ΤΣΑΠΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ 1

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ -ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ

ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΤΣΑΠΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ 2

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Οι αφηγηματικές τεχνικές σχετίζονται :

α) με τον αφηγητή , την υπόστασή του μέσα στο κείμενο, τις σχέσεις αφηγητή-προσώπων, την οπτική γωνία του,

β) τη δομή της αφήγησης, το χρόνο, το χώρο,

γ) τη ρηματική άρθρωση της αφήγησης, τις συμβάσεις της.

(πηγή: Πολιτιστικός Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσας)

«Αφηγητής" : το πρόσωπο που αφηγείται, που μεταφέρει δηλαδή λεκτικά σε άλλους μια ιστορία. Είναι ο φορέας της αφήγησης, είναι η "φωνή" που αναλαμβάνει την ευθύνη της αφηγηματικής πράξης. Στη λογοτεχνία ο αφηγητής δεν ταυτίζεται κατ' ανάγκην με τον συγγραφέα. Ο συγγραφέας είναι ένα υπαρκτό πρόσωπο, ενώ ο αφηγητής αποτελεί μέρος ενός μυθοπλαστικού κόσμου που ο συγγραφέας συγκρότησε. Ο αφηγητής είναι ένα μυθοπλαστικό υποκείμενο.

(Πηγή : Λεξικό Λογοτεχνικών όρων, ΟΕΔΒ, σελ.29-30)

ΤΣΑΠΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ 3

ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΑΦΗΓΗΤΗ Α. «ΔΡΑΜΑΤΟΠΟΙΗΜΕΝΟΣ Ή ΟΜΟΔΙΗΓΗΤΙΚΟΣ ΑΦΗΓΗΤΗΣ».

Ο αφηγητής μπορεί να είναι ήρωας της ιστορίας, με πρωταγωνιστικό ή δευτερεύοντα ρόλο. Αφηγείται σε πρώτο ρηματικό πρόσωπο (πρωτοπρόσωπη αφήγηση).

Διακρίνονται δύο παραλλαγές του ομοδιηγητικού αφηγητή:

1. ο αφηγητής-παρατηρητής-μάρτυρας των συμβάντων της αφήγησης,

2. ο αφηγητής-πρωταγωνιστής δηλ. ο βασικός ήρωας ή «αυτοδιηγητικός αφηγητής » = αφηγείται σε πρώτο ρηματικό την προσωπική του ιστορία.

ΤΣΑΠΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ 4

Παράδειγμα πρωτοπρόσωπης αφήγησης με οπτική εσωτερικής εστίασης

Ήμην πτωχόν βοσκόπουλον εις τα όρη. Δεκαοκτώ ετών, και δεν ήξευρα ακόμη άλφα. Χωρίς να το ηξεύρω, ήμην ευτυχής. Την τελευταίαν φοράν οπού εγεύθην την ευτυχίαν ήτον το θέρος εκείνο του έτους 187…..

( Όνειρο στο κύμα , Παπαδιαμάντης,

http://www.mikrosapoplous.gr/extracts/papad_oneiro_sto_kyma.html )

ΤΣΑΠΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ 5

Β.«ΠΑΝΤΟΓΝΩΣΤΗΣ Ή ΕΤΕΡΟΔΙΗΓΗΤΙΚΟΣ ΑΦΗΓΗΤΗΣ»:

Ο αφηγητής δεν συμμετέχει καθόλου στην ιστορία που διηγείται και ο συγγραφέας αναθέτει την αφήγηση σε πρόσωπο ξένο προς την ιστορία, την οποία παρουσιάζει σε τρίτο πρόσωπο (τριτοπρόσωπη αφήγηση). Ονομάζεται, ιδιαίτερα, «παντογνώστης αφηγητής» ,αυτός που βρίσκεται παντού και πάντοτε και γνωρίζει τα πάντα, ακόμα και τις πιο απόκρυφες σκέψεις των προσώπων της αφήγησης.

ΤΣΑΠΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ 6

Παράδειγμα παντογνώστη αφηγητή με οπτική μηδενικής εστίασης.

Κοιμήθηκε άσκημα. Προς την αυγή είδε ένα όνειρο, ίσως κιόλας να τανε μια φαντασία του πολύ έντονη, που τού ρθε ζωντανή σα να είδε. Τόνε κράτησε ταραγμένο κάμποσο, ακόμα και σα σηκώθηκε από το κρεβάτι. Είτανε στης Βίγλας τα ράχτα. Η Σαπφώ. Κολυμπούσε ξένιαστη. Δε τό ξαιρε πως κάποιος είναι και την παραφυλάει, και σέρνει τη ματιά του πάνω της, κρυμμένος κάπου…… Έπαιζε στην ακρογιαλιά. Έριχνε λιθάρια και σκιρτούσε από πέτρα σε πέτρα. Αυτός, κουλουριασμένος πίσω απ’ ένα βράχο, την έβλεπε, ήταν γεμάτος απ’ τη θωριά της. (Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια, Στρ. Μυριβήλης)

ΤΣΑΠΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ 7

Η ΕΣΤΙΑΣΗ Με τον όρο «εστίαση» αναφερόμαστε στην απόσταση που παίρνει ο αφηγητής από τα

πρόσωπα της αφήγησης.

Ο Genette προτείνει τους ακόλουθους τρεις τύπους εστίασης της τριτοπρόσωπης αφήγησης:

Αφήγηση χωρίς εστίαση (ή μηδενική εστίαση): ο αφηγητής γνωρίζει περισσότερα από τους ήρωες. Αντιστοιχεί στην αφήγηση με παντογνώστη αφηγητή.

Αφήγηση με εσωτερική εστίαση ή όραση από πίσω: την αφήγηση παρακολουθεί ένα από τα πρόσωπα – χαρακτήρες του έργου. Αντιστοιχεί στο δραματοποιημένο αφηγητή.

Αφήγηση με εξωτερική εστίαση ή όραση απ έξω: ο αφηγητής ξέρει λιγότερα από τα πρόσωπα. Στην περίπτωση αυτή ο ήρωας δρα χωρίς ο αναγνώστης να μπορεί να μάθει τις σκέψεις του (π.χ. αστυνομικά μυθιστορήματα, κινηματογραφικές ταινίες τρόμου, έργα μυστηρίου) .

(πηγή: ΚΝΛ, Β Λυκείου)

ΤΣΑΠΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ 8

Ο ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ- ΧΡΟΝΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ

Τρεις χρονικές τοποθετήσεις της αφήγησης χρονικά, σε σχέση με την ιστορία, είναι πιθανές: το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.

Ο χρόνος που ξετυλίχθηκαν τα γεγονότα της ιστορίας, η φυσική διαδοχή τους ονομάζεται χρόνος της ιστορίας. Ο χρόνος της αφήγησης γενικά δεν συμπίπτει με τον χρόνο της ιστορίας, αφού τα γεγονότα παρουσιάζονται συνήθως με διαφορετική χρονική σειρά, διάρκεια και συχνότητα απ' ό,τι διαδραματίζονται στην ιστορία. Έτσι, συχνά ο συγγραφέας παραβιάζει τη χρονική σειρά, γι' αυτό :

έχουμε αναδρομικές αφηγήσεις/ αναδρομές και πρόδρομες αφηγήσεις/ προλήψεις.

Αναδρομή είναι η τεχνική κατά την οποία διακόπτεται η κανονική χρονική σειρά των συμβάντων για να εξιστορηθούν γεγονότα του παρελθόντος. Π.χ. Στο Αμάρτημα της Μητρός , ο αφηγητής μας γυρίζει πίσω στον χρόνο, στον καιρό της πρώτης υιοθεσίας, όταν θέτοντας τη ζωή της η μητέρα σε κίνδυνο τον έσωσε από βέβαιο πνιγμό

Πρόληψη ο αφηγητής κάνει λόγο εκ των προτέρων για γεγονότα που θα γίνουν αργότερα.

Π.χ. Στο Αμάρτημα της Μητρός, ο αφηγητής παρουσιάζει προκαταβολικά τις πίκρες που θα γευτεί στην ξενιτιά και τη θλίψη που θα προκαλέσει στη μητέρα του.

9

2. Άλλες τεχνικές παραβίασης της ομαλής σειράς των γεγονότων:

Προσήμανση/

Προϊδεασμός

In medias res

Ο προϊδεασμός είναι ένας αφηγηματικός τρόπος με τον οποίο ο αφηγητής προετοιμάζει ψυχολογικά τον αναγνώστη για κάτι που πρόκειται να συμβεί.

Η λατινική αυτή φράση σημαίνει στη μέση της υπόθεσης, γιατί ο αφηγητής αρχίζει την ιστορία από το κρισιμότερο σημείο της πλοκής και, έπειτα, με αναδρομή στο παρελθόν, παρουσιάζονται όσα προηγούνται του σημείου αυτού. Για παράδειγμα, στο δημοτικό τραγούδι "Ο θάνατος του Διγενή", (αφηγηματικού χαρακτήρα) η ποιητική αφήγηση αρχίζει in medias res, προβάλλει πρώτα το ψυχομαχητό του Διγενή ,ακολουθεί η αναδρομική αφήγηση του Διγενή, που αναφέρεται στα όσα προηγήθηκαν του ψυχομαχητού.

Ο Θάνατος του Διγενή

Ο Διγενής ψυχομαχεί* κι η γη* τονε τρομάσσειβροντά κι αστράφτει ο ουρανός και σειέτ' ο απάνω κόσμός*κι ο κάτω κόσμος* άνοιξε και τρίζουν τα θεμέλια,κι η πλάκα* τον ανατριχιά πώς θα τόνε σκεπάσει,πώς θα σκεπάσει τον αϊτό τση γης τον αντρειωμένο*.(Πηγή: http://el.wikipedia.org/ )

ΤΣΑΠΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ

ΤΣΑΠΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ 10

• Εγκιβωτισμός

Πολύ συχνά σ' ένα αφηγηματικό κείμενο η ιστορία που έχουμε ξεκινήσει διακόπτεται για να αρχίσει μια άλλη ιστορία, ενδεχομένως μικρότερης έκτασης από την αρχική και με την ολοκλήρωσή της επανερχόμαστε στην αρχική αφήγηση της ιστορίας.

π.χ. Ένας από τους λόγους που κάνουν τον Όμηρο αξεπέραστο δημιουργό είναι ο τρόπος που αφηγήθηκε την περιπλάνηση του Οδυσσέα. Δεν ακολούθησε τη χρονολογική σειρά των γεγονότων. Δηλαδή στην Οδύσσεια συναντάμε τον Οδυσσέα στην Καλυψώ, στο νησί της Ωγυγίας, λίγο πριν φτάσει στην Ιθάκη (in medias res). Μετά την Καλυψώ πηγαίνει στους Φαίακες κι εκεί ο ίδιος ο Οδυσσέας αφηγείται στους Φαίακες, αλλά και σε μας τους ακροατές ή αναγνώστες τα γεγονότα από την αρχή. Η δευτερεύουσα διήγηση του Οδυσσέα ονομάζεται εγκιβωτισμός

(Πηγή: Ελληνικός πολιτισμός http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/eisodos.htm )

ΤΣΑΠΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ 11

Προοικονομία

Η προοικονομία είναι ένας αφηγηματικός τρόπος ο οποίος σχετίζεται με την φυσική και λογική πλοκή του μύθου και των γεγονότων. Ο συγγραφέας προετοιμάζει τον αναγνώστη ή τον θεατή για γεγονότα που πρόκειται να ακολουθήσουν.

π. χ. Ματωμένα χώματα. Παραμονές της πανωλεθρίας του 1922, ο αφηγητής (στον οποίο δίνεται η μυθιστορηματική ταυτότητα του Μανώλη Αξιώτη) μαθαίνει από ένα συστρατιώτη του ότι τα βάσανά του οφείλονται όλα στις μηχανορραφίες του διεθνούς κεφαλαίου. Με αυτόν τον τρόπο, εφόσον και το τέλος του βιβλίου βρίσκει τον αφηγητή να κολυμπάει για να σωθεί στα ελληνικά νησιά, το μυθιστόρημα σιωπηρά προοικονομεί τα γεγονότα που ακολούθησαν, αφού οι επιζήσαντες από τη Μικρασιατική Καταστροφή ενίσχυσαν σημαντικά την ελληνική Αριστερά.

( Beaton Roderick, Εισαγωγή στη νεότερη λογοτεχνία. Ποίηση και Πεζογραφία 1821-1992)

ΤΣΑΠΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ 12

Παρέκβαση/ παρέμβλητη (εμβόλιμη) αφήγηση

Είναι η προσωρινή διακοπή της φυσικής ροής των γεγονότων και η αναφορά σε άλλο θέμα που δεν σχετίζεται άμεσα με την υπόθεση του έργου

ΤΣΑΠΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ 13

1. Ο χρόνος της αφήγησης μπορεί να είναι μικρότερος από τον χρόνο της ιστορίας, όταν ο αφηγητής  συμπυκνώνει τον χρόνο και παρουσιάζει σύντομα , σε μερικές σειρές γεγονότα που έχουν μεγάλη διάρκεια. Με τον τρόπο αυτό, ο ρυθμός της αφήγησης  επιταχύνεται με τις τεχνικές της ΕΠΙΤΑΧΥΝΣΗΣ, ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ, ΠΑΡΑΛΕΙΨΗΣ, ΈΛΛΕΙΨΗΣ Ή ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΥ ΚΕΝΟΥ.

2. Ο χρόνος της αφήγησης μπορεί να είναι μεγαλύτερος από τον χρόνο  της ιστορίας, όταν ο αφηγητής επιμηκύνει τον χρόνο και παρουσιάζει αναλυτικά γεγονότα που διαρκούν ελάχιστα. Με τον τρόπο αυτό επιβραδύνεται ο ρυθμός της αφήγησης, χρησιμοποιώντας την τεχνική της ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗΣ.

3. Ο χρόνος της αφήγησης είναι ίσος με τον χρόνο της ιστορίας, συνήθως  σε διαλογικές σκηνές.

(Πηγή: ΚΝΛ Α΄ λυκείου, βιβλίο καθηγητή.)

Η ΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ

ΤΣΑΠΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ 14

• ΑΦΗΓΗΣΗ: είναι η παρουσίαση γεγονότων και πράξεων, την οποία ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης διέκριναν σε «διήγηση» και «μίμηση». Στη διήγηση ο αφηγητής αφηγείται μια ιστορία με τη δική του φωνή ( τριτοπρόσωπη αφήγηση, παντογνώστης αφηγητής), ενώ στη μίμηση προσποιείται τη φωνή άλλων προσώπων.

• ΔΙΑΛΟΓΟΣ: είναι τα διαλογικά μέρη σε ευθύ λόγο και σε πρώτο πρόσωπο. Απουσιάζει εντελώς ο αφηγητής.

• ΜΕΙΚΤΟΣ ΤΡΟΠΟΣ: (συνδυασμός αφήγησης και διαλόγου) υπάρχει ο αφηγητής , αλλά η αφήγηση διακόπτεται από την παρεμβολή άλλων ατόμων που διαλέγονται σε πρώτο πρόσωπο.

• ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: η αναπαράσταση προσώπων, τόπων, αντικειμένων, η αφήγηση καταστάσεων.

Σε ένα λογοτεχνικό κείμενο απαντάται και συνδυασμός αφήγησης με περιγραφή.

(Πηγή: ΚΝΛ Β Λυκείου.)

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ =τα συστατικά στοιχεία που συναποτελούν μιαν αφήγηση( πώς αφηγείται κάποιος;).

ΤΣΑΠΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ 15

ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΞΑΣΚΗΣΗ... Ήμην ωραίος έφηβος, κ' έβλεπα το πρωίμως στρυφνόν, ηλιοκαές πρόσωπον μου να γυαλίζεται εις τα ρυάκια και τας βρύσεις, κ' εγύμναζα το ευλύγιστον, υψηλόν ανάστημα μου ανά τους βράχους και τα βουνά.

Τον χειμώνα που ήρχισ' ευθύς κατόπιν μ' επήρε πλησίον του ο γηραιός πάτερ Σισώης, ή Σισώνης, καθώς τον ωνόμαζον οι χωρικοί μας, και μ' έμαθε γράμματα. Ήτον πρώην διδάσκαλος, και μέχρι τέλους τον προσηγόρευον όλοι εις την κλητικήν “δάσκαλε”. Εις τους χρόνους της Επαναστάσεως ήτον μοναχός και διάκονος. Είτα ηγάπησε μίαν Τουρκοπούλαν, καθώς έλεγαν, την έκλεψεν, από ένα χαρέμι της Σμύρνης, την εβάπτισε και την ενυμφεύθη……

( Όνειρο στο κύμα , Παπαδιαμάντης,

http://www.mikrosapoplous.gr/extracts/papad_oneiro_sto_kyma.html )

ΑΣΚΗΣΗ

Διαβάστε το απόσπασμα και εντοπίστε τις αφηγηματικές του τεχνικές : Είδος αφηγητή, εστίαση, χρόνος αφήγησης, αφηγηματικός τρόπος.