ΑΡΑΠΗΔΕΣ ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙΟΥ

Στην Ανατολική Μακεδονία, στον νομό Δράμας και 5 χιλιόμετρα βόρεια της πόλης, στις υπώρειες του Φαλακρού, βρίσκεται το Μοναστηράκι (το παλαιότερο όνομα του χωριού ήταν Δράνοβο ή Τράνοβο), ένα μικρό χωριό με πληθυσμό περίπου 800 κατοίκους. Εκεί γίνεται η αναβίωση του πατροπαράδοτου μουσικοχορευτικού μας δρωμένου των «ΑΡΑΠΗΔΩΝ» κάθε χρόνο, ανήμερα των Θεοφανείων, ενός δρώμενου που περιέχει πάμπολλα στοιχεία της Διονυσιακής λατρείας, αρμονικά και άρρηκτα δεμένα με στοιχεία της Χριστιανικής και πρόσφατης Ελληνικής παράδοσης, ενός δρώμενου, που αναδεικνύει την ομορφιά και τη μαγεία των συνηθειών και των παραδόσεων του λαού μας.

Στο σπίτι του συλλόγου, το Κονάκι του Αράπη, όπου φυλάσσονται οι φορεσιές των αράπηδων μέσα σε ξύλινα μπαούλα όλο τον χρόνο, βγαίνουν από αυτά για να αεριστούν. Το σπίτι ετοιμάζεται και οι απαραίτητες προετοιμασίες, για το γλέντι της παραμονής, γίνονται με την συνοδεία της λύρας και των νταϊρέδων.

ΟΙ ΜΕΡΕΣ ΠΛΗΣΙΑΖΟΥΝ

Το απόγευμα της παραμονής πλήθος κόσμου καταφθάνει στο σπίτι από τα στενά δρομάκια ακλουθώντας το άκουσμα της μουσικής.

Στο κάτω όροφο τα τεράστια τραπέζια είναι γεμάτα κόσμο και στην άκρη η γίδα που βράζει από το πρωί, είναι έτοιμη για σερβίρισμα. Το κρασί και το τσίπουρο ζεσταίνει ακόμη περισσότερο τον κόσμο.

Στον πάνω όροφο οι μουσικοί που από τις προηγούμενες μέρες ζεσταινόταν, δεν σταματούν να παίζουν γύρω από την ζεστασιά του αναμμένου τζακιού και ο κόσμος χορεύει στο ρυθμό των ντόπιων ακουσμάτων.

ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΘΕΩΦΑΝΕΙΩΝ

Το κάθε δωμάτιο κρύβει και από μία έκπληξη για τον επισκέπτη. Τα κρεμασμένα κουδούνια σε ένα δωμάτιο, οι φορεσιές που έχουν βγει από τα μπαούλα στο άλλο, το 2ο αναμμένο τζάκι με τους καναπέδες, τα σκαμνάκια τα μπαούλα και τα κιλίμια μοιάζουν σαν να μην πέρασε ο χρόνος από πάνω τους.

Αφού νυχτώσει και οι καλικάτζαροι έχουν βγει τα παιδιά του χωριού παίρνουν κουδούνια και γυρνάνε σε όλους τους δρόμους χτυπώντας τα ρυθμικά. Σε κάθε σταυροδρόμι δημιουργούν ένα κύκλο και τα χτυπούν με το σύνθημα κάποιου από τα παιδιά.Με αυτόν τον τρόπο ξεκινάει η δίωξη των καλικατζάρων.

Στο Μοναστηράκι της Δράμας, την ημέρα των Θεοφανείων τελείται ένα έθιμο με τη μορφή δρωμένου, που είναι γνωστό με την ονομασία «Αράπηδες», επειδή στη μεταμφίεση των πρωταγωνιστών του κυριαρχεί το μαύρο χρώμα: Μαύρες ποιμενικές κάπες παλαιότερα και μαύρες φλοκωτές κάπες σήμερα, οι εντυπωσιακές υψικόρυφες προσωπίδες– κεφαλοστολές (μάσκες) από γιδοπροβιές. Στη μέση τους ζώνονται τρία μεγάλα κουδούνια (χυτά) ή «μπατάλια» (σφυρήλατα) και στα χέρια τους κρατούν από ένα μακρύ ξύλινο σπαθί κι ένα σακουλάκι με στάχτη του Δωδεκαημέρου, ραίνοντας και χτυπώντας μ’ αυτό όσους συναντούν, «για το καλό».

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΘΙΜΟΥ

Στην ομάδα -θίασο- («Τσέτα») των μεταμφιεσμένων υπάρχουν επίσης οι «Γκιλίγκες», άνδρες ντυμένοι με γυναικείες παραδοσιακές ενδυμασίες.

.

Οι «Παππούδες», με την παλιά γιορτινή φορεσιά.

Οι «Εύζωνοι» ή «Τσολιάδες», ντυμένοι με την εθνική στολή και τα τοπικά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά με τους συγκεκριμένους συμβολισμούς τους. Φορούν μια ιδιόμορφη φουστανέλα, με ριγμένες στην πλάτη τους πολύχρωμες μαντίλες (τσέβρες) και στο κεφάλι τους φορούν μαύρη μαντίλα με κρόσσια σαν κεφαλόδεσμο (συμβόλιζε το πένθος για το σκλαβωμένο έθνος). Μάλιστα, παλαιότερα τα πρόσωπα των Τσολιάδων τα έβαφαν μαύρα ή φορούσαν μάσκα για να μην αναγνωρίζονται από τον εχθρό.

Οι «Αράπηδες» και οι άλλοι μεταμφιεσμένοι γυρίζουν με ορισμένο εθιμικό τρόπο τα σπίτια του χωριού με λύρες («κεμενέδες») και νταϊρέδες -τα αγαπημένα τοπικά μουσικά όργανα, που μέσα από τους τοπικούς μουσικούς ρυθμούς, τα ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά μας γνωρίσματα, τα τραγούδια, και το χορό - εύχονται χρόνια πολλά στους συγχωριανούς μας, οι οποίοι τους ανταποδίδουν τις ευχές μαζί με πλούσια κεράσματα.

Νταχαρές ή νταϊρές ή ντέφι

Κεμενές ή λύρα

Οι Αράπηδες πραγματοποιούν εντυπωσιακή είσοδο στην πλατεία, με τον εκκωφαντικό ήχο των κουδουνιών, κραδαίνοντας τα ξύλινα σπαθιά τους και σκορπώντας στάχτη. Έτσι ανοίγουν το δρόμο στα υπόλοιπα μέλη της τσέτας, με πρώτους τους Τσολιάδες που ακολουθούν χορεύοντας. Στη συνέχεια, στήνεται ο τρανός χορός όπου στην αρχή πιάνονται οι ηλικιωμένοι άντρες, ακολουθούν οι νεότεροι, έπειτα οι ηλικιωμένες γυναίκες, οι νεότερες και στο τέλος τα παιδιά. Δεν επιτρεπόταν να σχηματιστεί δεύτερος κύκλος.

Κατά διαστήματα κάνει την εμφάνισή της μια εικονική αρκούδα με τον αρκουδιάρη, σκορπίζοντας πρόσθετο κέφι και χαρά.

Στο τέλος, παρουσιάζεται το εικονικό όργωμα και η σπορά. Ένα μακρύ ξύλινο άροτρο το σέρνουν δύο ψηλόσωμοι Αράπηδες με ζευγολάτη έναν Τσολιά και σπορέα κάποιον παλιό γεωργό του χωριού.

Επίσης, στην πλατεία τελούνταν και παραστάσεις από εικονικό γάμο ή πόλεμο. Κατά την αναπαράσταση του εικονικού γάμου, επιχειρούσαν να κλέψουν μια Γκιλίγκα, ενώ κατά την αναπαράσταση του εικονικού πολέμου συμπλέκονταν οι τσέτες μεταξύ τους χρησιμοποιώντας τα σπαθιά. Για την επιβολή της τάξης επενέβαινε ο αρχηγός (τσεταμπάσης) των Αράπηδων.

Οι «ΑΡΑΠΗΔΕΣ» κορυφώνουν έτσι το τελετουργικό τους έργο, υπηρετώντας και αναδεικνύοντας τη συνέχεια ως σπουδαιότατη αξία ζωής κατ’ έτος στις 6 Ιανουαρίου. Το μουσικοχορευτικό μας δρώμενο συνεχίζει να λειτουργεί αναλλοίωτο και αυθεντικό, ενδυναμώνοντας έτσι την πίστη μας, ότι στο Μοναστηράκι διασώζουμε αρχαιότατη παράδοση.

Οι ρίζες του δρωμένου βρίσκονται στο πολύ μακρινό και απώτατο παρελθόν, επειδή φαίνονται να είναι καλυμμένες και τυλιγμένες στην αχλύ του μύθου, ίσως σ’ αυτόν της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα. Το Μοναστηράκι, η «κώμη επί τερπνής και ευαέρου τοποθεσίας κειμένη», επιμένει πολιτιστικά, προτάσσοντας τις παραδεδομένες αξίες, όπως αυτές καταξιώθηκαν από τις γενιές που πέρασαν.

ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΟΥ

Το δρώμενο στο Μοναστηράκι έχει ως κύριο σκοπό την ευετηρία, δηλαδή την καλοχρονιά, στοιχείο που τονίζεται με τη μεταμφίεση, τα κουδούνια, τις ευχές, τους χορούς, τα κεράσματα, τον έντονο Διονυσιασμό και ιδιαίτερα με μιμητικό όργωμα και εικονική σπορά. Επεξηγώντας έτι περαιτέρω η ευετηρία έχει ως πυλώνες την ευγονία και την ευκαρπία που συνυφαίνονται και είναι παρούσες στο δρώμενό μας. Παράλληλα με τη συμφιλίωση στο θάνατο, που είναι πολύ εμφανής τη συγκεκριμένη ημέρα και υπηρετείται πιστά. Δεν υπάρχει όμως μέλλον χωρίς διάλογο με τους νεκρούς. Όποιοι κι αν είναι αυτοί: Άνθρωποι, ιδέες, συστήματα. Πάνω σ’ αυτά πατάς για να ανακαλύψεις τα καινούρια, τα οποία έρχονται να ταρακουνήσουν κάπως το αμετάβλητο της ιστορίας και να αρχίσει ο διάλογος με το παρελθόν.

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ

Υπάρχει μεγάλη συμμετοχή νέων. Περάσαμε σε μια άλλη εποχή, που οι πολιτιστικοί σύλλογοι συνεχίζουν ακόμη να έχουν την ευθύνη τέλεσης των δρωμένων οφείλουν και πρέπει με τους νέους των χωριών τους εκτός από το να τους μυήσουν, να σώσουν ότι έχει απομείνει σε σχέση με τους συμβολισμούς.

ΟΙ ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΔΡΟΜΕΝΟ

Ναι τα δρώμενα της περιοχής μας είναι τόποι προορισμού, που συμβάλλουν στην προσέλκυση επισκεπτών στην περιοχή μας.

Το έθιμο αυτό συμβάλλει στην προσέλκυση επισκεπτών στην περιοχή;

Όταν στις 6 Ιανουαρίου του 1976, ανήμερα των Θεοφανείων, «δεν χτύπησαν τα κουδούνια» και το χωριό «δεν γιόρτασε», μερικοί φίλοι Μοναστηρακιώτες, αφουγκραζόμενοι τα αισθήματα των συγχωριανών, βάλανε όρκο ζωής να σώσουνε τους «Αράπηδες». Έτσι ιδρύθηκε ο «Μορφωτικός & Πολιτιστικός Σύλλογος Μοναστηρακίου Δράμας». Ο Σύλλογός μας, λοιπόν, από την ίδρυσή του (27/12/1977), έχει την αποκλειστική ευθύνη της συνέχισης της τέλεσης του πατροπαράδοτου μουσικοχορευτικού μας δρωμένου των «ΑΡΑΠΗΔΩΝ». Στο Μοναστηράκι πέραν των άλλων πρόκειται να δημιουργηθεί το Κέντρο Ερμηνείας Πολιτισμού «ΤΕΛΕΣΙΣ» που θα επικεντρώνεται στη δημιουργία ενός πόλου συσπείρωσης και σημείου αναφοράς για τα μέλη της κοινότητας όσο και στη δημιουργίας μίας ευδιάκριτης και επιθυμητής εικόνας για τις διαφορετικές ομάδες επισκεπτών, που καλούνται να γνωρίσουν την κοινότητα, τις αξίες της, τα ήθη και τα έθιμά της.

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙΟΥ

Κ. Γιάννη Παπουτσή Πρόεδρος του Μορφωτικού & Πολιτιστικού Συλλόγου Μοναστηρακίου Δράμας για τις πληροφορίες

Τα άτομα που προσφέρθηκαν να φωτογραφηθούν ή βοήθησαν με τον τρόπο τους.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΤΟΥΣ