ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ ΣΤΗΝ ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ

•ΠΑΣΧΑ

•ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΣΤΑΥΡΟΠΡΟΣΚΥΝΗΣΕΩΣ

•ΑΠΟΚΡΙΕΣ

•ΚΑΘΑΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ

•ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΒΑΪΩΝ

ΠΑΣΧΑ

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ (ΙΟΥΔΑΙΚΟ ΠΑΣΧΑ)

O όρος Πάσχα προέρχεται από το αραμαϊκό πασ'ά και το εβραϊκό πέσαχ. Το Πάσχα, είναι η προσπέραση του αγγέλου του Θεού

πάνω από τα σπίτια των Ισραηλιτών, ενώ έπληττε με θάνατο τα πρωτότοκα αγόρια των σπιτιών των Αιγυπτίων. Το Πάσχα αποτελούσε οικογενειακή εορτή. Εορταζόταν νύχτα, στην

πανσέληνο της εαρινής ισημερίας, την 14η του μήνα Αβίβ με προσφορά στο νεαρού ζώου, χρονιάρικου, για να ευλογηθεί από το

Θεό όλο το κοπάδι. Το σφάγιο ήταν αρνί ή κατσίκι, αρσενικό και αρτιμελές, δεν έπρεπε να σπάσει κανένα κόκαλο του ενώ το αίμα

του ως ένδειξη προστασίας, το έβαζαν στην είσοδο κάθε σπιτιού. Οι μετέχοντες στο δείπνο ήταν ντυμένοι, έτοιμοι για ταξίδι.

Το αναμνηστικό γεύμα του ιουδαϊκού Πάσχα, το οποίο περιλαμβάνει άζυμο ψωμί και κρασί, ονομάζεται Σεντέρ.

• Η Μεγάλη Εβδομάδα είναι η κορύφωση της Πίστης και της Ελληνικής Ορθόδοξης λατρείας. Όλα τα γεγονότα του Ιησού στην πορεία του προς τον Γολγοθά καταγράφονται στην υμνολογία που τα περιγράφει και τα εξυμνεί, οδηγώντας τους πιστούς σε κατάνυξη. Μεγάλο ενδιαφέρον έχει η λειτουργική προσέγγιση, τα έθιμα και οι παραδόσεις κάθε μοναστηριού στα Μετέωρα.

Το Πάσχα στην Καλαμπάκα

Μεγάλη Πέμπτη στην Ι.Μ. Βαρλαάμ

• Οι ευαγγελικές περικοπές, 12 κατά σειρά, εξιστορούν την πορεία του Θεανθρώπου προς τον Γολγοθά, ώσπου ακούγεται το "Ήλι Ηλι λαμά σαβαχθανί" και το τετέλεσθαι του Θεανθρώπου. Πελιδνοί, με βαριά βήματα οι πιστοί, κατεβαίνουν τα σκαλιά του Μοναστηριού, πιστεύοντας ίσως πως βαθιά μέσα στην ψυχή τους, συντελέσθηκε ένα θαύμα, μια μεταμόρφωση ψυχική και πνευματική. Ο πιστός εκεί στη θεοφρούρητη ισάγγελη πολιτεία των Μετεώρων, οδηγείται βαθμηδόν στη νήψη της ψυχής του, που καθαρίζει την καρδιά από τους εμπαθείς λογισμούς, προσδίδοντας της ανωτερότητα και ομορφιά μεγάλη, μαρτυρούν όσοι έχουν βιώσει μια τέτοια εμπειρία.

ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΟΒΕΛΙΑ

Την Κυριακή του Πάσχα δεν διστάσαμε καθόλου να καθιερώσουμε, εδώ και αιώνες, το εβραϊκό

έθιμο της κατανάλωσης ενός αρνιού… Ο οβελίας, το παραδοσιακό αρνάκι που το

βλέπουμε να στριφογυρνάει στη σούβλα κάθε Κυριακή του Πάσχα και το’ χουμε συνδέσει με την εθνική μας παράδοση, δεν είναι τίποτε άλλο

από μια εβραϊκή γιορτή που προσαρμόστηκε στα ελληνοχριστιανικά δεδομένα για να… γεμίσει

το στομάχι μας μ’ ένα ακόμα παραδοσιακό λαχταριστό έδεσμα.

Τα κόκκινα αυγά

• Σύμφωνα με την παράδοση κάθε χρόνο την Μεγάλη Πέμπτη οι νοικοκυρές ετοιμάζουν τα τσουρέκια και βάφουν αβγά με βαφές κόκκινου χρώματος. Το αβγό συμβολίζει την γονιμότητα και την δημιουργία ενώ σύμφωνα με άλλους συμβολίζει την αναγέννηση του κόσμου και την ανανέωση της φύσης. Το κόκκινο χρώμα συμβολίζει το αίμα που έχυσε ο Χριστός όταν σταυρώθηκε. Τα αβγά βάφονται την Μεγάλη Πέμπτη η οποία είναι η ημέρα του Μυστικού Δείπνου, όπου ο Χριστός πρόσφερε άρτο και κρασί ως συμβολισμό για το σώμα Του και το αίμα Του, έτοιμος να θυσιαστεί για να ελευθερώσει τον κόσμο από τα δεσμά της αμαρτίας.

• Σύμφωνα με μια παράδοση , όταν αναστήθηκε ο Χριστός το είπαν σε μια γυναίκα και αυτή δεν το πίστεψε και είπε. » Όταν τα αυγά που κρατώ θα γίνουν κόκκινα τότε θα αναστηθεί και ο Χριστός. Και αυτά έγιναν κόκκινα»Για μερικούς βάφονται κόκκινα σε ανάμνηση του χυμένου αίματος του Χριστού. Για άλλους το κόκκινο χρώμα είναι έκφραση χαράς για το ευτυχισμένο γεγονός της Ανάστασης του Κυρίου και συνάμα μέσο αποτρεπτικό κάθε κακού.

Τα ήθη και έθιμα της Κυριακής της Σταυροπροσκυνήσεως στην Καλαμπάκα

• Η τρίτη Κυριακή των Νηστειών ονομάζεται <<Κυριακή της Σταυροπροσκύνησης>>. Μετά από τη μεγάλη Δοξολογία στον όρθρο, ο Σταυρός μεταφέρεται σε μια σεμνή πομπή στο κέντρο του ναού και παραμένει εκεί όλη την υπόλοιπη εβδομάδα, οπότε στο τέλος κάθε ακολουθίας γίνεται προσκύνηση του Σταυρού.Αξίζει να σημειωθεί ότι το θέμα του Σταυρού, που κυριαρχεί στην υμνολογία αυτής της Κυριακής, παρουσιάζεται όχι μέσα στα πλαίσια του πόνου, αλλά της νίκης και της χαράς.

• Oι γυναίκες ανεβαίνουν στο βράχο της «μικρής Αιάς», όπως λέγεται, τραγουδώντας τα γνωστά πασχαλοτράγουδα. Στη συνέχεια κατεβαίνουν στον Άγιο Αντώνιο,το μικρό εκκλησάκι που βρίσκεται στα ριζά του βράχου πιάνοντας χορό επαναλαμβάνοντας τα γνωστά τραγούδια της Πασχαλιάς και αφού χτυπήσει η καμπάνα της Μεγάλης Εκκλησιάς, όπως αποκαλούσαν οι παλιοί Καλαμπακιώτες τον Ιστορικό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου, μαζεύονται για να παρακολουθήσουν τον εσπερινό.

Στολισμός του επιτάφιου

• Το κυριότερο όμως έθιμο του Πάσχα σχετικό με λουλούδια είναι ο στολισμός του επιτάφιου. Ο στολισμός των νεκρικών σωρών με λουλούδια είναι αρχαιότατο έθιμο ωστόσο στην χριστιανική παράδοση έχει πάρει άλλη διάσταση. Η περιφορά του ανθοστόλιστου επιτάφιου και η μυσταγωγία της τελετής θυμίζουν τα Ελευσίνια μυστήρια. Σε πολλές περιοχές μάλιστα της Ελλάδας οι νοικοκυρές βγάζουν στις εξώπορτες την Μεγάλη Παρασκευή φρεσκοφυτεμένα σιτηρά και όσπρια, έθιμο που έχει σαφή αναφορά στους περίφημους κήπους του Άδωνι.

ΑπόκριεςΑπόκριες ονομάζονται οι τρεις εβδομάδες πριν από τη Μεγάλη Σαρακοστή.

Σήμερα, όμως Αποκριά ονομάζεται ιδιαίτερα η Κυριακή της πρώτης (μικρές απόκριες, της Τυροφάγου) και η Κυριακή της δεύτερης και τρίτης βδομάδας.

Σύμφωνα με το έθιμο αυτό οι άντρες του χωριού ντύνονταν νύφες και οι γυναίκες γαμπροί και πήγαιναν σε όλα τα σπίτια. Τότε χτυπούσαν την πόρτα και όταν τους άνοιγε ο νοικοκύρης τον προσκυνούσαν και του φυλούσαν τα χέρια και αυτός με τη σειρά του, τους έδινε λουκούμια, γλυκά και ότι άλλο είχε. Υπήρχαν όμως και πολλοί άλλοι που ντυνόταν μασκαράδες και κυλούσαν, ένα τρουβά με στάχτη και όποιος τύχαινε να περνάει μπροστά του τον γέμιζαν από την κορυφή ως τα νύχια. Βέβαια οι άνθρωποι έτρεχαν να γλιτώσουν όταν τους έβλεπαν όμως μάταια γιατί αυτοί κρύβονταν παντού.

Τα παιδιά βέβαια προτιμούσαν να πηγαίνουν στους μπαρμπάδες τους και στις νονές ή νονούς τους προκειμένου να οικονομήσουν κανένα αυγό ή χρήματα. Όμως τις περισσότερες φορές έφευγαν με άδεια χέρια καθώς τότε υπήρχε μεγάλη φτώχεια.

Καθαρά Δευτέρα

Με την Καθαρά Δευτέρα ξεκινά η Σαρακοστή για την Ορθόδοξη εκκλησία, ενώ ταυτόχρονα σημάνει το τέλος των Απόκρεω. Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι γιατί οι Χριστιανοί "καθαρίζονταν" πνευματικά και σωματικά. Είναι μέρα νηστείας αλλά και μέρα αργίας για τους Χριστιανούς. Η νηστεία διαρκεί για 40 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο.

Την Καθαρά Δευτέρα συνηθίζεται να τρώγεται λαγάνα (άζυμο ψωμί που παρασκευάζεται μόνο εκείνη τη μέρα),ταραμάς και άλλα νηστίσιμα φαγώσιμα, κυρίως λαχανικά, όπως και φασολάδα χωρίς λάδι. Επίσης συνηθίζεται το πέταγμα χαρταετού.

Η Καθαρά Δευτέρα εορτάζεται 48 ημέρες πριν την Κυριακή της Ανάστασης του Χριστού, το χριστιανικό Πάσχα.

Από παλιά η Καθαρή Δευτέρα, πέρασε στην συνείδηση του λαού, σαν μέρα καθαρμού. Οι βυζαντινοί, την Καθαρή Δευτέρα την ονόμαζαν Απόθεση -Απόδοση, και τελούσαν δρώμενα. Τραγουδούσαν σχετικά άσματα, από τα οποία έχουν σωθεί μικρά μέρη μέχρι στις μέρες μας. «Ίδε το έαρ το καλόν πάλιν επανατέλλει, φέρον υγείαν και χαρά και την ευημερίαν».Το πέταγμα του χαρταετού, είναι ένα έθιμο μεταγενέστερο. Κούλουμα ονομάζεται η καθαροδευτεριάτικη έξοδος στην εξοχή και το πέταγμα του αετού. Οι χριστιανοί, παρέες παρέες βγαίνουν στην εξοχή, παίρνοντας μαζί τους νηστίσιμα φαγητά, και το ρίχνουν στην διασκέδαση και τον χορό. Τα κούλουμα από τόπο σε τόπο γιορτάζονται διαφορετικά, με διάφορες εκδηλώσεις. Παντού όμως επικρατεί κέφι, χορός και τραγούδι.