Αθανάσιος Α. ΤσακνάκηςΘεολόγος – Φιλόλογος

Ερασινώδυνα Ανάλεκτα

Διατριβή Η΄

Τα «Ερασινώδυνα Ανάλεκτα» φιλοδοξούν να αποτελέσουν μία συλλογή από λιγότερο γνωστά στο ευρύ κοινό, εκλεκτά κείμενα, κυρίως τής Ελληνικής, τής Λατινικής, τής Ιταλικής, τής Ισπανικής και τής Πορτογαλικής Γραμματείας, μεταφρασμένα – όπου κρίνεται απαραίτητο – ή μεταγλωττισμένα, αναλόγως, στην νέα ελληνική γλώσσα, και εμπλουτισμένα με κατατοπιστικές εισαγωγές, διευκρινιστικά σχόλια και βοηθητικά παραρτήματα. Σκοπός τους είναι η τέρψη των αναγνωστών, αλλά και η αφύπνιση τής διάνοιάς τους, η γνωριμία των Ελλήνων και των ελληνομαθών με τον πλούτο τού ευρωπαϊκού μεσογειακού πνεύματος, αλλά και η έμπρακτη αποδόμηση τής υστερόβουλης θεωρίας περί τού «ανεπίκαιρου» ή «δυσπρόσιτου» χαρακτήρα αυτών των κειμένων. Η ηλεκτρονική ή έντυπη αναπαραγωγή και διάδοσή τους, καθώς και η τυχόν μετάφρασή τους σε άλλες γλώσσες, επιτρέπεται υπό τον απαρέγκλιτο όρο τής αυστηρής διατήρησης τής απόλυτης ακεραιότητας τού περιεχομένου των Διατριβών.

Εισαγωγή

Γιά τον περιηγητή και γεωγράφο Ηρακλείδη τον Κριτικό (ή Κρητικό) σχεδόν τίποτε δεν μας είναι γνωστό. Ήταν μάλλον Θεσσαλός και η εποχή τής ακμής του τοποθετείται γύρω στα 270 π.Χ. Από το έργο του «Περὶ τῶν ἐν Ἑλλάδι πόλεων» σώζονται μόνον μερικά αποσπάσματα. Μέχρι πρότινος, αυτό το σύγγραμμα αποδιδόταν κατά λάθος στον περίφημο φιλόσοφο, μαθηματικό και γεωγράφο Δικαίαρχο.

Η παρούσα Διατριβή φιλοξενεί, μεταφρασμένο στην νέα ελληνική γλώσσα, το αναφερόμενο στο όρος Πήλιο απόσπασμα τού Ηρακλείδη, το οποίο φαίνεται να σώζεται ακέραιο. Τα πρωτότυπα κείμενα, που χρησιμοποιήθηκαν εδώ, είναι δύο: (α) τής έντυπης έκδοσης «Herakleides Kritikos, Über die Städte in Hellas, ed. Alexander Arenz, München: Herbert Utz Verlag, 2006» και (β) τής ψηφιακής έκδοσης τής Bibliotheca Augustana, υπό τον τίτλο «Περὶ τῶν ἐν τῆι Ἑλλάδι πόλεων». Οι διευκρινιστικές υποσημειώσεις είναι τού υποφαινόμενου.

Ηρακλείδης ο Κριτικός

Π ή λ ι ο

Το όρος, το καλούμενο Πήλιο, είναι μεγάλο και δασωμένο, και έχει τόσα καρποφόρα δέντρα, όσα συμβαίνει να έχουν και οι γεωργικές περιοχές. Η μέγιστη και κατάφυτη ρίζα τού όρους1 απέχει από την πόλη2 επτά στάδια, με πλοίο, και είκοσι στάδια, με πεζοπορία.

Όλο το όρος είναι μαλακό, χωματώδες και γονιμότατο, και σ’ αυτό φυτρώνει κάθε είδος δέντρου. Έχει πολλές οξιές και έλατα και σφεντάμια και φτελιές, ακόμη και κυπαρίσσια και κέδρους. Εκεί υπάρχουν και άνθη, τα καλούμενα άγρια λείρια και οι λυχνίδες.

Σ’ αυτό γεννιούνται και βότανα, κυρίως στις χερσώδεις περιοχές, και η ρίζα τού άρου3, η οποία γιατρεύει τα δήγματα των φιδιών, γιά τα οποία φαίνεται να είναι επικίνδυνη: άλλα, με την οσμή της, τα εκδιώκει μακριά από τον χώρο όπου έχει φυτρώσει, άλλα, που την πλησιάζουν, τα αχρηστεύει, βυθίζοντάς τα σε νάρκη, ενώ άλλα, που την αγγίζουν, τα θανατώνει με την οσμή της. Τέτοιου είδους ιδιότητες έχει. Στους ανθρώπους η οσμή της φαίνεται ευχάριστη, επειδή είναι παραπλήσια με εκείνη τού ανθισμένου θυμαριού ενώ, όσοι έχουν υποστεί δήγμα οποιουδήποτε φιδιού, ανακτούν την υγεία τους εάν την πιούν μέσα σε οίνο.

Στο όρος, λοιπόν, φυτρώνει ένας καρπός αγκαθιού4, παραπλήσιος με τα λευκά μύρτα, τον οποίο, όταν κάποιος τρίψει με λάδι και τον επαλείψει στο σώμα του, δεν αισθάνεται ούτε τον πλέον βαρύ χειμώνα, παρά μόνο λίγο, αλλά ούτε και τον καύσωνα τού θέρους, επειδή αυτό το φάρμακο, μέσω τής πύκνωσής του, εμποδίζει τον εξωτερικό αέρα να διεισδύσει βαθιά μέσα στο σώμα. Ο καρπός αυτός είναι σπάνιος και φυτρώνει σε φαράγγια και σε απόκρημνους τόπους ώστε, μόλις κάποιος τον βρει, εάν τον βρει, να μην δύναται να τον μαζέψει εύκολα επειδή, εάν επιχειρήσει να τον μαζέψει, κινδυνεύει να κατρακυλήσει από τις πέτρες και να καταστραφεί. Η ιδιότητά του, εξάλλου, διαρκεί μέχρι έναν χρόνο και, με το πέρας τού έτους, χάνει την ενέργειά της.

Μέσα από το όρος ρέουν δύο ποταμοί, οι καλούμενοι Κραυσίνδωνας και Βρύχωνας. Ο ένας αρδεύει τους αγρούς που εκτείνονται κάτω από τους γεωλοφίες τού Πηλίου, ενώ ο άλλος παραρρέει το δάσος τής Πηλαίας και εκβάλλει στην θάλασσα.

1 Οι πρόποδες.2 Υπονοείται η πόλη Δημητριάδα.3 Πρόκειται γιά το φυτό φιδόχορτο ή δρακοντιά. Η επιστημονική ονομασία του είναι «Άρο το ιταλικό» («Arum italicum»).4 Το αναφερόμενο φυτό δεν δύναται να ταυτιστεί με μεγάλη βεβαιότητα.

Στην άκρη τής κορυφής τού όρους υπάρχει σπήλαιο, το καλούμενο Χειρώνιο5, και ιερό τού Ακραίου Διός, στο οποίο, κατά την ανατολή τού Σείριου, κατά τον μεγάλο καύσωνα6, ανεβαίνουν οι επιφανέστεροι από τους πολίτες και όσοι βρίσκονται στην ακμή της ηλικίας τους, επιλεγμένοι ενώπιον τού ιερέα, φορώντας καινούργιες πυκνόμαλλες προβιές, επειδή είναι μεγάλο το ψύχος επάνω στο όρος7.

Η μία πλευρά τού όρους εκτείνεται προς την Μαγνησία και την Θεσσαλία, όντας στραμμένη προς τον ζέφυρο και την δύση τού ηλίου, ενώ η άλλη κλίνει προς τον Άθω και τον Μακεδονικό κόλπο8, είναι εξολοκλήρου πελαγίσια και τα μέρη της είναι τραχύτερα από τα στραμμένα προς την Θεσσαλία.

Το όρος είναι γεμάτο από φαρμακευτικά βότανα, που έχουν πολλές και διάφορες ιδιότητες, γιά όσους γνωρίζουν τις όψεις τους και δύνανται να τα χρησιμοποιήσουν. Γιατί κοντά σε μία ιδιότητα υπάρχουν και άλλες, ανόμοιες9. Φυτρώνει, λοιπόν, ένα δέντρο10, τού οποίου το ύψος, όσο φαίνεται επάνω από το έδαφος, δεν είναι μεγαλύτερο από έναν πήχη. Στο χρώμα είναι μελανό, ενώ η ρίζα του αναπτύσσεται μέσα στην γη γιά άλλο τόσο μήκος. Η ρίζα του, εάν τριφτεί και λειανθεί και τοποθετηθεί ως κατάπλασμα, αφαιρεί τους πόνους από εκείνους που πάσχουν από ποδάγρα, ενώ εμποδίζει τα νεύρα να υποστούν φλεγμονή. Τον φλοιό του, αφού τον λειάνουν και τον πιούν μέσα σε οίνο όσοι πάσχουν από κοιλιακά, ανακτούν την υγεία τους. Τα φύλλα του, εξάλλου, αφού τριφτούν και αλειφτούν μέσα σε ύφασμα, αναστέλλουν με πραότητα την επέλαση των ρευματισμών σε όσους πάσχουν από οφθαλμία και καταπιέζονται από τους ρευματισμούς και κινδυνεύουν να χάσουν την όρασή τους. Και οι ρευματισμοί, σαν να υποκύπτουν σε παρακλήσεις, δεν επιστρέφουν ποτέ ξανά στους οφθαλμούς.

Αυτές τις ιδιότητες τις γνωρίζει μία γενιά πολιτών11, γιά τους οποίους λέγεται ότι είναι απόγονοι τού Χείρωνα. Η παράδοση και οι υποδείξεις πηγαίνουν από τον πατέρα στον γιό, και έτσι φυλάσσονται12 αυτές οι ιδιότητες, ώστε κανείς άλλος πολίτης να μην τις γνωρίζει. Θεωρείται ανόσιο να βοηθούν οι ειδήμονες τους

5 Πρόκειται γιά την μυθολογική κατοικία τού Κένταυρου Χείρωνα.6 Τα λεγόμενα «κυνικά καύματα», οι μεγάλοι θερινοί καύσωνες.7 Σύντομη αναφορά τού Ηρακλείδη σε αρχαία θρησκευτική τελετή προς τιμήν τού Σείριου.8 Τον σημερινό Θερμαϊκό.9 Υπονοείται διαφορετική χρήση με διαφορετικά αποτελέσματα.10 Το αναφερόμενο δέντρο δεν δύναται να ταυτιστεί με μεγάλη βεβαιότητα.11 Πρόκειται γιά ορισμένες οικογένειες που κατά παράδοση ασκούσαν την φαρμακευτική και την ιατρική επιστήμη εκείνης τής εποχής.

ασθενείς έναντι αμοιβής, και όχι δωρεάν. Το Πήλιο, λοιπόν, και η Δημητριάδα, τέτοιας λογής συνέβη να είναι.

*** *** ***

Βιβλιογραφία

1. Die Reisebilder des Herakleides Einleitung, Text, Übersetzung, Kommentar, ed. Friedrich Pfister, Wien, 1951.

2. Geographiae veteris scriptores Graeci minores cum interpretatione Latina, dissertationibus ac annotationibus, ed. J. Hudson, Oxford, 1703.

Αθανάσιος Τσακνάκης22/02/2015

12 Εννοείται: φυλάσσονται μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα των αμύητων και από τους επικίνδυνους πειραματισμούς τους.