Κ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗΣ - Η ΕΙΔΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ...

179
Κ. ΧΡΙΣΤΟ∆ΟΥΛΙ∆ΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο Η ΕΙ∆ΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Α Θ Η Ν Α 2 0 1 0

Transcript of Κ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗΣ - Η ΕΙΔΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ...

  • .

    2 0 1 0

  • iii

    1 1.1 ................................................................................................2 1.2 ................................................................................................................5 1.3 ...........................................................................................9 1.4 ......................................................................................10 1.5 Michelson Morley .........................................................................................11 1.6 ................................................................16 2 2.1 . . . .........................................................21 2.2 ...............................................................................................22 2.3 .......................................................23 2.4 ..............................................................................................24 : C.Kittel .. .....................................................26 3 3.1 .........................31 3.1.1 .........................................................................................................36 3.1.2 ........................................................................................................38 3.2 ......................................................................40 3.2.1 ..........................................................40 3.2.2 ...................................................................40 3.2.3 , ..................................................................42 4 4.1 ...................................................................................................................43 4.1.1 CERN .......46 4.2 . Sagnac ...........................................................................48 4.3 Hafele Keating ...............................................................................................50 ...........................................................................................................52 4.4 ...................................................................................................53 4.5 ..............................................................................................................54 4.6 ...................................................................................................................55 4.7 .............................................................................................................57 : C.Kittel .. .....................................................59 5 5.1 . ...................................................................62 5.2 ....................................................................................................................66 5.3 ..................................................................................................................68 5.4 .............................................................................................70 5.5 .....................................................................................................70 5.6 ......................................................................................72 5.7 ................................................................................................75 5.8 ...................................................................................................76

  • iv

    6 6.1 ..................................................................................................................79 6.2 ..............................................................................................82 6.3 .................................................84 6.4 .............................................................................86 6.5 ............................................................................................89 6.6 .......................................................................................................................91 6.7 ......................................................................92 6.7.1 ..................92 6.7.2 .................94 : C.Kittel .. .....................................................96 7 7.1 ......................................................................................................................................103 7.2 .....................................................................................105 7.3 ...............................................105 7.4 ...........................................................................109 7.5 ....................................112 1 1.1 . ...........................................................115 2 2.1 .........................................................................................................118 2.2 ............................................119 2.3 ...................................................122 3 MAXWELL LORENTZ 3.1 ................................................................................................................129 3.2 Lorentz ..................132 3.3 Maxwell ........................................................................................................134 3.4 ..................................................135 3.5 Lorentz ......................................................135 3.6 Lorentz Maxwell .............................................136 3: ...............................................................................139 4: .........................................146 5: ...................................................................................151 6: .............................................162 7: ......................................................................................170

  • v

    - . , . 4 10 13 (C. Kittel .., ) 5 (E.M. Purcell, -) Berkeley ( ...). -. 10 , , - 50 . - . , - , , , - . , -, . , . , - , . , . . 1 2010

  • vi

    . .

    Lorentz:

    ( )tVxx = yy = zz =

    = xcVtt 2 c

    V 21

    1

    : 0LL = =0L

    : =t =

    : , . , , .

    :

    21 cVVx

    xx

    =

    =

    21 cVx

    yy

    =

    21 cVx

    zz

    : ( )( )

    ( )2 2 2 2

    22

    1 / 1 /1

    1 /x

    c V cc

    V c

    =

    : 21x

    P PVc

    = Doppler:

    : 011

    f f = + . :

    20 1f f = . :

    2

    01

    1 cosf f

    = +

    : 0 02 2( ) 1 /MM M

    c = = : 0M

    : 0 02 21 /MM M

    c= = =

    p GG G G 0p M c=

    : ddt

    = pFGG

    02 21 /

    d Mdt c =

    FGG

    ( + ): 20 0( )E E K M c K = + = +

    2 20E Mc M c= = 2

    2

    2

    1c

    cME = . : 20 0(0)E E M c= =

    : 2

    2 200 02 2

    ( 1)1 /

    M cK M c M cc

    = = 2McEK =

  • vii

    2 2 2 2 40E p c M c = : 2 2 4 2 20E M c p c= +

    : 2Ec

    =p G G : 2cME = :

    ==

    n

    ii

    1

    .pG

    - : =

    =n

    iiE

    1

    . :

    x xp p Ec = yy pp = zz pp = ( )xpcEE =

    : pcE = c= : hE = pcE =

    hp = ( h = Planck s J 1062,6 34= ) :

    2 2

    2 2

    / /1 / 1 /

    y zx x y z

    x x

    V c V cF F F FV c V c = ,

    2 2

    21 /

    1 /y yx

    V cF FV c = ,

    2 2

    21 /

    1 /z zx

    V cF FV c =

    : x xF F = yy FF = zz FF

    = XAZ : H n X( )M Zm A Z m M = + XAZ : [ ]2 2H n X. . ( )B E M c Zm A Z m M c= = +

    Maxwell: 0 0 00

    , 0, , .t t

    = = = = + G GG G G G GB EE B E B J

    : 2

    22 2

    1c t

    = GG EE

    22

    2 21c t

    = GG BB

    0 0

    1 299 792 458 m/sc = = .

    :

    x xE E = ( )y y zE E VB = ( )z z yE E VB = +

    x xB B = ( )2/y y zB B VE c = + ( )2/z z yB B VE c =

    =E E& &G G

    =B B& &G G

    ( ) = + E E V BG G G G ( )2/ c = B B V EG G G G

  • viii

    .

    A. Einstein, Relativity. Methuen, 1962. , 1916,

    .

    A. Einstein, ( ).

    A. Einstein, H.A. Lorentz, H. Weyl H. Minkowski, The Principle of Relativity. Dover. , .

    M. Born. Einstein's Theory of Relativity. Dover Publications, 1964.

    V.A. Ugarov, Special Theory of Relativity. Mir Publishers, 1979. , .

    A.P. French, Special Relativity. Norton, 1968. ... Introductory Physics Series, C. Kittel .., -

    .

    E.F. Taylor J.A. Wheeler, Spacetime Physics. Freeman, 1966. , .

    C. Mller, The Theory of Relativity. Clarendon Press, Oxford, 1972, 2nd ed. . .. .. , . 1998. .

    , . ( ). , 1995.

    ( 1940, 1960).

    J. Bernstein, . , 1995. .

    A. Pais. 'Subtle is the Lord...' The Science and the life of Albert Einstein. Oxford, 1982.

    . . (.). . . , 2006.

  • 1

    , . . , 1,2,3,4,5. .

    1632 : - .

    1676 (Rmer). 1687 : (Philosophiae Naturalis Principia Mathematica). 1782 (Bradley). . 1842 (Doppler). 1851 (Foucault). 1849 (Fizeau), 1862 (Foucault). -

    . 1851 . . 1856-1864 (Maxwell). . 1881 (Michelson-Morley). 1883 (Mach), Die Mechanik in ihrer Entwicklung. 1887 . 1896 (Becquerel). 1894-1896 (J.J. Thomson). 1902 -

    , (Kaufmann). 1892-1904 (Lorentz) . 1895-1905 (Poincar) . 1905 (Einstein) , Ann. d. Phys. 17, 891. 1909 (Minkowski) , Phys. Zs. 10, 104.

    1 E.T. Whittaker, A History of the Theories of Aether and Electricity. Vol. 1: The classical theories (2nd ed.

    1951), Vol. 2: The modern theories 1900-1926, (1953). London, Nelson. 2 M. Born, (1964). Einstein's Theory of Relativity. Dover Publications. 3 A. Pais (1982). 'Subtle is the Lord...' The Science and the life of Albert Einstein. Oxford. 4 O. Darrigol, (2000), Electrodynamics from Ampre to Einstein, Oxford: Clarendon Press 5 . . (.) (2006). . . -

    .

  • 2

    1.1

    , . , . - . , -, . - . . , - (20 000, 4 , ) . John Harrison - , 1735-1772, , . 1616 , , , , , , 6. , , , , . - . , . (Ole Christensen Rmer, 1644-1710), - Uraniborg, , Hven. Jean Picard , , 1671, 140 , . (Giovanni Domenico Cassini, 1625-1712) , -. , , . , 1675, 10 11 ! 2,3

    82,5 10 m/s . . , , , - . , 1676, , , - 45 5:25 .. 9 , 10 ! , 10 .

    6 . (1611), , , : , , , , , , . , .., , ... , , , - : , -... , - . . .. G. Holton, . ..., 2002. . 65.

  • 3

    , - , 10 . . 1.1, . () , FGHLK. - , . C (), . - L , K, LK, 10 . - . -

    , , - . - (.. FG ) , (.. LK). - 42,5 , - , , . 40 - 22 - , , -. , - 22 80 ( FG FG). . -, /c c :

    80 42,5 60 930022

    c

    = = . (1.1)

    - 6140 10 km , 28,3 km/s , , 260 000 km/sc = . , (Christian Huygens), , 22 - , 220 000 km/s. Op-ticks, , 1704, , 7 8 - 8 - 20 . -, , 670 10 , 235 000 270 000 km/s. , :

    1. .

    1.1 , (), ().

    ( , 1676, .)

  • 4

    2. , . 3. - .

    Harrison, , , 30% ! , , , - . . , , , GPS (Global Positioning System) 5 m (. 1.2). 24 32 . - , . 7,2 s , . - 45,9 s - , . 38,6 s , 0,45 , .

    () ()

    1.2 GPS: () , () . , , , , !

  • 5

    1.2

    3 - .. , - (4 ..). , - , 5 . , - , - . - , - . , - , - , , - (. 1.3). 1 , , ( ). , - . ,

    arctan ( / )R D = , R D . (2), , , (3), - 2 . , - . , C, 0,786 , - 1/0,786 = 1,27 (pc, parallax second) 4,2 , 260 000 ( , ua). , , . , 1543, . Thomas Digges, 1573, . - : Jean Picard, 1680, 40 . John Flamsteed, 1689, . Robert Hooke, 1674, , , -, 23 , . , , - . , (Friedrich Bessel, 1784-1846), 1838 61 0,294 , 3,4 11,1 . , (James Bradley, 1693-1762) 1725 -

    1.3 .

  • 6

    , 7. - , -, 39,6 o75 , - (. 1.4). - . , , .

    1.4 , -, o75 , 1727-1728,

    . - . - - - . Thomson8 - , . - - , -. , , , . - -

    7 J. Bradley, Phil. Trans. Roy. Soc., 35, 637 (1729). . : A. Stewart, The Discovery of Stellar Aberra-

    tion, Scientific American, 210 (3), 100 (1964). 8 T. Tomson, History of the Royal Society, (London, 1812), . 346.

    1.5

  • 7

    (. 1.5). ( ) - . - 1, , , - 1. , - , , , .

    : t

    1 2 c t = , , - 1 2T T t= . 1 2 1 2tan T T / = , tan / c = . (1.2) , - (. 1.6). - / cos ( )c c > . , - , (. 1.7). , o0 75 = , - (. 1.8). , 0 : () , () G . - 0 . - G (. 1.8). , :

    0sintanc c = = . (1.3)

    ,

    0sinc

    = . (1.4)

    1.6 ,

    .

    1.7 ,

    .

  • 8

    1.8 0

    . (. 1.9), . - A, B, C D . 1.9, abcd . 1.9. . 1.9 . 1.9. B D, / c = , A C - 0( / )sinc = . , , B, D, - C A, . - . :

    2 39,6 = 519,8 219,8 rad 9,6 10 rad3600 360

    = = = . (1.5)

    o0 75 = 430 km/s 3 10 m/s = = 0( / )sinc = , :

    4

    80 5

    (3,0 10 m/s)sin 0,966 3,02 10 m/s9,6 10

    c = = = (1.6)

    , 299 792 458 m/sc = . . , , - , . , . 100 .

  • 9

    1.9 . () - . () . ()

    , . , ( ). - . , , - . 1.3

    . ,

    . C. Kittel .. , . 10, . 328-332

    , 1983, (, m) (, s) , ,

    299 792 458 m/sc . ( ) .

  • 10

    1.4

    ,

    2

    22 2

    1c t

    = EEGG

    2

    22 2

    1c t

    = GG BB , (1.7)

    0 01 299 792 458 m/sc = = , - . Mitchel9, 1784 . O Arago10, , . (. 1.10), , , - 2 ( ) 6 ( ). , - , . - , / c . 310 . 5 m, - 3 22 / 2 10 5 10 m 1 cmc = = = . , Arago , - .

    1.10 Arago , , ( ) ( ).

    , - . . , , . - . , , .. . 1.11. . , , . , , - ( 2). , , ( 5 6). , , , . D , , c /h c . c c, - 2( / )t D c c = . 9 J. Mitchel, Phil. Trans. 74, 35 (1784). 10 F. Arago, Compt. Rend., 8, 326 (1839) 36, 38 (1853).

  • 11

    . , . , - . , .

    1.11 - . -.

    , Michelson11 1881 Michelson Morley12 1887. 1.5 Michelson Morley

    Michelson Morley, 1887, . , , - , . ,

    . . , - , , . , - Michelson (. 1.12, Michelson Morley). -

    11 A.A. Michelson, Amer. Jour. of Sci., 22, 20 (1881). 12 A.A. Michelson and E.W. Morley, Amer. Jour. of Sci., 34, 333 (1887).

    1.12 Michelson Morley.

  • 12

    , - ( 313,6 gr/cm , 32,75 gr/cm ). , - . - -. , , . . 1.13. s . , a, -. a , c, a , df. , b, a, . , . 1.12, -. , - Michelson Morley, . - .

    () ()

    1.13 Michelson. , . - . - . s , - . , , ( ) . . 1.13, , .

  • 13

    () ()

    1.14 , x .

    () ()

    1.15 ( )ac a ( )ab a .

    , V x (. 1.13 1.14). , c V x, c V+ x, c - (. 1.14). , - ab ac D. a c

    1DT

    c V= . (1.8)

    c a

    1DT

    c V= + . (1.9)

    ( )aca (. 1.15)

    1 1 2 22cT T D

    c V+ = . (1.10)

  • 14

    2

    1 1 1 2 2( ) 2cL c T T D

    c V= + = . (1.11)

    ( / )V c ,

    2

    1 22 1VL Dc

    + . (1.12)

    , 2 2T T t = = ab, b 2VT Vt= x, a 22 2VT Vt= (. 1.15). a b 2L . ,

    ( ) ( )2 222 2/ 2L D VT= + . (1.13) 2 /T D c= , ( ) ( )2 222 / 2 /L D DV c= + (1.14)

    2

    2 22 1VL Dc

    = + . (1.15)

    ( / )V c ,

    2

    2 22 1 2VL Dc

    + . (1.16)

    1.16 90 (. 1.13). -.

    2

    1 2 2

    VL L L Dc

    = = . (1.17) . . . - 90 (. 1.16), .

    2

    22 2VL Dc

    = . (1.18) ,

  • 15

    , 2 L ,

    2

    22V Dnc = . (1.19)

    - , . - 410V c , . (1.19) -

    82 10 Dn = . (1.20)

    Michelson Morley, - 62 10D = 0,04n = . - , -. , 10 72 10D = . - 0,4n = . . . 1.17 Michelson Morley. 1

    8 . . -, . - 180 .

    1.17 Michelson Morley. - 18 - -. - . -, . - 180 . .

    . -. , , -, , , . Michelson Morley 1.1. 13. ,

    13 !

  • 16

    , . - .

    1.1 Michelson-Morley

    ( : Shankland et al., Rev. Mod. Phys., 27, 167 (1955).)

    l (cm) ( )

    /

    Michelson (1881) Michelson Morley (1887) Morley Miller (1902-4) Miller (1921) Miller (1923-4) Miller ( , 1924) Tomaschek ( , 1924) Miller (1925-6) Kennedy (1926) Illingworth (1927) Piccard Stahel (1927) Michelson .. (1929) Joos (1930)

    120 1100 3220 3220 3220 3220

    860 3200

    200 200 280

    2590 2100

    0,04 0,40 1,13 1,12 1,12 1,12 0,3 1,12 0,07 0,07 0,13 0,9 0,75

    0,02 0,01 0,015 0,08 0,03 0,014 0,02 0,08 0,002 0,0004 0,006 0,01 0,002

    2 40 80 15 40 80 15 13 35

    175 20 90

    375

    , l, . , - . - / .

    1.6

    Becquerel 1896, , , . - . W. Kaufmann14, 1901, - . Kaufmann - . 1.18. N S , yB , - yE . , y (). - , , , , - z, . - x, , y, . - . . 1.18 - Kaufmann.

    14 W. Kaufmann, Gttingen Nach. 2, 143 (1901).

  • 17

    () ()

    1.18 () W. Kaufmann. ()

    , z, , z,

    2

    22 ye zy Em = (1.21)

    yE ,

    2

    2 ye zx Bm = (1.22)

    yB . , - x y . x y - . (1.21) (1.22), .

    22 22y

    y

    Emy xe B z

    = (1.23)

    . Kaufmann , . , - . 1.18, ( 0x = , 0y = ) x (- . 1.18, ). ( 0x = , 0y = ) . Kaufmann . 1.19 ( ), - m0 . , -, , - . Kaufmann . M. Abraham (1903) H.A. Lorentz (1904), Kaufmann . Kaufmann .

  • 18

    1.19 y ( ) x ( ), Kaufmann ( ).

    m0 ( ) 4m0.

    Bucherer15, 1909, , Wien (. 1.20). . , , 4 cmb = , 0,25 mm. , yE , V/m. , - , 100 gaussxB = . - 9 cmb s+ = , -. , - . - ,

    sin

    y

    x

    EB

    = (1.24) . , - , , , y xz. ,

    zx

    mre B= , (1.25)

    z z . , , z . y -, , r , (1.25), e/m . . 1.20 - 0 180, .

    15 A.H. Bucherer, Ann. d. Phys. 28, 513 (1909).

  • 19

    () ()

    1.20 () Bucherer e/m . ()

    .

    min /y xE B = . . e/m . , -, . e/m . , Lorentz16, 1904

    02 21 /

    mmc= , (1.26)

    . Lorentz 0/m m Kaufmann 1903, - . . 1.21, Kaufmann Bucherer Lorentz. Bucherer / 0,7c = > , . 0/m m 1915 Guye Lavanchy

    17. .

    0( ) / ( )m m ( )m 0( )m 0 . 2000 , 0,26c = 0,48c = , Lorentz-Einstein [. (1.26)] - 1 2000 ( 0,05%). Guye La-vanchy . 1.21.

    16 H.A. Lorentz, Proc. Acad. Sci. Amsterdam 6, 809 (1904). : A. Einstein, H.A. Lor-entz, H. Weyl H. Minkowski, The Principle of Relativity, Dover (1952). 17 C.E. Guye C. Lavanchy, Compt. Rend. 161, 52 (1915).

  • 20

    0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,00

    1

    2

    3

    4

    Kaufmann, 1901 Bucherer, 1909 Guye Lavanchy, 1915

    m / m0

    = / c

    1.21 Kaufmann, Bucherer, Guye Lavanchy, .

    20 1 ( / )m m c= .

  • 2

    2.1 . . .

    , - , . - . -, - . -, . , , , , , . ( , , - ), , . , .

    1. , , - , . - :

    - .

    . . : , . , , , . - , , , . . :

    ddt

    =p FG G

    (2.1)

    , , , . , : , . . - 1 , , 1632.

  • 22

    , , - . -. , . -, ( Coriolis) . -, , , . , -, . , -, . , . 2.2

    S ( , , , )x y z t , , . , S , S V=V xG , 0t t= = - . , -. t t = . x , O OO Vt = . x x Vt = y y = , z z = .

    2.1 - ( , , , )x y z t - S , ( , , , )x y z t S ,

    V=V xG S .

    x x Vt = , y y = , z z = , t t = (2.2) . , -, . (2.1), . , . (2.2) dx dx Vdt = , dy dy = , dz dz = , dt dt = , (2.3) :

    xdx dx dt dx dtV Vdt dt dt dt dt

    = = = , ydy dy dydt dt dt

    = = = , zdz dz dzdt dt dt

    = = = (2.4) , , x x V = , y y = , z z = . (2.5) , S S VG 0t t= = , :

  • 23

    t = r r VGG G , t t = . (2.6) , :

    = VGG G . (2.7) , :

    =a aG G . (2.8) . (2.1) m=F aG G (2.9) m =F aG G . (2.10) =F FG G , (2.11) . (2.9) . 2.3

    - . ( , , , )x y z t . -. . - - . - -:

    () ()

    , . . , , - . . . , . . : , . 1t , . , Bt , . - , 2t . , , . ,

    2 11 2t tt + , Bt .

    2 1( )t t . . - . .

  • 24

    2.4

    : , . - V. , O . , . O , , - , , (. 2.2). . 2.2 V . - O . , , , , . O , (. 2.3): 2.3 O , , , , .

    . . , , , .

    , (. 2.4), :

    . , . , , . - , -. , .

    2.4 , , - , . () , - (). , , .

  • 25

    , , - , . - .

  • 26

    : C.Kittel ..

  • 27

  • 28

  • 29

  • 30

  • 3

    3.1

    , S S , . S S V=V xG (. 3.1). - , 0t t= = .

    () () 3.1 () , S S , . S S V=V x . 0t t= = , . () -. ( , ) ( , , , )t x y z t=r S , ( , ) ( , , , )t x y z t =r S (. 3.1). , P S , ( , , )x y z , - S ( , , )x y z . , ( , , )x y z P S t, /x dx dt= , /y dy dt= , /z dz dt= , S /x dx dt = , /y dy dt = , /z dz dt = . ( , , , ) ( , , , )x y z t x y z t , : , , ,x x t y y z z t x t = + = = = + , (3.1) , , , . , :

    () ( , , , ) ( , , , )x y z t x y z t , () S S , y y = z z = .

    :

  • 32

    () , - . . , ( , , , ) ( , , , )x y z t x y z t ( , , , ) ( , , , )x y z t x y z t , -, 1S - 2S , 2S

    3S , 1S 3S . () y y = z z = S S , . - y z . x x . , , x x , - x S , x S . - , (. 3.2), (0, 0, 0) - yz y z . - S S , a. S S V=V xG . , y z , S , , ( 1)ak k < . , , S (. 3.2). S . , - V = V xG ( 1)ak k < . - - . (. 3.2). - . , - y y = z z = . , , - .

    3.2 . () , , . () , , S V . () S , , S V . , , .

  • 33

    , , . :

    () . () c .

    . (3.1), :

    , , ,dx dx dt dy dy dz dz dt dx dt = + = = = + . (3.2) , ,

    , ,dx dx dt dy dy dz dzdt dx dt dt dx dt dt dx dt

    += = = + + + , (3.3)

    , ,yx zx y zx x x

    + = = =+ + + . (3.4)

    P ,

    2 2 2x y z + += 2 2 2x y z + + = , :

    ( )

    ( )2 2 2

    22

    x y z

    x

    + + + = +

    ( )

    ( )2 2 2 2

    22

    1 2x x

    x

    + + + = + (3.5)

    , P S , 0, 0, 0x y z = = = , S x V= =

    Gx V x . . (3.4), -

    :

    0 VV

    += + V = (3.6)

    , P S , 0, 0, 0x y z = = = , - S x V = = x V x . . (3.4), - :

    V = . (3.7) . (3.6) (3.7) :

    V = = . (3.8)

    . (3.5),

    ( )

    ( )2 2 2 2 2 2

    22

    1 2x x

    x

    V V

    + + = + . (3.9)

    P c, c . . (3.9)

  • 34

    ( )

    ( )2 2 2 2 2 2

    22

    1 2x x

    x

    c V Vc

    + + = + . (3.10)

    x . x , :

    ( ) ( ) ( )2 2 2 2 2 2 2 2 2 21 2 0x xc c V c c V + + + + = . (3.11) x , :

    ( ) ( ) ( )2 2 2 2 2 2 2 2 21 0, 2 0, 0c c V c c V + = + = = . (3.12)

    2 2

    11 /

    V c

    =

    . (3.13)

    , . (3.12)

    2

    2 2

    /1 /V cV c

    =

    . (3.14)

    . (3.13) (3.14) (3.12).

    2 2

    11 /

    V c

    =

    , 2

    2 2

    /1 /V cV c

    =

    , 2 21 /

    VV c

    =

    , 2 2

    11 /V c

    =

    (3.15)

    :

    2

    2 2 2 2

    ( / ), , ,1 / 1 /x Vt t V c xx y y z z tV c V c = = = =

    . (3.16)

    0V x x t t , . ( , , , )x y z t ( , , , )x y z t :

    2

    2 2 2 2

    ( / ), , ,1 / 1 /x Vt t V c xx y y z z tV c V c = = = =

    . (3.17)

    S S V

    c (3.18)

    2 2

    11 /V c

    (3.19)

    : ( ) ( ), , , ( / )x x ct y y z z t t c x = = = = (3.20) ( , , , ) ( , , , )x y z t x y z t S S . (3.20) , , ,x y z t , V V ( ). -:

  • 35

    ( ) ( ), , , ( / )x x ct y y z z t t c x = + = = = + (3.21) , S S , S V

    G S ,

    2 2( 1) ,t t tV c = + =

    r V r Vr r VG GG GGG G (3.22)

    2 2( 1) ,t t tV c = + + = +

    r V r Vr r VG GG GGG G (3.23)

    ( , , )x y z=rG ( , , )x y z =rG . S

    2 2 2 2 2 0x y z c t+ + = , (3.24) S 2 2 2 2 2 0x y z c t + + = , (3.25) . (3.21) . (3.22).

    3.1

    S ( 1 m, 2 m, 2 m, 1 ns)x y z t= = = = . S , S - V=V xG , 45V c= . 0t t= = .

    , 2 2 545 3/ , 1 / 1 / V c V c= = = = . 1 m, 2 m, 2 m, 1 nsx y z t= = = = , . (3.20) :

    ( ) ( )8 95 4 51 (3 10 )(1 10 ) 1 0,24 1,27 m3 5 3

    x x ct = = = = 2 m, 2 my y z z = = = =

    ( ) 9 985 4 1 5 40( / ) 1 10 1 10 2,78 ns3 5 3 153 10t t c x = = = = .

    ( 1 m, 2 m, 2 m, 1 ns)x y z t= = = = S , ( 1,27 m, 2 m, 2 m, 2,78 ns)x y z t= = = = S . - S ( 1 m, 2 m, 2 m)x y z= = = - 1 nst = ( 1 ns ), S ( 1,27 m, 2 m, 2 m)x y z= = = 2,78 nst = ( 2,78 ns !).

  • 36

    3.1 , , 222222 tczyxs ++= Lorentz ( , - 0== tt ). 3.2 , S x ct= ( ), S x ct = . 3.3 S 600 m - 0,8 s. , S , S , ; 3.4 S :

    1: ( )0,0/, 110101 ==== zycxtxx . 2: ( )0,02/,2 220202 ==== zycxtxx .

    () S, - . S. S S 0== tt . .: 12 =

    () S; .: 01 2 3xt tc

    = =

    3.1.1

    ; . , - . S , x, 0L . 0L (. 3.3). , S , S V=V xG . S 1x 2x , 0 2 1L x x= . S , t , -, 1x 2x . S 2 1L x x = . -

    ( )1 1x x Vt = + ( )2 2x x Vt = + . (3.26)

    ( )2 1 0 2 1x x L x x L = = = . (3.27) 2 20 0/ 1 /L L L V c= = . (3.28) . 1 / . , 0L , . . , . - ,

  • 37

    3.3 . , 0L . , 0 /L L = . . S , 1x 2x t . , S ,

    1 12Vt t xc

    = + 2 22Vt t xc

    = + . (3.29)

    2 1 2 12 ( )Vt t x xc = 2 1 02Vt t Lc = . (3.30)

    S S - , , 2x - 1x . . , , . , -, -.

    3.5 99% ; 3.6 V , c, , S.I., 12243 c = . 3.7 S , 2L, - . , S 35V c= S. . 0t t= = . () S;

  • 38

    () 0t = S . S , - S.

    () , AT BT , S, ( AT BT ) S;

    3.1.2

    . x S S . 1t 2t , . -, S , 2 1t t = . (3.31) S , .

    3.4 , - . - x S .

    1t , (). 2t , (). S , , 2 1t t = . , S , S V=V xG , .

    , S ,

    V=V xG S , - , ,

    1 1 2Vt t xc

    = 2 2 2Vt t xc

    = . (3.32)

    , , T, S , 2 1 2 1( )t t t t = T = . (3.33)

  • 39

    . , , , - . : .

    3.2

    0L , V=V x x S . S . S , 0t = , -. . S .

    S , 2 0 / 2x L = ( ) 1 0 / 2x L = ( ). 0 0x = . - 0t = . S 0t = , 0 0x = ,

    2 0 / 2x L = , 1 0 / 2x L = . 0 /L L = . S . S , S . x S 0t = - S x t . 0t = -,

    , ( / )x x t c x = = . , S , , 2 0 / 2x L = , 2 0 / 2x L= 2 0( / ) / 2t c L = , , 0 0x = , 0 0x = 0 0t = , , 1 0 / 2x L = , 1 0 / 2x L= 1 0( / ) / 2t c L = . S , , x , -,

    ( / )x x cVt c x

    = = = .

    c, - , . S , - , - , -

  • 40

    1 2 0L x x L = = , 0L . , , S . S

    20 0 0 0

    22

    // 11 / 1

    L L L L c LTV c c c

    = = = = =

    .

    3.8 , , 7000 kmr = . ;

    - , . 3.9 160 000 , - 60 ; 3.10 100 000 . 50 ; ,

    29,81 m/sg = , ;

    3.2

    3.2.1

    P , ( , , ) ( , , )x y z x y z , - . (3.4) . (3.15)

    ( ) ( )2 2 2, ,1 / 1 / 1 /yx zx y zx x x V

    V c V c V c = = = . (3.34)

    3.2.2

    . (3.34):

    21

    xx

    x

    VVc

    =

    2

    2

    2

    11

    yy

    x

    VV cc

    =

    2

    2

    2

    11

    zz

    x

    VV cc

    =

    2 2 2 2x y z = + + , 2 2 2 2x y z = + + . (3.35)

  • 41

    :

    2 22 2 2 2 2 2 2

    2 2 2

    2

    2 22 2 2 2

    2 2 2

    2

    2 2 22 2

    2 2 2

    2

    1 ( ) 1 11

    1 2 1 11

    1 2 11

    x y z x y zx

    x x xx

    xx

    x

    V VVc cV

    c

    V VV Vc cV

    c

    V VV Vc cV

    c

    = + + = + + = = + + =

    = + + 2 2 2 2 2 2

    2 4 2 2 2 2

    2

    2 1 1 11

    x x

    x

    c V V V Vc c c c cV

    c

    =

    = + + + =

    22 2 2

    22 2 2 2

    2

    1 1 11

    x

    x

    c V Vc c cV

    c

    = =

    2 2

    2 22 2

    2

    2

    1 11

    1 x

    Vc c

    cVc

    =

    2 2

    2 2

    2

    2

    1 11

    1 x

    Vc c

    cVc

    =

    (3.36)

    ( ) ( )2 22 22

    2

    1

    1

    x x

    x

    V V c

    Vc

    + =

    . (3.37)

    , V c< c < , c < . , c = c = . V c= , x c = , 0y = 0z = , - c = . S c . , c > , V c< c > .

    , . (3.36)

    ( )( )( )

    2 2

    2

    1 11

    1P

    PPx

    = , (3.38)

    , , ,xP Px PV = c c c c

    = = = . (3.39)

  • 42

    3.2.3 ,

    S . 2 2 21 1 / 1 1P P c = = . S , - , 2 2 21 1 / 1 1P P c = = . V

    2 2 2

    1 11 / 1V c

    = = , P P ; . (3.38) :

    2 22 2

    2

    1 1

    1P xPVc

    =

    (3.40)

    , , 21x

    P PVc

    = . (3.41)

    - .

    3.11 , , , . , - , c7,0 . - , , - c4,1 . ; .: 0,94x c = 3.12 0,8c - 0,6c . - ; 3.13 , , , . 4D = . (1 = = m1045,9y..1 15=A ). - S S, S - V, . () , V, -

    4t = ; .: 2 / 2, 2 = = () , t , ; .: 5,7t = () -

    B / 2x c = . ; .: ( )B 2 2 / 3x c =

    () B0 48 ml = , , BA , ; .: B 16 ml =

    3.14 S xV S. S, cosx c = siny c = . - S S c . x S;

  • 4

    4.1

    , , ( 1810 eV ). - . -, GeV. , - 0 , + , , . , , Yukawa 1935. 273 em 264 em , em . - , -, , , . ,

    /0( )tN t N e = , (4.1)

    0N 0t = , ( )N t - t , , , .

    8 0 16 8(2,6 10 s), 2 (0,83 10 s), (2,6 10 s) + + + + , . , . 6 10 . - , , , -.

    , - . - !

    , ,

    6( 2,2 10 s)e ee e + + + + + = , () s. - , , , 660 m . 6 10 . , . -. C. Anderson 1938, ( - !) C.F. Powel G.P.S. Occhialini 1947 Yukawa. - , , Yukawa .

  • 44

    4.1 . -. . . Rossi 1,43 1624 m. 100 - -. . . .

    B. Rossi1 , 40, - , , Denver Echo Evans (. 4.1), 3240 1616 = 1624 m. 520 MeV , 1,43 . , , - . h . 0t = 0N - , , ( )N t , t , z; - , , -:

    () , . (4.1),

    /0( )tN t N e = .

    , , : z h t= . , ( )/0( )

    h zN t N e = . (4.2) l = , e 2,718= . , c, , , 62,2 10 s = , 8 63 10 2,2 10 660 ml = = = . Rossi , 0,98 = 5 = , 0,98 660 647 ml = = . , 0z = , / /0 0( )

    h h lN t N e N e = = . (4.3) 1 B. Rossi et al., Phys. Rev. 57, 461 (1940), 59, 223 (1941) 61, 675 (1942).

  • 45

    10 kmh = , 0,98 = , / 10000/647 15,5 7 60 0 0 0 0( ) e e e 1,94 10 / 5,2 10

    h lN t N N N N N = = = = = . (4.4) , 5,2 .

    () , ( ) . - . - . - . : (i) - (ii) .

    (i)

    /0( )tN t N e = .

    0t , 0/

    0( ) /tN t N e =

    . ( 0,98 = 5 = ). , - /h . , -, 0 / /t h h c = = . ,

    /0( ) /

    h cN t N e = . /

    0( ) /h cN t N e = .

    , : 0,98 = , 5 = , 62,2 10 s = 10 kmh = . , : / 10 / 5 2 kmh = = : ( )4 8 60 / 10 3 10 0,98 5 6,8 10 st h c = = = ( ) ( )6 60 / 6,8 10 s 2,2 10 s 3,1t h c = = = . :

    / 3,10( ) / 0,0454 1/ 22h cN t N e e = = = =

    22 .

    (ii)

    /0( )tN t N e = .

    t , /0( ) /tN t N e = -

    . ( 0,98 = 5 = ). , , / /t h h c = = . , ( ). , / /0( ) /

    t h cN t N e e = = . , : 0,98 = , 5 = , 62,2 10 s = 10 kmh = .

  • 46

    , : ( )4 8 6/ 10 3 10 0,98 34 10 st h c = = = ( ) ( )6 6/ 34 10 s 2,2 10 s 15,5t h c = = = . :

    / 15,5 /5 3,10( ) / 0,0454 1 / 22tN t N e e e = = = = =

    22 . , , 520 MeV,

    65,2 10 / 22 236 000 = . . 4.1.1 CERN

    . CERN 70 Balley2 . CERN 14 m, 0,9994 =

    29,3 = . -. . + - E 64,419 0,058 s + = E 64,368 0,029 s = , . - , E / , . - , . - , + 4E / (2 9) 10

    + +

    + = ,

    . 29,3 = , .

    16 210 m/s , .

    4.1 2m c54= , s 10/1 8== ( ), , , e; ; ;

    2 J. Bailey, K. Borer, F. Combley, H. Drumm, F. Krienen, F. Lange, E. Picasso, W. von Ruden, F.J.M. Farley,

    J.H. Field, W. Flegel P.M. Hattersley, Measurements of relativistic time dilatation for positive and nega-tive muons in a circular orbit. Nature 268, 301-5 (1977).

  • 47

    4.2 cV 54= . - 300 m , e ( ...71828,2=e ). /1= ;

    4.3 + 8

    0 2,8 10 s = . 410 + - 59,4 m 0,99c = . () ; () , ; 4.4 . . ( ) - . ( + ) 25 ns = . , , ( ee + + ) 2 s = . 10 km 0,99 = , - . () - () . 4.5 -. 0,99 c = - . ( ee + + ) 2 s = -. () , 1%

    . .: 19 km () , ; .: 2,7 km 4.6 , S,

    0 10 mL = . 45 c=V xG

    S. , 0x x= = , 0y y= = , 0z z= = , 0t t= = 0N .

    1/2 2 s = . S 0 / 2N ;

  • 48

    4.2 , 0,

    , , - .

    4.2 . Sagnac

    ( -) ; . , , , , ns, . P , , (. 4.2). , 0P , , . , 0P V . P , , +V . , At , 0P

    22

    0 1 cVtt A = (4.5)

    P

    22)(1

    cVtt A

    += . (4.6)

    2

    2

    2

    2

    0 1

    )(1

    cVc

    V

    tt

    +=

    . (4.7)

    0T 0P , T P ,

    2/1

    2

    22/1

    2

    2

    01)(1

    +=

    cV

    cV

    TT . (4.8)

    , cV

  • 49

    0 02 1 2VT T T T

    Vc + (4.11)

    V

  • 50

    2V = . R . 6378 kmR = , 1670 km/h 464 m/sV = = . - , 340 m/s = , . (4.15) 1 1,37

    2V + = 0 283 nsT T T

    1 0,6342V + = , 0 131 nsT T T .

    , 80 , , - - o180 , , , ! - , :

    20 207 1 cos ns2T T T

    V + (4.16)

    - , - . , - . 4.3 Hafele Keating

    , . Hafele Keating, 1971. 4 , 41 , 49 , , -3. - . , , . , h ( ) g,

    02( )ghT Tc

    = (4.17)

    0T . -, ,

    202( ) 1 cos2VT T

    Vc = + (4.18)

    3 J.C. Hafele R.E. Keating, Science, 177, 166 (1972).

  • 51

    , 0T , 4

    2 02 2 1 cos2gh VT T

    Vc c = + (4.19)

    . , h . - , , :

    00

    22 2

    0 01 cos

    2

    TT g VT h dt dtVc c

    = + (4.20)

    4.1. , , . . , .

    4.1 Hafele Keating (1971)

    (ns)

    (49 h)

    (41 h)

    ( . .) 96 10 184 18 : ( . .) 179 18 144 14

    275 21 40 23 273 7 59 10

    | -| 2 22 19 25

    4 J.C. Hafele, Relativistic Time for Terrestrial Circumnavigations. Am. J. Phys., 40, 81-85, (1971).

  • 52

    , , . - , - 5, Pound Rebka6. , 57Fe 15/ 2,46 10f f = 22,5 m. 1% ( / 1,00 0,01)f f = . Hafele Keating, 1975, - 15 240 10 km. - 8 , Sagnac . . 6 - . , 52,8 ns 5,7 ns -. 47,1 ns, 47 ns 1,5 ns. 1976, NASA, Gravity Probe, maser 10 000 km 7. 2 - , , , . , - 4 1010. , 70 (0,007%). , 1977, , 2818 . - . , 8. . .

    5 . .. C. Kittel, W.D. Knight, M.A. Ruderman, A.C. Helmholz B.J. Moyer, . ..., 1998. . 431.

    6 R.V. Pound G.A. Rebka Jr. "Gravitational Red-Shift in Nuclear Resonance". Phys. Rev. Lett. 3, 439-441, (1959). R.V. Pound G.A. Rebka Jr. "Apparent Weight of Photons". Phys. Rev. Lett. 4, 337-341, (1960).

    7 R.F.C. Vessot, M.W. Levine, E.M. Mattison, E.L. Blomberg, T.E. Hoffman, G.U. Nystrom, B.F. Farrel, R. Decher, P.B. Eby, C.R. Baugher, J.W. Watts, D.L. Teuber F.D. Wills. "Test of Relativistic Gravitation with a Space-Borne Hydrogen Maser". Phys. Rev. Lett. 45, 2081-2084, (1980).

    8 T. Jones, Splitting the Second. The Story of Atomic Time. Institute of Physics Publishing, Bristol and Philadel-phia, (2000).

  • 53

    4.4

    , - . -, 6.

    4.4 . 0T , O S , V=V xG - O S . , - 2x S . 0T . O S , V=V xG S . O S . O O (. 4.4) .

    S , 1 0x = 1 0t = . S , 1 0x = 1 0t = .

    S 0T , 2x - .

    S , 2 0x = 2 0t = . , O , 2 0t T= . , 2 2 0x Vt VT= = .

    2 /t x c = O . - , O ,

    02 0 0 01(1 )1

    VTT t t T T Tc

    = + = + = + = + (4.21)

    O ,

    011

    f f += . (4.22)

    . - , , - .

  • 54

    4.7 4,4 ( ) 13,68 y . , 396,8 nm ,

    0,029 nm . ( ) -.

    4.5

    - , .

    () Bradley, cG V

    G ,

    - cG VG - , - 2 2c V+ -

    arctan arctanVc

    = = (4.23) - .

    () -. y S . , S

    0, , 0x y zc = = = . (4.24) S , : , / , 0x y zV c = = = . (4.25) , , S c. S y

    4.5 .

    4.6 .

  • 55

    arctan arctanxy

    = = (4.26)

    .

    2tan

    1 = = , sin =

    arcsin = . (4.27) (4.23) Ktan = ,

    3 5

    K arctan ...3 5 = = + (4.28)

    (4.27) sin = ,

    3 5

    1 3arcsin ...

    2 3 2 4 5 = = + + + (4.29)

    31 K 2 = . (4.30) , 30 km/sV = , 410 = 3 13 71 K 2 5 10 rad (10 ) = = = . (4.31)

    2 9 K 12

    5 10 = = . (4.32)

    . 4.6

    2.4 : - O V. , O . , . O O , , , , (. 4.7). . O O S S , O O , , .

    0t t= = . S O , (. 4.8): 4.7 V . O . , , , , - .

  • 56

    4.8 O , - , - , , . 0L 0 / 2L O , 0 / 2L c O . 0x = 0t = , - :

    : 0A 2Lx = , 0A 2

    Ltc

    = . (4.33)

    : 0B 2Lx = , 0B 2

    Ltc

    = . (4.34) S O , , - S S .

    : ( ) 0 0 0A A A 12 2 2 1L L Lx x ct

    = + = = + , (4.35)

    ( ) 0 0 0A A A 1( / ) 2 2 2 1L L Lt t c xc c c

    = + = + = + . (4.36)

    : ( ) 0 0 0B B B 12 2 2 1L L Lx x ct

    + = + = = , (4.37)

    ( ) 0 0 0B B B 1( / ) 2 2 2 1L L Lt t c xc c c

    + = + = = . (4.38)

    A Ax t c= B Bx t c= , . . 4.9 . , , O 0 /L L = . (. 4.9), O

    0A A

    12 1Ld x

    = = + , 0 / 2L . 4.9 , , - , . () , - (). , , .

  • 57

    (. 4.9), O 0B1

    2 1BLL d x

    + = = , 0 / 2L . , -

    O 0 0 02

    1 2 1 12 1 2 1 2 11

    BL L Ld L

    + + = = = + .

    A Bd d= .

    0 0 0 0B A 21 1 /

    2 1 2 1 1L L L c Lt t tc c c

    + = = + = = +

    ,

    O . 4.7

    . , - (. 4.10). O , - S , O , S , V (. 4.10). O , , O . O , , O . O . - O , S , O , S , - V . O , , O . O , , O . . ; - . O O - , O O S . O O S .

    4.10 . () O , S , O , S , V . O , , - O . O , , O . () O , S , O , S , V . O , , O - . O , , O .

  • 58

    . ; O O O V , O . O O , ; , - ! ; . O , O , V V , . . . . O O . , , . O ; . O , V . . , , . ; -9. 2( / )V c -. O V O , 0t t= = . O - / 2t V O / 2l V t= . , O a T .

    2V O , 2 /T V a= . T t , O , t , O , t t = , . O . O . a , l , T -, , , 2/alT c . / 2l V t= 2 /T V a= , 2 2( / )V c t t = . O , , 212(1 )t t t = + . O , 212(1 )t t t = + .

    2 2 21 12 2(1 ) (1 )t t t t + = . , ,

    2 2 11 12 2(1 ) (1 ) + , O O 212(1 )t t = + . . . - . - , Langevin10.

    9 C. Moller, The Theory of Relativity, Clarendon Press, Oxford, 2nd ed. 1972. 8.17, . 293. 10 P. Langevin, "Lvolution de lespace et du temps". Scientia 10 31-54 (1911).

  • 59

    : C.Kittel ..

  • 60

  • 61

  • 5

    , Lorentz , . , , - , . , . - . . Tolman1 . , , . , , . 5.1 .

    , Tolman, , ( )m m = , -:

    ,

    , m=p G G )(m : S V x S. S, xu u= G , , , , (. 5.1).

    5.1 , , .

    1 R.C. Tolman, Relativity, Thermodynamics and Cosmology. Oxford, 1934. 23.

  • 63

    S, : 1m , xu 11 u=G , 2m xu 22 u=G , m V x . - : )( 111 umm = , )( 222 umm = , )(Vmm = . :

    : mmm =+ 21 (5.1) : mVumum =+ 2211 (5.2) S S:

    21 /1 cVuVuu +

    += 22 /1 cVuVuu

    += . (5.3)

    . (5.1) (5.2) 1

    2

    2

    1

    uVVu

    mm

    = , (5.4)

    , . (5.3)

    22

    2

    1

    /1/1cVucVu

    mm

    += (5.5)

    . (5.3) (5.4) , ,

    22222

    221 /1

    /1/1/1cVu

    cVcucu += 2

    222222

    2 /1/1/1/1

    cVucVcucu

    = (5.6)

    [ Lorentz , 1 2 , S S . (3.41):

    ( )21 1 1 /u V c = + ( )22 2 1 /u V c = . (5.7)] . (5.7), (5.6) :

    221

    222

    2

    1

    /1

    /1

    cu

    cumm

    = (5.8)

    2 2 2 21 1 2 21 / 1 /m u c m u c = . (5.9) 2 2( ) 1 /m c . , 0m . ,

    22

    0

    /1)(

    c

    mm

    = , (5.10)

    . )(lim00

    mm = , - 0m . ,

    0)( mm = . (5.11) :

    22 /1

    1

    c

    =

    .

  • 64

    S:

    0m u

    2 2

    11 /u c

    = .

    :

    0 0 0m u m u = (5.12) :

    02M m = (5.13) , , , 02m ,

    0 02 2 ( 1)m M m m = = (5.14) . : u , 0 ( 1)m .

    S, Lorentz . S ( )21 1 /u V c = + ( )22 1 /u V c = .

    21 /1 cVuVuu +

    +=

    22 /1 cVuVuu

    += .

    :

    1 2 0 1 0 2 0 0 02 22 1 1 0u V u Vm m m m M m m m m mc c

    = = = + = (5.15) :

    0 1 1 0 2 2

    0 0 02 2

    2 2

    2 1 11 1

    xp M V m u m uu V u V u V u Vm V m mu V u Vc c

    c c

    = + + = + +

    ( )0 2 0xp m V u V u V = + = . (5.16) . , , , m=p G G , 0( )m m m = = . -, .

    ...............................

  • 65

    , ( )M 0M . 5.2. , c, c = .

    5.2 , -

    () 0.

    5.3 , p. - 0. p .

    0 02 2( ) 1 /MM M

    c = = , (5.17)

    0M ,

    0 02 21 /MM M

    c= = =

    p GG G G . (5.18)

    , . 0p M c= . (5.19) - . . , , 0M . - .

  • 66

    5.2

    ddt

    = pFGG

    (5.20)

    . - . - , . (5.18),

    02 21 /

    d Mdt c =

    FGG

    . (5.21)

    t, G , pG FG . dW F

    G

    drG dW d F rG G . (5.22) F

    G x

    0M . dW . ,

    02 21 /

    d MW F dx dxdt c

    = = . (5.23)

    ( ) ( )d d ddx dxdt d dt

    =

    d dxdx d ddt dt = = , ( ) ( )d ddx d

    dt d = .

    ( ) ( )

    ( )

    2 2

    0 0 1/2 3/22 2 2 2 2 2

    20

    0 3/2 2 22 2

    1 /1 / 1 / 1 /

    1 /1 /

    d cW M d M dd c c c

    M cM d acc

    = = + = = +

    (5.24)

    a . - , 0W = 0 = . , 200 M c a= + 20a M c= . (5.25)

    , 2

    2 200 02 2

    ( 1)1 /

    M cW M c M cc

    = = . (5.26)

    W . - :

    2

    2 200 02 2

    ( 1)1 /

    M cK M c M cc

    = = . (5.27)

    2

    2 2002 21 /

    M cE Mc K M cc = = + (5.28)

  • 67

    5.4 , - , - - 0. = 12 0

    2.

    :

    1. 20M c , 0 = : 20 0(0)E E M c = , 2. .

    . 0 = , 20 0(0)E E M c= = , .

    20 0( )E E K M c K = + = + . (5.29) , , ( )+( ), - ( )+( ) .

    2 20E Mc M c= = . (5.30) . 5.4 . - 21 02K M = .

    2

    11

    = , 2 2 2 1 = . 2 40M c ,

    2 2 4 2 2 2 4 2 40 0 0M c M c M c = . (5.31) 20E M c= 0p M c= , 2 2 2 2 40E p c M c = . (5.32) 2 40M c , . , 2 2 2E p c .

  • 68

    5.5 2 2 4 2 20E M c p c= + .

    2 2 4 2 20E M c p c= + (5.33) , . , 2 20 0E M c= , xp c , yp c zp c . . 5.5 (EMp!) (5.33).

    2 4 2 20E M c p c= + . (5.34) , 2E Mc= M=p G G ,

    2Ec

    =p G G . (5.35) 5.3

    c 0 1 . -

    2

    22 2

    1 1121 / cc = + . (5.36)

    , , ,

    2 2

    2 2 2 200 0 0 022 2

    1 1( 1)2 21 /

    M cK M c M c M c Mcc = = = (5.37)

    .

    2

    2 2 2 2 20 0 0 02

    1 112 2

    E Mc M c M c M c Mc = = + = + . (5.38)

    !

    2 , 20M c E , xp c , yp c

    zp c , 2 4 2 2 2 2 2 2 2 2 2 20 x y zM c E p c p c p c E p c= = .

  • 69

    5.1

    ,

    2 200K d Mc M c= = F sG G .

    :

    20 0 00 0

    ( ) ( ) ( ) ( )d M dxK F dx dx d M M d dM M d dMdt dt

    = = = = + = + 0

    2 21 /MM

    c=

    2 2 2 2 2 20M c M M c = . , 2 2 22 2 2 0Mc dM M d M dM = 2 2M d dM c dM + = , 2 2 2 00 ( )K c dM c M c M

    = = .

    5.1 - 2010 eV (16 J!) [. J. Linsey, Phys. Rev. Lett. 10, 146 (1963)]. , 1 GeV , . , , , 510 ; - ; 5.2 2 MeV; ; 5.3 . () , , 2400 ml =

    s 10=t , , t . m/s 103 8=c . .: s6 =t

    () , -16 s 10= , - ( ) ; (: 203 e ). .: 400/1

    () 0m , GeV 32

    0 =cm , -. .: 2=K GeV

    () pc , p , p c/GeV . .: cp /GeV 4= 5.4 , , 2GeV/ 1 cM = , , , x , -

  • 70

    . , cx 6,0A = cx 6,0B = .

    () ; () ;

    5.4

    . , . , , - . , -, . 0 0M = , , . (5.34)

    E pc= . (5.39) , :

    /p E c= . (5.40)

    , [. (5.35)], 2Epc= , . (5.39),

    c = . 0 0M 2

    02 21 /

    M cEc= -

    c . . ,

    hcE hf = = , (5.41) h Planck ( 346,62 10 J sh = ). ,

    hf hpc = = . (5.42)

    5.5 m E 500 nm;

    5.5

    . 2E mc= , -

    1

    . n

    ii

    m=

    = (5.43) :

  • 71

    1

    . n

    ii

    E=

    = (5.44) ,

    1

    . n

    ii=

    =pG , (5.45) -. n , -

    =

    n

    iixx pP

    1 , ,

    =

    n

    iiyy pP

    1 , ,

    =

    n

    iizz pP

    1 , ,

    =

    n

    iiEE

    1 (5.46)

    S, S. , S, n - , , :

    ( ) ( ) , , xx PP = ( ) ( ) , , yy PP = ( ) ( ) , , zz PP = ( ) ( ) EE = (5.47)

    , , . (, .).

    5.6 . : 1m cV 531 = , 2m cV 542 = . () 1m 2m . () 1K 2K , ; 5.7 , , + .

    22 2 2

    ( )2cE m m mm

    = + , m , m m . ; - 0m = ; 5.8 1m ( )GeV 121 =cm c8,01 = - 2m ( )GeV 1022 =cm . , M . : () , GeV. .: 11,67 GeV () , cGeV/ . .: 4/3 cGeV/

    () M , 2GeV/c . .: 11,59 2GeV/c

    5.9 K+ , KM ( 2K 494 MeVM c = ), - . . M (

    2 140 MeVM c = ). -

    K+ ;

  • 72

    .: K 872 MeVE = , 732 MeVE = 5.10 m -

    . . .: 2 2

    2

    2M mE c

    M= ,

    2 22

    2M mE c

    M+=

    5.11 cV 53= .

    : 1m - 2m c54= . 1m 2m . 5.12 . X 0m . , -

    ; .: 2 2

    20 0

    02m mE c

    m

    += , 2 2

    20 0

    02m mE c

    m

    =

    5.13 . E . .

    ; .: 2 1

    22

    Mc EE E

    Mc E+ = +

    5.14 : () , . () -. ( -

    .) () ,

    .

    5.6

    S 0M =p G G 2

    0E M c= , 2 21

    1 / c = Lorentz

    ( V !). ,

    0 0 0 02, , , .x y zdx dy dz Ep M p M p M Mdt dt dt c

    = = = = (5.48) , , /d dt = . , , : 0 0 0 02, , , .x y z

    dx dy dz E dtp M p M p M Md d d c d = = = = (5.49)

    S , 0 0 0 02, , , .x y z

    dx dy dz E dtp M p M p M Md d d c d = = = = (5.50)

    d , , ,x y zp p p

    2/E c - x, y, z t, . , Lorentz x, y, z t S S ( ) ( ), , , ( / )dx dx cdt dy dy dz dz dt dt c dx = = = = (5.51)

  • 73

    2 2

    11 /V c

    =

    Lorentz

    ( V ). 01M

    d , S S ,

    0 0 0 0 0 0 0

    0 0 0

    , , ,

    ( / )

    dx dx dt dy dy dz dzM M cM M M M Md d d d d d ddt dt dxM M c Md d d

    = = = =

    (5.52)

    . (5.49) (5.50),

    ( ), , ,x x y y z z xp p E p p p p E E c pc = = = = (5.53)

    , , , ,x y zp p p 2/E c

    x, y, z t, . -: ,

    =cEpp xx

    , xp E ( S), xp S . , . , .

    5.2 Doppler

    V x S. , , S - 0E ( 0 0 /f E h= ,

    cEp /00 = , ). xy A, S. - , x, E ( /f E h= , cEp /= ) , S. () , S, E . () ,

    :

    2

    0

    11 cos

    f Vf c

    = = + .

    () o o0, 90 , 180 = . () 0f f= ; ;

    () /p E c= . , S, - :

  • 74

    cos sin 0x y zE Ep p pc c

    = = = . () S x

    cosxEpc

    = . , , S, :

    0 ( ) [ ( / ) cos ]xE E E p c E E c c = = = +

    0 (1 cos )E E = + . ,

    2

    0 0

    11 cos

    E fE f

    = = + ,

    Vc

    = .

    Doppler. ()

    0, cos 1 = = , 0

    11

    ff

    = +

    ( Doppler ).

    o90 , cos 0 = = , 20

    1ff

    =

    ( Doppler).

    o180 , cos 1 = = , 0

    11

    ff

    +=

    ( Doppler ).

    () 0f f= 201 cos 1 + =

    ( )2 o o0 01cos 1 1 , (90 180 ) = < < . 1 , 2 2121 1 10 2cos .

    . :

    1. ( Doppler),

    2. .

    0 = .

    0 o90 o180 1 :

  • 75

    : 0 0,1 0,5 0,9 0,99 0,999 1 0 : o90 o92,9 o105,5 o128,8 o150,2 o163 o180

    5.15 2 4 2 2 2 2 2 2 2 2 2 20 x y zM c E p c p c p c E p c= = S S . 5.16 S, M , -. S / 2M . : () . () ,

    (i) , E , (ii) , E .

    5.7

    2E Mc= - . . , . , , , . , . , , - - , - . () -. , , 511 keV , : e e 2 ++ . , . , - 2e2 1,022 MeVm c = , - . () (-). ,

    2e2 1,022 MeVm c = , -.

    , , . 2e2 1,022 MeVm c = - . , . - .

  • 76

    , . , . . , m E , -,

    2cmE = . (5.54)

    5.17 1 kg 8 kg 810 J -. 1 710 ;

    5.8

    ddt

    = pFGG

    (5.55)

    , M=p G G . , . ,

    02 21 /

    d Mdt c =

    FGG

    . (5.56)

    t, G , pG FG . -, , , . -: - - . dW F

    G -

    drG dW d= F rG G (5.57) ()

    dW ddt dt

    = = rF F GG G G . (5.58)

    0M , G pG -

    S , G pG S , S V x . x S

    xxdpFdt = . (5.59)

    -,

    x xp p Ec = (5.60)

  • 77

    Vc

    = 2

    11

    = .

    x xdF p Edt c

    = . (5.61)

    , 2Vt t xc

    = ,

    2 21xdt d V Vt x

    dt dt c c = = (5.62)

    , d dt ddt dt dt

    = ,

    22

    1

    11x x x x

    xx

    d d dEF p E p E FVVdt c dt c c dtcc

    = = =

    . (5.63)

    x x y y z zdE dW F F Fdt dt

    = = = + +F G G , (5.64)

    ( ) ( )2 2 2 21 / 1 /y zx x y zx xV VF F F F

    c V c c V c = . (5.65)

    y ,

    y yp p = (5.66)

    y y yy ydp dp dpdt dtF Fdt dt dt dt dt = = = = (5.67)

    . (5.62)

    ( )2 2

    22

    1 /1 /1 /

    yy y

    xx

    F V cF FV cV c = = (5.68)

    , z zp p = ,

    ( )2 2

    22

    1 /1 /1 /

    zz z

    xx

    F V cF FV cV c = = . (5.69)

    :

    2 2

    2 2

    / /1 / 1 /

    y zx x y z

    x x

    V c V cF F F FV c V c =

    (5.70)

    ( )2 2

    22

    1 /1 /1 /

    yy y

    xx

    F V cF FV cV c = = ( )

    2 2

    22

    1 /1 /1 /

    zz z

    xx

    F V cF FV cV c = = .

    ( V V , G G F FG G ) :

    2 2

    2 2

    / /1 / 1 /

    y zx x y z

    x x

    V c V cF F F FV c V c = + + + +

  • 78

    (5.71)

    ( )2 2

    22

    1 /1 /1 /

    yy y

    xx

    F V cF FV cV c

    = = ++ ( )2 2

    22

    1 /1 /1 /

    zz z

    xx

    F V cF FV cV c

    = = ++ .

    , Lorentz , -:

    ( ) 2 222 111 /1 / V ccc = + + + +

    F V V F FFV V

    G G G G GGG GG GG (5.72)

    - . ( 0 =G ),

    x xF F = yyF

    F = zz FF

    = . (5.73)

  • 6

    6.1

    , , (A.H. Compton) - 1. , , , , - -. . 6.1.

    6.1 .

    , - , . . . - , Bragg (CRYSTAL ). Bragg - ( ) . , . , , . , . 6.2. . 6.2 o45 = , o90 o135 . , - . ( )

    1 A.H. Compton, Bulletin Nat. Res. Council, No.20, 16 (1922) Physical Review, 21, 715 22, 409 (1922).

  • 80

    6.2 . o6 30 . . . - 0 o0 =

    o180 = . - -

    . - . . - . . 6.3. , f, /E hf hc = = , h . , , / / /p E c hf c h = = = . E hf = /p hf c = . - , E hf = /p hf c = . -, , 2eE mc= , m . -, - . c , ep mc = 2eE mc = .

    6.3 () . . () .

  • 81

    : : 2 2mc hf mc hf + = + (6.1) : cos coshf hf mc

    c c = + (6.2)

    : 0 sin sinhf mcc

    = (6.3) , = , . - . E hf = E hf = , . n n (. 6.2),

    Ec

    =p nG Ec

    =p nG .

    , pG . - :

    : 2mc E E E + = + (6.4)

    : E Ec c = +n n p (6.5)

    ( ) 2E E mc E + = (6.6) E E c =n n p (6.7) , , :

    ( ) ( ) ( )22 2 2 22E E E E mc mc E + + = (6.8) 2 2 2 22 cosE E E E c p + = , (6.9) cos =n n . ( )22 2 2 2E mc c p= + . (6.8), : ( ) ( )2 2 2 22E E E E mc c p + = (6.10) 2 2 2 22 cosE E E E c p + = . (6.11) , ( ) ( ) 22 1 cos 2 0E E E E mc = . (6.12) 22E E mc ,

    ( )21 1 1 1 cosE E mc = . (6.13) /E hc = /E hc = ,

    ( )1 coshmc

    = = . (6.13)

  • 82

    . , 122,4 10 mh

    mc= . (6.14)

    133,86 10 mmc

    = = (6.15) / 2h= , Compton .

    6.1 E , 0m . , . : () E , () .

    6.2

    , - , -. , - . , - . . 6.4, :

    A , (), - , .

    C (), , C .

    D -. , .

    B , - .

    ,

    C11

    = + , (6.16)

    / c = . , ,

    C2(1 cos)h h

    mc mc = = . (6.17)

    400 700 nm,

    122 4,8 10 m 0,005 nmhmc

    = = . (6.18)

  • 83

    6.4 . , .

    , C2hmc

    < 11

    +

    50,005 / 500 10= 91 10 20000 . - 2 4(2 10 )(0,5 MeV) 10 GeVE mc= = = . - 10 GeV,

    C2hmc

    , 2h

    mc . (6.19)

    ,

    11 2

    1 2h

    mc

    = + , (6.20)

    1 .

    2 2

    2 2 2 11

    mc mcE mc = = = . (6.21)

    . (6.20) 1 ,

    2 2

    2 12 2

    h mc h mc hcmc mc E EE

    = = . (6.22)

    hf E . (6.23) () .

  • 84

    6.3

    , XAZ , . , ( ) . ( ) , - XAZ . pm ,

    nm Xm XAZ ,

    p n X( )m Zm A Z m m = + . (6.24) , - , H n X( )M Zm A Z m M = + (6.25) Hm XM X

    AZ .

    2c . (B.E., binding energy) XAZ :

    [ ]2 2H n X. . ( )B E M c Zm A Z m M c= = + . (6.26) , . , . - . - . , . , (6.26), H n( )Zm A Z m+ XAZ , . - . , , - , -. ,

    2. .B E M c

    A A= . (6.27)

    . 6.5 , . , 5626 Fe . , . :

  • 85

    6.5 ( MeV/), .

    () -4, 42 He , , . - 2, 3, 4 , - 84 Be ,

    126C

    168O .

    () = 56 , (- ) ( ).

    , u. - 126C 12 u. mol 126C 12 g - 23 1A 6,022 142 10 molN

    = , 271 u 1,660 539 10 kg= . (6.28) 2E mc= u, 101 u 1,492 418 10 J 931,494 0 MeV = . (6.29) , . .

  • 86

    6.1 ,

    (u)

    (kg)

    (MeV)

    (MeV/)

    1 u 1 271,660 539 10 931,494

    e 0,000 548 6 319,109 382 10 0,511 p 1,007 276 271,672 622 10 938,272 n 1,008 665 271,674 927 10 939,565 4,001 506 276,644 656 10 3727,379 7,074

    11H 1,007 825 271,673533 10 938,783

    21H (D) 2,014 102 1876,124 1,112 31H (T) 3,016 049 2809,432 2,827

    42 He 4,002 603 3728,401 7,074 12

    6C 12,000 000 11 177,93 7,680 16

    8O 15,994 915 14 899,17 7,976 5626 Fe 55,934 939 52 103,06 8,790 5828 Ni 57,935 347 53 966,43 8,732

    20882 Pb 207,976 64 193 729,0 7,867 23592 U 235,043 925 218 942,0 7,591

    23892 U 238,050 786 27395,292 61 10 221 742,9 7,570

    6.4

    A(a,b)B A a B b Q+ + + . a, b.

    2Q M c= (. ).

    Q (MeV)

    Q (MeV)

    2 3H(n,) H 6,26+ 7 7Li(p,n) Be 1,65 6 4Li(d,) e 22,17+ 9 8Be(,n) Be 1,67 9 6Be(p,) Li 2,25+ 14 17N(,p) 1,15 10 11B(d,n) C 6,38+ 18 18O(p,n) F 2,45 14 15N(n,) N 10,83+

    28 31Si(,p) P 2,25

  • 87

    6.1

    (d) (D), (H), - . .

    p n d E+ + E Q = . p n d 0,002 388 uM m m m = + = , 4,4 -. - : 2 2 2p n dm c m c m c E+ = + : 2p 1,007 276 u 938,272 MeV /m c= = 2n 1,008 665 u 939,565 MeV /m c= = , 2p n 1877,837 MeV /m m c+ = , 2d 2,013 553 u 1875,613 MeV /m c= = 2 2,224 MeVE M c = = 1,112 MeV/.

    , , .

    5% , ( p n ,

    , / 2xx p = , ). , - . 2% , (pp) . 1H 2 H -. -! (. C.P.W. Davies, The Accidental Universe, C.U.P. : , , 1995.)

    6.2

    23592 U , , 14156 Ba ,

    9236 Kr

    3 . .

    235 1 141 92 192 0 56 36 0U n Ba Kr 3 n Q+ + + + .

  • 88

    23592 U 7,6 MeV/, 14156 Ba

    9236 Kr 8,5 MeV/. ,

    Q = ( , ) ( ) Q = 235 (8,5 7,6) = 220 MeV .

    6.3 .

    : (1) 1 1 21 1 1 ep p d e 0,420 MeV++ + + + (2) 2 1 3 21 1 2d p He 5,493 MeV+ + + (3) 3 2 3 2 4 2 12 2 2 1He He He 2 p 12,860 MeV

    + + + , 2 (1), 2 (2) (3) ;

    :

    2 (1) 1 1 21 1 12 p 2 p 2 d+ e2e 2 0,840 MeV++ + + 2 (2) 212 d 112 p+ 3 222 He 2 10,986 MeV+ + 1 (3) 3 222 He 4 2 12 1He 2 p + 12,860 MeV+

    : 1 4 21 2 e4 p He 2e 2 2 24,686 MeV + + + + +

    , 2 , 2 2 , 24,7 MeV . - , , . ( ) ( )1 4 21 2 e4 p He 4 0,0265 um m m m = + = 2 25 MeVm c =

    6.2 . , - . . 6.3 . 898 s 15 = ( 1/2 622 s 10 = ) en p e E + + + . .

    : C. Kittel .., , . 391 393.

  • 89

    6.4 -235. 6 MeVE = 235 90 142 192 36 56 0U Kr Ba 3 n+ + + . ; u: ( )23592 U 235,043915M = , ( )9036 Kr 89,91972M = ,

    ( )14256 Ba 141,91635M = , 1,008665nm = . 6.5

    () . - . . . , - , , .

    .

    ( )1 2, ,..., ,...,i Np p p pG G G G S , , S , VG , ( )1 2( ), ( ),..., ( ),..., ( )i N p V p V p V p VG G G GG G G G - : ( ) 0i

    N

    =p VGG . VG . , - , , , .., . - .

    6.4

    E , - . () . () V

    , 2p

    EVc E M c

    = + , pM -.

    () ;

    (Kittel .., , 12, 9).

  • 90

    () E

    pc

    = () ( ), V c= , V ,

    21 cVVx

    xx

    = 0x = , pp 21

    M cp

    =

    .

    11

    E E

    = + Doppler, E

    pc

    = .

    , . pp p = .

    , pE

    pc = p

    2

    11 1

    E M cc

    =+

    p(1 )E

    M cc =

    pE E

    M cc c = + 2p

    EE M c

    = +

    .

    () 2

    p2

    p

    11 2

    M cE E E E

    E M c

    = =

  • 91

    6.7 , e+ , m , , e , m . - , - -, 1 2 , ( -), - (. 1). k

    G, 1PG

    2PG

    -, , 1 2 1P

    G 2P

    G

    kG

    (. 2). () 1 2=P P

    G G 1 2 = .

    () 1 2 = + 1PG

    2PG

    m.

    6.6

    - . -, . , -, . . Coulomb . , - , . . ,

    ( )12 1 13 13C N* Np + + 13 N 12C . Coulomb 12C . , - 12C 13 N ( 13 N* ). - . Coulomb, - . ,

    0p p + + - 0 , - 0 , 135 MeV. , . -

  • 92

    144,7 MeV 0 - p 0 . - 0 . . , - . . , . - , , . . .

    6.8 . , ( m), (

    mM 3= ), + = + . - ; : . .: 27mcEK = 6.9 p n ++ + - . .: 21

    2 p

    mE m cm

    = +

    6.7

    6.7.1

    q , xE , . -

    02 21 /

    Mc= pGG , (6.30)

    0M G , , -

    0 2 21 /dM qdt c

    = E . (6.31)

    x, , , (0) 0 = (0) 0x = . ,

    0 2 21 /M q t

    c = E, (6.32)

    : C. Kittel .., , . 415-418.

  • 93

    ( )( )2

    02 22

    0

    /

    1 /

    q t M cc

    q t M c = +

    EE

    (6.33)

    ( )0

    20

    /

    1 /

    q t M

    q t M c =

    +EE

    . (6.34)

    , c . . 6.6. c . - . (6.34)

    ( )201 /c

    M c q t =

    + E (6.35)

    : 012M c cq t

    E . (6.36) 6.6 , q 0M ,

    - E . - -

    .

    . (6.35) 2

    2 20

    1 11 /

    q tM cc

    = = +

    E . (6.37)

    , ,

    ( ) ( )2 22 20 0E M c M c q ct= = + E . (6.38) 2 2 2 20E M c p c= + p q t= E, (6.39) qE t. . (6.35)

    22

    20

    0

    1M c q tx t kq M c

    = + + E

    E (6.40)

  • 94

    k . 0t = 0x = ,

    2

    0M ckq

    =E

    22

    20

    0

    1 1M c q tx tq M c

    = + E

    E. (6.41)

    6.7.2

    q 0M x 0p , , L, -, yE (. 6.7).

    6.7 q 0M x 0p , , L, , yE .

    :

    0, yxdpdp q

    dt dt= = E , (6.42)

    0 ,x yp p p q t= = E, (6.43) (. . 6.8). :

    () ()

    6.8 . () .

    () x y.

  • 95

    ( ) ( )2 22 2 4 2 2 2 4 2 2 20 0 0 0E M c p c M c p c q ct E q ct= + = + + = +E E , (6.44) 0E . 2

    Ec

    =p G G ,

    ( ) ( )2 2

    02 22 2

    0 0

    ,x yp c q c t

    E q ct E q ct = =

    + +E

    E E. (6.45)

    y , , x (. . 6.8). x y - :

    ( )2

    10 022 00 0

    sinht

    p c dt p c q ctxq EE q ct

    = =+

    EEE

    (6.46)

    ( ) ( ) ( )22 2

    22 200222 0 00 0

    1 1t

    tq c tdt q c E q cy E q ct tq Eq cE q ct

    = = + = + +

    E E EEEEE

    . (6.47)

    Lt L x . (6.46) x L= , 0

    0

    sinhLE q Ltq c p c

    = EE

    . (6.48)

    x . (6.45),

    0

    tan ( ) yx

    qt tp

    = =E . (6.49)

    L x,

    00 0

    tan sinhLE q Lp c p c

    = E . (6.50)

  • 96

    : C.Kittel ..

  • 97

  • 98

  • 99

  • 100

  • 101

  • 102

  • 7

    7.1

    - . , - , - . - Maxwell, 19 , 1862. Maxwell, :

    0 0 00

    , 0, , .t t

    = = = = + G GG G G G GB EE B E B J (7.1)

    Coulomb Gauss . ( E

    G) ,

    .

    , - , - .

    Faraday, - .

    , - , .

    , , 0 = , , 0=JG :

    0 00 0 t t = = = =

    B EE B E BG GG G G G

    (7.2)

    EG

    2 2 2 2

    2 2 2 2 21

    x y z c t + + = G G G GE E E E

    22

    2 21c t

    = GG EE , (7.3)

    BG

    2 2 2 2

    2 2 2 2 21

    x y z c t + + = G G G GB B B B

    22

    2 21c t

    = GG BB . (7.4)

    0 0

    1 299 792 458 m/sc = = . (7.5)

    EG

    BG

    , . , .

  • 104

    , , , , . , , , , , . , , :

    , , ,x x Vt y y z z t t = = = = . (7.6) Maxwell . , , - ,

    2 2 2

    2 22 2 2 2

    1 1 2V Vx tc t c x

    = + E E EEG G GG

    . (7.7)

    , , - ! Michelson Morley, 1887, - . Michelson Morley . . . Lorentz , - S : ( , , , )x y z t - S : ( , , , )x y z t , V=V xG S, - Maxwell . Lorentz :

    1. ( 2 ).

    2. , . 3. -

    . 4. Maxwell -

    . (1) (2) . - . Narliker1 - - . Lorentz , , :

    ( )tVxx = yy = zz =

    = xcVtt 2 . (7.8)

    3 Maxwell, . , , . - . , , . Lorentz q q= + F E BG G GG - ,

    1 V.V. Narliker, Proc. Camb. Phil. Soc., 28, 460 (1932).

  • 105

    . - E

    G B

    G Maxwell.

    7.2

    , 2. . - . , - /137c . , . , , . 1960, J.G. King3 - 2010 . , King - . q E

    G

    BG

    , Lorentz, q q= + F E BG G GG . B

    G.

    0M q EG

    BG

    , ,

    02 21 /

    d M q qdt c = +

    E BG G GG . (7.9)

    . -, Maxwell -, . 7.3