Η μικροαστική πόλη-Σαρηγιαννης

Από την κοινοβουλευτική δηµοκρατία στον κοινοβουλευτικό ολοκληρωτισµο »

Η Μικροαστική Πόλη

Κείµενο του Καθηγητη της Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ που δηµοσιεύθηκε στο περιοδικό “∆ιάπλους”

του Γιώργου Σαρηγίαννη

αφιερώνεται σε όλους εκείνους που αντιστέκονται στον εφησυχασµό, στην εσωτερική Εξουσία, στηνενσωµάτωση, και στην ένταξή τους στους ακούσιους «διαχειριστές του Συστήµατος» (γιά τους άλλουςδεν συζητάµε, είναι φανεροί και συνειδητοί ταξικοί εχθροί)

Εισαγωγή- η έννοια του «µικροαστού»

«µικρά κι ανήλιαγα στενά / και σπίτια χαµηλά µου, / βρέχει στην φτωχογειτονιά / βρέχεικαι στην καρδιά µου…» (από την ταινία «Συνοικία τ’ όνειρο», σκηνοθεσία ΑλέκουΑλεξανδράκη, µουσική Μίκη Θεοδωράκη, στίχοι Τάσου Λειβαδίτη)

Οι γνωστοί στίχοι του Τάσου Λειβαδίτη εκφράζαν ένα σηµαντικό µέρος της εργατικής τάξης και τηςκατοικίας της του ’60. Προσφυγικές γειτονιές από την µιά : Ασύρµατος (όπου αναφέρεται και οΛειβαδίτης), ∆ραπετσώνα, Περιστέρι, Καισαριανή, Καλλιθέα, Νέα Ιωνία, Κορυδαλλός, Κερατσίνι…. Απότην άλλη εσωτερικοί µετανάστες σε όλο το ∆υτικό Λεκανοπέδιο, Περιστέρι, Λιόσια, Μενίδι, Αιγάλεω,Πετρούπολη, Πέραµα…. Παράλληλα και οι παληότερες περιοχές της αθηναϊκής εργατικής τάξης,Κολωνός, Μεταξουργείο, Ψυρρή, Γκάζι.

Μιά εργατική τάξη που είχε δραµατικά βιώσει το ’22, την Αντίσταση, τον Εµφύλιο, την εσωτερικήπροσφυγιά του ’50, αλλά που διατηρούσε πολύ ψηλά το φρόνηµα και την ταξική της συνείδηση,δίνοντας µέσα σε όλο το µετεµφυλιοπολεµικό κλίµα µε τις εκτελέσεις, τις εξορίες και τις κάθε είδουςδιώξεις µόλις εννέα χρόνια µετά την επίσηµη λήξη του Εµφύλιου 25% στην Ε∆Α το 1958.

Χαρακτηριστική µιά µαρτυρία γιά τον προσφυγικό συνοικισµό Χαροκόπου στην Κατοχή, κοινή όµωςκαι γιά όλες τις λαϊκές συνοικίες: «…έγινε ο συνοικισµός µας φωληά και στέκι. Παιδιά από άλλεςσυνοικίες, κυνηγηµένα, διωγµένα και παράνοµα, βρίσκαν στοργή και αποκούµπι στα φτωχικά µαςσπίτια…»[1]

Υπήρχε διπλή πόλη τότε στο Λεκανοπέδιο; η πόλη της αστικής τάξης και η πόλη της εργατικής τάξης;Προφανώς και αναντίρρητα. Υπήρχε «µικροαστική πόλη» µέσα στον ίδιο χώρο; Σίγουρα, εφ’ όσονυπήρχε πάντοτε µικροαστικό στρώµα. Απλά γιά να ορίσουµε την «µικροαστική πόλη», θα πρέπειπρώτα να ορίσουµε την έννοια του «µικροαστού» και την εξέλιξή του, ώστε να εντοπίσουµε τον χώροτου και την εξέλιξή του.

Ο κλασικός µαρξιστικός ορισµός γιά τον «µικροαστό» είναι γνωστός, ο Μαρξ έγραφε ότι «…οµικροαστός χαρακτηρίζεται από το «και µε την µιά και µε την άλλη πλευρά», τέτοιος είναι ως προς ταοικονοµικά του συµφέροντα, γι’ αυτό τέτοιος είναι και στην πολιτική του, στις θρησκευτικές,επιστηµονικές και καλλιτεχνικές του αντιλήψεις. τέτοιος είναι στην ηθική του, τέτοιος είναι ineverything. Είναι ενσαρκωµένη αντίφαση…»[2] Εχει επίσης αναλυθεί η πολιτική στάση τωνµικροαστών σε διάφορες στιγµές της ιστορίας, όπου είναι πάντα αµφιταλαντευόµενες, «και µε την µιάκαι µε την άλλη πλευρά».

Προφανής και η εξήγηση: µικροαστοί είναι εκείνοι που δεν είναι προλεταριάτο, κατέχουν µέρος ήσύνολο των µέσων παραγωγής τους, είναι όµως παραγωγοί υπεραξίας γιά τους κανονικούς αστούς, καικάποιες φορές καρπούνται και αυτοί ένα µέρος υπεραξίας έχοντας στην δούλεψή τους µικρό αριθµόεργαζοµένων. Συνήθως οι µικροαστοί ήταν έµποροι και µικροαγρότες, σήµερα περισσότερο είναιπαραγωγοί υπηρεσιών κάθε είδους. Ακόµη πρέπει να σηµειωθεί ότι δεν είναι σταθερό κοινωνικόστρώµα, κάποιοι από αυτούς αναρριχώνται στην αστική τάξη, οι περισσότεροι µεταπίπτουν στην

Η Μικροαστική Πόλη « Χρονικα του Περιθωρίου http://historiasmarginales.wordpress.com/2009/02/10/mikroastiki_poli/

1 of 8 19/3/2011 13:53

εργατική τάξη µέσα από διάφορες οικονοµικές καταστροφές στα πλαίσια του καπιταλιστικούσυστήµατος όπου η συγκεντροποίηση κεφαλαίου εξαφανίζει τις µικρές και δυναµώνει τις µεγάλεςεπιχειρήσεις.

Επόµενη είναι και η ιδεολογία τους: «…δική µου δουλίτσα, σε µιά βιοτεχνία / …. / καλά τάχω µεόλους, εµπόρους και φόρους / ….καλά όλα κι άγια / ησυχία, τάξη κι ασφάλεια…»[3] Η πολιτικήδιάσταση και ιδεολογία του µικροαστού, είναι αυτή ακριβώς που περιέγραψε ο Μαρξ, και µε τονχωροφύλαξ και µε τον αστυφύλαξ. Κάποτε συµµαχεί µε την εργατική τάξη (κυρίως ότανδιακυβεύονται προσωπικά του συµφέροντα) συνήθως όµως είναι προσκολληµένος σε καθαρά αστικάκόµµατα, ακόµη και της άκρας δεξιάς ή το πολύ σε σοσιαλδηµοκρατικά κόµµατα, ακόµη και ανκαταστραφεί η µικροαστική του οικονοµία και ουσιαστικά είναι ξανά προλετάριος (εξ ού και η δύναµητου δικοµµατισµού…) Και η πολιτισµική του ταυτότητα; Από τον ακαδηµαϊσµό ως το κιτς, από τασκυλάδικα µέχρι την Γιουροβίζιον : «…τι χρώµα και τι σχέδιον /ήταν σαν να µιλούσαν/ …/ νοµίζωδιάνα έκανα / ο πίνακας που βρήκα / πάει πολύ µε τον µπουφέ / που είναι και αντίκα..»[4]

Εχουµε λοιπόν ένα κοινωνικό στρώµα ευµετάβλητο και συνεχώς εξελισσόµενο, που στις περισσότερεςφορές ξεκίνησε από την εργατική τάξη αλλά πολλές φορές ξεκίνησε ήδη από µικροαστικό στρώµα ωςµικροϊδιοκτήτης αγροτικής γής, ή ως συνεχιστής οικογενειακής επιχείρησης στο εµπόριο ή τιςυπηρεσίες. Ετσι, και ο χώρος διαβίωσής του είναι ποικίλος, µόνο πολύ γενικά θα µπορούσαµε ναορίσουµε όρια στην «µικροαστική πόλη», και αυτά γιά περιορισµένο χρονικό διάστηµα. Περισσότερησηµασία έχει ίσως η µεταλλαγή της εργατικής συνοικίας σε «µικροαστική περιοχή», και φυσικά αυτόσε συνδυασµό (πιό σωστά, ως συνέπεια) µε την µεταλλαγή εκείνου του τµήµατος του προλεταριάτουπου µεταλλάσσεται σε µικροαστικό στρώµα.

Η µεταλλαγή µιάς εργατικής συνοικίας σε µικροαστική γίνεται µε δύο τρόπους, είτε από µόνη της µετην µετεξέλιξη του προλετάριου σε µικροαστό, είτε και βίαια από την αστική τάξη που προσπαθεί αφ’ενός να επιταχύνει την µεταλλαγή αυτή, και αφ’ ετέρου να διαλύσει µαχητικούς πυρήνες εργατικήςτάξης στην πόλη µέσα από την διάλυση µιάς γειτονιάς που έχει µε κοινωνική συνοχή και συνείδησηεργατικής τάξης.

Η γειτονιά της εργατικής τάξης

Ας τα δούµε λοιπόν µε την σειρά, την προλεταριακή γειτονιά παληότερα, και την µεταλλαγή τηςπρολεταριακής γειτονιάς σε µικροαστική, (βίαιη και µε µετεξέλιξη), και τέλος την µικροαστική πόλησήµερα και τις προοπτικές της.

1. Ως προς την προλεταριακή γειτονιά αναφέραµε ήδη στην αρχή, περιοχές του Λεκανοπεδίου :

• παληές παραδοσιακές περιοχές ήταν στις παρυφές της πόλης ανάµικτες µε βιοτεχνίες και βιοµηχανίες(Γκάζι, Μεταξουργείο, Ψυρρή, Κολωνός, Πετράλωνα, Ρέντης, Μοσχάτο -το βόρειο µέρος και αργότερακαι το παραθαλάσσιο-,

• οι περιοχές του Μεσοπολέµου, (κυρίως των προσφύγων) ήταν συνήθως εκτός της τότε πόλης τωνΑθηνών, σε βιοµηχανικές περιοχές (Κερατσίνι, ∆ραπετσώνα, Υµηττός) ή σε περιοχές που αµέσως µετάτην εγκατάσταση µετατράπηκαν σε βιοµηχανικές: Κορυδαλλός, Νέα Ιωνία, Νέα Φιλαδέλφεια[5].

• οι νεώτερες περιοχές (των εσωτερικών µεταναστών του ’50) εξαπλώθηκαν στις εκτάσεις τωναυθαιρέτων του ∆υτικού Λεκανοπεδίου • οι σηµερινές, αφορούν κυρίως περιοχές οικονοµικώνµεταναστών ή νέων προσφύγων από την πρώην Σοβιετική Ενωση, συγκεντρωµένοι κυρίως στο Μενίδικαι τα πέριξ, ή στο κέντρο της Αθήνας σε «υποβαθµισµένες» γιά τους έλληνες µικροαστούςπεριοχές[6]

2. Τα κοινά πολεοδοµικά χαρακτηριστικά τους ήταν :

• εξαθλιωµένες κατοικίες ελαχίστου µεγέθους, είτε αυτές ήταν προσφυγικές του Μεσοπολέµου, είτεαυθαίρετα του ‘50


2 of 8 19/3/2011 13:53

• η κατασκευή τους ήταν γενικά ευτελής µεταλασσόµενη ως ένα σηµείο. Ξύλα, λαµαρίνες, τούβλα καιτσιµεντόλιθοι, υλικά συνήθως από κατεδαφίσεις.

• η πολεοδοµική συγκρότηση ήταν στα µεν προσφυγικά ένας δαιδαλώδης ιστός από στενά δροµάκιαόπου αναπτύσσονταν οι κατοικίες που προσπαθούσαν να επεκταθούν γιά να καλύψουν τις ανάγκες σεχώρο µετά την αρχική βεβιασµένη εγκατάσταση, στα δε αυθαίρετα του ’50, σειρές οικοπέδων 8Χ8 ή10Χ10 που δηµιουργούνταν σε επιµήκεις ιδιοκτησίες 15 Χ 100, τα λεγόµενα «λαχίδια», πρώηναγροτικά κληρονοµικά µερίδια, αλλά και «σχεδιασµένα» οικοδοµικά τετράγωνα (µε τις ίδιες διαστάσειςοικοπέδων) σε κυρίως καταπατηµένες περιοχές από τους επιτήδειους οικοπεδεµπόρους της κάθεπεριοχής.

3. η κοινωνική σύνθεση των κατοίκων ήταν:

• εργάτες βιοµηχανίας και βιοτεχνίας που εργάζονταν στο Περιστέρι, το Θριάσιο, την Νέα Ιωνία, τονΠειραιά, το Αιγάλεω, το καλυκοποιείο του Υµηττού κ.α. ανάλογα µε την περιοχή

• οικοδόµοι, που εργάζονταν σε διάφορα σηµεία του Λεκανοπεδίου, ανάλογα πού ήταν η οικοδοµικήέκρηξη γιά κάθε εποχή : το ’50 στο κέντρο και τις συνοικίες της Αθήνας, µετά το ’70 στηνπολυκατοικιούµενη περιφέρεια

• µικροεπιτηδευµατίες, µικροπωλητές, υπάλληλοι και άλλοι απασχολούµενοι στον τοµέα τωνυπηρεσιών, κατά περίπτωση.

4. Η ταξική τους συνείδηση, η πολιτική τους συµπεριφορά, τα πολιτισµικά τους πλαίσια ήταν σαφώςπροσανατολισµένα σε καθαρή εργατική τάξη:

• συνειδητά αριστεροί στην πλειοψηφία τους κοµµουνιστές,

• η ψήφος τους πήγαινε σχεδόν «µονοκούκκι» στην Ε∆Α

• οι πολιτισµικές τους κατευθύνσεις περιστρέφονταν στην µουσική Θεοδωράκη, στο λαϊκό τραγούδικαι το ρεµπέτικο, αλλά και στην ευρύτερη πολιτική τους δραστηριότητα που διεξάγετο µέσα απόΕπιτροπές Ειρήνης, εξωραϊστικούς τοπικούς συλλόγους, δηµοτικές παρατάξεις και άλλες οργανώσεις[7]

Τα µεγαλοαστικά και τα µικροαστικά τµήµατα της πόλης

Φυσικά παράλληλα µε τις εργατικές και προσφυγικές συνοικίες στην πόλη, υπήρχαν και οιµεγαλοαστικές περιοχές, καθώς και οι περιοχές των µικροαστικών και µεσαίων αστικών στρωµάτων,τις οποίες απλά υπενθυµίζουµε : περιοχές της µεγάλης αστικής τάξης στον 19ο αιώνα, ήταν η περιοχήτου επίσηµου κέντρου των Αθηνών, (Πανεπιστηµίου/Σταδίου/Ακαδηµίας), Ανάκτορα, Κολωνάκι και ωςεξοχικές περιοχές τους η Κηφισιά, η Εκάλη, το Νέο και Παληό Φάληρο, τµήµα της Πατησίων και ηΚαστέλλα. Στον Μεσοπόλεµο έχασε ολοκληρωτικά την αίγλη του το Νέο Φάληρο, µερικά η Πατησίωνκαι η Καστέλλα, παρέµειναν όµως οι λοιπές περιοχές που επεκτάθηκαν στον άξονα της Λ.Κηφισίας στοΠαλαιό Ψυχικό και την Φιλοθέη. Μετά τον Πόλεµο, και κυρίως µετά τον ΑΝ 395/68 που επέβαλε τηνπολυκατοικιοποίηση σε όλη την Ελλάδα, επεκτάθηκαν γύρω από τους παληούς τους πυρήνες τουΜεσοπολέµου καταλαµβάνοντας δάση και βουνά όπως στο Κεφαλάρι και στην συνέχεια πίσω από τηνΠεντέλη, στα ορεινά πέρα από το Π.Ψυχικό και την Φιλοθέη, στην παραλιακή του Σουνίου κλπ.

Τα µικροµεσαία στρώµατα κράτησαν όλες τις περιοχές που κατείχαν από την αρχή της Αθήνας ωςπρωτεύουσας: Κυψέλη, Παγκράτι, Καλλιθέα, Νεάπολη, και στον Μεσοπόλεµο επεκτάθηκαν στην ΝέαΣµύρνη, την Αργυρούπολη, την Ηλιούπολη, τους Αµπελοκήπους, την περιοχή Πατησίων στο σύνολότης, ενώ µετά τον Εµφύλιο επεκτάθηκαν σε όλες τις «διπλανές» τους περιοχές.

Η πολυκατοικιοποίηση στην Ελλάδα και ειδικά στην Αθήνα, αρχικά στον Μεσοπόλεµο ξεκίνησε ωςεπενδυτική δραστηριότητα της µεγάλης αστικής τάξης[8] στο «επίσηµο κέντρο» που έκτισεπολυτελείς και µεγάλες πολυκατοικίες εκεί και στο Κολωνάκι, ενώ µετά τον Εµφύλιο έγινε µιά από τιςκύριες δραστηριότητες της µικροαστικής τάξης[9] αντικαθιστώντας τις µικροαστικές διόροφες κατοικίες


3 of 8 19/3/2011 13:53

από πολυκατοικίες σε όλη «την Αθήνα τους». (δηλαδή στις περιοχές που ήδη χαρακτηρίσαµε ωςπεριοχές των µικροαστών του Μεσοπολέµου).

Αργότερα µε τον Αναγκαστικό Νόµο 395/68 οι µικροµεσαίοι εγκαταλείπουν την Αθήνα και µετοικίζουνσε νέες πολυκατοικίες στα πρώην προάστεια, Ηράκλειο, Μαρούσι, Αγία Παρασκευή, Χαλάνδρι,Αργυρούπολη, Ηλιούπολη, Νέα Σµύρνη κ.α, στο σύνολο τελικά της µικροαστικής περιφέρειας τουΛεκανοπεδίου

Από την γειτονιά της εργατικής τάξης στην µικροαστική πόλη

Πώς τώρα εξελίχτηκε η προλεταριακή γειτονιά σε µικροαστική. Η µεταλλαγή αυτή έγινε ως συνέπειατης µεταλλαγής του προλετάριου σε µικροαστό. Οικοδόµοι που δεν κατείχαν παρά µόνο την εργατικήτους δύναµη, µετατράπηκαν σε υπεργολάβους και αποδέκτες υπεραξίας[10]. Μικρέµποροιεδραιώθηκαν και άρχισαν να απασχολούν και προσωπικό (άλλη συµµετοχή στο ροκάνισµα τηςυπεραξίας), ενώ µεγάλο µέρος από αυτούς, µετατράπηκε σε «εισοδηµατίες» µέσα από την µετατροπήτου αυθαίρετου σε νόµιµο, και την ανοικοδόµηση της παράγκας σε πολυκατοικία. Μικροαγρότες πουεξελίχτηκαν σε µικροµεσαίους µε αγρεργάτες (κυρίως οικονοµικούς µετανάστες) στην δούλεψή τους.Και βέβαια αγρότες που αναγκαστικά µέσα από τις γνωστές διαδικασίες του «εσωοικονοµικούκαταναγκασµού» συνέρρευσαν στα αστικά κέντρα πολλοί προλεταριοποιούµενοι, αλλά και κάποιοιαναβαθµίστηκαν στο επίπεδο του µικροαστού «…τα χωράφια χτυπάω στο σφυρί/ και στην πόλη ό,τιβγεί, µα αστός/….µιά χαρά πήγε το µαγαζί/…./ είµαι πιά ένας αστός/ είµαι πιά κα-θε-στώς.»[11]

Και τί έγινε πλέον σε επίπεδο πόλης; Αφήνοντας τους εξ αγροτών προερχόµενους αγρότεςµικροαστούς των µικρών πόλεων µε αγροτική ενδοχώρα όπως π.χ. η Λάρισα, ας δούµε τί συνέβειστον κυρίως αστικό χώρο όπως στην Αθήνα. Οι παληές περιοχές των µικροαστών της Αθήνας,Παγκράτι, Κυψέλη, Κάτω Πατήσια, Αµπελόκηποι, δέχτηκαν πολλούς από τους νεοφώτιστους οι οποίοιαναβαθµίζοντας το εισόδηµά τους αναβάθµισαν και την περιοχή κατοικίας τους αγοράζοντας ήνοικιάζοντας διαµερίσµατα στις µικροαστικές περιοχές του Λεκανοπεδίου.

Από την άλλη µεριά έχουµε όµως την µεταλλαγή της εργατικής γειτονιάς σε µικροαστική περιοχή, καιαναφέραµε ότι αυτό έγινε µε δύο τρόπους, µε εσωτερική µεταλλαγή ως συνέπεια ή και παράλληλα µετην µετάβαση του προλετάριου σε µικροαστό, αλλά και βίαια από το ίδιο το αστικό κράτος.

Η πρώτη περίπτωση, είναι η συνηθισµένη. Παληές περιοχές αυθαιρέτων εντάσσονται στο «ΣχέδιοΠόλης», και οι παράγκες και τα προχειροφτιαγµένα σπιτάκια µπορούν πιά να οικοδοµηθούν νόµιµα,και µάλιστα και µε απλόχερους όρους δόµησης οι οποίοι κατά διαστήµατα γινόταν ακόµη πιό πλούσιοι,όπως µε τον ΑΝ 395/68 αλλά και χωρίς αυτόν όπου οι πιέσεις των ιδιοκτητών και των κατασκευαστώνήταν πάντα η αύξηση του Συντελεστή ∆όµησης «γιά την αξιοποίηση της ιδιοκτησίας µας». Εδώβλέπουµε τί εννοούσε ο Μαρξ όταν έλεγε γιά την οικονοµική βάση του µικροαστού. Σ’ αυτό τοπλαίσιο, όπου το αστικό κράτος βρήκε έναν ακόµη τρόπο ενσωµάτωσης στο σύστηµα µε τηνµετατροπή του προλετάριου σε µικροϊδιοκτήτη, οι λαϊκές γειτονιές των προσφυγικών και τωναυθαιρέτων του ’50 πολυκατοικιοποιούνται σε µικρές ή µεγαλύτερες µονάδες (µικρά ή µεγαλύτεραοικόπεδα, ή µε και συνένωση περισσότερων ιδιοκτησιών). Η ευτελής και χωρίς ανέσεις και χώροκατοικίας λαϊκή γειτονιά, όπου όµως επικρατούσαν ανθρώπινες συνθήκες στην πολεοδοµική κλίµακα,µε τα κηπάκια τους, τα δροµάκια τους, τα ξανοίγµατα κοτσοµπολιού, τα µικροµάγαζα, τα καφενεδάκιακαι τις µικροταβέρνες που αποτελούσαν και χώρους κοινωνικής συνεύρεσης και πολιτικής ζύµωσης,µετατράπηκε ξαφνικά σε ένα στρίµωγµα από απάνθρωπες πολυκατοικίες ή έστω και τριόροφεςεµπορικές όµως πλέον κατοικίες χωρίς ήλιο, χωρίς πράσινο, µε στενούς δρόµους γεµάτους πλέον απόπαρκαρισµένα και κινούµενα αυτοκίνητα: «…τώρα σε µιά κάµαρα / σε πολυκατοικία / πλήξη καικαυσαέρια / σ’ αυτή την ηλικία…»[12]. Η αθηναϊκή πολυκατοικία που µέσα από το σύστηµα τηςαντιπαροχής έδωσε την ευκαιρία σε κάθε µικροµεσαίο επιχειρηµατία να εξελιχθεί σε «κατασκευαστή»ήταν ότι πιό άθλιο πολεοδοµικά µπορούσε να σκεφθεί κανείς. Ο µικροαστός είναι στην καλύτερηπερίπτωση µικροεισοδηµατίας από τα νοίκια των διαµερισµάτων της αντιπαροχής, στην χειρότερηαπλός κάτοικος ενός πολεοδοµικού περιβάλλοντος που δηµιούργησε µε την δική του συναίνεσή (καιπίεση) το αστικό καθεστώς στην έξυπνη προσπάθεια ενσωµάτωσής του στο Σύστηµα.


4 of 8 19/3/2011 13:53

Θα πρέπει να διευκρινίσουµε ότι δεν είναι η «ιδιοκτησία της κατοικίας» που φταίει αλλά ηεµπορευµατοποιηµένη ιδιοκτησία της κατοικίας. ∆εν είναι κακό να έχει ο καθένας κατοικία δικήτου, το πρόβληµα ξεκινά από την στιγµή που είναι κάτοχος κατοικίας που την εκµεταλλεύεταιενοικιάζοντάς την ή µεταπωλώντας την.

Οι θέσεις του Ενγκελς[13] ότι ο εργάτης δεν πρέπει να έχει δική του κατοικία γιά να µην δεσµεύεταιαπό την εργοδοσία, αφορά άλλες περιπτώσεις π.χ. όταν η κατοίκηση είναι σε µικρές πόλεις που οεργάτης πραγµατικά δεσµεύεται να εργαστεί σε ολιγάριθµες επιχειρήσεις λόγω της µόνιµης διαµονήςτου ή σε περιπτώσεις που η κατοικία «παρέχεται» από τον εργοδότη, προφανώς µε πλήθοςδεσµεύσεων.

Τέτοιες περιοχές που µεταλλάχτηκαν από εργατικές γειτονιές σε απρόσωπες µικροαστικές περιοχέςπολυκατοικιών είναι γιά παράδειγµα το Πέραµα, η Νέα Ιωνία, ο Περισσός, ο Υµηττός, ο Βύρωνας, οΚορυδαλλός, το Κερατσίνι, ακόµη και η Καισαριανή, και άλλες προσφυγικές περιοχές, αλλά και από τιςπεριοχές αυθαιρέτων της εσωτερικής µετανάστευσης του ’50 το Μενίδι, τα Λιόσια, η Πετρούπολη, τοΠεριστέρι, τα Σούρµενα, το Μπουρνάζι, το Μπραχάµι, ο Κολωνός, το Αιγάλεω, και πλήθος άλλεςπαραδοσιακές εργατικές συνοικίες οι οποίες στην δεκαετία του ’50 ήταν προπύργια της Ε∆Α καισήµερα εκλέγουν δηµάρχους σοσιαλδηµοκράτες, από το ΠΑΣΟΚ, ακόµη και από την Ν∆, συνέπειαακριβώς της µικροαστικής ιδεολογίας που αναπτύχθηκε µετά την οικονοµική µεταλλαγ’ή τους απόπρολεταριάτο σε µικροαστικό στρώµα.

Η δεύτερη περίπτωση, είναι λίγο µελετηµένη αλλά εξ ίσου σηµαντική. Εδώ, το αστικό καθεστώςπαρενέβει βίαια µε το πρόσχηµα της παροχής στέγης σε προσφυγικές κυρίως περιοχές, µε κύριοστόχο του να διαλύσει συµπαγείς κοινωνικά ενότητες µε αριστερή και κοµµουνιστική κατεύθυνση, πουείχαν ήδη έντονη δράση σε κρίσιµες εποχές, όπως στην Αντίσταση, τον Εµφύλιο και ταµετεµφυλιοπολεµικά χρόνια. Εδώ περιλαµβάνονται πολλές από τις προσφυγικές περιοχές, όπως τηςΚαλλιθέας (Χαροκόπου) της ∆ραπετσώνας, του ∆ουργουτιού, του Ταύρου, του Ασυρµάτου (γνωστήαπό την ταινία «συνοικία τ’ όνειρο» του Α.Αλεξανδράκη) και άλλες.

Η τυπική κατεύθυνση «εξυγείανσης και αποκατάστασης των προσφύγων» από το αστικό καθεστώςήταν ίδια σε όλες τις περιπτώσεις : κατεδάφιση των παραγκών, εντάξει, σωστό ως µέτρο, αλλά

• πρώτον διασκορπισµός των κατοίκων στα τέσσερα σηµεία του ορίζοντα

• και δεύτερο εγκατάστασή τους σε διαµερίσµατα πολυκατοικιών είτε κτισµένων από το κράτος, είτεαπό ιδιώτες, στην περίπτωση αυτή έδιναν στους πρόσφυγες χρηµατικά ποσά και συµπληρωµατικάδάνεια γιά αγορά διαµερισµάτων. (η πολιτική αυτή γενικεύτηκε στον Οργανισµό Εργατικής Κατοικίαςµετά το 1980, καταργώντας την οικοδόµηση οργανωµένης δόµησης εργατικών κατοικιών)

Στην περίπτωση του προσφυγικού συνοικισµού του Χαροκόπου στην Καλλιθέα έχουµε µιά πολύγλαφυρή περιγραφή αυτής της πολιτικής όπου ο Βασίλης Λιόγκαρης περιγράφει συναισθηµατικά αλλάκαι πολιτικά την «µετοίκηση» και διάλυση του Συνοικισµού το 1952: «…Οι πρώτες φαµίλιες πήρανδιαµερίσµατα σε λαϊκές πολυκατοικίες στον Ταύρο. Εµείς ήµασταν πιό τυχεροί, µας έπεσε οικόπεδοστην Ανω Νέα Σµύρνη… Ο συνοικισµός µας σαν ένα τεράστιο δέντρο, µέρα µε την µέρα χάνει τακλαριά του…οι γείτονες χάνονται, οι φίλοι χάνονται, τα παιδιά αραιώνουν, το βουητό αργοσκεπάζει ηθλίψη…Πέρασαν χρόνια από τότε. Οπου και να πάω ο συνοικισµός µ’ ακολουθεί….∆ιαµόρφωσε τηνσυνείδησή µου, τη σκέψη µου, την ταξική µου έκφραση και θωριά, γιατί ήταν το ίδιο το είναι µου, ηίδια η ψυχή µου…»[14]

Στην ∆ραπετσώνα, οι κάτοικοι αντιστάθηκαν έντονα γιά χρόνια, και µόνο µε την Χούντα κατάφερε τοαστικό κράτος να τους διαλύσει. Το 1960, η τότε κυβέρνηση Καραµανλή, δηµοσιοποιεί τα σχέδιά τηςγιά την κατασκευή πολυκατοικιών όπου θα µεταστέγαζε τους πρόσφυγες της ∆ραπετσώνας, όµως οικάτοικοι αντέδρασαν άµεσα µε το σύνθηµα «επί τόπου αυτοστέγαση γιά όλους», το οποίο προφανώςσήµαινε την διατήρηση της χωρικής κατανοµής των κατοίκων και των µαγαζιών κλπ και φυσικά και τηςκοινωνικής συνοχής τους. Οι κινητοποιήσεις που ονοµάστηκαν «η µάχη της παράγκας» κράτησανχρόνια, µε βίαιες εξάρσεις όπως στις 14 Νοεµβρίου 1960 όπου η αστυνοµία εισέβαλε µε 1000


5 of 8 19/3/2011 13:53

αστυνοµικούς γιά να εκδιώξει τους κατοίκους και να προχωρήσει η κατεδάφιση, η οποία γινόταν αργάκαι µε διαλείµµατα και µόνο η Χούντα του ’67 πέτυχε την ολοκληρωτική κατεδάφιση του συνοικισµούκαι τον διασκορπισµό των κατοίκων της[15].

Είναι χαρακτηριστικό τόσο η στήριξη της τότε Ε∆Α στο αίτηµα των κατοίκων, όσο και η συµπαράταξησ’ αυτούς του Μίκη Θεοδωράκη, που έγραψε τότε το γνωστό τραγούδι «∆ραπετσώνα» σε στίχουςΤάσου Λειβαδίτη. Βέβαια, η µικροαστική εξέλιξη δεν άφησε αλώβητο ούτε τον Μίκη, ο οποίος σεεπίσκεψή του στην ∆ραπετσώνα µαζί µε τον (Πασόκο) ∆ήµαρχό της και τον Υπουργό ΧωροταξίαςΚ.Λαλιώτη, το 2001 εκθείαζε την «Νέα» ∆ραπετσώνα[16], πετώντας γιά µιά ακόµη φορά στασκουπίδια όλη την αγωνιστική του πορεία του ’60….

[1] Β.Λιόγκαρης, Συνοικισµός Χαροκόπου, Αθήνα 1996, σελ. 224

[2] Κ.Μαρξ, «η 18η Μπρυµαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη», και ακόµη «ο εµφύλιοςπόλεµος στην Γαλλία» , και στον 4ο τόµο του Κεφάλαιου (οι θεωρίες της υπεραξίας) καιαλλού.

[3] «µακρυά από την πόλη» στίχου Γιάννη Νεγραπόντη, µουσική Λουκιανού Κηλαϊδόνηαπό την σειρά «Μικροαστικά», 1973

[4] «στην µικρή αίθουσα εκθέσεων Παρνασσού», οπ.παρ.

[5] Ε.Παπαδοπούλου-Γ.Σαρηγιάννης, «Συνοπτική Εκθεση γιά τις προσφυγικές περιοχές τουΛεκανοπεδίου Αθηνών», Αθήνα 2006, (Εκδοση σε CD από το Σπουδαστήριο ΠολεοδοµικώνΕρευνών του ΕΜΠ), των ίδιων, «Η εγκατάσταση των προσφύγων του ’22 στο ΛεκανοπέδιοΑθηνών ..» στο ηλεκτρονικό περιοδικό Monumenta τ. 01/2007

[6] βλ. τα αφιερώµατα του «∆ιάπλου» γιά την «χαµένη συνείδηση της εργατικής τάξης»21/2007, «πόλη και τοπική αυτοδιοίκηση», 11/2006

[7] Γ.Σαρηγιάννης «Αριστερά και τοπική Αυτοδιοίκηση, πενήντα χρόνια πορείας καιαλλαγών», ∆ιάπλους 11/2006

[8] Ε. Παπαδάµ-Ριζά, Συµβολή της αστικής πολυκατοικίας στην γένεση της σύγχρονηςελληνικής οικοδοµικής, διδ. διατριβή στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΕΜΠ, 2002,Μ.Μαρµαράς, η αστική πολυκατοικία της µεσοπολεµικής Αθήνας, Αθήνα 1991,Γ.Σαρηγιάννης η εξέλιξη της εµπορευµατοποίησης της κατοικίας και η επίδρασή της στηνµορφή της κατοικίας και της πόλεως. Αρχιτεκτονικά Θέµατα 1978

[9] Γ.Σαρηγιάννης «Αθήνα 1830-2000» Αθήνα 2000 στα αντίστοιχα κεφάλαια, κυρίως στιςσυνέπειες της Εκθεσης Βαρβαρέσου.

[10] Γ.Σαρηγιάννης, «η πολεοδοµική εξέλιξη της Αθήνας, παράγοντες που συντελούν στηνσηµερινή µορφή της πόλης» Οδηγητής, τ.891/Ιαν. 2003, του ίδιου «καταστολή καιπολεοδοµία στην ελληνική πόλη του 21ου αιώνα, στον τόµο – αφιέρωµα στονΑ.Αραβαντινό «Πόλη και Χώρος; από τον 20ο στον 21ο αιώνα, Αθήνα 2004, του ίδιου «ηαιχµή του δόρατος του ελληνικού προλεταριάτου» Παλµός των Οικοδόµων, 123/2004, τουίδιου «η εργατική τάξη και η εξέλιξή της στην Ελλάδα» µαζί µε άλλα αναλυτικότερα άρθραστο αφιέρωµα του περιοδικού ∆ιάπλους «Η χαµένη συνείδηση της εργατικής τάξης»,∆ιάπλους 21/2007

[11] «κολλήγα γιός» στίχοι Γιάννη Νεγρεπόντη, µουσική Λουκιανού Κηλαϊδόνη οπ.παρ.

[12] «ξερίζωµα», οπ.παρ.

[13] Φ.Ενγκελς, «γιά το ζήτηµα της κατοικίας» στην συλλογή «∆ιαλεχτά έργα» τ.1ος, σελ.756


6 of 8 19/3/2011 13:53

Like Be the first to like this post.

[14] Βασίλης Λίογκαρης «συνοικισµός Χαροκόπου» Αθήνα 1996, σελ. 282

[15] «Στα 50 χρόνια του ∆ήµου ∆ραπετσώνας» ηµερολόγιο-τεύχος του ΕξωραϊστικούΠολιτιστικού Συλλόγου και της Ενωσης ∆ηµοτών ∆ραπετσώνας «Θυµότης», 2002.

[16] Ελευθεροτυπία 29.9.2001

δηµοσιεύθηκε στο «∆ιάπλους» τ.26/Ιούν.-Ιούλ. 2008

This entry was posted on February 10, 2009 at 2:22 pm and is filed under Πόλη - Περιβάλλον . You can follow anyresponses to this entry through the RSS 2.0 feed You can leave a response, or trackback from your own site.

One Response to “Η Μικροαστική Πόλη”

Αναστας Says:January 19, 2011 at 10:22 am

Ο Λειβαδίτης ανάφερεται µε τους στίχους του στη ∆ραπετσώνα και όχι στον Ασύρµατο, όπωςγράφεται στο άρθρο. Το κάνει όχι µόνο ονοµαστικά “στη ∆ραπετσώνα πια δεν έχουµε ζωή”αλλά και επειδή οι στίχοι γράφτηκαν κατά παραγγελία του Θεοδωράκη για τα γεγονότα της∆ραπετσώνας.

Reply

1.

Leave a Reply

Your email address will not be published.

Name

Email

Website

Comment

You may use these HTML tags and attributes: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronymtitle=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <pre> <del datetime=""> <em> <i> <q

cite=""> <strike> <strong>

Notify me of follow-up comments via email.

Subscribe by email to this site


7 of 8 19/3/2011 13:53

Blog at WordPress.com. Theme: Black-LetterHead by Ulysses Ronquillo.


8 of 8 19/3/2011 13:53

Η μικροαστική πόλη-Σαρηγιαννης

Documents

Transcript of Η μικροαστική πόλη-Σαρηγιαννης