Αφρικανικά Θρησκεύματα Στέλιος Γ- Μιχάλης Ζ

.

Τα αφρικανικά θρησκεύματα εμφανίστηκαν στην περιοχή νότια της Σαχάρας. Είναι θρησκεύματα εθνοτήτων με κοινή γλώσσα και πολιτισμό, και πιο συγκεκριμένα φυλών που ζουν στην περιοχή των Μεγάλων Λιμνών και ανάμεσα στα κράτη Κονγκό, Σουδάν, Κένυα, Ουγκάντα, Τανζανία και Ρουάντα. Κύριο χαρακτηριστικό των αφρικανικών θρησκευμάτων είναι η λατρεία των πνευμάτων. Τα πνεύματα αυτά είναι προσωποποιημένα όντα καλά ή κακά που κατοικούν σε έμψυχα όντα (ανθρώπους ή ζώα), σε ποτάμια, βουνά ή σε αντικείμενα. Πνεύματα επίσης είναι οι ψυχές των νεκρών και γενικά των προγόνων διότι θεωρείται ότι προστατεύουν την οικογένεια και εξασφαλίζουν την ευημερία.

Για τις αφρικανικές θρησκείες υπάρχει ένας υπέρτατος θεός, ένα ύψιστο ον, δημιουργός του σύμπαντος, που εξουσιάζει όλο τον κόσμο που δημιούργησε (σύμφωνα με τους μύθους). Ο θεός, αφού δημιούργησε τον κόσμο, στη συνέχεια τον εγκατέλειψε για να τιμωρήσει τον άνθρωπο. Οι Αφρικανοί δεν λατρεύουν τον δημιουργό θεό, διότι αδυνατεί να λύσει τα προβλήματά τους. Γι’ αυτό και τον επικαλούνται σπάνια.

Στα αφρικανικά θρησκεύματα η επικοινωνία με τα πνεύματα επιδιώκεται με την πνευματοληψία και τη λατρεία. Σημαντικότερος τρόπος λατρείας είναι οι προσφορές (π.χ. τροφής) και οι θυσίες, που γίνονται κυρίως για τα πνεύματα προγόνων ώστε αυτά να συντηρηθούν και να φροντίσουν με τη σειρά τους για την ευημερία, την οικογένεια και την κοινότητα. Τα πνεύματα λατρεύονται εκεί που κατοικούν (π.χ. σε ποτάμια, τάφους προγόνων, ναούς).

Αρχικά να αναφέρουμε ότι ο όρος αφρικανικά θρησκεύματα είναι ανακριβής καθώς δεν αναφέρεται στα θρησκεύματα της αφρικανικής ηπείρου αλλά σε αυτά που δεν εντάσσονται στις πολυθεϊστικές και μονοθεϊστικές θρησκείες. Εμείς θα ασχοληθούμε με τρεις από τις παλαιότερες και κύριες θρησκείες ή αλλιώς

μορφές λατρείας: το σαμανισμό, το βουντού και το ρασταφαριανισμό. Σαμανισμός

Το τύμπανο του Σαμάνου Σαμάνος

 Οι αρχαίοι πρόγονοι του ανθρωπίνου γένους, ανακάλυψαν το πώς να μεγιστοποιούν τις δυνάμεις του Νου και της Ύλης, κυρίως για λόγους θεραπευτικούς, είτε της ψυχής, είτε του πνεύματος είτε του σώματος, και αυτές οι εντυπωσιακές πρακτικές ονομάστηκαν Σαμανισμός.

Ο Σαμανισμός είναι ίσως η αρχαιότερη τέχνη του κόσμου που εξακολουθεί να υφίσταται μέχρι σήμερα. Μελέτες αρχαιολόγων και ανθρωπολόγων κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο Σαμανισμός είναι ηλικίας τουλάχιστον 10.000 ετών, δεν αποκλείεται λοιπόν να μιλάμε για μια γνώση που κρατά μνήμες από τότε που ο Άνθρωπος στάθηκε στα πόδια του.

Αν και δείγματα Σαμανισμού βρίσκουμε στην αρχαία ιστορία λαών όλων των Ηπείρων, η φιλοσοφία και πρακτική του άνθισε και εξελίχθηκε ιδιαίτερα με τους Ιθαγενείς της Βορείου κυρίως Αμερικής (Ινδιάνοι), όπου και εξακολουθεί μέχρι σήμερα να εξασκείται.

Η κάθε Ινδιάνικη φυλή έχει έναν Σαμάνο, (όχι απαραίτητα άντρα, μπορεί να είναι και γυναίκα) τον λεγόμενο «Άνθρωπο των Φαρμάκων», ο οποίος είναι κατά κάποιο τρόπο ο Σοφός της φυλής, ο Γιατρός, ο Πνευματικός Ηγέτης και ο Σύμβουλός της. Ο Σαμάνος διδάσκει την τέχνη σε κάποιον που έχει επιλέξει από την φυλή τον

οποίο θεωρεί άξιο και έτοιμο να λάβει την γνώση και ο οποίος θα είναι ο επόμενος Σαμάνος της φυλής μετά τον θάνατο του Διδασκάλου του.

Αν και ο βασικός σκοπός του Σαμάνου είναι να θεραπεύει τους ασθενείς της φυλής του και να συμβουλεύει για διάφορα θέματα, οι γνώσεις και οι δυνάμεις του δεν σταματούν εκεί. Μπορεί να επικοινωνήσει με τα πνεύματα των προγόνων, να δει το κοντινό μέλλον της φυλής, να προβλέψει τον καιρό του ερχόμενου έτους, να επηρεάσει τα καιρικά φαινόμενα, να εισέρχεται σε άλλες διαστάσεις ταξιδεύοντας αστρικά, είναι θηριομορφιστής, αστρολόγος, φυσιοδίφης, βοτανολόγος, φιλόσοφος, και γενικά η λίστα των γνώσεων και ικανοτήτων του είναι αρκετά μεγάλη, αλλά αυτό που είναι πάνω απ’ όλα, είναι ένας άνθρωπος απόλυτα εναρμονισμένος με την Φύση.

Σίγουρα οι γνώσεις του είναι αρκετά δελεαστικές και δεν είναι λίγοι αυτοί που επιχειρούν να μάθουν την τέχνη του Σαμάνου, αλλά εδώ κρύβεται η παγίδα του ότι η εκπαίδευση είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη και δεν μπορεί να διδαχθεί από τον οποιοδήποτε ή αυτόνομα, αλλά μονάχα από Σαμάνο. Η μύηση στην γνώση δεν αποκλείεται να σκοτώσει τον μαθητευόμενο ή να τον τρελάνει. Μέσα όμως σε αυτήν την σκληρότητα της εκπαίδευσης κρύβεται και η σοφία της τέχνης.

Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα ο Νέο-Σαμανισμός, ο οποίος είναι ένα κράμα Παγανισμού και Σαμανισμού. Οι πρακτικές και η εκπαίδευση είναι σημαντικά πιο ακίνδυνες και πιο απλουστευμένες, αλλά από την άλλη η δύναμη δεν είναι εξίσου αποτελεσματική.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι αν και ο Σαμανισμός είναι περισσότερο φιλοσοφία παρά θρησκεία θεωρείται ο Πατέρας όλων των θρησκειών, και οι πρακτικές του θεωρούνται πρόδρομοι της Ιατρικής αλλά και της Μαγείας. 

Σύμβολα σαμανισμού

Αράχνη: δημιουργικότητα, μοίρα-πεπρωμένο

Αρκούδα: δύναμη, προστασία, ενεργοποίηση του υποσυνείδητου

Γεράκι: δύναμης της όρασης, διορατικότητα

Πελαργός: γέννηση, τηλεπάθεια

Πελεκάνος: αισιοδοξία, αυτοπεποίθηση

Σαύρα: αντίληψη, διακριτικότητα

Φάλαινα: δημιουργία

Σκύλος: προστασία, πίστη, φιλία

Κολιμπρί: ευτυχία, χαρά της ζωής

Κοράκι: ο φύλακας της τελετουργικής μαγείας, ο νόμος της φύσης

Γερανός: μακροβιότητα, δημιουργία μέσω συγκέντρωσης

Άλογο: ταξίδια, δύναμη, ελευθερία

Αετός: ελευθερία πνεύματος, δημιουργία, θεραπεία, δύναμη, διαφώτιση του πνεύματος

Βουντού

Βουντού, Βουντούν ή Αϊτινό Βουντού (αγγλ. Voodoo) ονομάζεται η συγκρητική θρησκεία που αναπτύχθηκε στην Αϊτή και εξασκείται κυρίως στην ευρύτερη περιοχή της Καραϊβικής. Διαμορφώθηκε από τη μείξη των Δυτικών Αφρικανικών παραδόσεων με τα πιστεύω της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Η λατρεία Βουντού δημιουργήθηκε από τους Αφρικανούς σκλάβους που μεταφέρθηκαν στις Δυτικές Ινδίες τον 16ο αιώνα, όταν υποχρεώθηκαν να ασπαστούν τη θρησκεία των δουλεμπόρων τους και να απορρίψουν τα διάφορα Αφρικανικά δόγματα.

Σε ορισμένες περιπτώσεις ο όρος Βουντού μπορεί να αναφέρεται στο Βουντού της Λουιζιάνα, το οποίο διαφέρει σε ελάχιστα σημεία από το Αϊτινό Βουντού, ή στο Βουντού της Δυτικής Αφρικής που αναφέρεται κυρίως στις δοξασίες των Αφρικανών χωρίς τις Χριστιανικές επιρροές.

Οι ακόλουθοι του Βουντού πιστεύουν σε ένα πάνθεο θεοτήτων το οποίο αποκαλούν Λόα (Lwa). Οι θεότητες αυτές είναι κατώτερες του μοναδικού Θεού (Bondyè). Ο Θεός δεν παρεμβαίνει στις ανθρώπινες σχέσεις, και αυτός είναι ο λόγος που οι πιστοί δεν

επικαλούνται τον Θεό στις τελετές τους, αλλά τα πνεύματα Λόα. Άλλα χαρακτηριστικά του Βουντού περιλαμβάνουν τον σεβασμό των νεκρών και την προστασία από τη μαύρη μαγεία.

Το Αϊτινό Βουντού συναντάται στην Αϊτή, τη Δομινικανή Δημοκρατία, την ανατολική Κούβα, σε διάφορα νησιά στις Μπαχάμες, στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, και σε πολλές άλλες χώρες όπου υπάρχουν Αϊτινοί μετανάστες. Σε διάφορα όμως μέρη, όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Βουντού προϋπήρχε με διαφορετική μορφή, καθώς είχε ήδη διαμορφωθεί από άλλους Αφρικανούς μετανάστες.

Ρασταφαριανισμός

Ο Ρασταφαριανισμός είναι θρησκευτικό και πολιτικό κίνημα που συνδυάζει στοιχεία του προτεσταντισμού με το μυστικισμό και μία παναφρικανική πολιτική συνείδηση. Τα μέλη του αποδέχονται τον πρώην αυτοκράτορα της Αιθιοπίας Χαϊλέ Σελασιέ Α' (1892-1975) ως ηγέτη σταλμένο απο τον Θεό, o οποίος αποκαλείται Γιαχ (Jah). Οι οπαδοί του ονομάζονται Ρασταφάρι (Rastafari ή Ras Tafari), σύμφωνα με το όνομα που κατείχε ο Χαϊλέ Σελασιέ Α', Ras Tafari Makonnen, πριν την ενθρόνισή του. Συχνά αποκαλούνται και «Ρασταφαριανοί» (rastafarians) ή απλούστερα «Ράστας» (Rastas). Το κίνημα αναπτύχθηκε στη Τζαμάικα στις αρχές της δεκαετίας του 1930 και εξελίχθηκε σε παγκόσμιο φαινόμενο, ιδιαίτερα χάρη στη διάδοσή του μέσα από το μουσικό είδος της ρέγγε κατά τις δεκαετίες του 1960 και 1970 και τον ασπασμό του από καλλιτέχνες διεθνούς εμβέλειας, όπως ο Μπομπ Μάρλεϊ και ο Πήτερ Τος.

Τα πρώτα μέλη του Ρασταφαριανισμού ήταν κατά το μεγαλύτερο ποσοστό Αφρικανικής καταγωγής και πρώην μέλη άλλων χριστιανικών δογμάτων. Ο προσδιορισμός του αριθμού των μελών του κινήματος παγκοσμίως είναι δύσκολος καθώς δεν υπάρχουν επίσημες στατιστικές. Διαφορετικές εκτιμήσεις αναφέρονται σε συνολικά 200.000-1.000.000 Ρασταφάρι στον κόσμο. Παραδοσιακά, προέρχονται κυρίως από το χώρο των κατώτερων οικονομικών

τάξεων, αν και σήμερα έχουν διεισδύσει σε σημαντικό βαθμό στη μεσαία τάξη. Στις καθημερινές πρακτικές τους περιλαμβάνονται αυστηρές διατροφικές συνήθειες που περιλαμβάνουν κυρίως τη χορτοφαγία, η χρήση της κάνναβης για θρησκευτικούς σκοπούς καθώς και η υιοθέτηση χαρακτηριστικής κόμμωσης των μαλλιών σε πλεξίδες («ράστα»).

Πεποιθήσεις

Κοινή πεποίθηση των περισσότερων παλαιών Ρασταφάρι είναι πως ο πρώην αυτοκράτορας της Αιθιοπίας, «Βασιλεύς των Βασιλέων» Χαϊλέ Σελασιέ Α', είναι η ενσάρκωση του Θεού (Γιαχ) και ο μαύρος μεσσίας που θα οδηγήσει στο μέλλον τη μαύρη φυλή στη γη της επαγγελίας, η οποία ταυτίζεται με την Αφρική ή ειδικότερα με την Αιθιοπία. Σύμφωνα με την κεντρική πεποίθηση των Ρασταφάρι, ο Χαϊλέ Σελασιέ θα απελευθέρωνε τους μαύρους από το σύστημα καταπίεσής τους από τους λευκούς, το οποίο συχνά αποκαλείται από τους ίδιους και «Βαβυλώνα». Ακόμα και μετά το θάνατο του αυτοκράτορα της Αιθιοπίας, η πίστη αυτή παραμένει ζωντανή, καθώς αρκετοί πιστεύουν πως στην πραγματικότητα ο Σελασιέ δεν πέθανε ποτέ ή κατά άλλους θα επιστρέψει στο μέλλον για τη σωτηρία των ανθρώπων από την καταπίεση. Σύμβολο του μεσσία Σελασιέ αποτελεί ο λέοντας, που συναντάται επίσης σε σημαίες του κινήματος, αλλά και σε μορφές τέχνης, στην ποίηση και στη μουσική. Οι Ρασταφάρι πρεσβεύουν πως κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται με το δικό του τρόπο την αλήθεια, γεγονός που εξηγεί εν μέρει το ευρύ φάσμα πεποιθήσεων που παρατηρείται στις τάξεις τους. Τα ηθικά πρότυπα που ακολουθούν διαφέρουν, αν και έχουν παράλληλα ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Οι περισσότεροι υιοθετούν το ιδανικό της «μιας αγάπης», δηλαδή της ανιδιοτελούς αγάπης προς τον πλησίον, και πιστεύουν πως κάθε άνθρωπος οφείλει να συμπεριφέρεται με ανεκτικότητα, ειλικρίνεια και ακεραιότητα και να αντιστέκεται ειρηνικά σε κάθε μορφή καταπίεσης. Αρκετοί ζουν σύμφωνα με την ερμηνεία που οι ίδιοι δίνουν στους βιβλικούς κανόνες, όπως αυτοί συναντώνται στην Παλαιά και στην Καινή Διαθήκη.

Κάνναβη

Η χρήση της κάνναβης (ganja) για θρησκευτικούς σκοπούς υιοθετείται από τους Ρασταφάρι και αποτελεί μέρος των θρησκευτικών μυστηρίων τους. Η κάνναβη θεωρείται φυτό εξαιρετικής θρησκευτικής σημασίας και χρησιμοποιήθηκε από τα πρώιμα στάδια της εξέλιξης του ρασταφαριανισμού, αρχικά ως

μέσο κοινωνικής αντίδρασης και σύμβολο αυθεντικής ελευθερίας, με δεδομένο το γεγονός πως ήταν απαγορευμένη ουσία, αποκτώντας σταδιακά ιδιαίτερο ρόλο στις τελετουργίες τους. Οι Ρασταφάρι αναγνωρίζουν στην κάνναβη τόσο μία αναζωογονητική δράση όσο και ευρύτερες θεραπευτικές ιδιότητες, θεωρώντας παράλληλα πως ενισχύει τη σοφία και τη δυνατότητα κατανόησης τού ανθρώπου. Χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο στη διάρκεια των θρησκευτικών συγκεντρώσεών τους. Σε αντιδιαστολή, είναι αντίθετοι στη χρήση αλκοόλ ή καπνού, θεωρώντας πως η χρήση των ουσιών αυτών είναι περισσότερο επιβλαβής, ενώ συγχρόνως συνδέεται με την ενίσχυση μεγάλων οικονομικών βιομηχανιών.

ΚόμμωσηΈνα από τα κύρια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Ρασταφάρι είναι η κόμμωση που υιοθετούν, συνηθίζοντας να αφήνουν μακριά μαλλιά, με τα οποία αργότερα δημιουργούν πλεξίδες (dreadlocks).

Μουσική

Η μουσική διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο κίνημα των Ρασταφάρι και υπήρξε άρηκτα συνδεδεμένη με αυτό, αποτελώντας αναπόσπαστο τμήμα των θρησκευτικών τελετουργιών του όσο και μέσο διάδοσής του. Το πιο αυθεντικό είδος που ταυτίζεται με το Ρασταφαριανισμό είναι η θρησκευτική μουσική νιαμπίνγκι που χαρακτηρίζεται από το έντονα ρυθμικό της στοιχείο, αφρικανικής καταγωγής.

Αποτελεί τη βάση του μεγαλύτερου μέρους της σύγχρονης τζαμαϊκανής μουσικής και περιλαμβάνει κυρίως ύμνους υπό τον επιβλητικό ήχο τυμπάνων και άλλων κρουστών, που συνοδεύουν τις θρησκευτικές συγκεντρώσεις των πιστών, οι οποίες περιλαμβάνουν συχνά συνοδευτικό χορό και τη χρήση κάνναβης. Η μουσική των ρασταφάρι αντανακλά τις πεποιθήσεις τους και διαπνέεται από

βαθύτερους συμβολισμούς, ενώ χαρακτηρίζεται ως ένα είδος μουσικής επίκλησης, σε αντίθεση με άλλά θρησκευτικά μουσικά είδη που είναι κυρίως λατρευτικού χαρακτήρα.

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, ο ρασταφαριανισμός συνδέθηκε στενά και με τη ρέγγε, η οποία με τη σειρά της ενίσχυσε σε μεγάλο βαθμό τη δημοφιλία του και συνέβαλε στη διάδοσή του, ειδικότερα στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, στον Καναδά και σε χώρες της Ευρώπης. Διακεκριμένοι μουσικοί και οπαδοί του Ρασταφαριανισμού, όπως ο Μπομπ Μάρλεϊ, χρησιμοποίησαν σύμβολα των Ρασταφάρι, ενσωμάτωσαν στοιχεία της θρησκευτικής μουσικής τους στη ρέγγε, ενώ μέσα από τους στίχους τους εξέφρασαν τις κοινωνικοπολιτικές πεποιθήσεις τους και υιοθέτησαν το λεξιλόγιο τους.

Πηγή: Wikipedia