Οδύσσεια - Α΄ Γυμνασίου

Επιμέλεια: Μαρία Μιχάλη

Χρήσιμοι όροι Πολιτιστικά στοιχεία: α) Πνευματικός πολιτισμός: Αναφέρεται σε αξίες, αντιλήψεις, ιδέες θεσμούς, έθιμα [π.χ. αυτοδικία (= αυθαίρετη τιμωρία του δράστη από τον παθόντα), υστεροφημία, προσφορά δώρων, προίκα, νεκρικές τιμές, κ.ά.]. β) Υλικός πολιτισμός: υλικά αντικείμενα, πρώτες ύλες (καράβια, έπιπλα, όπλα, σκεύη, υπηρέτες, χαλκός κ.λπ.)

Επική ειρωνεία: ο αναγνώστης γνωρίζει κάτι που ο ήρωας αγνοεί. Για παράδειγμα, στη ραψωδία α ο Τηλέμαχος αγνοεί ότι ο ξένος είναι θεός, ενώ ο ακροατής – αναγνώστης γνωρίζει την πραγματική ταυτότητα του φιλοξενούμενου. Επίσης, στους στ. 222-228 η θεά Αθηνά προσποιείται ότι είναι κάποιος θνητός που έχει την ικανότητα να μαντεύει τη θέληση των θεών. Τέλος, στους στ. 179-181 ο Τηλέμαχος υποστηρίζει ότι ο πατέρας του έχει πεθάνει.

Επιβράδυνση: είναι η τεχνική παρεμβολής διηγήσεων σε κρίσιμες στιγμές, έτσι ώστε ο ποιητής να αποσπά την προσοχή του ακροατή από το κύριο θέμα. Οι επιβραδύνσεις στα έπη είναι πάρα πολλές. Δίνουν άνεση και εκτόνωση στη φορτισμένη ατμόσφαιρα. Επίσης, ήταν και ευχάριστες, γιατί έδιναν πληροφορίες για σημαντικά πρόσωπα (π.χ. στους στίχους 208-211: η αναλυτική αναφορά στη ζωή του γερο-Λαέρτη).

Άτη Ύβρη Νέμεση Τίση: Άτη = η τύφλωση του ανθρώπινου νου/Ύβρη = η αλαζονική και ασεβής συμπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στους θεούς και στους θεϊκούς νόμους,/Νέμεση = η οργή των θεών για την ανθρώπινη αλαζονική συμπεριφορά / Τίση = η τιμωρία του ανθρώπου για την Ύβρη που διέπραξε.

Προοικονομία: ο ποιητής προϊδεάζει, προετοιμάζει τον αναγνώστη για όσα θα ακολουθήσουν δίνοντας κάποιες ενδείξεις, «σημάδια».

Αθρωποκεντρισμός: Η αντίληψη ότι ο άνθρωπος και οι ικανότητές του πρέπει να έχουν κεντρική θέση στην ανθρώπινη ζωή. Για παράδειγμα, στους στ. 226-228 υπογραμμίζεται ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας της Οδύσσειας. Ο Οδυσσέας χάρη στις ικανότητές του θα καταφέρει να ξεπεράσει τις δυσκολίες και να επιστρέψει στην πατρίδα του. Επομένως, στον ανθρωποκεντρισμό κέντρο του κόσμου είναι ο άνθρωπος.

Ανθρωπομορφισμός: Η αντίληψη ότι οι θεοί έχουν ανθρώπινα γνωρίσματα, όπως οι άνθρωποι. Έτσι, αισθάνονται αγάπη, έρωτα, ζήλια κ.ά.

Ενανθρώπιση: Είναι η εμφάνιση των θεών στους ανθρώπους όχι με την θεϊκή τους μορφή, αλλά με τη μορφή ανθρώπου, χωρίς να γίνεται αντιληπτή η θεϊκή τους ιδιότητα. Για παράδειγμα, η θεά Αθηνά εμφανίστηκε στον Τηλέμαχο με τη μορφή του Μέντη.

Επιφάνεια: Οι θεοί αποκαλύπτουν τη θεϊκή τους ιδιότητα (επι-φαίνονται). Έτσι, το τέλος της 4ης ενότητας η Αθηνά αποχωρεί με θαυμαστό τρόπο, υποδηλώνοντας τη θεϊκή της καταγωγή.