΠ χωρίς εν τούτοις να μηδενισθεί ο κίνδυνος ελληνικής χρε-οκοπίας αλλά και χωρίς να αποφύγουν τον άδι-κο και αστήρικτο χαρακτηρισμό των laquoτοκογλύ-φωνraquo) Μπορεί εν τούτοις σε συνδυασμό με την αυστηρή εφαρμογή των ρυθμίσεων του Δημοσιο-νομικού Συμφώνου και της Τραπεζικής Ένωσης να λειτουργήσει ως παράγων μετριασμού των ανισορ-ροπιών αυτών καθώς και ως μηχανισμός απόσβε-σης της έντασης των κρίσεων Η τρέχουσα εμπει-ρία κατέστησε σαφές ότι το πλέον κρίσιμο σημείο στην αντιμετώπιση ενός φαινομένου απώλειας της αναπτυξιακής ισορροπίας μίας χώρας-μέλους της ευρωζώνης εξ αιτίας laquoασύμμετρουraquo κλονισμού της οικονομίας της είναι η ευστάθεια και ανθεκτι-κότητα της δημοσιονομικής της πολιτικής Όταν αυτή τίθεται εν αμφιβόλω δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθεί κανένα από τα σύνδρομα προβλή-ματα που αλληλοενισχυόμενα τροφοδοτούν την διαδικασία της οικονομικής της περιδίνησης ούτε η αστάθεια του τραπεζικού τομέα ούτε η κάμψη του ΑΕΠ ούτε η μείωση της ανταγωνιστικότητας αλλά ούτε και το σημαντικότερο από όλα δηλαδή το πρόβλημα της ανεργίας

Η ενεργοποίηση του ldquoδικαιώματος της ανεξαρ-τησίαςrdquo εξυπακούεται πως θα είναι μία επιλογή έσχατης ανάγκης για κάθε χώρα που θα προσφεύ-γει σε αυτήν και ως εκ τούτου θα κινητοποιεί έναν μηχανισμό που θα δρα προς δύο κατευθύνσεις Η πρώτη κατεύθυνση αφορά τον αναπότρεπτο εξα-ναγκασμό να μεταβληθεί δραστικά ή έως την στιγ-μή εκείνη ακολουθούμενη οικονομική πολιτική η οποία προφανώς είτε θα ευθύνεται για την ανά-γκη υιοθέτησης ενός τόσο δραστικού μέτρου είτε απλά δεν θα είναι πλέον κατάλληλη σε περίπτω-ση laquoασύμμετρουraquo κλονισμού Συνεπώς η ενεργο-

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

ποίηση του δικαιώματος στην πράξη θα ισοδυναμεί με μία δημόσια ομολογία ότι η χώρα αντιμετωπί-ζει κίνδυνο δημοσιονομικής χρεοκοπίας και ως εκ τούτου θα είναι αναπόφευκτο να προσαρμόσει την πολιτική της καταλλήλως πολλώ δε μάλλον διότι θα πρέπει επίσης να έχει προβλεφθεί ότι δεν θα εί-ναι δυνατή η παραμικρή περαιτέρω συνδρομή ή δι-άσωση εκ μέρους των εταίρων της όταν και αν εξα-ντλήσει τα όρια του δικαιώματός της χωρίς να είναι ακόμη σε θέση να προσφύγει στον δανεισμό της ελεύθερης αγοράς Η ύπαρξη μίας παρόμοιας ρή-τρας laquoμη-διάσωσηςraquo (no bail out clause) είναι απα-ραίτητη για να αποφευχθεί κάθε είδος καιροσκοπι-κής κατάχρησης του υπάρχοντος ηθικού κινδύνου Θα είναι επίσης πιό αξιόπιστη και λογική από την παλαιά και μη εφαρμοσθείσα ρήτρα laquoμη-διάσω-σηςraquo γιατί αυτή η τελευταία ήταν πολύ επιπόλαια δεν προέβλεπε στην πραγματικότητα καμμία ενδι-άμεση περίοδο ldquoδεύτερης ευκαιρίαςrdquo ανάμεσα στην εκδήλωση της κρίσης και στην εφαρμογή της

Εάν όμως το ένα σκέλος των συνεπειών που θα έχει η ενεργοποίηση του laquoδικαιώματος της ανεξαρ-τησίαςraquo συνεπάγεται την εκ των πραγμάτων είσο-δο της χώρας σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης και την υιοθέτηση δραστικής οικονομικής πολιτικής αναπροσαρμογής διόρθωσης και σταθεροποίη-σης της εθνικής οικονομίας το έτερο σκέλος έχει περισσότερο θετικό χαρακτήρα εξ αιτίας του γε-γονότος ότι η πολιτική αυτή θα εφαρμόζεται με ευνοϊκούς σχεδόν ιδεώδεις όρους κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα Στην παρούσα κατάσταση λό-γω των λειτουργικών ατελειών της ευρωζώνης αλλά και της τιμωρητικής λογικής με την οποία ορισμένες πρωτεύουσες πιστεύουν ότι μπορούν και πρέπει να τις καλύψουν παρατηρείται ακριβώς το αντίθετο Όταν για μία χώρα σαν την Ισπανία ή την Ιταλία γίνει εμφανές ή θεωρηθεί ότι αντι-μετωπίζει διαρθρωτικό πρόβλημα τα επιτόκια του δανεισμού της αυξάνονται ραγδαία με δυναμική απόλυτα ασυσχέτιστη με τα θεμελιώδη δεδομένα της οικονομίας της Αυτό δημιουργεί μεγαλύτερες δυσκολίες στην εφαρμοζόμενη οικονομική πολιτι-κή οι οποίες όμως μόλις γίνουν αντιληπτές οδη-γούν σε νέα επιβάρυνση των επιτοκίων δανεισμού Δημιουργείται με τον τρόπο αυτό μία αυτοτροφο-

δοτούμενη διαδικασία ανοδικής σπείρας στην επι-βάρυνση του δανεισμού με αναπόφευκτο αποτέ-λεσμα την επαλήθευση των αρχικών φόβων περί εισόδου της χώρας σε κατάσταση δημοσιονομικής αφερεγγυότητας παρrsquo ότι αυτό δεν αντιστοιχεί στην λογιστική μακροοικονομική πραγματικότη-τα της (Και όμως Για την γερμανική τιμωρητική αντίληψη των πραγμάτων η διαδικασία αυτή είναι υγιής και ορθή διότι η πίεση που δημιουργούν τα υψηλά επιτόκια και η εμφάνιση του φάσματος της χρεοκοπίας στον ορίζοντα αποτελούν ουσιαστι-κά κίνητρα για τον πειθαναγκασμό των ldquoάσωτωνrdquo χωρών να διορθώσουν τα προβλήματά τους)

Αντίθετα προς την τιμωρητική λογική και την διαδικασία της αυτοπροωθούμενης κατάρρευσης η ενεργοποίηση του ldquoδικαιώματος ανεξαρτησί-αςrdquo θα προσφέρει στην προσφεύγουσα χώρα ευ-νοϊκές συνθήκες εξόδου από την κρίση Παρά το ότι θα ενεργεί γνωρίζοντας ότι σε περίπτωση απο-τυχίας της την αναμένει όχι η πιθανότητα αλλά η βεβαιότητα της χρεοκοπίας και της καταστροφής πράγμα που σημαίνει ότι δεν θα διαθέτει κανένα περιθώριο καιροσκοπίας στις παρυφές του ηθικού κινδύνου εν τούτοις έχοντας την δυνατότητα να αποδεσμευθεί από τις αγορές για ένα κρίσιμο διά-στημα θα μπορεί να δανείζεται όχι με τα αυτοπρο-ωθούμενα επιτόκια του πανικού των αγορών αλλά με τα τρέχοντα επιτόκια δανεισμού της ΕΚΤ δηλα-δή με προνομιακούς όρους στο 99 των περιπτώ-σεων Αυτό θα της παρέχει μεγαλύτερα περιθώρια προσαρμογής από μακροοικονομική άποψη αλλά και θα δρα καταλυτικά με θετικό τρόπο στον ψυ-χολογικό παράγοντα της οικονομίας ο οποίος σε παρόμοιες περιπτώσεις είναι ίσως αυτός που έχει την μεγαλύτερη σημασία

Ευνόητο είναι ότι η καθιέρωση της laquoρήτρας ανε-ξαρτησίαςraquo συνεπάγεται τις εξής θεσμικές τροπο-ποιήσεις πως το σχετικό δικαίωμα θα ασκείται ασχέτως από τους περί ελλείμματος περιορισμούς του laquoΔημοσιονομικού Συμφώνουraquo πως από το κα-ταστατικό της ΕΚΤ θα απαλειφθεί το άρθρο που της απαγορεύει να αγοράζει κρατικούς τίτλους στην πρωτογενή αγορά και φυσικά πως θα γί-νουν οι ανάλογες προσαρμογές και στα συντακτι-κά κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Είναι ο κρατικός δανεισμός από την Κε-ντρική Τράπεζα πάντα και αναπότρε-πτα πληθωριστικός

Το βασικό αντεπιχείρημα σε κάθε μία από τις πολλές προτάσεις που έχουν διατυπωθεί προς την κατεύθυνση της αμεσότερης εμπλοκής της ΕΚΤ στην αντιμετώπιση της κρίσης είναι αφrsquo ενός ότι αυτό θα έχει πληθωριστικές επιπτώσεις και αφrsquo ετέρου ότι δεν προσφέρει ριζικές και μα-κροπρόθεσμες λύσεις Επίσης όσο και αν φαίνε-ται παράδοξο ένα επιπρόσθετο επιχείρημα είναι ότι μία παρόμοια εμπλοκή θα δημιουργήσει ζημί-ες στην ΕΚΤ η οποία για τον λόγο αυτό θα πρέ-πει στην συνέχεια να ανακεφαλαιοποιηθεί από τους Ευρωπαίους φορολογούμενους Ξεκινώντας κανείς από αυτό το τελευταίο επιχείρημα ndashπου στην ακραία λογική του φθάνει να υποστηρίζει ότι προκειμένου να μη βραχεί το σωσίβιο είναι προτιμότερο να πνιγεί ο ναυαγόςndash θα πρέπει να έχει μία ριζοσπαστική απάντηση προκειμένου να παραμερίσει τον λανθασμένο και απόλυτα παρα-πειστικό ισχυρισμό ότι η ΕΚΤ είναι ένα πιστωτικό ίδρυμα σαν όλα τα άλλα με την διαφορά ότι ανή-κει σε όλους τους Ευρωπαίους πολίτες οι οποίοι κινδυνεύουν να επιβαρυνθούν με τυχόν ζημιογό-νο πορεία της Η πραγματικότητα είναι ότι η ΕΚΤ δεν είναι ένα πιστωτικό ίδρυμα Δεν είναι η Bank of England του 17ου αιώνα όταν οι κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες της δάνειζαν τα σε χρυσό αποθέματά τους στον θρόνο της χώρας Είναι αντιθέτως ένα ίδρυμα δημοσίου σκοπού δηλαδή μία βιομηχανία δημιουργίας χρηματικής ρευστότητας και πιστω-τικής σταθερότητας της εποχής του laquoλογιστικούraquo ndashκαι δη ηλεκτρονικούndash χρήματος Ίσως μάλιστα για να μην δημιουργείται περιθώριο για παρόμοια παραπλανητική φιλολογία δεν θα πρέπει καν να ονομάζεται Τράπεζα Μία καλή ιδέα θα ήταν να μετονομαστεί σε Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Χρηματικής και Πιστωτικής Ισορροπίας Και τα αποτελέσμα-τά του δεν θα πρέπει να αξιολογούνται με βάση τα ετήσια ldquoκέρδηrdquo αλλά με κριτήριο την συνει-σφορά του στην διατήρηση της ισορροπίας της οικονομίας της ευρωζώνης ισορροπία που δεν θα κρίνεται μόνο από την σταθερότητα των τι-

μών αλλά επίσης και κυρίως από την ποδηγέτη-ση της ανεργίας

Ο ισχυρισμός επίσης ότι η μέσω της δημιουρ-γίας νέου χρήματος και επέκτασης της νομισμα-τικής βάσης αγορά από την εκδοτική Τράπεζα τίτλων του Δημοσίου έχει πάντα πληθωριστικές επιπτώσεις και καθυστερεί αναβάλλει ή ματαιώ-νει τις αναγκαίες διαρθρωτικές προσαρμογές της οικονομίας είναι ένα επιχείρημα σχετικής και όχι απόλυτης εγκυρότητας που στις παρούσες συν-θήκες (των συχνά αρνητικών laquoχρηματικών πολ-λαπλασιαστώνraquo) δείχνει να έχει πλήρως διαψευ-σθεί τουλάχιστον όσον αφορά το πρώτο σκέλος του περί πληθωρισμού Το πολυχρησιμοποιημέ-νο παράδειγμα βεβαίως της μεταπολεμικής Γερ-μανίας του 1920 και των συλλογικών τραυμάτων που έχουν προκληθεί εξ αιτίας αυτού στο γερμα-νικό θυμικό είναι περισσότερο λογοτεχνικού χα-ρακτήρα και η συνεχής επίκλησή του καταντά αστειότητα Αλλά και η επίκληση περιπτώσεων όπως της Ελλάδας και της Ιταλίας στην δεκαετία του 1970 δεν είναι περισσότερο πειστική Με μία ψύχραιμη θεώρηση εύκολα κανείς συμπεραίνει ότι οι οικονομίες αυτές ναι μεν δεν συνέχισαν την ldquoαπογείωσηrdquo που υποτίθεται ότι απελάμβαναν τις δύο περασμένες δεκαετίες αλλά επίσης και δεν υπέστησαν κάποια μείζονα καταστροφή (Πολλώ δε μάλλον που μία πιο προσεκτική εξέταση της εμπειρίας τους μπορεί κάλλιστα να δείξει ότι τα αίτια της επιβράδυνσής τους βρίσκονταν αλλού και όχι στην προσφυγή τους στο εκδοτικό δικαί-ωμα της Κεντρικής τους Τράπεζας για να καλύ-ψει τα δημοσιονομικά τους ελλείμματα) Η χωρίς υστερίες και δαιμονολογίες πεποίθηση που προ-κύπτει από την οικονομική θεωρία είναι ότι η επέ-κταση της νομισματικής βάσης δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και μονοσήμαντα και διόγκωση της νομισματικής μάζας η οποία με την σειρά της έχει ως αναπότρεπτη συνέπεια τον ndashενίοτε και ανεξέ-λεγκτοndash πληθωρισμό Αντίθετα η σχέση των δύο μεταβλητών είναι πολύ περισσότερο σύνθετη και σε περιόδους κάμψεως της οικονομικής δραστη-ριότητας είναι δυνατόν απλά και μόνο η συγκρά-τηση των μεγεθών της δεύτερης να απαιτεί αύξη-ση των μεγεθών της πρώτης (Όπως ουσιαστικά

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

συμβαίνει σήμερα σε όλες τις μεγάλες οικονομίες του ανεπτυγμένου κόσμου)

Σε κάθε περίπτωση όμως τα επιχειρήματα που αντιστρατεύονται κάθε είδους εμπλοκή της ΕΚΤ στην επίλυση του υπαρξιακού προβλήματος της ευρωζώνης με την επίκληση του φαντάσματος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης θα πρέπει να αντι-μετωπισθούν ως αυτό που ακριβώς είναι δηλα-δή γραφικά Και τούτο διότι κανείς στις σχετικές προτάσεις δεν μίλησε για απεριόριστο ανεξέλε-γκτο και χωρίς κανόνες και περιορισμούς δικαίω-μα προσφυγής κάθε χώρας-μέλους της ευρωζώνης στο εκδοτικό δικαίωμα της ΕΚΤ Αντίθετα η λο-γική των προτάσεων για ενεργοποίηση της ΕΚΤ στην (πρωτογενή) αγορά ομολόγων αφορά μία υπό όρους και προϋποθέσεις οριοθετημένη και σε ειδικές περιπτώσεις επιτρεπόμενη προσφυγή στο εκδοτικό δικαίωμα σε περιπτώσεις laquoασύμμετρουraquo κλονισμού Που σε τελευταία ανάλυση είναι μία πολύ πιο πραγματιστική πρόταση από την εντε-λώς ατελέσφορη επίκληση στην ldquoαλληλεγγύηrdquo των λαών της Ευρώπης αλλά και από το ακριβώς αντίθετό της δηλαδή από τον ισχυρισμό ότι η τι-μωρία της πλήρους σύνθλιψης των ldquoάσωτωνrdquo οι-κονομιών σήμερα θα τις καταστήσει σώφρονες και υγιείς αύριο

Η εναλλακτική ως προς την ενεργοποίηση της ΕΚΤ πρόταση και αυτή που είναι περισσότερο δη-μοφιλής μεταξύ των laquoπροοδευτικώνraquo σχολιαστών είναι εκείνη που αφορά την δημιουργία μίας laquoδη-μοσιονομικής ένωσηςraquo ως συμπληρώματος της νομισματικής Πρόκειται όμως για μία πρόταση η οποία κατrsquo αρχήν είναι πηγή σοβαρής σύγχισης στην διατύπωσή της από γερμανικής πλευράς δεν σημαίνει τίποτε περισσότερο από την δημιουργία δυνατότητας για τους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς να ακυρώνουν εθνικούς προϋπολογισμούς τους οποίους κρίνουν ιδιαίτερα επεκτατικούς και πέραν των δυνατοτήτων της συγκεκριμένης εθνικής οι-κονομίας Αντιθέτως στην διατύπωσή της από την πλευρά των laquoομοσπονδιακών πανευρωπαϊστώνraquo οραματιστών είναι κάτι τελείως διαφορετικό δη-λαδή μία laquoένωση δημοσιονομικών μεταφορώνraquo η οποία θα διαχειρίζεται ένα σημαντικό ποσοστό του ΑΕΠ της ευρωζώνης όχι μικρότερο του 20

κατά τρόπο αντίστοιχο με εκείνον που η κυβέρνη-ση των ΗΠΑ διαχειρίζεται τον ομοσπονδιακό της προϋπολογισμό (Παραλλαγές της ιδέας αυτής εί-ναι και κάποιες προτάσεις ndashάν και όχι όλεςndash για την έκδοση laquoευρω-ομολόγωνraquo)

Η ιδέα για την δημιουργία μίας laquoένωσης δημοσι-ονομικών μεταφορώνraquo στην περιοχή της ευρωζώ-νης παρουσιάζει εν τούτοις μειονεκτήματα ή κιν-δύνους που την καθιστούν πολύ λιγότερο ικανο-ποιητική ως λύση για το υφιστάμενο δομικό πρό-βλημά της απrsquo ότι η θεσμοθέτηση του laquoδικαιώμα-τος ανεξαρτησίαςraquo Δηλαδή η laquoένωση δημοσιονο-μικών μεταφορώνraquo

ndash είναι πολιτικά ανέφικτη διότι δεν πρόκειται ποτέ να γίνει αποδεκτή από τους λαούς της Βόρειας Ευρώπης

ndash είναι οικονομικά ανωφελής και ίσως και επι-κίνδυνη διότι θα λειτουργούσε ομόρροπα (laquoπροκυκλικάraquo) με τις δυνάμεις της κρίσης όταν αυτή θα εκδηλωνόταν

ndash είναι ατελέσφορη διότι ακόμη και ομαλά εφαρμοζόμενη δεν θα μπορούσε να λύσει τα υφιστάμενα προβλήματα των laquoευπαθώνraquo οικο-νομιών

Είναι πολιτικά ανέφικτη διότι όποιος τυγχά-νει έστω και λίγο εξοικειωμένος με την εσωτερι-κή κατάσταση της Γερμανίας γνωρίζει πολύ καλά το πρόβλημα που υπάρχει σε ομοσπονδιακό επίπε-δο μεταξύ των κρατιδίων που συνεισφέρουν στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό και εκείνων που ει-σπράττουν από αυτόν Είναι τελείως αφελές να πι-στεύεται ότι κάτι αντίστοιχο αλλά σε πολύ μεγα-λύτερη κλίμακα δηλαδή το ενδεχόμενο εκτεταμέ-νης μεταφοράς πόρων από την γερμανική οικονο-μία προς τις χώρες του Νότου θα γινόταν δεκτό από τους Γερμανούς (Ολλανδούς Φιλανδούς Αυ-στριακούς) ψηφοφόρους

Είναι οικονομικά ανωφελής σε περιόδους κρί-σης σαν την σημερινή ενώ θα μπορούσε να απο-δειχθεί και επικίνδυνη διότι όπως δείχνει και η παρούσα εμπειρία το πιθανότερο θα ήταν να ενι-σχύσει αντί να αποδυναμώσει τα δύο κύρια συ-ναφή με την φύση μίας νομισματικής ένωσης στοι-

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

χεία ανισορροπίας όπως αυτά αποτυπώνονται και στην τρέχουσα συγκυρία Δηλαδή αφrsquo ενός την ραγδαία αναρρίπιση του αισθήματος αποστροφής των επενδυτών για κρατικούς τίτλους που αφο-ρούν διάσωση οικονομιών που τις βαραίνει η υπο-ψία της δημοσιονομικής αφερεγγυότητας (με την αναπόφευκτη επιβάρυνση των επιτοκίων κρατι-κού δανεισμού που αυτό επιφέρει) και αφrsquo ετέ-ρου την συρρίκνωση της νομισματικής μάζας που προκύπτει από την ρευστοποίηση όσων επενδύ-σεων στις laquoευπαθείς οικονομίεςraquo αποδεικνύονται μη-βιώσιμες (malinvestments) (καθώς και από την συνεπαγόμενη απομόχλευση (deleveraging) του χαρτοφυλακίου νοικοκυριών και επιχειρήσε-ων) Ο εν δυνάμει προκύπτων εξ αυτού συνδυα-σμός αυξανόμενων επιτοκίων συρρικνούμενης νομισματικής μάζας και διάχυτης αβεβαιότητας στους φορείς της οικονομίας θα ήταν βεβαίως η πλέον ασφαλής συνταγή αποτυχίας μίας αντι-υφεσιακής πολιτικής Μία παρόμοια οικονομική αστοχία άλλωστε είναι δυνατόν να δημιουργή-σει ακόμη πιο σοβαρές επιπλοκές πολιτικού πλέ-ον χαρακτήρα εάν η παρόξυνση της κρίσης και η τυχόν επέκτασή της από τους laquoασθενείς κρίκουςraquo της νομισματικής ένωσης προς τους πιό ισχυρούς εκληφθεί από το κοινό των τελευταίων ως συνέ-πεια της θεσμοποιημένης υποχρέωσης για laquoδημο-σιονομικές μεταφορέςraquo είναι βέβαιο ότι θα οδη-γήσει σε απολύτως διαβρωτικά αποτελέσματα όχι μόνο για την νομισματική ένωση αλλά ακόμη και για την ίδια την ΕΕ

Κυρίως όμως η δημιουργία laquoδημοσιονομικής ένωσηςraquo θα ήταν ατελέσφορη από αναπτυξιακή άποψη Είναι απολύτως αβάσιμος ο ρητός ή υπο-νοούμενος ισχυρισμός ότι η μεταφορά πόρων προς τις laquoασθενείςraquo οικονομίες του Νότου ndashκαι μάλιστα για λόγους που σχετίζονται κυρίως με τις διακυμάνσεις του οικονομικού κύκλου και όχι με την μακροχρόνια τάση αύξησης του ΑΕΠ τουςndash θα τις καταστήσει περισσότερο laquoπαραγωγικέςraquo (Ισχυρισμός ο οποίος αποτελεί παραλλαγή της δι-αψευσθείσας θεωρίας για την laquoΥπό-άριστηraquo νομι-σματική ένωση της οποίας οι laquoενδογενείςraquo διαδι-κασίες θα την μετέτρεπαν τελικά σε laquoΆριστηraquo) Το εγχείρημα έχει ήδη δοκιμασθεί και έχει αποτύ-

χει παταγωδώς Η υστέρηση της ανταγωνιστικό-τητας των χωρών αυτών δεν οφείλεται στην έλ-λειψη κεφαλαίων ndash κάθε άλλο μάλιστα η ποικιλό-μορφη εισροή κεφαλαίων από τον Βορρά στις χώ-ρες του Νότου στην περίοδο 2000-2009 (ή ακόμη καλύτερα στην περίοδο 1985-2009) διέστρεψε τις σχετικές τιμές καθιστώντας σε μεγάλο βαθμό τις παραγωγικές επενδύσεις ασύμφορες Το κυριότε-ρο όμως που ποτέ δεν λέγεται είναι ότι η μετα-τροπή των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου σε κοι-νωνίες-υπότροφους των πλουσίων εταίρων τους θα παροξύνει τα φαινόμενα παραλυτικής εξάρτη-σής τους από αλλότριες πηγές δημιουργίας πλού-του και εισοδημάτων Μία τέτοια εξάρτηση όμως οδηγεί αναπότρεπτα σε κοινωνικό παραγωγικό ηθικό και πνευματικό εκφυλισμό πράγμα το οποίο είναι σε θέση πολύ εύκολα να διαπιστώσει κανείς εξετάζοντας ως παραδειγματική περίπτωση περί τούτου την Ελλάδα και τα αποτελέσματα που εί-χαν επάνω στην κοινωνία της 30 σχεδόν χρόνια σί-τισής της από την ευρωπαϊκή τροφοδόχο

Οκτώβριος 2012

Βιβλιογραφία-αρθρογραφία

Blanchard Olivier et al (ed) ldquoIn the wake of the cri-sisrdquo currene MIT Press 2012

De Grauwe Paul ldquocurrene European Central Bank as a lender of last resortrdquo Vox 18 August 2011

De Grauwe Paul ldquoWhy the EU summit decisions may destabilize government bond marketsrdquo Vox 2 July 2012

De Grauwe Paul Yuemel Ji ldquoWhat Germany should fear most is its own fearrdquo Vox 18 Septem-ber 2012

De Henri de Badinat ldquoComment lrsquo euro a tueacute la Gregravecerdquo Les Echos 27 juillet 2012

Duval Guillaume laquoAgrave qui joue Mario Draghiraquo Alternatives Eacuteconomiques no 316 septembre 2012

Eckhard Hein Achin Troyer ldquoEuropean Monetary Union nominal convergence real divergence and slow growthrdquo 18 September 2003

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Economist (currene) ldquoNarrow success broad consen-susrdquo September 3rd 2009

Economist (currene) ldquocurrene weak shall inherit the earthrdquo October 6th 2012

laquoΕυρώ Ενα νόμισμα πολλές κυβερνήσεις 10 χρό-νια καλής συμβίωσηςraquo Διεθνής και Ευρωπαϊκή

Πολιτική-τεύχος 15 Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2009ldquoExiting from Monetary Crisis Intervention Mea-

sures-Background Paperrdquo International Mone-tary Fund 25 January 2010

Feldstein Martin ldquoDos and Donrsquo ts for the Europe-an Central Bankrdquo currene Project Syndicate 29 July 2012

Institute for the New Economic curreninking ldquoBreak-ing the Deadlock A path out of the Crisisrdquo 23 July 2012

Ιωάννου Δημήτρης laquoΗ επισφαλής ατραπός της ΟΝΕraquo Δελτίο ΚΑΣ ΥΠΕΞ τεύχος 60 Μάιος 2010

Manmohan Singh Peter Stella ldquoCentral Bank re-serve creation in the era of negative money mul-tipliersrdquo Vox 7 May 2012

Mayer currenomas ldquoI lsquom an Austrian in economicsrdquo Deutsche Bank Research 16 September 2011

Munchau Wolfgang ldquoDraghi is the devil in Weid-manrsquos eurozone dramardquo Financial Times 23 Sep-tember 2012

Schmitt-Grohe Stephanie Uribe Martin ldquocurrene case for temporary incopyation in the eurozonerdquo Discus-sion Paper no 9133 Centre for Economic Policy Research London September 2012

Sinn Hans-Werner (ed) ldquocurrene European balance of payments crisisrdquo CESifo January 2012

Sinn Hans-Werner ldquoEuropersquos path to disunityrdquo currene Project Syndicate 23 October 2012

Sinn Hans-Werner ldquoTARGET losses in case of a euro breakuprdquo Vox 22 October 2012

Vermeiren Mattias ldquoMonetary Power and EMU Macroeconomic Adjustment and Autonomy in the Eurozonerdquo Ghent Institute for International Studies July 2012

Weidman Jens ldquoRebalancing Europerdquo httpwwwscribdcomdoc89774632Jens-Weidmann-Re-Balancing-Europe

Whelan Karl ldquoIs the ECB risking insolvency Does it matterrdquo Forbes 6 August 2012

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

πολιτισμική διαφοροποίηση των αμερικανικών πο-λιτειών) την ετερογένεια των θεσμικών μορφών που πλαισιώνουν την οικονομική δραστηριότητα στις χώρες της Ευρώπης τους διαφορετικούς τρό-πους συσσώρευσης και ndashίσως το κυριότεροndash την άνιση ανάπτυξη του ldquoανθρώπινου κεφαλαίουrdquo με-ταξύ των ευρωπαϊκών οικονομιών (δηλαδή την δι-αφορετική ldquoαναπτυξιακή ενδογένειαrdquo που τις χα-ρακτηρίζει) Όλα αυτά όμως παρrsquo ότι παραβλέ-φθηκαν είναι στοιχεία που υπερκαθορίζουν την λειτουργία των αγορών και ως εκ τούτου και την κατεύθυνση της ανάπτυξης μίας οικονομίας Συ-νεπώς δεν είναι καθόλου παράδοξο που η θεωρία που προέβλεπε ότι η ευρωζώνη από ldquoΥπο-άριστηrdquo πολύ σύντομα θα μετατρεπόταν σε ldquoAριστη Nομι-σματική Περιοχήrdquo διαψεύσθηκε παταγωδώς και με τον πιο θλιβερό τρόπο

Όποιος θέλει να είναι ειλικρινής σήμερα πρέπει να παραδεχθεί ότι είναι απολύτως άγνωστο πως θα έμοιαζε η ευρωζώνη εάν ήταν ldquoΆριστη Νομι-σματική Περιοχήrdquo αλλά επίσης και πως θα έφθα-νε κανείς εκεί Από την άλλη πλευρά όμως και όποιος θέλει να είναι σοβαρός πρέπει επίσης να παραδεχθεί ότι έστω και αν η ιδέα της δημιουργί-ας της ήταν τουλάχιστον ατυχής ή ανεπίκαιρη η ιδέα της διάλυσής της θα ήταν απολύτως παρά-λογη και καταστροφική Η μόνη πραγματιστική απάντηση στο σημερινό πρόβλημα είναι η λύση που περιλαμβάνεται στο τρίπτυχο ldquoδιάσωση με-ταρρύθμιση σταθεροποίησηrdquo Για τον λόγο αυτό κάθε άποψη που θεωρεί την παρούσα κρίση της απλά ως γνήσιο υποσύνολο της διεθνούς κρίσε-ως (της Lesser Depression) και προσπαθεί να την υπερκεράσει με πολιτικές που παραμένουν στον χώρο μεταξύ των γνωστών ιδεολογικών διπόλων ldquoεπέκταση-συστολήrdquo και ldquoδιάσωση-ρευστοποίη-σηrdquo χωρίς να προτείνει διορθωτικές μεταρρυθμί-σεις στον τρόπο λειτουργίας της ευρωζώνης εί-ναι ατελής και ατελέσφορη Η υπέρβαση της κρί-σης μπορεί να προκύψει μόνο ως προϊόν υιοθέ-τησης διαρθρωτικών αλλαγών στην αρχιτεκτο-νική της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης δηλαδή μέσω της μετάβασης από την ατυχήσασα laquoευρωζώνη Ιraquo σε μία πιο λειτουργική και ανθεκτι-κή laquoευρωζώνη ΙΙraquo

Ηldquoελεγχόμενη πρόσκρουσηrdquoτης ευρω-ζώνης στο έδαφος

Σήμερα η ζήτηση για τίτλους κρατικού χρέους διεθνώς είναι μεγαλύτερη από την προσφορά και αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι σύμφωνα με το ΔΝΤ η μέση απόδοση των κρατικών ομολόγων παγκοσμίως είναι 24 ενώ ο μέσος πληθωρισμός είναι 38 Μέσα σε αυτήν την πληθώρα ζήτησης η ευρωζώνη έχει μικρότερο χρέος και μικρότερο έλ-λειμμα ως ποσοστά του ΑΕΠ από τις ΗΠΑ ή την Μεγάλη Βρετανία που όμως καλύπτουν τις δανει-ακές ανάγκες τους πολύ εύκολα την στιγμή που η ευρωζώνη απειλείται μεταξύ άλλων και από δη-μοσιονομική κατάρρευση και χρεοκοπία Μάλι-στα μεγαλύτερη πηγή κινδύνου στο πλαίσιό της σήμερα είναι μία χώρα η Ισπανία το δημόσιο χρέ-ος της οποίας μέχρι τελείως πρόσφατα ήταν σχε-δόν 20 μονάδες του ΑΕΠ χαμηλότερο από το γερ-μανικό και περίπου 40 από το αμερικανικό Είναι προφανές ότι εάν παρrsquo όλrsquo αυτά η ευρωζώνη κα-ταρρεύσει λόγω δημοσιονομικής αδυναμίας κά-ποιων μελών της αυτό θα καταγραφεί ως η μεγα-λύτερη πράξη ομαδικής βλακείας στην ανθρώπινη ιστορία Θα είναι σαν να πήγε κάποιος στην Σαχά-ρα και να κατάφερε να πνιγεί μέσα σε έναν λάκκο με νερό που είχε μισό μέτρο βάθος Έχοντας μάλι-στα μαζί του και σωσίβιο (την Ευρωπαϊκή Κεντρι-κή Τράπεζα-ΕΚΤ) το οποίο όμως δεν θέλησε να χρησιμοποιήσει γιατί δεν ήθελε να το βρέξει

Ο αδιανόητος αυτός κίνδυνος πηγάζει από δύο αιτίες αφrsquo ενός από το γεγονός ότι οι οικονομί-ες του Νότου είναι επιβαρυμένες με τεράστια απο-θέματα ldquoαδιέξοδων επενδύσεωνrdquo η ανεξέλεγκτη ρευστοποίηση των οποίων απειλεί με καταστροφή τόσο το τραπεζικό όσο και το δημοσιονομικό τους σύστημα και αφrsquo ετέρου από το γεγονός ότι οι οι-κονομίες του Βορρά λειτουργούν υπό το κράτος ανασφάλειας και αβεβαιότητας ως προς το ποιες θα είναι επάνω τους οι επιπτώσεις μίας χρεοκοπίας (ή μίας διάσωσης) των οικονομιών του Νότου

Η οικονομική πολιτική ldquoομαλής πρόσκρουσηςrdquo στο έδαφος για την ευρωζώνη αφορά μία λελογι-σμένη δημοσιονομική τόνωση στις βόρειες πλε-ονασματικές οικονομίες και μία περαιτέρω νομι-

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

σματική επέκταση σε όλη την ευρωζώνη η οποία ενισχύοντας την ζήτηση θα αυξήσει κατά μία ή δύο μονάδες τον μέσο ευρωζωνικό πληθωρισμό Αυτό θα δώσει την ευκαιρία στις χώρες του Βορρά μεν να κρατήσουν έξω από την ύφεση τις οικονομίες τους στις χώρες του Νότου δε να προχωρήσουν ελεγχόμενα στην ρευστοποίηση των επενδύσε-ων που δεν είναι βιώσιμες μην αποφεύγοντας βεβαίως την ύφεση αλλά και μην υφιστάμενες ανεξέλεγκτες και καταστρεπτικές αναταράξεις Αντίθετα μία αμιγώς κεϋνσιανή πολιτική σε όλα τα μέτωπα (την οποία επαγγέλλονται προοδευτι-κοί πολιτικοί σχηματισμοί και οικονομολόγοι) θα οδηγούσε σε χρεοκοπία τόσο τον Βορρά όσο και τον Νότο ενώ το ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα θα εί-χε και μία αμιγώς ldquoαυστριακήrdquo δηλαδή ακραία φι-λελεύθερη πολιτική ρευστοποίησης των πάντων (την οποία υποστηρίζουν διάφοροι υπερ-φιλελεύ-θεροι καθώς και ndashμε αυτοκαταστροφική πράγμα-τι μανίαndash πολιτικοί και οικονομολογικοί κύκλοι στον Βορρά και κυρίως στην Γερμανία) Όμως η όλη προσπάθεια για επίτευξη της νουνεχούς πραγματιστικής λύσης δηλαδή της ldquoελεγχόμε-νης πρόσκρουσης στο έδαφοςrdquo προαπαιτεί ότι η ΕΚΤ είτε επεκτείνοντας πολύ λίγο ακόμα τον ισο-λογισμό της (δηλαδή δημιουργώντας laquoνέο χρή-μαraquo) είτε δεχόμενη να υποστεί κάποιες λογιστικές (δηλαδή εικονικές) laquoζημίεςraquo θα διασφαλίσει (είτε ευθέως η ίδια είτε μέσω του Ευρωπαϊκού Σταθε-ροποιητικού Μηχανισμού-ESM) ότι δεν πρόκειται να χρεοκοπήσουν δημοσιονομικά ούτε η Ισπανία και η Ιταλία ούτε η Ελλάδα η Πορτογαλία και η Ιρλανδία όσο τουλάχιστον εφαρμόζουν με συνέ-πεια προγράμματα εξισορρόπησης της οικονομί-ας τους Αυτή η μικρή κίνηση που θα προσθέσει μάλλον παρά θα αφαιρέσει αξιοπιστία στην Κε-ντρική Τράπεζα θα έχει από μόνη της ισχυρότα-τες πολλαπλασιαστικές επιδράσεις στην οικονο-μία εφrsquo όσον προ κάθε άλλου θα επαναφέρει και την αξιοπιστία στο τραπεζικό σύστημα όλης της ευρωζώνης η τύχη του οποίου είναι άρρηκτα συν-δεδεμένη πλέον και με το δημοσιονομικό της σύ-στημα Κίνηση προς αυτήν την κατεύθυνση άλ-λωστε ndashαν και όχι τόσο αποφασιστική και ενσυ-νείδητη όσο θα έπρεπεndash ήταν και η απόφαση της

ΕΚΤ της 6ης Σεπτεμβρίου να ανακοινώσει πρό-γραμμα αγοράς κρατικών τίτλων διάρκειας από ενός έως τριών χρόνων στην δευτερογενή αγο-ρά για χώρες που θα υπέβαλαν το σχετικό αίτη-μα και θα δέχονταν να υπαχθούν σε σταθεροποι-ητικά προγράμματα της οικονομίας τους υπό την εποπτεία του ESM (Το πρόγραμμα αυτό της ΕΚΤ ονομάσθηκε Outright Monetary Transactions-OSMs και ήρθε να αντικαταστήσει το Securities Money Programme-SMP που βρισκόταν σε εφαρ-μογή από το 2010 και αφορούσε και την Ελλά-δα της προμνημονιακής περιόδου προς χάριν της οποίας άλλωστε και είχε εγκαινιασθεί)

Η οριστική λύση όμως του προβλήματος της δι-αρθρωτικής αχίλλειας πτέρνας της ευρωζώνης δη-λαδή του γεγονότος ότι η παραμικρή κάμψη στους ρυθμούς ανάπτυξής της συνολικά ή σε επί μέρους χώρες (laquoασυμμετρικάraquo) κινδυνεύει να μετατραπεί τάχιστα σε απειλή συνολικής κατάρρευσής της μέσω δημοσιονομικής πτώχευσης δεν έχει ακόμη βρεθεί παρά το ότι πρόκειται για έναν γόρδιο δε-σμό η απελευθέρωση από τον οποίον θα ήταν σχε-τικά απλή Μόνο που για να συμβεί αυτό θα πρέπει οι οικονομικοί ταγοί της Βόρειας Ευρώπης να κα-ταφέρουν να απολακτίσουν τις ψυχωτικές ιδεολο-γικές καθηλώσεις στην παράλογη πεποίθηση ότι η κεντρική εκδοτική τράπεζα δεν μπορεί και δεν πρέ-πει να ασκεί δημοσιονομική πολιτική παρεμβαίνο-ντας και στην πρωτογενή αγορά κρατικού χρέους Εάν το κατάφερναν αυτό μελετώντας ίσως την οικονομική ιστορία και την οικονομική πραγματι-κότητα με πιο καθαρό μυαλό θα ήταν δυνατόν να εφαρμοσθεί ένα μέτρο το οποίο και την νομισματι-κή σταθερότητα θα διασφάλιζε και τον χρηματο-πιστωτικό τομέα θα κατοχύρωνε (χωρίς να χρειά-ζονται συνεχείς παροχές τύπου LTRO) αλλά και ως ldquoχρυσούς κανώνrdquo που θα επέβαλε την δημοσι-ονομική σύνεση ως αναγκαστική συμπεριφορά θα λειτουργούσε

Το μέτρο αυτό θα ήταν η πρόβλεψη ότι κάθε χώ-ρα-μέλος της ευρωζώνης οποιαδήποτε στιγμή το επιθυμούσε θα μπορούσε να προσφύγει στην ΕΚΤ και να δανεισθεί πρωτογενώς με το ισχύον την στιγμή εκείνη επιτόκιο ποσό ίσο έως και με το 15 του ΑΕΠ της Με ένα τέτοιο ποσό είναι βέβαιο ότι

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

μία χώρα σε δυσκολία θα ήταν δυνατόν να ανταπε-ξέλθει σε κάθε πρόβλημα laquoρευστότηταςraquo για ικανό διάστημα εμποδίζοντάς το έτσι να μετατραπεί και σε πρόβλημα laquoφερεγγυότηταςraquo Η ύπαρξη ενός τέ-τοιου δικαιώματος θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ldquoρήτρα ανεξαρτησίαςrdquo με την έννοια ότι τρό-πον τινα θα αποτελούσε περιορισμένη επιστρο-φή της χώρας στην δυνατότητα που διέθετε πριν την εισδοχή της στην ΟΝΕ να προσφεύγει εάν το επιθυμούσε στο εκδοτικό προνόμιο για να νομι-σματοποιήσει το χρέος της Η βασική διαφορά βε-βαίως θα ήταν πως το δικαίωμα θα ήταν περιορι-σμένο στο 15 του ΑΕΠ αντί να είναι πρακτικά απεριόριστο όπως συμβαίνει στην περίπτωση της εθνικής κυριαρχίας Η προσφυγή της στο δικαίω-μα αυτό θα σήμαινε βεβαίως ότι η χώρα έχει εξα-ντλήσει κάθε δυνατότητα δανειοδότησής της στην ελεύθερη αγορά Ουσιαστικά θα ισοδυναμούσε με την παροχή μίας ευκαιρίας να επανεξισορροπήσει τους ισολογισμούς της χωρίς να χρειασθεί να προ-σφύγει σε μηχανισμούς τύπου laquoΕυρωπαϊκού Μη-χανισμού Σταθερότηταςraquo δηλαδή στον Ευρωπαίο φορολογούμενο (Θα ήταν δηλαδή η περίφημη και πολλαχώς αναζητούμενη ldquocondence bridgerdquo)

Λαμβάνοντας υπrsquo όψιν ότι το ΑΕΠ της ευρωζώ-νης ανέρχεται σε 10 περίπου τρισεκατομμύρια ευ-ρώ είναι εμφανές ότι ακόμη και στην ακραία ndashκαι απολύτως εξωπραγματικήndash περίπτωση που όλες οι χώρες της ευρωζώνης ταυτοχρόνως προσέφευ-γαν στην ΕΚΤ για να ασκήσουν το σύνολο του δικαιώματός τους η επέκταση του ισολογισμού της δεν θα ξεπερνούσε τo ενάμιση τρισεκατομ-μύριο ευρώ κάτι που δεν θα ήταν καταστροφικό εάν σκεφθεί κανείς ότι αυτός (που υπο laquoκανονι-κέςraquo συνθήκες εκινείτο μεταξύ μισού και τριών τε-τάρτων του τρισεκατομμυρίου) σήμερα βρίσκεται στα τρία τρισεκατομμύρια εξ αιτίας της ndashανεπιτυ-χούςndash προσπάθειάς της να αντιμετωπίσει το δημο-σιονομικό πρόβλημα των χωρών της περιφέρειας με έμμεσο τρόπο δηλαδή χρηματοδοτώντας αφει-δώς τις τράπεζες τους και αγοράζοντας κρατικά ομόλογά τους στην δευτερογενή αγορά Με την διαφορά όμως ότι η ακραία αυτή περίπτωση δεν θα εμφανιζόταν ποτέ Πιθανότερο δε είναι ότι η υι-οθέτηση ενός παρόμοιου μέτρου θα αρκούσε για

να καθησυχάσει και να laquoφρονηματίσειraquo τις αγορές ούτως ώστε καμμία χώρα να μην χρειαστεί να ζη-τήσει την ενεργοποίηση του δικαιώματός της αυ-τού (Μία παρεμφερής στην λογική της πρόταση αλλά κατά την γνώμη μας λιγότερο αποτελεσματι-κή είναι εκείνη που ζητά την μετατροπή του ESM σε τραπεζικό ίδρυμα ώστε να μπορεί αυτό να δα-νείζεται απεριόριστα από την ΕΚΤ και να χρησιμο-ποιεί τα κεφάλαια για τον ίδιο σκοπό δηλαδή για την αγορά πρωτογενώς τίτλων των χωρών που βρίσκονται σε κρίση)

Όχιldquoηθικός κίνδυνοςrdquoόχι ανεπιθύμητηldquoαλληλεγγύηrdquo

Μία τέτοια ρύθμιση όπως αυτή της δυνατότη-τας ενεργοποιήσεως του ldquoδικαιώματος ανεξαρτη-σίαςrdquo θα προσέφερε δύο αποτελεσματικές απα-ντήσεις στα υπαρξιακού χαρακτήρα φιλοσοφικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η ευρωζώνη Η πρώτη είναι ότι έτσι θα αποφεύγονταν το πρόβλη-μα του ηθικού κινδύνου (moral hazard) ndashαυτό που επισείει συνεχώς η Bundesbank για να αποτρέψει την ΕΚΤ από το να λειτουργήσει ουσιαστικά ως ο σωτήρας της ευρωζώνηςndash πρόβλημα στο οποίο ο κακοπροαίρετος ή ανεύθυνος εταίρος μεταβιβά-ζει τις συνέπειες της ανεύθυνης συμπεριφοράς του στους συνετούς εταίρους και το οποίο είναι πο-λύ πιο έντονο και υπαρκτό σε διαδικασίες τύπου ldquoευρωομολόγωνrdquo ή ldquoμηχανισμών στήριξηςrdquo διότι αυτοί έχουν ως εγγυητές τους φορολογούμενους των ldquoσυνετών χωρώνrdquo Η δεύτερη απάντηση εί-ναι πως έτσι θα καθίστατο δυνατόν να βρεθεί μία ισορροπία ανάμεσα στην ανάγκη για εφαρμογή και τήρηση σταθερών κανόνων και στην ανάγκη να υπάρχει ευελιξία και ελαστικότητα που δεν θα καταδικάζει το σύστημα σε ακαμψία ndashάρα και σε καταστροφήndash σε τυχόν συνθήκες κρίσης η οποία θα έχει προέλθει από την εμφάνιση παραγόντων ανισορροπίας που δεν είχαν προβλεφθεί ή δεν εί-χαν σωστά σταθμισθεί ndash όπως ακριβώς συνέβη με τους παράγοντες που δημιούργησαν την παρούσα κρίση (Το εν λόγω laquoυπαρξιακόraquo πρόβλημα οικο-νομικής πολιτικής είναι γνωστό με τον όρο rules

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

versus discretion) Η τρέχουσα δυσκολία της ευ-ρωζώνης να ξεπεράσει το πρόβλημά της οφείλε-ται στην αδυναμία να απαντηθούν αποφασιστικά αυτά τα δύο ερωτήματα οι ldquoβόρειοιrdquo θεωρούν ότι οιαδήποτε μεγαλύτερη παροχή βοήθειας προς χώ-ρες στον δοκιμαζόμενο νότο ουσιαστικά θα εκλη-φθεί ως κίνητρο για εγκατάλειψη της επώδυνης προσπάθειας για επανεξισορρόπηση της οικονομί-ας τους (moral hazard) καθώς και ότι ο κίνδυνος αυτός μορφοποιείται με τις συνεχείς εκκλήσεις για ad hoc λύσεις που παραβαίνουν τους συμπεφωνη-μένους κανόνες (δηλαδή για discretion και όχι για rules) Όμως τα προβλήματα αυτά δεν θα υπήρ-χαν εάν η αρχιτεκτονική της ευρωζώνης ήταν πιο πλήρης και λιγότερο ιδεολογικά περιχαρακωμέ-νη εάν δηλαδή αντί να αναμένει την επίτευξη της ldquoαριστοποίησηςrdquo από την λειτουργία των αγορών και μόνο είχε φροντίσει να την πλαισιώσει με ένα σύστημα κανόνων το οποίο από την μία πλευρά θα παρείχε ένα ευλύγιστο μηχανισμό διακριτικής πολιτικής σε συνθήκες κρίσεως δημιουργώντας έτσι δικλείδες ασφαλείας για το σύστημα αλλά από την άλλη θα απέκλειε την εμφάνιση καταχρη-στικών πρακτικών εκμηδενίζοντας έτσι τον ηθικό κίνδυνο

Σε συνδυασμό με τις άλλες διαρθρωτικές με-ταρρυθμίσεις που ήδη μορφοποιούνται (Δημοσιο-νομικό Σύμφωνο Τραπεζική Ένωση) η καθιέρω-ση του ldquoδικαιώματος ανεξαρτησίαςrdquo θα προσέφε-ρε την καλύτερη στο μέτρο του εφικτού δικλείδα ασφαλείας για την αποτροπή ldquoκρίσεων φερεγγυ-ότηταςrdquo της ευρωζώνης Φυσικά δεν είναι ένα μέ-τρο που μπορεί να απαλείψει το ουσιώδες δομικό πρόβλημα της ΟΝΕ δηλαδή την εγγενή έλλειψη συγχρονισμού μεταξύ της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ και των επιχειρηματικών κύκλων των επι-μέρους εθνικών οικονομιών από τις οποίες συντί-θεται η ΟΝΕ έλλειψη που καταλήγει να εκφρα-σθεί ως ανισότητα ανταγωνιστικότητας ανισορ-ροπία των εξωτερικών ισοζυγίων δημοσιονομική υπερχρέωση και αστάθεια των επί μέρους εθνικών τραπεζικών συστημάτων Ούτε είναι ένα μέτρο το οποίο ακόμη και αν υπήρχε θα μπορούσε από μό-νο του να είχε αποτρέψει την εκδήλωση των τωρι-νών κρίσεων σε χώρες όπως η Ελλάδα η Ιρλανδία

ή η Πορτογαλία (Στην περίπτωση της Ελλάδας για παράδειγμα το 15 του ΑΕΠ θα ήταν σταγό-να στον ωκεανό Για την αντιμετώπιση της ελλη-νικής κρίσης οι Ευρωπαίοι πολίτες (φορολογού-μενοι αλλά και αποταμιευτές) έχουν ήδη διαθέ-σει σε διάφορες μορφές (δανεισμός απομείωση χρέους τραπεζικές διευκολύνσεις) ndashμε λογιστική αλλά και πραγματική ζημία τους πολύ μεγαλύτερη των δεκάδων δισεκατομμυρίων του PSIndash ποσά που πλησιάζουν το 200 του ελληνικού ΑΕΠ χωρίς εν τούτοις να μηδενισθεί ο κίνδυνος ελληνικής χρε-οκοπίας αλλά και χωρίς να αποφύγουν τον άδι-κο και αστήρικτο χαρακτηρισμό των laquoτοκογλύ-φωνraquo) Μπορεί εν τούτοις σε συνδυασμό με την αυστηρή εφαρμογή των ρυθμίσεων του Δημοσιο-νομικού Συμφώνου και της Τραπεζικής Ένωσης να λειτουργήσει ως παράγων μετριασμού των ανισορ-ροπιών αυτών καθώς και ως μηχανισμός απόσβε-σης της έντασης των κρίσεων Η τρέχουσα εμπει-ρία κατέστησε σαφές ότι το πλέον κρίσιμο σημείο στην αντιμετώπιση ενός φαινομένου απώλειας της αναπτυξιακής ισορροπίας μίας χώρας-μέλους της ευρωζώνης εξ αιτίας laquoασύμμετρουraquo κλονισμού της οικονομίας της είναι η ευστάθεια και ανθεκτι-κότητα της δημοσιονομικής της πολιτικής Όταν αυτή τίθεται εν αμφιβόλω δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθεί κανένα από τα σύνδρομα προβλή-ματα που αλληλοενισχυόμενα τροφοδοτούν την διαδικασία της οικονομικής της περιδίνησης ούτε η αστάθεια του τραπεζικού τομέα ούτε η κάμψη του ΑΕΠ ούτε η μείωση της ανταγωνιστικότητας αλλά ούτε και το σημαντικότερο από όλα δηλαδή το πρόβλημα της ανεργίας

Η ενεργοποίηση του ldquoδικαιώματος της ανεξαρ-τησίαςrdquo εξυπακούεται πως θα είναι μία επιλογή έσχατης ανάγκης για κάθε χώρα που θα προσφεύ-γει σε αυτήν και ως εκ τούτου θα κινητοποιεί έναν μηχανισμό που θα δρα προς δύο κατευθύνσεις Η πρώτη κατεύθυνση αφορά τον αναπότρεπτο εξα-ναγκασμό να μεταβληθεί δραστικά ή έως την στιγ-μή εκείνη ακολουθούμενη οικονομική πολιτική η οποία προφανώς είτε θα ευθύνεται για την ανά-γκη υιοθέτησης ενός τόσο δραστικού μέτρου είτε απλά δεν θα είναι πλέον κατάλληλη σε περίπτω-ση laquoασύμμετρουraquo κλονισμού Συνεπώς η ενεργο-

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

ποίηση του δικαιώματος στην πράξη θα ισοδυναμεί με μία δημόσια ομολογία ότι η χώρα αντιμετωπί-ζει κίνδυνο δημοσιονομικής χρεοκοπίας και ως εκ τούτου θα είναι αναπόφευκτο να προσαρμόσει την πολιτική της καταλλήλως πολλώ δε μάλλον διότι θα πρέπει επίσης να έχει προβλεφθεί ότι δεν θα εί-ναι δυνατή η παραμικρή περαιτέρω συνδρομή ή δι-άσωση εκ μέρους των εταίρων της όταν και αν εξα-ντλήσει τα όρια του δικαιώματός της χωρίς να είναι ακόμη σε θέση να προσφύγει στον δανεισμό της ελεύθερης αγοράς Η ύπαρξη μίας παρόμοιας ρή-τρας laquoμη-διάσωσηςraquo (no bail out clause) είναι απα-ραίτητη για να αποφευχθεί κάθε είδος καιροσκοπι-κής κατάχρησης του υπάρχοντος ηθικού κινδύνου Θα είναι επίσης πιό αξιόπιστη και λογική από την παλαιά και μη εφαρμοσθείσα ρήτρα laquoμη-διάσω-σηςraquo γιατί αυτή η τελευταία ήταν πολύ επιπόλαια δεν προέβλεπε στην πραγματικότητα καμμία ενδι-άμεση περίοδο ldquoδεύτερης ευκαιρίαςrdquo ανάμεσα στην εκδήλωση της κρίσης και στην εφαρμογή της

Εάν όμως το ένα σκέλος των συνεπειών που θα έχει η ενεργοποίηση του laquoδικαιώματος της ανεξαρ-τησίαςraquo συνεπάγεται την εκ των πραγμάτων είσο-δο της χώρας σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης και την υιοθέτηση δραστικής οικονομικής πολιτικής αναπροσαρμογής διόρθωσης και σταθεροποίη-σης της εθνικής οικονομίας το έτερο σκέλος έχει περισσότερο θετικό χαρακτήρα εξ αιτίας του γε-γονότος ότι η πολιτική αυτή θα εφαρμόζεται με ευνοϊκούς σχεδόν ιδεώδεις όρους κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα Στην παρούσα κατάσταση λό-γω των λειτουργικών ατελειών της ευρωζώνης αλλά και της τιμωρητικής λογικής με την οποία ορισμένες πρωτεύουσες πιστεύουν ότι μπορούν και πρέπει να τις καλύψουν παρατηρείται ακριβώς το αντίθετο Όταν για μία χώρα σαν την Ισπανία ή την Ιταλία γίνει εμφανές ή θεωρηθεί ότι αντι-μετωπίζει διαρθρωτικό πρόβλημα τα επιτόκια του δανεισμού της αυξάνονται ραγδαία με δυναμική απόλυτα ασυσχέτιστη με τα θεμελιώδη δεδομένα της οικονομίας της Αυτό δημιουργεί μεγαλύτερες δυσκολίες στην εφαρμοζόμενη οικονομική πολιτι-κή οι οποίες όμως μόλις γίνουν αντιληπτές οδη-γούν σε νέα επιβάρυνση των επιτοκίων δανεισμού Δημιουργείται με τον τρόπο αυτό μία αυτοτροφο-

δοτούμενη διαδικασία ανοδικής σπείρας στην επι-βάρυνση του δανεισμού με αναπόφευκτο αποτέ-λεσμα την επαλήθευση των αρχικών φόβων περί εισόδου της χώρας σε κατάσταση δημοσιονομικής αφερεγγυότητας παρrsquo ότι αυτό δεν αντιστοιχεί στην λογιστική μακροοικονομική πραγματικότη-τα της (Και όμως Για την γερμανική τιμωρητική αντίληψη των πραγμάτων η διαδικασία αυτή είναι υγιής και ορθή διότι η πίεση που δημιουργούν τα υψηλά επιτόκια και η εμφάνιση του φάσματος της χρεοκοπίας στον ορίζοντα αποτελούν ουσιαστι-κά κίνητρα για τον πειθαναγκασμό των ldquoάσωτωνrdquo χωρών να διορθώσουν τα προβλήματά τους)

Αντίθετα προς την τιμωρητική λογική και την διαδικασία της αυτοπροωθούμενης κατάρρευσης η ενεργοποίηση του ldquoδικαιώματος ανεξαρτησί-αςrdquo θα προσφέρει στην προσφεύγουσα χώρα ευ-νοϊκές συνθήκες εξόδου από την κρίση Παρά το ότι θα ενεργεί γνωρίζοντας ότι σε περίπτωση απο-τυχίας της την αναμένει όχι η πιθανότητα αλλά η βεβαιότητα της χρεοκοπίας και της καταστροφής πράγμα που σημαίνει ότι δεν θα διαθέτει κανένα περιθώριο καιροσκοπίας στις παρυφές του ηθικού κινδύνου εν τούτοις έχοντας την δυνατότητα να αποδεσμευθεί από τις αγορές για ένα κρίσιμο διά-στημα θα μπορεί να δανείζεται όχι με τα αυτοπρο-ωθούμενα επιτόκια του πανικού των αγορών αλλά με τα τρέχοντα επιτόκια δανεισμού της ΕΚΤ δηλα-δή με προνομιακούς όρους στο 99 των περιπτώ-σεων Αυτό θα της παρέχει μεγαλύτερα περιθώρια προσαρμογής από μακροοικονομική άποψη αλλά και θα δρα καταλυτικά με θετικό τρόπο στον ψυ-χολογικό παράγοντα της οικονομίας ο οποίος σε παρόμοιες περιπτώσεις είναι ίσως αυτός που έχει την μεγαλύτερη σημασία

Ευνόητο είναι ότι η καθιέρωση της laquoρήτρας ανε-ξαρτησίαςraquo συνεπάγεται τις εξής θεσμικές τροπο-ποιήσεις πως το σχετικό δικαίωμα θα ασκείται ασχέτως από τους περί ελλείμματος περιορισμούς του laquoΔημοσιονομικού Συμφώνουraquo πως από το κα-ταστατικό της ΕΚΤ θα απαλειφθεί το άρθρο που της απαγορεύει να αγοράζει κρατικούς τίτλους στην πρωτογενή αγορά και φυσικά πως θα γί-νουν οι ανάλογες προσαρμογές και στα συντακτι-κά κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Είναι ο κρατικός δανεισμός από την Κε-ντρική Τράπεζα πάντα και αναπότρε-πτα πληθωριστικός

Το βασικό αντεπιχείρημα σε κάθε μία από τις πολλές προτάσεις που έχουν διατυπωθεί προς την κατεύθυνση της αμεσότερης εμπλοκής της ΕΚΤ στην αντιμετώπιση της κρίσης είναι αφrsquo ενός ότι αυτό θα έχει πληθωριστικές επιπτώσεις και αφrsquo ετέρου ότι δεν προσφέρει ριζικές και μα-κροπρόθεσμες λύσεις Επίσης όσο και αν φαίνε-ται παράδοξο ένα επιπρόσθετο επιχείρημα είναι ότι μία παρόμοια εμπλοκή θα δημιουργήσει ζημί-ες στην ΕΚΤ η οποία για τον λόγο αυτό θα πρέ-πει στην συνέχεια να ανακεφαλαιοποιηθεί από τους Ευρωπαίους φορολογούμενους Ξεκινώντας κανείς από αυτό το τελευταίο επιχείρημα ndashπου στην ακραία λογική του φθάνει να υποστηρίζει ότι προκειμένου να μη βραχεί το σωσίβιο είναι προτιμότερο να πνιγεί ο ναυαγόςndash θα πρέπει να έχει μία ριζοσπαστική απάντηση προκειμένου να παραμερίσει τον λανθασμένο και απόλυτα παρα-πειστικό ισχυρισμό ότι η ΕΚΤ είναι ένα πιστωτικό ίδρυμα σαν όλα τα άλλα με την διαφορά ότι ανή-κει σε όλους τους Ευρωπαίους πολίτες οι οποίοι κινδυνεύουν να επιβαρυνθούν με τυχόν ζημιογό-νο πορεία της Η πραγματικότητα είναι ότι η ΕΚΤ δεν είναι ένα πιστωτικό ίδρυμα Δεν είναι η Bank of England του 17ου αιώνα όταν οι κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες της δάνειζαν τα σε χρυσό αποθέματά τους στον θρόνο της χώρας Είναι αντιθέτως ένα ίδρυμα δημοσίου σκοπού δηλαδή μία βιομηχανία δημιουργίας χρηματικής ρευστότητας και πιστω-τικής σταθερότητας της εποχής του laquoλογιστικούraquo ndashκαι δη ηλεκτρονικούndash χρήματος Ίσως μάλιστα για να μην δημιουργείται περιθώριο για παρόμοια παραπλανητική φιλολογία δεν θα πρέπει καν να ονομάζεται Τράπεζα Μία καλή ιδέα θα ήταν να μετονομαστεί σε Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Χρηματικής και Πιστωτικής Ισορροπίας Και τα αποτελέσμα-τά του δεν θα πρέπει να αξιολογούνται με βάση τα ετήσια ldquoκέρδηrdquo αλλά με κριτήριο την συνει-σφορά του στην διατήρηση της ισορροπίας της οικονομίας της ευρωζώνης ισορροπία που δεν θα κρίνεται μόνο από την σταθερότητα των τι-

μών αλλά επίσης και κυρίως από την ποδηγέτη-ση της ανεργίας

Ο ισχυρισμός επίσης ότι η μέσω της δημιουρ-γίας νέου χρήματος και επέκτασης της νομισμα-τικής βάσης αγορά από την εκδοτική Τράπεζα τίτλων του Δημοσίου έχει πάντα πληθωριστικές επιπτώσεις και καθυστερεί αναβάλλει ή ματαιώ-νει τις αναγκαίες διαρθρωτικές προσαρμογές της οικονομίας είναι ένα επιχείρημα σχετικής και όχι απόλυτης εγκυρότητας που στις παρούσες συν-θήκες (των συχνά αρνητικών laquoχρηματικών πολ-λαπλασιαστώνraquo) δείχνει να έχει πλήρως διαψευ-σθεί τουλάχιστον όσον αφορά το πρώτο σκέλος του περί πληθωρισμού Το πολυχρησιμοποιημέ-νο παράδειγμα βεβαίως της μεταπολεμικής Γερ-μανίας του 1920 και των συλλογικών τραυμάτων που έχουν προκληθεί εξ αιτίας αυτού στο γερμα-νικό θυμικό είναι περισσότερο λογοτεχνικού χα-ρακτήρα και η συνεχής επίκλησή του καταντά αστειότητα Αλλά και η επίκληση περιπτώσεων όπως της Ελλάδας και της Ιταλίας στην δεκαετία του 1970 δεν είναι περισσότερο πειστική Με μία ψύχραιμη θεώρηση εύκολα κανείς συμπεραίνει ότι οι οικονομίες αυτές ναι μεν δεν συνέχισαν την ldquoαπογείωσηrdquo που υποτίθεται ότι απελάμβαναν τις δύο περασμένες δεκαετίες αλλά επίσης και δεν υπέστησαν κάποια μείζονα καταστροφή (Πολλώ δε μάλλον που μία πιο προσεκτική εξέταση της εμπειρίας τους μπορεί κάλλιστα να δείξει ότι τα αίτια της επιβράδυνσής τους βρίσκονταν αλλού και όχι στην προσφυγή τους στο εκδοτικό δικαί-ωμα της Κεντρικής τους Τράπεζας για να καλύ-ψει τα δημοσιονομικά τους ελλείμματα) Η χωρίς υστερίες και δαιμονολογίες πεποίθηση που προ-κύπτει από την οικονομική θεωρία είναι ότι η επέ-κταση της νομισματικής βάσης δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και μονοσήμαντα και διόγκωση της νομισματικής μάζας η οποία με την σειρά της έχει ως αναπότρεπτη συνέπεια τον ndashενίοτε και ανεξέ-λεγκτοndash πληθωρισμό Αντίθετα η σχέση των δύο μεταβλητών είναι πολύ περισσότερο σύνθετη και σε περιόδους κάμψεως της οικονομικής δραστη-ριότητας είναι δυνατόν απλά και μόνο η συγκρά-τηση των μεγεθών της δεύτερης να απαιτεί αύξη-ση των μεγεθών της πρώτης (Όπως ουσιαστικά

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

συμβαίνει σήμερα σε όλες τις μεγάλες οικονομίες του ανεπτυγμένου κόσμου)

Σε κάθε περίπτωση όμως τα επιχειρήματα που αντιστρατεύονται κάθε είδους εμπλοκή της ΕΚΤ στην επίλυση του υπαρξιακού προβλήματος της ευρωζώνης με την επίκληση του φαντάσματος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης θα πρέπει να αντι-μετωπισθούν ως αυτό που ακριβώς είναι δηλα-δή γραφικά Και τούτο διότι κανείς στις σχετικές προτάσεις δεν μίλησε για απεριόριστο ανεξέλε-γκτο και χωρίς κανόνες και περιορισμούς δικαίω-μα προσφυγής κάθε χώρας-μέλους της ευρωζώνης στο εκδοτικό δικαίωμα της ΕΚΤ Αντίθετα η λο-γική των προτάσεων για ενεργοποίηση της ΕΚΤ στην (πρωτογενή) αγορά ομολόγων αφορά μία υπό όρους και προϋποθέσεις οριοθετημένη και σε ειδικές περιπτώσεις επιτρεπόμενη προσφυγή στο εκδοτικό δικαίωμα σε περιπτώσεις laquoασύμμετρουraquo κλονισμού Που σε τελευταία ανάλυση είναι μία πολύ πιο πραγματιστική πρόταση από την εντε-λώς ατελέσφορη επίκληση στην ldquoαλληλεγγύηrdquo των λαών της Ευρώπης αλλά και από το ακριβώς αντίθετό της δηλαδή από τον ισχυρισμό ότι η τι-μωρία της πλήρους σύνθλιψης των ldquoάσωτωνrdquo οι-κονομιών σήμερα θα τις καταστήσει σώφρονες και υγιείς αύριο

Η εναλλακτική ως προς την ενεργοποίηση της ΕΚΤ πρόταση και αυτή που είναι περισσότερο δη-μοφιλής μεταξύ των laquoπροοδευτικώνraquo σχολιαστών είναι εκείνη που αφορά την δημιουργία μίας laquoδη-μοσιονομικής ένωσηςraquo ως συμπληρώματος της νομισματικής Πρόκειται όμως για μία πρόταση η οποία κατrsquo αρχήν είναι πηγή σοβαρής σύγχισης στην διατύπωσή της από γερμανικής πλευράς δεν σημαίνει τίποτε περισσότερο από την δημιουργία δυνατότητας για τους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς να ακυρώνουν εθνικούς προϋπολογισμούς τους οποίους κρίνουν ιδιαίτερα επεκτατικούς και πέραν των δυνατοτήτων της συγκεκριμένης εθνικής οι-κονομίας Αντιθέτως στην διατύπωσή της από την πλευρά των laquoομοσπονδιακών πανευρωπαϊστώνraquo οραματιστών είναι κάτι τελείως διαφορετικό δη-λαδή μία laquoένωση δημοσιονομικών μεταφορώνraquo η οποία θα διαχειρίζεται ένα σημαντικό ποσοστό του ΑΕΠ της ευρωζώνης όχι μικρότερο του 20

κατά τρόπο αντίστοιχο με εκείνον που η κυβέρνη-ση των ΗΠΑ διαχειρίζεται τον ομοσπονδιακό της προϋπολογισμό (Παραλλαγές της ιδέας αυτής εί-ναι και κάποιες προτάσεις ndashάν και όχι όλεςndash για την έκδοση laquoευρω-ομολόγωνraquo)

Η ιδέα για την δημιουργία μίας laquoένωσης δημοσι-ονομικών μεταφορώνraquo στην περιοχή της ευρωζώ-νης παρουσιάζει εν τούτοις μειονεκτήματα ή κιν-δύνους που την καθιστούν πολύ λιγότερο ικανο-ποιητική ως λύση για το υφιστάμενο δομικό πρό-βλημά της απrsquo ότι η θεσμοθέτηση του laquoδικαιώμα-τος ανεξαρτησίαςraquo Δηλαδή η laquoένωση δημοσιονο-μικών μεταφορώνraquo

ndash είναι πολιτικά ανέφικτη διότι δεν πρόκειται ποτέ να γίνει αποδεκτή από τους λαούς της Βόρειας Ευρώπης

ndash είναι οικονομικά ανωφελής και ίσως και επι-κίνδυνη διότι θα λειτουργούσε ομόρροπα (laquoπροκυκλικάraquo) με τις δυνάμεις της κρίσης όταν αυτή θα εκδηλωνόταν

ndash είναι ατελέσφορη διότι ακόμη και ομαλά εφαρμοζόμενη δεν θα μπορούσε να λύσει τα υφιστάμενα προβλήματα των laquoευπαθώνraquo οικο-νομιών

Είναι πολιτικά ανέφικτη διότι όποιος τυγχά-νει έστω και λίγο εξοικειωμένος με την εσωτερι-κή κατάσταση της Γερμανίας γνωρίζει πολύ καλά το πρόβλημα που υπάρχει σε ομοσπονδιακό επίπε-δο μεταξύ των κρατιδίων που συνεισφέρουν στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό και εκείνων που ει-σπράττουν από αυτόν Είναι τελείως αφελές να πι-στεύεται ότι κάτι αντίστοιχο αλλά σε πολύ μεγα-λύτερη κλίμακα δηλαδή το ενδεχόμενο εκτεταμέ-νης μεταφοράς πόρων από την γερμανική οικονο-μία προς τις χώρες του Νότου θα γινόταν δεκτό από τους Γερμανούς (Ολλανδούς Φιλανδούς Αυ-στριακούς) ψηφοφόρους

Είναι οικονομικά ανωφελής σε περιόδους κρί-σης σαν την σημερινή ενώ θα μπορούσε να απο-δειχθεί και επικίνδυνη διότι όπως δείχνει και η παρούσα εμπειρία το πιθανότερο θα ήταν να ενι-σχύσει αντί να αποδυναμώσει τα δύο κύρια συ-ναφή με την φύση μίας νομισματικής ένωσης στοι-

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

χεία ανισορροπίας όπως αυτά αποτυπώνονται και στην τρέχουσα συγκυρία Δηλαδή αφrsquo ενός την ραγδαία αναρρίπιση του αισθήματος αποστροφής των επενδυτών για κρατικούς τίτλους που αφο-ρούν διάσωση οικονομιών που τις βαραίνει η υπο-ψία της δημοσιονομικής αφερεγγυότητας (με την αναπόφευκτη επιβάρυνση των επιτοκίων κρατι-κού δανεισμού που αυτό επιφέρει) και αφrsquo ετέ-ρου την συρρίκνωση της νομισματικής μάζας που προκύπτει από την ρευστοποίηση όσων επενδύ-σεων στις laquoευπαθείς οικονομίεςraquo αποδεικνύονται μη-βιώσιμες (malinvestments) (καθώς και από την συνεπαγόμενη απομόχλευση (deleveraging) του χαρτοφυλακίου νοικοκυριών και επιχειρήσε-ων) Ο εν δυνάμει προκύπτων εξ αυτού συνδυα-σμός αυξανόμενων επιτοκίων συρρικνούμενης νομισματικής μάζας και διάχυτης αβεβαιότητας στους φορείς της οικονομίας θα ήταν βεβαίως η πλέον ασφαλής συνταγή αποτυχίας μίας αντι-υφεσιακής πολιτικής Μία παρόμοια οικονομική αστοχία άλλωστε είναι δυνατόν να δημιουργή-σει ακόμη πιο σοβαρές επιπλοκές πολιτικού πλέ-ον χαρακτήρα εάν η παρόξυνση της κρίσης και η τυχόν επέκτασή της από τους laquoασθενείς κρίκουςraquo της νομισματικής ένωσης προς τους πιό ισχυρούς εκληφθεί από το κοινό των τελευταίων ως συνέ-πεια της θεσμοποιημένης υποχρέωσης για laquoδημο-σιονομικές μεταφορέςraquo είναι βέβαιο ότι θα οδη-γήσει σε απολύτως διαβρωτικά αποτελέσματα όχι μόνο για την νομισματική ένωση αλλά ακόμη και για την ίδια την ΕΕ

Κυρίως όμως η δημιουργία laquoδημοσιονομικής ένωσηςraquo θα ήταν ατελέσφορη από αναπτυξιακή άποψη Είναι απολύτως αβάσιμος ο ρητός ή υπο-νοούμενος ισχυρισμός ότι η μεταφορά πόρων προς τις laquoασθενείςraquo οικονομίες του Νότου ndashκαι μάλιστα για λόγους που σχετίζονται κυρίως με τις διακυμάνσεις του οικονομικού κύκλου και όχι με την μακροχρόνια τάση αύξησης του ΑΕΠ τουςndash θα τις καταστήσει περισσότερο laquoπαραγωγικέςraquo (Ισχυρισμός ο οποίος αποτελεί παραλλαγή της δι-αψευσθείσας θεωρίας για την laquoΥπό-άριστηraquo νομι-σματική ένωση της οποίας οι laquoενδογενείςraquo διαδι-κασίες θα την μετέτρεπαν τελικά σε laquoΆριστηraquo) Το εγχείρημα έχει ήδη δοκιμασθεί και έχει αποτύ-

χει παταγωδώς Η υστέρηση της ανταγωνιστικό-τητας των χωρών αυτών δεν οφείλεται στην έλ-λειψη κεφαλαίων ndash κάθε άλλο μάλιστα η ποικιλό-μορφη εισροή κεφαλαίων από τον Βορρά στις χώ-ρες του Νότου στην περίοδο 2000-2009 (ή ακόμη καλύτερα στην περίοδο 1985-2009) διέστρεψε τις σχετικές τιμές καθιστώντας σε μεγάλο βαθμό τις παραγωγικές επενδύσεις ασύμφορες Το κυριότε-ρο όμως που ποτέ δεν λέγεται είναι ότι η μετα-τροπή των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου σε κοι-νωνίες-υπότροφους των πλουσίων εταίρων τους θα παροξύνει τα φαινόμενα παραλυτικής εξάρτη-σής τους από αλλότριες πηγές δημιουργίας πλού-του και εισοδημάτων Μία τέτοια εξάρτηση όμως οδηγεί αναπότρεπτα σε κοινωνικό παραγωγικό ηθικό και πνευματικό εκφυλισμό πράγμα το οποίο είναι σε θέση πολύ εύκολα να διαπιστώσει κανείς εξετάζοντας ως παραδειγματική περίπτωση περί τούτου την Ελλάδα και τα αποτελέσματα που εί-χαν επάνω στην κοινωνία της 30 σχεδόν χρόνια σί-τισής της από την ευρωπαϊκή τροφοδόχο

Οκτώβριος 2012

Βιβλιογραφία-αρθρογραφία

Blanchard Olivier et al (ed) ldquoIn the wake of the cri-sisrdquo currene MIT Press 2012

De Grauwe Paul ldquocurrene European Central Bank as a lender of last resortrdquo Vox 18 August 2011

De Grauwe Paul ldquoWhy the EU summit decisions may destabilize government bond marketsrdquo Vox 2 July 2012

De Grauwe Paul Yuemel Ji ldquoWhat Germany should fear most is its own fearrdquo Vox 18 Septem-ber 2012

De Henri de Badinat ldquoComment lrsquo euro a tueacute la Gregravecerdquo Les Echos 27 juillet 2012

Duval Guillaume laquoAgrave qui joue Mario Draghiraquo Alternatives Eacuteconomiques no 316 septembre 2012

Eckhard Hein Achin Troyer ldquoEuropean Monetary Union nominal convergence real divergence and slow growthrdquo 18 September 2003

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Economist (currene) ldquoNarrow success broad consen-susrdquo September 3rd 2009

Economist (currene) ldquocurrene weak shall inherit the earthrdquo October 6th 2012

laquoΕυρώ Ενα νόμισμα πολλές κυβερνήσεις 10 χρό-νια καλής συμβίωσηςraquo Διεθνής και Ευρωπαϊκή

Πολιτική-τεύχος 15 Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2009ldquoExiting from Monetary Crisis Intervention Mea-

sures-Background Paperrdquo International Mone-tary Fund 25 January 2010

Feldstein Martin ldquoDos and Donrsquo ts for the Europe-an Central Bankrdquo currene Project Syndicate 29 July 2012

Institute for the New Economic curreninking ldquoBreak-ing the Deadlock A path out of the Crisisrdquo 23 July 2012

Ιωάννου Δημήτρης laquoΗ επισφαλής ατραπός της ΟΝΕraquo Δελτίο ΚΑΣ ΥΠΕΞ τεύχος 60 Μάιος 2010

Manmohan Singh Peter Stella ldquoCentral Bank re-serve creation in the era of negative money mul-tipliersrdquo Vox 7 May 2012

Mayer currenomas ldquoI lsquom an Austrian in economicsrdquo Deutsche Bank Research 16 September 2011

Munchau Wolfgang ldquoDraghi is the devil in Weid-manrsquos eurozone dramardquo Financial Times 23 Sep-tember 2012

Schmitt-Grohe Stephanie Uribe Martin ldquocurrene case for temporary incopyation in the eurozonerdquo Discus-sion Paper no 9133 Centre for Economic Policy Research London September 2012

Sinn Hans-Werner (ed) ldquocurrene European balance of payments crisisrdquo CESifo January 2012

Sinn Hans-Werner ldquoEuropersquos path to disunityrdquo currene Project Syndicate 23 October 2012

Sinn Hans-Werner ldquoTARGET losses in case of a euro breakuprdquo Vox 22 October 2012

Vermeiren Mattias ldquoMonetary Power and EMU Macroeconomic Adjustment and Autonomy in the Eurozonerdquo Ghent Institute for International Studies July 2012

Weidman Jens ldquoRebalancing Europerdquo httpwwwscribdcomdoc89774632Jens-Weidmann-Re-Balancing-Europe

Whelan Karl ldquoIs the ECB risking insolvency Does it matterrdquo Forbes 6 August 2012

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

σματική επέκταση σε όλη την ευρωζώνη η οποία ενισχύοντας την ζήτηση θα αυξήσει κατά μία ή δύο μονάδες τον μέσο ευρωζωνικό πληθωρισμό Αυτό θα δώσει την ευκαιρία στις χώρες του Βορρά μεν να κρατήσουν έξω από την ύφεση τις οικονομίες τους στις χώρες του Νότου δε να προχωρήσουν ελεγχόμενα στην ρευστοποίηση των επενδύσε-ων που δεν είναι βιώσιμες μην αποφεύγοντας βεβαίως την ύφεση αλλά και μην υφιστάμενες ανεξέλεγκτες και καταστρεπτικές αναταράξεις Αντίθετα μία αμιγώς κεϋνσιανή πολιτική σε όλα τα μέτωπα (την οποία επαγγέλλονται προοδευτι-κοί πολιτικοί σχηματισμοί και οικονομολόγοι) θα οδηγούσε σε χρεοκοπία τόσο τον Βορρά όσο και τον Νότο ενώ το ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα θα εί-χε και μία αμιγώς ldquoαυστριακήrdquo δηλαδή ακραία φι-λελεύθερη πολιτική ρευστοποίησης των πάντων (την οποία υποστηρίζουν διάφοροι υπερ-φιλελεύ-θεροι καθώς και ndashμε αυτοκαταστροφική πράγμα-τι μανίαndash πολιτικοί και οικονομολογικοί κύκλοι στον Βορρά και κυρίως στην Γερμανία) Όμως η όλη προσπάθεια για επίτευξη της νουνεχούς πραγματιστικής λύσης δηλαδή της ldquoελεγχόμε-νης πρόσκρουσης στο έδαφοςrdquo προαπαιτεί ότι η ΕΚΤ είτε επεκτείνοντας πολύ λίγο ακόμα τον ισο-λογισμό της (δηλαδή δημιουργώντας laquoνέο χρή-μαraquo) είτε δεχόμενη να υποστεί κάποιες λογιστικές (δηλαδή εικονικές) laquoζημίεςraquo θα διασφαλίσει (είτε ευθέως η ίδια είτε μέσω του Ευρωπαϊκού Σταθε-ροποιητικού Μηχανισμού-ESM) ότι δεν πρόκειται να χρεοκοπήσουν δημοσιονομικά ούτε η Ισπανία και η Ιταλία ούτε η Ελλάδα η Πορτογαλία και η Ιρλανδία όσο τουλάχιστον εφαρμόζουν με συνέ-πεια προγράμματα εξισορρόπησης της οικονομί-ας τους Αυτή η μικρή κίνηση που θα προσθέσει μάλλον παρά θα αφαιρέσει αξιοπιστία στην Κε-ντρική Τράπεζα θα έχει από μόνη της ισχυρότα-τες πολλαπλασιαστικές επιδράσεις στην οικονο-μία εφrsquo όσον προ κάθε άλλου θα επαναφέρει και την αξιοπιστία στο τραπεζικό σύστημα όλης της ευρωζώνης η τύχη του οποίου είναι άρρηκτα συν-δεδεμένη πλέον και με το δημοσιονομικό της σύ-στημα Κίνηση προς αυτήν την κατεύθυνση άλ-λωστε ndashαν και όχι τόσο αποφασιστική και ενσυ-νείδητη όσο θα έπρεπεndash ήταν και η απόφαση της

ΕΚΤ της 6ης Σεπτεμβρίου να ανακοινώσει πρό-γραμμα αγοράς κρατικών τίτλων διάρκειας από ενός έως τριών χρόνων στην δευτερογενή αγο-ρά για χώρες που θα υπέβαλαν το σχετικό αίτη-μα και θα δέχονταν να υπαχθούν σε σταθεροποι-ητικά προγράμματα της οικονομίας τους υπό την εποπτεία του ESM (Το πρόγραμμα αυτό της ΕΚΤ ονομάσθηκε Outright Monetary Transactions-OSMs και ήρθε να αντικαταστήσει το Securities Money Programme-SMP που βρισκόταν σε εφαρ-μογή από το 2010 και αφορούσε και την Ελλά-δα της προμνημονιακής περιόδου προς χάριν της οποίας άλλωστε και είχε εγκαινιασθεί)

Η οριστική λύση όμως του προβλήματος της δι-αρθρωτικής αχίλλειας πτέρνας της ευρωζώνης δη-λαδή του γεγονότος ότι η παραμικρή κάμψη στους ρυθμούς ανάπτυξής της συνολικά ή σε επί μέρους χώρες (laquoασυμμετρικάraquo) κινδυνεύει να μετατραπεί τάχιστα σε απειλή συνολικής κατάρρευσής της μέσω δημοσιονομικής πτώχευσης δεν έχει ακόμη βρεθεί παρά το ότι πρόκειται για έναν γόρδιο δε-σμό η απελευθέρωση από τον οποίον θα ήταν σχε-τικά απλή Μόνο που για να συμβεί αυτό θα πρέπει οι οικονομικοί ταγοί της Βόρειας Ευρώπης να κα-ταφέρουν να απολακτίσουν τις ψυχωτικές ιδεολο-γικές καθηλώσεις στην παράλογη πεποίθηση ότι η κεντρική εκδοτική τράπεζα δεν μπορεί και δεν πρέ-πει να ασκεί δημοσιονομική πολιτική παρεμβαίνο-ντας και στην πρωτογενή αγορά κρατικού χρέους Εάν το κατάφερναν αυτό μελετώντας ίσως την οικονομική ιστορία και την οικονομική πραγματι-κότητα με πιο καθαρό μυαλό θα ήταν δυνατόν να εφαρμοσθεί ένα μέτρο το οποίο και την νομισματι-κή σταθερότητα θα διασφάλιζε και τον χρηματο-πιστωτικό τομέα θα κατοχύρωνε (χωρίς να χρειά-ζονται συνεχείς παροχές τύπου LTRO) αλλά και ως ldquoχρυσούς κανώνrdquo που θα επέβαλε την δημοσι-ονομική σύνεση ως αναγκαστική συμπεριφορά θα λειτουργούσε

Το μέτρο αυτό θα ήταν η πρόβλεψη ότι κάθε χώ-ρα-μέλος της ευρωζώνης οποιαδήποτε στιγμή το επιθυμούσε θα μπορούσε να προσφύγει στην ΕΚΤ και να δανεισθεί πρωτογενώς με το ισχύον την στιγμή εκείνη επιτόκιο ποσό ίσο έως και με το 15 του ΑΕΠ της Με ένα τέτοιο ποσό είναι βέβαιο ότι

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

μία χώρα σε δυσκολία θα ήταν δυνατόν να ανταπε-ξέλθει σε κάθε πρόβλημα laquoρευστότηταςraquo για ικανό διάστημα εμποδίζοντάς το έτσι να μετατραπεί και σε πρόβλημα laquoφερεγγυότηταςraquo Η ύπαρξη ενός τέ-τοιου δικαιώματος θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ldquoρήτρα ανεξαρτησίαςrdquo με την έννοια ότι τρό-πον τινα θα αποτελούσε περιορισμένη επιστρο-φή της χώρας στην δυνατότητα που διέθετε πριν την εισδοχή της στην ΟΝΕ να προσφεύγει εάν το επιθυμούσε στο εκδοτικό προνόμιο για να νομι-σματοποιήσει το χρέος της Η βασική διαφορά βε-βαίως θα ήταν πως το δικαίωμα θα ήταν περιορι-σμένο στο 15 του ΑΕΠ αντί να είναι πρακτικά απεριόριστο όπως συμβαίνει στην περίπτωση της εθνικής κυριαρχίας Η προσφυγή της στο δικαίω-μα αυτό θα σήμαινε βεβαίως ότι η χώρα έχει εξα-ντλήσει κάθε δυνατότητα δανειοδότησής της στην ελεύθερη αγορά Ουσιαστικά θα ισοδυναμούσε με την παροχή μίας ευκαιρίας να επανεξισορροπήσει τους ισολογισμούς της χωρίς να χρειασθεί να προ-σφύγει σε μηχανισμούς τύπου laquoΕυρωπαϊκού Μη-χανισμού Σταθερότηταςraquo δηλαδή στον Ευρωπαίο φορολογούμενο (Θα ήταν δηλαδή η περίφημη και πολλαχώς αναζητούμενη ldquocondence bridgerdquo)

Λαμβάνοντας υπrsquo όψιν ότι το ΑΕΠ της ευρωζώ-νης ανέρχεται σε 10 περίπου τρισεκατομμύρια ευ-ρώ είναι εμφανές ότι ακόμη και στην ακραία ndashκαι απολύτως εξωπραγματικήndash περίπτωση που όλες οι χώρες της ευρωζώνης ταυτοχρόνως προσέφευ-γαν στην ΕΚΤ για να ασκήσουν το σύνολο του δικαιώματός τους η επέκταση του ισολογισμού της δεν θα ξεπερνούσε τo ενάμιση τρισεκατομ-μύριο ευρώ κάτι που δεν θα ήταν καταστροφικό εάν σκεφθεί κανείς ότι αυτός (που υπο laquoκανονι-κέςraquo συνθήκες εκινείτο μεταξύ μισού και τριών τε-τάρτων του τρισεκατομμυρίου) σήμερα βρίσκεται στα τρία τρισεκατομμύρια εξ αιτίας της ndashανεπιτυ-χούςndash προσπάθειάς της να αντιμετωπίσει το δημο-σιονομικό πρόβλημα των χωρών της περιφέρειας με έμμεσο τρόπο δηλαδή χρηματοδοτώντας αφει-δώς τις τράπεζες τους και αγοράζοντας κρατικά ομόλογά τους στην δευτερογενή αγορά Με την διαφορά όμως ότι η ακραία αυτή περίπτωση δεν θα εμφανιζόταν ποτέ Πιθανότερο δε είναι ότι η υι-οθέτηση ενός παρόμοιου μέτρου θα αρκούσε για

να καθησυχάσει και να laquoφρονηματίσειraquo τις αγορές ούτως ώστε καμμία χώρα να μην χρειαστεί να ζη-τήσει την ενεργοποίηση του δικαιώματός της αυ-τού (Μία παρεμφερής στην λογική της πρόταση αλλά κατά την γνώμη μας λιγότερο αποτελεσματι-κή είναι εκείνη που ζητά την μετατροπή του ESM σε τραπεζικό ίδρυμα ώστε να μπορεί αυτό να δα-νείζεται απεριόριστα από την ΕΚΤ και να χρησιμο-ποιεί τα κεφάλαια για τον ίδιο σκοπό δηλαδή για την αγορά πρωτογενώς τίτλων των χωρών που βρίσκονται σε κρίση)

Όχιldquoηθικός κίνδυνοςrdquoόχι ανεπιθύμητηldquoαλληλεγγύηrdquo

Μία τέτοια ρύθμιση όπως αυτή της δυνατότη-τας ενεργοποιήσεως του ldquoδικαιώματος ανεξαρτη-σίαςrdquo θα προσέφερε δύο αποτελεσματικές απα-ντήσεις στα υπαρξιακού χαρακτήρα φιλοσοφικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η ευρωζώνη Η πρώτη είναι ότι έτσι θα αποφεύγονταν το πρόβλη-μα του ηθικού κινδύνου (moral hazard) ndashαυτό που επισείει συνεχώς η Bundesbank για να αποτρέψει την ΕΚΤ από το να λειτουργήσει ουσιαστικά ως ο σωτήρας της ευρωζώνηςndash πρόβλημα στο οποίο ο κακοπροαίρετος ή ανεύθυνος εταίρος μεταβιβά-ζει τις συνέπειες της ανεύθυνης συμπεριφοράς του στους συνετούς εταίρους και το οποίο είναι πο-λύ πιο έντονο και υπαρκτό σε διαδικασίες τύπου ldquoευρωομολόγωνrdquo ή ldquoμηχανισμών στήριξηςrdquo διότι αυτοί έχουν ως εγγυητές τους φορολογούμενους των ldquoσυνετών χωρώνrdquo Η δεύτερη απάντηση εί-ναι πως έτσι θα καθίστατο δυνατόν να βρεθεί μία ισορροπία ανάμεσα στην ανάγκη για εφαρμογή και τήρηση σταθερών κανόνων και στην ανάγκη να υπάρχει ευελιξία και ελαστικότητα που δεν θα καταδικάζει το σύστημα σε ακαμψία ndashάρα και σε καταστροφήndash σε τυχόν συνθήκες κρίσης η οποία θα έχει προέλθει από την εμφάνιση παραγόντων ανισορροπίας που δεν είχαν προβλεφθεί ή δεν εί-χαν σωστά σταθμισθεί ndash όπως ακριβώς συνέβη με τους παράγοντες που δημιούργησαν την παρούσα κρίση (Το εν λόγω laquoυπαρξιακόraquo πρόβλημα οικο-νομικής πολιτικής είναι γνωστό με τον όρο rules

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

versus discretion) Η τρέχουσα δυσκολία της ευ-ρωζώνης να ξεπεράσει το πρόβλημά της οφείλε-ται στην αδυναμία να απαντηθούν αποφασιστικά αυτά τα δύο ερωτήματα οι ldquoβόρειοιrdquo θεωρούν ότι οιαδήποτε μεγαλύτερη παροχή βοήθειας προς χώ-ρες στον δοκιμαζόμενο νότο ουσιαστικά θα εκλη-φθεί ως κίνητρο για εγκατάλειψη της επώδυνης προσπάθειας για επανεξισορρόπηση της οικονομί-ας τους (moral hazard) καθώς και ότι ο κίνδυνος αυτός μορφοποιείται με τις συνεχείς εκκλήσεις για ad hoc λύσεις που παραβαίνουν τους συμπεφωνη-μένους κανόνες (δηλαδή για discretion και όχι για rules) Όμως τα προβλήματα αυτά δεν θα υπήρ-χαν εάν η αρχιτεκτονική της ευρωζώνης ήταν πιο πλήρης και λιγότερο ιδεολογικά περιχαρακωμέ-νη εάν δηλαδή αντί να αναμένει την επίτευξη της ldquoαριστοποίησηςrdquo από την λειτουργία των αγορών και μόνο είχε φροντίσει να την πλαισιώσει με ένα σύστημα κανόνων το οποίο από την μία πλευρά θα παρείχε ένα ευλύγιστο μηχανισμό διακριτικής πολιτικής σε συνθήκες κρίσεως δημιουργώντας έτσι δικλείδες ασφαλείας για το σύστημα αλλά από την άλλη θα απέκλειε την εμφάνιση καταχρη-στικών πρακτικών εκμηδενίζοντας έτσι τον ηθικό κίνδυνο

Σε συνδυασμό με τις άλλες διαρθρωτικές με-ταρρυθμίσεις που ήδη μορφοποιούνται (Δημοσιο-νομικό Σύμφωνο Τραπεζική Ένωση) η καθιέρω-ση του ldquoδικαιώματος ανεξαρτησίαςrdquo θα προσέφε-ρε την καλύτερη στο μέτρο του εφικτού δικλείδα ασφαλείας για την αποτροπή ldquoκρίσεων φερεγγυ-ότηταςrdquo της ευρωζώνης Φυσικά δεν είναι ένα μέ-τρο που μπορεί να απαλείψει το ουσιώδες δομικό πρόβλημα της ΟΝΕ δηλαδή την εγγενή έλλειψη συγχρονισμού μεταξύ της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ και των επιχειρηματικών κύκλων των επι-μέρους εθνικών οικονομιών από τις οποίες συντί-θεται η ΟΝΕ έλλειψη που καταλήγει να εκφρα-σθεί ως ανισότητα ανταγωνιστικότητας ανισορ-ροπία των εξωτερικών ισοζυγίων δημοσιονομική υπερχρέωση και αστάθεια των επί μέρους εθνικών τραπεζικών συστημάτων Ούτε είναι ένα μέτρο το οποίο ακόμη και αν υπήρχε θα μπορούσε από μό-νο του να είχε αποτρέψει την εκδήλωση των τωρι-νών κρίσεων σε χώρες όπως η Ελλάδα η Ιρλανδία

ή η Πορτογαλία (Στην περίπτωση της Ελλάδας για παράδειγμα το 15 του ΑΕΠ θα ήταν σταγό-να στον ωκεανό Για την αντιμετώπιση της ελλη-νικής κρίσης οι Ευρωπαίοι πολίτες (φορολογού-μενοι αλλά και αποταμιευτές) έχουν ήδη διαθέ-σει σε διάφορες μορφές (δανεισμός απομείωση χρέους τραπεζικές διευκολύνσεις) ndashμε λογιστική αλλά και πραγματική ζημία τους πολύ μεγαλύτερη των δεκάδων δισεκατομμυρίων του PSIndash ποσά που πλησιάζουν το 200 του ελληνικού ΑΕΠ χωρίς εν τούτοις να μηδενισθεί ο κίνδυνος ελληνικής χρε-οκοπίας αλλά και χωρίς να αποφύγουν τον άδι-κο και αστήρικτο χαρακτηρισμό των laquoτοκογλύ-φωνraquo) Μπορεί εν τούτοις σε συνδυασμό με την αυστηρή εφαρμογή των ρυθμίσεων του Δημοσιο-νομικού Συμφώνου και της Τραπεζικής Ένωσης να λειτουργήσει ως παράγων μετριασμού των ανισορ-ροπιών αυτών καθώς και ως μηχανισμός απόσβε-σης της έντασης των κρίσεων Η τρέχουσα εμπει-ρία κατέστησε σαφές ότι το πλέον κρίσιμο σημείο στην αντιμετώπιση ενός φαινομένου απώλειας της αναπτυξιακής ισορροπίας μίας χώρας-μέλους της ευρωζώνης εξ αιτίας laquoασύμμετρουraquo κλονισμού της οικονομίας της είναι η ευστάθεια και ανθεκτι-κότητα της δημοσιονομικής της πολιτικής Όταν αυτή τίθεται εν αμφιβόλω δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθεί κανένα από τα σύνδρομα προβλή-ματα που αλληλοενισχυόμενα τροφοδοτούν την διαδικασία της οικονομικής της περιδίνησης ούτε η αστάθεια του τραπεζικού τομέα ούτε η κάμψη του ΑΕΠ ούτε η μείωση της ανταγωνιστικότητας αλλά ούτε και το σημαντικότερο από όλα δηλαδή το πρόβλημα της ανεργίας

Η ενεργοποίηση του ldquoδικαιώματος της ανεξαρ-τησίαςrdquo εξυπακούεται πως θα είναι μία επιλογή έσχατης ανάγκης για κάθε χώρα που θα προσφεύ-γει σε αυτήν και ως εκ τούτου θα κινητοποιεί έναν μηχανισμό που θα δρα προς δύο κατευθύνσεις Η πρώτη κατεύθυνση αφορά τον αναπότρεπτο εξα-ναγκασμό να μεταβληθεί δραστικά ή έως την στιγ-μή εκείνη ακολουθούμενη οικονομική πολιτική η οποία προφανώς είτε θα ευθύνεται για την ανά-γκη υιοθέτησης ενός τόσο δραστικού μέτρου είτε απλά δεν θα είναι πλέον κατάλληλη σε περίπτω-ση laquoασύμμετρουraquo κλονισμού Συνεπώς η ενεργο-

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

ποίηση του δικαιώματος στην πράξη θα ισοδυναμεί με μία δημόσια ομολογία ότι η χώρα αντιμετωπί-ζει κίνδυνο δημοσιονομικής χρεοκοπίας και ως εκ τούτου θα είναι αναπόφευκτο να προσαρμόσει την πολιτική της καταλλήλως πολλώ δε μάλλον διότι θα πρέπει επίσης να έχει προβλεφθεί ότι δεν θα εί-ναι δυνατή η παραμικρή περαιτέρω συνδρομή ή δι-άσωση εκ μέρους των εταίρων της όταν και αν εξα-ντλήσει τα όρια του δικαιώματός της χωρίς να είναι ακόμη σε θέση να προσφύγει στον δανεισμό της ελεύθερης αγοράς Η ύπαρξη μίας παρόμοιας ρή-τρας laquoμη-διάσωσηςraquo (no bail out clause) είναι απα-ραίτητη για να αποφευχθεί κάθε είδος καιροσκοπι-κής κατάχρησης του υπάρχοντος ηθικού κινδύνου Θα είναι επίσης πιό αξιόπιστη και λογική από την παλαιά και μη εφαρμοσθείσα ρήτρα laquoμη-διάσω-σηςraquo γιατί αυτή η τελευταία ήταν πολύ επιπόλαια δεν προέβλεπε στην πραγματικότητα καμμία ενδι-άμεση περίοδο ldquoδεύτερης ευκαιρίαςrdquo ανάμεσα στην εκδήλωση της κρίσης και στην εφαρμογή της

Εάν όμως το ένα σκέλος των συνεπειών που θα έχει η ενεργοποίηση του laquoδικαιώματος της ανεξαρ-τησίαςraquo συνεπάγεται την εκ των πραγμάτων είσο-δο της χώρας σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης και την υιοθέτηση δραστικής οικονομικής πολιτικής αναπροσαρμογής διόρθωσης και σταθεροποίη-σης της εθνικής οικονομίας το έτερο σκέλος έχει περισσότερο θετικό χαρακτήρα εξ αιτίας του γε-γονότος ότι η πολιτική αυτή θα εφαρμόζεται με ευνοϊκούς σχεδόν ιδεώδεις όρους κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα Στην παρούσα κατάσταση λό-γω των λειτουργικών ατελειών της ευρωζώνης αλλά και της τιμωρητικής λογικής με την οποία ορισμένες πρωτεύουσες πιστεύουν ότι μπορούν και πρέπει να τις καλύψουν παρατηρείται ακριβώς το αντίθετο Όταν για μία χώρα σαν την Ισπανία ή την Ιταλία γίνει εμφανές ή θεωρηθεί ότι αντι-μετωπίζει διαρθρωτικό πρόβλημα τα επιτόκια του δανεισμού της αυξάνονται ραγδαία με δυναμική απόλυτα ασυσχέτιστη με τα θεμελιώδη δεδομένα της οικονομίας της Αυτό δημιουργεί μεγαλύτερες δυσκολίες στην εφαρμοζόμενη οικονομική πολιτι-κή οι οποίες όμως μόλις γίνουν αντιληπτές οδη-γούν σε νέα επιβάρυνση των επιτοκίων δανεισμού Δημιουργείται με τον τρόπο αυτό μία αυτοτροφο-

δοτούμενη διαδικασία ανοδικής σπείρας στην επι-βάρυνση του δανεισμού με αναπόφευκτο αποτέ-λεσμα την επαλήθευση των αρχικών φόβων περί εισόδου της χώρας σε κατάσταση δημοσιονομικής αφερεγγυότητας παρrsquo ότι αυτό δεν αντιστοιχεί στην λογιστική μακροοικονομική πραγματικότη-τα της (Και όμως Για την γερμανική τιμωρητική αντίληψη των πραγμάτων η διαδικασία αυτή είναι υγιής και ορθή διότι η πίεση που δημιουργούν τα υψηλά επιτόκια και η εμφάνιση του φάσματος της χρεοκοπίας στον ορίζοντα αποτελούν ουσιαστι-κά κίνητρα για τον πειθαναγκασμό των ldquoάσωτωνrdquo χωρών να διορθώσουν τα προβλήματά τους)

Αντίθετα προς την τιμωρητική λογική και την διαδικασία της αυτοπροωθούμενης κατάρρευσης η ενεργοποίηση του ldquoδικαιώματος ανεξαρτησί-αςrdquo θα προσφέρει στην προσφεύγουσα χώρα ευ-νοϊκές συνθήκες εξόδου από την κρίση Παρά το ότι θα ενεργεί γνωρίζοντας ότι σε περίπτωση απο-τυχίας της την αναμένει όχι η πιθανότητα αλλά η βεβαιότητα της χρεοκοπίας και της καταστροφής πράγμα που σημαίνει ότι δεν θα διαθέτει κανένα περιθώριο καιροσκοπίας στις παρυφές του ηθικού κινδύνου εν τούτοις έχοντας την δυνατότητα να αποδεσμευθεί από τις αγορές για ένα κρίσιμο διά-στημα θα μπορεί να δανείζεται όχι με τα αυτοπρο-ωθούμενα επιτόκια του πανικού των αγορών αλλά με τα τρέχοντα επιτόκια δανεισμού της ΕΚΤ δηλα-δή με προνομιακούς όρους στο 99 των περιπτώ-σεων Αυτό θα της παρέχει μεγαλύτερα περιθώρια προσαρμογής από μακροοικονομική άποψη αλλά και θα δρα καταλυτικά με θετικό τρόπο στον ψυ-χολογικό παράγοντα της οικονομίας ο οποίος σε παρόμοιες περιπτώσεις είναι ίσως αυτός που έχει την μεγαλύτερη σημασία

Ευνόητο είναι ότι η καθιέρωση της laquoρήτρας ανε-ξαρτησίαςraquo συνεπάγεται τις εξής θεσμικές τροπο-ποιήσεις πως το σχετικό δικαίωμα θα ασκείται ασχέτως από τους περί ελλείμματος περιορισμούς του laquoΔημοσιονομικού Συμφώνουraquo πως από το κα-ταστατικό της ΕΚΤ θα απαλειφθεί το άρθρο που της απαγορεύει να αγοράζει κρατικούς τίτλους στην πρωτογενή αγορά και φυσικά πως θα γί-νουν οι ανάλογες προσαρμογές και στα συντακτι-κά κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Είναι ο κρατικός δανεισμός από την Κε-ντρική Τράπεζα πάντα και αναπότρε-πτα πληθωριστικός

Το βασικό αντεπιχείρημα σε κάθε μία από τις πολλές προτάσεις που έχουν διατυπωθεί προς την κατεύθυνση της αμεσότερης εμπλοκής της ΕΚΤ στην αντιμετώπιση της κρίσης είναι αφrsquo ενός ότι αυτό θα έχει πληθωριστικές επιπτώσεις και αφrsquo ετέρου ότι δεν προσφέρει ριζικές και μα-κροπρόθεσμες λύσεις Επίσης όσο και αν φαίνε-ται παράδοξο ένα επιπρόσθετο επιχείρημα είναι ότι μία παρόμοια εμπλοκή θα δημιουργήσει ζημί-ες στην ΕΚΤ η οποία για τον λόγο αυτό θα πρέ-πει στην συνέχεια να ανακεφαλαιοποιηθεί από τους Ευρωπαίους φορολογούμενους Ξεκινώντας κανείς από αυτό το τελευταίο επιχείρημα ndashπου στην ακραία λογική του φθάνει να υποστηρίζει ότι προκειμένου να μη βραχεί το σωσίβιο είναι προτιμότερο να πνιγεί ο ναυαγόςndash θα πρέπει να έχει μία ριζοσπαστική απάντηση προκειμένου να παραμερίσει τον λανθασμένο και απόλυτα παρα-πειστικό ισχυρισμό ότι η ΕΚΤ είναι ένα πιστωτικό ίδρυμα σαν όλα τα άλλα με την διαφορά ότι ανή-κει σε όλους τους Ευρωπαίους πολίτες οι οποίοι κινδυνεύουν να επιβαρυνθούν με τυχόν ζημιογό-νο πορεία της Η πραγματικότητα είναι ότι η ΕΚΤ δεν είναι ένα πιστωτικό ίδρυμα Δεν είναι η Bank of England του 17ου αιώνα όταν οι κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες της δάνειζαν τα σε χρυσό αποθέματά τους στον θρόνο της χώρας Είναι αντιθέτως ένα ίδρυμα δημοσίου σκοπού δηλαδή μία βιομηχανία δημιουργίας χρηματικής ρευστότητας και πιστω-τικής σταθερότητας της εποχής του laquoλογιστικούraquo ndashκαι δη ηλεκτρονικούndash χρήματος Ίσως μάλιστα για να μην δημιουργείται περιθώριο για παρόμοια παραπλανητική φιλολογία δεν θα πρέπει καν να ονομάζεται Τράπεζα Μία καλή ιδέα θα ήταν να μετονομαστεί σε Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Χρηματικής και Πιστωτικής Ισορροπίας Και τα αποτελέσμα-τά του δεν θα πρέπει να αξιολογούνται με βάση τα ετήσια ldquoκέρδηrdquo αλλά με κριτήριο την συνει-σφορά του στην διατήρηση της ισορροπίας της οικονομίας της ευρωζώνης ισορροπία που δεν θα κρίνεται μόνο από την σταθερότητα των τι-

μών αλλά επίσης και κυρίως από την ποδηγέτη-ση της ανεργίας

Ο ισχυρισμός επίσης ότι η μέσω της δημιουρ-γίας νέου χρήματος και επέκτασης της νομισμα-τικής βάσης αγορά από την εκδοτική Τράπεζα τίτλων του Δημοσίου έχει πάντα πληθωριστικές επιπτώσεις και καθυστερεί αναβάλλει ή ματαιώ-νει τις αναγκαίες διαρθρωτικές προσαρμογές της οικονομίας είναι ένα επιχείρημα σχετικής και όχι απόλυτης εγκυρότητας που στις παρούσες συν-θήκες (των συχνά αρνητικών laquoχρηματικών πολ-λαπλασιαστώνraquo) δείχνει να έχει πλήρως διαψευ-σθεί τουλάχιστον όσον αφορά το πρώτο σκέλος του περί πληθωρισμού Το πολυχρησιμοποιημέ-νο παράδειγμα βεβαίως της μεταπολεμικής Γερ-μανίας του 1920 και των συλλογικών τραυμάτων που έχουν προκληθεί εξ αιτίας αυτού στο γερμα-νικό θυμικό είναι περισσότερο λογοτεχνικού χα-ρακτήρα και η συνεχής επίκλησή του καταντά αστειότητα Αλλά και η επίκληση περιπτώσεων όπως της Ελλάδας και της Ιταλίας στην δεκαετία του 1970 δεν είναι περισσότερο πειστική Με μία ψύχραιμη θεώρηση εύκολα κανείς συμπεραίνει ότι οι οικονομίες αυτές ναι μεν δεν συνέχισαν την ldquoαπογείωσηrdquo που υποτίθεται ότι απελάμβαναν τις δύο περασμένες δεκαετίες αλλά επίσης και δεν υπέστησαν κάποια μείζονα καταστροφή (Πολλώ δε μάλλον που μία πιο προσεκτική εξέταση της εμπειρίας τους μπορεί κάλλιστα να δείξει ότι τα αίτια της επιβράδυνσής τους βρίσκονταν αλλού και όχι στην προσφυγή τους στο εκδοτικό δικαί-ωμα της Κεντρικής τους Τράπεζας για να καλύ-ψει τα δημοσιονομικά τους ελλείμματα) Η χωρίς υστερίες και δαιμονολογίες πεποίθηση που προ-κύπτει από την οικονομική θεωρία είναι ότι η επέ-κταση της νομισματικής βάσης δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και μονοσήμαντα και διόγκωση της νομισματικής μάζας η οποία με την σειρά της έχει ως αναπότρεπτη συνέπεια τον ndashενίοτε και ανεξέ-λεγκτοndash πληθωρισμό Αντίθετα η σχέση των δύο μεταβλητών είναι πολύ περισσότερο σύνθετη και σε περιόδους κάμψεως της οικονομικής δραστη-ριότητας είναι δυνατόν απλά και μόνο η συγκρά-τηση των μεγεθών της δεύτερης να απαιτεί αύξη-ση των μεγεθών της πρώτης (Όπως ουσιαστικά

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

συμβαίνει σήμερα σε όλες τις μεγάλες οικονομίες του ανεπτυγμένου κόσμου)

Σε κάθε περίπτωση όμως τα επιχειρήματα που αντιστρατεύονται κάθε είδους εμπλοκή της ΕΚΤ στην επίλυση του υπαρξιακού προβλήματος της ευρωζώνης με την επίκληση του φαντάσματος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης θα πρέπει να αντι-μετωπισθούν ως αυτό που ακριβώς είναι δηλα-δή γραφικά Και τούτο διότι κανείς στις σχετικές προτάσεις δεν μίλησε για απεριόριστο ανεξέλε-γκτο και χωρίς κανόνες και περιορισμούς δικαίω-μα προσφυγής κάθε χώρας-μέλους της ευρωζώνης στο εκδοτικό δικαίωμα της ΕΚΤ Αντίθετα η λο-γική των προτάσεων για ενεργοποίηση της ΕΚΤ στην (πρωτογενή) αγορά ομολόγων αφορά μία υπό όρους και προϋποθέσεις οριοθετημένη και σε ειδικές περιπτώσεις επιτρεπόμενη προσφυγή στο εκδοτικό δικαίωμα σε περιπτώσεις laquoασύμμετρουraquo κλονισμού Που σε τελευταία ανάλυση είναι μία πολύ πιο πραγματιστική πρόταση από την εντε-λώς ατελέσφορη επίκληση στην ldquoαλληλεγγύηrdquo των λαών της Ευρώπης αλλά και από το ακριβώς αντίθετό της δηλαδή από τον ισχυρισμό ότι η τι-μωρία της πλήρους σύνθλιψης των ldquoάσωτωνrdquo οι-κονομιών σήμερα θα τις καταστήσει σώφρονες και υγιείς αύριο

Η εναλλακτική ως προς την ενεργοποίηση της ΕΚΤ πρόταση και αυτή που είναι περισσότερο δη-μοφιλής μεταξύ των laquoπροοδευτικώνraquo σχολιαστών είναι εκείνη που αφορά την δημιουργία μίας laquoδη-μοσιονομικής ένωσηςraquo ως συμπληρώματος της νομισματικής Πρόκειται όμως για μία πρόταση η οποία κατrsquo αρχήν είναι πηγή σοβαρής σύγχισης στην διατύπωσή της από γερμανικής πλευράς δεν σημαίνει τίποτε περισσότερο από την δημιουργία δυνατότητας για τους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς να ακυρώνουν εθνικούς προϋπολογισμούς τους οποίους κρίνουν ιδιαίτερα επεκτατικούς και πέραν των δυνατοτήτων της συγκεκριμένης εθνικής οι-κονομίας Αντιθέτως στην διατύπωσή της από την πλευρά των laquoομοσπονδιακών πανευρωπαϊστώνraquo οραματιστών είναι κάτι τελείως διαφορετικό δη-λαδή μία laquoένωση δημοσιονομικών μεταφορώνraquo η οποία θα διαχειρίζεται ένα σημαντικό ποσοστό του ΑΕΠ της ευρωζώνης όχι μικρότερο του 20

κατά τρόπο αντίστοιχο με εκείνον που η κυβέρνη-ση των ΗΠΑ διαχειρίζεται τον ομοσπονδιακό της προϋπολογισμό (Παραλλαγές της ιδέας αυτής εί-ναι και κάποιες προτάσεις ndashάν και όχι όλεςndash για την έκδοση laquoευρω-ομολόγωνraquo)

Η ιδέα για την δημιουργία μίας laquoένωσης δημοσι-ονομικών μεταφορώνraquo στην περιοχή της ευρωζώ-νης παρουσιάζει εν τούτοις μειονεκτήματα ή κιν-δύνους που την καθιστούν πολύ λιγότερο ικανο-ποιητική ως λύση για το υφιστάμενο δομικό πρό-βλημά της απrsquo ότι η θεσμοθέτηση του laquoδικαιώμα-τος ανεξαρτησίαςraquo Δηλαδή η laquoένωση δημοσιονο-μικών μεταφορώνraquo

ndash είναι πολιτικά ανέφικτη διότι δεν πρόκειται ποτέ να γίνει αποδεκτή από τους λαούς της Βόρειας Ευρώπης

ndash είναι οικονομικά ανωφελής και ίσως και επι-κίνδυνη διότι θα λειτουργούσε ομόρροπα (laquoπροκυκλικάraquo) με τις δυνάμεις της κρίσης όταν αυτή θα εκδηλωνόταν

ndash είναι ατελέσφορη διότι ακόμη και ομαλά εφαρμοζόμενη δεν θα μπορούσε να λύσει τα υφιστάμενα προβλήματα των laquoευπαθώνraquo οικο-νομιών

Είναι πολιτικά ανέφικτη διότι όποιος τυγχά-νει έστω και λίγο εξοικειωμένος με την εσωτερι-κή κατάσταση της Γερμανίας γνωρίζει πολύ καλά το πρόβλημα που υπάρχει σε ομοσπονδιακό επίπε-δο μεταξύ των κρατιδίων που συνεισφέρουν στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό και εκείνων που ει-σπράττουν από αυτόν Είναι τελείως αφελές να πι-στεύεται ότι κάτι αντίστοιχο αλλά σε πολύ μεγα-λύτερη κλίμακα δηλαδή το ενδεχόμενο εκτεταμέ-νης μεταφοράς πόρων από την γερμανική οικονο-μία προς τις χώρες του Νότου θα γινόταν δεκτό από τους Γερμανούς (Ολλανδούς Φιλανδούς Αυ-στριακούς) ψηφοφόρους

Είναι οικονομικά ανωφελής σε περιόδους κρί-σης σαν την σημερινή ενώ θα μπορούσε να απο-δειχθεί και επικίνδυνη διότι όπως δείχνει και η παρούσα εμπειρία το πιθανότερο θα ήταν να ενι-σχύσει αντί να αποδυναμώσει τα δύο κύρια συ-ναφή με την φύση μίας νομισματικής ένωσης στοι-

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

χεία ανισορροπίας όπως αυτά αποτυπώνονται και στην τρέχουσα συγκυρία Δηλαδή αφrsquo ενός την ραγδαία αναρρίπιση του αισθήματος αποστροφής των επενδυτών για κρατικούς τίτλους που αφο-ρούν διάσωση οικονομιών που τις βαραίνει η υπο-ψία της δημοσιονομικής αφερεγγυότητας (με την αναπόφευκτη επιβάρυνση των επιτοκίων κρατι-κού δανεισμού που αυτό επιφέρει) και αφrsquo ετέ-ρου την συρρίκνωση της νομισματικής μάζας που προκύπτει από την ρευστοποίηση όσων επενδύ-σεων στις laquoευπαθείς οικονομίεςraquo αποδεικνύονται μη-βιώσιμες (malinvestments) (καθώς και από την συνεπαγόμενη απομόχλευση (deleveraging) του χαρτοφυλακίου νοικοκυριών και επιχειρήσε-ων) Ο εν δυνάμει προκύπτων εξ αυτού συνδυα-σμός αυξανόμενων επιτοκίων συρρικνούμενης νομισματικής μάζας και διάχυτης αβεβαιότητας στους φορείς της οικονομίας θα ήταν βεβαίως η πλέον ασφαλής συνταγή αποτυχίας μίας αντι-υφεσιακής πολιτικής Μία παρόμοια οικονομική αστοχία άλλωστε είναι δυνατόν να δημιουργή-σει ακόμη πιο σοβαρές επιπλοκές πολιτικού πλέ-ον χαρακτήρα εάν η παρόξυνση της κρίσης και η τυχόν επέκτασή της από τους laquoασθενείς κρίκουςraquo της νομισματικής ένωσης προς τους πιό ισχυρούς εκληφθεί από το κοινό των τελευταίων ως συνέ-πεια της θεσμοποιημένης υποχρέωσης για laquoδημο-σιονομικές μεταφορέςraquo είναι βέβαιο ότι θα οδη-γήσει σε απολύτως διαβρωτικά αποτελέσματα όχι μόνο για την νομισματική ένωση αλλά ακόμη και για την ίδια την ΕΕ

Κυρίως όμως η δημιουργία laquoδημοσιονομικής ένωσηςraquo θα ήταν ατελέσφορη από αναπτυξιακή άποψη Είναι απολύτως αβάσιμος ο ρητός ή υπο-νοούμενος ισχυρισμός ότι η μεταφορά πόρων προς τις laquoασθενείςraquo οικονομίες του Νότου ndashκαι μάλιστα για λόγους που σχετίζονται κυρίως με τις διακυμάνσεις του οικονομικού κύκλου και όχι με την μακροχρόνια τάση αύξησης του ΑΕΠ τουςndash θα τις καταστήσει περισσότερο laquoπαραγωγικέςraquo (Ισχυρισμός ο οποίος αποτελεί παραλλαγή της δι-αψευσθείσας θεωρίας για την laquoΥπό-άριστηraquo νομι-σματική ένωση της οποίας οι laquoενδογενείςraquo διαδι-κασίες θα την μετέτρεπαν τελικά σε laquoΆριστηraquo) Το εγχείρημα έχει ήδη δοκιμασθεί και έχει αποτύ-

χει παταγωδώς Η υστέρηση της ανταγωνιστικό-τητας των χωρών αυτών δεν οφείλεται στην έλ-λειψη κεφαλαίων ndash κάθε άλλο μάλιστα η ποικιλό-μορφη εισροή κεφαλαίων από τον Βορρά στις χώ-ρες του Νότου στην περίοδο 2000-2009 (ή ακόμη καλύτερα στην περίοδο 1985-2009) διέστρεψε τις σχετικές τιμές καθιστώντας σε μεγάλο βαθμό τις παραγωγικές επενδύσεις ασύμφορες Το κυριότε-ρο όμως που ποτέ δεν λέγεται είναι ότι η μετα-τροπή των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου σε κοι-νωνίες-υπότροφους των πλουσίων εταίρων τους θα παροξύνει τα φαινόμενα παραλυτικής εξάρτη-σής τους από αλλότριες πηγές δημιουργίας πλού-του και εισοδημάτων Μία τέτοια εξάρτηση όμως οδηγεί αναπότρεπτα σε κοινωνικό παραγωγικό ηθικό και πνευματικό εκφυλισμό πράγμα το οποίο είναι σε θέση πολύ εύκολα να διαπιστώσει κανείς εξετάζοντας ως παραδειγματική περίπτωση περί τούτου την Ελλάδα και τα αποτελέσματα που εί-χαν επάνω στην κοινωνία της 30 σχεδόν χρόνια σί-τισής της από την ευρωπαϊκή τροφοδόχο

Οκτώβριος 2012

Βιβλιογραφία-αρθρογραφία

Blanchard Olivier et al (ed) ldquoIn the wake of the cri-sisrdquo currene MIT Press 2012

De Grauwe Paul ldquocurrene European Central Bank as a lender of last resortrdquo Vox 18 August 2011

De Grauwe Paul ldquoWhy the EU summit decisions may destabilize government bond marketsrdquo Vox 2 July 2012

De Grauwe Paul Yuemel Ji ldquoWhat Germany should fear most is its own fearrdquo Vox 18 Septem-ber 2012

De Henri de Badinat ldquoComment lrsquo euro a tueacute la Gregravecerdquo Les Echos 27 juillet 2012

Duval Guillaume laquoAgrave qui joue Mario Draghiraquo Alternatives Eacuteconomiques no 316 septembre 2012

Eckhard Hein Achin Troyer ldquoEuropean Monetary Union nominal convergence real divergence and slow growthrdquo 18 September 2003

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Economist (currene) ldquoNarrow success broad consen-susrdquo September 3rd 2009

Economist (currene) ldquocurrene weak shall inherit the earthrdquo October 6th 2012

laquoΕυρώ Ενα νόμισμα πολλές κυβερνήσεις 10 χρό-νια καλής συμβίωσηςraquo Διεθνής και Ευρωπαϊκή

Πολιτική-τεύχος 15 Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2009ldquoExiting from Monetary Crisis Intervention Mea-

sures-Background Paperrdquo International Mone-tary Fund 25 January 2010

Feldstein Martin ldquoDos and Donrsquo ts for the Europe-an Central Bankrdquo currene Project Syndicate 29 July 2012

Institute for the New Economic curreninking ldquoBreak-ing the Deadlock A path out of the Crisisrdquo 23 July 2012

Ιωάννου Δημήτρης laquoΗ επισφαλής ατραπός της ΟΝΕraquo Δελτίο ΚΑΣ ΥΠΕΞ τεύχος 60 Μάιος 2010

Manmohan Singh Peter Stella ldquoCentral Bank re-serve creation in the era of negative money mul-tipliersrdquo Vox 7 May 2012

Mayer currenomas ldquoI lsquom an Austrian in economicsrdquo Deutsche Bank Research 16 September 2011

Munchau Wolfgang ldquoDraghi is the devil in Weid-manrsquos eurozone dramardquo Financial Times 23 Sep-tember 2012

Schmitt-Grohe Stephanie Uribe Martin ldquocurrene case for temporary incopyation in the eurozonerdquo Discus-sion Paper no 9133 Centre for Economic Policy Research London September 2012

Sinn Hans-Werner (ed) ldquocurrene European balance of payments crisisrdquo CESifo January 2012

Sinn Hans-Werner ldquoEuropersquos path to disunityrdquo currene Project Syndicate 23 October 2012

Sinn Hans-Werner ldquoTARGET losses in case of a euro breakuprdquo Vox 22 October 2012

Vermeiren Mattias ldquoMonetary Power and EMU Macroeconomic Adjustment and Autonomy in the Eurozonerdquo Ghent Institute for International Studies July 2012

Weidman Jens ldquoRebalancing Europerdquo httpwwwscribdcomdoc89774632Jens-Weidmann-Re-Balancing-Europe

Whelan Karl ldquoIs the ECB risking insolvency Does it matterrdquo Forbes 6 August 2012

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

μία χώρα σε δυσκολία θα ήταν δυνατόν να ανταπε-ξέλθει σε κάθε πρόβλημα laquoρευστότηταςraquo για ικανό διάστημα εμποδίζοντάς το έτσι να μετατραπεί και σε πρόβλημα laquoφερεγγυότηταςraquo Η ύπαρξη ενός τέ-τοιου δικαιώματος θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ldquoρήτρα ανεξαρτησίαςrdquo με την έννοια ότι τρό-πον τινα θα αποτελούσε περιορισμένη επιστρο-φή της χώρας στην δυνατότητα που διέθετε πριν την εισδοχή της στην ΟΝΕ να προσφεύγει εάν το επιθυμούσε στο εκδοτικό προνόμιο για να νομι-σματοποιήσει το χρέος της Η βασική διαφορά βε-βαίως θα ήταν πως το δικαίωμα θα ήταν περιορι-σμένο στο 15 του ΑΕΠ αντί να είναι πρακτικά απεριόριστο όπως συμβαίνει στην περίπτωση της εθνικής κυριαρχίας Η προσφυγή της στο δικαίω-μα αυτό θα σήμαινε βεβαίως ότι η χώρα έχει εξα-ντλήσει κάθε δυνατότητα δανειοδότησής της στην ελεύθερη αγορά Ουσιαστικά θα ισοδυναμούσε με την παροχή μίας ευκαιρίας να επανεξισορροπήσει τους ισολογισμούς της χωρίς να χρειασθεί να προ-σφύγει σε μηχανισμούς τύπου laquoΕυρωπαϊκού Μη-χανισμού Σταθερότηταςraquo δηλαδή στον Ευρωπαίο φορολογούμενο (Θα ήταν δηλαδή η περίφημη και πολλαχώς αναζητούμενη ldquocondence bridgerdquo)

Λαμβάνοντας υπrsquo όψιν ότι το ΑΕΠ της ευρωζώ-νης ανέρχεται σε 10 περίπου τρισεκατομμύρια ευ-ρώ είναι εμφανές ότι ακόμη και στην ακραία ndashκαι απολύτως εξωπραγματικήndash περίπτωση που όλες οι χώρες της ευρωζώνης ταυτοχρόνως προσέφευ-γαν στην ΕΚΤ για να ασκήσουν το σύνολο του δικαιώματός τους η επέκταση του ισολογισμού της δεν θα ξεπερνούσε τo ενάμιση τρισεκατομ-μύριο ευρώ κάτι που δεν θα ήταν καταστροφικό εάν σκεφθεί κανείς ότι αυτός (που υπο laquoκανονι-κέςraquo συνθήκες εκινείτο μεταξύ μισού και τριών τε-τάρτων του τρισεκατομμυρίου) σήμερα βρίσκεται στα τρία τρισεκατομμύρια εξ αιτίας της ndashανεπιτυ-χούςndash προσπάθειάς της να αντιμετωπίσει το δημο-σιονομικό πρόβλημα των χωρών της περιφέρειας με έμμεσο τρόπο δηλαδή χρηματοδοτώντας αφει-δώς τις τράπεζες τους και αγοράζοντας κρατικά ομόλογά τους στην δευτερογενή αγορά Με την διαφορά όμως ότι η ακραία αυτή περίπτωση δεν θα εμφανιζόταν ποτέ Πιθανότερο δε είναι ότι η υι-οθέτηση ενός παρόμοιου μέτρου θα αρκούσε για

να καθησυχάσει και να laquoφρονηματίσειraquo τις αγορές ούτως ώστε καμμία χώρα να μην χρειαστεί να ζη-τήσει την ενεργοποίηση του δικαιώματός της αυ-τού (Μία παρεμφερής στην λογική της πρόταση αλλά κατά την γνώμη μας λιγότερο αποτελεσματι-κή είναι εκείνη που ζητά την μετατροπή του ESM σε τραπεζικό ίδρυμα ώστε να μπορεί αυτό να δα-νείζεται απεριόριστα από την ΕΚΤ και να χρησιμο-ποιεί τα κεφάλαια για τον ίδιο σκοπό δηλαδή για την αγορά πρωτογενώς τίτλων των χωρών που βρίσκονται σε κρίση)

Όχιldquoηθικός κίνδυνοςrdquoόχι ανεπιθύμητηldquoαλληλεγγύηrdquo

Μία τέτοια ρύθμιση όπως αυτή της δυνατότη-τας ενεργοποιήσεως του ldquoδικαιώματος ανεξαρτη-σίαςrdquo θα προσέφερε δύο αποτελεσματικές απα-ντήσεις στα υπαρξιακού χαρακτήρα φιλοσοφικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η ευρωζώνη Η πρώτη είναι ότι έτσι θα αποφεύγονταν το πρόβλη-μα του ηθικού κινδύνου (moral hazard) ndashαυτό που επισείει συνεχώς η Bundesbank για να αποτρέψει την ΕΚΤ από το να λειτουργήσει ουσιαστικά ως ο σωτήρας της ευρωζώνηςndash πρόβλημα στο οποίο ο κακοπροαίρετος ή ανεύθυνος εταίρος μεταβιβά-ζει τις συνέπειες της ανεύθυνης συμπεριφοράς του στους συνετούς εταίρους και το οποίο είναι πο-λύ πιο έντονο και υπαρκτό σε διαδικασίες τύπου ldquoευρωομολόγωνrdquo ή ldquoμηχανισμών στήριξηςrdquo διότι αυτοί έχουν ως εγγυητές τους φορολογούμενους των ldquoσυνετών χωρώνrdquo Η δεύτερη απάντηση εί-ναι πως έτσι θα καθίστατο δυνατόν να βρεθεί μία ισορροπία ανάμεσα στην ανάγκη για εφαρμογή και τήρηση σταθερών κανόνων και στην ανάγκη να υπάρχει ευελιξία και ελαστικότητα που δεν θα καταδικάζει το σύστημα σε ακαμψία ndashάρα και σε καταστροφήndash σε τυχόν συνθήκες κρίσης η οποία θα έχει προέλθει από την εμφάνιση παραγόντων ανισορροπίας που δεν είχαν προβλεφθεί ή δεν εί-χαν σωστά σταθμισθεί ndash όπως ακριβώς συνέβη με τους παράγοντες που δημιούργησαν την παρούσα κρίση (Το εν λόγω laquoυπαρξιακόraquo πρόβλημα οικο-νομικής πολιτικής είναι γνωστό με τον όρο rules

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

versus discretion) Η τρέχουσα δυσκολία της ευ-ρωζώνης να ξεπεράσει το πρόβλημά της οφείλε-ται στην αδυναμία να απαντηθούν αποφασιστικά αυτά τα δύο ερωτήματα οι ldquoβόρειοιrdquo θεωρούν ότι οιαδήποτε μεγαλύτερη παροχή βοήθειας προς χώ-ρες στον δοκιμαζόμενο νότο ουσιαστικά θα εκλη-φθεί ως κίνητρο για εγκατάλειψη της επώδυνης προσπάθειας για επανεξισορρόπηση της οικονομί-ας τους (moral hazard) καθώς και ότι ο κίνδυνος αυτός μορφοποιείται με τις συνεχείς εκκλήσεις για ad hoc λύσεις που παραβαίνουν τους συμπεφωνη-μένους κανόνες (δηλαδή για discretion και όχι για rules) Όμως τα προβλήματα αυτά δεν θα υπήρ-χαν εάν η αρχιτεκτονική της ευρωζώνης ήταν πιο πλήρης και λιγότερο ιδεολογικά περιχαρακωμέ-νη εάν δηλαδή αντί να αναμένει την επίτευξη της ldquoαριστοποίησηςrdquo από την λειτουργία των αγορών και μόνο είχε φροντίσει να την πλαισιώσει με ένα σύστημα κανόνων το οποίο από την μία πλευρά θα παρείχε ένα ευλύγιστο μηχανισμό διακριτικής πολιτικής σε συνθήκες κρίσεως δημιουργώντας έτσι δικλείδες ασφαλείας για το σύστημα αλλά από την άλλη θα απέκλειε την εμφάνιση καταχρη-στικών πρακτικών εκμηδενίζοντας έτσι τον ηθικό κίνδυνο

Σε συνδυασμό με τις άλλες διαρθρωτικές με-ταρρυθμίσεις που ήδη μορφοποιούνται (Δημοσιο-νομικό Σύμφωνο Τραπεζική Ένωση) η καθιέρω-ση του ldquoδικαιώματος ανεξαρτησίαςrdquo θα προσέφε-ρε την καλύτερη στο μέτρο του εφικτού δικλείδα ασφαλείας για την αποτροπή ldquoκρίσεων φερεγγυ-ότηταςrdquo της ευρωζώνης Φυσικά δεν είναι ένα μέ-τρο που μπορεί να απαλείψει το ουσιώδες δομικό πρόβλημα της ΟΝΕ δηλαδή την εγγενή έλλειψη συγχρονισμού μεταξύ της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ και των επιχειρηματικών κύκλων των επι-μέρους εθνικών οικονομιών από τις οποίες συντί-θεται η ΟΝΕ έλλειψη που καταλήγει να εκφρα-σθεί ως ανισότητα ανταγωνιστικότητας ανισορ-ροπία των εξωτερικών ισοζυγίων δημοσιονομική υπερχρέωση και αστάθεια των επί μέρους εθνικών τραπεζικών συστημάτων Ούτε είναι ένα μέτρο το οποίο ακόμη και αν υπήρχε θα μπορούσε από μό-νο του να είχε αποτρέψει την εκδήλωση των τωρι-νών κρίσεων σε χώρες όπως η Ελλάδα η Ιρλανδία

ή η Πορτογαλία (Στην περίπτωση της Ελλάδας για παράδειγμα το 15 του ΑΕΠ θα ήταν σταγό-να στον ωκεανό Για την αντιμετώπιση της ελλη-νικής κρίσης οι Ευρωπαίοι πολίτες (φορολογού-μενοι αλλά και αποταμιευτές) έχουν ήδη διαθέ-σει σε διάφορες μορφές (δανεισμός απομείωση χρέους τραπεζικές διευκολύνσεις) ndashμε λογιστική αλλά και πραγματική ζημία τους πολύ μεγαλύτερη των δεκάδων δισεκατομμυρίων του PSIndash ποσά που πλησιάζουν το 200 του ελληνικού ΑΕΠ χωρίς εν τούτοις να μηδενισθεί ο κίνδυνος ελληνικής χρε-οκοπίας αλλά και χωρίς να αποφύγουν τον άδι-κο και αστήρικτο χαρακτηρισμό των laquoτοκογλύ-φωνraquo) Μπορεί εν τούτοις σε συνδυασμό με την αυστηρή εφαρμογή των ρυθμίσεων του Δημοσιο-νομικού Συμφώνου και της Τραπεζικής Ένωσης να λειτουργήσει ως παράγων μετριασμού των ανισορ-ροπιών αυτών καθώς και ως μηχανισμός απόσβε-σης της έντασης των κρίσεων Η τρέχουσα εμπει-ρία κατέστησε σαφές ότι το πλέον κρίσιμο σημείο στην αντιμετώπιση ενός φαινομένου απώλειας της αναπτυξιακής ισορροπίας μίας χώρας-μέλους της ευρωζώνης εξ αιτίας laquoασύμμετρουraquo κλονισμού της οικονομίας της είναι η ευστάθεια και ανθεκτι-κότητα της δημοσιονομικής της πολιτικής Όταν αυτή τίθεται εν αμφιβόλω δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθεί κανένα από τα σύνδρομα προβλή-ματα που αλληλοενισχυόμενα τροφοδοτούν την διαδικασία της οικονομικής της περιδίνησης ούτε η αστάθεια του τραπεζικού τομέα ούτε η κάμψη του ΑΕΠ ούτε η μείωση της ανταγωνιστικότητας αλλά ούτε και το σημαντικότερο από όλα δηλαδή το πρόβλημα της ανεργίας

Η ενεργοποίηση του ldquoδικαιώματος της ανεξαρ-τησίαςrdquo εξυπακούεται πως θα είναι μία επιλογή έσχατης ανάγκης για κάθε χώρα που θα προσφεύ-γει σε αυτήν και ως εκ τούτου θα κινητοποιεί έναν μηχανισμό που θα δρα προς δύο κατευθύνσεις Η πρώτη κατεύθυνση αφορά τον αναπότρεπτο εξα-ναγκασμό να μεταβληθεί δραστικά ή έως την στιγ-μή εκείνη ακολουθούμενη οικονομική πολιτική η οποία προφανώς είτε θα ευθύνεται για την ανά-γκη υιοθέτησης ενός τόσο δραστικού μέτρου είτε απλά δεν θα είναι πλέον κατάλληλη σε περίπτω-ση laquoασύμμετρουraquo κλονισμού Συνεπώς η ενεργο-

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

ποίηση του δικαιώματος στην πράξη θα ισοδυναμεί με μία δημόσια ομολογία ότι η χώρα αντιμετωπί-ζει κίνδυνο δημοσιονομικής χρεοκοπίας και ως εκ τούτου θα είναι αναπόφευκτο να προσαρμόσει την πολιτική της καταλλήλως πολλώ δε μάλλον διότι θα πρέπει επίσης να έχει προβλεφθεί ότι δεν θα εί-ναι δυνατή η παραμικρή περαιτέρω συνδρομή ή δι-άσωση εκ μέρους των εταίρων της όταν και αν εξα-ντλήσει τα όρια του δικαιώματός της χωρίς να είναι ακόμη σε θέση να προσφύγει στον δανεισμό της ελεύθερης αγοράς Η ύπαρξη μίας παρόμοιας ρή-τρας laquoμη-διάσωσηςraquo (no bail out clause) είναι απα-ραίτητη για να αποφευχθεί κάθε είδος καιροσκοπι-κής κατάχρησης του υπάρχοντος ηθικού κινδύνου Θα είναι επίσης πιό αξιόπιστη και λογική από την παλαιά και μη εφαρμοσθείσα ρήτρα laquoμη-διάσω-σηςraquo γιατί αυτή η τελευταία ήταν πολύ επιπόλαια δεν προέβλεπε στην πραγματικότητα καμμία ενδι-άμεση περίοδο ldquoδεύτερης ευκαιρίαςrdquo ανάμεσα στην εκδήλωση της κρίσης και στην εφαρμογή της

Εάν όμως το ένα σκέλος των συνεπειών που θα έχει η ενεργοποίηση του laquoδικαιώματος της ανεξαρ-τησίαςraquo συνεπάγεται την εκ των πραγμάτων είσο-δο της χώρας σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης και την υιοθέτηση δραστικής οικονομικής πολιτικής αναπροσαρμογής διόρθωσης και σταθεροποίη-σης της εθνικής οικονομίας το έτερο σκέλος έχει περισσότερο θετικό χαρακτήρα εξ αιτίας του γε-γονότος ότι η πολιτική αυτή θα εφαρμόζεται με ευνοϊκούς σχεδόν ιδεώδεις όρους κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα Στην παρούσα κατάσταση λό-γω των λειτουργικών ατελειών της ευρωζώνης αλλά και της τιμωρητικής λογικής με την οποία ορισμένες πρωτεύουσες πιστεύουν ότι μπορούν και πρέπει να τις καλύψουν παρατηρείται ακριβώς το αντίθετο Όταν για μία χώρα σαν την Ισπανία ή την Ιταλία γίνει εμφανές ή θεωρηθεί ότι αντι-μετωπίζει διαρθρωτικό πρόβλημα τα επιτόκια του δανεισμού της αυξάνονται ραγδαία με δυναμική απόλυτα ασυσχέτιστη με τα θεμελιώδη δεδομένα της οικονομίας της Αυτό δημιουργεί μεγαλύτερες δυσκολίες στην εφαρμοζόμενη οικονομική πολιτι-κή οι οποίες όμως μόλις γίνουν αντιληπτές οδη-γούν σε νέα επιβάρυνση των επιτοκίων δανεισμού Δημιουργείται με τον τρόπο αυτό μία αυτοτροφο-

δοτούμενη διαδικασία ανοδικής σπείρας στην επι-βάρυνση του δανεισμού με αναπόφευκτο αποτέ-λεσμα την επαλήθευση των αρχικών φόβων περί εισόδου της χώρας σε κατάσταση δημοσιονομικής αφερεγγυότητας παρrsquo ότι αυτό δεν αντιστοιχεί στην λογιστική μακροοικονομική πραγματικότη-τα της (Και όμως Για την γερμανική τιμωρητική αντίληψη των πραγμάτων η διαδικασία αυτή είναι υγιής και ορθή διότι η πίεση που δημιουργούν τα υψηλά επιτόκια και η εμφάνιση του φάσματος της χρεοκοπίας στον ορίζοντα αποτελούν ουσιαστι-κά κίνητρα για τον πειθαναγκασμό των ldquoάσωτωνrdquo χωρών να διορθώσουν τα προβλήματά τους)

Αντίθετα προς την τιμωρητική λογική και την διαδικασία της αυτοπροωθούμενης κατάρρευσης η ενεργοποίηση του ldquoδικαιώματος ανεξαρτησί-αςrdquo θα προσφέρει στην προσφεύγουσα χώρα ευ-νοϊκές συνθήκες εξόδου από την κρίση Παρά το ότι θα ενεργεί γνωρίζοντας ότι σε περίπτωση απο-τυχίας της την αναμένει όχι η πιθανότητα αλλά η βεβαιότητα της χρεοκοπίας και της καταστροφής πράγμα που σημαίνει ότι δεν θα διαθέτει κανένα περιθώριο καιροσκοπίας στις παρυφές του ηθικού κινδύνου εν τούτοις έχοντας την δυνατότητα να αποδεσμευθεί από τις αγορές για ένα κρίσιμο διά-στημα θα μπορεί να δανείζεται όχι με τα αυτοπρο-ωθούμενα επιτόκια του πανικού των αγορών αλλά με τα τρέχοντα επιτόκια δανεισμού της ΕΚΤ δηλα-δή με προνομιακούς όρους στο 99 των περιπτώ-σεων Αυτό θα της παρέχει μεγαλύτερα περιθώρια προσαρμογής από μακροοικονομική άποψη αλλά και θα δρα καταλυτικά με θετικό τρόπο στον ψυ-χολογικό παράγοντα της οικονομίας ο οποίος σε παρόμοιες περιπτώσεις είναι ίσως αυτός που έχει την μεγαλύτερη σημασία

Ευνόητο είναι ότι η καθιέρωση της laquoρήτρας ανε-ξαρτησίαςraquo συνεπάγεται τις εξής θεσμικές τροπο-ποιήσεις πως το σχετικό δικαίωμα θα ασκείται ασχέτως από τους περί ελλείμματος περιορισμούς του laquoΔημοσιονομικού Συμφώνουraquo πως από το κα-ταστατικό της ΕΚΤ θα απαλειφθεί το άρθρο που της απαγορεύει να αγοράζει κρατικούς τίτλους στην πρωτογενή αγορά και φυσικά πως θα γί-νουν οι ανάλογες προσαρμογές και στα συντακτι-κά κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Είναι ο κρατικός δανεισμός από την Κε-ντρική Τράπεζα πάντα και αναπότρε-πτα πληθωριστικός

Το βασικό αντεπιχείρημα σε κάθε μία από τις πολλές προτάσεις που έχουν διατυπωθεί προς την κατεύθυνση της αμεσότερης εμπλοκής της ΕΚΤ στην αντιμετώπιση της κρίσης είναι αφrsquo ενός ότι αυτό θα έχει πληθωριστικές επιπτώσεις και αφrsquo ετέρου ότι δεν προσφέρει ριζικές και μα-κροπρόθεσμες λύσεις Επίσης όσο και αν φαίνε-ται παράδοξο ένα επιπρόσθετο επιχείρημα είναι ότι μία παρόμοια εμπλοκή θα δημιουργήσει ζημί-ες στην ΕΚΤ η οποία για τον λόγο αυτό θα πρέ-πει στην συνέχεια να ανακεφαλαιοποιηθεί από τους Ευρωπαίους φορολογούμενους Ξεκινώντας κανείς από αυτό το τελευταίο επιχείρημα ndashπου στην ακραία λογική του φθάνει να υποστηρίζει ότι προκειμένου να μη βραχεί το σωσίβιο είναι προτιμότερο να πνιγεί ο ναυαγόςndash θα πρέπει να έχει μία ριζοσπαστική απάντηση προκειμένου να παραμερίσει τον λανθασμένο και απόλυτα παρα-πειστικό ισχυρισμό ότι η ΕΚΤ είναι ένα πιστωτικό ίδρυμα σαν όλα τα άλλα με την διαφορά ότι ανή-κει σε όλους τους Ευρωπαίους πολίτες οι οποίοι κινδυνεύουν να επιβαρυνθούν με τυχόν ζημιογό-νο πορεία της Η πραγματικότητα είναι ότι η ΕΚΤ δεν είναι ένα πιστωτικό ίδρυμα Δεν είναι η Bank of England του 17ου αιώνα όταν οι κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες της δάνειζαν τα σε χρυσό αποθέματά τους στον θρόνο της χώρας Είναι αντιθέτως ένα ίδρυμα δημοσίου σκοπού δηλαδή μία βιομηχανία δημιουργίας χρηματικής ρευστότητας και πιστω-τικής σταθερότητας της εποχής του laquoλογιστικούraquo ndashκαι δη ηλεκτρονικούndash χρήματος Ίσως μάλιστα για να μην δημιουργείται περιθώριο για παρόμοια παραπλανητική φιλολογία δεν θα πρέπει καν να ονομάζεται Τράπεζα Μία καλή ιδέα θα ήταν να μετονομαστεί σε Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Χρηματικής και Πιστωτικής Ισορροπίας Και τα αποτελέσμα-τά του δεν θα πρέπει να αξιολογούνται με βάση τα ετήσια ldquoκέρδηrdquo αλλά με κριτήριο την συνει-σφορά του στην διατήρηση της ισορροπίας της οικονομίας της ευρωζώνης ισορροπία που δεν θα κρίνεται μόνο από την σταθερότητα των τι-

μών αλλά επίσης και κυρίως από την ποδηγέτη-ση της ανεργίας

Ο ισχυρισμός επίσης ότι η μέσω της δημιουρ-γίας νέου χρήματος και επέκτασης της νομισμα-τικής βάσης αγορά από την εκδοτική Τράπεζα τίτλων του Δημοσίου έχει πάντα πληθωριστικές επιπτώσεις και καθυστερεί αναβάλλει ή ματαιώ-νει τις αναγκαίες διαρθρωτικές προσαρμογές της οικονομίας είναι ένα επιχείρημα σχετικής και όχι απόλυτης εγκυρότητας που στις παρούσες συν-θήκες (των συχνά αρνητικών laquoχρηματικών πολ-λαπλασιαστώνraquo) δείχνει να έχει πλήρως διαψευ-σθεί τουλάχιστον όσον αφορά το πρώτο σκέλος του περί πληθωρισμού Το πολυχρησιμοποιημέ-νο παράδειγμα βεβαίως της μεταπολεμικής Γερ-μανίας του 1920 και των συλλογικών τραυμάτων που έχουν προκληθεί εξ αιτίας αυτού στο γερμα-νικό θυμικό είναι περισσότερο λογοτεχνικού χα-ρακτήρα και η συνεχής επίκλησή του καταντά αστειότητα Αλλά και η επίκληση περιπτώσεων όπως της Ελλάδας και της Ιταλίας στην δεκαετία του 1970 δεν είναι περισσότερο πειστική Με μία ψύχραιμη θεώρηση εύκολα κανείς συμπεραίνει ότι οι οικονομίες αυτές ναι μεν δεν συνέχισαν την ldquoαπογείωσηrdquo που υποτίθεται ότι απελάμβαναν τις δύο περασμένες δεκαετίες αλλά επίσης και δεν υπέστησαν κάποια μείζονα καταστροφή (Πολλώ δε μάλλον που μία πιο προσεκτική εξέταση της εμπειρίας τους μπορεί κάλλιστα να δείξει ότι τα αίτια της επιβράδυνσής τους βρίσκονταν αλλού και όχι στην προσφυγή τους στο εκδοτικό δικαί-ωμα της Κεντρικής τους Τράπεζας για να καλύ-ψει τα δημοσιονομικά τους ελλείμματα) Η χωρίς υστερίες και δαιμονολογίες πεποίθηση που προ-κύπτει από την οικονομική θεωρία είναι ότι η επέ-κταση της νομισματικής βάσης δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και μονοσήμαντα και διόγκωση της νομισματικής μάζας η οποία με την σειρά της έχει ως αναπότρεπτη συνέπεια τον ndashενίοτε και ανεξέ-λεγκτοndash πληθωρισμό Αντίθετα η σχέση των δύο μεταβλητών είναι πολύ περισσότερο σύνθετη και σε περιόδους κάμψεως της οικονομικής δραστη-ριότητας είναι δυνατόν απλά και μόνο η συγκρά-τηση των μεγεθών της δεύτερης να απαιτεί αύξη-ση των μεγεθών της πρώτης (Όπως ουσιαστικά

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

συμβαίνει σήμερα σε όλες τις μεγάλες οικονομίες του ανεπτυγμένου κόσμου)

Σε κάθε περίπτωση όμως τα επιχειρήματα που αντιστρατεύονται κάθε είδους εμπλοκή της ΕΚΤ στην επίλυση του υπαρξιακού προβλήματος της ευρωζώνης με την επίκληση του φαντάσματος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης θα πρέπει να αντι-μετωπισθούν ως αυτό που ακριβώς είναι δηλα-δή γραφικά Και τούτο διότι κανείς στις σχετικές προτάσεις δεν μίλησε για απεριόριστο ανεξέλε-γκτο και χωρίς κανόνες και περιορισμούς δικαίω-μα προσφυγής κάθε χώρας-μέλους της ευρωζώνης στο εκδοτικό δικαίωμα της ΕΚΤ Αντίθετα η λο-γική των προτάσεων για ενεργοποίηση της ΕΚΤ στην (πρωτογενή) αγορά ομολόγων αφορά μία υπό όρους και προϋποθέσεις οριοθετημένη και σε ειδικές περιπτώσεις επιτρεπόμενη προσφυγή στο εκδοτικό δικαίωμα σε περιπτώσεις laquoασύμμετρουraquo κλονισμού Που σε τελευταία ανάλυση είναι μία πολύ πιο πραγματιστική πρόταση από την εντε-λώς ατελέσφορη επίκληση στην ldquoαλληλεγγύηrdquo των λαών της Ευρώπης αλλά και από το ακριβώς αντίθετό της δηλαδή από τον ισχυρισμό ότι η τι-μωρία της πλήρους σύνθλιψης των ldquoάσωτωνrdquo οι-κονομιών σήμερα θα τις καταστήσει σώφρονες και υγιείς αύριο

Η εναλλακτική ως προς την ενεργοποίηση της ΕΚΤ πρόταση και αυτή που είναι περισσότερο δη-μοφιλής μεταξύ των laquoπροοδευτικώνraquo σχολιαστών είναι εκείνη που αφορά την δημιουργία μίας laquoδη-μοσιονομικής ένωσηςraquo ως συμπληρώματος της νομισματικής Πρόκειται όμως για μία πρόταση η οποία κατrsquo αρχήν είναι πηγή σοβαρής σύγχισης στην διατύπωσή της από γερμανικής πλευράς δεν σημαίνει τίποτε περισσότερο από την δημιουργία δυνατότητας για τους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς να ακυρώνουν εθνικούς προϋπολογισμούς τους οποίους κρίνουν ιδιαίτερα επεκτατικούς και πέραν των δυνατοτήτων της συγκεκριμένης εθνικής οι-κονομίας Αντιθέτως στην διατύπωσή της από την πλευρά των laquoομοσπονδιακών πανευρωπαϊστώνraquo οραματιστών είναι κάτι τελείως διαφορετικό δη-λαδή μία laquoένωση δημοσιονομικών μεταφορώνraquo η οποία θα διαχειρίζεται ένα σημαντικό ποσοστό του ΑΕΠ της ευρωζώνης όχι μικρότερο του 20

κατά τρόπο αντίστοιχο με εκείνον που η κυβέρνη-ση των ΗΠΑ διαχειρίζεται τον ομοσπονδιακό της προϋπολογισμό (Παραλλαγές της ιδέας αυτής εί-ναι και κάποιες προτάσεις ndashάν και όχι όλεςndash για την έκδοση laquoευρω-ομολόγωνraquo)

Η ιδέα για την δημιουργία μίας laquoένωσης δημοσι-ονομικών μεταφορώνraquo στην περιοχή της ευρωζώ-νης παρουσιάζει εν τούτοις μειονεκτήματα ή κιν-δύνους που την καθιστούν πολύ λιγότερο ικανο-ποιητική ως λύση για το υφιστάμενο δομικό πρό-βλημά της απrsquo ότι η θεσμοθέτηση του laquoδικαιώμα-τος ανεξαρτησίαςraquo Δηλαδή η laquoένωση δημοσιονο-μικών μεταφορώνraquo

ndash είναι πολιτικά ανέφικτη διότι δεν πρόκειται ποτέ να γίνει αποδεκτή από τους λαούς της Βόρειας Ευρώπης

ndash είναι οικονομικά ανωφελής και ίσως και επι-κίνδυνη διότι θα λειτουργούσε ομόρροπα (laquoπροκυκλικάraquo) με τις δυνάμεις της κρίσης όταν αυτή θα εκδηλωνόταν

ndash είναι ατελέσφορη διότι ακόμη και ομαλά εφαρμοζόμενη δεν θα μπορούσε να λύσει τα υφιστάμενα προβλήματα των laquoευπαθώνraquo οικο-νομιών

Είναι πολιτικά ανέφικτη διότι όποιος τυγχά-νει έστω και λίγο εξοικειωμένος με την εσωτερι-κή κατάσταση της Γερμανίας γνωρίζει πολύ καλά το πρόβλημα που υπάρχει σε ομοσπονδιακό επίπε-δο μεταξύ των κρατιδίων που συνεισφέρουν στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό και εκείνων που ει-σπράττουν από αυτόν Είναι τελείως αφελές να πι-στεύεται ότι κάτι αντίστοιχο αλλά σε πολύ μεγα-λύτερη κλίμακα δηλαδή το ενδεχόμενο εκτεταμέ-νης μεταφοράς πόρων από την γερμανική οικονο-μία προς τις χώρες του Νότου θα γινόταν δεκτό από τους Γερμανούς (Ολλανδούς Φιλανδούς Αυ-στριακούς) ψηφοφόρους

Είναι οικονομικά ανωφελής σε περιόδους κρί-σης σαν την σημερινή ενώ θα μπορούσε να απο-δειχθεί και επικίνδυνη διότι όπως δείχνει και η παρούσα εμπειρία το πιθανότερο θα ήταν να ενι-σχύσει αντί να αποδυναμώσει τα δύο κύρια συ-ναφή με την φύση μίας νομισματικής ένωσης στοι-

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

χεία ανισορροπίας όπως αυτά αποτυπώνονται και στην τρέχουσα συγκυρία Δηλαδή αφrsquo ενός την ραγδαία αναρρίπιση του αισθήματος αποστροφής των επενδυτών για κρατικούς τίτλους που αφο-ρούν διάσωση οικονομιών που τις βαραίνει η υπο-ψία της δημοσιονομικής αφερεγγυότητας (με την αναπόφευκτη επιβάρυνση των επιτοκίων κρατι-κού δανεισμού που αυτό επιφέρει) και αφrsquo ετέ-ρου την συρρίκνωση της νομισματικής μάζας που προκύπτει από την ρευστοποίηση όσων επενδύ-σεων στις laquoευπαθείς οικονομίεςraquo αποδεικνύονται μη-βιώσιμες (malinvestments) (καθώς και από την συνεπαγόμενη απομόχλευση (deleveraging) του χαρτοφυλακίου νοικοκυριών και επιχειρήσε-ων) Ο εν δυνάμει προκύπτων εξ αυτού συνδυα-σμός αυξανόμενων επιτοκίων συρρικνούμενης νομισματικής μάζας και διάχυτης αβεβαιότητας στους φορείς της οικονομίας θα ήταν βεβαίως η πλέον ασφαλής συνταγή αποτυχίας μίας αντι-υφεσιακής πολιτικής Μία παρόμοια οικονομική αστοχία άλλωστε είναι δυνατόν να δημιουργή-σει ακόμη πιο σοβαρές επιπλοκές πολιτικού πλέ-ον χαρακτήρα εάν η παρόξυνση της κρίσης και η τυχόν επέκτασή της από τους laquoασθενείς κρίκουςraquo της νομισματικής ένωσης προς τους πιό ισχυρούς εκληφθεί από το κοινό των τελευταίων ως συνέ-πεια της θεσμοποιημένης υποχρέωσης για laquoδημο-σιονομικές μεταφορέςraquo είναι βέβαιο ότι θα οδη-γήσει σε απολύτως διαβρωτικά αποτελέσματα όχι μόνο για την νομισματική ένωση αλλά ακόμη και για την ίδια την ΕΕ

Κυρίως όμως η δημιουργία laquoδημοσιονομικής ένωσηςraquo θα ήταν ατελέσφορη από αναπτυξιακή άποψη Είναι απολύτως αβάσιμος ο ρητός ή υπο-νοούμενος ισχυρισμός ότι η μεταφορά πόρων προς τις laquoασθενείςraquo οικονομίες του Νότου ndashκαι μάλιστα για λόγους που σχετίζονται κυρίως με τις διακυμάνσεις του οικονομικού κύκλου και όχι με την μακροχρόνια τάση αύξησης του ΑΕΠ τουςndash θα τις καταστήσει περισσότερο laquoπαραγωγικέςraquo (Ισχυρισμός ο οποίος αποτελεί παραλλαγή της δι-αψευσθείσας θεωρίας για την laquoΥπό-άριστηraquo νομι-σματική ένωση της οποίας οι laquoενδογενείςraquo διαδι-κασίες θα την μετέτρεπαν τελικά σε laquoΆριστηraquo) Το εγχείρημα έχει ήδη δοκιμασθεί και έχει αποτύ-

χει παταγωδώς Η υστέρηση της ανταγωνιστικό-τητας των χωρών αυτών δεν οφείλεται στην έλ-λειψη κεφαλαίων ndash κάθε άλλο μάλιστα η ποικιλό-μορφη εισροή κεφαλαίων από τον Βορρά στις χώ-ρες του Νότου στην περίοδο 2000-2009 (ή ακόμη καλύτερα στην περίοδο 1985-2009) διέστρεψε τις σχετικές τιμές καθιστώντας σε μεγάλο βαθμό τις παραγωγικές επενδύσεις ασύμφορες Το κυριότε-ρο όμως που ποτέ δεν λέγεται είναι ότι η μετα-τροπή των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου σε κοι-νωνίες-υπότροφους των πλουσίων εταίρων τους θα παροξύνει τα φαινόμενα παραλυτικής εξάρτη-σής τους από αλλότριες πηγές δημιουργίας πλού-του και εισοδημάτων Μία τέτοια εξάρτηση όμως οδηγεί αναπότρεπτα σε κοινωνικό παραγωγικό ηθικό και πνευματικό εκφυλισμό πράγμα το οποίο είναι σε θέση πολύ εύκολα να διαπιστώσει κανείς εξετάζοντας ως παραδειγματική περίπτωση περί τούτου την Ελλάδα και τα αποτελέσματα που εί-χαν επάνω στην κοινωνία της 30 σχεδόν χρόνια σί-τισής της από την ευρωπαϊκή τροφοδόχο

Οκτώβριος 2012

Βιβλιογραφία-αρθρογραφία

Blanchard Olivier et al (ed) ldquoIn the wake of the cri-sisrdquo currene MIT Press 2012

De Grauwe Paul ldquocurrene European Central Bank as a lender of last resortrdquo Vox 18 August 2011

De Grauwe Paul ldquoWhy the EU summit decisions may destabilize government bond marketsrdquo Vox 2 July 2012

De Grauwe Paul Yuemel Ji ldquoWhat Germany should fear most is its own fearrdquo Vox 18 Septem-ber 2012

De Henri de Badinat ldquoComment lrsquo euro a tueacute la Gregravecerdquo Les Echos 27 juillet 2012

Duval Guillaume laquoAgrave qui joue Mario Draghiraquo Alternatives Eacuteconomiques no 316 septembre 2012

Eckhard Hein Achin Troyer ldquoEuropean Monetary Union nominal convergence real divergence and slow growthrdquo 18 September 2003

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Economist (currene) ldquoNarrow success broad consen-susrdquo September 3rd 2009

Economist (currene) ldquocurrene weak shall inherit the earthrdquo October 6th 2012

laquoΕυρώ Ενα νόμισμα πολλές κυβερνήσεις 10 χρό-νια καλής συμβίωσηςraquo Διεθνής και Ευρωπαϊκή

Πολιτική-τεύχος 15 Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2009ldquoExiting from Monetary Crisis Intervention Mea-

sures-Background Paperrdquo International Mone-tary Fund 25 January 2010

Feldstein Martin ldquoDos and Donrsquo ts for the Europe-an Central Bankrdquo currene Project Syndicate 29 July 2012

Institute for the New Economic curreninking ldquoBreak-ing the Deadlock A path out of the Crisisrdquo 23 July 2012

Ιωάννου Δημήτρης laquoΗ επισφαλής ατραπός της ΟΝΕraquo Δελτίο ΚΑΣ ΥΠΕΞ τεύχος 60 Μάιος 2010

Manmohan Singh Peter Stella ldquoCentral Bank re-serve creation in the era of negative money mul-tipliersrdquo Vox 7 May 2012

Mayer currenomas ldquoI lsquom an Austrian in economicsrdquo Deutsche Bank Research 16 September 2011

Munchau Wolfgang ldquoDraghi is the devil in Weid-manrsquos eurozone dramardquo Financial Times 23 Sep-tember 2012

Schmitt-Grohe Stephanie Uribe Martin ldquocurrene case for temporary incopyation in the eurozonerdquo Discus-sion Paper no 9133 Centre for Economic Policy Research London September 2012

Sinn Hans-Werner (ed) ldquocurrene European balance of payments crisisrdquo CESifo January 2012

Sinn Hans-Werner ldquoEuropersquos path to disunityrdquo currene Project Syndicate 23 October 2012

Sinn Hans-Werner ldquoTARGET losses in case of a euro breakuprdquo Vox 22 October 2012

Vermeiren Mattias ldquoMonetary Power and EMU Macroeconomic Adjustment and Autonomy in the Eurozonerdquo Ghent Institute for International Studies July 2012

Weidman Jens ldquoRebalancing Europerdquo httpwwwscribdcomdoc89774632Jens-Weidmann-Re-Balancing-Europe

Whelan Karl ldquoIs the ECB risking insolvency Does it matterrdquo Forbes 6 August 2012

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

versus discretion) Η τρέχουσα δυσκολία της ευ-ρωζώνης να ξεπεράσει το πρόβλημά της οφείλε-ται στην αδυναμία να απαντηθούν αποφασιστικά αυτά τα δύο ερωτήματα οι ldquoβόρειοιrdquo θεωρούν ότι οιαδήποτε μεγαλύτερη παροχή βοήθειας προς χώ-ρες στον δοκιμαζόμενο νότο ουσιαστικά θα εκλη-φθεί ως κίνητρο για εγκατάλειψη της επώδυνης προσπάθειας για επανεξισορρόπηση της οικονομί-ας τους (moral hazard) καθώς και ότι ο κίνδυνος αυτός μορφοποιείται με τις συνεχείς εκκλήσεις για ad hoc λύσεις που παραβαίνουν τους συμπεφωνη-μένους κανόνες (δηλαδή για discretion και όχι για rules) Όμως τα προβλήματα αυτά δεν θα υπήρ-χαν εάν η αρχιτεκτονική της ευρωζώνης ήταν πιο πλήρης και λιγότερο ιδεολογικά περιχαρακωμέ-νη εάν δηλαδή αντί να αναμένει την επίτευξη της ldquoαριστοποίησηςrdquo από την λειτουργία των αγορών και μόνο είχε φροντίσει να την πλαισιώσει με ένα σύστημα κανόνων το οποίο από την μία πλευρά θα παρείχε ένα ευλύγιστο μηχανισμό διακριτικής πολιτικής σε συνθήκες κρίσεως δημιουργώντας έτσι δικλείδες ασφαλείας για το σύστημα αλλά από την άλλη θα απέκλειε την εμφάνιση καταχρη-στικών πρακτικών εκμηδενίζοντας έτσι τον ηθικό κίνδυνο

Σε συνδυασμό με τις άλλες διαρθρωτικές με-ταρρυθμίσεις που ήδη μορφοποιούνται (Δημοσιο-νομικό Σύμφωνο Τραπεζική Ένωση) η καθιέρω-ση του ldquoδικαιώματος ανεξαρτησίαςrdquo θα προσέφε-ρε την καλύτερη στο μέτρο του εφικτού δικλείδα ασφαλείας για την αποτροπή ldquoκρίσεων φερεγγυ-ότηταςrdquo της ευρωζώνης Φυσικά δεν είναι ένα μέ-τρο που μπορεί να απαλείψει το ουσιώδες δομικό πρόβλημα της ΟΝΕ δηλαδή την εγγενή έλλειψη συγχρονισμού μεταξύ της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ και των επιχειρηματικών κύκλων των επι-μέρους εθνικών οικονομιών από τις οποίες συντί-θεται η ΟΝΕ έλλειψη που καταλήγει να εκφρα-σθεί ως ανισότητα ανταγωνιστικότητας ανισορ-ροπία των εξωτερικών ισοζυγίων δημοσιονομική υπερχρέωση και αστάθεια των επί μέρους εθνικών τραπεζικών συστημάτων Ούτε είναι ένα μέτρο το οποίο ακόμη και αν υπήρχε θα μπορούσε από μό-νο του να είχε αποτρέψει την εκδήλωση των τωρι-νών κρίσεων σε χώρες όπως η Ελλάδα η Ιρλανδία

ή η Πορτογαλία (Στην περίπτωση της Ελλάδας για παράδειγμα το 15 του ΑΕΠ θα ήταν σταγό-να στον ωκεανό Για την αντιμετώπιση της ελλη-νικής κρίσης οι Ευρωπαίοι πολίτες (φορολογού-μενοι αλλά και αποταμιευτές) έχουν ήδη διαθέ-σει σε διάφορες μορφές (δανεισμός απομείωση χρέους τραπεζικές διευκολύνσεις) ndashμε λογιστική αλλά και πραγματική ζημία τους πολύ μεγαλύτερη των δεκάδων δισεκατομμυρίων του PSIndash ποσά που πλησιάζουν το 200 του ελληνικού ΑΕΠ χωρίς εν τούτοις να μηδενισθεί ο κίνδυνος ελληνικής χρε-οκοπίας αλλά και χωρίς να αποφύγουν τον άδι-κο και αστήρικτο χαρακτηρισμό των laquoτοκογλύ-φωνraquo) Μπορεί εν τούτοις σε συνδυασμό με την αυστηρή εφαρμογή των ρυθμίσεων του Δημοσιο-νομικού Συμφώνου και της Τραπεζικής Ένωσης να λειτουργήσει ως παράγων μετριασμού των ανισορ-ροπιών αυτών καθώς και ως μηχανισμός απόσβε-σης της έντασης των κρίσεων Η τρέχουσα εμπει-ρία κατέστησε σαφές ότι το πλέον κρίσιμο σημείο στην αντιμετώπιση ενός φαινομένου απώλειας της αναπτυξιακής ισορροπίας μίας χώρας-μέλους της ευρωζώνης εξ αιτίας laquoασύμμετρουraquo κλονισμού της οικονομίας της είναι η ευστάθεια και ανθεκτι-κότητα της δημοσιονομικής της πολιτικής Όταν αυτή τίθεται εν αμφιβόλω δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθεί κανένα από τα σύνδρομα προβλή-ματα που αλληλοενισχυόμενα τροφοδοτούν την διαδικασία της οικονομικής της περιδίνησης ούτε η αστάθεια του τραπεζικού τομέα ούτε η κάμψη του ΑΕΠ ούτε η μείωση της ανταγωνιστικότητας αλλά ούτε και το σημαντικότερο από όλα δηλαδή το πρόβλημα της ανεργίας

Η ενεργοποίηση του ldquoδικαιώματος της ανεξαρ-τησίαςrdquo εξυπακούεται πως θα είναι μία επιλογή έσχατης ανάγκης για κάθε χώρα που θα προσφεύ-γει σε αυτήν και ως εκ τούτου θα κινητοποιεί έναν μηχανισμό που θα δρα προς δύο κατευθύνσεις Η πρώτη κατεύθυνση αφορά τον αναπότρεπτο εξα-ναγκασμό να μεταβληθεί δραστικά ή έως την στιγ-μή εκείνη ακολουθούμενη οικονομική πολιτική η οποία προφανώς είτε θα ευθύνεται για την ανά-γκη υιοθέτησης ενός τόσο δραστικού μέτρου είτε απλά δεν θα είναι πλέον κατάλληλη σε περίπτω-ση laquoασύμμετρουraquo κλονισμού Συνεπώς η ενεργο-

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

ποίηση του δικαιώματος στην πράξη θα ισοδυναμεί με μία δημόσια ομολογία ότι η χώρα αντιμετωπί-ζει κίνδυνο δημοσιονομικής χρεοκοπίας και ως εκ τούτου θα είναι αναπόφευκτο να προσαρμόσει την πολιτική της καταλλήλως πολλώ δε μάλλον διότι θα πρέπει επίσης να έχει προβλεφθεί ότι δεν θα εί-ναι δυνατή η παραμικρή περαιτέρω συνδρομή ή δι-άσωση εκ μέρους των εταίρων της όταν και αν εξα-ντλήσει τα όρια του δικαιώματός της χωρίς να είναι ακόμη σε θέση να προσφύγει στον δανεισμό της ελεύθερης αγοράς Η ύπαρξη μίας παρόμοιας ρή-τρας laquoμη-διάσωσηςraquo (no bail out clause) είναι απα-ραίτητη για να αποφευχθεί κάθε είδος καιροσκοπι-κής κατάχρησης του υπάρχοντος ηθικού κινδύνου Θα είναι επίσης πιό αξιόπιστη και λογική από την παλαιά και μη εφαρμοσθείσα ρήτρα laquoμη-διάσω-σηςraquo γιατί αυτή η τελευταία ήταν πολύ επιπόλαια δεν προέβλεπε στην πραγματικότητα καμμία ενδι-άμεση περίοδο ldquoδεύτερης ευκαιρίαςrdquo ανάμεσα στην εκδήλωση της κρίσης και στην εφαρμογή της

Εάν όμως το ένα σκέλος των συνεπειών που θα έχει η ενεργοποίηση του laquoδικαιώματος της ανεξαρ-τησίαςraquo συνεπάγεται την εκ των πραγμάτων είσο-δο της χώρας σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης και την υιοθέτηση δραστικής οικονομικής πολιτικής αναπροσαρμογής διόρθωσης και σταθεροποίη-σης της εθνικής οικονομίας το έτερο σκέλος έχει περισσότερο θετικό χαρακτήρα εξ αιτίας του γε-γονότος ότι η πολιτική αυτή θα εφαρμόζεται με ευνοϊκούς σχεδόν ιδεώδεις όρους κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα Στην παρούσα κατάσταση λό-γω των λειτουργικών ατελειών της ευρωζώνης αλλά και της τιμωρητικής λογικής με την οποία ορισμένες πρωτεύουσες πιστεύουν ότι μπορούν και πρέπει να τις καλύψουν παρατηρείται ακριβώς το αντίθετο Όταν για μία χώρα σαν την Ισπανία ή την Ιταλία γίνει εμφανές ή θεωρηθεί ότι αντι-μετωπίζει διαρθρωτικό πρόβλημα τα επιτόκια του δανεισμού της αυξάνονται ραγδαία με δυναμική απόλυτα ασυσχέτιστη με τα θεμελιώδη δεδομένα της οικονομίας της Αυτό δημιουργεί μεγαλύτερες δυσκολίες στην εφαρμοζόμενη οικονομική πολιτι-κή οι οποίες όμως μόλις γίνουν αντιληπτές οδη-γούν σε νέα επιβάρυνση των επιτοκίων δανεισμού Δημιουργείται με τον τρόπο αυτό μία αυτοτροφο-

δοτούμενη διαδικασία ανοδικής σπείρας στην επι-βάρυνση του δανεισμού με αναπόφευκτο αποτέ-λεσμα την επαλήθευση των αρχικών φόβων περί εισόδου της χώρας σε κατάσταση δημοσιονομικής αφερεγγυότητας παρrsquo ότι αυτό δεν αντιστοιχεί στην λογιστική μακροοικονομική πραγματικότη-τα της (Και όμως Για την γερμανική τιμωρητική αντίληψη των πραγμάτων η διαδικασία αυτή είναι υγιής και ορθή διότι η πίεση που δημιουργούν τα υψηλά επιτόκια και η εμφάνιση του φάσματος της χρεοκοπίας στον ορίζοντα αποτελούν ουσιαστι-κά κίνητρα για τον πειθαναγκασμό των ldquoάσωτωνrdquo χωρών να διορθώσουν τα προβλήματά τους)

Αντίθετα προς την τιμωρητική λογική και την διαδικασία της αυτοπροωθούμενης κατάρρευσης η ενεργοποίηση του ldquoδικαιώματος ανεξαρτησί-αςrdquo θα προσφέρει στην προσφεύγουσα χώρα ευ-νοϊκές συνθήκες εξόδου από την κρίση Παρά το ότι θα ενεργεί γνωρίζοντας ότι σε περίπτωση απο-τυχίας της την αναμένει όχι η πιθανότητα αλλά η βεβαιότητα της χρεοκοπίας και της καταστροφής πράγμα που σημαίνει ότι δεν θα διαθέτει κανένα περιθώριο καιροσκοπίας στις παρυφές του ηθικού κινδύνου εν τούτοις έχοντας την δυνατότητα να αποδεσμευθεί από τις αγορές για ένα κρίσιμο διά-στημα θα μπορεί να δανείζεται όχι με τα αυτοπρο-ωθούμενα επιτόκια του πανικού των αγορών αλλά με τα τρέχοντα επιτόκια δανεισμού της ΕΚΤ δηλα-δή με προνομιακούς όρους στο 99 των περιπτώ-σεων Αυτό θα της παρέχει μεγαλύτερα περιθώρια προσαρμογής από μακροοικονομική άποψη αλλά και θα δρα καταλυτικά με θετικό τρόπο στον ψυ-χολογικό παράγοντα της οικονομίας ο οποίος σε παρόμοιες περιπτώσεις είναι ίσως αυτός που έχει την μεγαλύτερη σημασία

Ευνόητο είναι ότι η καθιέρωση της laquoρήτρας ανε-ξαρτησίαςraquo συνεπάγεται τις εξής θεσμικές τροπο-ποιήσεις πως το σχετικό δικαίωμα θα ασκείται ασχέτως από τους περί ελλείμματος περιορισμούς του laquoΔημοσιονομικού Συμφώνουraquo πως από το κα-ταστατικό της ΕΚΤ θα απαλειφθεί το άρθρο που της απαγορεύει να αγοράζει κρατικούς τίτλους στην πρωτογενή αγορά και φυσικά πως θα γί-νουν οι ανάλογες προσαρμογές και στα συντακτι-κά κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Είναι ο κρατικός δανεισμός από την Κε-ντρική Τράπεζα πάντα και αναπότρε-πτα πληθωριστικός

Το βασικό αντεπιχείρημα σε κάθε μία από τις πολλές προτάσεις που έχουν διατυπωθεί προς την κατεύθυνση της αμεσότερης εμπλοκής της ΕΚΤ στην αντιμετώπιση της κρίσης είναι αφrsquo ενός ότι αυτό θα έχει πληθωριστικές επιπτώσεις και αφrsquo ετέρου ότι δεν προσφέρει ριζικές και μα-κροπρόθεσμες λύσεις Επίσης όσο και αν φαίνε-ται παράδοξο ένα επιπρόσθετο επιχείρημα είναι ότι μία παρόμοια εμπλοκή θα δημιουργήσει ζημί-ες στην ΕΚΤ η οποία για τον λόγο αυτό θα πρέ-πει στην συνέχεια να ανακεφαλαιοποιηθεί από τους Ευρωπαίους φορολογούμενους Ξεκινώντας κανείς από αυτό το τελευταίο επιχείρημα ndashπου στην ακραία λογική του φθάνει να υποστηρίζει ότι προκειμένου να μη βραχεί το σωσίβιο είναι προτιμότερο να πνιγεί ο ναυαγόςndash θα πρέπει να έχει μία ριζοσπαστική απάντηση προκειμένου να παραμερίσει τον λανθασμένο και απόλυτα παρα-πειστικό ισχυρισμό ότι η ΕΚΤ είναι ένα πιστωτικό ίδρυμα σαν όλα τα άλλα με την διαφορά ότι ανή-κει σε όλους τους Ευρωπαίους πολίτες οι οποίοι κινδυνεύουν να επιβαρυνθούν με τυχόν ζημιογό-νο πορεία της Η πραγματικότητα είναι ότι η ΕΚΤ δεν είναι ένα πιστωτικό ίδρυμα Δεν είναι η Bank of England του 17ου αιώνα όταν οι κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες της δάνειζαν τα σε χρυσό αποθέματά τους στον θρόνο της χώρας Είναι αντιθέτως ένα ίδρυμα δημοσίου σκοπού δηλαδή μία βιομηχανία δημιουργίας χρηματικής ρευστότητας και πιστω-τικής σταθερότητας της εποχής του laquoλογιστικούraquo ndashκαι δη ηλεκτρονικούndash χρήματος Ίσως μάλιστα για να μην δημιουργείται περιθώριο για παρόμοια παραπλανητική φιλολογία δεν θα πρέπει καν να ονομάζεται Τράπεζα Μία καλή ιδέα θα ήταν να μετονομαστεί σε Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Χρηματικής και Πιστωτικής Ισορροπίας Και τα αποτελέσμα-τά του δεν θα πρέπει να αξιολογούνται με βάση τα ετήσια ldquoκέρδηrdquo αλλά με κριτήριο την συνει-σφορά του στην διατήρηση της ισορροπίας της οικονομίας της ευρωζώνης ισορροπία που δεν θα κρίνεται μόνο από την σταθερότητα των τι-

μών αλλά επίσης και κυρίως από την ποδηγέτη-ση της ανεργίας

Ο ισχυρισμός επίσης ότι η μέσω της δημιουρ-γίας νέου χρήματος και επέκτασης της νομισμα-τικής βάσης αγορά από την εκδοτική Τράπεζα τίτλων του Δημοσίου έχει πάντα πληθωριστικές επιπτώσεις και καθυστερεί αναβάλλει ή ματαιώ-νει τις αναγκαίες διαρθρωτικές προσαρμογές της οικονομίας είναι ένα επιχείρημα σχετικής και όχι απόλυτης εγκυρότητας που στις παρούσες συν-θήκες (των συχνά αρνητικών laquoχρηματικών πολ-λαπλασιαστώνraquo) δείχνει να έχει πλήρως διαψευ-σθεί τουλάχιστον όσον αφορά το πρώτο σκέλος του περί πληθωρισμού Το πολυχρησιμοποιημέ-νο παράδειγμα βεβαίως της μεταπολεμικής Γερ-μανίας του 1920 και των συλλογικών τραυμάτων που έχουν προκληθεί εξ αιτίας αυτού στο γερμα-νικό θυμικό είναι περισσότερο λογοτεχνικού χα-ρακτήρα και η συνεχής επίκλησή του καταντά αστειότητα Αλλά και η επίκληση περιπτώσεων όπως της Ελλάδας και της Ιταλίας στην δεκαετία του 1970 δεν είναι περισσότερο πειστική Με μία ψύχραιμη θεώρηση εύκολα κανείς συμπεραίνει ότι οι οικονομίες αυτές ναι μεν δεν συνέχισαν την ldquoαπογείωσηrdquo που υποτίθεται ότι απελάμβαναν τις δύο περασμένες δεκαετίες αλλά επίσης και δεν υπέστησαν κάποια μείζονα καταστροφή (Πολλώ δε μάλλον που μία πιο προσεκτική εξέταση της εμπειρίας τους μπορεί κάλλιστα να δείξει ότι τα αίτια της επιβράδυνσής τους βρίσκονταν αλλού και όχι στην προσφυγή τους στο εκδοτικό δικαί-ωμα της Κεντρικής τους Τράπεζας για να καλύ-ψει τα δημοσιονομικά τους ελλείμματα) Η χωρίς υστερίες και δαιμονολογίες πεποίθηση που προ-κύπτει από την οικονομική θεωρία είναι ότι η επέ-κταση της νομισματικής βάσης δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και μονοσήμαντα και διόγκωση της νομισματικής μάζας η οποία με την σειρά της έχει ως αναπότρεπτη συνέπεια τον ndashενίοτε και ανεξέ-λεγκτοndash πληθωρισμό Αντίθετα η σχέση των δύο μεταβλητών είναι πολύ περισσότερο σύνθετη και σε περιόδους κάμψεως της οικονομικής δραστη-ριότητας είναι δυνατόν απλά και μόνο η συγκρά-τηση των μεγεθών της δεύτερης να απαιτεί αύξη-ση των μεγεθών της πρώτης (Όπως ουσιαστικά

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

συμβαίνει σήμερα σε όλες τις μεγάλες οικονομίες του ανεπτυγμένου κόσμου)

Σε κάθε περίπτωση όμως τα επιχειρήματα που αντιστρατεύονται κάθε είδους εμπλοκή της ΕΚΤ στην επίλυση του υπαρξιακού προβλήματος της ευρωζώνης με την επίκληση του φαντάσματος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης θα πρέπει να αντι-μετωπισθούν ως αυτό που ακριβώς είναι δηλα-δή γραφικά Και τούτο διότι κανείς στις σχετικές προτάσεις δεν μίλησε για απεριόριστο ανεξέλε-γκτο και χωρίς κανόνες και περιορισμούς δικαίω-μα προσφυγής κάθε χώρας-μέλους της ευρωζώνης στο εκδοτικό δικαίωμα της ΕΚΤ Αντίθετα η λο-γική των προτάσεων για ενεργοποίηση της ΕΚΤ στην (πρωτογενή) αγορά ομολόγων αφορά μία υπό όρους και προϋποθέσεις οριοθετημένη και σε ειδικές περιπτώσεις επιτρεπόμενη προσφυγή στο εκδοτικό δικαίωμα σε περιπτώσεις laquoασύμμετρουraquo κλονισμού Που σε τελευταία ανάλυση είναι μία πολύ πιο πραγματιστική πρόταση από την εντε-λώς ατελέσφορη επίκληση στην ldquoαλληλεγγύηrdquo των λαών της Ευρώπης αλλά και από το ακριβώς αντίθετό της δηλαδή από τον ισχυρισμό ότι η τι-μωρία της πλήρους σύνθλιψης των ldquoάσωτωνrdquo οι-κονομιών σήμερα θα τις καταστήσει σώφρονες και υγιείς αύριο

Η εναλλακτική ως προς την ενεργοποίηση της ΕΚΤ πρόταση και αυτή που είναι περισσότερο δη-μοφιλής μεταξύ των laquoπροοδευτικώνraquo σχολιαστών είναι εκείνη που αφορά την δημιουργία μίας laquoδη-μοσιονομικής ένωσηςraquo ως συμπληρώματος της νομισματικής Πρόκειται όμως για μία πρόταση η οποία κατrsquo αρχήν είναι πηγή σοβαρής σύγχισης στην διατύπωσή της από γερμανικής πλευράς δεν σημαίνει τίποτε περισσότερο από την δημιουργία δυνατότητας για τους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς να ακυρώνουν εθνικούς προϋπολογισμούς τους οποίους κρίνουν ιδιαίτερα επεκτατικούς και πέραν των δυνατοτήτων της συγκεκριμένης εθνικής οι-κονομίας Αντιθέτως στην διατύπωσή της από την πλευρά των laquoομοσπονδιακών πανευρωπαϊστώνraquo οραματιστών είναι κάτι τελείως διαφορετικό δη-λαδή μία laquoένωση δημοσιονομικών μεταφορώνraquo η οποία θα διαχειρίζεται ένα σημαντικό ποσοστό του ΑΕΠ της ευρωζώνης όχι μικρότερο του 20

κατά τρόπο αντίστοιχο με εκείνον που η κυβέρνη-ση των ΗΠΑ διαχειρίζεται τον ομοσπονδιακό της προϋπολογισμό (Παραλλαγές της ιδέας αυτής εί-ναι και κάποιες προτάσεις ndashάν και όχι όλεςndash για την έκδοση laquoευρω-ομολόγωνraquo)

Η ιδέα για την δημιουργία μίας laquoένωσης δημοσι-ονομικών μεταφορώνraquo στην περιοχή της ευρωζώ-νης παρουσιάζει εν τούτοις μειονεκτήματα ή κιν-δύνους που την καθιστούν πολύ λιγότερο ικανο-ποιητική ως λύση για το υφιστάμενο δομικό πρό-βλημά της απrsquo ότι η θεσμοθέτηση του laquoδικαιώμα-τος ανεξαρτησίαςraquo Δηλαδή η laquoένωση δημοσιονο-μικών μεταφορώνraquo

ndash είναι πολιτικά ανέφικτη διότι δεν πρόκειται ποτέ να γίνει αποδεκτή από τους λαούς της Βόρειας Ευρώπης

ndash είναι οικονομικά ανωφελής και ίσως και επι-κίνδυνη διότι θα λειτουργούσε ομόρροπα (laquoπροκυκλικάraquo) με τις δυνάμεις της κρίσης όταν αυτή θα εκδηλωνόταν

ndash είναι ατελέσφορη διότι ακόμη και ομαλά εφαρμοζόμενη δεν θα μπορούσε να λύσει τα υφιστάμενα προβλήματα των laquoευπαθώνraquo οικο-νομιών

Είναι πολιτικά ανέφικτη διότι όποιος τυγχά-νει έστω και λίγο εξοικειωμένος με την εσωτερι-κή κατάσταση της Γερμανίας γνωρίζει πολύ καλά το πρόβλημα που υπάρχει σε ομοσπονδιακό επίπε-δο μεταξύ των κρατιδίων που συνεισφέρουν στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό και εκείνων που ει-σπράττουν από αυτόν Είναι τελείως αφελές να πι-στεύεται ότι κάτι αντίστοιχο αλλά σε πολύ μεγα-λύτερη κλίμακα δηλαδή το ενδεχόμενο εκτεταμέ-νης μεταφοράς πόρων από την γερμανική οικονο-μία προς τις χώρες του Νότου θα γινόταν δεκτό από τους Γερμανούς (Ολλανδούς Φιλανδούς Αυ-στριακούς) ψηφοφόρους

Είναι οικονομικά ανωφελής σε περιόδους κρί-σης σαν την σημερινή ενώ θα μπορούσε να απο-δειχθεί και επικίνδυνη διότι όπως δείχνει και η παρούσα εμπειρία το πιθανότερο θα ήταν να ενι-σχύσει αντί να αποδυναμώσει τα δύο κύρια συ-ναφή με την φύση μίας νομισματικής ένωσης στοι-

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

χεία ανισορροπίας όπως αυτά αποτυπώνονται και στην τρέχουσα συγκυρία Δηλαδή αφrsquo ενός την ραγδαία αναρρίπιση του αισθήματος αποστροφής των επενδυτών για κρατικούς τίτλους που αφο-ρούν διάσωση οικονομιών που τις βαραίνει η υπο-ψία της δημοσιονομικής αφερεγγυότητας (με την αναπόφευκτη επιβάρυνση των επιτοκίων κρατι-κού δανεισμού που αυτό επιφέρει) και αφrsquo ετέ-ρου την συρρίκνωση της νομισματικής μάζας που προκύπτει από την ρευστοποίηση όσων επενδύ-σεων στις laquoευπαθείς οικονομίεςraquo αποδεικνύονται μη-βιώσιμες (malinvestments) (καθώς και από την συνεπαγόμενη απομόχλευση (deleveraging) του χαρτοφυλακίου νοικοκυριών και επιχειρήσε-ων) Ο εν δυνάμει προκύπτων εξ αυτού συνδυα-σμός αυξανόμενων επιτοκίων συρρικνούμενης νομισματικής μάζας και διάχυτης αβεβαιότητας στους φορείς της οικονομίας θα ήταν βεβαίως η πλέον ασφαλής συνταγή αποτυχίας μίας αντι-υφεσιακής πολιτικής Μία παρόμοια οικονομική αστοχία άλλωστε είναι δυνατόν να δημιουργή-σει ακόμη πιο σοβαρές επιπλοκές πολιτικού πλέ-ον χαρακτήρα εάν η παρόξυνση της κρίσης και η τυχόν επέκτασή της από τους laquoασθενείς κρίκουςraquo της νομισματικής ένωσης προς τους πιό ισχυρούς εκληφθεί από το κοινό των τελευταίων ως συνέ-πεια της θεσμοποιημένης υποχρέωσης για laquoδημο-σιονομικές μεταφορέςraquo είναι βέβαιο ότι θα οδη-γήσει σε απολύτως διαβρωτικά αποτελέσματα όχι μόνο για την νομισματική ένωση αλλά ακόμη και για την ίδια την ΕΕ

Κυρίως όμως η δημιουργία laquoδημοσιονομικής ένωσηςraquo θα ήταν ατελέσφορη από αναπτυξιακή άποψη Είναι απολύτως αβάσιμος ο ρητός ή υπο-νοούμενος ισχυρισμός ότι η μεταφορά πόρων προς τις laquoασθενείςraquo οικονομίες του Νότου ndashκαι μάλιστα για λόγους που σχετίζονται κυρίως με τις διακυμάνσεις του οικονομικού κύκλου και όχι με την μακροχρόνια τάση αύξησης του ΑΕΠ τουςndash θα τις καταστήσει περισσότερο laquoπαραγωγικέςraquo (Ισχυρισμός ο οποίος αποτελεί παραλλαγή της δι-αψευσθείσας θεωρίας για την laquoΥπό-άριστηraquo νομι-σματική ένωση της οποίας οι laquoενδογενείςraquo διαδι-κασίες θα την μετέτρεπαν τελικά σε laquoΆριστηraquo) Το εγχείρημα έχει ήδη δοκιμασθεί και έχει αποτύ-

χει παταγωδώς Η υστέρηση της ανταγωνιστικό-τητας των χωρών αυτών δεν οφείλεται στην έλ-λειψη κεφαλαίων ndash κάθε άλλο μάλιστα η ποικιλό-μορφη εισροή κεφαλαίων από τον Βορρά στις χώ-ρες του Νότου στην περίοδο 2000-2009 (ή ακόμη καλύτερα στην περίοδο 1985-2009) διέστρεψε τις σχετικές τιμές καθιστώντας σε μεγάλο βαθμό τις παραγωγικές επενδύσεις ασύμφορες Το κυριότε-ρο όμως που ποτέ δεν λέγεται είναι ότι η μετα-τροπή των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου σε κοι-νωνίες-υπότροφους των πλουσίων εταίρων τους θα παροξύνει τα φαινόμενα παραλυτικής εξάρτη-σής τους από αλλότριες πηγές δημιουργίας πλού-του και εισοδημάτων Μία τέτοια εξάρτηση όμως οδηγεί αναπότρεπτα σε κοινωνικό παραγωγικό ηθικό και πνευματικό εκφυλισμό πράγμα το οποίο είναι σε θέση πολύ εύκολα να διαπιστώσει κανείς εξετάζοντας ως παραδειγματική περίπτωση περί τούτου την Ελλάδα και τα αποτελέσματα που εί-χαν επάνω στην κοινωνία της 30 σχεδόν χρόνια σί-τισής της από την ευρωπαϊκή τροφοδόχο

Οκτώβριος 2012

Βιβλιογραφία-αρθρογραφία

Blanchard Olivier et al (ed) ldquoIn the wake of the cri-sisrdquo currene MIT Press 2012

De Grauwe Paul ldquocurrene European Central Bank as a lender of last resortrdquo Vox 18 August 2011

De Grauwe Paul ldquoWhy the EU summit decisions may destabilize government bond marketsrdquo Vox 2 July 2012

De Grauwe Paul Yuemel Ji ldquoWhat Germany should fear most is its own fearrdquo Vox 18 Septem-ber 2012

De Henri de Badinat ldquoComment lrsquo euro a tueacute la Gregravecerdquo Les Echos 27 juillet 2012

Duval Guillaume laquoAgrave qui joue Mario Draghiraquo Alternatives Eacuteconomiques no 316 septembre 2012

Eckhard Hein Achin Troyer ldquoEuropean Monetary Union nominal convergence real divergence and slow growthrdquo 18 September 2003

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Economist (currene) ldquoNarrow success broad consen-susrdquo September 3rd 2009

Economist (currene) ldquocurrene weak shall inherit the earthrdquo October 6th 2012

laquoΕυρώ Ενα νόμισμα πολλές κυβερνήσεις 10 χρό-νια καλής συμβίωσηςraquo Διεθνής και Ευρωπαϊκή

Πολιτική-τεύχος 15 Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2009ldquoExiting from Monetary Crisis Intervention Mea-

sures-Background Paperrdquo International Mone-tary Fund 25 January 2010

Feldstein Martin ldquoDos and Donrsquo ts for the Europe-an Central Bankrdquo currene Project Syndicate 29 July 2012

Institute for the New Economic curreninking ldquoBreak-ing the Deadlock A path out of the Crisisrdquo 23 July 2012

Ιωάννου Δημήτρης laquoΗ επισφαλής ατραπός της ΟΝΕraquo Δελτίο ΚΑΣ ΥΠΕΞ τεύχος 60 Μάιος 2010

Manmohan Singh Peter Stella ldquoCentral Bank re-serve creation in the era of negative money mul-tipliersrdquo Vox 7 May 2012

Mayer currenomas ldquoI lsquom an Austrian in economicsrdquo Deutsche Bank Research 16 September 2011

Munchau Wolfgang ldquoDraghi is the devil in Weid-manrsquos eurozone dramardquo Financial Times 23 Sep-tember 2012

Schmitt-Grohe Stephanie Uribe Martin ldquocurrene case for temporary incopyation in the eurozonerdquo Discus-sion Paper no 9133 Centre for Economic Policy Research London September 2012

Sinn Hans-Werner (ed) ldquocurrene European balance of payments crisisrdquo CESifo January 2012

Sinn Hans-Werner ldquoEuropersquos path to disunityrdquo currene Project Syndicate 23 October 2012

Sinn Hans-Werner ldquoTARGET losses in case of a euro breakuprdquo Vox 22 October 2012

Vermeiren Mattias ldquoMonetary Power and EMU Macroeconomic Adjustment and Autonomy in the Eurozonerdquo Ghent Institute for International Studies July 2012

Weidman Jens ldquoRebalancing Europerdquo httpwwwscribdcomdoc89774632Jens-Weidmann-Re-Balancing-Europe

Whelan Karl ldquoIs the ECB risking insolvency Does it matterrdquo Forbes 6 August 2012

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

ποίηση του δικαιώματος στην πράξη θα ισοδυναμεί με μία δημόσια ομολογία ότι η χώρα αντιμετωπί-ζει κίνδυνο δημοσιονομικής χρεοκοπίας και ως εκ τούτου θα είναι αναπόφευκτο να προσαρμόσει την πολιτική της καταλλήλως πολλώ δε μάλλον διότι θα πρέπει επίσης να έχει προβλεφθεί ότι δεν θα εί-ναι δυνατή η παραμικρή περαιτέρω συνδρομή ή δι-άσωση εκ μέρους των εταίρων της όταν και αν εξα-ντλήσει τα όρια του δικαιώματός της χωρίς να είναι ακόμη σε θέση να προσφύγει στον δανεισμό της ελεύθερης αγοράς Η ύπαρξη μίας παρόμοιας ρή-τρας laquoμη-διάσωσηςraquo (no bail out clause) είναι απα-ραίτητη για να αποφευχθεί κάθε είδος καιροσκοπι-κής κατάχρησης του υπάρχοντος ηθικού κινδύνου Θα είναι επίσης πιό αξιόπιστη και λογική από την παλαιά και μη εφαρμοσθείσα ρήτρα laquoμη-διάσω-σηςraquo γιατί αυτή η τελευταία ήταν πολύ επιπόλαια δεν προέβλεπε στην πραγματικότητα καμμία ενδι-άμεση περίοδο ldquoδεύτερης ευκαιρίαςrdquo ανάμεσα στην εκδήλωση της κρίσης και στην εφαρμογή της

Εάν όμως το ένα σκέλος των συνεπειών που θα έχει η ενεργοποίηση του laquoδικαιώματος της ανεξαρ-τησίαςraquo συνεπάγεται την εκ των πραγμάτων είσο-δο της χώρας σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης και την υιοθέτηση δραστικής οικονομικής πολιτικής αναπροσαρμογής διόρθωσης και σταθεροποίη-σης της εθνικής οικονομίας το έτερο σκέλος έχει περισσότερο θετικό χαρακτήρα εξ αιτίας του γε-γονότος ότι η πολιτική αυτή θα εφαρμόζεται με ευνοϊκούς σχεδόν ιδεώδεις όρους κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα Στην παρούσα κατάσταση λό-γω των λειτουργικών ατελειών της ευρωζώνης αλλά και της τιμωρητικής λογικής με την οποία ορισμένες πρωτεύουσες πιστεύουν ότι μπορούν και πρέπει να τις καλύψουν παρατηρείται ακριβώς το αντίθετο Όταν για μία χώρα σαν την Ισπανία ή την Ιταλία γίνει εμφανές ή θεωρηθεί ότι αντι-μετωπίζει διαρθρωτικό πρόβλημα τα επιτόκια του δανεισμού της αυξάνονται ραγδαία με δυναμική απόλυτα ασυσχέτιστη με τα θεμελιώδη δεδομένα της οικονομίας της Αυτό δημιουργεί μεγαλύτερες δυσκολίες στην εφαρμοζόμενη οικονομική πολιτι-κή οι οποίες όμως μόλις γίνουν αντιληπτές οδη-γούν σε νέα επιβάρυνση των επιτοκίων δανεισμού Δημιουργείται με τον τρόπο αυτό μία αυτοτροφο-

δοτούμενη διαδικασία ανοδικής σπείρας στην επι-βάρυνση του δανεισμού με αναπόφευκτο αποτέ-λεσμα την επαλήθευση των αρχικών φόβων περί εισόδου της χώρας σε κατάσταση δημοσιονομικής αφερεγγυότητας παρrsquo ότι αυτό δεν αντιστοιχεί στην λογιστική μακροοικονομική πραγματικότη-τα της (Και όμως Για την γερμανική τιμωρητική αντίληψη των πραγμάτων η διαδικασία αυτή είναι υγιής και ορθή διότι η πίεση που δημιουργούν τα υψηλά επιτόκια και η εμφάνιση του φάσματος της χρεοκοπίας στον ορίζοντα αποτελούν ουσιαστι-κά κίνητρα για τον πειθαναγκασμό των ldquoάσωτωνrdquo χωρών να διορθώσουν τα προβλήματά τους)

Αντίθετα προς την τιμωρητική λογική και την διαδικασία της αυτοπροωθούμενης κατάρρευσης η ενεργοποίηση του ldquoδικαιώματος ανεξαρτησί-αςrdquo θα προσφέρει στην προσφεύγουσα χώρα ευ-νοϊκές συνθήκες εξόδου από την κρίση Παρά το ότι θα ενεργεί γνωρίζοντας ότι σε περίπτωση απο-τυχίας της την αναμένει όχι η πιθανότητα αλλά η βεβαιότητα της χρεοκοπίας και της καταστροφής πράγμα που σημαίνει ότι δεν θα διαθέτει κανένα περιθώριο καιροσκοπίας στις παρυφές του ηθικού κινδύνου εν τούτοις έχοντας την δυνατότητα να αποδεσμευθεί από τις αγορές για ένα κρίσιμο διά-στημα θα μπορεί να δανείζεται όχι με τα αυτοπρο-ωθούμενα επιτόκια του πανικού των αγορών αλλά με τα τρέχοντα επιτόκια δανεισμού της ΕΚΤ δηλα-δή με προνομιακούς όρους στο 99 των περιπτώ-σεων Αυτό θα της παρέχει μεγαλύτερα περιθώρια προσαρμογής από μακροοικονομική άποψη αλλά και θα δρα καταλυτικά με θετικό τρόπο στον ψυ-χολογικό παράγοντα της οικονομίας ο οποίος σε παρόμοιες περιπτώσεις είναι ίσως αυτός που έχει την μεγαλύτερη σημασία

Ευνόητο είναι ότι η καθιέρωση της laquoρήτρας ανε-ξαρτησίαςraquo συνεπάγεται τις εξής θεσμικές τροπο-ποιήσεις πως το σχετικό δικαίωμα θα ασκείται ασχέτως από τους περί ελλείμματος περιορισμούς του laquoΔημοσιονομικού Συμφώνουraquo πως από το κα-ταστατικό της ΕΚΤ θα απαλειφθεί το άρθρο που της απαγορεύει να αγοράζει κρατικούς τίτλους στην πρωτογενή αγορά και φυσικά πως θα γί-νουν οι ανάλογες προσαρμογές και στα συντακτι-κά κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Είναι ο κρατικός δανεισμός από την Κε-ντρική Τράπεζα πάντα και αναπότρε-πτα πληθωριστικός

Το βασικό αντεπιχείρημα σε κάθε μία από τις πολλές προτάσεις που έχουν διατυπωθεί προς την κατεύθυνση της αμεσότερης εμπλοκής της ΕΚΤ στην αντιμετώπιση της κρίσης είναι αφrsquo ενός ότι αυτό θα έχει πληθωριστικές επιπτώσεις και αφrsquo ετέρου ότι δεν προσφέρει ριζικές και μα-κροπρόθεσμες λύσεις Επίσης όσο και αν φαίνε-ται παράδοξο ένα επιπρόσθετο επιχείρημα είναι ότι μία παρόμοια εμπλοκή θα δημιουργήσει ζημί-ες στην ΕΚΤ η οποία για τον λόγο αυτό θα πρέ-πει στην συνέχεια να ανακεφαλαιοποιηθεί από τους Ευρωπαίους φορολογούμενους Ξεκινώντας κανείς από αυτό το τελευταίο επιχείρημα ndashπου στην ακραία λογική του φθάνει να υποστηρίζει ότι προκειμένου να μη βραχεί το σωσίβιο είναι προτιμότερο να πνιγεί ο ναυαγόςndash θα πρέπει να έχει μία ριζοσπαστική απάντηση προκειμένου να παραμερίσει τον λανθασμένο και απόλυτα παρα-πειστικό ισχυρισμό ότι η ΕΚΤ είναι ένα πιστωτικό ίδρυμα σαν όλα τα άλλα με την διαφορά ότι ανή-κει σε όλους τους Ευρωπαίους πολίτες οι οποίοι κινδυνεύουν να επιβαρυνθούν με τυχόν ζημιογό-νο πορεία της Η πραγματικότητα είναι ότι η ΕΚΤ δεν είναι ένα πιστωτικό ίδρυμα Δεν είναι η Bank of England του 17ου αιώνα όταν οι κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες της δάνειζαν τα σε χρυσό αποθέματά τους στον θρόνο της χώρας Είναι αντιθέτως ένα ίδρυμα δημοσίου σκοπού δηλαδή μία βιομηχανία δημιουργίας χρηματικής ρευστότητας και πιστω-τικής σταθερότητας της εποχής του laquoλογιστικούraquo ndashκαι δη ηλεκτρονικούndash χρήματος Ίσως μάλιστα για να μην δημιουργείται περιθώριο για παρόμοια παραπλανητική φιλολογία δεν θα πρέπει καν να ονομάζεται Τράπεζα Μία καλή ιδέα θα ήταν να μετονομαστεί σε Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Χρηματικής και Πιστωτικής Ισορροπίας Και τα αποτελέσμα-τά του δεν θα πρέπει να αξιολογούνται με βάση τα ετήσια ldquoκέρδηrdquo αλλά με κριτήριο την συνει-σφορά του στην διατήρηση της ισορροπίας της οικονομίας της ευρωζώνης ισορροπία που δεν θα κρίνεται μόνο από την σταθερότητα των τι-

μών αλλά επίσης και κυρίως από την ποδηγέτη-ση της ανεργίας

Ο ισχυρισμός επίσης ότι η μέσω της δημιουρ-γίας νέου χρήματος και επέκτασης της νομισμα-τικής βάσης αγορά από την εκδοτική Τράπεζα τίτλων του Δημοσίου έχει πάντα πληθωριστικές επιπτώσεις και καθυστερεί αναβάλλει ή ματαιώ-νει τις αναγκαίες διαρθρωτικές προσαρμογές της οικονομίας είναι ένα επιχείρημα σχετικής και όχι απόλυτης εγκυρότητας που στις παρούσες συν-θήκες (των συχνά αρνητικών laquoχρηματικών πολ-λαπλασιαστώνraquo) δείχνει να έχει πλήρως διαψευ-σθεί τουλάχιστον όσον αφορά το πρώτο σκέλος του περί πληθωρισμού Το πολυχρησιμοποιημέ-νο παράδειγμα βεβαίως της μεταπολεμικής Γερ-μανίας του 1920 και των συλλογικών τραυμάτων που έχουν προκληθεί εξ αιτίας αυτού στο γερμα-νικό θυμικό είναι περισσότερο λογοτεχνικού χα-ρακτήρα και η συνεχής επίκλησή του καταντά αστειότητα Αλλά και η επίκληση περιπτώσεων όπως της Ελλάδας και της Ιταλίας στην δεκαετία του 1970 δεν είναι περισσότερο πειστική Με μία ψύχραιμη θεώρηση εύκολα κανείς συμπεραίνει ότι οι οικονομίες αυτές ναι μεν δεν συνέχισαν την ldquoαπογείωσηrdquo που υποτίθεται ότι απελάμβαναν τις δύο περασμένες δεκαετίες αλλά επίσης και δεν υπέστησαν κάποια μείζονα καταστροφή (Πολλώ δε μάλλον που μία πιο προσεκτική εξέταση της εμπειρίας τους μπορεί κάλλιστα να δείξει ότι τα αίτια της επιβράδυνσής τους βρίσκονταν αλλού και όχι στην προσφυγή τους στο εκδοτικό δικαί-ωμα της Κεντρικής τους Τράπεζας για να καλύ-ψει τα δημοσιονομικά τους ελλείμματα) Η χωρίς υστερίες και δαιμονολογίες πεποίθηση που προ-κύπτει από την οικονομική θεωρία είναι ότι η επέ-κταση της νομισματικής βάσης δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και μονοσήμαντα και διόγκωση της νομισματικής μάζας η οποία με την σειρά της έχει ως αναπότρεπτη συνέπεια τον ndashενίοτε και ανεξέ-λεγκτοndash πληθωρισμό Αντίθετα η σχέση των δύο μεταβλητών είναι πολύ περισσότερο σύνθετη και σε περιόδους κάμψεως της οικονομικής δραστη-ριότητας είναι δυνατόν απλά και μόνο η συγκρά-τηση των μεγεθών της δεύτερης να απαιτεί αύξη-ση των μεγεθών της πρώτης (Όπως ουσιαστικά

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

συμβαίνει σήμερα σε όλες τις μεγάλες οικονομίες του ανεπτυγμένου κόσμου)

Σε κάθε περίπτωση όμως τα επιχειρήματα που αντιστρατεύονται κάθε είδους εμπλοκή της ΕΚΤ στην επίλυση του υπαρξιακού προβλήματος της ευρωζώνης με την επίκληση του φαντάσματος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης θα πρέπει να αντι-μετωπισθούν ως αυτό που ακριβώς είναι δηλα-δή γραφικά Και τούτο διότι κανείς στις σχετικές προτάσεις δεν μίλησε για απεριόριστο ανεξέλε-γκτο και χωρίς κανόνες και περιορισμούς δικαίω-μα προσφυγής κάθε χώρας-μέλους της ευρωζώνης στο εκδοτικό δικαίωμα της ΕΚΤ Αντίθετα η λο-γική των προτάσεων για ενεργοποίηση της ΕΚΤ στην (πρωτογενή) αγορά ομολόγων αφορά μία υπό όρους και προϋποθέσεις οριοθετημένη και σε ειδικές περιπτώσεις επιτρεπόμενη προσφυγή στο εκδοτικό δικαίωμα σε περιπτώσεις laquoασύμμετρουraquo κλονισμού Που σε τελευταία ανάλυση είναι μία πολύ πιο πραγματιστική πρόταση από την εντε-λώς ατελέσφορη επίκληση στην ldquoαλληλεγγύηrdquo των λαών της Ευρώπης αλλά και από το ακριβώς αντίθετό της δηλαδή από τον ισχυρισμό ότι η τι-μωρία της πλήρους σύνθλιψης των ldquoάσωτωνrdquo οι-κονομιών σήμερα θα τις καταστήσει σώφρονες και υγιείς αύριο

Η εναλλακτική ως προς την ενεργοποίηση της ΕΚΤ πρόταση και αυτή που είναι περισσότερο δη-μοφιλής μεταξύ των laquoπροοδευτικώνraquo σχολιαστών είναι εκείνη που αφορά την δημιουργία μίας laquoδη-μοσιονομικής ένωσηςraquo ως συμπληρώματος της νομισματικής Πρόκειται όμως για μία πρόταση η οποία κατrsquo αρχήν είναι πηγή σοβαρής σύγχισης στην διατύπωσή της από γερμανικής πλευράς δεν σημαίνει τίποτε περισσότερο από την δημιουργία δυνατότητας για τους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς να ακυρώνουν εθνικούς προϋπολογισμούς τους οποίους κρίνουν ιδιαίτερα επεκτατικούς και πέραν των δυνατοτήτων της συγκεκριμένης εθνικής οι-κονομίας Αντιθέτως στην διατύπωσή της από την πλευρά των laquoομοσπονδιακών πανευρωπαϊστώνraquo οραματιστών είναι κάτι τελείως διαφορετικό δη-λαδή μία laquoένωση δημοσιονομικών μεταφορώνraquo η οποία θα διαχειρίζεται ένα σημαντικό ποσοστό του ΑΕΠ της ευρωζώνης όχι μικρότερο του 20

κατά τρόπο αντίστοιχο με εκείνον που η κυβέρνη-ση των ΗΠΑ διαχειρίζεται τον ομοσπονδιακό της προϋπολογισμό (Παραλλαγές της ιδέας αυτής εί-ναι και κάποιες προτάσεις ndashάν και όχι όλεςndash για την έκδοση laquoευρω-ομολόγωνraquo)

Η ιδέα για την δημιουργία μίας laquoένωσης δημοσι-ονομικών μεταφορώνraquo στην περιοχή της ευρωζώ-νης παρουσιάζει εν τούτοις μειονεκτήματα ή κιν-δύνους που την καθιστούν πολύ λιγότερο ικανο-ποιητική ως λύση για το υφιστάμενο δομικό πρό-βλημά της απrsquo ότι η θεσμοθέτηση του laquoδικαιώμα-τος ανεξαρτησίαςraquo Δηλαδή η laquoένωση δημοσιονο-μικών μεταφορώνraquo

ndash είναι πολιτικά ανέφικτη διότι δεν πρόκειται ποτέ να γίνει αποδεκτή από τους λαούς της Βόρειας Ευρώπης

ndash είναι οικονομικά ανωφελής και ίσως και επι-κίνδυνη διότι θα λειτουργούσε ομόρροπα (laquoπροκυκλικάraquo) με τις δυνάμεις της κρίσης όταν αυτή θα εκδηλωνόταν

ndash είναι ατελέσφορη διότι ακόμη και ομαλά εφαρμοζόμενη δεν θα μπορούσε να λύσει τα υφιστάμενα προβλήματα των laquoευπαθώνraquo οικο-νομιών

Είναι πολιτικά ανέφικτη διότι όποιος τυγχά-νει έστω και λίγο εξοικειωμένος με την εσωτερι-κή κατάσταση της Γερμανίας γνωρίζει πολύ καλά το πρόβλημα που υπάρχει σε ομοσπονδιακό επίπε-δο μεταξύ των κρατιδίων που συνεισφέρουν στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό και εκείνων που ει-σπράττουν από αυτόν Είναι τελείως αφελές να πι-στεύεται ότι κάτι αντίστοιχο αλλά σε πολύ μεγα-λύτερη κλίμακα δηλαδή το ενδεχόμενο εκτεταμέ-νης μεταφοράς πόρων από την γερμανική οικονο-μία προς τις χώρες του Νότου θα γινόταν δεκτό από τους Γερμανούς (Ολλανδούς Φιλανδούς Αυ-στριακούς) ψηφοφόρους

Είναι οικονομικά ανωφελής σε περιόδους κρί-σης σαν την σημερινή ενώ θα μπορούσε να απο-δειχθεί και επικίνδυνη διότι όπως δείχνει και η παρούσα εμπειρία το πιθανότερο θα ήταν να ενι-σχύσει αντί να αποδυναμώσει τα δύο κύρια συ-ναφή με την φύση μίας νομισματικής ένωσης στοι-

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

χεία ανισορροπίας όπως αυτά αποτυπώνονται και στην τρέχουσα συγκυρία Δηλαδή αφrsquo ενός την ραγδαία αναρρίπιση του αισθήματος αποστροφής των επενδυτών για κρατικούς τίτλους που αφο-ρούν διάσωση οικονομιών που τις βαραίνει η υπο-ψία της δημοσιονομικής αφερεγγυότητας (με την αναπόφευκτη επιβάρυνση των επιτοκίων κρατι-κού δανεισμού που αυτό επιφέρει) και αφrsquo ετέ-ρου την συρρίκνωση της νομισματικής μάζας που προκύπτει από την ρευστοποίηση όσων επενδύ-σεων στις laquoευπαθείς οικονομίεςraquo αποδεικνύονται μη-βιώσιμες (malinvestments) (καθώς και από την συνεπαγόμενη απομόχλευση (deleveraging) του χαρτοφυλακίου νοικοκυριών και επιχειρήσε-ων) Ο εν δυνάμει προκύπτων εξ αυτού συνδυα-σμός αυξανόμενων επιτοκίων συρρικνούμενης νομισματικής μάζας και διάχυτης αβεβαιότητας στους φορείς της οικονομίας θα ήταν βεβαίως η πλέον ασφαλής συνταγή αποτυχίας μίας αντι-υφεσιακής πολιτικής Μία παρόμοια οικονομική αστοχία άλλωστε είναι δυνατόν να δημιουργή-σει ακόμη πιο σοβαρές επιπλοκές πολιτικού πλέ-ον χαρακτήρα εάν η παρόξυνση της κρίσης και η τυχόν επέκτασή της από τους laquoασθενείς κρίκουςraquo της νομισματικής ένωσης προς τους πιό ισχυρούς εκληφθεί από το κοινό των τελευταίων ως συνέ-πεια της θεσμοποιημένης υποχρέωσης για laquoδημο-σιονομικές μεταφορέςraquo είναι βέβαιο ότι θα οδη-γήσει σε απολύτως διαβρωτικά αποτελέσματα όχι μόνο για την νομισματική ένωση αλλά ακόμη και για την ίδια την ΕΕ

Κυρίως όμως η δημιουργία laquoδημοσιονομικής ένωσηςraquo θα ήταν ατελέσφορη από αναπτυξιακή άποψη Είναι απολύτως αβάσιμος ο ρητός ή υπο-νοούμενος ισχυρισμός ότι η μεταφορά πόρων προς τις laquoασθενείςraquo οικονομίες του Νότου ndashκαι μάλιστα για λόγους που σχετίζονται κυρίως με τις διακυμάνσεις του οικονομικού κύκλου και όχι με την μακροχρόνια τάση αύξησης του ΑΕΠ τουςndash θα τις καταστήσει περισσότερο laquoπαραγωγικέςraquo (Ισχυρισμός ο οποίος αποτελεί παραλλαγή της δι-αψευσθείσας θεωρίας για την laquoΥπό-άριστηraquo νομι-σματική ένωση της οποίας οι laquoενδογενείςraquo διαδι-κασίες θα την μετέτρεπαν τελικά σε laquoΆριστηraquo) Το εγχείρημα έχει ήδη δοκιμασθεί και έχει αποτύ-

χει παταγωδώς Η υστέρηση της ανταγωνιστικό-τητας των χωρών αυτών δεν οφείλεται στην έλ-λειψη κεφαλαίων ndash κάθε άλλο μάλιστα η ποικιλό-μορφη εισροή κεφαλαίων από τον Βορρά στις χώ-ρες του Νότου στην περίοδο 2000-2009 (ή ακόμη καλύτερα στην περίοδο 1985-2009) διέστρεψε τις σχετικές τιμές καθιστώντας σε μεγάλο βαθμό τις παραγωγικές επενδύσεις ασύμφορες Το κυριότε-ρο όμως που ποτέ δεν λέγεται είναι ότι η μετα-τροπή των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου σε κοι-νωνίες-υπότροφους των πλουσίων εταίρων τους θα παροξύνει τα φαινόμενα παραλυτικής εξάρτη-σής τους από αλλότριες πηγές δημιουργίας πλού-του και εισοδημάτων Μία τέτοια εξάρτηση όμως οδηγεί αναπότρεπτα σε κοινωνικό παραγωγικό ηθικό και πνευματικό εκφυλισμό πράγμα το οποίο είναι σε θέση πολύ εύκολα να διαπιστώσει κανείς εξετάζοντας ως παραδειγματική περίπτωση περί τούτου την Ελλάδα και τα αποτελέσματα που εί-χαν επάνω στην κοινωνία της 30 σχεδόν χρόνια σί-τισής της από την ευρωπαϊκή τροφοδόχο

Οκτώβριος 2012

Βιβλιογραφία-αρθρογραφία

Blanchard Olivier et al (ed) ldquoIn the wake of the cri-sisrdquo currene MIT Press 2012

De Grauwe Paul ldquocurrene European Central Bank as a lender of last resortrdquo Vox 18 August 2011

De Grauwe Paul ldquoWhy the EU summit decisions may destabilize government bond marketsrdquo Vox 2 July 2012

De Grauwe Paul Yuemel Ji ldquoWhat Germany should fear most is its own fearrdquo Vox 18 Septem-ber 2012

De Henri de Badinat ldquoComment lrsquo euro a tueacute la Gregravecerdquo Les Echos 27 juillet 2012

Duval Guillaume laquoAgrave qui joue Mario Draghiraquo Alternatives Eacuteconomiques no 316 septembre 2012

Eckhard Hein Achin Troyer ldquoEuropean Monetary Union nominal convergence real divergence and slow growthrdquo 18 September 2003

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Economist (currene) ldquoNarrow success broad consen-susrdquo September 3rd 2009

Economist (currene) ldquocurrene weak shall inherit the earthrdquo October 6th 2012

laquoΕυρώ Ενα νόμισμα πολλές κυβερνήσεις 10 χρό-νια καλής συμβίωσηςraquo Διεθνής και Ευρωπαϊκή

Πολιτική-τεύχος 15 Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2009ldquoExiting from Monetary Crisis Intervention Mea-

sures-Background Paperrdquo International Mone-tary Fund 25 January 2010

Feldstein Martin ldquoDos and Donrsquo ts for the Europe-an Central Bankrdquo currene Project Syndicate 29 July 2012

Institute for the New Economic curreninking ldquoBreak-ing the Deadlock A path out of the Crisisrdquo 23 July 2012

Ιωάννου Δημήτρης laquoΗ επισφαλής ατραπός της ΟΝΕraquo Δελτίο ΚΑΣ ΥΠΕΞ τεύχος 60 Μάιος 2010

Manmohan Singh Peter Stella ldquoCentral Bank re-serve creation in the era of negative money mul-tipliersrdquo Vox 7 May 2012

Mayer currenomas ldquoI lsquom an Austrian in economicsrdquo Deutsche Bank Research 16 September 2011

Munchau Wolfgang ldquoDraghi is the devil in Weid-manrsquos eurozone dramardquo Financial Times 23 Sep-tember 2012

Schmitt-Grohe Stephanie Uribe Martin ldquocurrene case for temporary incopyation in the eurozonerdquo Discus-sion Paper no 9133 Centre for Economic Policy Research London September 2012

Sinn Hans-Werner (ed) ldquocurrene European balance of payments crisisrdquo CESifo January 2012

Sinn Hans-Werner ldquoEuropersquos path to disunityrdquo currene Project Syndicate 23 October 2012

Sinn Hans-Werner ldquoTARGET losses in case of a euro breakuprdquo Vox 22 October 2012

Vermeiren Mattias ldquoMonetary Power and EMU Macroeconomic Adjustment and Autonomy in the Eurozonerdquo Ghent Institute for International Studies July 2012

Weidman Jens ldquoRebalancing Europerdquo httpwwwscribdcomdoc89774632Jens-Weidmann-Re-Balancing-Europe

Whelan Karl ldquoIs the ECB risking insolvency Does it matterrdquo Forbes 6 August 2012

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Είναι ο κρατικός δανεισμός από την Κε-ντρική Τράπεζα πάντα και αναπότρε-πτα πληθωριστικός

Το βασικό αντεπιχείρημα σε κάθε μία από τις πολλές προτάσεις που έχουν διατυπωθεί προς την κατεύθυνση της αμεσότερης εμπλοκής της ΕΚΤ στην αντιμετώπιση της κρίσης είναι αφrsquo ενός ότι αυτό θα έχει πληθωριστικές επιπτώσεις και αφrsquo ετέρου ότι δεν προσφέρει ριζικές και μα-κροπρόθεσμες λύσεις Επίσης όσο και αν φαίνε-ται παράδοξο ένα επιπρόσθετο επιχείρημα είναι ότι μία παρόμοια εμπλοκή θα δημιουργήσει ζημί-ες στην ΕΚΤ η οποία για τον λόγο αυτό θα πρέ-πει στην συνέχεια να ανακεφαλαιοποιηθεί από τους Ευρωπαίους φορολογούμενους Ξεκινώντας κανείς από αυτό το τελευταίο επιχείρημα ndashπου στην ακραία λογική του φθάνει να υποστηρίζει ότι προκειμένου να μη βραχεί το σωσίβιο είναι προτιμότερο να πνιγεί ο ναυαγόςndash θα πρέπει να έχει μία ριζοσπαστική απάντηση προκειμένου να παραμερίσει τον λανθασμένο και απόλυτα παρα-πειστικό ισχυρισμό ότι η ΕΚΤ είναι ένα πιστωτικό ίδρυμα σαν όλα τα άλλα με την διαφορά ότι ανή-κει σε όλους τους Ευρωπαίους πολίτες οι οποίοι κινδυνεύουν να επιβαρυνθούν με τυχόν ζημιογό-νο πορεία της Η πραγματικότητα είναι ότι η ΕΚΤ δεν είναι ένα πιστωτικό ίδρυμα Δεν είναι η Bank of England του 17ου αιώνα όταν οι κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες της δάνειζαν τα σε χρυσό αποθέματά τους στον θρόνο της χώρας Είναι αντιθέτως ένα ίδρυμα δημοσίου σκοπού δηλαδή μία βιομηχανία δημιουργίας χρηματικής ρευστότητας και πιστω-τικής σταθερότητας της εποχής του laquoλογιστικούraquo ndashκαι δη ηλεκτρονικούndash χρήματος Ίσως μάλιστα για να μην δημιουργείται περιθώριο για παρόμοια παραπλανητική φιλολογία δεν θα πρέπει καν να ονομάζεται Τράπεζα Μία καλή ιδέα θα ήταν να μετονομαστεί σε Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Χρηματικής και Πιστωτικής Ισορροπίας Και τα αποτελέσμα-τά του δεν θα πρέπει να αξιολογούνται με βάση τα ετήσια ldquoκέρδηrdquo αλλά με κριτήριο την συνει-σφορά του στην διατήρηση της ισορροπίας της οικονομίας της ευρωζώνης ισορροπία που δεν θα κρίνεται μόνο από την σταθερότητα των τι-

μών αλλά επίσης και κυρίως από την ποδηγέτη-ση της ανεργίας

Ο ισχυρισμός επίσης ότι η μέσω της δημιουρ-γίας νέου χρήματος και επέκτασης της νομισμα-τικής βάσης αγορά από την εκδοτική Τράπεζα τίτλων του Δημοσίου έχει πάντα πληθωριστικές επιπτώσεις και καθυστερεί αναβάλλει ή ματαιώ-νει τις αναγκαίες διαρθρωτικές προσαρμογές της οικονομίας είναι ένα επιχείρημα σχετικής και όχι απόλυτης εγκυρότητας που στις παρούσες συν-θήκες (των συχνά αρνητικών laquoχρηματικών πολ-λαπλασιαστώνraquo) δείχνει να έχει πλήρως διαψευ-σθεί τουλάχιστον όσον αφορά το πρώτο σκέλος του περί πληθωρισμού Το πολυχρησιμοποιημέ-νο παράδειγμα βεβαίως της μεταπολεμικής Γερ-μανίας του 1920 και των συλλογικών τραυμάτων που έχουν προκληθεί εξ αιτίας αυτού στο γερμα-νικό θυμικό είναι περισσότερο λογοτεχνικού χα-ρακτήρα και η συνεχής επίκλησή του καταντά αστειότητα Αλλά και η επίκληση περιπτώσεων όπως της Ελλάδας και της Ιταλίας στην δεκαετία του 1970 δεν είναι περισσότερο πειστική Με μία ψύχραιμη θεώρηση εύκολα κανείς συμπεραίνει ότι οι οικονομίες αυτές ναι μεν δεν συνέχισαν την ldquoαπογείωσηrdquo που υποτίθεται ότι απελάμβαναν τις δύο περασμένες δεκαετίες αλλά επίσης και δεν υπέστησαν κάποια μείζονα καταστροφή (Πολλώ δε μάλλον που μία πιο προσεκτική εξέταση της εμπειρίας τους μπορεί κάλλιστα να δείξει ότι τα αίτια της επιβράδυνσής τους βρίσκονταν αλλού και όχι στην προσφυγή τους στο εκδοτικό δικαί-ωμα της Κεντρικής τους Τράπεζας για να καλύ-ψει τα δημοσιονομικά τους ελλείμματα) Η χωρίς υστερίες και δαιμονολογίες πεποίθηση που προ-κύπτει από την οικονομική θεωρία είναι ότι η επέ-κταση της νομισματικής βάσης δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και μονοσήμαντα και διόγκωση της νομισματικής μάζας η οποία με την σειρά της έχει ως αναπότρεπτη συνέπεια τον ndashενίοτε και ανεξέ-λεγκτοndash πληθωρισμό Αντίθετα η σχέση των δύο μεταβλητών είναι πολύ περισσότερο σύνθετη και σε περιόδους κάμψεως της οικονομικής δραστη-ριότητας είναι δυνατόν απλά και μόνο η συγκρά-τηση των μεγεθών της δεύτερης να απαιτεί αύξη-ση των μεγεθών της πρώτης (Όπως ουσιαστικά

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

συμβαίνει σήμερα σε όλες τις μεγάλες οικονομίες του ανεπτυγμένου κόσμου)

Σε κάθε περίπτωση όμως τα επιχειρήματα που αντιστρατεύονται κάθε είδους εμπλοκή της ΕΚΤ στην επίλυση του υπαρξιακού προβλήματος της ευρωζώνης με την επίκληση του φαντάσματος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης θα πρέπει να αντι-μετωπισθούν ως αυτό που ακριβώς είναι δηλα-δή γραφικά Και τούτο διότι κανείς στις σχετικές προτάσεις δεν μίλησε για απεριόριστο ανεξέλε-γκτο και χωρίς κανόνες και περιορισμούς δικαίω-μα προσφυγής κάθε χώρας-μέλους της ευρωζώνης στο εκδοτικό δικαίωμα της ΕΚΤ Αντίθετα η λο-γική των προτάσεων για ενεργοποίηση της ΕΚΤ στην (πρωτογενή) αγορά ομολόγων αφορά μία υπό όρους και προϋποθέσεις οριοθετημένη και σε ειδικές περιπτώσεις επιτρεπόμενη προσφυγή στο εκδοτικό δικαίωμα σε περιπτώσεις laquoασύμμετρουraquo κλονισμού Που σε τελευταία ανάλυση είναι μία πολύ πιο πραγματιστική πρόταση από την εντε-λώς ατελέσφορη επίκληση στην ldquoαλληλεγγύηrdquo των λαών της Ευρώπης αλλά και από το ακριβώς αντίθετό της δηλαδή από τον ισχυρισμό ότι η τι-μωρία της πλήρους σύνθλιψης των ldquoάσωτωνrdquo οι-κονομιών σήμερα θα τις καταστήσει σώφρονες και υγιείς αύριο

Η εναλλακτική ως προς την ενεργοποίηση της ΕΚΤ πρόταση και αυτή που είναι περισσότερο δη-μοφιλής μεταξύ των laquoπροοδευτικώνraquo σχολιαστών είναι εκείνη που αφορά την δημιουργία μίας laquoδη-μοσιονομικής ένωσηςraquo ως συμπληρώματος της νομισματικής Πρόκειται όμως για μία πρόταση η οποία κατrsquo αρχήν είναι πηγή σοβαρής σύγχισης στην διατύπωσή της από γερμανικής πλευράς δεν σημαίνει τίποτε περισσότερο από την δημιουργία δυνατότητας για τους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς να ακυρώνουν εθνικούς προϋπολογισμούς τους οποίους κρίνουν ιδιαίτερα επεκτατικούς και πέραν των δυνατοτήτων της συγκεκριμένης εθνικής οι-κονομίας Αντιθέτως στην διατύπωσή της από την πλευρά των laquoομοσπονδιακών πανευρωπαϊστώνraquo οραματιστών είναι κάτι τελείως διαφορετικό δη-λαδή μία laquoένωση δημοσιονομικών μεταφορώνraquo η οποία θα διαχειρίζεται ένα σημαντικό ποσοστό του ΑΕΠ της ευρωζώνης όχι μικρότερο του 20

κατά τρόπο αντίστοιχο με εκείνον που η κυβέρνη-ση των ΗΠΑ διαχειρίζεται τον ομοσπονδιακό της προϋπολογισμό (Παραλλαγές της ιδέας αυτής εί-ναι και κάποιες προτάσεις ndashάν και όχι όλεςndash για την έκδοση laquoευρω-ομολόγωνraquo)

Η ιδέα για την δημιουργία μίας laquoένωσης δημοσι-ονομικών μεταφορώνraquo στην περιοχή της ευρωζώ-νης παρουσιάζει εν τούτοις μειονεκτήματα ή κιν-δύνους που την καθιστούν πολύ λιγότερο ικανο-ποιητική ως λύση για το υφιστάμενο δομικό πρό-βλημά της απrsquo ότι η θεσμοθέτηση του laquoδικαιώμα-τος ανεξαρτησίαςraquo Δηλαδή η laquoένωση δημοσιονο-μικών μεταφορώνraquo

ndash είναι πολιτικά ανέφικτη διότι δεν πρόκειται ποτέ να γίνει αποδεκτή από τους λαούς της Βόρειας Ευρώπης

ndash είναι οικονομικά ανωφελής και ίσως και επι-κίνδυνη διότι θα λειτουργούσε ομόρροπα (laquoπροκυκλικάraquo) με τις δυνάμεις της κρίσης όταν αυτή θα εκδηλωνόταν

ndash είναι ατελέσφορη διότι ακόμη και ομαλά εφαρμοζόμενη δεν θα μπορούσε να λύσει τα υφιστάμενα προβλήματα των laquoευπαθώνraquo οικο-νομιών

Είναι πολιτικά ανέφικτη διότι όποιος τυγχά-νει έστω και λίγο εξοικειωμένος με την εσωτερι-κή κατάσταση της Γερμανίας γνωρίζει πολύ καλά το πρόβλημα που υπάρχει σε ομοσπονδιακό επίπε-δο μεταξύ των κρατιδίων που συνεισφέρουν στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό και εκείνων που ει-σπράττουν από αυτόν Είναι τελείως αφελές να πι-στεύεται ότι κάτι αντίστοιχο αλλά σε πολύ μεγα-λύτερη κλίμακα δηλαδή το ενδεχόμενο εκτεταμέ-νης μεταφοράς πόρων από την γερμανική οικονο-μία προς τις χώρες του Νότου θα γινόταν δεκτό από τους Γερμανούς (Ολλανδούς Φιλανδούς Αυ-στριακούς) ψηφοφόρους

Είναι οικονομικά ανωφελής σε περιόδους κρί-σης σαν την σημερινή ενώ θα μπορούσε να απο-δειχθεί και επικίνδυνη διότι όπως δείχνει και η παρούσα εμπειρία το πιθανότερο θα ήταν να ενι-σχύσει αντί να αποδυναμώσει τα δύο κύρια συ-ναφή με την φύση μίας νομισματικής ένωσης στοι-

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

χεία ανισορροπίας όπως αυτά αποτυπώνονται και στην τρέχουσα συγκυρία Δηλαδή αφrsquo ενός την ραγδαία αναρρίπιση του αισθήματος αποστροφής των επενδυτών για κρατικούς τίτλους που αφο-ρούν διάσωση οικονομιών που τις βαραίνει η υπο-ψία της δημοσιονομικής αφερεγγυότητας (με την αναπόφευκτη επιβάρυνση των επιτοκίων κρατι-κού δανεισμού που αυτό επιφέρει) και αφrsquo ετέ-ρου την συρρίκνωση της νομισματικής μάζας που προκύπτει από την ρευστοποίηση όσων επενδύ-σεων στις laquoευπαθείς οικονομίεςraquo αποδεικνύονται μη-βιώσιμες (malinvestments) (καθώς και από την συνεπαγόμενη απομόχλευση (deleveraging) του χαρτοφυλακίου νοικοκυριών και επιχειρήσε-ων) Ο εν δυνάμει προκύπτων εξ αυτού συνδυα-σμός αυξανόμενων επιτοκίων συρρικνούμενης νομισματικής μάζας και διάχυτης αβεβαιότητας στους φορείς της οικονομίας θα ήταν βεβαίως η πλέον ασφαλής συνταγή αποτυχίας μίας αντι-υφεσιακής πολιτικής Μία παρόμοια οικονομική αστοχία άλλωστε είναι δυνατόν να δημιουργή-σει ακόμη πιο σοβαρές επιπλοκές πολιτικού πλέ-ον χαρακτήρα εάν η παρόξυνση της κρίσης και η τυχόν επέκτασή της από τους laquoασθενείς κρίκουςraquo της νομισματικής ένωσης προς τους πιό ισχυρούς εκληφθεί από το κοινό των τελευταίων ως συνέ-πεια της θεσμοποιημένης υποχρέωσης για laquoδημο-σιονομικές μεταφορέςraquo είναι βέβαιο ότι θα οδη-γήσει σε απολύτως διαβρωτικά αποτελέσματα όχι μόνο για την νομισματική ένωση αλλά ακόμη και για την ίδια την ΕΕ

Κυρίως όμως η δημιουργία laquoδημοσιονομικής ένωσηςraquo θα ήταν ατελέσφορη από αναπτυξιακή άποψη Είναι απολύτως αβάσιμος ο ρητός ή υπο-νοούμενος ισχυρισμός ότι η μεταφορά πόρων προς τις laquoασθενείςraquo οικονομίες του Νότου ndashκαι μάλιστα για λόγους που σχετίζονται κυρίως με τις διακυμάνσεις του οικονομικού κύκλου και όχι με την μακροχρόνια τάση αύξησης του ΑΕΠ τουςndash θα τις καταστήσει περισσότερο laquoπαραγωγικέςraquo (Ισχυρισμός ο οποίος αποτελεί παραλλαγή της δι-αψευσθείσας θεωρίας για την laquoΥπό-άριστηraquo νομι-σματική ένωση της οποίας οι laquoενδογενείςraquo διαδι-κασίες θα την μετέτρεπαν τελικά σε laquoΆριστηraquo) Το εγχείρημα έχει ήδη δοκιμασθεί και έχει αποτύ-

χει παταγωδώς Η υστέρηση της ανταγωνιστικό-τητας των χωρών αυτών δεν οφείλεται στην έλ-λειψη κεφαλαίων ndash κάθε άλλο μάλιστα η ποικιλό-μορφη εισροή κεφαλαίων από τον Βορρά στις χώ-ρες του Νότου στην περίοδο 2000-2009 (ή ακόμη καλύτερα στην περίοδο 1985-2009) διέστρεψε τις σχετικές τιμές καθιστώντας σε μεγάλο βαθμό τις παραγωγικές επενδύσεις ασύμφορες Το κυριότε-ρο όμως που ποτέ δεν λέγεται είναι ότι η μετα-τροπή των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου σε κοι-νωνίες-υπότροφους των πλουσίων εταίρων τους θα παροξύνει τα φαινόμενα παραλυτικής εξάρτη-σής τους από αλλότριες πηγές δημιουργίας πλού-του και εισοδημάτων Μία τέτοια εξάρτηση όμως οδηγεί αναπότρεπτα σε κοινωνικό παραγωγικό ηθικό και πνευματικό εκφυλισμό πράγμα το οποίο είναι σε θέση πολύ εύκολα να διαπιστώσει κανείς εξετάζοντας ως παραδειγματική περίπτωση περί τούτου την Ελλάδα και τα αποτελέσματα που εί-χαν επάνω στην κοινωνία της 30 σχεδόν χρόνια σί-τισής της από την ευρωπαϊκή τροφοδόχο

Οκτώβριος 2012

Βιβλιογραφία-αρθρογραφία

Blanchard Olivier et al (ed) ldquoIn the wake of the cri-sisrdquo currene MIT Press 2012

De Grauwe Paul ldquocurrene European Central Bank as a lender of last resortrdquo Vox 18 August 2011

De Grauwe Paul ldquoWhy the EU summit decisions may destabilize government bond marketsrdquo Vox 2 July 2012

De Grauwe Paul Yuemel Ji ldquoWhat Germany should fear most is its own fearrdquo Vox 18 Septem-ber 2012

De Henri de Badinat ldquoComment lrsquo euro a tueacute la Gregravecerdquo Les Echos 27 juillet 2012

Duval Guillaume laquoAgrave qui joue Mario Draghiraquo Alternatives Eacuteconomiques no 316 septembre 2012

Eckhard Hein Achin Troyer ldquoEuropean Monetary Union nominal convergence real divergence and slow growthrdquo 18 September 2003

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Economist (currene) ldquoNarrow success broad consen-susrdquo September 3rd 2009

Economist (currene) ldquocurrene weak shall inherit the earthrdquo October 6th 2012

laquoΕυρώ Ενα νόμισμα πολλές κυβερνήσεις 10 χρό-νια καλής συμβίωσηςraquo Διεθνής και Ευρωπαϊκή

Πολιτική-τεύχος 15 Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2009ldquoExiting from Monetary Crisis Intervention Mea-

sures-Background Paperrdquo International Mone-tary Fund 25 January 2010

Feldstein Martin ldquoDos and Donrsquo ts for the Europe-an Central Bankrdquo currene Project Syndicate 29 July 2012

Institute for the New Economic curreninking ldquoBreak-ing the Deadlock A path out of the Crisisrdquo 23 July 2012

Ιωάννου Δημήτρης laquoΗ επισφαλής ατραπός της ΟΝΕraquo Δελτίο ΚΑΣ ΥΠΕΞ τεύχος 60 Μάιος 2010

Manmohan Singh Peter Stella ldquoCentral Bank re-serve creation in the era of negative money mul-tipliersrdquo Vox 7 May 2012

Mayer currenomas ldquoI lsquom an Austrian in economicsrdquo Deutsche Bank Research 16 September 2011

Munchau Wolfgang ldquoDraghi is the devil in Weid-manrsquos eurozone dramardquo Financial Times 23 Sep-tember 2012

Schmitt-Grohe Stephanie Uribe Martin ldquocurrene case for temporary incopyation in the eurozonerdquo Discus-sion Paper no 9133 Centre for Economic Policy Research London September 2012

Sinn Hans-Werner (ed) ldquocurrene European balance of payments crisisrdquo CESifo January 2012

Sinn Hans-Werner ldquoEuropersquos path to disunityrdquo currene Project Syndicate 23 October 2012

Sinn Hans-Werner ldquoTARGET losses in case of a euro breakuprdquo Vox 22 October 2012

Vermeiren Mattias ldquoMonetary Power and EMU Macroeconomic Adjustment and Autonomy in the Eurozonerdquo Ghent Institute for International Studies July 2012

Weidman Jens ldquoRebalancing Europerdquo httpwwwscribdcomdoc89774632Jens-Weidmann-Re-Balancing-Europe

Whelan Karl ldquoIs the ECB risking insolvency Does it matterrdquo Forbes 6 August 2012

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

συμβαίνει σήμερα σε όλες τις μεγάλες οικονομίες του ανεπτυγμένου κόσμου)

Σε κάθε περίπτωση όμως τα επιχειρήματα που αντιστρατεύονται κάθε είδους εμπλοκή της ΕΚΤ στην επίλυση του υπαρξιακού προβλήματος της ευρωζώνης με την επίκληση του φαντάσματος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης θα πρέπει να αντι-μετωπισθούν ως αυτό που ακριβώς είναι δηλα-δή γραφικά Και τούτο διότι κανείς στις σχετικές προτάσεις δεν μίλησε για απεριόριστο ανεξέλε-γκτο και χωρίς κανόνες και περιορισμούς δικαίω-μα προσφυγής κάθε χώρας-μέλους της ευρωζώνης στο εκδοτικό δικαίωμα της ΕΚΤ Αντίθετα η λο-γική των προτάσεων για ενεργοποίηση της ΕΚΤ στην (πρωτογενή) αγορά ομολόγων αφορά μία υπό όρους και προϋποθέσεις οριοθετημένη και σε ειδικές περιπτώσεις επιτρεπόμενη προσφυγή στο εκδοτικό δικαίωμα σε περιπτώσεις laquoασύμμετρουraquo κλονισμού Που σε τελευταία ανάλυση είναι μία πολύ πιο πραγματιστική πρόταση από την εντε-λώς ατελέσφορη επίκληση στην ldquoαλληλεγγύηrdquo των λαών της Ευρώπης αλλά και από το ακριβώς αντίθετό της δηλαδή από τον ισχυρισμό ότι η τι-μωρία της πλήρους σύνθλιψης των ldquoάσωτωνrdquo οι-κονομιών σήμερα θα τις καταστήσει σώφρονες και υγιείς αύριο

Η εναλλακτική ως προς την ενεργοποίηση της ΕΚΤ πρόταση και αυτή που είναι περισσότερο δη-μοφιλής μεταξύ των laquoπροοδευτικώνraquo σχολιαστών είναι εκείνη που αφορά την δημιουργία μίας laquoδη-μοσιονομικής ένωσηςraquo ως συμπληρώματος της νομισματικής Πρόκειται όμως για μία πρόταση η οποία κατrsquo αρχήν είναι πηγή σοβαρής σύγχισης στην διατύπωσή της από γερμανικής πλευράς δεν σημαίνει τίποτε περισσότερο από την δημιουργία δυνατότητας για τους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς να ακυρώνουν εθνικούς προϋπολογισμούς τους οποίους κρίνουν ιδιαίτερα επεκτατικούς και πέραν των δυνατοτήτων της συγκεκριμένης εθνικής οι-κονομίας Αντιθέτως στην διατύπωσή της από την πλευρά των laquoομοσπονδιακών πανευρωπαϊστώνraquo οραματιστών είναι κάτι τελείως διαφορετικό δη-λαδή μία laquoένωση δημοσιονομικών μεταφορώνraquo η οποία θα διαχειρίζεται ένα σημαντικό ποσοστό του ΑΕΠ της ευρωζώνης όχι μικρότερο του 20

κατά τρόπο αντίστοιχο με εκείνον που η κυβέρνη-ση των ΗΠΑ διαχειρίζεται τον ομοσπονδιακό της προϋπολογισμό (Παραλλαγές της ιδέας αυτής εί-ναι και κάποιες προτάσεις ndashάν και όχι όλεςndash για την έκδοση laquoευρω-ομολόγωνraquo)

Η ιδέα για την δημιουργία μίας laquoένωσης δημοσι-ονομικών μεταφορώνraquo στην περιοχή της ευρωζώ-νης παρουσιάζει εν τούτοις μειονεκτήματα ή κιν-δύνους που την καθιστούν πολύ λιγότερο ικανο-ποιητική ως λύση για το υφιστάμενο δομικό πρό-βλημά της απrsquo ότι η θεσμοθέτηση του laquoδικαιώμα-τος ανεξαρτησίαςraquo Δηλαδή η laquoένωση δημοσιονο-μικών μεταφορώνraquo

ndash είναι πολιτικά ανέφικτη διότι δεν πρόκειται ποτέ να γίνει αποδεκτή από τους λαούς της Βόρειας Ευρώπης

ndash είναι οικονομικά ανωφελής και ίσως και επι-κίνδυνη διότι θα λειτουργούσε ομόρροπα (laquoπροκυκλικάraquo) με τις δυνάμεις της κρίσης όταν αυτή θα εκδηλωνόταν

ndash είναι ατελέσφορη διότι ακόμη και ομαλά εφαρμοζόμενη δεν θα μπορούσε να λύσει τα υφιστάμενα προβλήματα των laquoευπαθώνraquo οικο-νομιών

Είναι πολιτικά ανέφικτη διότι όποιος τυγχά-νει έστω και λίγο εξοικειωμένος με την εσωτερι-κή κατάσταση της Γερμανίας γνωρίζει πολύ καλά το πρόβλημα που υπάρχει σε ομοσπονδιακό επίπε-δο μεταξύ των κρατιδίων που συνεισφέρουν στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό και εκείνων που ει-σπράττουν από αυτόν Είναι τελείως αφελές να πι-στεύεται ότι κάτι αντίστοιχο αλλά σε πολύ μεγα-λύτερη κλίμακα δηλαδή το ενδεχόμενο εκτεταμέ-νης μεταφοράς πόρων από την γερμανική οικονο-μία προς τις χώρες του Νότου θα γινόταν δεκτό από τους Γερμανούς (Ολλανδούς Φιλανδούς Αυ-στριακούς) ψηφοφόρους

Είναι οικονομικά ανωφελής σε περιόδους κρί-σης σαν την σημερινή ενώ θα μπορούσε να απο-δειχθεί και επικίνδυνη διότι όπως δείχνει και η παρούσα εμπειρία το πιθανότερο θα ήταν να ενι-σχύσει αντί να αποδυναμώσει τα δύο κύρια συ-ναφή με την φύση μίας νομισματικής ένωσης στοι-

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

χεία ανισορροπίας όπως αυτά αποτυπώνονται και στην τρέχουσα συγκυρία Δηλαδή αφrsquo ενός την ραγδαία αναρρίπιση του αισθήματος αποστροφής των επενδυτών για κρατικούς τίτλους που αφο-ρούν διάσωση οικονομιών που τις βαραίνει η υπο-ψία της δημοσιονομικής αφερεγγυότητας (με την αναπόφευκτη επιβάρυνση των επιτοκίων κρατι-κού δανεισμού που αυτό επιφέρει) και αφrsquo ετέ-ρου την συρρίκνωση της νομισματικής μάζας που προκύπτει από την ρευστοποίηση όσων επενδύ-σεων στις laquoευπαθείς οικονομίεςraquo αποδεικνύονται μη-βιώσιμες (malinvestments) (καθώς και από την συνεπαγόμενη απομόχλευση (deleveraging) του χαρτοφυλακίου νοικοκυριών και επιχειρήσε-ων) Ο εν δυνάμει προκύπτων εξ αυτού συνδυα-σμός αυξανόμενων επιτοκίων συρρικνούμενης νομισματικής μάζας και διάχυτης αβεβαιότητας στους φορείς της οικονομίας θα ήταν βεβαίως η πλέον ασφαλής συνταγή αποτυχίας μίας αντι-υφεσιακής πολιτικής Μία παρόμοια οικονομική αστοχία άλλωστε είναι δυνατόν να δημιουργή-σει ακόμη πιο σοβαρές επιπλοκές πολιτικού πλέ-ον χαρακτήρα εάν η παρόξυνση της κρίσης και η τυχόν επέκτασή της από τους laquoασθενείς κρίκουςraquo της νομισματικής ένωσης προς τους πιό ισχυρούς εκληφθεί από το κοινό των τελευταίων ως συνέ-πεια της θεσμοποιημένης υποχρέωσης για laquoδημο-σιονομικές μεταφορέςraquo είναι βέβαιο ότι θα οδη-γήσει σε απολύτως διαβρωτικά αποτελέσματα όχι μόνο για την νομισματική ένωση αλλά ακόμη και για την ίδια την ΕΕ

Κυρίως όμως η δημιουργία laquoδημοσιονομικής ένωσηςraquo θα ήταν ατελέσφορη από αναπτυξιακή άποψη Είναι απολύτως αβάσιμος ο ρητός ή υπο-νοούμενος ισχυρισμός ότι η μεταφορά πόρων προς τις laquoασθενείςraquo οικονομίες του Νότου ndashκαι μάλιστα για λόγους που σχετίζονται κυρίως με τις διακυμάνσεις του οικονομικού κύκλου και όχι με την μακροχρόνια τάση αύξησης του ΑΕΠ τουςndash θα τις καταστήσει περισσότερο laquoπαραγωγικέςraquo (Ισχυρισμός ο οποίος αποτελεί παραλλαγή της δι-αψευσθείσας θεωρίας για την laquoΥπό-άριστηraquo νομι-σματική ένωση της οποίας οι laquoενδογενείςraquo διαδι-κασίες θα την μετέτρεπαν τελικά σε laquoΆριστηraquo) Το εγχείρημα έχει ήδη δοκιμασθεί και έχει αποτύ-

χει παταγωδώς Η υστέρηση της ανταγωνιστικό-τητας των χωρών αυτών δεν οφείλεται στην έλ-λειψη κεφαλαίων ndash κάθε άλλο μάλιστα η ποικιλό-μορφη εισροή κεφαλαίων από τον Βορρά στις χώ-ρες του Νότου στην περίοδο 2000-2009 (ή ακόμη καλύτερα στην περίοδο 1985-2009) διέστρεψε τις σχετικές τιμές καθιστώντας σε μεγάλο βαθμό τις παραγωγικές επενδύσεις ασύμφορες Το κυριότε-ρο όμως που ποτέ δεν λέγεται είναι ότι η μετα-τροπή των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου σε κοι-νωνίες-υπότροφους των πλουσίων εταίρων τους θα παροξύνει τα φαινόμενα παραλυτικής εξάρτη-σής τους από αλλότριες πηγές δημιουργίας πλού-του και εισοδημάτων Μία τέτοια εξάρτηση όμως οδηγεί αναπότρεπτα σε κοινωνικό παραγωγικό ηθικό και πνευματικό εκφυλισμό πράγμα το οποίο είναι σε θέση πολύ εύκολα να διαπιστώσει κανείς εξετάζοντας ως παραδειγματική περίπτωση περί τούτου την Ελλάδα και τα αποτελέσματα που εί-χαν επάνω στην κοινωνία της 30 σχεδόν χρόνια σί-τισής της από την ευρωπαϊκή τροφοδόχο

Οκτώβριος 2012

Βιβλιογραφία-αρθρογραφία

Blanchard Olivier et al (ed) ldquoIn the wake of the cri-sisrdquo currene MIT Press 2012

De Grauwe Paul ldquocurrene European Central Bank as a lender of last resortrdquo Vox 18 August 2011

De Grauwe Paul ldquoWhy the EU summit decisions may destabilize government bond marketsrdquo Vox 2 July 2012

De Grauwe Paul Yuemel Ji ldquoWhat Germany should fear most is its own fearrdquo Vox 18 Septem-ber 2012

De Henri de Badinat ldquoComment lrsquo euro a tueacute la Gregravecerdquo Les Echos 27 juillet 2012

Duval Guillaume laquoAgrave qui joue Mario Draghiraquo Alternatives Eacuteconomiques no 316 septembre 2012

Eckhard Hein Achin Troyer ldquoEuropean Monetary Union nominal convergence real divergence and slow growthrdquo 18 September 2003

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Economist (currene) ldquoNarrow success broad consen-susrdquo September 3rd 2009

Economist (currene) ldquocurrene weak shall inherit the earthrdquo October 6th 2012

laquoΕυρώ Ενα νόμισμα πολλές κυβερνήσεις 10 χρό-νια καλής συμβίωσηςraquo Διεθνής και Ευρωπαϊκή

Πολιτική-τεύχος 15 Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2009ldquoExiting from Monetary Crisis Intervention Mea-

sures-Background Paperrdquo International Mone-tary Fund 25 January 2010

Feldstein Martin ldquoDos and Donrsquo ts for the Europe-an Central Bankrdquo currene Project Syndicate 29 July 2012

Institute for the New Economic curreninking ldquoBreak-ing the Deadlock A path out of the Crisisrdquo 23 July 2012

Ιωάννου Δημήτρης laquoΗ επισφαλής ατραπός της ΟΝΕraquo Δελτίο ΚΑΣ ΥΠΕΞ τεύχος 60 Μάιος 2010

Manmohan Singh Peter Stella ldquoCentral Bank re-serve creation in the era of negative money mul-tipliersrdquo Vox 7 May 2012

Mayer currenomas ldquoI lsquom an Austrian in economicsrdquo Deutsche Bank Research 16 September 2011

Munchau Wolfgang ldquoDraghi is the devil in Weid-manrsquos eurozone dramardquo Financial Times 23 Sep-tember 2012

Schmitt-Grohe Stephanie Uribe Martin ldquocurrene case for temporary incopyation in the eurozonerdquo Discus-sion Paper no 9133 Centre for Economic Policy Research London September 2012

Sinn Hans-Werner (ed) ldquocurrene European balance of payments crisisrdquo CESifo January 2012

Sinn Hans-Werner ldquoEuropersquos path to disunityrdquo currene Project Syndicate 23 October 2012

Sinn Hans-Werner ldquoTARGET losses in case of a euro breakuprdquo Vox 22 October 2012

Vermeiren Mattias ldquoMonetary Power and EMU Macroeconomic Adjustment and Autonomy in the Eurozonerdquo Ghent Institute for International Studies July 2012

Weidman Jens ldquoRebalancing Europerdquo httpwwwscribdcomdoc89774632Jens-Weidmann-Re-Balancing-Europe

Whelan Karl ldquoIs the ECB risking insolvency Does it matterrdquo Forbes 6 August 2012

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

χεία ανισορροπίας όπως αυτά αποτυπώνονται και στην τρέχουσα συγκυρία Δηλαδή αφrsquo ενός την ραγδαία αναρρίπιση του αισθήματος αποστροφής των επενδυτών για κρατικούς τίτλους που αφο-ρούν διάσωση οικονομιών που τις βαραίνει η υπο-ψία της δημοσιονομικής αφερεγγυότητας (με την αναπόφευκτη επιβάρυνση των επιτοκίων κρατι-κού δανεισμού που αυτό επιφέρει) και αφrsquo ετέ-ρου την συρρίκνωση της νομισματικής μάζας που προκύπτει από την ρευστοποίηση όσων επενδύ-σεων στις laquoευπαθείς οικονομίεςraquo αποδεικνύονται μη-βιώσιμες (malinvestments) (καθώς και από την συνεπαγόμενη απομόχλευση (deleveraging) του χαρτοφυλακίου νοικοκυριών και επιχειρήσε-ων) Ο εν δυνάμει προκύπτων εξ αυτού συνδυα-σμός αυξανόμενων επιτοκίων συρρικνούμενης νομισματικής μάζας και διάχυτης αβεβαιότητας στους φορείς της οικονομίας θα ήταν βεβαίως η πλέον ασφαλής συνταγή αποτυχίας μίας αντι-υφεσιακής πολιτικής Μία παρόμοια οικονομική αστοχία άλλωστε είναι δυνατόν να δημιουργή-σει ακόμη πιο σοβαρές επιπλοκές πολιτικού πλέ-ον χαρακτήρα εάν η παρόξυνση της κρίσης και η τυχόν επέκτασή της από τους laquoασθενείς κρίκουςraquo της νομισματικής ένωσης προς τους πιό ισχυρούς εκληφθεί από το κοινό των τελευταίων ως συνέ-πεια της θεσμοποιημένης υποχρέωσης για laquoδημο-σιονομικές μεταφορέςraquo είναι βέβαιο ότι θα οδη-γήσει σε απολύτως διαβρωτικά αποτελέσματα όχι μόνο για την νομισματική ένωση αλλά ακόμη και για την ίδια την ΕΕ

Κυρίως όμως η δημιουργία laquoδημοσιονομικής ένωσηςraquo θα ήταν ατελέσφορη από αναπτυξιακή άποψη Είναι απολύτως αβάσιμος ο ρητός ή υπο-νοούμενος ισχυρισμός ότι η μεταφορά πόρων προς τις laquoασθενείςraquo οικονομίες του Νότου ndashκαι μάλιστα για λόγους που σχετίζονται κυρίως με τις διακυμάνσεις του οικονομικού κύκλου και όχι με την μακροχρόνια τάση αύξησης του ΑΕΠ τουςndash θα τις καταστήσει περισσότερο laquoπαραγωγικέςraquo (Ισχυρισμός ο οποίος αποτελεί παραλλαγή της δι-αψευσθείσας θεωρίας για την laquoΥπό-άριστηraquo νομι-σματική ένωση της οποίας οι laquoενδογενείςraquo διαδι-κασίες θα την μετέτρεπαν τελικά σε laquoΆριστηraquo) Το εγχείρημα έχει ήδη δοκιμασθεί και έχει αποτύ-

χει παταγωδώς Η υστέρηση της ανταγωνιστικό-τητας των χωρών αυτών δεν οφείλεται στην έλ-λειψη κεφαλαίων ndash κάθε άλλο μάλιστα η ποικιλό-μορφη εισροή κεφαλαίων από τον Βορρά στις χώ-ρες του Νότου στην περίοδο 2000-2009 (ή ακόμη καλύτερα στην περίοδο 1985-2009) διέστρεψε τις σχετικές τιμές καθιστώντας σε μεγάλο βαθμό τις παραγωγικές επενδύσεις ασύμφορες Το κυριότε-ρο όμως που ποτέ δεν λέγεται είναι ότι η μετα-τροπή των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου σε κοι-νωνίες-υπότροφους των πλουσίων εταίρων τους θα παροξύνει τα φαινόμενα παραλυτικής εξάρτη-σής τους από αλλότριες πηγές δημιουργίας πλού-του και εισοδημάτων Μία τέτοια εξάρτηση όμως οδηγεί αναπότρεπτα σε κοινωνικό παραγωγικό ηθικό και πνευματικό εκφυλισμό πράγμα το οποίο είναι σε θέση πολύ εύκολα να διαπιστώσει κανείς εξετάζοντας ως παραδειγματική περίπτωση περί τούτου την Ελλάδα και τα αποτελέσματα που εί-χαν επάνω στην κοινωνία της 30 σχεδόν χρόνια σί-τισής της από την ευρωπαϊκή τροφοδόχο

Οκτώβριος 2012

Βιβλιογραφία-αρθρογραφία

Blanchard Olivier et al (ed) ldquoIn the wake of the cri-sisrdquo currene MIT Press 2012

De Grauwe Paul ldquocurrene European Central Bank as a lender of last resortrdquo Vox 18 August 2011

De Grauwe Paul ldquoWhy the EU summit decisions may destabilize government bond marketsrdquo Vox 2 July 2012

De Grauwe Paul Yuemel Ji ldquoWhat Germany should fear most is its own fearrdquo Vox 18 Septem-ber 2012

De Henri de Badinat ldquoComment lrsquo euro a tueacute la Gregravecerdquo Les Echos 27 juillet 2012

Duval Guillaume laquoAgrave qui joue Mario Draghiraquo Alternatives Eacuteconomiques no 316 septembre 2012

Eckhard Hein Achin Troyer ldquoEuropean Monetary Union nominal convergence real divergence and slow growthrdquo 18 September 2003

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Economist (currene) ldquoNarrow success broad consen-susrdquo September 3rd 2009

Economist (currene) ldquocurrene weak shall inherit the earthrdquo October 6th 2012

laquoΕυρώ Ενα νόμισμα πολλές κυβερνήσεις 10 χρό-νια καλής συμβίωσηςraquo Διεθνής και Ευρωπαϊκή

Πολιτική-τεύχος 15 Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2009ldquoExiting from Monetary Crisis Intervention Mea-

sures-Background Paperrdquo International Mone-tary Fund 25 January 2010

Feldstein Martin ldquoDos and Donrsquo ts for the Europe-an Central Bankrdquo currene Project Syndicate 29 July 2012

Institute for the New Economic curreninking ldquoBreak-ing the Deadlock A path out of the Crisisrdquo 23 July 2012

Ιωάννου Δημήτρης laquoΗ επισφαλής ατραπός της ΟΝΕraquo Δελτίο ΚΑΣ ΥΠΕΞ τεύχος 60 Μάιος 2010

Manmohan Singh Peter Stella ldquoCentral Bank re-serve creation in the era of negative money mul-tipliersrdquo Vox 7 May 2012

Mayer currenomas ldquoI lsquom an Austrian in economicsrdquo Deutsche Bank Research 16 September 2011

Munchau Wolfgang ldquoDraghi is the devil in Weid-manrsquos eurozone dramardquo Financial Times 23 Sep-tember 2012

Schmitt-Grohe Stephanie Uribe Martin ldquocurrene case for temporary incopyation in the eurozonerdquo Discus-sion Paper no 9133 Centre for Economic Policy Research London September 2012

Sinn Hans-Werner (ed) ldquocurrene European balance of payments crisisrdquo CESifo January 2012

Sinn Hans-Werner ldquoEuropersquos path to disunityrdquo currene Project Syndicate 23 October 2012

Sinn Hans-Werner ldquoTARGET losses in case of a euro breakuprdquo Vox 22 October 2012

Vermeiren Mattias ldquoMonetary Power and EMU Macroeconomic Adjustment and Autonomy in the Eurozonerdquo Ghent Institute for International Studies July 2012

Weidman Jens ldquoRebalancing Europerdquo httpwwwscribdcomdoc89774632Jens-Weidmann-Re-Balancing-Europe

Whelan Karl ldquoIs the ECB risking insolvency Does it matterrdquo Forbes 6 August 2012

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Economist (currene) ldquoNarrow success broad consen-susrdquo September 3rd 2009

Economist (currene) ldquocurrene weak shall inherit the earthrdquo October 6th 2012

laquoΕυρώ Ενα νόμισμα πολλές κυβερνήσεις 10 χρό-νια καλής συμβίωσηςraquo Διεθνής και Ευρωπαϊκή

Πολιτική-τεύχος 15 Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2009ldquoExiting from Monetary Crisis Intervention Mea-

sures-Background Paperrdquo International Mone-tary Fund 25 January 2010

Feldstein Martin ldquoDos and Donrsquo ts for the Europe-an Central Bankrdquo currene Project Syndicate 29 July 2012

Institute for the New Economic curreninking ldquoBreak-ing the Deadlock A path out of the Crisisrdquo 23 July 2012

Ιωάννου Δημήτρης laquoΗ επισφαλής ατραπός της ΟΝΕraquo Δελτίο ΚΑΣ ΥΠΕΞ τεύχος 60 Μάιος 2010

Manmohan Singh Peter Stella ldquoCentral Bank re-serve creation in the era of negative money mul-tipliersrdquo Vox 7 May 2012

Mayer currenomas ldquoI lsquom an Austrian in economicsrdquo Deutsche Bank Research 16 September 2011

Munchau Wolfgang ldquoDraghi is the devil in Weid-manrsquos eurozone dramardquo Financial Times 23 Sep-tember 2012

Schmitt-Grohe Stephanie Uribe Martin ldquocurrene case for temporary incopyation in the eurozonerdquo Discus-sion Paper no 9133 Centre for Economic Policy Research London September 2012

Sinn Hans-Werner (ed) ldquocurrene European balance of payments crisisrdquo CESifo January 2012

Sinn Hans-Werner ldquoEuropersquos path to disunityrdquo currene Project Syndicate 23 October 2012

Sinn Hans-Werner ldquoTARGET losses in case of a euro breakuprdquo Vox 22 October 2012

Vermeiren Mattias ldquoMonetary Power and EMU Macroeconomic Adjustment and Autonomy in the Eurozonerdquo Ghent Institute for International Studies July 2012

Weidman Jens ldquoRebalancing Europerdquo httpwwwscribdcomdoc89774632Jens-Weidmann-Re-Balancing-Europe

Whelan Karl ldquoIs the ECB risking insolvency Does it matterrdquo Forbes 6 August 2012