ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΜΑΘΗΜΑ: ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΕΞΑΜΗΝΟ: ΠΡΩΤΟ

ΓΙΟΡΤΕΣ, ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Αρχιμ. Χατζηεφραιμίδης Ειρηναίος

ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ:Τάσσου Μαρία

ΦΛΩΡΙΝΑ, 2011

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ……………………………………………………………………………………………………………… 3

2. ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΑ ΕΘΙΜΑ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΑΓΙΩΝ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ………………………………………… 4

3. ΑΛΛΑ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ………………………………………………………………………………. 10

4. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ……………………………………………………………………………………………………… 12

3

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗΗΘΗ και ΕΘΙΜΑ είναι το σύνολο των ενεργειών και των κανόνων κοινωνικής συμπεριφοράς

κάθε κοινωνικής ομάδας, που κληρονομούνται από την παράδοση. Τα ήθη και έθιμα, οι γιορτές, οι παραδόσεις και οι θρύλοι αποτελούν το λαϊκό πολιτισμό που είναι ο καθρέφτης ενός λαού. Μελετώντας τον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό, αντικρίζει κανείς ένα λαό απλό και αληθινό, συγκροτημένο πάνω σε στέρεο προσανατολισμό, με πίστη στο παρελθόν και αισιοδοξία για το μέλλον, με ιδανικά και αξίες. Και αυτό, γιατί υπάρχει αδιάσπαστη ενότητα ανάμεσα στον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό, τον αρχαίο και το νεότερο και φυσικά μια έμφυτη σύνδεση σχεδόν όλων αυτών με τη θρησκεία και την εκκλησία. Κάθε έθιμο και δοξασία του λαϊκού πολιτισμού προχωρεί στα βάθη του παρελθόντος, φτάνοντας όχι μόνο στους κλασικούς χρόνους, αλλά μερικές φορές μέχρι και τα βάθη της προϊστορίας.

Έτσι και η συγκεκριμένη εργασία αποτελεί μια ανασκόπηση των ηθών, των εθίμων και των εορτών (λατρευτικές εορτές, εορτές αγίων και άλλες) του τόπου της Φλώρινας. Μια πόλη με έντονη ιστορία και έντονο το στοιχείο της σύνδεσης των εθίμων και των εορτών της τόσο με την Εκκλησία και την πίστη όσο και με τη φύση και τις εποχές της.

Βέβαια, όλα τα έθιμα και οι εορτές της Φλώρινας δε σχετίζονται μονάχα με την Εκκλησία και τον Χριστιανισμό, αλλά υπάρχουν και πολλά κατάλοιπα από ειδωλολατρικά έθιμα.

Tα περισσότερα έθιμα της Φλώρινας από τον παραδοσιακό μας πλούτο είναι παρόμοια μ' αυτά του υπόλοιπου ελληνισμού, ενώ κάποια υπάρχουν μόνο στο χώρο μας και είναι χαρακτηριστικά της μακραίωνης παρουσίας της πόλης. Δεν αλλοιώθηκαν, ούτε χάθηκαν παρότι η περιοχή μας έπαθε πολλά από τους κατά καιρούς κατακτητές της. Έτσι, δίπλα στις κοινωνικές εκδηλώσεις, τα πανηγύρια, τις διάφορες γιορτές του χρόνου, υπάρχουν ήθη, έθιμα, παραδόσεις, προλήψεις, δεισιδαιμονίες των αρχαίων προγόνων μας, ίδια όπως τότε και σήμερα, που φανερώνουν τη συνέχεια της ύπαρξης του γένους των Ελλήνων.

Η δομή της εργασίας παρουσιάζεται χωρισμένη σε επιμέρους ενότητες, τα «λατρευτικά έθιμα και έθιμα-εορτές των αγίων» και τέλος τα «άλλα έθιμα», τα οποία είτε δε γίνονται αποδεκτά από την Εκκλησία λόγω του ειδωλολατρικού στοιχείου του χαρακτήρα τους είτε δεν μπορούν να ενταχθούν στην κατηγορία «λατρευτικές εορτές και εορτές αγίων» λόγω του περιεχομένου τους που δε σχετίζεται με τους αγίους και την λατρεία τους. Ωστόσο, θεωρήθηκε αναγκαίο να συμπεριληφθούν στην εργασία μόνο κ μόνο λόγω του ότι αποτελούν στοιχεία που έχουν ενταχθεί στα έθιμα και στην παράδοση της Φλώρινας και έχουν διαμορφώσει τη φυσιογνωμία της πόλης και της ευρύτερης περιοχής της και επαναλαμβάνονται ετησίως εδώ κ πολλά χρόνια αποτελώντας ένα στοιχείο της ταυτότητας του τόπου.

4

2. ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΑ ΕΘΙΜΑ- ΕΘΙΜΑ ΑΓΙΩΝ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ

Εορτές – Έθιμα του χειμώνα

Σε αυτή την περίοδο, το χειμώνα, οι γιορτές και τα λατρευτικά έθιμα της πόλης της Φλώρινας δεν παρουσιάζουν κάποια διαφορά σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα. Οι εορτές της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Σάββα, του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Σπυρίδωνα, του Αγίου Ελευθερίου και του Αγίου Μοδέστιου δε συνδέονται με κάποιο λατρευτικό έθιμο που εμφανίζεται ειδικά ή μόνο στην περιοχή της Φλώρινας.

Κατά τη διάρκεια των εορτών των Χριστουγέννων τα κάλαντα αποτελούν ένα σημαντικό γεγονός που όμως δεν χαρακτηρίζονται από κάτι το διαφορετικό, αλλά εκτυλίσσονται όπως και σε κάθε άλλη περιοχή της χώρας μας.

Κάτι το ξεχωριστό μπορεί να θεωρηθεί το έδεσμα με την ονομασία «λαλαγγίτες» που παρασκευάζεται την ημέρα των Φώτων σε πολλές περιοχές, όπως το Ανταρτικό και το Πισοδέρι, αλλά και σε πολλά άλλα χωριά της περιοχής (Πολυπόταμος, Άλωνα, Τρίβουνο κλπ.), που τις τρώνε μετά τον εκκλησιασμό, ώστε η αρκούδα να μην κάνει ζημιές στα κτήματα και τα γεννήματα, γιατί την ημέρα αυτή, σύμφωνα με το λαό, γεννιέται η αρκούδα κι αν γεννήσει επώδυνα, μουγκρίζει πολύ από τον πόνο, την φοβούνται τα ζωντανά και, καθώς τα πιάνει πανικός από τον φόβο, φεύγουν και χάνονται. Με τις τηγανίτες και τις παρακλήσεις θεωρείται ότι καλοπιάνουν την αρκούδα. (Ορθοδοξία και Πολιτισμός,Αρχιμ.Ειρηναίος Χατζηεφραιμίδης,σελ.102)

Ιδιαίτερα στην περιοχή του Πισοδερίου, άλλα και σε μερικά άλλα χωριά της Φλώρινας το άτομο που «έπιανε» πρώτο το σταυρό την ημέρα καθαγιασμού των υδάτων ονομαζόταν «κουμπάρος» και καλούσε όλο το χωριό στο σπίτι του καθώς η μέρα μετατραπόταν σε ένα μεγάλο «γλέντι».

Επιπλέον, στην περιοχή της Φλώρινας τα Θεοφάνια παίρνουν οι πιστοί από τις εκκλησίες όλες τις εικόνες οι οποίες «βαπτίζονται» στ' Αγιασμένα Νερά. Τις κρατούν στο σπίτι μέχρι σαράντα ημέρες και έπειτα επιστρέφονται στην εκκλησία, προσφέροντας χρήματα. (Η Φλώρινα και η περιοχή της, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας, 2002, Ήθη και Έθιμα, σελ.238-243)

Κάτι ξεχωριστό είναι το έθιμο «Τσίρι Τσίρι Βάρβαρα», αυτό είναι έθιμο που γιορτάζεται στις 3 Δεκεμβρίου κάθε έτους στην περιοχή του Αμυνταίου και έχει Ρωμαϊκές καταβολές. Η χριστιανική εκδοχή θέλει το έθιμο να γιορτάζεται προς τιμήν της Αγίας Βαρβάρας που σώθηκε όταν αποπειράθηκαν να την κάψουν. Η προετοιμασία ξεκινάει μέρες πριν από τις παρέες της κάθε γειτονιάς που μαζεύουν ξύλα ώστε η φωτιά που θα ανάψουν να είναι η ψηλότερη. Μετά το άναμα της φωτιάς ακολουθεί γλέντι με τα χάλκινα της περιοχής γύρω από τις φωτιές μέχρι το ξημέρωμα.(Ορθοδοξία και Πολιτισμός,Αρχιμ.Ειρηναίος Χατζηεφραιμίδης,σελ.94, Η Φλώρινα και η περιοχή της, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας, 2002, Ήθη και Έθιμα, σελ.238-243)

5

Εορτές- Έθιμα του καλοκαιριού

Ξεχωριστές εορτές του καλοκαιριού που «χαρακτηρίζουν» τη Φλώρινα είναι τα «Γενέθλια του Ιωάννου του Προδρόμου» (24 Ιουνίου), όπου και γίνονται τα έθιμα του «κλείδωνα». Πρόκειται για ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και του οποίου η πρώτη γραπτή περιγραφή ανέρχεται στους βυζαντινούς χρόνους.Ο «Κλήδονας» είναι μια λαϊκή μαντική διαδικασία, από τις πιο τελετουργικές όλων των παραδόσεων του τόπου μας, σύμφωνα με τον οποίο αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.Η ίδια η λέξη υπάρχει από την εποχή του Ομήρου, «κλήδων» ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος, και κατ' επέκταση το άκουσμα σιωνισμού ή προφητείας, ο συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων ή πράξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής, στον οποίο αποδιδόταν προφητική σημασία.Την παραμονή του Αη-Γιαννιού, οι ανύπαντρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτονταν σε κάποιο μέλος της συντροφιάς να φέρει από το πηγάδι ή την πηγή το «αμίλητο νερό». Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό αδειάζεται σε πήλινο -ως επί το πλείστον- δοχείο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο, το λεγόμενο “ριζικάρι”. Συνήθως, πρόκειται για κάποιο προσωπικό αντικείμενο, συχνά μάλιστα πολύτιμο.Στη συνέχεια, το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα «κλειδώνεται» και τοποθετείται σε ανοιχτό χώρο. Ανήμερα του Αϊ-Γιαννιού, συναθροίζονται πάλι οι ανύπαντρες κοπέλες.Αυτή τη φορά όμως στην ομήγυρη μπορούν να συμμετέχουν και παντρεμένες γυναίκες, συγγενείς και γείτονες και των δύο φύλων, καλεσμένοι για να παίξουν το ρόλο μαρτύρων της μαντικής διαδικασίας. Καθισμένη στο κέντρο της συντροφιάς, μια κοπέλα ανοίγει τον κλήδονα.

«Ανοίγουμε τον κλήδονα με τ' Αγιαννιού τη χάρη,και όποια έχει καλό ριζικό σήμερα να το πάρει».

Και ανασύρει ένα-ένα από το αγγείο τα αντικείμενα, που αντιστοιχούν στο «ριζικό» κάθε κοπέλας, απαγγέλλοντας ταυτόχρονα δίστιχα, είτε όπως τα θυμάται, είτε από συλλογή τραγουδιών ή ακόμη και από ημεροδείκτες.Το δίστιχο που αντιστοιχεί στο αντικείμενο της κάθε κοπέλας θεωρείται ότι προμηνύει το μέλλον της και σχολιάζεται από τους υπόλοιπους, που προτείνουν τη δική τους ερμηνεία σε σχέση με την ενδιαφερόμενη.

Την ημέρα εορτασμού του Προφήτη Ηλία (20 Ιουλίου) πολλές περιοχές της Φλώρινας γιορτάζουν και πιο συγκεκριμένα η μέρα αυτή εορταζόταν παλαιότερα περισσότερο από τους Βλάχους της περιοχής, αλλά και από άλλους που κατέφθαναν στην περιοχή ψήνοντας αρνιά και οργανώνοντας ένα μεγάλο γλέντι.

6

Την παραμονή της ημέρας της εορτής της Αγίας Παρασκευής, στην πόλη της Φλώρινας πραγματοποιείται μια μεγάλη περιφορά της εικόνας της Αγίας Παρασκευής που ξεκινά από την Εκκλησία της Αγίας Παρασκευής και ακολουθώντας μια αρκετά μεγαλή διαδρομή επιστρέφει και πάλι στην Εκκλησία.

Ο Αγιος Παντελεήμων είναι ο πολιούχος άγιος της πόλης της Φλώρινας και την παραμονή της γιορτής του γίνεται περιφορά της εικόνας του στην πόλη.Την μνήμη του Αγίου Παντελεήμονα την γιορτάζουμε στις 27 Ιουλίου.Το απολυτίκιο του Αγίου Παντελεήμονα : «Αθλοφόρε Άγιε, και ιαματικέ Παντελεήμων, πρέσβευε

τω ελεήμονι Θεώ, ίνα πταισμάτων άφεσιν, παράσχη ταις ψυχαίς ημών.»

Για τους Πισοδερίτες η μέρα του εορτασμού της Αγίας Τριάδας είναι «η εορτή των εορτών και η πανήγυρις των πανηγύρεων», όπως λένε οι ίδιοι. Το πανηγύρι της Αγίας Τριάδος Πισοδερίου είναι ένας πομπός του θρησκευτικού-πολιτιστικού καλέσματος των απανταχού Πισοδεριτών. Ο εορτασμός της Αγίας Τριάδος κάθε χρόνο, είναι αναβάπτισμα για όλους στα νάματα της θρησκείας, της παράδοσης και της ιστορίας. Κάθε χρόνο την ημέρα του Αγίου Πνεύματος, συρρέουν πανηγυριστές από την περιοχή και απο τους όπου γής Πισοδερίτες. Υπάρχει αγίασμα και πάμπολλοι θρύλοι γύρω απο την ύπαρξη της Μονής που συμπλέονται και μέσα απο τον λόγο περνούν απο γενιά σε γενιά Πισοδεριτών κινώντας το γαϊτανάκι της παράδοσης.

Στην εορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, στις 6 Αυγούστου, οι πιστοί πηγαίνουν στην Εκκλησία με καλάθια γεμάτα σταφύλια, τα οποία διαβάζονται από τον ιερέα και στη συνέχεια μοιράζονται στους πιστούς.

Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδος Πισοδερίου

Φλώρινας

7

Το 15αύγουστο πολλές εκκλησίες της πόλης και πολλά χωριά γιορτάζουν. Συγκεκριμένα στο χωριό Ιτέα συμβαίνει κάτι το διαφορετικό. Τα «κόλλυβα της Παναγίας», τα οποία δεν τα ευλογεί ο παπάς, και μοιράζονται, σ' όλους για την ψυχή των νεκρών και της Παναγίας.

Στις 27 Αυγούστου γιορτάζει ο Άγιος Φανούριος. Τον Άγιο Φανούριο έκανε αρκετά δημοφιλή η παρήχηση του ονόματός του προς το φαίνω= φανερώνω. Είναι ο Άγιος που στη συνείδηση των πιστών φανερώνει τα χαμένα αντικείμενα ή ακόμη και τη χαμένη τύχη. Συχνά οι άνθρωποι που έχουν χάσει κάτι τάζουν στον Άγιο μία πίτα -τη γνωστή φανουρόπιτα- και συνοδεύουν το αίτημα τους με συγκεκριμένες ευχές. Η πεποίθηση ότι ο Αγιος φέρνει την καλή τύχη στον άνθρωπο που θα φτιάξει τη φανουρόπιτα, είναι πολύ ισχυρή ακόμη και στις μέρες μας! "Του φανερώνει το δρόμο τον καλό. Του φέγγει ο Άγιος Φανούριος", λέει χαρακτηριστικά ο λαός. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας μάλιστα, ο Άγιος μπορεί να φανερώσει στην κάθε ανύπαντρη κοπέλα το μέλλοντα σύζυγό της. "Οι ανύπαντρες κοπέλες που θέλουν να παντρευτούν ετοιμάζουν φανουρόπιτα για να φανερωθεί ο υποψήφιος γαμπρός" . Στη Φλώρινα, η φανουρόπιτα χρησιμοποιείται ως ονειρομαντικό μέσο με ένα κομμάτι που βάζουν κάτω απ'το προσκέφαλο (ο Άγιος θα φανερώσει το μέλλοντα σύζυγο).

Ο Αγιος Φανούριος στη Φλώρινα

Η εικόνα του Αγίου Φανουρίου

8

Στις 29 Αυγούστου, την ημέρα της αποκεφάλισης του Τιμίου Προδρόμου, λεγόταν παλαιότερα, σε πολλές περιοχές της Φλώρινας, πως εκτός από αυστηρή νηστεία, δεν έπρεπε να χρησιμοποιήσουν ούτε μαχαίρι εκείνη την ημέρα, αλλά ούτε να καταναλωθεί τροφή με κόκκινο χρώμα που θύμιζε το αίμα. (Η Φλώρινα και η περιοχή της, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας, 2002, Ήθη και Έθιμα, σελ.238-243)

Εορτές- Έθιμα της άνοιξης

Την παραμονή του Λαζάρου, κορίτσια, που ονομάζονται Λαζαρίνες , μαζεύουν λουλούδια με τα οποία στολίζουν ένα καλαθάκι. Την ημέρα της εορτής, φορώντας τοπικές ενδυμασίες και κρατώντας το καλαθάκι τους , πηγαίνουν σε σπίτια της περιοχής , τραγουδώντας τα κάλαντα του Λαζάρου. (Ορθοδοξία και Πολιτισμός, Αρχιμ. Ειρηναίος Χατζηεφραιμίδης,σελ.110)

Στις 20 Μαΐου γιορτάζεται η ανακομιδή του λειψάνου του Αγ. Νικολάου, την ημέρα αυτή στο Νυμφαίο της Φλώρινας γίνεται πανηγύρι και η μέρα τούτη λέγεται «Αι Νικόλα Ντιβιάρα», δηλαδή Αι Νικόλας καλοκαιρινός. (Ορθοδοξία και Πολιτισμός,Αρχιμ.Ειρηναίος Χατζηεφραιμίδης,σελ.120)

Την πρώτη Παρασκευή μετά το Πάσχα είναι η γιορτή της Ζωοδόχου Πηγής. Έτσι, παλιότερα κόσμος από όλες τις περιοχές της πόλης πήγαιναν στην ομώνυμη εκκλησία στο χωριό Σκοπιά.

Δακρυρροούσες υδρίεςΣήμερα, στη Φλώρινα και την περιοχή της, το τρίτο ψυχοσάββατο - παραμονή Πεντηκοστής- και στα σαράντα του νεκρού ή στα τρία χρόνια του, δίνουνε στάμνα, με λίγο νερό μέσα, σε συνομήλικο ή παιδικό και επιστήθιο φίλο του μακαρίτη για να πίνει και να τον θυμάται. Είναι τα δάκρυα του πεθαμένου, όπως λένε, μια διαδικασία παρόμοια μ' αυτή των αρχαίων, που έβαζαν «δακρυρροούσες υδρίες» για να συγκεντρώνουν τα δάκρυά τους. Η στάμνα είναι στολισμένη με άνθη και εποχιακά φρούτα, ενώ το στόμιό της είναι κλειστό με δέσμη από λουλούδια.Όλα τα διαβατήρια έθιμα του λαού μας, η γέννηση, η βάπτιση, ο γάμος, ο θάνατος, δηλαδή όσα αναφέρονται στη διάβαση ή μετάβαση από μία κατάσταση σε άλλη, είναι ίδια και ταυτόσημα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Κάθε προσφορά στους θεούς, δηλαδή ταξίματα, αφιερώματα κ.ά., είτε για να εξευμενίσουν (σημερινή παράκληση) είτε για να ευχαριστήσουν (σημερινή δοξολογία) ήταν ίδια τότε και τώρα. Ας μην ξεχνούμε το χαρώνειο νόμισμα που βάζουν στο στόμα του νεκρού, κάτω από τη γλώσσα, ή στο τσεπάκι του γιλέκου, ή στο χέρι του, για να πληρώσει τον χάρο με τη βάρκα που θα μεταφέρει την ψυχή του στον Άδη. Αρχαίο το έθιμο, όπως η μαύρη γραβάτα και το περιβραχιόνιο στους πενθούντες άντρες και το μαύρο ντύσιμο στις γυναίκες για τρία χρόνια. Ο Αδης των δημοτικών μας τραγουδιών δεν διαφέρει καθόλου από τον Ομηρικό Άδη, όπως περιγράφεται στη «Νέκυια» της Οδύσσειας. (Η Φλώρινα και η περιοχή της, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας, 2002, Ήθη και Έθιμα, σελ.238-243)

9

Το Πάσχα προσφέρονταν αβγά και μπουγάτσα, σήμερα προσφέρεται τσουρέκι. Το αβγό κλείνει μέσα του τη δύναμη της ζωής και την ανάσταση. Με τη μπουγάτσα ή το τσουρέκι θυμούμαστε τους «εορταστικούς άρτους» των αρχαίων, που τους πρόσφεραν στις μεγάλες γιορτές στη «Μεγάλαρτο» Δύναμη. Σήμερα η προσφορά γίνεται προς τον Χριστό.( Η Φλώρινα και η περιοχή της, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας, 2002, Ήθη και Έθιμα, σελ.238-243)

Το έθιμο της «Χάσκας» το επιβάλει η σαρακοστιανή επιταγή που λέει: «με αυγό κλείνει το στόμα το βράδυ της Αποκριάς και με αβγό ανοίγει πάλι το βράδυ της Ανάστασης» υπενθυμίζοντας τη νηστεία που πρέπει να τηρηθεί στο μεσοδιάστημα αυτό.Σύμφωνα με την παράδοση, την τελευταία μέρα της αποκριάς, ο γηραιότερος της οικογένειας παίρνει ένα ξύλινο μακρύ κοντάρι του οποίου τη μία άκρη κρατάει και στην άλλη δένει μία κλωστή στην άκρη της οποίας δένει ένα βρασμένο αυγό. Ολόκληρη η οικογένεια κάθεται οκλαδόν σε κύκλο γύρω από τον παππού ο οποίος γυρνάει γύρω από τον εαυτό του, κουνώντας σαν εκκρεμές το αυγό μπροστά στα στόματα των μελών της οικογένειας. Με αυτό τον τρόπο ο καθένας απ' αυτούς προσπαθεί να πιάσει το αβγό με τα δόντια. Όποιος το καταφέρει, λένε ότι είναι τυχερός. (Η Φλώρινα και η περιοχή της, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας, 2002, Ήθη και Έθιμα, σελ.238-243)

Το «σίρνιτσι», αρχίζει τρεις εβδομάδες πριν την Κυριακή της Τυροφάγου, δηλαδή αρχίζει από την Κυριακή του Τελώνη και Φαρισαίου. Τις ημέρες αυτές κάθε νοικοκυρά πρέπει να είναι έτοιμη να δεχτεί επισκέψεις, δηλαδή να κάνει σίρνιτσι, που σημαίνει να κεράσει γλυκό (από την περσική λέξη sirin= γλυκό). Πρέπει να προσφέρει πολλά πράγματα, με επιστέγασμα τον χαλβά, που τρέμοντας δεν πέφτει, γιατί έτσι το έχει το έθιμο. Δεν περιμένεις, ούτε καλείς κανένα, αλλά μπορεί να σου έρθουν χωρίς πρόσκληση ή ειδοποίηση πολλοί και πρέπει να τους ευχαριστήσεις. Κι αν έχεις κόρη, έτσι θα φανεί η αξιοσύνη της, ώστε να τρέξει κάθε προξενήτρα για το καλό της. (Η Φλώρινα και η περιοχή της, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας, 2002, Ήθη και Έθιμα, σελ.238-243)

10

3.ΑΛΛΑ ΕΘΙΜΑ

Κτίσιμο σπιτιούΌταν κτιζόταν σπίτι στο παρελθόν στην περιοχή της Φλώρινας έθιμο ήταν να σφάζεται στο θεμέλιο λίθο αρνί άσπρο ή κόκορα κόκκινο, παχουλό και νέο. Το έσφαζε ο ιδιοκτήτης, ή κοντινός συγγενής ή ο πρωτομάστορας. Έπειτα έθαβαν νομίσματα. Όσο πιο μεγάλη είναι η προσφορά, τόσο μακροβιότερο θα είναι το νεόκτιστο. Με το αίμα του σφαχτού στεριώνει περισσότερο το κτίσμα. Το έθιμο είναι πανάρχαιο και ειδωλολατρικό. (Η Φλώρινα και η περιοχή της, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας, 2002, Ήθη και Έθιμα, σελ.238-243)

Βάι ντουντουλέ (ή περπερώνη)Είναι η ομαδική επίκληση και δέηση για να βρέξει. Στην αρχαιότητα παρακαλούσαν τον Όμβριο Δία, ενώ σήμερα τον Χριστό. Ντύνουν με φύλλα καρυδιάς κι αλλού με μπόζια (κουφοξυλιά) ένα αγόρι ή κορίτσι. Ρίχνουν όλοι νερό επάνω του. Οι γέροι υποστηρίζουν ότι έτσι πάντοτε ερχόταν η βροχή.( Η Φλώρινα και η περιοχή της, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας, 2002, Ήθη και Έθιμα, σελ.238-243)

Ιερότητα δέντρωνΟι θεοί των αρχαίων Ελλήνων είχαν ένα τουλάχιστον δέντρο που το προστάτευαν ή το συμβόλιζαν με κάποια θεότητα. Έτσι, η δρυς ήταν του Δία, η δάφνη και ο φοίνικας του Απόλλωνα, η ελιά της Αθηνάς κ.ά. Σήμερα, στη Φλώρινα πολλοί φυτεύουν δέντρο για το νεογέννητο τέκνο τους. Αν το δέντρο μαραθεί, τότε το παιδί θα αρρωστήσει.Στην Πρέσπα πιστεύουν πως, όποιος φυτέψει καρυδιά θα πεθάνει αν η καρυδιά μαραθεί ή φτάσει στο μπόι του. Γι' αυτό πάντοτε καρυδιές φυτεύουν οι γέροι. Τούτο «το δέντρο της ζωής» παίζει σημαντικό ρόλο. Στην ίδια περιοχή (Πρέσπα) έχουμε και τους ζωντανούς αγίους. Οι κάτοικοι ποτέ δεν αγγίζουν ότι είναι δικό τους, γιατί ο άγιος θα τους τιμωρήσει. Τέτοιοι άγιοι είναι ο Αϊ Νικόλας της Σφήκας, η Αγία Παρασκευή Μικρολίμνης, ο Αϊ Γιάννης Λαιμού κι ο Αϊ Γιώργης Ψαράδων. Όσοι ιερόσυλοι πείραξαν ιδιοκτησία των αγίων έχουν τιμωρηθεί. (Η Φλώρινα και η περιοχή της, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας, 2002, Ήθη και Έθιμα, σελ.238-243)

Έθιμα του χειμώνα1)Τα μεσάνυχτα μεταξύ 23 και 24 Δεκεμβρίου οι κάτοικοι της Φλώρινας ανάβουν φωτιές. Κάθε γειτονιά έχει τη δική της. Καθένας τη θέλει καλύτερη, γιατί η φωτιά ζεσταίνει «τους τσοπάνους που τούτη τη στιγμή επισκέπτονται τον νεογέννητο Χριστό».Στο Αμύνταιο ανάβουν φωτιά της Αγίας Βαρβάρας, ενώ στο Βατοχώρι τις ημέρες που έχουν καρναβάλια και την ονομάζουν «μπουμπούνα». Ίδια φωτιά ανάβουν στη Φλώρινα και τα Θεοφάνια και πιστεύουνε πως, αν η ημέρα αυτή είναι παγωμένη, η χρονιά θα είναι παραγωγική και όλο υγεία.Φωτιά ανάβουνε και την Πρωτοχρονιά, ώστε να έρθει γρηγορότερα ο

νέος χρόνος, ενώ ντύνονται και καρναβάλια, που τα ονομάζουν μπαμπάρια (από το τουρκικό bar-bar που σημαίνει φωνάζω).

11

Οι κάτοικοι στην Υδρούσα Φλώρινας, αλλάζοντας τα ρούχα τους ή φορώντας τα ανάποδα, ντύνονται καρναβάλια, που ονομάζονται έσκινα ή εσκινήρ (τουρκ.= eski= παλιός, αρχαίος, φθαρμένος).

2)Το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς, όταν κόβεται η βασιλόπιτα, το πρώτο κομμάτι της είναι για το «σπίτι». Είναι προσφορά στο «στοιχειό» του σπιτιού, στο «καλό φίδι» ή στο «καλόγνωμο φίδι», που είναι ο «αγαθός δαίμονας» του σπιτιού, «ο φύλακας του σπιτιού», τον οποίο οι αρχαίοι ονόμαζαν «ο κωφός όφις», ενώ προστάτης του σπιτιού ήταν ο Δίας. Στο Πισοδέρι, το πρώτο κομμάτι της βασιλόπιτας προσφέρεται στην αρκούδα: το πηγαίνουν στον «βράχο της αρκούδας», όπου θα το φάει. Η αρκούδα είναι ιερό ζώο της θεάς Άρτεμης, που προστατεύει τις γέννες και λέγεται Άρτεμις Λοχία.

3)Σούρβα – ΣτόλβαΤην Παραμονή της Πρωτοχρονιάς εμφανίζεται το έθιμο της σούρβας. Έφηβοι ή παιδιά σηκώνουν με σκαμνί τη γριά του σπιτιού τρεις φορές στον αέρα, φωνάζοντας δυνατά: «σούρβα μπάμπω - και του χρόνου». Το έθιμο αποτελεί κατάλοιπο της γυναικοκρατίας.Το ίδιο γίνεται και τα Θεοφάνια. Τώρα, όμως, σηκώνουν σε σκαμνί ή με τα χέρια τα μικρά παιδιά τρεις φορές, φωνάζοντας δυνατά, «στόλβη μπάμπω... και του χρόνου». Πρόκειται για τον συμβολισμό του νέου χρόνου. Οι νοικοκυραίοι προσφέρουν φρούτα εποχής και λεφτά.

(Η Φλώρινα και η περιοχή της, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας, 2002, Ήθη και Έθιμα, σελ.238-243)

Έθιμα του καλοκαιριούΟ κέρνοςΟι αρχαίοι πρόσφεραν στους θεούς τους πρώτους καρπούς της συγκομιδής τους μέσα στον κέρνο, ένα πήλινο κυκλικό ταψί με πέντε-έξι υποδοχές, όπου έβαζαν μέλι και πάντοτε κηρύθρα, σιτάρι, κριθάρι, ρεβίθια και άλλα είδη. Το ίδιο γίνεται και τα ψυχοσάββατα την Πεντηκοστή, μέσα στον κέρνε, ως κόλλυβα. Τέτοια πρωτόλεια είναι της Ιτέας, τον Δεκαπενταύγουστο, που δεν τα ευλογεί ο παπάς, και μοιράζονται, σ' όλους για την ψυχή των νεκρών και της Παναγίας, γι' αυτό λέγονται «κόλλυβα της Παναγίας». (Η Φλώρινα και η περιοχή της, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας, 2002, Ήθη και Έθιμα, σελ.238-243)

12

4. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Η Φλώρινα και η περιοχή της, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας, 2002, Ήθη και Έθιμα, σελ.238-

243

Λ. Μέλλιος, Λαογραφικά Φλώρινας-Γιορτές, Φλώρινα, 1976

Λ. Μέλλιος, Λαογραφικά Φλώρινας- Θρύλοι - Παραδόσεις -Ιστορία, Πρέσπες, 1976

Λ. Μέλλιος, Από τη λαογραφία της Φλώρινας, εκδ. Γ' Σ. Στρατού, Θεσσαλονίκη, 1988

Κ. Νάτσης, Λαογραφικά στοιχεία και παραδοσιακοί χοροί στον νομό Φλώρινας, Φλώρινα, 1990

Λ. Μέλλιος, Χριστουγεννιάτικα κάλαντα και φωτιές, Φλώρινα, 1993

Αντ. Τσάμη, Λαογραφικά μελετήματα, Φλώρινα, 1996

Ορθοδοξλια και πολιτισμός, Αρχιμ. Ειρηναίος Ι. Χατζηεφραιμίδης, Εκδοτικός Οίκος Αντ. Σταμούλα, 2006