Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρησηΈθνος: Φύλακας-άγγελος ή δαίμονας;Γιάννα Κατσιαμπούρα

ΈΘΝΟΣ: ΦΥΛΑΚΑΣ-ΑΓΓΕΛΟΣ Ή ΔΑΙΜΟΝΑΣ;1της Γιάννας Κατσιαμπούρα

1. Εισαγωγή

Η πραγματικότητα των τελευταίων ετών του 20ού αιώνα ανέδειξε σε κυρίαρχο ζήτημα τους αναπτυσσόμενουςεθνικισμούς. Ειδικά στη Βαλκανική, ο κατακερματισμός των προηγούμενων κρατικών σχηματισμών αποτέλεσετο πεδίο για την ανάπτυξη μιας σειράς εδαφικών διεκδικήσεων που αιτιολογούνται με την επίκληση «εθνικών»,προαιώνιων και ύστερων, δικαίων. Αυτά σε μια περίοδο στην οποία η οικονομία υπερβαίνει τα εθνικά πλαίσιακαι διεθνοποιείται. Η «παγκοσμιοποίηση», κι όχι μόνο με τις οικονομικές της ορίζουσες, δημιουργεί ένα νέοπεριβάλλον το οποίο οι κοινωνίες και τα άτομα οφείλουν να αποδεχθούν, κατά τις επιταγές των καιρών,σύμφωνα με τις διαχειριστικές απόψεις που προβάλλονται κατά κόρον, ή εν πάση περιπτώσει ναπροσαρμοστούν αναλόγως.

Σε αυτή την ιστορική συγκυρία, πυροδοτείται τόσο στα σχετικά στενά όρια της επιστημονικής κοινότητας όσοκαι στον ευρύτερο χώρο της κοινωνίας η συζήτηση περί έθνους και εθνικισμού, που αποτελεί ένα από τακυριότερα πεδία διαφοροποιήσεων και ιδεολογικής σύγκρουσης.

Η ιστορική κατηγορία του έθνους, έτσι, σε ορισμένες προσεγγίσεις υπερβαίνει την ιστορικότητά της καιμεταβάλλεται σε μια κεντρική υπερκατασκευή (σε ένα υποστασιοποιημένο ιδεολόγημα) που δρα καταλυτικάόσον αφορά τη διαμόρφωση της κυρίαρχης ιδεολογίας και των νοοτροπιών. Μη εξαιρουμένου και του χώρουτης Αριστεράς, στο εσωτερικό της οποίας οι συγκρούσεις εντείνονται μέχρι βαναυσότητας, με τις αντίστοιχεςσημασιοδοτήσεις και ιδεολογικές αγκυλώσεις να αναδεικνύουν με ενάργεια το σύνολο πρόβλημα. Και θααναφερθώ κυρίως στο χώρο της ελληνικής διανόησης, της κοινωνίας και της Αριστεράς, όπου τα φαινόμεναείναι κάτι παραπάνω από ενδεικτικά. Αρκεί να θυμηθούμε τρεις μόνο περιπτώσεις των τελευταίων ετών πουαποτέλεσαν το έναυσμα για το ξέσπασμα έντονων διαμαχών: κι εννοώ την κυκλοφορία του βιβλίου του ΝίκουΣβορώνου για το έθνος, όπου όμως οι διαφωνίες περιορίστηκαν στο εσωτερικό της επιστημονικής κοινότηταςκυρίως, αλλά και το Μακεδονικό και το βιβλίο της ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού, που οι διαστάσεις τους έφτασαννα αποτελέσουν κεντρικά πολιτικά ζητήματα. Χωρίς η αναφορά μου στα ελληνικά πράγματα να σημαίνει ότιπαρόμοια φαινόμενα διαμαχών περί την εθνική ιστορία δεν εμφανίζονται και αλλού. Να αναφέρω απλώς τηνπερίπτωση των ΗΠΑ, και τις ντιρεκτίβες για τη συγγραφή σχολικών εγχειριδίων που να αναδεικνύουν την«εθνική» αλήθεια, ή τις προσπάθειες στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες για το σωφρονισμό της μνήμης…

2. Το έθνος ως ιστορική κατηγορία Για το έθνος λοιπόν. Το έθνος είναι ιστορικό φαινόμενο, μια ιστορικήκατηγορία, και όχι προαιώνια μορφή οργάνωσης των ανθρώπινων κοινωνιών. Κι από εδώ αρχίζουν οι παρεξηγήσεις. Το έθνος είναι προϊόν της νεωτερικότητας, άρρηκτα δεμένο με την αστική ανάπτυξη και τονκαπιταλισμό. Η ιστορικότητα του φαινομένου σημαίνει ότι η εθνική ταυτότητα και συνείδηση δεν έχει να κάνειμε ένα είδος γενετικής συνέχειας ή αναλλοίωτων και διαχρονικών κοινών πολιτιστικών χαρακτηριστικών, αλλάότι συνιστά σύγχρονο ιδεολογικό πρόταγμα, σε αναφορά προς το οποίο οργανώνονται πολιτικά οι κοινωνίεςστον σύγχρονο κόσμο. Η εθνογένεση συμβαίνει σε έναν ιστορικό συγκεκριμένο χρόνο και τόπο, συνήθωςσυνδεόμενη με ένα (επαναστατικό) γεγονός που διασπά τους παλαιότερους κοινωνικοπολιτικούςσχηματισμούς, μαζί με τους τρόπους παραγωγής που τους συγκροτούν, και εγκαθιδρύει ένα νέο, στηνεωτερικότητα δηλαδή το έθνος-κράτος. Τέτοιο ήταν στην περίπτωση της Γαλλίας π.χ. η Γαλλική Επανάσταση,στην περίπτωση της Ελλάδας η Επανάσταση του ’21 κλπ. Δηλαδή, το έθνος ως ιστορικό υποκείμενοσχηματίζεται μέσα από μια συγκεκριμένη πορεία και εκβάλλει σε έναν συγκεκριμένο κρατικό σχηματισμό, τοέθνος-κράτος. Αυτή η πορεία δεν έχει ωστόσο σχέση με γραμμικά πεπρωμένα ή με προαιώνια χαρακτηριστικά.Συνδέεται άμεσα με την εμφάνιση της αστικής τάξης (οποιασδήποτε μορφής) και εκπροσωπεί την προσπάθειάτης για οικονομική και πολιτική κυριαρχία, γεγονός που επιτυγχάνεται με την εγκαθίδρυση νέων κρατικών

Σελίδα 1 / 5

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρησηΈθνος: Φύλακας-άγγελος ή δαίμονας;Γιάννα Κατσιαμπούρα

δομών.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι τα σύγχρονα έθνη δεν έχουν παρελθόν, ότι είναι «πλαστές» κατασκευές ή ότι προκύπτουν από παρθενογένεση. Σημαίνει ότι το παρελθόν από το οποίο διατείνονται ότι προέρχονται τασύγχρονα έθνη, και στο καθένα από αυτά θεμελιώνει τη μοναδικότητα και ιδιαιτερότητά του, έχειπροηγουμένως εθνικοποιηθεί: έχει δηλαδή αποσπασθεί από τα ιστορικά του συμφραζόμενα και έχειανασημασιοδοτηθεί στο πλαίσιο και στην υπηρεσία αυτής της μοντέρνας ιδεολογίας που είναι ο εθνικισμός.

Στην ελληνική περίπτωση, η εθνογένεση τοποθετείται τον 18ο αιώνα, ιδιαίτερα κατά την περίοδο τουΝεοελληνικού Διαφωτισμού, όταν μια ελληνόφωνη εμπορική αστική τάξη αναδύεται μέσα στην ΟθωμανικήΑυτοκρατορία κι αρχίζει να διεκδικεί ανεξαρτησία οικονομική και πολιτική. Τα ιδεολογικά προτάγματα πουσυνοδεύουν τη Γαλλική Επανάσταση (ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα) μαζί με μια εκκοσμικευμένη αντίληψητου κόσμου υιοθετούνται και οδηγούν στη συγκρότηση ελληνικής εθνικής συνείδησης σε ένα μεγάλο κομμάτιτου χριστιανικού μιλέτ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η συγκρότηση εθνικής συνείδησης, που θα αγκυρωθείιδεολογικά εν πολλοίς στην Αρχαιότητα και κυρίως στηρίζεται στην ανάπτυξη οικονομικών συνθηκών που εντέλει κατέστησαν τα μέλη του ορθόδοξου μιλέτ σχεδόν κράτος εν κράτει, θα οδηγήσει στη διεκδίκηση τηςεθνικής ανεξαρτησίας μέσω επανάστασης και στη συγκρότηση του ελληνικού βασιλείου, έστω και σε πολύ πιο περιορισμένα εδαφικά όρια από αυτά που διεκδικούνταν. Από εκεί και πέρα, απομένει η «ομογενοποίηση» τουπληθυσμού και η ανάδειξη της «εθνικής» φυσιογνωμίας, δηλαδή η αποδοχή των προτεραιοτήτων που θέτουν κράτος-έθνος και κεφάλαιο.

Το ζήτημα της συγκρότησης του έθνους ωστόσο και η λειτουργία του μέσα στα συγκεκριμένα ιστορικάσυμφραζόμενα στη συνέχεια, δηλαδή η ομογενοποίηση και η διαμόρφωση μέσω και των ιδεολογικώνμηχανισμών της «εθνικής» ταυτότητας του καθένα ως μέλους πια του κράτους, ανάλογα άρα και με τις«εθνικές» ανάγκες, επιτρέπουν την ανάπτυξη μιας σειράς ιστορικών ανακριβειών («εθνικών» ανακριβειών) καικατασκευών για ιδεολογική χρήση.

Κι εδώ πρέπει να γίνει μια αναγκαία διευκρίνιση όσον αφορά την ιστορική αντιμετώπιση του έθνους ως φαινομένου: είναι διαφορετικό ζήτημα οι αντικρουόμενες ερμηνείες που στηρίζονται σε διαφορετικές ιστορικέςεπιστημολογικές σχολές και παραδόσεις και διαφορετικό οι εκ των υστέρων κατασκευές που στηρίζονται σεαποϊστορικοποίηση των φαινομένων και στοχεύουν σε εξυπηρέτηση ιδεολογικών αναγκών στο πλαίσιο τηςιδεολογικής κάθε φορά και πολιτικής κυριαρχίας. Θα αναφερθώ στη συνέχεια στα ζητήματα αυτά και στις εκφάνσεις τους μέσα στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα.

3. Έθνος και ελληνική ιστοριογραφία

Κατ’ αρχήν, όσον αφορά την ιστοριογραφία. Η νεότερη ελληνική ιστοριογραφία από τη συγκρότησή τηςυπήρξε εθνοκεντρική, όπως βέβαια και όλες οι υπόλοιπες σύμφωνα με τα επιστημολογικά δεδομένα της εποχής.Ωστόσο, ακόμη περισσότερο, στο πλαίσιο της πραγματικότητας του νέου ελληνικού κράτους και των αναγκώντου, στα συγκεκριμένα χρονικά όρια, η επίσημη ιστοριογραφία αναλαμβάνει μέσω μιας σειράς κατασκευών καιεπινοημένων παραδόσεων να ανανοηματοδοτήσει το παρελθόν, δημιουργώντας το σχήμα του «τρισχιλιετούς»ελληνισμού, που καθιερώνει ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος κι έκτοτε θα αποτελέσει τη βάση της επίσημης ιστοριογραφίας αλλά και του έργου ποικίλης μορφής ιστοριολογούντων. Σε αυτό το πλαίσιο τηςαποϊστορικοποίησης και της αναδρομικής ερμηνείας θα τεθούν οι περισσότεροι ιστορικοί, μήτε μαρξιστώνεξαιρουμένων, για ένα πολύ μεγάλο διάστημα, της τάξης του ενός αιώνα. Έτσι θα δικαιολογηθεί βεβαίως και ηπροσπάθεια επέκτασης των ορίων του κράτους σε εδάφη όπου οι πληθυσμοί δεν είναι αμιγώς ελληνικοί, π.χ.Μικρά Ασία.

Σελίδα 2 / 5

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρησηΈθνος: Φύλακας-άγγελος ή δαίμονας;Γιάννα Κατσιαμπούρα

Ακόμη και σήμερα, το σχήμα αυτό εξακολουθεί να υφίσταται ως ερμηνευτικό εργαλείο στις επεξεργασίεςαρκετών μελών της επιστημονικής κοινότητας, ιστοριολογούντων και πολιτικών. Ως ηγεμονική μάλιστααντίληψη. Κι εννοώ την ιστορία που θεωρεί το φαινόμενο του έθνους προαιώνιο «πρόταγμα», ειδικά τοελληνικό, που δεν διακρίνει μεταξύ λαού, φυλής και έθνους-κράτους. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, όσοιζουν σε ένα έδαφος κοινό και διακρίνονται από κοινά χαρακτηριστικά, π.χ. γλώσσας, κληρονομούν μια ουσίααναλλοίωτη, όπως θα έλεγε ο Μπαλιμπάρ. Εννοώ δηλαδή την προσέγγιση που εντάσσει εκ των υστέρωνπρογενέστερα φαινόμενα σε ένα τελεολογικό σχήμα, χωρίς να τα διαφοροποιεί σύμφωνα με τα ιδιάζονταχαρακτηριστικά τους, κι αποδίδει ταυτότητες εθνικές που δεν ανταποκρίνονται στα δεδομένα της εκάστοτεεποχής, δηλαδή στις παραδοσιακές κοινωνίες, με στόχο βεβαίως να αποδειχθεί η προαιώνια διαφοροποίηση.Εδώ εντάσσονται γενικευτικές ερμηνείες που αναγνωρίζουν ελληνική εθνική ταυτότητα π.χ. στο Βυζάντιο, ότανάλλα ήταν τα ενοποιητικά και διαφοροποιητικά στοιχεία των πληθυσμών, όπου στηρίζονταν οι σχηματισμοί(θρησκεία, γλώσσα, τοπικός προσδιορισμός και βεβαίως καμία καταγωγή από την αρχαία Ελλάδα ως φυλετικόστοιχείο). Ενδεικτικές είναι οι προβολές που γίνονται με βάση συγκεκριμένες και σημερινές πραγματικότητες,του τύπου επεκτατική Δύση-ανεξάρτητη Ανατολή… Κι υπάρχει δυστυχώς πληθώρα τέτοιων. Κι αυτού τουτύπου οι προσεγγίσεις χρησιμοποιούνται κατά κόρον κυρίως για τη διατύπωση θέσεων με χρήση τόσο τηνεσωτερική όσο και την εξωτερική πολιτική. Αρκεί να θυμηθούμε το Μακεδονικό…

Από την άλλη, εμφανίζεται μια άλλη σχολή, που αυτοορίζεται ως σύγχρονη, η οποία παρερμηνεύοντας και μην εξετάζοντας τους ιστορικούς σχηματισμούς στην ιστορικότητά τους, ανάμεσα σε αυτούς και το έθνος ωςιστορικό φαινόμενο, με τις συγκρούσεις και τις εντάσεις που τους διακρίνουν, με τις εκάστοτε ταξικές σχέσειςπου τους διέπουν κλπ., υποπίπτει σε ίδιου τύπου αναχρονισμούς με τους αναχρονισμούς της εθνοκεντρικήςιστοριογραφίας όταν μελετά το παρελθόν. Μια τέτοια, π.χ., είναι η ερμηνεία του έθνους ως αποκλειστικάφαντασιακής κοινότητας, η οποία λειτουργεί πλέον ως απλοποιημένη βουλγκάτα για μια ολόκληρη σχολή καιδεν προχωρεί στην εξέταση και τη μελέτη της υλικότητας του φαινομένου. Γιατί όντως η συγκρότηση εθνικήςσυνείδησης ενέχει και φαντασιακά χαρακτηριστικά, το έθνος όμως είναι συγκεκριμένος υλικός σχηματισμός,συγκροτείται και αναπτύσσεται σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο και έχει στόχο τη δημιουργία κρατικώνσχηματισμών. Αυτό δεν σημαίνει ότι γεννάται εν κενώ, όπως η έννοια του φαντασιακού στην απλοποιημένηεκδοχή της αφήνει να εννοηθεί, υπάρχουν προγενέστερες συσσωματώσεις, όπως είπαμε, που ανασημασιοδοτούνται και εντάσσονται σε νέο σχήμα.

Σε αυτή τη σχολή εντάσσονται π.χ. ανιστόρητες θεωρήσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως ενόςπολυπολιτισμικού κοινωνικού σχηματισμού, χωρίς αντιθέσεις, συγκρούσεις, χωρίς ερμηνεία παραγωγικώνσχέσεων. Πρόκειται για μια επεξεργασία που εν τέλει δεν ερμηνεύει ούτε την ίδια την Οθωμανική Αυτοκρατορίαως ιστορικό φαινόμενο ούτε την εθνογένεση και τις επαναστατικές διεργασίες που συντελέστηκαν στουςκόλπους της και μέσω των οποίων δημιουργήθηκαν τα σύγχρονα εθνικά κράτη. Σύμφωνα με την αντίληψηαυτή, ο «κακός» εθνικισμός, που εισήχθη από τη Δύση και πήρε τα μυαλά των ανθρώπων, κατέστρεψε τηνπολυπολιτισμική αυτοκρατορία και έβαλε τους λαούς να σφάζονται. Έκανε τα Βαλκάνια ένα μεγάλο σφαγείο, και αυτό συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας. Αυτό υπαγορεύει μια άλλη ανάγνωση της ιστορίας, να ξαναγράψουμετην ιστορία προβάλλοντας τα κοινά στοιχεία των λαών, κι αποσιωπώντας τις συγκρούσεις, τις σφαγές και τααίματα. Κι εδώ πρόκειται για ιδεολογική χρήση της ιστορίας. Ανασυστήνουμε και ερμηνεύουμε το παρελθόνσύμφωνα με διακυβεύματα, αρχές, αξίες και προτάγματα του παρόντος.

Έτσι όμως συσκοτίζονται πραγματικά και οι ιστορικές διεργασίες και οι συνέπειές τους, με αποτέλεσμα νακαταλήγουμε σε ερμηνείες της σημερινής πραγματικότητας ψυχολογίζουσες του είδους: «Eίναι η κοινωνία τηςεποχής της νεωτερικότητας που διακατέχεται από τη μανία της ταξινόμησης. […] Αυτή η αρχή της ταξινόμησηςέγινε νοοτροπία του ταξινομείν και στη συνέχεια πολιτική αρχή διαχωρισμού, συνόρων, διαβατηρίων. Αυτή ηαρχή εσωτερικεύθηκε και πάνω σ’ αυτή βασίζονται και οι αυτοπροσδιορισμοί μας». Απότοκο τέτοιου είδουςσχημάτων είναι και η απόδοση του χαρακτηρισμού «εθνικιστικό» με σημερινά κριτήρια σε παρελθοντικές διεκδικήσεις, που δεν έχουν αντίκρισμα στην ιστορική πραγματικότητα.

Σελίδα 3 / 5

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρησηΈθνος: Φύλακας-άγγελος ή δαίμονας;Γιάννα Κατσιαμπούρα

4. Έθνος και εθνικισμός

Η προσέγγιση του έθνους ως φαινομένου με συγκεκριμένα ιστορικά χαρακτηριστικά επιτρέπει να δούμε και τοζήτημα του εθνικισμού ως δομικά συνδεόμενου μαζί του, αν υπολογίσουμε ακριβώς την τάση επέκτασης τωνοικονομικών (αλλά και πολιτικών, ιδεολογικών …) συμφερόντων που συνδέονται μαζί του. Ο εθνικισμόςαποτελεί ένα από τα εργαλεία για την καπιταλιστική επέκταση (και) του ελληνικού κεφαλαίου (κι εδώ ας ξαναθυμηθούμε την περίπτωση του ελληνικού αλυτρωτισμού και της Μικρασιατικής Εκστρατείας).Ταυτόχρονα, αποτελεί ένα από τα πιο πρόσφορα οχήματα για την αποσιώπηση εσωτερικών αντιθέσεων,εννοείται κυρίως ταξικών, αν και όχι μόνο. Όταν η κύρια επίκληση είναι το «εθνικό συμφέρον», όπως το δομούνοι ποικίλοι κρατικοί ιδεολογικοί μηχανισμοί, οι εσωτερικές αντιθέσεις υποβαθμίζονται. Κι εννοώ σε περιόδους ειρηνικές, διότι σε περίπτωση εξωτερικής επιβολής οι όροι είναι διαφορετικοί.

Ας φύγουμε, όμως, από την ιστοριογραφία και ας δούμε τον εθνικισμό και τον αντιεθνικισμό της σύγχρονηςελληνικής κοινωνίας. Ο εθνικισμός της σημερινής ελληνικής κοινωνίας, όπως φαίνεται από μια σειράπαραδειγματικές περιπτώσεις, είναι δεδομένος. Κι αυτός ο εμφανής εθνικισμός διαμορφώνει διαφορετικέςπροσεγγίσεις και στην Αριστερά. Εδώ το πρόβλημα ξεκινά από τη στιγμή που η επίκληση του εθνικούσυμφέροντος δεν περιορίζεται σε κύκλους οι οποίοι θεωρούνται αντιδραστικοί, π.χ. Εκκλησία, αλλά εκτείνεταικαι σε κομμάτια της Αριστεράς. Είναι γνωστή η στάση της παραδοσιακής Αριστεράς να ερμηνεύει τις εξελίξειςμε «εξωτερικούς εχθρούς» που απειλούν τη χώρα και τα «εθνικά της συμφέροντα», οικονομικά και πολιτικά.Εδώ το συγκεκριμένο εδαφικό πλαίσιο γίνεται το αποκλειστικό πεδίο άσκησης πολιτικής, με τη μορφή«εθνικού» ακροατηρίου, άρα και οι συνθήκες της «παγκοσμιοποίησης» καθίστανται εξ ορισμού εχθρικές γιατίδιαρρηγνύουν τη συγκεκριμένη ενότητα. Χωρίς η επεξεργασία να διαφοροποιεί, ανάλογα με τις διαμορφούμενες συνθήκες, το εθνικό από το ταξικό, και χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι σημερινές συνθήκεςλειτουργίας του ελληνικού κεφαλαίου. Ας θυμίσουμε τις οικονομικές επεκτάσεις του ελληνικού κεφαλαίου σταΒαλκάνια, για να μην πάμε μακριά: Πώς αποτιμούνται και κρίνονται αυτές οι διαδικασίες; Εδώ εδράζεται μιαπολιτική σύγχυση: η άσκηση πολιτικής αποκλειστικά στο πεδίο του εθνικού, η οποία δαιμονοποιεί κάθε«αντίπαλη» προς τον ελληνικό καπιταλισμό και ιμπεριαλισμό χώρα, αλλά εκλαμβάνει και κάθε διεθνική ενότηταως απειλητική εξ ορισμού και δεν την προσεγγίζει ως ευρύτερο πεδίο αντιθέσεων, με τις αντίστοιχες βεβαίωςπραγματικότητες. Π.χ. η Ε.Ε. δεν κατανοείται ως συνασπισμός ιμπεριαλιστικών καπιταλιστικών σχηματισμών (συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας), αλλά ως απειλή για την ελληνική «εθνική ανεξαρτησία». Εξ ου και οιπρακτικές που ερμηνεύουν την «παγκοσμιοποίηση» με όρους «ιμπεριαλισμού των άλλων», των ξένων, οι οποίεςκαθίστανται αντιεπιχειρησιακές εν τέλει, γιατί δεν ανταποκρίνονται στις διαμορφούμενες συνθήκες.

Αυτή η αντίληψη φαίνεται ωστόσο να επεκτείνεται και σε προσεγγίσεις που θεωρούν τον εθνικισμό μη εμφανήως και μη υπαρκτό στην ελληνική κοινωνία, γεγονός που εμποδίζει μια ερμηνεία που να ανταποκρίνεται στηνπραγματικότητα. Το τελευταίο, μια εθελοτυφλία, επιτρέπει την αντιμετώπιση του εθνικού κράτους ως ενόςπροστατευτικού περιβλήματος, που εκπροσωπεί το κοινό καλό.

Από την άλλη, στο σύγχρονο πλαίσιο και με αρχή έναν γενικόλογο αντιεθνικισμό, διαμορφώνεται μια αντίληψηκαι μια πολιτική που αποδέχεται εξ ορισμού την «παγκοσμιοποίηση» ως μέσον για την αντιμετώπιση ακριβώςτου εθνικισμού, και χωρίς να παίρνει υπόψη του τις ιστορικές ρίζες του, αποδίδοντάς του καταγωγέςαποκλειστικά φαντασιακές ή ψυχολογίζουσες. Χωρίς έτσι να ερμηνεύει τα νέα εθνικιστικά φαινόμενα με όρουςκοινωνικών συσσωματώσεων και χωρίς να λαμβάνει πάλι υπόψη τις ταξικές σχέσεις που διαμορφώνονται, χωρίςνα διαβλέπει ότι χωρίς την ανάλυση των παλαιότερων και των νέων παραγωγικών σχέσεων η διολίσθηση σε μιααταξική και ανιστορική θεώρηση ενέχει κινδύνους αβρόχοις ποσί επικράτησης των κυρίαρχων καπιταλιστικώνσχέσεων. Θέτοντας ως ηγεμονικό αντίπαλο μόνο τον αναπτυσσόμενο εθνικισμό, και σημασιοδοτώντας τον κατά το δοκούν, παραβλέπεται το επίδικο αντικείμενο της αποδοχής ή αμφισβήτησης των υπαρχουσών εργασιακώνκαι βιοτικών συνθηκών. Με τον κίνδυνο της βάναυσης γενίκευσης, η μη ερμηνεία της δημιουργίας ιστορικών

Σελίδα 4 / 5

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρησηΈθνος: Φύλακας-άγγελος ή δαίμονας;Γιάννα Κατσιαμπούρα

υποκειμένων και με όρους παραγωγικών σχέσεων επιτρέπει τη μη ανάλυση της επικράτησης τωνηγεμονευουσών απόψεων, άρα και την μη επαρκή αντιμετώπισή τους. Σε αυτή τη γραμμή θα συναντήσουμε καιτις ερμηνείες της σημερινής πραγματικότητας με βάση μόνο την πολιτισμική κυριαρχία ή το «φαντασιακό»,περιενδεδυμένες το χαρακτηριστικό του προοδευτικού και σύγχρονου.

Το πολιτικό διακύβευμα, ωστόσο, αυτών των θεωρήσεων είναι πολύ σημαντικό για να μην τεθεί προς συζήτηση.Όσο κατασκευασμένες κι αν είναι, όσο κι αν έρχονται σε αντίφαση ή δεν λαμβάνουν υπόψη την ιστορικότητατων φαινομένων και την ερμηνεία τους με γνωσιοθεωρητικά-επιστημολογικά κριτήρια, ωστόσο εκπροσωπούν παραναγνώσεις που τελικά συσκοτίζουν αντί να ερμηνεύουν την πραγματικότητα, άρα και την αντιμετώπισήτης. Χωρίς να θέλω να καταλήξω σε μια διδακτική κι εργαλειακή «χρήση» της ιστορίας, επιμένω ότι είναι απαραίτητη για την ερμηνεία της πραγματικότητας, άρα και την πολιτική αποτίμησή της και τη διαμόρφωση τηςστάσης και της δράσης απέναντι σε αυτή.

1 Το κείμενο αυτό, σε μια πρώτη μορφή του, αποτέλεσε ανακοίνωση στην ημερίδα «Οι παραισθήσεις της ιστορίας: επινόηση και αποϊστορικοποίηση», που διοργάνωσεη Reconstruction Community, στις 10 Μαΐου 2007.

Σελίδα 5 / 5