ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΙΙ

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΣΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ

ΘΕΜΑ: ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΣ ΕΚΦΡΑΣΤΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΛΑΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ : ΚΥΠΡΙΖΟΓΛΟΥ ΦΙΛΙΩ Α.Μ.: 431/2010200

ΡΟΔΟΣ 2012

“Η τέχνη του Σπαθάρη είναι στη βάση της λαϊκής ψυχής και ζωής και μακάριος όποιος την αντικρίζει με τη

σοβαρότητα που της οφείλεται. Μέσα της δεν κατασταλάζει μόνο η λαγαρή θυμοσοφία του λαού μας μπρος στα

ανάποδα τον κόσμου, αλλά σκεπάζεται και η πηγαία δύναμη που χει μέσα του και με την οποία υπερνικά αυτά τα

ανάποδα με ψυχισμό ασύγκριτο, ανεβαίνοντας απ' τα σκαλιά της θείας του εξυπνάδας ως με τις κορφές τον

ηρωισμού". Άγγελος Σικελιανός

“Σεργιάνι στον Πειραιά”, έργο του Ε. Σπαθάρη

~ 2 ~

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ......................................................................................................................................3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ ΕΝΑ ΣΥΝΘΕΤΟ

ΤΑΛΕΝΤΟ.......................................................................................................................................4

ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ Ο ΖΩΓΡΑΦΟΣ....…………………….…………………………............... 4-8

ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ …………….……................................................... 9-11

ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΗ ΜΕ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ...................................................................………….......... 16

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ....................................... .......... 17

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ ……………………...………………..................................17-18

<Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ>............................................................................18-19

<Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ> …………...………………...........20-21

<ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ>…………………………….........21-23

<ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΦΙΓΟΥΡΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ>……….....24-27

<ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ> ΔΙΕΘΝΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ…………………….............27-28

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ……………………………………………………………………………...........29-30

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ …………………………………………………………………………………... .....31-32

~ 3 ~

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Λίγοι δημιουργοί και καλλιτέχνες αφήνουν πίσω τους παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές. Και ακόμα λιγότεροι

εμπνέουν με τα έργα και τη ζωή τους νεότερους. Ο τιμητικός χαρακτηρισμός «κλασικός» αποδίδεται όλο και πιο

σπάνια σε σύγχρονους εκπροσώπους των γραμμάτων και των τεχνών –ίσως γιατί τα πρότυπα των παλαιότερων

έχουν θέσει τον πήχη πολύ ψηλά καθορίζοντας, ευτυχώς, αυστηρά κριτήρια και μέτρα σύγκρισης.

O Σπαθάρης έφυγε αφήνοντας πίσω του μια χειμαρρώδη αγάπη για το θέατρο σκιών και το λαϊκό ήρωα

Καραγκιόζη. Γύρισε δύο φορές όλο τον κόσμο, για να μοιραστεί την τέχνη του και να κρατήσει ζωντανή την

παράδοση. Στην άλλη μεριά της υδρογείου, στη Βραζιλία, ο Boal οραματίστηκε έναν κόσμο όπου το θέατρο θα

απελευθερώνει τους ανθρώπους από κάθε είδους καταπίεση, πολιτική, κοινωνική, διαπροσωπική…1 Αυτό

προσπάθησε και πέτυχε ο δάσκαλος της λαϊκής μας τέχνης Ευγένιος Σπαθάρης.

Όταν γύρω στα 1940, το ‘φερε η ανάγκη και η τύχη2, ο Ευγένιος Σπαθάρης να γίνει καραγκιοζοπαίχτης,

εγκαταλείποντας το όνειρο για την αρχιτεκτονική, αυτό που έβαλε στόχο της ζωής του και σκοπό της καριέρας του

ήταν να κάνει τον Καραγκιόζη Τέχνη. Να ανοίξει νέους δρόμους στο θέατρο σκιών και να αποκαλύψει, αλλά και να

ανακαλύψει την δυναμική του.

Γι’ αυτό και πολύ γρήγορα ξεκίνησε τους πειραματισμούς τόσο πάνω στο πανί , όσο και έξω από αυτό. Έκανε τον

Καραγκιόζη θέατρο, με ζωντανούς ηθοποιούς, τον έβαλε στον κινηματογράφο, τον έφερε σε επαφή με την

τεχνολογία, την τηλεόραση, τους δίσκους, τον έκανε κόμικς και, στην συνέχεια, κινούμενα σχέδια.

Δέχτηκε κάθε πρόσκληση και πρόκληση, γιατί κατείχε βαθιά στην ψυχή του τι είναι ο Καραγκιόζης και γνώριζε τα

όρια της τέχνης του. Δεμένος με έναν αιώνιο και άφθαρτο δεσμό με τον ήρωα του, ήξερε πως ποτέ ο Καραγκιόζης

δεν θα τον πρόδιδε, πως πάντα θα τα έβγαζε πέρα με τον τελειότερο και πλέον εμπνευσμένο τρόπο.

Θαρρείς και ο ίδιος ο Καραγκιόζης του ζητούσε να του ανοίξει νέους δρόμους, θαρρείς και η κάθε νέα ιδέα, η κάθε

νέα πρόκληση γεννιόταν πρώτα στο μυαλό του Καραγκιόζη, που του την ψιθύριζε μυστικά, ζητώντας του να την

πραγματοποιήσει. Και εκείνος, γνήσιο γέννημα του λαϊκού θεάτρου, γιός και πατέρας του Καραγκιόζη αντιμετώπιζε

κάθε μεγάλη ή μικρή πρόκληση με απίστευτη αισιοδοξία για το αποτέλεσμα, αλλά κυρίως με μια ιδιαίτερη μυστική

αγάπη. Ο Καραγκιόζης του δεν έκανε ποτέ πίσω. Πώς θα μπορούσε ο ίδιος να δειλιάσει και να τον προδώσει3;

Η τέχνη του αντανακλάει την ψυχή και το πνεύμα των Ελλήνων. Αντιλαμβανόμαστε μέσα απο αυτήν, την αγνή

φιλοσοφία, και την καθαρή καρδιά του λαού μας στην αντιμετώπιση των όποιων προβλημάτων , αλλά

ταυτόχρονα και την δύναμη, το κουράγιο που χρειάζεται και που πάντα έδειχνε ο ελληνικός λαός και τα

ξεπερνούσε χωρίς να χάσει ποτέ την ανθρωπιά του και αυτόν τον μεγάλο πολιτισμό που ο ίδιος γέννησε.

1Teatro do Oprimido (Θέατρο του Καταπιεσμένου – Θ.τ.Κ) 2 ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ Γιάννης, Το Θέατρο Σκιών και η Λαϊκή τέχνη, στο ΣΠΑΘΑΡΗΣ Σωτήρης. Αυτοβιογραφία και η τέχνη του Καραγκιόζη, Αθήνα, Άγρα, σελ. 15-16. «Ο Ευγένιος Σπαθάρης έτυχε να γεννηθεί γιός του Σωτήρη Σπάθαρη, αλλά και αναγκάστηκε απο τις συνθήκες της Κατοχής να εγκαταλείψει τα όνειρα για σπουδές και να ακολουθήσει ένα επάγγελμα που θα του εξασφάλιζε άμεσα την επιβίωση». 3 Καλονάρος , Παναγιώτης Π., Καλονάρος , Πέτρος Π. 1834-1891 H Ιστορία του Καραγκιόζη. Αθήναι : Ευκλείδης 1977. σελ. 10-157

~ 4 ~

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ ΕΝΑ ΣΥΝΘΕΤΟ ΤΑΛΕΝΤΟ

ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ Ο ΖΩΓΡΑΦΟΣ.

''ΚΑΘΑΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΑΘΗΝΑ'' του Ευγένιου Σπαθάρη

Ο Ευγένιος Σπαθάρης, εκτός από το ταλέντο της τέλειας ερμηνείας και τεχνικής στον τομέα της θεατρικής τέχνης

που εκπροσωπεί, είναι και ένας γνήσιος εκφραστής των συγκινήσεων της λαϊκής μας ψυχής που προκαλούνται με

τους υπέροχους πίνακές του. Ο Ευγένιος Σπαθάρης διατηρεί έντονα τα κύρια χαρακτηριστικά της λαϊκής

ζωγραφικής που τα δένει μεταξύ τους με πρωτοφανή ρεαλισμό και μεγάλη χρωματική ζωντάνια.

Σαν λαϊκός ζωγράφος διατηρεί την σύνθεση σε ένα επίπεδο, την συχνή χρήση προφίλ των προσώπων, την καθαρή

γραμμή των μορφών και την απλότητα του σχεδίου, αλλά εκείνο που τον διακρίνει, από άλλους ερμηνευτές του

είδους, είναι οι απίθανες πραγματικά αρμονίες παράδοξων τόνων που οδηγούν στην εξαιρετική απόδοση του

φυσικού χρώματος της περιγραφής των θεμάτων που επιλέγει.

~ 5 ~

Τα θέματα του αντλούνται από, τις καθημερινές εικόνες της ελληνικής παλιάς αθηναϊκής ζωής, πολλά ιστορικά

γεγονότα με επίκεντρο τους ήρωες της επανάστασης, ελληνικά λαϊκά πορτραίτα, δημοτικά τραγούδια, αλλά και

διάφορες άλλες σκηνές εμπνευσμένες από τον κόσμο της μυθολογίας ή του παραμυθιού.4

Η ζωγραφική αποτελούσε ιδιαίτερο και εξαιρετικά σημαντικό κεφάλαιο στην πορεία του Ευγένιου Σπαθάρη , που

πήγαζε απο την ενασχόληση του με το θέατρο σκιών, αλλά ξέφευγε απο τα στενά του πλαίσια και αυτονομούταν

αναγόμενο σε τέχνη ολοκληρωμένη και ανεξάρτητη.

Ο ζωγράφος Ευγένιος Σπαθάρης έγινε αντικείμενο μελετών, αλλά και γνώρισε τον θαυμασμό και την επιβεβαίωση

από ανθρώπους του ίδιου χώρου. Μεγάλοι ζωγράφοι, όπως ο Γιάννης Τσαρούχης5, ο Αλέκος Φασιανός, και ο

Νίκος Καρτσωνάκης ή Νάκης, υπήρξαν θαυμαστές του αλλά και στενοί του φίλοι.

1. 2.

1. Ο Ευγένιος Σπαθάρης ως άγγελος στην αποθέωση του Αθανασίου Διάκου 1948 (Λάδι σε μουσαμά, 31,0 x

19,5 εκ.Aρ. ευρ. 2) 2. Ο ήρωας των Αγράφων, Κατσαντώνης", έργο του Ε.Σπαθάρη

1. "..Το έργο αυτό είναι ολόσωμο πορτραίτο του Ευγένιου στο ρόλο του αγγέλου πού στεφανώνει με ελιά την

τέφρα του Αθανασίου Διάκου, κρατώντας την ελληνική σημαία. Στο κεφάλι έχει μία κορδέλα ροζ ως

διάδημα. Μετά το τέλος της παράστασης του καραγκιόζη «Αθανάσιος Διάκος» του Σωτήρη Σπαθάρη, ο

Ευγένιος υποδυόμενος τον άγγελο, στεφάνωνε τον ήρωα, ντεκουπαρισμένο σε τσίγκο, λέγοντας ένα

ποίημα. Η φλόγα αποδίδετε με βεγγαλικά ροζ και ο Σωτήρης έπαιζε το ρόλο του πασά. Ανάλογη με την

αμφίεση του Ευγένιου ως αγγέλου φορούσε κατά τις Απόκριες και ένας τύπος πού λεγόταν Διαμαντής.

Φαίνεται ότι αυτός απάγγελνε στίχους που είχαν σχέση με τον έρωτα." Γιάννης Τσαρούχης

4 Ευγένιος Σπαθάρης / Συλλογικό έργο · επιμέλεια Μαίρη Αδαμοπούλου, Παρασκευή Κατημερτζή · επιμέλεια σειράς Πέγκυ Κουνενάκη · έργα Ευγένιος Σπαθάρης. - 1η έκδ. - Αθήνα : Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, 2009. – σελ. 1- 146. . - (Τα Νέα· Σύγχρονοι Έλληνες Εικαστικοί · 17) 5 http://www.acharnes.gr/ContentFiles/54/Documents/karagiozisvol002.pdf τελευταία πρόσβαση 19/5/2012

~ 6 ~

Ξεκίνησε ζωγραφίζοντας απο 13 χρονών αφίσες για τις παραστάσεις του πατέρα του. Περιγράφοντας την πρώτη

του αφίσα λέει χαρακτηριστικά: « Έκανα μια ωραία δουλεία τότε επίτηδες: αυτό το έργο που θα βλέπανε το βράδυ

το έκανα ζωγραφική, σε αφίσα, δύο μέτρα επί ένα».

Η αρχή έγινε, και απο τότε ζωγράφιζε κάθε μέρα και μια καινούργια αφίσα για κάθε νέο έργο του πατέρα του.

Βέβαια όπως τόνιζε και ο ίδιος, τότε ακόμη πειραματίζονταν με υλικά, σχέδια, χρώματα και στυλ, ενώ τις

σπουδαίες του αφίσες άρχιζε να τις ζωγραφίζει μετά τα δεκαεφτά του χρόνια. Μετά απο τις 500 περίπου αφίσες

του, άρχισε να ζωγραφίζει πίνακες, οι οποίοι αποτελούν έργα τέχνης και οι οποίοι έχουν εκτεθεί στις συνολικά 78

εκθέσεις στις οποίες πήρε μέρος, είτε μόνος του είτε με άλλος καλλιτέχνες, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο

εξωτερικό. 6

Ο Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας7 σημειώνει :''Δεν πρόκειται μόνο για τη μεσαιωνική τέχνη που βρίσκουμε ξανά στις

αφίσες του Καραγκιόζη. Εδώ εμφανίζεται ξανά η αρχαία θεώρηση. Η μαύρη γραμμή κυκλώνει το αντικείμενο. Όλα

τα χρώματα αποκτούν μια σχεδόν πρωτόγονη ειλικρίνεια και ένταση. Οι αντιθέσεις είτε πολύ έντονες είτε

απαλυμένες είναι πάντα σαφείς. Τα αντικείμενα προβάλλονται, μέσα από τη γραφική τους αναπαράσταση, μιαν

αξία συμβόλου. Έναν έντονο, περιεκτικό σε νόημα, εκρηκτικό δυναμισμό''.

Ο Τσαρούχης πάλι στο βιβλίο του ''Αγαθόν εστί το εξομολογείσθαι8'' γράφει: «Οι ρεκλάμες του Σπαθάρη με τη

φίνα πολυχρωμία τους είναι επίσης έργα αξιοθαύμαστα, που σου θυμίζουν την αιώνια αλήθεια, που η ζωγραφική

δεν είναι αυτό που νομίζουμε αλλά πάντα κάτι άλλο......... Η μεγαλύτερη αρετή της τέχνης του είναι η αγνότητα και

η ενότητα στα εκφραστικά μέσα που έχουν τυλιχθεί με το κύρος της λαϊκής συνειδήσεως. Με την έννοια αυτή ο

Ευγένιος Σπαθάρης είναι λαϊκός ζωγράφος που προσθέτει μια ξεχωριστή ευαισθησία και πλουτίζει τα σχήματα

δίνοντας μια καταπληκτική σύνθεση».

''Νέο Θεόφιλο'' τον αποκάλεσε ο Τζούλιο Καϊμης 9αλλά και ο Φοίβος Δέλφης είπε: ''Ο υιός Σπαθάρης ήτανε για

μένα μια αποκάλυψη του ζωγραφικού του ταλέντου, εφάμιλλο του Θεόφιλου και καλύτερο''!

Σαν λαϊκός ζωγράφος διατηρεί την σύνθεση σε ένα επίπεδο, την συχνή χρήση προφίλ των προσώπων, την καθαρή

γραμμή των μορφών και την απλότητα του σχεδίου, αλλά εκείνο που τον διακρίνει απο τους άλλους ερμηνευτές

του είδους είναι οι απίθανες πραγματικά αρμονίες παράδοξων τόνων που οδηγούν στην εξωτερική απόδοση του

φυσικού χρώματος της περιγραφής των θεμάτων που επιλέγει.

Τα θέματα του αντλούνται απο τις καθημερινές εικόνες της ελληνικής παλιάς αθηναϊκής ζωής, πολλά ιστορικά

γεγονότα με επίκεντρο τους ήρωες της Επανάστασης, ελληνικά λαϊκά πορτραίτα, δημοτικά τραγούδια, αλλά και

διάφορες άλλες σκηνές εμπνευσμένες απο τον κόσμο της μυθολογίας ή του παραμυθιού.

6 παθάρειο Μουσείο» <ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ> το έργο του στην Ελλάδα. Οργανισμός Μουσείων Δήμου Αμαρουσίου “Αμαρυσια ΑΡΤΕΜΙΣ” ΣΠΑΘΑΡΕΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ 2011 7 Ο Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας (26 Φεβρουαρίου 1906 - 3 Σεπτεμβρίου 1994) ήταν σημαντικός Έλληνας ζωγράφος, γλύπτης, χαράκτης, εικονογράφος, συγγραφέας και ακαδημαϊκός. Διετέλεσε καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και ιδρυτικό μέλος του ελληνικού τμήματος της ("AICA" (Association Internationale des Critiques d’Art, Διεθνής Ένωση Κριτικών Τέχνης). 8 ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Αγαθόν το εξομολογείσθαι. Πρόλογος: Μάριος Πλωρίτης. Επίλογος: Θανάσης Νιάρχος. Β΄έκδοση. Καστανιώτη, 1986, σελ. 1- 299 9 ΚΑΪΜΗ Τζούλιο, Καραγκιόζης, ή Η Αρχαία Κωμωδία στην ψυχή του θεάτρου Σκιών , Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1990, σ 108-109.

~ 7 ~

Ξεκίνησε απο την ζωγραφική απόδοση των διαφημιστικών αφισών του ρεπερτορίου του πατέρα του και των δικών

του έργων. Κατόπιν, εύκολα πέρασε στα υπόλοιπα θέματα του, ενώ γρήγορα εξελίχθηκε στον τομέα της

ζωγραφικής απόδοσης θεατρικών σκηνικών και ενδυμάτων απ’ όπου απέκτησε μεγάλη πείρα.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης έβγαζε έργα που ζούσαν καταχωρημένα στην ιστορική μνήμη του λαού σαν μυθικοί ήρωες,

που συγκίνησαν με τα κατορθώματα τους ή με τον άδικο χαμό τους. Έξω από τα γενικά στοιχεία που τον

κατατάσσουν στη ζωντανή παράδοση της λαϊκής μας ζωγραφικής, προσθέτει μια ξέχωρη ευαισθησία και πλουτίζει

τα σχήματα δίνοντας μια καταπληκτική σύνθεση. Ζωγραφίζει χρόνια ακούραστα και με οίστρο με τους

τυποποιημένους ήρωες του θιάσου, ανυποψίαστος για τις δυσκολίες της σύνθεσης, για την ποιότητα και τη σχέση

των χρωμάτων, που με τόση ασφάλεια χειρίζεται. Χωρίς να το έχει σχεδόν υπ' όψιν του, βγάζει ένα έργο που είναι,

μπορεί να πει κανείς, σαν κολοσσός σταθεράς στην αρχιτεκτονική του....................Γνήσιος και λαϊκός ζωγράφος, ο

Σπαθάρης αποτελεί ένα πολύτιμο κεφάλαιο για τη συνέχιση της λαϊκής μας παράδοσης10.

ΠΙΝΑΚΕΣ ΤΟΥ ΕΥΓΕΝΙΟΥ ΣΠΑΘΑΡΗ

Από τους πρώτους πίνακες του Ευγένιου Σπαθάρη « Έπος του ‘ 40»

“ΠΑΣΧΑ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ'' του Ευγένιου Σπαθάρη

10 Τσαρούχης Γιάννης, «Σκόρπιες σκέψεις για τον Καραγκιόζη», Επιθεώρηση τέχνης, τ. Θ΄, 1959, σσ. 120-124

~ 8 ~

''ΠΑΛΚΟ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ''- Ευγένιος Σπαθάρης

ΕΥΓΕΝΙΟΥ ΣΠΑΘΑΡΗ ( ΜΑΡΚΟΣ ΜΠΟΤΣΑΡΗΣ ) Η ΓΚΟΛΦΩ

Σπαθάρης-''Ο ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ ΣΤΗΝ ΤΡΙΠΟΛΗ''

"Ο Φωτογράφος και ο Στραγαλάς στο παλιό Καραγκιοζοθέατρο" ,έργο του Ε. Σπαθάρη

~ 9 ~

ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ

Εξώφυλλο από δίσκο 45 στροφών, του Ευγένιου Σπαθάρη, με τον Καραγκιόζη

Φούρναρη (1959 Columbia, Αφοι Λαμπρόπουλοι)

- Ε, ρε γλέντια και ξεφαντώματα!...

- Γεια σου, μπαμπάκο!...

- Γεια σου, ξυπόλητη οικογένεια... Ώπα! Ώπα!

Οι φωνές του Καραγκιόζη, όπως οι φωνές των πλανόδιων μικροπωλητών, δυνατές, αγνές, μεσογειακές, με μιαν

επισημότητα που σε κάνει ν' απορείς και να μην ξέρεις σε ποια μεγάλη αυλή μαθήτεψαν ή από ποια μεγάλη

θρησκεία προέρχονται, τραβούσαν πολύ περισσότερο από τη σκανδαλώδη ομοιότητα που είχαν οι διαφημίσεις

του και οι φιγούρες του με τα αρχαία αγγεία. Όλη η νοστιμάδα της ελληνικής φυλής εκφρασμένη με ήχους.11

Μνήμες με τις γνώριμες φιγούρες να χορεύουν και να τραγουδούν χασαποσέρβικα, καλαματιανά, καντάδες,

τσάμικα, αμανέδες... Φιλόλογοι και θεατρολόγοι έχουν επανειλημμένα τονίσει στις μελέτες τους ότι ο Καραγκιόζης

αποτελεί «την πιο ολοκληρωμένη και άμεση λειτουργικά λαϊκή θεατρική έκφραση του νεότερου Ελληνισμού»12.

Όμως πέρα από τις ιστορικές, κοινωνιολογικές και φιλολογικές μελέτες, δεν έχει υπάρξει ακόμη μια συστηματική

προσέγγιση-ανάλυση της μουσικής και του χορού στο θέατρο σκιών. Γιατί ο Καραγκιόζης συνδύαζε με έμπνευση κι

ευαισθησία το οπτικό στοιχείο με το ακουστικό, οδηγώντας σε μια θαυμαστή συνύπαρξη και συν-λειτουργία τον

λόγο με τη μουσική και την κίνηση, αυτή την «αγία τριάδα» του λαϊκού μας πολιτισμού13.

Με το γνωστό πολίτικο χασαποσέρβικο που χορεύει ο Καραγκιόζης και τα Κολλητήρια έχουμε συνδέσει όλοι την

έναρξη της παράστασης στο θέατρο σκιών. Σύνθημα αρχής και τέλους, που μας εισάγει στο ηχητικό κλίμα και

11 http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1993/12/05121993.pdf Ένθετο Εφημερίδας « Καθημερινή» - Επτά Ημέρες , Κυριακή 5 Δεκεμβρίου 1993. Αφιέρωμα . Τελευταία πρόσβαση 20/5/2012. 12 Πετρής Γιώργος, Ο Καραγκιόζης( δοκίμιο κοινωνιολογικό), Εκδόσεις Γνώση, Αθήνα 1986 13 Τσαρούχης Γιάννης, «Σκόρπιες σκέψεις για τον Καραγκιόζη», Επιθεώρηση τέχνης, τ. Θ΄, 1959, σσ. 120-124

~ 10 ~

επικυρώνει την ιδιότυπη «κάθαρση» του φινάλε. Σύμβολο του γλεντιού και του ξεφαντώματος, ως διέξοδος στην

πείνα και τα βάσανα. Σε κάποια παράσταση η κοιλιά του Καραγκιόζη ...«παίζει τούμπανο» κι αυτός χορεύει στον

ρυθμό της!

Για να προχωρήσουμε σε μια δεύτερη εξίσου χαρακτηριστική λειτουργία της μουσικής και του χορού, όπου

τονίζεται ακόμη περισσότερο η συμβολική τους διάσταση. Είναι τα τραγούδια που εισάγουν κάθε φιγούρα- ήρωα

στον μπερντέ. Μουσικά και χορευτικά μοτίβα που γνωστοποιούν αμέσως την ταυτότητά του, υπογραμμίζουν το

ήθος και την προσωπικότητά του, φορτίζοντας ακόμη περισσότερο την παρέμβασή του στη θεατρική δράση. Με

λίγα λόγια, με λίγες νότες, με λίγες κινήσεις, περιγράφονται θεατρικοί τύποι εξαιρετικά σύνθετοι. Κι εδώ ακριβώς

βρίσκεται ένα από τα μυστικά της λιτότητας και πυκνότητας που διακρίνουν τα εκφραστικά μέσα και τους κώδικες

του ελληνικού θεάτρου σκιών. Κάθε φιγούρα έχει το δικό της «σήμα» (μουσικό και χορευτικό), καθώς ο λαϊκός

καλλιτέχνης γνωρίζει από ένστικτο ότι ο χορός και η μουσική είναι από τα πιο ισχυρά σύμβολα κοινωνικής

ταυτότητας και εθνικής προέλευσης. Και στον Καραγκιόζη συνυπάρχουν φυλές και τάξεις, όπως ακριβώς και στην

ελληνική κοινωνία του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα: ο Βλάχος, ο Φραγκο- λεβαντίνος, ο

Κρητικός, ο Πόντιος, ο Αρβανίτης, ο Τούρκος, ο Αρμένης, ο Εβραίος. Ακόμη κι οι «περιθωριακοί» τύποι έχουν τη

θέση τους, παρ' όλη τη διακωμώδηση που του γίνεται. Το ρεμπέτικο του Σταύρακα κάνει την εμφάνισή του στον

μπερντέ ήδη από το 1910 (με τον καραγκιοζοπαίχτη Γιάννη Μώρο).14

Θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε την άποψη ότι -πέρα από τα συγκεκριμένα μουσικά και χορευτικά στοιχεία- όλη

η παράσταση του Καραγκιόζη μπορεί να εξεταστεί με κριτήρια μουσικά και κινητικά: σαν μια μορφή όπερας!

Μουσική είναι και οι τραγουδιστές φωνές που μιμείται ο καραγκιοζοπαίχτης, αλλάζοντας τονικά ύψη και

ηχοχρώματα, ρυθμούς και προφορές, δοκιμάζοντας το λαρύγγι του σαν ηθοποιός και τραγουδιστής μαζί. Κάθε

καλός καραγκιοζοπαίχτης διέθετε τουλάχιστον 4 έως 10 διαφορετικές «φωνές» που εναλλάσσονταν μεταξύ τους με

ταχύτητα και μαεστρία.15

Η σχέση του Καραγκιόζη με την μουσική ήταν πάντα ιδιαίτερη και , κατά συνέπεια , η σχέση του ίδιου του Ευγένιου

Σπαθάρη μαζί της, είτε με συμμετοχές σε μουσικές παραστάσεις, είτε με τραγούδια που έχει τραγουδήσει ο ίδιος.

Στο μουσικό υλικό το σχετικό με την περίπτωση του Ευγένιου Σπαθάρη και της εποχής που έδρασε δεσπόζουσα

θέση έχει η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι. Έχει να κάνει κυρίως με "Το καταραμένο φίδι", "χορόδραμα σε δύο

πράξεις", όπως το χαρακτηρίζει ο συνθέτης. Ανεβασμένο το 1950 από το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου

και σε μορφή σουίτας για δύο πιάνα και φωνή (εκείνη του τενόρου Γιώργου Μούτσιου). Στα δύο πιάνα ερμηνεύουν

ο Γιάννης Παπαδόπουλος κα ο Αργύρης Κουνάδης. Σ’ εκείνη την παράσταση, ο Ευγένιος Σπαθάρης παίζει

σημαντικό ρόλο, προσαρμόζοντας το όλο σκηνικό και τον τρόπο διεκπεραίωσης γύρω από το θέατρο Σκιών και τον

Καραγκιόζη.16

Ο ίδιος είχε πει για τη περίπτωση:

«Με το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου σκηνοθέτησα και σκηνογράφησα το "Μεγαλέξανδρο και το

καταραμένο φίδι" το 1950. Στην αρχή μου έδωσαν τα βιβλιαράκια που πουλούσαν στα περίπτερα, για να βγει από 14 Βαβανάτσος Βαγγέλης, «Οι χοροί στο ελληνικό θέατρο σκιών». Όψεις του χορού (επιμ. Άλκης Ράφτης), Ελληνικοί χοροί - Θέατρο Δ. Στράτου, 1993, εκδ. σελ.24-26. 15 Κιουρτσάκης Γιάννης, Προφορική παράδοση και ομαδική δημιουργία. Το παράδειγμα του Καραγκιόζη, Κέδρος, 1996 σελ. 10-319. 16 Νότης Μαυρουδής(από την εκπομπή του –αφιέρωμα στον Ε. Σπαθάρη, στο Τρίτο πρόγραμμα της ΕΡΑ, στις 12/5/2009

~ 11 ~

εκεί το σενάριο. Η Ραλλού δεν ήξερε τι εστί Καραγκιόζης και νόμιζε ότι μπορεί να ανεβάσει χορόδραμα με αυτό το

υλικό. "Κανένα απ’ αυτά δεν κάνει" της είπα. Ήθελε δουλειά από την αρχή. Κι έτσι έβγαλα το Μέγα Αλέξανδρο στο

χορό... Η μουσική που έμεινε στην ιστορία ήταν βέβαια του Μάνου Χατζιδάκι, με τον οποίο είχαμε συνεργαστεί ήδη

μία φορά σε συναυλία του Κολεγίου. Βοήθησα λοιπόν σε όλα τη Ραλλού, αλλά υπήρχε ακόμη μία λεπτομέρεια:

ποιος θα μπει στο φίδι για να το κουμαντάρει. Σκεφτείτε μόνο ότι η ουρά του έφτανε τα πέντε μέτρα. Μπήκα

λοιπόν εγώ και όταν ο κόσμος χειροκροτούσε εγώ τους άκουγα μέσα από το κουστούμι. Ποτέ δεν με είδαν. Εγώ

σήκωνα το κεφάλι για να χαιρετήσω, αλλά απλώς άκουγα το χειροκρότημα».

Χαρακτηριστική συνεργασία την οποία ο Ευγένιος Σπαθάρης θυμόταν με ιδιαίτερη αγάπη είναι εκείνη με τον

Διονύση Σαββόπουλο. Πρώτη φορά συνεργάστηκαν το 1973, όταν ο Σπαθάρης έπαιζε με μπερντέ σατιρίζοντας και

αυτός, όπως η υπόλοιπη παράσταση, την πολιτική κατάσταση της χώρας, όπως π.χ. το Καθεστώς των

Συνταγματαρχών και τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, αλλά και τον ίδιο τον Σαββόπουλο. Το 1995 συνεργάστηκε ξανά

με τον Διονύση Σαββόπουλο και πάλι σε μια πολιτική σάτιρα, όπου έπαιζε μπερντέ διαστάσεων 20 χ 2,5 μέτρων,

ενώ οι φιγούρες που χρησιμοποιήθηκαν ήταν πολύ μεγαλύτερες από τις κανονικές. Ειδικά για την παράσταση αυτή

ο Σπαθάρης έφτιαξε φιγούρες πολιτικών, αφού αυτοί ήταν οι πρωταγωνιστές – μαζί βέβαια με τον Καραγκιόζη ,

ενώ το σκηνικό είχε μια καλύβα και αντί για Σαράι , την Βουλή των Ελλήνων.17

Το 2001 συνεργάστηκε με τον Λουδοβίκο των Ανωγείων18 και τον Ψαραντώνη, αδελφό του θρυλικού Ξυλούρη, στην

παράσταση με τίτλο « Τέσσερις δρόμοι για τον Ερωτόκριτο». Σε αυτήν μουσική παράσταση έπαιζε, και πάλι σε

πανί, την ιδιαίτερα θεαματική ιστορία του Ερωτόκριτου, όπως την είχε διασκευάσει για το θέατρο Σκιών

παλαιότερα.

Η συμμετοχή του στην δισκογραφία με τραγούδια τραγουδισμένα απο τον ίδιο ήταν περιορισμένη και εξαντλήθηκε

σε πέντε τραγούδια. Τρία απο αυτά είναι γραμμένα σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου και ποίηση Νίκου Γκάτσου, με

τους Τίτλους « Εμένα , φίλε, με λένε Καραγκιόζη», «Για τον Βασιλιά», « Τουβλοπόλεμος»19.

Έπειτα ακολούθησε η συνεργασία με την Γλυκερία στο τραγούδι του Στέλιου Φωτιάδη « Για την Ελλάδα ρε

Γαμώτο20» τέλος, στο τραγούδι των Modern Fears με τίτλο « Η Εκδίκηση του Καραγκιόζη21»

17 Η ιστορία των χρόνων μου», με τίτλο «Ευγένιος Σπαθάρης – 1959», σε σκηνοθεσία Στέλιου Χαραλαμπόπουλου. www.ert-archives.gr τελευταία πρόσβαση 20/5/2012. 18 http://www.zougla.gr/general/article/loudovikos-ton-anogion-o-spa8aris-ine-i-doksa-tou-tapinou τελευταία πρόσβαση 20/5/2012. 19 http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=uKN-HNpazIg#!( ΜΕΡΟΣ 1 ΩΣ 7) 1924-2009 συνέντευξη στον Δαυίδ Ναχμία για την εκπομπή ΙΧΝΗΛΑΤΕΣ της ΕΡΤ ERT. Τραγουδάει ο Μπάμπης Τσέρτος Babis Tsertos διεύθυνση φωτογραφίας: Τέλης Μεταξάς Telis Metaxas Καλλιτεχικός σύμβουλος Αλέξης Κώστας. Υπεύθυνη εκπομπής: Δήμητρα, 20 http://www.youtube.com/watch?v=ch66e9lE6Go τελευταία πρόσβαση 20/5/2012 21 http://www.youtube.com/watch?v=zEO36jxT8ww τελευταία πρόσβαση 20/5/2012

~ 12 ~

"Για την Ελλάδα ρε γαμώτο "Ε. Σπαθάρης - Γλυκερία από το

ομώνυμο βίντεο-κλιπ.

ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΗ ΜΕ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ

Η πρώτη απόπειρα ενασχόλησης με το θέατρο ήταν το 1950 με το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου και το

έργο « Το καταραμένο φίδι». Τότε ήταν η εποχή που οργανωνόταν το Ελληνικό Χορόδραμα με την συνεργασία

πολλών κορυφαίων καλλιτεχνών, όπως ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Μάνος Χατζηδάκης, ο Νίκος Χατζηκυριάκος –

Γκίκας, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Γιάννης Μόραλης, ο Γιώργος Βακαλό, κ.α. Η συγκέντρωση όλων αυτών των

μεγάλων συντελεστών δεν μπορούσε παρά να έχει ένα αποτέλεσμα, την επιτυχία, αλλά και να οφείλεται σε μεγάλο

βαθμό στην προσωπικότητα και το ταλέντο της Μάνου.

1951, "Το καταραμένο φίδι" από το

χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου. Σκηνικά Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Ευγένιος Σπαθάρης, μουσική Μάνος

Χατζηδάκης.

~ 13 ~

Ο Οδυσσέας Ελύτης είχε πει με την ευκαιρία της πρώτης εμφάνισης του Ελληνικού Χοροδράματος στο Ρέξ το 1951:

« Δεν είναι τυχαίο ότι οι κυριότεροι, οι πιο ζωντανοί ζωγράφοι, ποιητές και μουσικοί που πρωτοστατήσανε στις

καλλιτεχνικές ζυμώσεις της εποχής μας και δώσανε με την προσωπικότητα τους τον τόνο στην πνευματική μας ζωή,

συγκεντρώθηκαν γύρω από την Ραλλού Μάνου. Στο ανοιχτό, προοδευτικό πνεύμα της διείδανε την δυνατότητα να

συνεργαστούν αρμονικά και να δώσουν για πρώτη φορά μια σύνθεση απο τα στοιχεία που ο καθένας , μόνος, είχε

συνεισφέρει στον τομέα του».22

Η πρώτη προσέγγιση του Σπαθάρη έγινε απο τον Γιάννη Τσαρούχη, με τον οποίο γνωρίζονταν απο πολύ μικρή

ηλικία. Αρχικά , ο Τσαρούχης του είπε ότι πρόκειται για Καραγκιόζη σε θέατρο και όχι σε χοροθέατρο. Τα σκηνικά

θα τα σχεδίαζε ο Χατζηκυριάκος – Γκίκας, ενώ ο Σπαθάρης θα αναλάμβανε την εκτέλεση τους. Ο Σπαθάρης δέχτηκε

την συνεργασία και προγραμματίστηκε συνάντηση με τον Χατζηκυριάκο –Γκίκα. Πηγαίνοντας τον βρήκε

σαστισμένο γιατί δεν ήξερε πιο έργο θα έπρεπε να ανεβάσει. Την λύση την έδωσε ο Σπαθάρης και του πρότεινε το

έργο « Ο Μέγας Αλέξανδρος Και Το Καταραμένο φίδι». Επίσης η Μάνου αντέδρασε αρνητικά , μέχρι που είδε μια

ζωντανή παράσταση απ τον ίδιο τον Σπαθάρη.

Ο Σπαθάρης κάθε βράδυ, επί τρείς μήνες, έπαιζε στους ηθοποιούς Καραγκιόζη σε πανί, για να εξοικειωθούν με την

κίνηση των φιγούρων και με βάση αυτήν την διδασκαλία η Μάνου έκανε την χορογραφία. Την μουσική είχε

αναλάβει ο Μάνος Χατζηδάκης. Η παράσταση είχε τεράστια επιτυχία και η Μάνου σε όλα τα επόμενα χρόνια,

ύστερα απο κάθε παράσταση, έπαιζε ένα κομμάτι απο εκείνη την παράσταση.

Το 1954 ακολούθησε η συνεργασία με την Σοφία Βέμπο στην επιθεώρηση με τίτλο « Ο Μέγας Αλέξανδρος», σε

χορογραφία Γιάννη Φλέρυ.

Το 1965 ακολούθησε το « Ταξίδι» του Γιώργου Θέμελη, κωμωδία σε δύο πράξεις, που ανέβηκε απο το Κ.Θ.Β.Ε., επί

διευθύνσεως του Σωκράτη Καραντινού. Ο Σπαθάρης είχε αναλάβει την σκηνοθεσία, την σκηνογραφία και τα

22 Από το πρόγραμμα της παράστασης του Ελληνικού Χοροδράματος ‘Φαντασία Πάνω στον Αριστοφάνη» που ανέβηκε το 1982.

~ 14 ~

κοστούμια της παράστασης, η μουσική ήταν του Σταύρου Κουγιουμτζή

ενώ τον ρόλο του Καραγκιόζη έπαιζε ο Νικήτας Τσακίρογλου, που μόλις

είχε αποφοιτήσει απο την δραματική σχολή23

Πρώτη Παρουσίαση: Καβάλα, 19/06/1966

Πρόκειται για ένα έργο εμπνευσμένο από το λαϊκό θέατρο του

Καραγκιόζη. Όλα τα γνωστά πρόσωπα του θεάτρου σκιών, ο

Καραγκιόζης, ο Χατζηαβάτης, ο Βεληγκέκας, ο Νιόνιος, ο βεζύρης, η

βεζυροπούλα, εμφανίζονται διαδοχικά ή ομαδικά στη σκηνή, όχι σαν

σκιές ή σαν ανδρείκελα, αλλά σαν ολοζώντανοι άνθρωποι, που

διασκεδάζουν τον θεατή, παρουσιάζοντας ένα γνήσια λαϊκό και κωμικό

θέαμα: Ο Καραγκιόζης κάνει ένα ταξίδι από την καλύβα του στο σαράϊ

του βεζύρη, φορώντας τα ρούχα του αρραβωνιαστικού της

βεζυροπούλας, Νιόνιου. Οι ετοιμασίες του γάμου γίνονται κάτω από το

πατρικό χαμόγελο του βεζύρη, με χορούς και τραγούδια. Όταν

εμφανίζεται ο πραγματικός αρραβωνιαστικός, ο Καραγκιόζης,

απογοητευμένος από το 'ταξίδι' του, ξαναφορά τα κουρέλια του και γυρίζει πίσω στην καλύβα του, όπου τον

περιμένει απειλητική, με τη σκούπα στο χέρι η γυναίκα του.

Σκηνή από το έργο 1966

Το 1969, επί Χούντας, ακολούθησε ο « Καραγκιόζης Δικτάτορας» του Γιαννακόπουλου, που ανέβηκε για πρώτη

φορά στην Θεσσαλονίκη, στο Θέατρο Χατζώκου, και στο οποίο ο Σπαθάρης είχε αναλάβει την σκηνοθεσία, τα

σκηνικά και τα κοστούμια. Η μουσική του Σταύρου Κουγιουμτζή24.

23 Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος http://www.ntng.gr/default.aspx?lang=el-GR&page=2&production=2645 τελευταία πρόσβαση 21/5/2012. 24 Σπαθάρειο Μουσείο» <ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ> το έργο του στην Ελλάδα. Οργανισμός Μουσείων Δήμου Αμαρουσίου “Αμαρυσια ΑΡΤΕΜΙΣ” ΣΠΑΘΑΡΕΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ 2011

~ 15 ~

Το 1973 υπήρξε σταθμός, τόσο για την καριέρα του Ευγένιου Σπαθάρη , όσο και για το Νεοελληνικό Θέατρο

γενικότερα. Η χρονιά σημαδεύτηκε απο το ανέβασμα στον θίασο Καρέζης – Καζάκου του έργου του Ιάκωβου

Καμπανέλλη « Το Μεγάλο Μας Τσίρκο», μια ευτυχή συνάντηση κορυφαίων διανοούμενων καλλιτεχνών. Την

σκηνοθεσία είχε αναλάβει ο Κώστας Καζάκος, ενώ τα σκηνικά και τα κοστούμια ήταν του Φαίδωνα Πατρικαλάκη.

Την μουσική είχε γράψει ο Σταύρος Ξαρχάκος, ενώ τα τραγούδια τα ερμήνευσε μοναδικά ο αξέχαστος Νίκος

Ξυλούρης25. Τους πρωταγωνιστικούς ρόλους κρατούσαν ο Κώστας Καζάκος και η Τζένη Καρέζη26. Ο Σπαθάρης είχε

αναλάβει την σκηνοθεσία και την διδασκαλία των ηθοποιών, ενώ στον ρόλο του Καραγκιόζη ενσάρκωνε ο Διονύσης

Παπαγιανόπουλος, « αριστουργηματικός στον ρόλο του», κατά τον Ευγένιο Σπαθάρη. 27

Τ ο 1980. ανέβασε στην Ιθάκη, συμμετέχοντας σε ένα θεατρικό διαγωνισμό, το έργο « ο Τιλάλης» του Μιχάλη

Μπουρμπούλη, ύστερα απο πρόσκληση του ίδιου του συγγραφέα για να το σκηνοθετήσει. Με το έργο αυτό , ο

ίδιος κέρδισε το βραβείο σκηνοθεσίας, σκηνογραφίας και ενδυματολογίας, ενώ το έργο απέσπασε σχεδόν όλα τα

βραβεία.

25 http://www.youtube.com/watch?v=nxKZNppM4zA ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΜΑΣ ΤΣΙΡΚΟ (Πλάνα από την παράσταση) τελευταία πρόσβαση 21/5/2012. Από την παράσταση του « μεγάλου μας τσίρκου». Ο θρυλικός Ξυλούρης στην Σκηνή! Κορυφαία στιγμή όχι μόνο της παράστασης αλλά και όλης της ελληνικής θεατρικής και μουσικής ιστορίας την οποία ο Ευγένιος Σπαθάρης Θυμόταν με ιδιαίτερη νοσταλγία. 26 Απόσπασμα απο το έργο : Τζένη Καρέζη. Οι ρίζες μας είναι βαθιές το χώμα δικό μας Κόβω , κόβεις κόβουν τα κλαριά μας τον κορμό μας

μα το χώμα ξαναφουσκωνει μια πράσινη φωνούλα ξαναβγαίνει και φωνάζει- εδώ είμαι !!!... Ο δράκος είναι εκεί ! Και θα ναι κι αύριο και μεθαυρίο με το στόμα ανοιχτό Ξερογλείφεται τον βλέπετε? Είδε πως σκότωσαν την παρέα του Καραγκιόζη και περιμένει να τους φάει! ΟΜΩΣ ΔΕΝ ΘΑ ΤΟΥΣ ΦΑΕΙ ΚΙ ΟΥΤΕ ΤΟΥΣ ΣΚΟΤΩΣΑΝ! Αν δεν με πιστεύετε βαλτέ το αυτί στο χώμα κι ακουστέ Η γη μας κτυπάει με ογδόντα σφυγμούς Ωραίους σαν απο παλιό τύμπανο ΚΑΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ!... 27 Το θεατρικό έργο «Το μεγάλο μας τσίρκο» του Ιάκωβου Καμπανέλλη, σταθμός για το ελληνικό θέατρο, ανέβηκε το καλοκαίρι του ’73 στα χρόνια της δικτατορίας και οι παραστάσεις του ήταν στην ουσία οι μαζικότερες – μέχρι το Πολυτεχνείο – πολιτικές συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας. Πάνω από 400.000 θεατές σε Αθήνα και επαρχία παρακολούθησαν το έργο που συντελεστές του ήταν μεταξύ άλλων, ο Καζάκος, η Καρέζη, ο Παπαγιαννόπουλος, ο Ξυλούρης, ο Ξαρχάκος και ο Ευγένιος Σπαθάρης. Η θεατρική – μουσική παράσταση «Ξύπνα Ραγιά» αποτελεί μια προσπάθεια μεταφοράς του «Μεγάλου μας Τσίρκου» στη σχολική θεατρική πραγματικότητα. Έτσι οι σκηνές «Έναρξις», «Το ‘21», «Ερχομός του Όθωνα», «Γκιλοτίνα», «3η Σεπτέμβρη», «Μεγάλες Δυνάμεις β΄», «Το άγαλμα» και «Τα επινίκια», με ελάχιστες προσαρμογές, προέρχονται από αυτό το εξαιρετικό θεατρικό έργο. Απαραίτητο για να μπει κανείς στο κλίμα της παράστασης, είναι να προμηθευτεί το δίσκο με τα ηχητικά ντοκουμέντα και τα τραγούδια της : «Το Μεγάλο μας Τσίρκο – Σταύρος Ξαρχάκος».

~ 16 ~

Το 2000 γράφει το πρώτο του θεατρικό έργο, το « Σκιών Καμώματα», το οποίο ανέβηκε απο το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Ρόδου ,

την ίδια χρονιά. Ο Ευγένιος Σπαθάρης είχε αναλάβει την σκηνοθεσία, ενώ τα σκηνικά και τα κοστούμια ήταν του

Μιχάλη Σδούγκου. Τον ρόλο του καραγκιόζη ερμήνευσε ο Τάκης Βαμβακίδης.

Η πιο πρόσφατη συμμετοχή του Ευγένιου Σπαθάρη σε θεατρική παράσταση ήταν το 2001 στον « Πλούτο» του

Αριστοφάνη από το Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν, σε σκηνοθεσία Μίμη Κουγιουμτζή. Τα σκηνικά και κοστούμια

ήταν του Δημήτρη Μυταρά ενώ η μουσική του Χρήστου Λεοντή.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης ερμηνεύει για πρώτη φορά στην καριέρα του θεατρικό ρόλο. 28

28 Από το πρόγραμμα της παράστασης Πλούτος του Αριστοφάνη απο το Θέατρο Κάρολος Κουν «Ελληνικό Φεστιβάλ – Επιδαύρια 2001»

~ 17 ~

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ

Η γέννηση του πασίγνωστου λαϊκού μας ήρωα του ελληνικού θεάτρου σκιών , του αγαπημένου μας Καραγκιόζη, δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένη και έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις πάνω στο θέμα αυτό. Η ιστορία της δημιουργίας του βασίζεται σε προφορικές παραδόσεις από τις οποίες η πιο διαδεδομένη αναφέρεται στον γνωστό θρύλο του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη που ζούσαν στην Προύσα. Ο Χατζηαβάτης ήταν εργολάβος οικοδομών και είχε αναλάβει να χτίσει το σαράι του πασά της Προύσας. Πήρε στο γιαπί εργάτες και αρχιμάστορα έβαλε τον Καραγκιόζη που ήταν μαραγκός, μα είχε μυαλό πρωτομάστορα. Ο πασάς είδε ότι το σαράι αργούσε να τελειώσει κι φοβέρισε τον Χατζηαβάτη πως θα τον θανατώσει. Ο Χατζηαβάτης φοβήθηκε και φανέρωσε στον πασά ότι φταίχτης ήταν ο Καραγκιόζης που έλεγε αστεία στους μαστόρους και γελούσαν. Ο πασάς φοβέρισε και τον Καραγκιόζη αλλά εκείνος εξακολούθησε να αστειεύεται. Έτσι ο πασάς τον θανάτωσε. Όλοι αγανάχτησαν με τον άδικο σκοτωμό του Καραγκιόζη κι ο πασάς για να ημερέψει τον λαό έχτισε ένα ωραίο μνημείο στην Προύσα κι έθαψε εκεί τον Καραγκιόζη με μεγάλες τιμές. Η αδικία όμως αυτή κόστισε πολύ στον πασά κι αρρώστησε βαριά. Οι άλλοι αγάδες για να διασκεδάσουν τον πασά έφεραν τον Χατζηαβάτη στο σαράι να του λέει τα χωρατά του Καραγκιόζη. Μια μέρα ο Χατζηαβάτης έκοψε έναν χάρτινο Καραγκιόζη, τέντωσε ένα πανί που το φώτισε κι έδωσε παράσταση Καραγκιόζη. Ο πασάς ευχαριστήθηκε τόσο που του έδωσε άδεια να παίζει παραστάσεις όπου θέλει. Λέγεται, λοιπόν, πως έτσι δημιουργήθηκε ο Καραγκιόζης.29

29 Σπαθάρης ,Σωτήρης., Απομνημονεύματα και η τέχνη του Καραγκιόζη. Εκδότης: Άγρα .Έτος έκδοσης: 2010. σελ. 1- 310

~ 18 ~

Υπάρχει όμως και ακόμα ένας θρύλος για τον Καραγκιόζη που αναφέρεται στην ιστορία ενός έλληνα από την Υδρα,

του Γ. Μαυρομάτη και τοποθετείται χρονολογικά περίπου τον 18ο αιώνα. Ο Μαυρομάτης, λέγεται ότι ήλθε στην

Τουρκία από την Κίνα με το θέατρο σκιών του. Αποφασίζοντας να εγκατασταθεί πλέον μόνιμα στην Πόλη,

προσάρμοσε τόσο τη ζωή του όσο και το θέατρό του στα ήθη των τούρκων. Έτσι, ονόμασε τον πρωταγωνιστή του

Καραγκιόζ, προέκταση στα ελληνικά Καραγκιόζης, που στα τούρκικα σημαίνει μαυρομάτης. Ο Μαυρομάτης πέθανε

στην Τουρκία και πληροφορίες αναφέρουν ότι είχε βοηθό του τον Γιάννη Μπράχαλη, τον πρώτο καλλιτέχνη του

είδους που έφερε τον Καραγκιόζη στην Ελλάδα.

Οι πρώτες ιστορικά βεβαιωμένες πληροφορίες για το θέατρο του Καραγκιόζη εντοπίζονται στα μέσα του 17ου

αιώνα και μας τον παρουσιάζουν να εκφράζει εικόνες από την ζωή των Τούρκων. Πολλοί υποστήριξαν ότι ο

Καραγκιόζης μας ήταν τούρκικο θέατρο, όμως, όποιος γνωρίζει τον πνευματικό χαρακτήρα των λαών που ζούσαν

μέσα στην τουρκική αυτοκρατορία, δύσκολο να φαντασθεί τούρκο, ή εβραίο ή Αρμένη για δημιουργό του

Καραγκιόζη και μάλιστα εμπνευσμένο από τη ζωή δυο ελλήνων: του Χατζηαβάτη και του Μαυρομάτη. Απλώς, η

εντύπωση δημιουργήθηκε γιατί, μετά την εμφάνιση του Καραγκιόζη, η τουρκική κυριαρχία απλώθηκε σ 'όλες τις

χώρες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και επόμενο ήταν το θέατρο σκιών να πάρει μορφή και έκφραση σύμφωνα με

τις νέες κοινωνικές συνθήκες, δηλαδή, οθωμανική.

Ήταν, επομένως, λογικό οι ακόλουθοι τέσσερεις σχεδόν αιώνες της τουρκοκρατίας να έχουν σαν αποτέλεσμα να

ξεχασθεί τόσο πολύ η ελληνικότητά του, ώστε οι περισσότεροι ερευνητές να χαρακτηρίζουν τον Καραγκιόζη σαν

τούρκικο θέατρο σκιών. Παρουσίαζε την τούρκικη ζωή ο Καραγκιόζης επειδή μέσα στην τουρκοκρατία

διαμορφώθηκε και προς τους Τούρκους κυρίως απευθυνόταν. Ήταν ανάγκη, επομένως, να καλυφθεί με τούρκικο

όνομα ο κεντρικός του ήρωας, γιατί διαφορετικά ήταν αδύνατον να ελέγχει τα φαινόμενα και τους τύπους της

τούρκικης κοινωνικής ζωής.30

<Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ >

«ΜΙΜΑΡΟΣ» έργο του Ευγένιου Σπαθάρη

30 Σπαθάρειο Μουσείο» <ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ> Το έργο του στην Ελλάδα. Οργανισμός Μουσείων Δήμου Αμαρουσίου “Αμαρυσια ΑΡΤΕΜΙΣ” ΣΠΑΘΑΡΕΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ 2011

~ 19 ~

Ο Καραγκιόζης δεν ήταν άγνωστος στην Ελλάδα πριν από την Απελευθέρωση. Μάλιστα λέγεται ότι, τον καιρό που

ετοιμαζόταν η επανάσταση, το θέατρο αυτό χρησίμευε σαν τόπος συνάντησης των αρχηγών της που κατέστρωναν

εκεί τα σχέδιά τους δίχως να τους υποψιαστούν οι Τούρκοι.

Παιζόταν, βέβαια, στην ελληνική γλώσσα αλλά αποτελούσε θέαμα ακατάλληλο, χυδαίο ενώ τα βασικά του στοιχεία

ήταν τούρκικα.

Επρόκειτο άλλωστε για θέατρο που περιόδευε από περιοχή σε περιοχή ξεκινώντας κυρίως από την Πόλη.

Ανάμεσα στους καλλιτέχνες που περιόδευαν στον ελληνικό χώρο ήταν και ο Μπάρμπα-Γιάννης Μπράχαλης που,

όπως αναφέραμε, θεωρείται και ο πρώτος που έφερε την τέχνη του Καραγκιόζη στην Ελλάδα, (μεταξύ 1850 και

1860).

Μετά την απελευθέρωση, ο Καραγκιόζης εγκαθίσταται μόνιμα στην Ελλάδα και από τις αρχές πλέον του 1900

μπορούμε να μιλάμε για καθαρά ελληνικό Καραγκιόζη.

Αν και ο εξελληνισμός του ξεκίνησε από την Ήπειρο, κορυφαίος δημιουργός του ήταν ο Πατρινός ψάλτης

Δημήτριος Σαρδούνης, γνωστός με το ψευδώνυμο Μίμαρος ο οποίος μετέτρεψε το θέαμα σε ελληνικό

οικογενειακό θέατρο, γι' αυτό και θεωρείται ο πρώτος "δάσκαλος" του Καραγκιόζη (1890).

Το έργο του συνέχισαν οι τρεις βοηθοί και μαθητές του, Γιάννης Ρούλιας, Μέμος Χριστοδούλου και Θόδωρος

Θεοδωρέλλος.

Το 1924 ιδρύεται στην Ελλάδα το Σωματείο Ελλήνων Καραγκιοζοπαιχτών που αποτελείτο από 120 μέλη, μαθητές

του Μίμαρου, του Ρούλια και του Μέμου.

Ιδρυτές του Σωματείου ήταν οι γνωστοί παλιοί καλλιτέχνες του θεάτρου σκιών, Σωτήρης Σπαθάρης και Αντώνης

Παπούλιας ή Μόλλας.

Από τους πιο γνωστούς καραγκιοζοπαίχτες και μέλη του Σωματείου ήταν οι: Ανδρέας Αγιομαυρίτης, Γιάννης

Μώρος, Μάρκος Ξανθάκης ή Ξάνθος, Κώστας Νταμαδάκης, Χρήστος Χαρίδημος, Παναγιώτης Μιχόπουλος, Γιάννης

Παπούλιας, Σπύρος Κούζαρος, Βασίλης Αγαπητός, Ντίνος Θεοδωρόπουλος, Βασίλης Αγαπητός, Βασίλαρος, Γιάννης

Πρεβεζάνος, Λευτέρης Κελαρινόπουλος, Μήτσος Μανωλόπουλος και πολλοί άλλοι που εμπλούτισαν τον ελληνικό

Καραγκιόζη με έργα και φιγούρες.

Εκείνη την περίοδο και μέχρι το 1940 η τέχνη του Καραγκιόζη ήκμασε πολύ σε όλο τον ελληνικό χώρο. Η γερμανική

κατοχή κατόπιν προκάλεσε την πρώτη κρίση του θεατρικού αυτού είδους, αλλά, παρ' όλα' αυτά δεν χάθηκε χάρη

στον αγώνα των δημιουργών του.31

Με την εισβολή του έγχρωμου κινηματογράφου ο Καραγκιόζης και η τέχνη του έτεινε να εκλείψει, ωστόσο η

επίπονη και επίμονη προσπάθεια του αξιόλογου καλλιτέχνη Ευγένιου Σπαθάρη ξαναζωντάνεψε τον λαϊκό μας

ήρωα.

Σήμερα, η θεατρική αυτή παράδοση συνεχίζεται με ενδιαφέρον από διάφορους παίκτες σε όλη την Ελλάδα και οι

θεατές εξακολουθούν να την δέχονται με μεγάλη αγάπη και απέραντη νοσταλγία. Πρόκειται για μια κληρονομιά

πολύτιμη που δεν πρέπει να χαθεί και αξίζει γιατί ο ήρωας της είναι ο καθρέφτης της γνήσιας ελληνικής ψυχής.32

31 ΠΟΥΧΝΕΡ Βάλτερ, Ο καραγκιόζης στα Βαλκάνια, η προϊστορία του ελληνικού θεάτρου σκιών, στον τόμο ΠΟΥΧΝΕΡ Βάλτερ, Βαλκανική Θεατρολογία, 10 μελετήματα για το θέατρο στην Ελλάδα και τις γειτονικές χώρες, Αθήνα,1994, Καρδαμίτσας, σελ., 253-288. 32 Σπαθάρειο Μουσείο» <ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ> το έργο του στην Ελλάδα. Οργανισμός Μουσείων Δήμου Αμαρουσίου “Αμαρυσια ΑΡΤΕΜΙΣ” ΣΠΑΘΑΡΕΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ 2011

~ 20 ~

<Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ>

Σαν δρώμενο των μουσουλμανικών μοναχικών ταγμάτων, το Θέατρο Σκιών έστησε το τσαντίρι του στα μοναστήρια,

στους τεκέδες, αλλά και στα εργαστήρια των βιοτεχνών του Παζαριού, το οποίο κατάργησε τους μεταπράτες, τους

εμπόρους και καθιέρωσε να είναι ο παραγωγός ο ίδιος ανταλλάκτης των προϊόντων του ενώ συγχρόνως έγινε το

επίκεντρο της πόλης σ' όλη την Ανατολή.

Εδραίωσε μιαν ισότιμη σχέση και διαλεκτική ανάμεσα στην πόλη και στην ύπαιθρο και διαχώρισε όλες τις

κοινωνικές ομάδες της οθωμανικής επικράτειας σε τρεις "τάξεις", ανάλογα με τη θέση που έπαιρνε το κάθε άτομο

στην παραγωγή:

Εδραίωσε μιαν ισότιμη σχέση και διαλεκτική ανάμεσα στην πόλη και στην ύπαιθρο και διαχώρισε όλες τις

κοινωνικές ομάδες της οθωμανικής επικράτειας σε τρεις "τάξεις", ανάλογα με τη θέση που έπαιρνε το κάθε άτομο

στην παραγωγή:

α) στην τάξη των "ανθρώπων του σπαθιού", όπου κατατάχθηκαν οι εμπειροπόλεμοι των φυλών του βουνού και της

ερήμου, κτηνοτρόφοι και διαμετακομιστές,

β) στην τάξη των "ανθρώπων του σφυριού και του δρεπανιού", όπου κατατάχτηκαν οι βιοτέχνες της πόλης και των

κεφαλοχωρίων καθώς και οι καλλιεργητές των κάμπων και

γ) στην τάξη των "ανθρώπων της πένας", στην οποία κατατάχτηκαν τα μέλη της μουσουλμανικής και χριστιανικής

ιεραρχίας, που αποτέλεσαν τη νομοθετική, δικαστική, διπλωματική και αργότερα διοικητική υπαλληλία και

γραφειοκρατία.

Η κατάταξη έγινε στο πανί του Θεάτρου Σκιών. Ο Καραγκιόζης ο Τσιγγάνος, έγινε σύμβολο των ανθρώπων του

σφυριού, των βιοτεχνών του Παζαριού γενικά. Ο Χατζηαβάτης έγινε το σύμβολο των γραμματιζούμενων, των

ανθρώπων της πένας κι ο Μουσταφάς ο Μπεκρής, σύμβολο των πολεμιστών που είναι συνέχεια μεθυσμένοι από

τη δύναμή τους.

Ο Καραγκιόζης δεν ήταν τουρκικός όπως γράφτηκε συχνά. Οι έννοιες "Ελλάδα" και "Τουρκία" δεν υπήρχαν τότε. Το

Παζάρι ήταν και ελληνόφωνο και τουρκόφωνο κι ο Καραγκιόζης παιζόταν από την αρχή που εμφανίστηκε και στις

δύο γλώσσες του Παζαριού: και στην ελληνική λαϊκή και στην τούρκικη λαϊκή γλώσσα. Καλλιεργούσε τη διαλογική

~ 21 ~

συζήτηση. Δίδασκε στους θεατές το διάλογο, το παζάρεμα, τις έξυπνες ατάκες και το λογοπαίγνιο που επιτρέπει

στον καθένα να είναι ετοιμόλογος.33

Αυτή η μορφή του Οθωμανικού Θεάτρου Σκιών που γεννήθηκε στη Μικρά Ασία και στην Κωνσταντινούπολη,

κυριάρχησε παντού, σε όλη την Ανατολή, στα Βαλκάνια και στη Βόρεια Αφρική. Και απ' αυτήν θα προκύψουν

αργότερα οι εθνικές μορφές του Θεάτρου Σκιών, στην Ελλάδα, στην Τουρκία, στη Ρουμανία, στη Γεωργία, στο Ιράκ,

στη Συρία, στην Αίγυπτο, στη Λιβύη, στην Τυνησία, στην Αλγερία αλλά και στην Ευρώπη.34

<ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ>

Το θέατρο σκιών είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα θεατρικά είδη αλλά και ένα από τα πιο ελκυστικά θέματα

μελέτης που προξενεί πραγματικά την ακαταμάχητη γοητεία της βαθειάς έρευνας για την ιστορία και την καταγωγή

του.

Πολλοί ξένοι μελετητές που έχουν ασχοληθεί με το θέατρο σκιών αποδίδουν την καταγωγή της τεχνικής του στους

λαούς της μακρινής Ανατολής. Πρέπει να σημειωθεί ότι, στην Νοτιανατολική Ασία, οι περιοχές όπου υπάρχει το

θέατρο σκιών, φαίνεται ότι ήταν υπό την επιρροή του Ινδικού πολιτισμού (4ος αι.). Συγκεκριμένα, στην Ιάβα, οι

παραστάσεις του θεάτρου σκιών ήταν ένα θέαμα ανάμικτο από μαριονέτες και δερμάτινες φιγούρες. Τελευταίες

μελέτες πάνω στο θέατρο σκιών της Ινδίας αυξάνουν το ενδεχόμενο ότι εκεί θα πρέπει να ανατρέξουμε για τις ρίζες

του θεατρικού αυτού είδους.35

Τα πιο γνωστά θέατρα σκιών της Νοτιοανατολικής Ασίας είναι εκείνα της Ιάβας, Σιγκαπούρης, Ταϋλάνδης,

Μαλαισίας, Καμπότζης, του Μπαλί και του Λάος, η δε πηγή των θεμάτων τους είναι τα παραμύθια του Ράμα και ο

πόλεμος ανάμεσα σε δυο φυλές, (Pandava και Korawa) που βασίζονται σε δύο ινδικά επικά ποιήματα, Ramayana

και Mahabharata αντίστοιχα. Τα πρόσωπα είναι παρμένα από τον κόσμο των θεών, των δαιμόνων του κάτω

κόσμου, των πνευμάτων: ήρωες, πολεμιστές, πρίγκιπες, πριγκίπισσες, χωριάτες και πολίτες συνθέτουν την πάνω

από δύο χιλιάδες χρόνια παράδοση αυτών των λαών.

Αντίθετα, η ιστορία του θεάτρου σκιών της Κίνας δεν φθάνει τόσο μακριά εφόσον οι κινέζικες εγκυκλοπαίδειες

αναφέρουν την εμφάνισή του τον 11ο αιώνα σαν μια διασκέδαση της αγοράς.

Όσον αφορά στις ρίζες του, τις αποδίδουν σ' έναν μύθο όπου ο αυτοκράτορας της δυναστείας των Han, Wu, ο

οποίος έζησε περίπου το 121 π.Χ., απελπισμένος εξ αιτίας του θανάτου της αγαπημένης του γυναίκας, Wang,

διέταξε έναν μάγο να καλέσει το πνεύμα της.

Τότε ο μάγος προκάλεσε μιαν εικόνα με τη μορφή της σ' ένα σκοτεινό δωμάτιο προβάλλοντας τη σκιά της σ'ένα

πανί.

Τον ίδιο αιώνα σημειώνεται η ύπαρξη του θεάτρου σκιών και στον μουσουλμανικό κόσμο σαν μυστηριακό που

συμβόλιζε την δημιουργία του κόσμου και μερικοί μυστικοί άραβες της Αιγύπτου το μεταχειρίζονταν σαν μέσο

διδασκαλίας των δογμάτων τους.

33 Σπαθάρειο Μουσείο» <ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ> το έργο του στην Ελλάδα. Οργανισμός Μουσείων Δήμου Αμαρουσίου “Αμαρυσια ΑΡΤΕΜΙΣ” ΣΠΑΘΑΡΕΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ 2011 34 Παπαζαχαρίου, Ζάχος, « Σπαθάρεια 2002» Δήμος Αμαρουσίου 35 Λάππας, Τάκης «Καραγκιόζης, το θέατρο σκιών», εκδόσεις Δελφίνι 1993, σελ. 30.

~ 22 ~

Όπως φαίνεται, οι Τούρκοι της Κεντρικής Ασίας μετέφεραν το θέατρο αυτό όταν εξαπλώθηκαν στην Δυτική Ασία

(13ος αι.). Το πρώτο όνομά του ήταν Κογκουρτσάκ ή Καβουρτσάκ ή Κομπαρτσούκ που σημαίνει θέατρο σκιών.

Όμως, το ότι η τεχνική του θεάτρου σκιών εμφανίζεται τον 11ο αιώνα σαν μυστηριακό θέατρο, μας οδηγεί στο

συμπέρασμα ότι πρέπει να ανατρέξουμε στην καταγωγή του μυστηριακού θεάτρου: ως αρχαιότερα, λοιπόν και

σημαντικότερα μυστήρια, θεωρούνται τα Ελευσίνια, όπου το βασικότερο μέρος της μυσταγωγικής τελετής ήταν τα

"δρώμενα".

Μυστήρια, είχαν στις θρησκείες τους και οι λαοί της κοντινής Ανατολής, ωστόσο, η εμφάνιση και η αναβίωση των

μυστηριακών θρησκειών στις χώρες τους σχετίζεται με την εξάπλωση σ' αυτές του ελληνιστικού πολιτισμού κατά

τους χρόνους του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Τότε ήκμασε η μυστηριακή λατρεία ελληνικών αλλά και ξένων θεοτήτων

μέρος της οποίας ήταν το μυστηριακό θέατρο.

Κάλλιστα, λοιπόν, μπορούμε όχι μόνον να αποδώσουμε στους Έλληνες, που καλλιέργησαν τέτοιες θρησκείες, την

καταγωγή του θεάτρου σκιών αλλά και να συμπεράνουμε ότι η τεχνική του ανάγεται στα Ελευσίνια μυστήρια.36

Δερμάτινη Φιγούρα Ιάβας: (περιοχή Yogyakarta - ύψος 55,3 εκ.) Ο Gatutkoko, από τους

πρωταγωνιστές του έργου Mahabharata

Δερμάτινη Φιγούρα Μαλαισίας: (ύψος 86 εκ.)

Ο Mabraia Wana,ο βασικότερος εχθρός τουSeri Rama

36 Ζώρζος ,Γρηγόρης, ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ, Εκδόσεις DTP. Αθήνα 2001. σελ ( Μέρος Δεύτερον ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΑΤΡΑ ΣΚΙΩΝ . σελ 72

~ 23 ~

Δερμάτινη Φιγούρα Μαλαισίας: (Περιοχή Kelantan, ύψος 79 εκ.). O Seri Rama, ήρωας

του έργου Ramayana.

Δερμάτινη αντιπροσωπευτική Φιγούρα του κινέζικου θεάτρου σκιών (Mang - 24x13εκ.)

Ο τούρκικος Karagoz

~ 24 ~

<ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΦΙΓΟΥΡΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ>

Ο Καραγκιόζης: Είναι ο ιδανικός τύπος του φτωχού Έλληνα, του τόσο φτωχού που έχει πια

απαρνηθεί κάθε ιδιωτική φροντίδα κι έχει εξυψωθεί σε εύθυμη φιλοσοφική θεώρηση της ζωής. Είναι αγαθός,

σκληρός καμιά φορά στ' αστεία του, αλλά καλόκαρδος στο βάθος. Γεμάτος τεμπελιά και αισιοδοξία, αλλά και

γεμάτος διάθεση ν 'ανακατεύεται σε όλα. Τον ενδιαφέρει κάθε τι που γίνεται γύρω του, όλους τους πειράζει και

τους κοροϊδεύει και προ πάντων τον ίδιο τον εαυτό του. Το χέρι του είναι εξαιρετικά ευκίνητο και υπερβολικά

μακρύ, για σκηνικούς λόγους, για να μπορεί να ξύνει την πλάτη του και το κεφάλι του ή για να χειρονομεί. Επίσης

έχει συμβολική σημασία γιατί εκπροσωπεί το έξυπνο πνεύμα του. Καρπαζώνει προθυμότατα, δέρνει αλλά και

δέρνεται. Είναι ευφυολόγος, ετοιμόλογος και αστείος, ποτέ όμως γελοίος. Δεν είναι ταπεινός, ούτε όταν δέρνεται.

Το δέχεται κι αυτό σαν μια κακοτυχία του και σαν συνέπεια της κακοκεφαλιάς του, με την ίδια εύθυμη

εγκαρτέρηση και το ίδιο ειρωνικό του κέφι.

Αγλαΐα : H γυναίκα του Καραγκιόζη. Εκπροσωπεί τον χαρακτήρα της φτωχής Ελληνίδας νοικοκυράς

που προσπαθεί να βοηθήσει την οικογένειά της δουλεύοντας σε ευκατάστατες οικογένειες.

Βεζυροπούλα: Είναι η κόρη του Πασά. Καλομαθημένη, και δείχνει να σέβεται τον πατέρα της,

ωστόσο, καταφέρνει πάντα να πετυχαίνει αυτό που επιδιώκει.

Ο Χατζηαβάτης: Ο τύπος του ραγιά που ζει ακόμα με την ανάμνηση της τουρκοκρατίας.

Παμπόνηρος, ανήσυχος για όλα, αδύνατος, δειλός, κόλακας και γαλίφης, κυρίως απέναντι στους ισχυρούς.

Προσποιείται τον μισοκακόμοιρο ενώ ο νους του δουλεύει και ειδικά στις βρομοδουλειές. Από την άλλη πλευρά,

~ 25 ~

εκπροσωπεί τον τύπο του βιοπαλαιστή αστού. Το επάγγελμά του είναι τελάλης, μεσίτης και ταχυδρόμος που

εκτελεί παραγγελίες του μπέη και του πασά. Ωστόσο είναι ευγενικός, αξιοπρεπής και αξιόπιστος. Οικογενειάρχης,

αν και δεν παρουσιάζεται αυτό ποτέ στη σκηνή, είναι πιο μορφωμένος κοινωνικά από τον Καραγκιόζη και

γνωρίζοντας καλύτερα τον κόσμο προσπαθεί πάντα να διορθώνει τον φίλο του ή να τον δασκαλεύει.

Ο Μπέης: Αντιπροσωπεύει τον εύπορο αστό και γενικά τον άνθρωπο της ανώτερης κοινωνικής τάξης.

Είναι καλός οικογενειάρχης, ηθικός και συνήθως δίνει παραγγελίες στον Χατζηαβάτη για διάφορες υποθέσεις του,

χρησιμοποιώντας τον σαν τελάλη ή μεσίτη και ξεκινώντας μ' αυτόν τον τρόπο την πλοκή της υπόθεσης.

Ο Διονύσιος: Σατιρίζει τον τύπο του ξεπεσμένου αριστοκράτη από την Ζάκυνθο ή απλά του

φαντασιόπληκτου ζακυνθινού που πιστεύει πως κατάγεται από αρχοντική και πλούσια οικογένεια. Είναι όμως

αξιοπρεπής, πολιτισμένος, αγαθός, ομιλητικός και εξαιρετικά γρήγορος στην ομιλία του όπως και οι συντοπίτες

του. Είναι καλοντυμένος, φορά ψηλό καπέλο και παρασύρεται εύκολα στις κατεργαριές του φίλου του,

Καραγκιόζη.

Ο Εβραίος: Το όνομά του είναι Σολομών ή Σολωμός, όπως τον αποκαλεί ο Καραγκιόζης. Είναι

χαρακτήρας εμπόρου της πόλης και συγκεκριμένα της Θεσσαλονίκης, αρκετά πλούσιος, πολύ τσιγγούνης, πονηρός

και δειλός. Σαν φιγούρα είναι πολύ ευχάριστη γιατί είναι δεμένος σε δυο μεριές και όταν χορεύει κουνιέται η μέση

και το κεφάλι του σαν να είναι "ξεβιδωμένος", με αποτέλεσμα να γελάνε οι θεατές.

~ 26 ~

Ο Μορφονιός: Ονομάζεται Ζαχαρίας, είναι νάνος με πελώριο κεφάλι και μακριά μύτη γι'αυτό

μιλάει και μ' αυτή. Είναι καλοαναθρεμμένος και πολύ λιγόψυχος, έτσι, όταν τον φοβερίζει ο Καραγκιόζης

λιποθυμάει.

Μπάρμπα - Γιώργος: Εκπροσωπεί τον βουνίσιο έλληνα, τον γνήσιο ρουμελιώτη που ο

χαρακτήρας του παρέμεινε αδιάφθορος μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Είναι τύπος αγαθός, ηθικός και δυνατός.

Καμαρώνει που είναι θείος του Καραγκιόζη και γι' αυτό του προσφέρει στοργικά την προστασία του.

Ο Σταύρακας: Ντυμένος κουτσαβάκικα, ο Σταύρακας, έχει θεωρία παλληκαρά αλλά συνέχεια

τρώει ξύλο. Είναι ψεύτης, καυχησιάρης και ονομάζεται Σταυράκης Τζίμης από τον Πειραιά

~ 27 ~

Ο Πασάς: Είναι ο εκπρόσωπος της τούρκικης εξουσίας και την επισημότητά του την εκδηλώνει

με το σοβαρό, αυστηρό ύφος του και με τον στόμφο της ομιλίας του. Είναι επιβλητικός, με πλούσιο ντύσιμο και δεν

τραγουδάει ποτέ όπως τα άλλα πρόσωπα του θιάσου επειδή θεωρείται αξιοσέβαστος.

Ο Βεληγκέκας: Αντιπροσωπεύει την εκτελεστική εξουσία της δημόσιας τάξης. Είναι

τουρκαλβανός στην καταγωγή, κουτός, απολίτιστος, λιγόλογος και μιλά άσχημα τα ελληνικά με ανάμικτες

αρβανίτικες και τούρκικες εκφράσεις.

.

<ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ> ΔΙΕΘΝΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Ο Ευγένιος Σπαθάρης ξεκινά την καριέρα του, το 1942, από το Μαρούσι και από το 1945 μέχρι το 1950 περιοδεύει,

δίνοντας παραστάσεις σε πολλά θέατρα και κινηματογράφους της Ελλάδας. Η έντονη δραστηριότητα του

απλώνεται γρήγορα στο εξωτερικό και μάλιστα στο "Κάρνεγκυ Χωλ" της Αμερικής, στον Καναδά και στην Κούβα

(1953). Το 1954 βρίσκεται για παραστάσεις στη Λευκωσία, επιστρέφει το 1956 στη Νέα Υόρκη, λαμβάνει μέρος στο

Παγκόσμιο Συνέδριο και Φεστιβάλ θεάτρου Σκιών των Βρυξελλών το 1958 ενώ το 1959 συμμετέχει στο Διεθνές

Φεστιβάλ θεάτρου Σκιών Παρισίων. Το 1961 συνεχίζει τις εμφανίσεις του στο Κάιρο και στην Αλεξάνδρεια και το

1962 βραβεύεται στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ θεάτρου Σκιών και Κούκλας στη Ρώμη.

~ 28 ~

Το 1971 συμμετέχει στο Φεστιβάλ Ανατολικών Χωρών της Πολωνίας, εμφανίζεται στο Λονδίνο, περιοδεύει στη Γερμανία και καταλήγει με το θέατρο του στη Δανία ενώ το 1972 παρουσιάζεται με το θίασο του στη Γενεύη και στην Πάρμα. Το 1978, στα πλαίσια του ελληνικού μήνα στη Στοκχόλμη, περιοδεύει και σ' ολόκληρη τη Σουηδία. Με την ευκαιρία της έκθεσης παιδικού βιβλίου στο Μόναχο, προσκαλείται, το 1979, για έκθεση φιγούρας και σειρά παραστάσεων. Το 1980, οργανώνεται προς τιμήν του, στο Παρίσι, φεστιβάλ Παγκοσμίου θεάτρου Σκιών ενώ την ίδια χρονιά δημιουργεί "Σχολή θεάτρου Σκιών στη Δανία", η οποία λειτουργεί μέχρι σήμερα από τους Δανούς μαθητές του. Αργότερα περιοδεύει πάλι στην Αμερική, στα πλαίσια της έκθεσης των ευρημάτων της Βεργίνας, με το έργο "Ο Μέγας Αλέξανδρος και το Καταραμένο Φίδι". Ο Ευγένιος Σπαθάρης, επίσης, συμμετέχει το 1981 στον ελληνικό μήνα που διοργανώθηκε στο Βιρ της Νορμανδίας και παράλληλα εγκαινιάζει το ελληνικό θέατρο της Μασσαλίας. Το 1982 δίνει παραστάσεις στην Ολλανδία και παρουσιάζεται στο Φεστιβάλ θεάτρου Σκιών του Ανατολικού Βερολίνου. Το 1983 η δραστηριότητά του περιορίζεται στα ελληνικά νησιά και στην Κύπρο ενώ το 1984, φεύγει πάλι για το εξωτερικό, προσκεκλημένος από τα Πανεπιστήμια Ρώμης, Νάπολης , Μπολόνιας και κατόπιν από τους διοργανωτές φεστιβάλ στο Λονδίνο, στη Γλασκόβη και στο Εδιμβούργο. Την ίδια χρονιά, συμμετέχει στο δεκαήμερο ανταλλαγών Μόσχας-Αθήνας.37 Ο Σπαθάρης και ο Καραγκιόζης του ταξιδεύουν και παρουσιάζονται αδιάκοπα στο εξωτερικό ενώ το ξένο κοινό τους αγκαλιάζει με πρωτοφανή θαυμασμό και αγάπη: στα Φεστιβάλ Μεσογειακού θεάτρου της Λυών, Νυρεμβέργης και Μαριγκύ (1985), στην Ουτρέχτη Ολλανδίας, στη Σουηδία, στις Άλπεις, στη Ραβέννα Ιταλίας και στο Ανατολικό Βερολίνο (1986), στο Δυτικό Βερολίνο και στη Ρώμη (1987), στην Καλαβρία Ιταλίας (1988) πάλι στη Δανία, στη Νίκαια, στην Τουλούζ, στις Κάννες και άλλες πόλεις (1989), σε όλα τα Φεστιβάλ της Ισπανίας (1990), άλλη μια φορά στον ελληνικό μήνα της Σουηδίας (1991), στις εκδηλώσεις του παγκοσμίου Μπάσκετ στην Ρώμη (1992), στο Φεστιβάλ Όμπερχαουζεν Γερμανίας (1993), στην Αμερική, στον Καναδά και στην Τεχεράνη (1994) και τέλος, ξανά στην Κύπρο, κατόπιν στο Φεστιβάλ Μεσογειακού θεάτρου της Στουτγάρδης (1995) και στο Μπορντώ Γαλλίας (1996). Το 1997 δίνει παραστάσεις σε εκδηλώσεις αφιερωμένες στον Μάνο Χατζηδάκη στο Παρίσι. Το 1998, μεγάλη επιτυχία του Ελληνικού Καραγκιόζη του Σπαθάρη στο θέατρο του Κρεμλίνου (Μόσχα). Την ίδια χρονιά ο Ευγένιος Σπαθάρης πραγματοποιεί σειρά ομιλιών για το Ελληνικό Θέατρο Σκιών και παραστάσεις στα πανεπιστήμια Κέμπριτζ, Οξφόρδης και East Anglia. Το 1999 λαμβάνει μέρος στο Φεστιβάλ που διοργανώθηκε για τη Λεμεσό ως πρωτεύουσα της Ευρώπης. Οι βασικότερες δραστηριότητες του Ευγένιου Σπαθάρη στο εξωτερικό μέσα στο 2000 ήταν η συμμετοχή του με σειρά παραστάσεων και ομιλιών στα πλαίσια των εκδηλώσεων για το Millennium στην Αγγλία, σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού. Επανεμφανιζόμενος το 2002 στη Γαλλία «Μασσαλία και Τουλόν», το καλοκαίρι της ίδιας χρονιά καταλήγει στην Κύπρο όπου ο Πολιτισμικός Οργανισμός Λεμεσού διοργανώνει προς τιμήν του έκθεση φιγούρας και ανεβάζει με πρωταγωνιστή τον ίδιο τον Ευγένιο Σπαθάρη το θεατρικό έργο «Σπαθάρης ο Έλληνας». Τέλος, την άνοιξη του 2004 προσκαλείται για άλλη μια φορά στην Γαλλία για να διδάξει το θέατρο Σκιών και την τεχνική του σε νέους καλλιτέχνες του εξωτερικού.38

37 Παπαζαχαρίου, Ζάχος, « Σπαθάρεια 2002» Δήμος Αμαρουσίου 38 Σπαθάρειο Μουσείο» <ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ> το έργο του στην Ελλάδα. Οργανισμός Μουσείων Δήμου Αμαρουσίου “Αμαρυσια ΑΡΤΕΜΙΣ” ΣΠΑΘΑΡΕΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ 2011

~ 29 ~

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Όταν ο Σωτήρης Σπαθάρης έδινε παραστάσεις Καραγκιόζη, μπορεί αυτές να ήταν εξαιρετικά πετυχημένες και να

έμειναν ιστορικές, ανεβάζοντας, όπως και άλλοι σπουδαίοι Καραγκιοζοπαίχτες της εποχής του, το επίπεδο του

Ελληνικού Θεάτρου Σκιών, ωστόσο, ποτέ κανείς, πριν απο τον Ευγένιο Σπαθάρη, δεν επιχείρησε να βγάλει τον

Καραγκιόζη απο τις δύο διαστάσεις του πανιού και να τον δοκιμάσει σε άλλα είδη τέχνης.

Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως ο Ευγένιος Σπαθάρης ήταν το γέννημα μιας εποχής και ενός είδος θεάτρου,

του λαϊκού, που ζητούσε να βγει απο τα στενά του όρια, αποκαλύπτοντας την δυναμική του σε άλλα επίπεδα .Ο

Ευγένιος Σπαθάρης άκουσε το κάλεσμα της εποχής και της τέχνης του με το αλάνθαστο λαϊκό του ένστικτο, και

έχοντας εξαιρετικές ικανότητες, έβαλε για πρώτη φορά συνειδητά το Ελληνικό Θέατρο Σκιών και το λαϊκό θέατρο

στον δρόμο της Τέχνης και της Επιστήμης . Αυτός ήταν ο αρχικός του σκοπός και τον πέτυχε , γιατί τον υπηρέτησε

με έμπνευση και συνέπεια.

Σχετικά με την ενασχόληση του με το θέατρο, ήταν εξαιρετικά σημαντικό ότι, κουβαλώντας την παράδοση του

λαϊκού θεάτρου την μετέδωσε, κάνοντας παραστάσεις που έμειναν στην ιστορία, προσφέροντας μια νέα άποψη σε

μια θεατρική πραγματικότητα που αναζητούσε την ταυτότητα της στραμμένη στα δυτικά πρότυπα. Ο Σπαθάρης

έστρεψε την ματιά και τις αναζητήσεις του σε ένα παρελθόν και μια παράδοση, που στις ρίζες της βρίσκονταν ο

ίδιος ο λαός, οι συνήθειες, οι επιθυμίες και οι αναζητήσεις του. Έτσι το λαϊκό θέατρο αντιπαρατέθηκε στα δυτικά

πρότυπα όχι τόσο ως αντίδραση αλλά ως συμπλήρωμα

Όπως ήδη προαναφέρθηκε ο Ευγένιος Σπαθάρης ήταν ένας άνθρωπος διορατικός, που ήξερα παράλληλα να

εκμεταλλεύεται άριστα τις ευκαιρίες που του παρουσιάζονταν αλλά και τα μέσα που διέθετε.

Η τηλεόραση λοιπόν, ήταν η μεγάλη επανάσταση της δεκαετίας του 1960, και ο Ευγένιος Σπαθάρης ακούγοντας τα

μηνύματα του καιρού του, την χρησιμοποίησε για την διάδοση του λαϊκού θεάτρου. Από τα πρώτα στελέχη του ΕΙΡ,

καθιέρωσε ως βασικό μέρος του προγράμματος την καθημερινή προβολή παραστάσεων του θεάτρου Σκιών,

φέρνοντας τον Καραγκιόζη σε κάθε ελληνικό σπίτι. Κράτησε ζωντανή την παράδοση και μεγάλωσε γενιές με έναν

ήρωα που αρνούταν να « πεθάνει», αποδεικνύοντας καθημερινά την γνησιότητα αλλά και την άμεση σχέση με την

ελληνική παράδοση και την συνέχεια της, στην ελληνική πραγματικότητα.

Η δισκογραφία, δραστηριότητα με τεράστια επιτυχία, οι κινηματογραφικές ταινίες, τα εικονογραφημένα έντυπα, η

ενασχόληση με την μουσική αλλά και η συμμετοχή του στον ΠΛΟΥΤΟ του ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ σε σκηνοθεσία Μίμη

Κουγιουμτζή ως ηθοποιού, όπου ερμήνευσε τον ομώνυμο ρόλο, είναι δραστηριότητες που υπηρετήθηκαν με

ποιότητα και μας δείχνουν πόσο βαθιές ρίζες μπορεί να έχει ένας αληθινός υπηρέτης της τέχνης.

Η ζωγραφική του, και αυτό που την κάνει μοναδική, διαμορφώθηκε ως αποτέλεσμα της έμπνευσης του. Δεν

υπάκουσε σε κανόνες, αλλά, αντίθετα, ανάγκασε τους κανόνες να προσαρμοστούν στο δικό του ζωγραφικό στυλ .

~ 30 ~

Τέλος, μέσα στο πλαίσιο της διάδοσης του Καραγκιόζη και της αναγωγής του σε Τέχνη, εντάσσονται και οι διαρκείς

περιοδείες του στο εξωτερικό και η συμμετοχή του σε πολλά διεθνή φεστιβάλ. Κάθε γωνία του πλανήτη έπρεπε να

γνωρίσει το Ελληνικό Θέατρο Σκιών και να το θαυμάσει.39

Ευγενής και σεμνός υπηρέτης της τέχνης του ο Ευγένιος Σπαθάρης συνεχιστής της παράδοσης των μεγάλων

καραγκιοζοπαιχτών όπως ο πατέρας του τίμησε το θέατρο Σκιών. Ο Καραγκιόζης σαν σύμβολο βαθιά λαϊκό που

εκμεταλλεύεται τις αντιφάσεις ενός συστήματος και με την κατεργαριά του ξεγλιστράει απ τούς κανόνες τόσο τούς

παραδοσιακούς όσο και τούς μοντέρνους βρήκε στον Ευγένιο Σπαθάρη έναν πιστό σύμμαχο .

Μαζί παρώδησαν, γελοιοποίησαν, αντέστρεψαν νόμους και αξίες χλευάζοντας ένα ολόκληρο σύστημα με συχνά

καρναβαλική γλώσσα. Έτσι και γι αυτό το λόγο και παρά τον ατομισμό του η βαθιά αναρχική φύση του Καραγκιόζη

καθρέφτισε όλους τους νεοελληνικούς τύπους και ανάδειξε στην χάρτινη φιγούρα του την λαϊκή ανεξάντλητη

διαμαρτυρία μέσα από το γέλιο μιας συλλογικής πηγαίας έκφρασης, ακόμη κι αν αυτό το γέλιο τούς θύμιζε τις πιο

φθαρτικές και σκοτεινές της ζωής τους πλευρές.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης υπηρέτησε πιστά αυτήν την θρησκευτικότητα που ξεπηδά από το λαϊκό θέατρο με την

έννοια ότι θρησκεία είναι ότι συσπειρώνει και συνδέει τούς ανθρώπους.

Ευγένιος Σπαθάρης, ήταν ο λαϊκός καλλιτέχνης με το δυναμικό πνεύμα, ο γνήσιος εμψυχωτής ενός λαϊκού ήρωα, ο

ζωγράφος με την πλούσια χρωματική ζωντάνια , ο αληθινός εκφραστής της ελληνικής παράδοσης, μα, πάνω απο

όλα, η προσωποποίηση της ανθρωπιάς και της απλότητας.

Δυστυχώς έφυγε απο κοντά ,μας το 2009 βυθίζοντας σε θλίψη έναν ολόκληρο λαό που μεγάλωσε με τις αγνές

αυτές φιγούρες και αξίες που μετέδωσε μέσα απο την καρδία του. Το ελληνικό Θέατρο σκιών έχασε ένα γνήσιο

εκπρόσωπο του , θα τολμούσα να πω τον « Πατέρα του» , που μετέφερε την μαγεία του μέσα στις δικές μας ψυχές,

που ανέδειξε την Ελλάδα και τον πολιτισμό της ,αφήνοντας πίσω του σπουδαία κληρονομία που αναζητά

ανθρώπους να την οδηγήσουν ίσως ακόμη πιο μακριά....

39 Ευγένιος Σπαθάρης / Συλλογικό έργο • επιμέλεια Μαίρη Αδαμοπούλου, Παρασκευή Κατημερτζή • επιμέλεια σειράς Πέγκυ Κουνενάκη • έργα Ευγένιος Σπαθάρης. - 1η έκδ. - Αθήνα : Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, 2009. – σελ. 1- 146. . - (Τα Νέα• Σύγχρονοι Έλληνες Εικαστικοί • 17)

~ 31 ~

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βαβανάτσος Βαγγέλης, «Οι χοροί στο ελληνικό θέατρο σκιών». Όψεις του χορού (επιμ. Άλκης Ράφτης),

Ελληνικοί χοροί - Θέατρο Δ. Στράτου, 1993

Ευγένιος Σπαθάρης / Συλλογικό έργο • επιμέλεια Μαίρη Αδαμοπούλου, Παρασκευή Κατημερτζή •

επιμέλεια σειράς Πέγκυ Κουνενάκη • έργα Ευγένιος Σπαθάρης. - 1η έκδ. - Αθήνα : Δημοσιογραφικός

Οργανισμός Λαμπράκη, 2009. – σελ. 1- 146. . - (Τα Νέα• Σύγχρονοι Έλληνες Εικαστικοί • 17)

Ζώρζος ,Γρηγόρης, ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ, Εκδόσεις DTP. Αθήνα 2001.

σελ ( Μέρος Δεύτερον ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΑΤΡΑ ΣΚΙΩΝ

ΚΑΪΜΗ Τζούλιο, Καραγκιόζης, ή Η Αρχαία Κωμωδία στην ψυχή του θεάτρου Σκιών , Αθήνα, Γαβριηλίδης,

1990,

Καλονάρος , Παναγιώτης Π., Καλονάρος , Πέτρος Π. 1834-1891 H Ιστορία του Καραγκιόζη. Αθήναι :

Ευκλείδης 1977.

Κιουρτσάκης Γιάννης, Προφορική παράδοση και ομαδική δημιουργία. Το παράδειγμα του Καραγκιόζη,

Κέδρος, 1996

Λάππας, Τάκης , «Καραγκιόζης, το θέατρο σκιών», Εκδόσεις ,Δελφίνι 1993

Πετρής Γιώργος, Ο Καραγκιόζης( δοκίμιο κοινωνιολογικό), Εκδόσεις Γνώση, Αθήνα 1986

ΠΟΥΧΝΕΡ Βάλτερ, Ο καραγκιόζης στα Βαλκάνια, η προϊστορία του ελληνικού θεάτρου σκιών, στον τόμο

ΠΟΥΧΝΕΡ Βάλτερ,Βαλκανική Θεατρολογία, 10 μελετήματα για το θέατρο στην Ελλάδα και τις γειτονικές

χώρες, Αθήνα,1994

ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Αγαθόν το εξομολογείσθαι. Πρόλογος: Μάριος Πλωρίτης. Επίλογος: Θανάσης

Νιάρχος. Β΄έκδοση. Καστανιώτη, 1986

ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ Γιάννης, Το Θέατρο Σκιών και η Λαϊκή τέχνη, στο ΣΠΑΘΑΡΗΣ Σωτήρης. Αυτοβιογραφία και η

τέχνη του Καραγκιόζη, Αθήνα, Άγρα,

Τσαρούχης Γιάννης, «Σκόρπιες σκέψεις για τον Καραγκιόζη», Επιθεώρηση τέχνης, τ. Θ΄, 1959

ΑΛΛΕΣ ΕΝΤΥΠΕΣ ΠΗΓΕΣ

Πρόγραμμα της παράστασης του Ελληνικού Χοροδράματος ‘Φαντασία Πάνω στον Αριστοφάνη» που

ανέβηκε το 1982.

~ 32 ~

Πρόγραμμα της παράστασης Πλούτος του Αριστοφάνη απο το Θέατρο Κάρολος Κουν «Ελληνικό Φεστιβάλ –

Επιδαύρια 2001»

Παπαζαχαρίου, Ζάχος, « Σπαθάρεια 2002» Δήμος Αμαρουσίου

Σπαθάρειο Μουσείο» <ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ> το έργο του στην Ελλάδα. Οργανισμός Μουσείων Δήμου

Αμαρουσίου

“Αμαρυσια ΑΡΤΕΜΙΣ” ΣΠΑΘΑΡΕΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ 2011

Teatro do Oprimido (Θέατρο του Καταπιεσμένου – Θ.τ.Κ)

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος http://www.ntng.gr/default.aspx?lang=el-GR&page=2&production=2645

τελευταία πρόσβαση 21/5/2012.

http://www.acharnes.gr/ContentFiles/54/Documents/karagiozisvol002.pdf τελευταία πρόσβαση

19/5/2012

http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1993/12/05121993.pdf Ένθετο Εφημερίδας « Καθημερινή» - Επτά

Ημέρες , Κυριακή 5 Δεκεμβρίου 1993. Αφιέρωμα . Τελευταία πρόσβαση 20/5/2012

Νότης Μαυρουδής(από την εκπομπή του –αφιέρωμα στον Ε. Σπαθάρη, στο Τρίτο πρόγραμμα της ΕΡΑ, στις

12/5/2009 Η ιστορία των χρόνων μου», με τίτλο «Ευγένιος Σπαθάρης – 1959», σε σκηνοθεσία Στέλιου

Χαραλαμπόπουλου. www.ert-archives.gr τελευταία πρόσβαση 20/5/2012.

http://www.zougla.gr/general/article/loudovikos-ton-anogion-o-spa8aris-ine-i-doksa-tou-tapinou

τελευταία πρόσβαση 20/5/2012.

http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=uKN-HNpazIg#!( ΜΕΡΟΣ 1 ΩΣ 7) 1924-

2009 συνέντευξη στον Δαυίδ Ναχμία για την εκπομπή ΙΧΝΗΛΑΤΕΣ της ΕΡΤ ERT. Τραγουδάει ο Μπάμπης

Τσέρτος Babis Tsertos διεύθυνση φωτογραφίας: Τέλης Μεταξάς Telis Metaxas Καλλιτεχικός σύμβουλος

Αλέξης Κώστας. Υπεύθυνη εκπομπής: Δήμητρα,

http://www.youtube.com/watch?v=ch66e9lE6Go τελευταία πρόσβαση 20/5/2012

http://www.youtube.com/watch?v=zEO36jxT8ww τελευταία πρόσβαση 20/5/2012

http://www.youtube.com/watch?v=nxKZNppM4zA ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΜΑΣ ΤΣΙΡΚΟ (Πλάνα από την

παράσταση) τελευταία πρόσβαση 21/5/2012. Από την παράσταση του « μεγάλου μας τσίρκου». Ο θρυλικός

Ξυλούρης στην Σκηνή! Κορυφαία στιγμή όχι μόνο της παράστασης αλλά και όλς της ελληνικής θεατρικής

και μουσικής ιστορίας την οποία ο Ευγένιος Σπαθάρης Θυμόταν με ιδιαίτερη νοσταλγία.

~ 33 ~