ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ 30΄

ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Ο Ανδρέας Εμπειρίκος (2 Σεπτεμβρίου 1901 - 3 Αυγούστου 1975) ήταν Έλληνας ποιητής, πεζογράφος, φωτογράφος και ψυχαναλυτής. Γεννημένος στη Ρουμανία, εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα το 1902 και αργότερα παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας και αγγλικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο King's College του Λονδίνου.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ

Την περίοδο 1926-1931 έζησε στο Παρίσι, όπου συνδέθηκε με τον κύκλο των υπερρεαλιστών και ασχολήθηκε ενεργά με την ψυχανάλυση, κοντά στον ιδρυτή της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας του Παρισιού, Ρενέ Λαφόργκ.

Το 1931 εγκαταστάθηκε οριστικά στην Ελλάδα, πραγματοποιώντας την πρώτη εμφάνισή του στα ελληνικά γράμματα το 1935.

Ως λογοτέχνης ανήκει στη Γενιά του '30 και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του ελληνικού υπερρεαλισμού. Ο Εμπειρίκος υπήρξε εισηγητής του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα, καθώς και ο πρώτος που άσκησε την ψυχανάλυση στον ελληνικό χώρο, ασκώντας την ψυχαναλυτική πρακτική κατά την περίοδο 1935-1951.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΗΣ

Χαρακτηρίζεται ως ένας από τους κατεξοχήν «οραματιστές ποιητές», κατέχοντας περίοπτη θέση στον ελληνικό λογοτεχνικό κανόνα, παρά τη δυσπιστία με την οποία αντιμετωπίστηκε αρχικά το έργο του. Από το σύνολο του έργου του ξεχωρίζει η πρώτη ποιητική συλλογή του, με τίτλο Υψικάμινος, ως το πρώτο αμιγώς υπερρεαλιστικό κείμενο στην Ελλάδα.

Το 1940 παντρεύτηκε την ποιήτρια Μάτση Χατζηλαζάρου με την οποία χώρισε το 1944. Στο διάστημα της κατοχής ο Εμπειρίκος οργάνωνε στο σπίτι του συγκεντρώσεις φίλων λογοτεχνών, όπου διαβάζονταν αποσπάσματα των έργων τους, καθώς και άλλων νέων συγγραφέων.

Αρχικά οι συναντήσεις αυτές αφορούσαν λίγους στενούς φίλους του Εμπειρίκου, ωστόσο σύντομα διευρύνθηκαν και έφθασαν να περιλαμβάνουν έναν ευρύ κύκλο καλλιτεχνών, με συμμετοχή ποιητών όπως ο Νίκος Γκάτσος, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Νάνος Βαλαωρίτης και άλλοι. Κατά τα Δεκεμβριανά, στις 31 Δεκεμβρίου, συνελήφθη από την ΟΠΛΑ, πέρασε από ανάκριση και οδηγήθηκε μαζί με άλλους ομήρους που σχημάτιζαν φάλαγγα, στο χωριό Κρώρα. Κοντά στη Θήβα ο Eμπειρίκος διέφυγε και επέστρεψε στην Αθήνα.

Το 1945 άρχισε να γράφει το τολμηρό μυθιστόρημα Ο Μέγας Ανατολικός, ενώ παράλληλα ολοκλήρωσε τα κείμενα Ζεμφύρα ή Το μυστικό της Πασιφάης και Βεατρίκη ή Ένας έρωτας του Buffalo Bill. Δημοσίευσε επίσης ένα κείμενο για τον Νίκο Εγγονόπουλο στο περιοδικό Τετράδιο με τίτλο «Νικόλαος Εγγονόπουλος ή το θαύμα του Ελμπασάν και του Βοσπόρου», ενώ τυπώθηκε και η Ενδοχώρα, από τις εκδόσεις του περιοδικού Τετράδιο.

Παντρεύτηκε για δεύτερη φορά το 1947 με τη Βιβίκα Ζήση και το 1948 συμμετείχε στην πρώτη ελληνική ψυχαναλυτική ομάδα με τους Γιώργο Ζαβιτζιάνο και Δημήτρη Κουρέτα.

Δημόσια Κείμενα, Αρθρα & Ομιλίες • Περί Σουρρεαλισμού (1935) («Άγρα» 2009)

κ.ά.

Ποιήματα και Πεζά

Έργα που δημοσιεύθηκαν πλήρως ή τμηματικά κατά τη διάρκεια της ζωής του Α. Ε. (χρονολογική σειρά με βάση την πρώτη τους πλήρη δημοσίευση σε βιβλίο).

• Υψικάμινος («Κασταλία» 1935) • Ενδοχώρα (1934-1937) («Το Τετράδιο» 1945) • Γραπτά ή Προσωπική Μυθολογία (1936-1946) («Δίφρος» 1960) • Οκτάνα («Ίκαρος» 1980· γράφεται μεταξύ 1942-1965) • Aι γενεαί πάσαι ή Η σήμερον ως αύριον και ως χθες («Άγρα» 1984·

συγκροτείται μεταξύ 1965-1971)

ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ

Μεταφράσεις

• Υπερ[ρ]εαλισμός Α («Γκοβόστης» 1938 και 1992) Μετάφραση των κειμένων του Μπρετόν από τον Α. Ε.

• Τρεις διαλέξεις εισαγωγής εις την ψυχανάλυσιν υπό της Α. Β. Υ. Πριγκιπίσσης Μαρίας του Γεωργίου («Εκδόσεις Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Ομάδος» 1950)

• Pablo Picasso: Τα τρία κοριτσάκια («Άγρα» 1979)

Κατάλοιπα

Αυτοτελείς εκδόσεις. Εξαιρούνται κομμάτια του αρχείου του Α. Ε. που δημοσιεύτηκαν κατά καιρούς

σε εφημερίδες και περιοδικά μετά το θάνατό του.

Τούτη η αιθρία με το σύννεφο που πλέχει στον αέρα

Είναι γαλάζιος πλους μιας κάτασπρης φρεγάδας

Ιστάμενος ακουμπιστός στην κουπαστή κοιτάζω

Και βλέπω τα θηράματα των λογισμών μου

Δελφίνια που αναδύονται κι' εισδύουν μες' στο κύμα

Πεδιάδες ακρογιάλια και βουνά

Και μια ξανθή νεανίδα που στέκει στο πλευρό μου

Μες' στης οποίας τα γαλήνια μάτια βλέπω

Το μέλλον της ολόκληρο και το παρόν μου.

Το ρΗμα αγναντΕΥΩ

Λίγα σχόλια για το ποίημα

«Το ρήμα αγναντεύω»

Το ποίημα αυτό είναι ένα αυθεντικό δείγμα υπερρεαλιστικής γραφής που ανταποκρίνεται στις επιταγές του ελεύθερου συνειρμού και της αυτόματης γραφής. Τα σημεία στίξης και ο λογικός ειρμός απουσιάζουν.

Κάθε στίχος είναι και ένας ζωγραφικός πίνακας που αναδεικνύει και φέρνει στο φως το υποσυνείδητο του ποιητή. Φαίνεται να τον διακατέχει χαρά, ελπίδα και ενθουσιασμός για το μέλλον του ίσως εξαιτίας της καλής σχέσεως με την ξανθιά νεανίδα αγαπημένη του.

Αγναντεύει με τους λογισμούς του την αγάπη, την αφοσίωση, το όνειρο και εύχεται να είναι το μέλλον όπως και το παρόν αίθριο και καλοτάξιδο σαν τον πλου της κάτασπρης φρεγάδας.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΑΡΑΜΠΑΛΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ