Η εκπαίδευση στα χωριά Σκοπός και Σκούταρι της

Ανατολικής ΘράκηςΟμιλία του Νησιούδη Αθανάσιου

εισηγητή της Θρακικής Εστίας Νομού Σερρών

στην ημερίδα που διοργάνωσαν οι προσφυγικοί σύλλογοι ΘΡΑΚΙΚΗ ΕΣΤΙΑ Ν.ΣΕΡΡΩΝ, ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ

ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ «ΑΓΙΟΣ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ» και ΕΥΞΕΙΝΟΣ ΛΕΣΧΗ ΠΟΝΤΙΩΝ με θέμα «ΘΡΑΚΗΣ, ΜΙΚΡΑΣΙΑΣ,

ΠΟΝΤΟΥ ΑΡΞΑΣΘΑΙ, ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΡΑΞΑΣΘΕ»

Σέρρες 21 Μαρτίου 2015

Η εκπαίδευση στο Σκοπό της Ανατολικής Θράκης

Η ίδρυση του πρώτου ελληνικού σχολείου στο Σκοπό αναφέρεται στις αρχές του 19 ου αιώνα., με τη συμβολή του πατριάρχη Κύριλλου Στ και του μητροπολίτη Αδριανουπόλεως Δωρόθεου Πρώιου . Ως πρώτοι δάσκαλοι αναφέρονται οι: Συμεών Ίμβριος, οι Κωνσταντίνος και Ιωάννης των οποίων τα επίθετα δε γνωρίζουμε και ο μετέπειτα εθνομάρτυρας Παπανδρέας. Τα χρόνια εκείνα γίνεται αναφορά και σε παράλληλη λειτουργία «κοινού» σχολείου. Η φοίτηση των κοριτσιών γίνεται σε οικιακά σχολεία. Υπάρχουν πληροφορίες για δασκάλους και μετά το 1821, ακολουθεί όμως ένα κενό 30 ετών. Σημαντική δραστηριότητα παρατηρείται από το 1860 και μετά. Σημαντικό ρόλο φέρεται να διαδραμάτισε ο Μιχαήλ Κωνσταντινίδης, διευθυντής της ελληνικής σχολής από το 1862- 1869. Ο Μιχαήλ Κωνσταντινίδης υπήρξε κορυφαίος λόγιος, κυριότερο έργο του οποίου ήταν η μετάφραση και η διασκευή του λεξικού της ελληνικής γλώσσας Liddell and Scott , λεξικό που ακόμα και σήμερα θεωρείται ένα από τα καλύτερα. Στο Σκοπό λειτουργούν την περίοδο αυτή : ελληνική σχολή που αποτέλεσε συνέχεια του πρώτου εκείνου σχολείου, το αλληλοδιδακτικό σχολείο, το οποίο ιδρύθηκε το 1858 και στεγαζόταν στην εθνική αίθουσα όπου συνεδρίαζε κάθε Κυριακή το κοινοτικό συμβούλιο. Το 1878 ιδρύθηκε παρθεναγωγείο. Μετά το 1870 παρατηρήθηκε αύξηση των οικοδιδασκαλείων, τα οποία λειτουργούσαν ως νηπιαγωγεία. Την περίοδο αυτή παρατηρείται γενικότερη πολιτιστική ανάπτυξη στο χωριό. Το 1872 με πρωτοβουλία του ντόπιου γιατρού Θεόδωρου Ασκληπιάδη ιδρύεται ο Σύλλογος Θρακικός Ορφεύς. Επίσης ιδρύεται το θέατρο και η βιβλιοθήκη Σκοπού. Τα έσοδα από τις θεατρικές παραστάσεις χρησίμευαν για την οικονομική ενίσχυση της εκπαιδευτικής δραστηριότητας. Σημαντικό έργο προσέφεραν ακόμη οι Οικονόμος Παπασταυρής και ο ιεροδιάκονος Σωφρόνιος. το 1883 επέστρεψε στη γενέτειρα του ο Αλέξανδρος Αλεξιάδης, έμπειρος δάσκαλος που είχε ήδη χρηματίσει διευθυντής στα σχολεία της Βιζύης και του Σαμμακοβίου. Αυτός κατέστη βασικός φορέας πνευματικού πολιτισμού και εκπαίδευσης στην γενέτειρα του συνεχίζοντας το έργο του Μιχαήλ Κωνσταντινίδη. Το 1892 συγχώνευσε

το αλληλοδιδακτικό και το ελληνικό σχολείο σε μια επτατάξια αστική σχολή. Την περίοδο αυτή παρατηρούνται οξύτατες κομματικές αντιθέσεις και εναλλαγή διευθυντών . Όμως η εκπαιδευτική πορεία παραμένει ανοδική με αποτέλεσμα το 1895 η σχολή να αριθμεί 400 μαθητές. Ακολουθεί η επέκταση του παρθεναγωγείου και η ίδρυση νηπιαγωγείου από τον φιλεκπαιδευτικό σύλλογο «Αγαπάτε αλλήλους».Στις αρχές του 20ου αιώνα διευθυντής της σχολής αναλαμβάνει ο Κωνσταντόπουλος. Με δική του πρωτοβουλία δημιουργήθηκε το αναγνωστήριο Ορφεύς, το οποίο εξελίχθηκε σε σημαντικό πνευματικό κέντρο. Την ίδια περίοδο συγχρονίστηκε το πρόγραμμα της σχολής με αυτό του Πατριαρχείου: η γυμναστική έγινε ισότιμο μάθημα και η φοίτηση στη σχολή υποχρεωτική. Οι μαθητές καλούνταν να καταβάλλουν ελάχιστα δίδακτρα εξαιρουμένων των απόρων. Αυτό οδήγησε σε πολλαπλασιασμό των μαθητών, οι οποίοι μαζί με τα νήπια ξεπέρασαν τους 900 σε 6500 πληθυσμό. Δυστυχώς η εκπαιδευτική κορύφωση στο Σκοπό θα ανακοπεί. Οι πρώτες σημαντικές πιέσεις στον ελληνικό πληθυσμό ξεκίνησαν το 1913 και οδήγησαν στο διωγμό μεγάλου μέρους των κατοίκων, το Σεπτέμβριο του 1915. Αναπόφευκτη ήταν η βίαιη διακοπή της εκπαίδευσης. Ο επαναπατρισμός θα γίνει το 1919, οπότε υπάρχουν πρώιμες εκπαιδευτικές κινήσεις και επανίδρυση του σχολείου, το οποίο στεγάστηκε αρχικά στο παρθεναγωγείο και ακολούθως στο διοικητήριο. Γρήγορα το σχολείο μετατρέπεται σε ημιγυμνάσιο, ενώ υπάρχει και σχεδιασμός για ανέγερση κτιρίων με συνδρομή των Σκοπινών μεταναστών της Αμερικής. Δυστυχώς αυτός ο σχεδιασμός δε θα πραγματοποιηθεί αφού ακολούθησε η υπογραφή της συνθήκης των Μουδανιών και ο αναγκαστικός ξεριζωμός.

Η εκπαίδευση στο Σκούταρι της Ανατολικής Θράκης

Το Σκούταρι με τη σειρά του αποτελεί τυπικό παράδειγμα ανάπτυξης εκπαιδευτικής δραστηριότητας σε χωριό της υπαίθρου με καθαρά αγροτική οικονομία. Μέσα από την επιστολή του δασκάλου Βασιλειάδη θα δούμε την εκπαιδευτική αλλά και γενικότερα την κοινωνική κατάσταση που επικρατούσε στην ύπαιθρο κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Η επιστολή του δασκάλου, όπως μας πληροφορεί ο ίδιος αποτελεί απάντηση στο αίτημα του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Αδριανουπόλεως για ενημέρωση «περί της καταστάσεως των καθ’ ημας αλλά και λοιπών βουλγαρικών και μη χωρίων»Στον πρόλογο του, ο δάσκαλος τονίζει τον πολύτιμο χρόνο που έχει χαθεί αλλά και την ανάγκη και θέληση του τοπικού πληθυσμού για εκπαίδευση. Η καταγραφή ξεκινάει με περιγραφή του τόπου αλλά και της μακραίωνης ιστορίας του χωριού, με κάποιες ίσως υπερβολές και ιστορικές ανακρίβειες. Επίσης, απαριθμεί τα αρχαιολογικά μνημεία του χωριού. Τονίζει έντονα την ελληνική εθνική συνείδηση των κατοίκων και εκφράζει την άποψη ότι αν είχε αναπτυχθεί νωρίτερα η εκπαίδευση στο Σκούταρι, τα γύρω βουλγαρικά χωριά θα ήταν ήδη ελληνικά. Όσον αφορά την εκπαιδευτική κατάσταση: μας πληροφορεί ότι αναγέρθηκε σχολή προ τεσσάρων μηνών. Η σχολή απαριθμεί 62 μαθητές, οι οποίοι διαιρούνται σε 4 τάξεις, εκ των οποίων η μία νηπιακή. «Η προ τεσσάρων σχεδόν μηνών ενταύθα ανεγερθείσα μικρή Δημοτική Σχολή αριθμεί περί τους 62 μαθητάς διαιρουμένους εις

τέσσαρας τάξεις, της μια Νηπιακής. Μεγίστην επιμέλειαν και μέριμναν κατέβαλον και καταβάλλω όπως μορφώσω αυτούς Ελληνοπρεπώς, δια της παραδόσεως μαθητών κατά το πρότυπον Δημοτικόν Σχολείον εν Θεσσαλονίκη. Ότε ήλθον εύρον αυτή δίκην Αθιγγάνων εν αγυιαίς περιφερομένους ανυποδήτους, γυμνούς και πλήρεις ρύπου και βορβόρου. Χάριν όθεν της ανυψώσεως του ημετέρου Έθνους, υπέρ ού εν δοθείση περιστάσει και αυτήν την ζωήν μου θυσιάζω οτέ μεν ετέλεσα και τελώ χρέος αφ’ ενός κουρέως και τροφού, αφ’ ετέρου διδασκάλου». Ο δάσκαλος λοιπόν, σε ένα τέτοιο χωριό δεν αναλαμβάνει μόνο το ρόλο μεταδότη γνώσεων αλλά και το ρόλο της τροφού κι του κουρέα. Μια ακόμη δυσκολία που έχει να αντιμετωπίσει ο δάσκαλος είναι η χρήση από τους μαθητές της τοπικής διαλέκτου, η οποία περιλαμβάνει πληθώρα βουλγαρικών και τουρκικών λέξεων . Το κτίριο του σχολείου είναι μικρό, αποτελείται από μία αίθουσα. Ο ίδιος αλλά και οι κάτοικοι κρίνουν απαραίτητη την επέκταση του. Για την επίτευξη αυτού του σκοπού συνδράμουν οι Έλληνες της τοπικής κοινότητας. Ο Βασιλειάδης δεν αρκείται σε αυτό. Μαζί με τους μαθητές επισκέπτεται τα γειτονικά βουλγαρικά χωριά και ζητά τη συνδρομή των Βουλγάρων. Η ανταπόκριση τους είναι θετική, πράγμα ανήκουστο για τον διδάσκαλο, αλλά δικαιολογείται από το γεγονός ότι εκείνοι σκοπεύουν να στείλουν τα παιδιά τους στο ελληνικό σχολείο του Σκουτάρεως. Σε άλλο σημείο της επιστολής αναφέρει ότι κάποια βουλγαρικά χωριά δεν προσχώρησαν στην Εξαρχία αλλά παρέμειναν πιστά στο Πατριαρχείο. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην εκπαίδευση των κοριτσιών. Ο Βασιλειάδης αναφέρει ότι ήδη διδάσκει αρκετά κορίτσια κατ’ οίκον και ζητά επιτακτικά την ίδρυση παρθεναγωγείου και όπως λέει το κείμενο……«Ήδη άρχισα ίνα παραλαμβάνω ιδιαιτέρως και κοράσια, κύριον μέλημα έχων την σύστασιν παρθεναγωγείου, καθότι ανήρ εκπαίδευτος μετά γυναικός απαιδεύτου είναι πράγμα ασύμφωνον,και επομένως αυτή είναι ήτις θα δώση την καλήν ανατροφήν είς τα τέκνα της»Η επιστολή κλείνει με την αναφορά ότι η βουλγαρική προπαγάνδα εργάζεται ανενδότως και με την επισήμανση «εν βράχει και βία , μη με λησμονείτε».

Για τη σύνταξη της ανωτέρω εισήγησης, πολύτιμο ήταν το υλικό που

άντλησα από τις παρακάτω πηγές:

Βακαλόπουλος Κ. Ιστορία του Βόρειου Ελληνισμού- Θράκη

Χριστοδούλου. Αρχείο Θρακικού Λαογραφικού Θησαυρού

Κωνσταντόπουλος Ν. «Εκπαιδευτικά και Κοινωνικά Θράκης»

Ευαγγελίδης Τ. « Σχολεία της Θράκης επί Τουρκοκρατίας»

Ψηφιακό αρχείο της Βουλής.