Εργασία στα Θρησκευτικά Β΄ Λυκείου

Ο κομφουκιανισμός

Από τους μαθητές και μαθήτριες του Β4

Τσαλουχίδου Ελεονώρα – Στεφανία Τέγου Πολυξένη Νίκο Τζίμπουλα Φιλόσογλου Βασίλη

Διδάσκων: Μπάλτος Ιωάννης

Κομφουκιανισμός

Ο Κομφουκιανισμός αποτελεί ένα ηθικό και φιλοσοφικό σύστημα το οποίο αναπτύχθηκε αρχικά βάσει των διδασκαλιών του Κινέζου διανοητή και κοινωνικού φιλοσόφου Κομφούκιου, ο οποίος έζησε τον 6ο αιώνα πΧ.

Αιώνες αργότερα, ο Κομφουκιανισμός εισχώρησε στην Ιαπωνία, την Κορέα, το Βιετνάμ και άλλες περιοχές όπου υπήρχαν κινεζικοί πληθυσμοί, ασκώντας βαθιά επίδραση σε όλους τους κοινωνικούς θεσμούς. Ο Κομφουκιανισμός τονίζει την αρχή που προσομοιάζει τον Χρυσό Κανόνα: «Ό,τι δεν επιθυμείς για τον εαυτό σου, μην το επιβάλεις στους άλλους»

O Κομφούκιος 孔夫子 , Κονγκ Φούτζι ή Κ’ουνγκ-φου-τζου, «Διδάσκαλος Κονγκ» (28 Σεπτεμβρίου 551 π.Χ. – 479 π.Χ.) υπήρξε διάσημος κινέζος διανοητής και κοινωνικός φιλόσοφος, του οποίου οι διδασκαλίες και η φιλοσοφία επηρέασαν βαθιά τη ζωή και τη σκέψη της Ανατολικής Ασίας. Υπήρξε ιδρυτής της Σχολής Ρου (Ru) της κινεζικής σκέψης.

Οι διδασκαλίες του, όπως διατηρήθηκαν στα Ανάλεκτα, έθεσαν τα θεμέλια πολλών μεταγενέστερων κινέζικων απόψεων για την εκπαίδευση, την κοινωνική οργάνωση και την διακυβέρνηση. Ο Fung Yu-lan, μια από τις μεγάλες αυθεντίες του 20ου αιώνα για την ιστορία της κινεζικής σκέψης, συγκρίνει την επιρροή του Κομφούκιου στην κινεζική ιστορία με εκείνη του Σωκράτη στη Δύση.

Για τα παιδικά του χρόνια δεν είναι και πολλά γνωστά, καθώς οι ιστορικές πηγές που τον αφορούν και οι απόπειρες για τη βιογραφία του είναι κατά πολύ μεταγενέστερες.ο Κομφούκιος φαίνεται να γεννιέται σε ηγεμονική οικογένεια της πάλαι ποτέ Δυναστείας των Ζου. Τα χρόνια που γεννιέται ο Κομφούκιος είναι ιδιαίτερα ταραγμένα, με τα πολυάριθμα κρατίδια της χώρας -μετά την πτώση του βασιλείου των Ζου- να έχουν παραδοθεί σε εμφύλιες συγκρούσεις και βαρβαρικές επιδρομές.

Δεν είναι γνωστό πού έλαβε την εκπαίδευσή του, αλλά η παράδοση μεταφέρει ότι σπούδασε τελετουργική με τον ταοϊστή δάσκαλο Λάο Νταν, μουσική με τον Τσανγκ Χονγκ, και βάρβιτο (= είδος λύρας) με το μουσικοδιδάσκαλο Ξιάνγκ. Στα δεκαεννέα του χρόνια ήταν ήδη παντρεμένος αποκτώντας από αυτό το γάμο ένα γιο και δύο κόρες.

Εργάστηκε ως επιμελητής των αποθηκών, και έπειτα ως επιθεωρητής των κήπων και των βοσκών της οικογένειας Κι καθώς και ως οικοδιδάσκαλος. Σταδιακά φέρεται να δημιουργείται γύρω του μια ομάδα ακολούθων ενώ ταυτόχρονα αφιερώνεται στην πολιτική επιστήμη. Στα 517 π.Χ. επισκέφθηκε την πρωτεύουσα του βασιλείου μαζί με δύο μαθητές του. Εκεί μελέτησε τους θησαυρούς της βασιλικής βιβλιοθήκης, καθώς και μουσική. Τότε συνάντησε και συνομίλησε με τον Λάο Τσε, πατέρα του Ταοϊσμού.

Στην ηλικία των πενήντα, όταν στο θρόνο βρισκόταν ο Ντινγκ της Λου, αναγνωρίστηκαν οι ικανότητες του και διορίστηκε Υπουργός δημόσιων έργων και ακόλουθα Υπουργός Δικαιοσύνης. Η άνοδός του στα ύπατα αξιώματα θα του έφερνε βέβαια εχθρούς με τις αντίπαλες αριστοκρατικές οικογένειες να ανησυχούν για τη δύναμη που φαινόταν να προσδίδει στον ηγεμόνα η δράση του Κομφούκιου και οι μεταρρυθμίσεις που επέφερε σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο.Κάποια στιγμή ήρθε σε ρήξη πάντως με τον ηγεμόνα και τα μέλη της αριστοκρατίας και καταφεύγει σε αυτοεξορία.

Πεπεισμένος ότι η διδασκαλία του δεν άφησε το στίγμα της στην κινεζική κουλτούρα, ο Κομφούκιος θα περιδιαβεί στα γειτονικά βασίλεια, μεταφέροντας το οικουμενικό μήνυμά του. Στην ηλικία των 68 ετών φαίνεται ωστόσο να επιστρέφει στη γενέτειρά του, ακολουθούμενος από τους 72 (ή 77) μαθητές του.

Ο Κομφούκιος πέθανε στις 21 Νοεμβρίου του 479 π.Χ., σε ηλικία 71 ή 72 ετών, έναν χρόνο αφότου έχασε τον γιο του στη μάχη. Οι πιστοί ακόλουθοί του τίμησαν στον θάνατό του εγκαινιάζοντας μια μακρά περίοδο πένθους για τον χαμό του.

Οι μαθητές του είχαν αναλάβει μετά τον θάνατό του την οργάνωση της σκέψης του στα «Ανάλεκτα», τα οποία είχαν πλέον μετατραπεί σε ομάδες κανόνων και πρακτικών. Μέχρι τον 2ο αιώνα π.Χ., κατά τη διάρκεια της πρώτης Δυναστείας των Χαν, οι οποίοι βάσισαν τη δομή του αχανούς βασιλείου τους στις διδαχές του Κομφούκιου, οι οποίες πλέον είχαν μετατραπεί σε σύστημα διακυβέρνησης, τον περίφημο κομφουκιανισμό, που θα γινόταν η επίσημη αυτοκρατορική φιλοσοφία της Κίνας στα χρόνια που θα ακολουθούσαν.

Στην Ευρώπη το όνομα του Κομφούκιου θα γινόταν γνωστό το 1687, με την πρώτη μετάφραση της ζωής και του έργου του στα λατινικά. Η διδασκαλία του επηρέασε τους Διαφωτιστές που διερευνούσαν πώς θα μπορούσε να μεταφερθεί η κομφουκιανική ηθική στο δυτικό κοινωνικό σύστημα

Η πένα του μεγάλου δασκάλου είναι υπεύθυνη για μια σειρά από μνημειώδη έργα της κινεζικής διανόησης. Πέρα από τις εισαγωγές, τις προσθήκες και τις διορθώσεις που έκανε σε παραδοσιακά κλασικά βιβλία της Κίνας και τα ιστορικά του έργα, έγραψε το περίφημο «Lunyu» (που θα μεταφραστεί στη Δύση αιώνες αργότερα ως «Τα Ανάλεκτα του Κομφούκιου»).

Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει τις βασικές αρχές της κοινωνικής και πολιτικής φιλοσοφίας του, αν και σήμερα οι μελετητές πιστεύουν ότι το εγχειρίδιο συντάχθηκε μεταγενέστερα από τους μαθητές του (υπάρχει μια σχετική ιστορική συναίνεση ότι το βιβλίο, με τη μορφή που το ξέρουμε τουλάχιστον σήμερα, πρέπει να αποκρυσταλλώθηκε γύρω στον 2ο αιώνα π.Χ.)

Ο Κομφούκιος επεδίωξε να ενισχύσει τις κοινωνικές αξίες της παράδοσης και της συμπόνιας. Η κοινωνική του φιλοσοφία διαποτίστηκε με την αρχή του «αγαπάτε αλλήλους», με τον ίδιο να λειτουργεί πάντα στη βάση της εγκράτειας και της αυτοπειθαρχίας.

Πίστευε ακράδαντα ότι το κοινωνικό αγαθό της ομόνοιας θα μπορούσε να γίνει πράξη μέσω του Χρυσού του Κανόνα: «Ό,τι δεν επιθυμείς για τον εαυτό σου, μην το κάνεις στους άλλους» και το ανάπτυγμά του: «Αφού εσύ ο ίδιος επιθυμείς να στέκεσαι, βοήθα τότε και άλλους να το κατορθώσουν, αφού εσύ ο ίδιος επιθυμείς επιτυχία, βοήθα τότε και άλλους να την επιτύχουν».

Η πολιτική φιλοσοφία του Κομφούκιου είναι βασισμένη απόλυτα στην ιδέα της αυτοπειθαρχίας: είναι απαραίτητο για έναν ηγεμόνα να είναι έμπρακτα εγκρατής, ώστε να παραμείνει σεμνός και ταπεινός αλλά και να μπορεί να συμπεριφέρεται στους υπηκόους του με καλοσύνη και ευσπλαχνία. Ο ηγεμόνας θα μπορούσε να κινητοποιήσει τον λαό του να τηρεί τους νόμους διδάσκοντάς του την αρετή, μέσα στο πλαίσιο πάντα της ενωτικής δυναμικής που ενέχουν τα θρησκευτικά τελετουργικά:

«Εάν οι άνθρωποι καθοδηγούνται από νόμους, και η σταθερότητα ανάμεσά τους επιβάλλεται με τιμωρίες, θα προσπαθήσουν να γλιτώσουν την τιμωρία χωρίς ίχνος ντροπής. Εάν καθοδηγούνται από την αρετή, και η σταθερότητα ανάμεσά τους επιβάλλεται μέσω της εφαρμογής της τελετουργικής ευπρέπειας, θα έχουν την αίσθηση της ντροπής και θα σε ακολουθούν με συγκατάβαση», ισχυρίζεται στα «Ανάλεκτα», ενώ πιο κάτω παρατηρεί: «Ο ηθικός χαρακτήρας του ηγέτη είναι ο άνεμος. Ο ηθικός χαρακτήρας των υποτελών του είναι το χορτάρι. Όταν ο άνεμος φυσά, το χορτάρι λυγίζει».

Οι απόψεις του για την εκπαίδευση, στην οποία έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα, συμπυκνώθηκαν στις περίφημες Έξι Τέχνες του: τελετουργία, μουσική, τοξοβολία, αρματοδρομία, καλλιγραφία και αριθμητική. Ο κύριος ρόλος του εκπαιδευτικού ήταν για τον Κομφούκιο η διδασκαλία στους μαθητές του πώς να ζουν με ακεραιότητα και τιμιότητα: «Αυτός που μαθαίνει αλλά δεν σκέφτεται, είναι χαμένος. Αυτός που σκέφτεται αλλά δεν μαθαίνει, βρίσκεται σε μεγάλο κίνδυνο». Μέσα από τα κηρύγματά του, ο ίδιος επιδίωξε να αναβιώσει τις παραδοσιακές κοινωνικές αξίες της καλοσύνης και της ευπρέπειας: «Μόνο καθοδηγώ τους πρόθυμους και διαφωτίζω τους ένθερμους. Εάν παρουσιάσω τη μία γωνία και ένας μαθητής δεν μπορεί να επιστρέψει με τις άλλες τρεις, δεν συνεχίζω το μάθημα».

«γιεν είναι να αγαπάει κανείς τους ανθρώπους με χαρά από τα μύχια της ψυχής του». Το γιεν είναι μία αρχή, την οποία θα πρέπει να καλλιεργήσουν οι άνθρωποι μέσα τους, ώστε να μπορέσει αυτή να επηρεάσει τις σχέσεις των με τους άλλους. O καλύτερος τρόπος, για να προσεγγίσει και να κατανοήσει κανείς τη σημασία του γιεν, είναι να βάζει τον εαυτό του στη θέση των άλλων και, έτσι, να συμπεριφέρεται ανάλογα. Αντιδιέστειλε, επίσης, τον τσούντζου, τον ανώτερο άνθρωπο, ο οποίος διέπεται από το γιεν και χαρακτηρίζεται από τη γαλήνη και την ηρεμία, προς τον κατώτερο άνθρωπο, που έχει ως στόχο του το κέρδος και διακατέχεται από την ανησυχία και την αγωνία, και διακήρυξε ότι το ιδεώδες είναι η εναρμόνιση του ανώτερου ανθρώπου με το ορθά ταξινομημένο κοινωνικό περιβάλλον, Προσδιορίζεται από τις αμοιβαίες ηθικές υποχρεώσεις, που περιλαμβάνονται στις πέντε βασικές ανθρώπινες σχέσεις: μεταξύ κυβερνήτη και υπουργού, μεταξύ πατέρα και γιου, μεταξύ μεγαλύτερου και μικρότερου αδελφού, μεταξύ συζύγων και μεταξύ φίλων.

H κριτική στον κομφουκιανισμό εντοπίζεται στο ότι υπήρξε η κυρίαρχη και πολύ συντηρητική ιδεολογία της Κίνας για το μεγαλύτερο μέρος της κινεζικής ιστορίας μέχρι το 1911. Οι βασικοί άξονες του κομφουκιανισμού είναι η υποταγή στους ανωτέρους (γονείς, δασκάλους, κρατικούς αξιωματούχους, ιερείς κ.ά.).

«Στην πραγματικότητα, μερικά από τα βασικά στοιχεία του κομφουκιανισμού - όπως η προτεραιότητα του κράτους επί του ατόμου, η ιεραρχική διαστρωμάτωση της κοινωνίας και ο σεβασμός προς τις Αρχές - είναι προφανώς αντίθετα με τις κυρίαρχες τάσεις του σύγχρονου κόσμου. Ο Κομφούκιος και οι σκέψεις του δέχθηκαν επίθεση ως οπισθοδρομικές και ως εμπόδιο για τον εκσυγχρονισμό της Κίνας κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης (1966-1976). Ως αποτέλεσμα, ο κομφουκιανισμός είχε περιθωριοποιηθεί. Αναβίωσε και προωθείται από τους κινέζους ηγέτες κατά την τελευταία δεκαετία» γράφει σε άρθρο του στο CNN o Τάο Σίε, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στη Σχολή Αγγλικών και Διεθνών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Πεκίνου.

Αποφθέγματα

* Η σιωπή είναι ένας πιστός φίλος που ποτέ δε θα σε προδώσει. 

* Διάλεξε μια δουλειά που σ’ αρέσει και δε θα χρειαστεί να δουλέψεις ούτε μια μέρα στη ζωή σου.

* Κάποτε οι άνθρωποι σπούδαζαν για να τελειοποιούν τον εαυτό τους. Τώρα σπουδάζουν για να προξενούν τον θαυμασμό των άλλων.

*  Ακόμη και η μικρή ανυπομονησία μπορεί να εμποδίζει στην πραγματοποίηση των μεγάλων στόχων.

* Μια έννοια που έχει τη δύναμη να ρυθμίζει όλη τη ζωή μας: Επιείκεια.

*  Όσο πιο αυστηρά και άσπλαχνα κρίνεις τον εαυτό σου, τόσο πιο δίκαια και με επιείκεια θα κρίνεις τους άλλους.

*  Ο άνδρας με αρετή είναι απαιτητικός με τον εαυτό του, ενώ ο μικρός άνθρωπος είναι απαιτητικός με τους άλλους.

* Ο ευγενικός άνδρας πάντα έχει ατάραχη ψυχή. Ο παλιάνθρωπος είναι πάντα γεμάτος έγνοιες.

*  Ο ανώτερος άνθρωπος κρίνει τον εαυτό του, ο κατώτερος κρίνει τους άλλους.

*  Ξέχνα τις προσβολές, αλλά ποτέ μη ξεχνάς την καλοσύνη.

Κομφουκιανισμός (σύντομο βίντεο)

https://youtu.be/OT4uvY5K17k