()

.

()

1955

( ) (. Vergilius Maro) 15 70 . . , , , . , , . . , , . . , , . , , (Catalepton) . . , . , , , , . 43 .. , , . (42 ..)

. 41 .. , , . . (40 ..) , , . 38 .. , . 19 .. , , , , , , . . . , . 22 19 .. , , : antua me genuit, Calabri rapuere, tenet nunc Parthenope : cecini pascua, rura, duces. : , ( ) , ( ) : ( ), (), ( ). . , , , (41 - 39 ..) . . , (Eclogae) , , , ,

. , . , , , , . . , . , 7 ( 30 ..), , , , . ( ). , , : , , , , . , , , . . 29 .. , , , . , . , , , . , , , . ,

. , 12 , , , , . , , . , , . , , , , , . ( 306 ..) : , . . (622533 . .) , , , . 3 .. . 4 .. , Bellum Poenicum , , . ,

, (fortuna urbis). , . , , , , . , , . (fatum fata) , . , . . . . , , . , pietatem () , . , , , . , , . , 2, 34, 61, : Cedite, Romani scriptores, cedite, Graii, nescio quid maius nascitur Iliade (, , , , ). . , , , . , , , .

, , . 57 , . .

. , , , , , , . , , . , . , . , . , , . . , . . ,

, , . , , . , , , , , . , . , . , . , , . , , , . , , . , , , . , , , . , . , , . , . , , , , . .

, . ; ; ; . , , , , , , , , , . , , , . . , , . . . , , , , , , , . . . . .

. , , . . . . , , . . . - , , . , , . . , . , , , , . , , , , , . , , . , , . , , . ,

. , , , , . , , , , . , , , . . , , , , . .

. 1-11 . Arma virumque cano, Troiae qui primus ab oris Italiam fato profugus Laviniaque venit litora, multum ille et terris iactatus et alto vi superum, saevae memorern Junonis ob iram, multa quoque et bello passus, dum conderet urbem inferretque deos Latio, genus unde Latinum Albanique patres atque altae moenia Romae. Musa, mihi causas memora, quo numine laeso quidve dolens regina deum tot volvere casus insignem pietate virum, tot adire labores impuletrit. tantaene animis caelestibus irae? . 81-123 . Haec ubi dicta, cavum conversa cuspide montem impulit in latus: ac venti velut agmine facto, qua data porta, ruunt et terras turbine perflant. incubuere mari, totumque a sedibus imis una Eurusque Notusque ruunt creberque procellis Africus, et vastos volvunt ad litora fluctus.

5

10

85

insequitur clamorque virum stridorque rudentum. eripiunt subito nubes caelumque diemque Teucrorum ex oculis; ponto nox incubat atra intonuere poli et crebris micat ignibus aether, praesentemque viris intentant omnia mortem. extemplo Aeneae solvuntur frigore membra; ingemit et duplicis tendens ad sidera palmas talia voce refert: o terque quaterque beati, quis ante ora patrum Troiae sub moenibus altis contigit oppetere! o Danaum fortissime gentis Tydide! mene Iliacis occumbere campis non potuisse tuaque animam hanc effundere dextra, saevus ubi Aeacidae telo iacet Hector, ubi ingens Sarpedon, ubi tot Simois correpta sub undis scuta virum galeasque et fortia corpora volvit!, Talia iactanti stridens Aquilone procella velum adversa ferit fluctusque ad sidera tollit. franguntur remi; tum prora avertit et undis dat latus; insequitur cumulo praeruptus, aquae mons. hi summo in fluctu pendent, his unda dehiscens terram inter fluctus aperit, furit aestus harenis. tris Notus abreptas in saxa latentia torquet-saxa vocant Itali, mediis quae in fluctibus, aras, dorsum immane mari summo -- tris Eurus ab alto in brevia et syrtis urget -- miserabile visu -inliditque vadis atque aggere cingit harenae. unam, quae Lycios fidumque vehebat Orontem, ipsius ante oculos ingens a vertice pontus in puppim ferit: excutitur pronusque magister volvitur in caput; ast illam ter fluctus ibidem torquet agens circum et rapidus vorat aequore vortex. apparent rari nantes in gurgite vasto, arma virum tabulaeque et Troia gaza per undas. iam validam Ilionei navem, iam fortis Achatae, et qua vectus Abas, et qua grandaevus Aletes vicit hiems; laxis laterum compagibus omnes accipiunt inimicum imbrem rimisque fatiscunt.

90

95

100

105

110

115

120

. 198-210 . O socii - - neque enim ignari sumus ante malorun o passi graviora, dabit deus his quoque finem. vos et Scyllaeam rabiem penitusque sonantis accestis scopulos, vos et Cyclopia saxa experti: revocate animos maestumque timorem mittite; forsan et haec olim meminisse iuvabit. per varios casus, per tot discrimina rerum tendimus in Latium, sedes ubi fata quietas ostendunt: illic fas regna resurgere Troiae. durate et vosmet rebus servate secundis. Talia voce refert curisque ingentibus aeger spem voltu simulat, premit altum corde dolorem. Illi se praedae accingunt dapibusque futuris: 254-296 . Olli subridens hominum sator atque deorum voltu, quo caelum, tempestatesque serenat, oscula libavit natae, dehinc talia fatur: parce metu, Cytherea: manent immota tuorum fata tibi; cernes urbem et promissa Lavini moenia, sublimemque feres ad sidera caeli magnanimum Aenean; neque me sententia vertit. hic tibi -- fabor enim, quando haec te cura remordet, longus et volvens fatorum arcana movebo bellum ingens geret Italia populosque feroces contundet moresque viris et moenia ponet, tertia dum Latio regnantem viderit aestas ternaque transierint Rutulis hiberna subactis. at puer Ascanius, cui nunc cognomen Iulo 255

200

205

218

260

265

additur -- Ilus erat, dum res stetit Ilia regno triginta magnos volvendis mensibus orbis imperio explebit, regnumque ab sede Lavini transferet et Longam multa vi muniet Albam. hic iam ter centum totos regnabitur annos gente sub Hectorea, donec regina sacerdos Marte gravis geminam partu dabit Ilia prolem. inde lupae fulvo nutricis tegmine laetus Romulus excipiet gentem et Mavortia condet moenia Romanosque suo de nomine dicet. his ego nec metas rerum nec tempora pono; imperium sine fine dedi. quin aspera Juno, quae mare nunc terrasque metu caelumque fatigat, consilia in melius referet mecumque fovebit Romanos, rerum dominos, gentemque togatam. sic placitum. veniet lustris labentibus aetas, cum domus Assaraci Phthiam clarasque Mycenas servitio premet ac victis dominabitur Argis. nascetur pulchra Troianus origine Caesar, imperium Oceano, famam qui terminet astris, Iulius, a magno demissum nomen Iulo. hunc tu olim caelo, spoliis Orientis onustum, accipies secura; vocabitur hic quoque votis. aspera tum positis mitescent saecula bellis; cana Fides et Vesta, Remo cum fratre Quirinus iura dabunt: dirae ferro et compagibus artis claudentur Belli portae; Furor impius intus saeva sedens super arma et centum vinctus anis post tergum nodis fremet horridus ore cruento. . 441-493

270

275

280

285

290

295

. . Lucus in urbe fuit media, laetissimus umbrae. quo primum iactati undis et turbine Poeni

effodere loco signum, quod regia Juno monstrarat, caput acris equi: sic nam fore bello egregiam et facilem victu per saecula gentem. hic templum Junoni ingens Sidonia Dido condebat, donis opulentum et numine divae, anea cui gradibus surgebant limina nexdaeque aere trabes, foribus cardo stridebat anis. hoc primum in luco nova res oblata timorem leniit, hic primum Aeneas sperare salutem ausus et adflictis melius confidere rebus. namque sub ingenti lustrat dum singula templo reginam opperiens, dum, quae fortuna sit urbi, artificumque manus inter se operumque laborem miratur, videt Iliacas ex ordine pugnas bellaque iam fama totum volgata per orbem, Atridas Priamumque et saevum ambobus Achillem. constitit et lacrimans. quis iam locus, inquit, Achate, quae regio in terris nostri non plena laboris? en Priamus. sunt hic etiam sua praemia laudi; sunt lacrimae rerum, et mentem mortalia tangunt. solve metus; feret haec aliquam tibi fama salutem. sic ait, atque animum pictura pascit inani multa gemens, largoque umectat flumine voltum. namque videbat, uti bellantes Pergama circum hac fugerent Grai, premeret Troiana iuventus; hac Phryges, instaret curru cristatus Achilles. nec procul hinc Rhesi niveis tentoria velis agnoscit lacrimans, primo quae prodita somno Tydides multa vastabat caede cruentus, ardentisque avertit equos in castra, priusquam pabula gustassent Troiae Xanthumque bibissent. parte alia fugiens amissis Troilus armis infelix puer atque impar congressus Achilli: fertur equis curruque haeret resupinus inani, lora tenens tamen; huic cervixque comaeque trahuntur per terram, et versa pulvis inscribitur hasta. interea ad templum non aequae Palladis ibant crinibus Iliades passis peplumque ferebant,

445

450

455

460

465

470

475

480

suppliciter tristes et tunsae pectora palmis: diva solo fixos oculos aversa tenebat. ter circum Iliacos raptaverat Hectora muros exanimumque auro corpus vendebat Achilles. tum vero ingentem gemitum dat pectore ab imo, ut spolia, ut currus, utque insum corpus amici tendentemque manus Priamum conspexit inermis. se quoque principibus permixtum agnovit Achivis eoasque acies et nigri Memnonis arma. ducit Amazonidum lunatis agmina peltis Penthesilea furens mediisque in milibus ardet, aurea subnectens exsertae cingula mammae, bellatrix, audetque viris concurrere virgo. . 561-578

485

490

. Tum breviter Dido voltum demissa profatur: solvite corde metum, Teucri, secludite curas. res dura et regni novitas me talia cogunt moliri et late finis custode tueri. quis genus Aeneadum, quis Troiae nesciat urbem virtutesque virosque aut tanti incendia belli? non obtusa adeo gestamus pectora Poeni, nec tam aversus equos Tyria Sol iungit ab urbe. seu vos Hesperiam magnam Saturniaque arva sive Erycis finis regemque optatis Acesten, auxilio tutos dimittam opibusque iuvabo. voltis et his mecum pariter considere regnis: urbem quam statuo, vestra est; subducite navis: Tros Tyriusque mihi nullo discrimille agetur. atque utinam rex ipse noto compulsus eodem adforet Aeneas! equidem per litora certos dimittam et Libyae lustrare extrema iubebo, si quibus eiectus silvis aut urbibus errat.

565

570

575

B II . 13-20 . Fracti bello fatisque repulsi ductores Danaum, tot iam labentibus annis, instar montis equum divina Palladis arte aedificant sectaque intexunt abiete costas; votum, pro reditu simulant; ea fama vagatur. huc delecta virum sortiti corpora furtim includunt caeco lateri penitusque cavernas ingentis uterumque armato milite complent. . 40-56 . Primus ibi ante omnis, magna comitante caterva, Laocoon ardens summa decurrit ab arce et procul: o miseri, quae tanta insania, cives? creditis avectos, hostis aut ulla putatis dona carere dolis Danaum? sic notus Ulixes? aut hoc inclusi ligno occultantur Achivi, aut haec in nostros fabricata est machina muros inspectura domos venturaque desuper urbi, aut aliquis latet error; equo ne credite, Teucri. quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentes. sic fatus validis ingentem viribus hastam in latus inque feri curvam compagibus alvum contorsit. stetit illa tremens, uteroque recurso insonuere cavae gemitumque dedere cavernae. 40

15

20

45

50

et, si fata deum, si mens non laeva fuisset, impulerat ferro Argolicas foedare latebras, Troiaque nunc staret, Priamique arx alta maneres. . 199-233 . Hic aliud maius miseris multoque tremendum obicitur magis atque improvida pectora turbat. Laocoon, ductus Neptuno sorte sacerdos. sollemnis taurum ingentem mactabat ad aras. ecce autem gemini a Tenedo tranquilla per alta -- horresco referens -- immensis orbibus angues incumbunt pelago pariterque ad litora tendunt; pectora quorum inter fluctus arrecta iubaeque sanguineae superant undas, pars cetera pontum pone legit sinuatque immensa volumine terga. fit sonitus spumante salo; iamque arva tenebant ardentisque oculos suffecti sanguine et igni sibila lambebant linguis vibrantibus ora. diffugimus visu exsangues, illi agmine certo Laocoonta petunt, et primum parva duorum corpora natorum serpens amplexus uterque implicat et miseros morsu depascitur artus; post ipsum auxilio subeuntem ac tela ferentem corripiunt spirisque ligant ingentibus; et iam bis medium amplexi, bis collo squamea circum terga dati superant capite et cervicibus altis, ille simul manibus tendit divellere nodos perfusus sanie vittas atroque veneno, clamores simul horrendos ad sidera tollit, qualis mugitus, fugit cum saucius aram taurus et incertam excussit cervice securim. at gemini lapsu delubra ad summa dracones diffugiunt saevaeque petunt Tritonidis arcem, sub pedibusque deae clipeique sub orbe teguntur. tum vero treme facta novus per pectora cunctis

55

200

205

210

215

220

225

insinuat pavor, et scelus expendisse merentem Laocoonta ferunt, sacrum qui cuspide robur laeserit et tergo sceleratam intorserit hastam. ducendum ad sedes simulacrum orandaque divae numina conclamant. . 268-297

230

, . Tempus erat, quo prima quies mortalibus aegris incipit et dono divum gratissima serpit. in somnis ecce ante oculos maestissimus Hector visus adesse mihi largosque effundere fletus, raptatus bigis ut quondam, aterque cruento pulvere perque pedes traiectus lora turnentis. hei mihi, qualis erat, quantum mutatus ab illo Hectore, qui redit exuvias indutus Achilli vel Danaum Phrygios iaculatus puppibus ignis, squalentem barbam et concretos sanguine crinis vulneraque illa gerens, quae circum plurima muros accepit patrios! ultro flens ipse videbar compellare virum et maestas expromere voces: o lux Dardaniae, spes o fidissima Teucrum, quae tantae tenuere morae? quibus, Hector, ab oris exspectate venis? ut te post multa tuorum funera, post varios hominumque urbisque labores defessi aspicimus! quae causa indigna serenos foedavit voltus? aut cur haec volnera cerno? ille nihil, nec me quaerentem vana moratur, sed graviter gemitus imo de pectore ducens heu fuge, nate dea, teque his, ait, eripe flammis. hostis habet muros, ruit alto a culmine Troia. sat patriae Priamoque datum; si Pergama dextra defendi possent, etiam hac defensa fuissent sacra suosque tibi commendat Troia penates: hos cape fatorum comites, his moenia quaere,

270

275

280

285

290

magna pererrato statues quae denique ponto. sic ait et manibus vittas Vestamque potentem aeternumque adytis effert penetralibus ignem. . 402-428.

295

. . Heu nihil invitis fas quemquam fidere divis! ecce trahebatur passis Priameia virgo crinibus a templo Cassandra adytisque Minervae, ad caelum tendens ardentia lumina frustra, lumina, nam teneras arcebant vincula palmas. non tulit hanc speciem furiata mente Coroebus, et sese medium iniecit periturus in agmen. consequimur cuncti et densis incurrimus armis. hic primum ex alto delubri culmine telis nostrorum obruimur, oriturque miserrima caedes armorum facie et Graiarum errore iubarum. tum Danai gemitu atque ereptae virginis ira undique collecti invadunt, accerimus Aiax et gemini Atridae Dolopumque exercitus omnis; adversi rupto ceu quondam turbine venti confligunt, Zephyrusque Notusque et laetus eois Eurus equis; stridunt silvae, saevitque tridenti spumeus atque imo Nereus ciet aequora fundo. illi etiam, si quos obscura nocte per umbram fudimus insidlis totaque agitavimus urbe, apparent: primi clipeos mentitaque tela agnoscunt atque ora sono discordia signant, ilicet obruimur numero; primusque Coroebus Penelei dextra divae armipotentis ad aram procumbit; cadit et Ripheus, iustissimus unus quit fuit in Teucris et servantissimus aequi; dis aliter visum.

405

410

415

420

425

. 506-558 . Forsitan et Priami fuerint quae fata requiras. urbis uti captae casum convolsaque vidit limina tectorum et medium in penetralibus hostem, arma diu senior desueta trementibus aevo circumdat nequiquam umeris, et inutile ferrum cingitur ac densos fertur moriturus in hostis. aedibus in mediis nudoque sub aetheris axe ingens ara fuit iuxtaque veterrima laurus, incumbens arae atque umbra complexa penates. hic Hecuba et natae nequiquam altaria circum, praecipites atra ceu tempestate columbae, condensae et divom amplexae simulacra sedebant. ipsum autem sumptis Priamum iuvenalibus armis ut vidit, quae mens tam dira, miserrime coniunx, impulit his cingi telis? aut quo ruis? inquit. non tali auxilio nec defensoribus istis tempus eget; non, si ipse meus nunc adforet Hector. huc tandem concede; haec ara tuebitur omnis, aut moriere simul. sic ore effata recepit ad sese et sacra longaevum in sede locavit. Ecce autem elapsus Pyrrhi de caede Polites, unus natorum Priami, per tela, per hostis porticibus longis fugit et vacua atria lustrat saucius illum ardens infesto volnere Pyrrhus insequitur iam iamque manu tenet et premit hasta. ut tandern ante oculos evasit et ora parentum, concidit ac multo vitam cum sanguine fudit. hic Priamus, quamquam in media iam morte tenetur, non tamen abstinuit, nec voci iraeque pepercit: at tibi pro scelere, exclamat, pro talibus ausis, di, si qua est caelo pietas, quae talia curet, persolvant grates dignas et praemia reddant debita, qui nati coram me cernere letum fecisti et patrios foedasti funere voltus.

510

515

520

525

530

535

at non ille, satum quo te mentiris, Achilles talis in hoste fuit Priamo; sed iura fidemque supplicis erubuit, corpusque exsangue sepulchro reddidit Hectoreum, meque in mea regna remisit. sic fatus senior, telumque imbelle sine ictu coniecit, rauco quod protinus aere repulsum ex summo clipei nequiquam umbone pependit. cui Pyrrhus: referes ergo haec et nuntius ibis Pelidae genitori; illi mea tristia facta degeneremque Neoptolemum narrare memento : nunc morere. hoc dicens altaria ad ipsa trementem traxit et in multo lapsantem sanguine nati implicuitque coman laeva, dextraque coruscum extulit ac lateri capulo tenus abdidit ensem. haec finis Priami, fatorum hic exitus illum sorte tulit, Troiam incensam et prolapsa videntem Pergama, tot quondam populis terrisque superbum regnatorem Asiae. iacet ingens litore truncus, avolsumque umeris caput et sine nomine corpus. . 705-751

540

545

550

555

. , . Dixerat ille, et iam per moenia clarior ignis auditur, propiusque aestus incendlia volvunt. ergo age, care pater, cervici imponere nostrae; ipse subibo umeris, nec me labor iste gravabit. quo res cumque cadent, unum et commune periclum. una salus ambobus erit, mihi parvus Iulus sit comes, et longe servet vestigia coniunx. vos, famuli, quae dicam animis advertite vestris. est urbe egressis tumulus templumque vetustum desertae Cereris iuxtaque antiqua cupressus religione patrum multos servata per annos: hanc ex diverso sedem veniemus in unam. tu, genitor, cape sacra manu patriosque penates; 705

710

715

me, bello e tanto digressum et caede recenti, attrectare nefas, donec me flumine vivo abluero. haec fatus latos umeros subiectaque colla veste super fulvique insternor pelle leonis, succedoque oneri; dextrae se parvus Iulus implicuit sequiturque patrem non passibus aequis; pone subit coniunx. ferimur per opaca locorum; et me, quem dudum non ulla iniecta movebant tela neque adverso glomerati ex agmine Grai, nunc omnes terrent aurae, sonus excitat omnis, suspensum et pariter comitique onerique timentem. iamque propinquabam portis omnemque videbar evasisse viam, subito cum creber ad aures visus adesse pedum sonitus, genitorque per umbram prospiciens: nate, exclamat, fuge, nate; propinquant. ardentis clipeos atque aera micantia cerno. hic mihi nescio quod trepido male numen amicum confusam, eripuit mentem. namque avia cursu dum sequor et nota excedo regione viarum, heu! misero coniunx fatone erepta Creusa. substitit, erravitne via seu lassa resedit? incertum; nec post oculis est reddita nostris... quem non incusavi amens hominumque deorumque, aut quid in eversa vidi crudelius urbe? Ascanium Anchisenque patrem Teucrosque penates commendo sociis et curva valle recondo; ipse urbem repeto et cingor fulgentibus armis. stat casus renovare omnis omnemque reverti per Troiam et rursus caput obiectare periclis. . 752-770

720

725

730

735

740 745

750

. Principio muros obscuraque limina portae,

qua gressum extuleram repeto et vestigia retro observata sequor per noctem et lumine lustro, horror ubique animo simul ipsa silentia terrent. inde domum, si forte pedem si forte tulisset. me refero; inruerant Danai et tectum omne tenebant. ilicet ignis edax summa ad fastigia vento volvitur, exsuperant flammae, furit aestus ad auras procedo et Priami sedes arcemque reviso. et iam porticibus vacuis Junonis asylo custodes lecti Phoenix et dirus Ulixes praedam adservabant. huc undique Troia gaza incensis erepta adytis, mensaeque deorum crateresque auro solidi, captivaque vestis congeritur. pueri et pavidae longo ordine matres stant circum. ausus quin etiam voces iactare per umbram implevi clamore vias, maestusque Creusam nequiquam ingeminans iterumque vocavi. . 771-794

755

760

765

770

. quaerenti et tectis urbis sine fine furenti infelix simulacrum atque ipsius umbra Creusae visa mihi ante oculos et nota maior imago. obstipui steterunque comae et vox faucibus haesit. tum sic adfari et curas his demere dictis; quid tantum insano iuvat indulgere dolori, o dulcis coniunx? non haec sine numine divom eveniunt; nec te comitem hinc portare Creusam fas aut ille sinit superi regnator Olympi. longa tibi exsilia et vastum maris aequor arandum et terram Hesperiam venies, ubi Lydius arva inter opima virum leni fluit agmine Thybris: illic res laetae regnumque et regia coniunx parta tibi; lacrimas dilectae pelle Creusae. non ego Myrmidonum sedes Dolopumve superbas

775

780

785

aspiciam aut Grais servitum matribus ibo Dardanis et Divae Veneris nurus; sed me magna deum genetrix his detinet oris. iamque vale et nati serva communis amorem. haec ubi dicta dedit, lacrimantem et multa volentem dicere deseruit tenuisque recessit in auras; ter conatus ibi collo dare bracchia circum; ter frustra comprensa manus effugit imago, par levibus ventis volucrique simillima somno. . 795-804 . Sic demum socios consumpta nocte reviso. Atque hic ingentem comitum adfluxisse novorum invenio admirans numerum, matresque virosque. collectam exsilio pubem, miserabile vulgus. undique convenere animis opibusque parati, in quascumque velim pelago deducere terras. iamque iugis summae surgebat Lucifer Idae ducebatque diem, Danaique obsessa tenebant limina portarum, nec spes opis ulla dabatur. cessi et sublato montes genitore petivi.

790

795

800

BIBION . 39-68 , , . Eloquar an sileam? - gemitus lacrimabilis imo auditur tumulo et vox reddita fertur ad auris: quid miserum, Aenea. laceras? iam parce sepulto, parce pias scelerare manus. non me tibi Troia externum tulit aut cruor hic de stipite manat. heu! fuge crudelis terras. fuge litus avarum. nam Polydorus ego. hic confixum ferrea texit telorum seges et iaculis increvit acutis. tum vero ancipiti mentem formidine pressus obstipui steteruntque comae et vox faucibus haesit. hunc Polydorum auri quondam cum pondere magno infelix Priamus furtim mandarat alendum Threicio regi, cum iam diffideret armis Dardaniae cingique urbem obsidione videret. ille, ut opes fractae Teucrum et fortuna recessit. res Agamemnonias victriciaque arma secutus fas omne abrumpit; Polydorum obtruncat et auro vi potitur. quid non mortalia pectora cogis, auri sacra fames? Postquam pavor ossa reliquit, delectos populi ad proceres primumque parentem monstra deum refero et, quae sit sententia, posco. omnibus idem animus, scelerata excedere terra. linqui pollutum hospitium et dare classibus austros ergo instauramus Polydoro funus, et ingens aggeritur tumulo tellus; stant Manibus arae caeruleis maestae vittis atraque cupresso 40

45

50

55

60

et circum Iliades crinem de more solutae; inferimus tepido spumantia cymbia lacte sanguinis et sacri pateras, animamque sepulchro condimus et magna supremum voce ciemus. . 84-98

65

, , . . Templa dei saxo venerabar structa vetusto: da proriam, Thymbraee, domum; da moenia fessis. et genus et mansuram urbem; serva altera Troiae Pergama, reliquias Danaum atque immitis Achilli. quem sequimur? quove ire iubes, ubi ponere sedes? da, pater, augurium, atque animis illabere nostris. vix ea fatus eram: tremere omnia visa repente, liminaque laurusque dei, totusque moveri mons sircum et mugire adytis cortina reclusis. submissi petimus terram, et vox fertur ad auris: Dardanidae duri, quae vos a stirpe parentum prima tulit tellus, eadem vos ubere laeto accipiet reduses. antiquam exquirite matrem. hic domus Aeneae cunctis dominabitur oris et nati natorum et qui nascentur ab illis. .161-177 . Mutandae sedes. non haec tibi litora suasit Delius aut Cretae iussit considere Apollo. est locus, Hesperiam Grai cognomine dicunt, terra antiqua. potens armis atque ubere glaebae: Oenotri coluere viri; nunc fama minores Italiam dixisse ducis de nomine gentem (;) hae nobis propriae sedes, hinc Dardanus Ortus.... 85

90

95

. 306-342 , , . Ut me conspexit venientem et Troia circum arma amens vidit, magnis exterrita monstris deriguit visu in medio, calor ossa reliquit; labitur, et longo vix tandem tempore fatur: verane te facies, verus mihi nuntius adfers, nate dea? vivisne? aut, si lux alma recessit, Hector ubi est? dixit, lacrimasque effudit et omnem implevit clamore locum. vix pauca furenti subicio et raris turbatus vocibus hisco: vivo equidem, vitamque extrema per omnia duco (;) ne dubita, nam vera vides. heu! quis te casus deiectam coniuge tanto excipit? aut quae digna satis fortuna revisit, Hectoris Adromache? Pyrrhin conubia servas? deiecit voltum et demissa voce locuta est: o felix una ante alias Priameia virgo hostilem ad tumulum Troiae sub moenibus altis iussa mori quae sortitus non pertulit ullos nec victoris eri tetigit Captiva Cubile!... sed tibi qui cursum venti, quae fata dedere? aut quisnam ignarum nostris deus appulit oris? quid puer Ascanius? superatne et vescitur aura? ecqua tamen puero est amissae cura parentis? ecquid in antiquam virtutem animosque virilis et pater Aeneas et avunculus excitat Hector? . 441-460 , , , , .

310

315

320

Huc ubi delatus Cymaeam accesseris urbem, divinosque lacus et Averna sonantia silvis, insanam vatem aspicies, quae rupe sub ima fata canit foliisque notas et nomina mandat. quaecumque in foliis descripsit carmina virgo, digerit in numerum atque antro seclusa relinquit, illa manent immota locis neque ab ordine cedunt; verum eadem, verso tenuis cum cardine ventus impulit et teneras turbavit ianua frondes, numquam deinde cavo volitantia prendere saxo nec revocare situs aut iungere carmina curat: inconsulti abeunt sedemque odere Sibyllae. hic tibi nequa morae fuerint dispendia tanti, quamvis, increpitent socii et vi cursus in altum vela vocet possisque sinus implere secundos, quin adeas vatem precibusque oracula poscas: ipsa canat vocemque volens atque ora resolvat. illa tibi Italiae populos venturaque bella et, quo quemque modo fugiasque ferasque laborem expediet, cursusque dabit venerata secundos. . 707-718 . . Hinc Drepani me portus et illaetabilis ora excipit. hic, pelagi tot tempestatibus actus. heu genitorem, omnis curae casusque levamen. amitto Anchisen; hic me, pater optime, fessum deseris heu tantis nequiquam erepte periclis! nec vates Helenus, cum multa horrenda moneret. hos mihi praedixit luctus, non dira Celaeno. hic labor extremus, longarum haec meta viarum, hinc me digressum vestris deus appulit oris. Sic pater Aeneas intentis omnibus unus fata renarrabat divom cursusque docebat. conticuit tandem factoque hic fine quievit.

445

450

455

460

710

715

B I . 1-11 1. arma virumque = . . cano = , ( ). arma = bella . . , 1 . 8. qui primus... : qui primus Troiae ab oris profugus venit Italiam. Troiae ab oris profugus. primus = , princeps. unde = e qua re = , , . . 2. Italiam = in Italiam, . . in, litora = ad litora. i , Italus. fato, . fatum. Fatum ( fata) = , . fato profugus = . profugus , . Laviniaque : Italiam, que . . Lavinia, . i . 3. multum... iactatus... multa. . . passus, iactatus () passus () . venit,

ille, , , . . . , 4 ... ... . ille = , . iactari, , , . passus = , patior, passus sum, pati = . alto = mari = , . 4. vi superum, , . . 119. superum = superorum saevae junonis ob iram. , , . saevae memorem : junonis ob iram = . . . . 141. , . 5. multa quoque et = () . quoque et = (quoque etiam) . dum conderet = . dum, donec quoad . , , . . condo : condo, condidi, conditum, condere . . inferretque = . 6. deos Penates, , Phrygios Penates. . Latio, . in Latium : . , . unde = a quo, . unde Latio = . . 7. Albanique patres = () , , . allta moenia Romae = , alta, . 8. Musa. . .

. causas = . : tot lvere casus, tor adire labore quo numine laeso quidve dolens. quo numine laeso = quam ob laesionem numinis. numem , . voluntate = quo (Junonis) voluntate (ab Aenea) offensa, neglecta = ( ) , numen = quo deo offenso. . , , , . 9. quidve dolens = () , , , , , , , , (23 - 28). volvre casus = volvere, (volventibus annis), , . : volvo, volvi, voltum, volvre ado labores = , , . 10-11. insgnem piette virum = , , . . pitas, . impulrit, . . impello (in - pello), impli, impulsum, impellre = , . . (volvre - adre) . ut (ut volvret - adret) . anmis, . in anmis, . . , . caelestbus, , caelestes - ium, irae, , . tantaene.... irae? , , . . 81-123 81. Haec ubi dicta, . sunt, (. ) = ( ). -

, , , . cavum... montem = , , . , . . , 1 : , . convers cuspde = , ( ) , . , . . . , 291 82. montem implit = . impello, . in latus, , , (= porta . 83), . ac = ac statim = ac . velut agmne facto = , ( ). 83. qua data porta : qua (parte) data (est) porta. porta = , , , , . ruunt ruo, rui, rtum, rure = , . turbo - nis, . = . perflo. . . = , . 84. incubure mari = , . incumbo, cubi, cubtum, - re. : . , 295 . (incubuere) . . ruunt, volvunt, totum (mare) a sedibus imis = ( ) . 85. una = . . ruunt . = erunt = , . creber procellis = procellosus = , . , , , (. 102). 87. virum = virorum. stridor - ris, . = . rudens - entis, . = . . r.

88 - 89. eripunt... ex oclis. . , 293 : ( ) , . ponto . = . nox atra = . incbo, . . = . 90. poli = caelum, . crebris micat ignbus aether = . crebri ignes = . mico, -i, -re = , , , . 91. praesentem, . mortem = , . . . intentant = minantur = , 305, . 92. extemplo = statim = . Aeneae solvuntur membra . . , 295 . frigus - ris, . = , : . frigre = . 93. duplcis = ambas, duplex, . : palmas = supnas manus = . . tendo = . ingmit... voce refert. . , 228 : . 94. terque quaterque beati, . . , 306 : , . 95. quis, quibus = . 96. oppetre mortem (. ) oppetre ( ) = . contgit = , . . 97. Tydde, . Tyddes, , Danum fortissimum gentis, . , , (. , 228 .,). mene... non potuisse, . , , , . . ne ( ), .: . liacis campis, . = . occumbre = . 98. anmam effundre = effndo, - di, - sum, - re =

. tu dextr, . = animam effundre perre (). 99. saevus = , ( ). ubi = , Aeacdae = , . , . telo = . telum = . iacet = . iacre, , . , . 100. Sarpdon, , , (. , 480 ..). Simis, , , , . corpora... volvit . , , 22: (scuta virum) (galas) (volvit) (fortia corpra virum). 102. iactanti = clamanti, vociferanti dicenti. , . , . . . . . iactare . Aquilne, . stridens = (), . 103. adversa, . = , . prora irrens = , . velum = , . . ferit = : ferio - ferire ferit lacerat = . . . , 626 : . fluctus ad sidera tollit = . . . , 313 : . 104. avertit, = se avertit averttur = . undis dat latus, . navis = prora latus navis fluctbus oppnit = . 105. insequtur cumlo... mons. cumlo, . insequtur : cumlo = cumultim, mole sua = , . praerptus aquae mons

= . mons . 106 - 107 hi...his, . hi = , his = . pendo, pendendi, -re = , . dehsco, -hivi, -re = , . terram = . harnis, furit : furit aestus harenis. furre aestus . , . . 585 : (= harenis). 108. tris, tres. . otus, , Euros, saxa latentia = . torquo, torsi, tortum, - re = , . 109. : Itli vocant aras saxa, quae sunt in medis fluctbus arae , . 110. dorsum, aras, , . mari summo, . . = . 111. brevia, , . vada = , . . syrtis. syrtis = , urgo = , , . . urgo, ursi, urgre. 112. vada = . vadis . inldo, -si, -sum, -re (in - laedo) = . aggre cingit harnae = : agger , = , . (. 107). 113. Lycos, , ( ) , . veho, vexi, vectum, vehre = , , , . Orontem, . 114. ipsius = , . . ingens pontus, = . a vertce desper, ab alto = . 115. magster, . navis = pronus - a - um = . 116. in caput, . = , . . , 41 : .

116. ast illam = , . . ast = at, ast . ibidem = . 117. agens circum = circumagens, . = . rapdus vorat aequre vortex = . . r. vortex -cis, . = . vorat = absrbet = . , . 118. rari, . (dispersi = , ). in gurgte vasto = : gurges - tis. . = , , . (. ). rari ( ) . . no, , .= . 119. arma, , tablae, . . . . Troia gaza = gaza, , , . 120. lionei, . . . . 122. hiems = tempestas = , . vicit = . laxis compagbus = laxtis compagbus = . omnes, . naves. 123. imbrem = aquam maris, . inimcum = exitisum = , rimisque fatscunt = , . fatiscre , solvi, dilbi (= , , ). rimisque fatiscunt = et solvuntur ut rimas agant rimas agre = , . , , .

. 198-210 198. ante, malrum (= antiqurum malrum = ), adhuc = , . . , 208 : (= o socii), (neque enim ignri sumus ante malorum) enim . 199. gravir, , , . . , 209 : graviora . 200. vos et...vos et..., : vos enim idem estis, qui et ...rabem Scyllaeam = ad rabidam Scyllaeam. rabiem Scyllaeam . . accestis (= accessistis) scoplos. pentus sonantis = . . , 241 : . 201. Cyclopia saxa litus Cyclpum saxrum in Sicila, , , , . 202. revocte anmos = maestus timor = . experti, . estis = experor, expertus sum, -ri = . 203. mittte = demittte = , , forsan = . forsan, fors sit an, fortasse (= ) . an . , . fortasse olim, . . , 212 : , : . 204. per tot discrimn rerum = . discrimna rerum = , . 205. fata = fati decrta oraclis et auguris nobis significat - . quietae sedes = . ostendunt, promttunt = . 207. durte, = , . . , 299 :

, , res secndae = . 208. curis ingentbus aeger = . aeger tristis, maestus, curis vexatus et agittus = . 209. spem voltu simlat = . premit = occultat = . altum dolrem corde = . 210. se praedae accngunt = , . . praedae, . . dapbusque futris, . = . : accngunt se ut ex praeda (cervis caesis) dapes futras parent : daps - dapis - , , . dapes daps. . 254-296 254. olli, . illi . . subridens = . . , 38 . 255. voltu... sernat. . caelum tempestatesque serenat = , (). 256. libavit = , osclum, , os = : . oscla libavit = . natae = : . natae olli dehinc, = . 257. parce metu = noli meture - . metu, . metui. Cythera, . : , . manent immta tuorum fata tibi, , : quae te senta vertit? immtus, -a, -um = , . fata tuorum = , . . tibi, . . 258 - 259. urbem et moenia = urbis moenia. Lavivi, . . Lavinium. sublmem feres ad sidra caeli = . , ,

, caeli quibus adnis arcem = (. 250). magnanmus = , . 261. hic, . . tibi, . . quando = quoniam = . remordet itrum, itrumque mordet : non cessat mordre, mordet = . 262. longius et volvens. longus volvens, evolvens = (volmen), . movebo = , . 263. italia = in italia. populos ferces =populos bellicsos, . . contndet = superabit, vincet = contundo, - tdi, - tsum, - re = . 264. mores... ponet = . moenia ponet = moenia condet = . 265 - 266. aestas, , . terna hiberna (castra) = tres hiemes, . dum = . vidrit, = . Rutlis subactis, . = ex quo Rutli erunt = . transirint (= ): . , . . ... . 24 , , , . 267. at, . 261 hic at . = , , puer Arsanus, . nunc = , llus (. 268). lulo, . cui. . 268. llus, . res llia = , . stetit, . incolmis regno, ., = . 269. magnos urbis, , . volvendis = volventibus = .

volvo, : . mensibus = . 271. transfret = (. ). Albam Longam . Longam... Albam, Alba Longa, ( bona dea, patra potstas sacra via). multa vi = . munet = , . 272. hic, . = , . . iam = , . ter centum = : , , . ( ). regnabtur ( ) = . 273. gente sum Hectora, gente sub Troiana, , . regna, . sacrdos = virgo Vestalis = . 274. gravis = gravda = , , , . gemnam...prolem = , . ilia = roiana : . . ( = , silva) . 275. Lupae nutricis = . , . tegmne = , . fulvo = . pelle = tegmne (pelle) laetus = , , . 276. excipet gentem, . Ainae = ( ) . . Mavorta = , Mavors, Mars (), . 277. Romanos dicet, . suo de nomne = . 278. his, . Romanis. rerum, metas (= termnos) tempora. sine fine = infintum

219. imperum sine fine dedi = . . quin quine (= ;) = quin (aspera) . 280. fatigat = vexat = requiescere non sinit = , . metu = , . . 281 - 282. consila in melius refret = . fovbit = , . , rerum (= orbis terrarum) domnos = . gentemque togatam, que Romanos. gentem togatam = . toga () , . 283. Sic plattum, . mihi est = sic decrvi = . esse . lustrum (.) = , , , , , . lustris labentibus = , . 284. domus Assraci = , . domus Assaraci = . Phthia = , . Mycnae = , . 146 .. 285. Servito premt = () impero premet dominbtur = . Argis, . Argi - orum = Argos . . dominbtur victis Argis, . 286. pulchra Troianus origne Caesar. pulchra origne = clara egrega origine. 286 - 296 . Iulius Caesar

Troianus. C. Iulius Caesar Octavianus. 287. Imperum Oceno, famam qui termnet astris = , . 288. nomen, Iulius. demissum = dedctum = , . 289. caelo, . in caelo: . spolis onstum Orientis = . 30 .. , . 290. secra = , . vocbitur votis = , , . . hic quoque = , . . 291. tum, . aspra saecla mitscent = Pax Romana. . postis bellis = compostis bellis = fintis bellis = . 292. cana = , (antiqua, prisca). Fides = . Bellum Furor . . cana Vestam. (Vesta) , . Remo cum fratre Quirnus... . , , . , . 293. iura dabunt = leges ferent = ,

. 294. Belli portae, , 29 . , . ferro et compagibus artis, , ferris compagbus artis = , (= artis) . Furor impius = ( ). dirus, a, um = . intus = ( ). 295. centum vinctus aenis nodis = . vinctus, . vinco, vinxi, vinctum, vincre = . post tergum = . aenus, a, um = , aesaeris = . 296. fremet horrdus ore crunto = . r . frmo, -i, tum, re = , , . . 441-493 441. lucus, . = . fuit, . laetissmus umbrae, laetus . = . 442 - 443. quo primum...signum, : quo loco (= , ) Poeni iactati undis et turbne effodre primum signum. effodo, -di, -ssum, -re = . signum = omen = , . 444. monstrarat = monstraverat, . monstro . . = , caput acris equi signum . . . 444 - 445. sic nam = nam sic. fore = futram esse, gentem, egregam bello et faclem victu : victus us (vivo) = , faclem victu = , (. . ). 446. Sidona: , . 447. condebat, , donis et numine, opulentum (= ) (donis)

(numne) (divae). nmen- nis, . (nuo) = , , , . 448 - 449. cui gradbus = cuius (= ) gradbus . (= ), aenea surgebant limna = . nexaeque aere trabes, . surgebant = : surgebant (), erant (= ), forbus cardo stridebat aenis fores erant aenae. fores -ium . = . cardo -nis (.) = , ( ). strdo, -di, -re = . aenea - aere, aenis. , aenea, aere, nexae, aenis. 450. nova res oblata = . (453). timrem, . lenit, . leno . . = . 452. adflictis rebus, . . = in rebus adflictis = . melus confidre = , . sub... templo = in inferiorbus partbus templi = . singula = ( ). lustro . . = , . 454. regnam opperens = opperor, pertus pertus sum, -ri = . , , , , . quae fortna sit urbi, 456 mirtur = (), manus labrem. . . 455. artifcum manus inter se, certantes = , . , . oprum labrem = opra laborisa = , , .

456. ex ordne, pugnas = . 457. fam, . = . 458. ambbus = . , , () , , . 459. consttit = . 460. plena nostri laboris = plena (fama) nostri laboris = : labor = , . 461. en Primus = . en , . hic etiam = . laudi = virtti = . su premi = , . 462. sunt lacrmae rerum, . rerum . lacrmae, humanarum, mortla = , . , . et mentem mortala tangunt = (mortla) (= tangunt), (= mentem). 463. solve metus ( corde) = ( .) haec fama = harum rerum fama = . tibi . , . 464. pictr inni, . . = . , , . anmum pascit = . pasco, pavi, pastum, pascre = , , . 465. multa gmens = . umctat = irrigat = . largo flumne = () . . , 570 , 522 . 466 - 493. , hac... hac (. 467 - 468),

hinc... parte... alia (469-474): (1) (1) (2) (2), (3) (3), (4) (4). 466. Pergma : , , . 467. uti Grai (Graeci) fugrent... premret Troina iuventus = , . 468. Phryges, fugerent, (), instret curru cristtus Achlles = . 469. Rhsi (Rhsus) = : . , 434 . . 470. tentora nivs velis = . . . primo somno prodta = ( ) = , , , . 471. multa caede = . 472. ardentis equos avertit in castra: ( ). 473. prius quam gustssent... bibssent: , . gusto = . pablum -i = , . bibo = . Xanthus = , . 474. Trolus = : , , . (amissis armis) , (curru haeret inani), ,

(lora tenens tamen) , (versa). 475. congressus Achilli = . Achilli cum . . puer atque impar = ( ) . 476. fertur equis = , . 477. tamen = , . . 478. pulvis inscribtur = , . vers hast = . 479. non aeque = inquae = . 480. crinbus passis = . . pando, pandi, pansum, passum, - re = , , . Peplumque ferebant . . , . 481. supplicter = ferebant. tunsae pectora palmis = , . . 482. diva solo fixos... tenebat = , . , . solo . 483 - 484. , . raptavrat ( ). . . , . , (exanmum corpus auro vendebat Achilles = ). 485. dat, . : dat gemtum ingentem = . 486. spola = .

487. manus inrmis = , . 488. Se quoque principbus permxtum agnvit Achivis = ( ). 489. Eas aces et nigri Memnnis arm = . , , . , . , , () (luntis peltis) , , , . 492. subnctens = subnx habens (cingul) = . exsertae mammae (. , exsro = , ) = . 493. viris, . concurrre = . virgo = () . . 561-578 561. voltum demssa , . , . : . 562. solvte corde metum, solvte corda metu = = . 563. res dura = rerum dura condico, . regni novtas = . , . , . tala molri =

( ). 564. custde, costodibus. 565. Aenedum, , . . . nescat (. nesco) = . 566. virttesque virosque = , . r. obtsa obtundo, -tdi, -tsum tunsum, -re = , . homo obtsus = , . 567 - 568. ado ... tam, , ut, (ut Troianrum fact nescimus). nec tam aversus Sol = nec tam in aversa caeli parte iungit , . (iunctos ducit), . . Tyrat ab urbe, . : : , . 569. Hesperam, , Saturna arva = Saturna tellus, Saturnum, . 570. Erycis finis, , (Venus erycna). opttis = . 571. auxilo, tutos opbus, . iuvabo, iuvo = dimttam, . 572. voltis et = . voltis ... considre (si voltis ...) : urbem ... vestra est mecum pariter = mecum, simul, mecum una = . 573. urbem quam stato ... est, . : urbem quam stato (haec) vestra est = . subdcte navis = . 574. Tros Tyrisque, = . nullo discrimne = . mihi agtur = a me regtur, tractbitur, habbtur = . 575. Noto complsus eodem. Noto vento.

edem, . quo vos compulsi estis. complsus = = , , . 576. adforet = adsset , . certos = . 578. si erat = . si quibus silvis quibus, = . urbbus silvis.

. 13-20 13. Fracti bello = defessi bello = . fatis = calamitatbus . repulsi = . . dctores Danum (=Danaorum) = . 14. tot annis = , . labentibus annis . , . (lapsis), , . 15. instar montis = ad montis magnitudnem . divna Palldis arte = arte deae Palladis = ( ) , (. 493 ). 16. aedifcant = . sectaque intxunt (= texunt abite costas). secta abite, . = , . abiete . intxunt costas = . 17. votum, . . . eum esse. simlant = , ( ) . pro redtu = () . vovo, vovi, votum, -re = , , . fama = eius fama, eius voti fama = . vagor = . huc = . 19 caeco latri = . 18. delcta virum (= virorum) corpra = delectos viros = . sortti = . furtim = 19. incldo = . pentus, complent complo . . = . cavernas utermque, : cavernas uteri =

( ). utrus -i, . = . 20. armato milte, , armtis miltibus = . . 40-56 40. ibi, . = , . . ante omnis, primus = . magna comitnte caterva = . , . decurro, -ccurri . -curri, -cursum, -re = , , . 41. ardens, . ira = . summa ab arce = () . 42. et procul, dixit, , : quae insana (= ), est. . 43. avectos, . . . esse avectos (esse), credtis: ; : ne credte = . 44. . carre putatis. caro = . dolus -i = . sic notus Ulxes? = (= ) ; 45. hoc ligno = , . occltor = . 46. haec machna = , , , = fabricta est = . inspectra = ventra . . = . urbi, . = in urbem = . 48. alquis = alius quis = . error -ris = ( ).

49. et = et etam . dona . . . 50. valdis ingentem virbus hastam: . valdis - virbus () = magnis virbus. ingens hasta = . in latus : in feri curvam compagbus alvum, : in alvum feri (= equi) curvam compagibus (= curva compge lignorum contextam) = . 52. contorsit : contorquo, rsi, -rtum, -re = , . stetit = . utro recsso = ( recuto, - ussi, ussum, -re). 53. insno, -ui, -re = , . insonure cavae = insonure quid cavum = . cavae cavernae (= ). 54. : si fat deum (= deorum) non laeva (= contraria) fuissent, si mens (. nostra) non laeva (= stulta = ) fuisset. fata deum = , , . 55. impulrat, . . impulsset, . foedre = lacerre = , . 56. manres ( [], , ) (, ). Troique nunc stret . . 199-233 199. Hic = tum. alud, = . maius = . multo, magis tremendum = . 200. obictur, obicor (ob - jacior) = , . improvda = nihil providenta, necopinantia = , . 201. ductus sorte = , , ,

. Neptno, . , . 202. taurum macto = , , , sollmnis ad aras = . . 203 - 204. gemni ... immensis angues = . per alta = . alta . . tranqulla : tranquillibus = , ( ). horresco, horri, -re = . refrens = , . 205. incumbunt = . . pariter = , , . 206. arrecta = ( ). iubae = . 207. sanguinae iubae , 308 . suprant undas = . pars cetra = . 208. pone legit pontum = . sinuatque = sinans. immensa terga = . volumne = . 209. fit sontus spumante salo ( ) , , , ( ). . arva = litra. 210. ardentisque oclos suffcti sangune et igni = . sufficio = . oculos suffecti : . (oculos) . (suffecti) . 211. lambebant = ( ). sibra ora = . linguis vibrantibus = . . 212. diffugmus = , .

exsngues = . pallidi = , . semianimi = . exsngues . visu = . , , . agmne certo = . ( ). 214. serpens uterque amplexus = . natrum corpra = natos = , . 215. implicat = . implicare . miseros artus = miserorum artus = . despasctur = , , mordet (.) depasci . morsu lacerare, consumre. 216. ipsum = ( ), . post = . auxilio (. ) = . subeuntem = . 217. corripio = . spira - ae = . ligo = , . 218. medum = medum corpus bis collo squama terga : : bis circumdati collo squama terga = ( ) . circum terga dati . collo . circumdati. 219. suprant capte, . suo, . capte : capite capitibus , . , (bis medium amplexi), , . 220 - 222. simul... simul = ... . divello, -elli, lsum, - re = , , , . tendo, tetendi, tensum, tentum, - re = , , , , nodos = , . 217 spiras. perfsus = , . vittas = = . sane atroque venno = () ( ) . 223. qualis mugtus ( tollit) taurus cum fugit .. , 403 : , . saucus = .

224. et... excussit, excussa incerta secri = . . , . , . , , 1506 . . , , . , . . , , , . , . 225. at = autem = . delbra ad summa = ( ), , , , 297 ( ). lapsu, . lapsus = lapsu difluglunt = labuntur, serpunt , . 226. saevae = irtae. Tritnis -dis = , . 227. deae, . . . teguntur, = tegunt se. 228. tremefacta pector = ( ) . , (novus pavor), . 229. insinat, se = , . cunctis, . expendisse scelus = poenas scelris persolvisse = . scelus , , . merentem = ( ), . 230 - 231. qui laesrit ... intorsrit :

: ( ) ... . sacrum robur = equum sacrum e robre factum, . , ( sacer. cuspde = . tergo, corpri latri = in corpus, in latus. 232. ducendum... oranda, . esse, conclamant . oranda = exoranda, placanda. ad sedes, . deae, templum. simulcrum = . conclamnt = omnes uno ore clamant = ( ). . 268-297 268. prima quies = primus somnus = . mortalibus aegris = (), . 269. incpit, incipo = . dono, . . divum = deorum. serpit = . serpo : serpo, -psi, -ptum, -re =. , , . 270. ecce = . 270 - 272. : maestissimus Hector, raptatus bigis ( ) aterque cruento pulvre perque pedes traiectus lora tumentis, ut quondam visus est adesse mihi largosque effundre fletus. ut quondam : visus erat raptatus = . 273. traiectus lora, traiectes per pedes tumentis loris habens per pedes tumentis lora traiecta. pedes tumentis () , . . , , . 274. hei mihi = . quantum mutatus ab illo = quantum diversus ab illo, mutatione facta = , . 275. qui = qualls = . redit : redo ., , . exuvae - arum = . exuvas indtus Achlli = .

. 276. puppbus, . = in puppes. , . , 122 : . 277 - 279. squalentem barbam gerens, quantum mutatus. . squalo = . barba -ae = , . squalens barba = . concrtos sangune crines = . vulnra = , . , 371 375 . ultro, compellare, (vidbar, . mihi), . ultro, . = , . flens ipse = , . (271 effundre fletus). exprmo = . 281. lux = salus, . Teucrum = Teucrorum = . 283. expectte, Hector . expecttus. 285. ut = ( ). aspicmus te = . defessi (cladbus) = . 286 foedo = , . ille nihil, respondet. nec me... mortur = (vana quaerentem), . . 289. fuge = . . erpe te = . his flammis : . 290. ruit alto a culmne : . 291. sat... datum, , . 292. hac = = . etiam = . 293. sarca. . sua suos sacra , 296 - 297 vittas (), Vestam = ignem ( ) penates penates publci, , , penates privtos

(dmesticos), . . 294. comtes fatorum = , , . 295. : quae (moenia) ponto pererrato states magna. ponto pererrato = . stato: = . magna = . 296. sic ait et ... effert = : . 297. effert, per somnum mihi, vidtur effere. (vittas) (ignam aeternum). . adytis penetralbus = . penetralbus . . . 402-428 402. heu! nihil invtis fas quemquam fidre divis. invtis divis (= deis), . fidere = . invits = inimcis fas, . es = ! . (adsprat fortuna primo labri). 403. ecce trahebatur. . passis crinibus = . passis : . . pando. : pando, pandi, pansum passum, - re = crinibus passs = , , . 404. a templo adytisque = ab adytis templi Minervae = . , , , , , . 405. tendens lumna = . ardent lumn , , , frustra (). lumna. 406. arcbant = coercebant, continebant = .

407. hanc specem = ( . ). tulit = perlulit = . furita mente = ( ) . Coroebus= , , , . 408. periturus = , . iniecit, sese. 409. densis armis, . = in densa arma, . hostium (incurrmus). 410. delbri = ( ). 411. telis nostrorum obrumur = , . obrumur . miserrma caedes = ( ). 412. face errre, . . facie = specie, forma. 413. tum = , 410 primum. gemtu atque erptae virgnis ira = cum gemrent atque ob ereptam virginem irascerentur. 414. undique = collecti invadunt collecti = . , . 414. Aiax = . 416. rupto turbine = cum turbo se prorpit = . . , 765 ..., . adversi = . 417. laetus eis Eurus equis = : Ei , equi curru, , . 418. stridnt, strident. s. 419. Nerus = . , ,

. 420. si quos = quoscumque : . obscra nocte per urbem = per umbram obscrae noctis. 421. fudmus = . insidis = dolo. 422. apprent = . primi, . , 412. mentta, clipos = (= agnscunt) , .. . 423. atque ora ...signant. ora = linguam, signare . : (sono) (ora discorda). . 424. ilcet ire - licet (ire licet = ) , , . numero = multitudne = . obruimur = . obro, -ui, -tum, -re = , . 425. Peneli, . . , 494 , . , . divae ad aram, . . 426. iustissimus unus ( unus ) = . 427. servantissimus aequi . , ... 428. Dis aliter visum = . . . , 234 : . . 506-558 506. forstan... requras = . forsitan = fors sit an. forsitan = fortasse = . requras quae fuerint fata . 507. urbis casum = urbis intertum = .

508. medum, , . 509 - 510. : senor (= senex), neququam circmdat trementibus aevo umeris () arma ( ) diu desueta ( ). 511. singtur = , . = cingit se . . , . inutle, . . , . 512. aedbus in medis = , . nudo sub aetheris axe = sub polo, sub caelo = . 514. arae = in aram. umbra . . = . 515. altr circum , circum altar = circum aram. 516. praeciptes = se praecipitntes ( ) . 517. condensae = . sedbant = . , . 519. quae mens tam dira = . 520. impulit = . (cingi). 521. non tempus eget = , . tali auxilo nec defensorbus istis , telis (520). defensoribus istis = armis istis, auxilio istorum armorum = ( . ). 522. non, . egret, si ipse . = , . 523. huc tandem concde = ( . ) . haec ara tuebtur omnis = . . . . . 176 : , . 526. Pyrrhi de caede = ( ), . . 527. per tela, per hostis, , . 298. . 528. porticbus longis, . = ,

. . vacua atra = . lustrat = . 529. infesto volnre insequtur = , . 530. iam iamque = . manu tenet = . premet hasta = . 531. parentum, . , . 532. concdit = , . , . 533 - 534. in meda morte = in ipso mortis periclo. non abstinit = non continit sese = = . nec voci iraeque pepercit, . non abstinit. 535. at = , . tibi, perslvant reddant. aussis, . 536. pitas = iustita = , . quae talia curet = ut talia curet. 537. grates = gratias et praemia = . poenae. 538. cernre, fecisti fecisti me ut cernrem = . 539. foedasti voltus, . funere, . fili = . 540. satum (esse) = natum esse mentris = . 541. in hoste Primo = , iura fidemque supplicis erubit = . erubuit, . erubesco, erubi, -re = , , . iura = , . fides . 542. seplcro, . = . corpus ... Hectorum = corpus Hectris. 544. inblle sine ictu, . , , senor. sine ictu : . 545. rauco aere repulsum, . est,

, . 546. summo umbne = . . 547. refres ... ibis, . 549. Neoptolemum, narrre, tristia facta = . 540 . . 550. trementem = , (546). 551. lapsantem = . lapso labor. 552. comam laeva implicit coma laevam dextra - ensem. corscum, , . extlit = sustlit, , , 54. haec finis, . fuit. fatorum sorte = . 555. tlit = abstlit. 556. poplis terrisque, superbum = . 557. iacet truncus = . 558. avolsum caput, . est sine nomne = , , . , , , , . (, ) . . . 705-751 705. ignis = ignis creptans, creptus ignis =

. clarior audtur = , . 707. imponre, . . . impone te = , . 708. subbo umeris = suscipiam te umris meis in umros meos = . 709. quo res cumque = quocumque res cadent = , . 711. longe = e longinquo , . . servet = observet = . 712. anmis advertte vestris = animadvertte animis, . 713. est urbe egressis = . egressis, . , . . 1, 24 : . 714. desertae Cerris, templum desertum Cerris , . . 715. religine = cultu = . 716. ex diverso = ex diversis partibus = , . 718. bello e tanto = e tanto bello = . 720. attrectre = . donec abluro = , . flumne vivo = , . 721. latos, . . umeros, colla, . insternor = . subicta coll = colla quae subicio onri recipiendo = , . super, . = , , . 722. veste = . pelle lenis = ( ). 723. succdo onri = . oneri sub succedo (sud - cedo). se implicuit dextrae = ( ). 725. per opca locorum = per opca loca = , . 726 - 727. iniecta ... tela = , ,

adverso glomerati ex agmine = . 728. suspensum = sollicitum, anxium = , . 729. videbar (mihi) = , . 731. evasisse viam omnem = . 732. visus . est mihi = , . ad aures adesse = ad aures accedre et adesse. 733. prospiciens = . nate ... nate, . . propnquant (hostes). 734. ardentes = , ardentes micantia aera. 735 - 736. male amcum = inimcum. : hic nesco quod numen male amcum eripit mihi trepido confsam mentem = , ( ). 737. nota regine viarum = . 738. misro, . mihi. ne ... ne , (seu), , , . 740. incertum, . 745. quem ... deorumque, . , , . . 748. curva valle = cava valle = , , . 749. ipse = ego ipse. urbem repto = in urben redo. cingor () = cingo me = . repto et cingor fuigentbus armis = repto cinctus. 750. stat, . sententia = . casus renovare = , . 751. et rursus caput obiectare perclis =

. . 752-770 752 - 753. muros obscrque limna portae qua gressum extulram repto = , (gressum extulram). retro sequor observta vestiga = (retro) . 754. lumne = oclis. lustro = circumspico = . 755. horror bque animo, . est animo . 756. inde domum me refro si forte domum, . - . si = = . si forte = . pedem tulsset = ( ). si forte, . 757. tectum = domum. inrurant, tenbant, volvtur . tenebant = obtinebant = . 758. ilicet = . ignis edax = , . summa ad fastiga = . 759. exsuperant = , . . . furit aestus ad auras = . ad auras = ad caelum. 760. procdo, . a domo mea. sedes = domum = . , , , , . 761. porticbus vacis = . asylo = templo. , . , , . 762. phoenix, , . 763. gaza = . . 764. mensae deorum = . 765. cratre auro soldi = crateres soldo auro = , , . captva vestis = , -

. captivae vestes, . . 766. puri et pavdae matres , . longo ordne = . 767. stant circum, = circumstant. 768. quin etiam = , . ausus = . 769 - 770. Cresam vocavi iterumque iterumque = , . ingemnans = . iterumque . . 771-794 771. tectis = aedificiis, . = per aedificia = per domos = , quaerenti furenti (. 775) mihi. furenti = . 772. inflix simulcrum = . 773. visa, . est. nota maior imago = . , . 774. obstipi = . stetruntque comae = . . : . vox faucibus haesit = . 775. attri ... demre, , , . Creusa. 776. quid iuvat? = , indulgre insno dolri? ; , . 777. non sine numine divom : . . , 240 . 778. comitem, . Creusam. 778 - 779. nec ... fas aut ille sinit = (fas fatum) . 780. longa exsilia = ( arandum, aequor). arare

aequor, exsilia, , .. obenda. 781 - 782. Thybris, ( ), Tiberis Lydus, , . . . arva opma virum, . , 184 (= ). leni agmne = . 783. res laetae = . regia coniux : , , . 784. parta (sunt) : . . paro, pepri, partum, -re = , , . parta tibi, . sunt = fato destinata sunt = . parta res laetae regnum regia coniux. lacrmas dilectae Creusae = . pelle = . 785. superbas, sedes, . 786. servitum, , . 788. magna deum gentrix . , . (idaea mater) . dulcem conigem , . 790. haec ubi dicta dedit, = . . 792. ter conatus sum. . . , 206, : , . dare ... circum = circumdare, circumdare collo. . 795-804 795. sic demum = , . . rev so socios = .

796 - 797. ingentem comitum numerm = = . matres ... viro = . 798 pubem = multitudinem vulgus. exsilo, . = . 799. parati = (. ). animis - opibus = , . , , , . 800. deducre = . . 801. iugis = . 802. obsessa limin = . 803. nec spes opis (ferendae) ulla dabatur = . 804. cessi, . fato = , et sublato genitre montes petvi .

. 39-68 39. Elquar an silam? : = ; . elquor silo. . gemitus lacrimabilis = . 40. vox reddita = , , , . 41. quid = ; lacro, . . = . iam parce = . sepulto = mortuo. , , , , . 42. parce scelerare = noli scelerare = (scelerare = pollure = ). 43. tulit, externum = . tulit = protlit = , . aut cruor hic de stipite manat, aut = ( ). stipes -itis = . mano . . = , cruor -oris . (;) = , , . 44. litus avrum = litus ubi tyrannus avarus habtat. avarus = . 45 - 46. nam Polydrus ego = . . . confxum, . me = confgo, - xi, -xum, -re = , . ferrea telorum seges = , , . iaclis, . (incrvit) (iaclis = actis),

. 47. ancipti formidne, . . anceps formdo = , , , . mentem, pressus . 48. obstipi, . obstipesco = , . steteruntque comae et vox faucibus haesit = . sto = . fauces - ium, . = . haero = , . 50. furtim ( ), . . 6, . mandart, mandavrat = commendrat, comissrat = . alendum, = . 51. Threcio rgi = . , , . diffdo, (- isus sum), - re alici = , . 52. cingi obsidine = cinctam tenri obsidine = . , . . 54. res Agamemnonias sectus = , . 55. fas, . 56. auro potitur, . potitur . 57. sacra fames = . sacer = , . 58. procres -um = . 59. monstra = prodigium = . deum = deorum. refro et quae sit sententia posco = . , , (. : referre (relatio) ad senatum rogare sententias). 60 - 61. omnibus idem animus, . est = omnibus idem placet = . 1) excedre (), 2) linqui polltum hospitium = 3) classibus (= navibus) austros (= ventos) dare = ( ), . .

62. ergo = . instrauramus funus = . , (ingens aggertur tumlo () tellus). 63. Manbus = ( ). , , (manes). arae = : . 64. caerulis = nigris. vittae = , ( ). maestae = maestitiam declarantes = ( ). atra = atra , . 65. Ildes, , . crinem soltae = crinibus passis = . de more, . lungentium = . 66. infermus, , , . infro, infermus = . tepido lacte = ( ) . cymba = . 67. patras = . sacri sangunis = . 68. condmus sepulcro = , . , . suprmum = . voce cimus = vocamus, . vale (). . 84-98 84. templa . . . dei = (). saxo structa vetsto (= templa), vetsto = , (). venror - atus sum -ari = . 85 - 86. da, do = ! propriam domum = perpetam domum = , . Thybraee = , .

86 - 87. mansram urbem = , . altra Pergma = . , . reliquas Danum atque immtis Achlli . = quos Danai ... Achilles reliqurunt = , . . Achilli Achillei (. Achilleus). 88. quem sequmur? . ducem = quem sequi nos (ducem) iubes? = ; . . . quove = ; ubi = ; 89. augurium = . illabre . . illabor (in - labor), illapsus sum = , , . animis . (illabitur) , . 90. vix ... fatus eram ... omnia visa, . sunt. : vix fatus eram, cum omnia visa sunt. repente = . tremre, . tremo -i, -re = . 91. liminque = (limin ) ( ). e que , que (laurusque), . laurus, , . 92. mons, , . cortna = , . mugo = . 93. submissi petmus terram = . ad auris = . 94. duri = . 95 - 96. quae vos ... accipiet redces = , (prima) (tulit vos) , (a stirpe parentum), (vos accipiet) (redces) redces . . ubre laeto = soto pingui et fertili = . ubre laeto . . 97. hic = . domus Aeneae = , . cunctis dominabitur . ,

, : , (et nati natorum et qui nascentur ab illis). . , . . 161-167 161. Mutandae sedes, . sunt = . susit, . suado = susit = . 162. Cretae = in Creta, . considre, . consdo, -di, -essum, -re = , . 163. Hesperam Grai cognomne dicunt = . , . 164. potens armis atque ubre glaebae = . 165. Oentri = , , . colo, - i, cultum,- re = . fama, . est. minres = . 166. ducis. (VI, 2,5) ducis de nomine = , . gentem = terram, . , . . 306-342 306. ut = , . Troia arma = , . 307. magnis monstris . 308. visu in medio = . derigit , , . . derigesco. calor ossa relquit . . . 309. labtur = , . vix tandem =

. longo tempre = post longum tempus. fatur = . , 706 . , . 310. vera facies ... verus nuntius : . tu (adfers), te = (te adfers) , : : vivisne = ; 311. lux alma = , . . si lux alma recessit = , . (vana imgo, umbra) , . 312. Hector ubi est? = : ; , , . 313. furenti ( ) = (insolabiliter et impatienter dolenti = ). furre . 314. subico = , . hisco = , , : . turbtus = . 315. extrema per omnia = per omnia summa discrimina (pericla) . vitam duco = . equdem = . vivo equdem = . 316. ne dubita = noli dubitre = . 317. deiectam tanto conige = orbatem tanto coniuge = , . . deicere aliquem honore, spe = , . deicere , excpit. excipio = . 318. quae fortna revsit? . te = , ; digna satis = . 319. Andromche, . digna, . Hectris, . uxre = . Pyrrhin = Pyrrhine. e, , . conuba servas = .

. , , . 320. deicit voltum = . demssa voce = . 321. flx una ante alias Priamia virgo = . . . . 323. quae ... sorttus non pertlit ullos, , , felix. sorttus us = . , . 324. tetigit cuble = . erus -eri = , . 338. ignrum, . te huius regonis = . 339. quid puer Ascanius, . agit? suprat? = = superstes est? = ; vescitur aura (aetheria) = fruitur aura (aetheria?) = ; 340. ecqua cura? = ; tamen (= ) amissae parentis = , ; 342. avunclus , . avunclus = . exccat, . puerum = ; anmi virles = . virtus = . . 441-460 441. huc = . deltus = . 442. divnos = sacros. et Averna, div. lacus. Averna ( ) . . ( ). sonantia silvis = (silvis, . .).

443. insnam vatem = , . . rupe sub ima = (. 446 antro, 450 cavo saxo). 444. canit = , . foliisque notas et nomna mandat = . 446. digrit in numrum = ( , . ( ). seclusa = . 447. locis = . 448. eadem, . implit. verso cardne = , . tenis ventus = , . . 449. iana, . 451. nec revocre situs = nec restiture ordinem folirum = . 452. inconsulti abeunt = ( ). . , , , inconsultus ( ) (odere) . , , . , . . . 453. ne furint tanti = . tanti, . . dispendia, . . (dispendium .) = . morae, = , . ne furint tanti quin adas ... poscas = ut non (456). : , . , , . 454 - 456. quam vis increptent =

(socii). et vi cursus vela vocet in altum = (vi) . : possis que sinus implre secundos = ( ) . ipsa canat vocemque volens atque ora reslvat = . 459. quo, modo = . quemque, laborem = . fugiasque ferasque = . 460. expedet, . dictis = expnet = , . cursus dabit secundos : , dabit = docbit = , . venerta, = (. ). . 707-718 707. Drepni portus = ( ). illaetabilis ora = . 708 - 709. actus pelgi tot tempestatbus = (= ), , . amitto genitrem = . omnis curae carusque levmen ( genitorem []) = , . 711. neququam = , . 712. nec vates Helnus praedxit = , () ( ). . . , 410 .. ( ) , , , . 714. labor extrmus = , . . . 716. unus = . intentis omnibus = .

717. fata renarrbat divom curcusque docbat = . 718. conticit tandem = . factoque hic fine = ( ). quievit = , .

.

M. TULLII CICERONIS SOMNIUM SCIPIONIS(DE RE PUBLICA LIBER Vl)

1955

. . (106 .. - 43 ..) . ( 88 ,,) , , . (79 ..) ( ) , (78 .) , , . (54 - 51 46 - 45 ..) . (, 62 V, 5). , . , , , . , , , , , . , , , , ( ). , , .

. . 12, ( de re publica , , de legibus), , ( paradoxa stoicorum, de finibus bonorum et malorum, Tusculanae disputationes, de natura deorum, de divinatione, de fato, Cato maior de senectute, Laelius de amicitia ..).

. de re publica.) . , . , , , . , . , , , . , (133 - 121 ..), (100 - 79 .. ) (63 ..). , , . , , , , ( 63 ..) ( pater patriae)

, . , , . ( 58 ..) . , . ( , ) , , , . de re publica ( ) , ( 61 ) , Cumanum ( ) Pompeianum ( 55 ..) , , , . , Tusculanum ( ) , . 6 6 ( 51 ..), . . 9 , , (novendiales feriae = feriae latinae). de re publica ( ), , . ,

, 9 6 3 , 6. (res publica) , (), ( , .. , ). , , ( ), ( ), (). , , . , , , , . , , , (. de re p. ). , . , . ( ) . . (princeps civitatis, rectores, rector patriae, rector rerum publicarum), ,

. , , . , ( ) . ) . , de re publica , , (51 ..) . , , , . , . , . . , , . , , , , , , . , .. , Somnium Scipionis.

. , . , , , , (. . 49) : (. ) , : , , . ) . - , . . , , 19 , ( 1/3 ). , , , , , . , , (, 222 - 235 ..) , , de re publica de officiios ( ). de re publica . , Lactantius Augustinus . Nonius (Marcellus) Aurelius Ambrosius Theodosius Macrobius . , Bothius ( 475/489 - 524 ..), Priscianus Isidrus, (. 570 - 636 ..) , .

, , , , . 1330 , (Somnium Scipionis), , . , ( 1819) Angelo Mai 5 . Saint Columban Bobbio (. 5757 IV ), . , (1822) , . Somnium Scipionis. de re publica , , , . (somnium Scipionis). ) . (129 ..) (de re publica de optimo statu civitatis et de optimo cive) . : (. ), , (L. Furius Philo), 136 .. , , , (. ), (M Manilius) 149 .. 5 ).

( Q. Aelius Tubero, P. Rutilius Rufus Q. Mucius Scaevola C. Fannius, , ). (Spurius Mummius), . : 1. L. Aemilius Paulus Macedonicus ( ) , (168 ..), , . , . 2. P. Cornelius Scipio Aemilianus (. ) Africanus (Minor) Numantinus. 185/184 .. L. Aemillius Paulus Papiria. , . , ( ) 183 .. . ( , , ) de re publica. , , . 147 .. 37 , , 134 .. 133 .. . . . 129 .. 56 . , , , , . ( 32, 8 - 16.

3. C. Laelius ( ), . , 190 .., . 186 .. 155 .., 151 .., , 145 .., 140 .. Q. Servilius Caepio. , sapiens. . (Laelius sive de amicitia), . 4. Masinissa () ( ), (238 -148 ..). . , , , (. somn. Scip. 1 : familiae nostrae amicissimum). (149 ..) . ) somnium Scipionis. (. , 614 ), . , , , . , , 12 . 16 , , , (. ). , (somn. 1,4,2) : ( )

133 .. (. ) : , () ( ) , , . ; . : () , , ( ). ( , ) , , . , somnium Scipionis , . Macrobius, ( 5 ..) , .

I 1 (9) Cum in Africam venissem M. Manilio consuli ad quartam legionem tribunus, ut scitis, militum, nihil mihi fuit potius, quam ut Masinissam convenirem regem, familiae nostrae iustis de causis amicissimum. Ad quem ut veni, complexus me senex conlacrimavit aliquantoque post suspexit ad caelum et: Grates, inquit, tibi ago, summe Sol, vobisque, reliqui Caelites, quod, ante quam ex hac vita migro, conspicio in meo regno et his tectis P. Cornelium Scipionem, cuius ego nomine ipso recreor; itaque numquam ex animo meo discedit illius optimi atque invictissimi viri memoria. Deinde ego illum de suo regno, ille me de nostra re publica percontatus est, multisque verbis ultro citroque habitis ille nobis consumptus est dies. I 2 (10) Post autem apparatu regio accepti sermonem in multam noctem produximus, cum senex nihil nisi de Africano loqueretur omniaque eius non facta solum, sed etiam dicta meminisset. Deinde, ut cubitum discessimus, me et de via fessum, et qui ad multam noctem vigilassem, artior quam solebat somnus complexus est. Hic mihi (credo equidem ex hoc, quod eramus locuti; fit enim fere, ut cogitationes sermonesque nostri pariant aliquid in somno tale, quale de Homero scribit Ennius, de quo videlicet saepissime vigilans solebat cogitare et loqui) Africanus se ostendit ea forma, quae mihi ex imagine eius quam ex ipso erat notior; quem ubi agnovi, equidem cohorrui, sed ille: Ades, inquit, animo et omitte timorem, Scipio, et, quae dicam, trade memoriae. II 3 (11) Videsne illam urbem, quae parere populo Romano Coacta per me renovat pristina bella nec potest quiescere? (ostendebat autem Karthaginem de excelso et pleno stellarum illustri et claro quodarn loco) ad quam tu oppugnandam nunc venis paene miles. Hanc hoc

biennio consul evertes, eritque cognomen id tibi per te partum, quod habes adhuc a nobis hereditarium. Cum autem Karthaginem deleveris, triumphum egeris censorque fueris et obieris legatus Aegyptum, Syriam, Asiam, Graeciam, deligere iterum consul absens bellumque maximum conficies, Numantiam excindes. Sed cum eris curru in Capitolium invectus, offendes rem publicam consiliis perturbatam nepotis mei. II 4 (12) Hic tu, Africane, ostendas oportebit patriae lumen animi, ingenii consillique tui. Sed eius temporis ancipitem video quasi fatorum viam. Nam cum aetas tua septenos octiens solis anfractus reditusque converterit, duoque ii numeri, quorum uterque plenus alter altera de causa habetur, circuitu naturali summam tibi fatalem confecerint, in te unum atque in tuum nomen se tota convertet civitas, te senatus, te omnes boni, te socii, te Latini intuebuntur, tu eris unus, in quo nitatur civitatis salus, ac, ne multa, dictator rem publicam constituas oportet, si impias propinquorum manus effugeris. Hic cum exclamasset Laelius ingemuissentque vehementius ceteri, leniter arridens Scipio : St! quaeso, inquit, ne me e somno exciteti, et parumper audit cetera. III 5 (13) Sed quo sis, Africane, alacrior ad tutandam rem publicam, sic habeto: omnibus, qui patriam conservaverint, adiuverint, auxerint, certum esse in caelo definitum locum, ubi beati aevo sempiterno fruantur; nihil est enim illi principi deo, qui omnem mundum regit, quod quidem in terris fiat, acceptius quam concilia coetusque hominum iure sociati, quae civitates appellantur; harum rectores et conservatores hinc profecti huc revertuntur. III 6 (14) Hic ego, etsi eram perterritus non tam mortis metu quam insidiarum a meis, quaesivi tamen, viveretne ipse et Paulus pater et alii, quos nos extinctos arbitraremur. Immo vero, inquit, hi vivunt. qui e corporum vinculis tamquam e carcere evolaverunt, vestra vero, quae dicitur, vita mors est. Quin tu aspicis ad te venientem Paulum patrem? Quem ut vidi, equidem vim lacrimarum profudi, ille autem me complexus atque osculans flere prohibebat. III 7 (15) Atque ego ut primum fletu represso loqui posse coepi,

Quaeso, inquam, pater sanctissime atque optime, quoniam haec est vita, ut Africanum audio dicere, quid moror in terris? quin huc ad vos venire propero? Non est ita, inquit ille. Nisi enim deus is, cuius hoc templum est omne, quod conspicis, istis te corporis custodiis liberaverit, huc tibi aditus patere non potest. Homines enim sunt hac lege generati, qui tuerentur illum globum, quem in hoc templo medium vides, quae terra dicitur, iisque animus datus est ex illis sempiternis ignibus, quae sidera et stellas vocatis, quae globosae et rotundae, divinis animatae mentibus, circulos suos orbesque conficiunt celeritate mirabili. Quare et tibi, Publi, et piis omnibus retinendus animus est in custodia corporis nec iniussu eius, a quo ille est vobis datus, ex hominum vita migrandum est, ne munus humanum adsignatum a deo defugisse videamini. III 8 (16) Sed sic, Scipio, ut avus hic tuus, ut ego, qui te genui, iustitiam cole et pietatem, quae cum magna in parentibus et propinquis, tum in patria maxima est; ea vita via est in caelum et in hunc coetum eorum, qui iam vixerunt et corpore laxati illum incolunt locum, quem vides, (erat autem is splendidissimo can dore inter flammas circus elucens) quem vos, ut a Graiis accepistis, orbem lacteum nuncupatis: ex quo omnia mihi contemplanti praeclara cetera et mirabilia videbantur. Erant autem eae stellae, quas numquam ex hoc loco vidimus, et eae magnitudines omnium, quas esse numquam suspicati sumus, ex quibus erat ea minima, quae ultima a caelo, citima a terris luce lucebat aliena Stellarum autem globi terrae magnitudinem facile vincebant. Iam ipsa terra ita mihi parva visa est, ut me imperii nostri, quo quasi punctum eius attingimus, paeniteret. IV 9 (17) Quam cum magis intuerer, Quaeso, inquit Africanus, quousque humi defixa tua mens erit? Nonne aspicis, quae in templa veneris? Novem tibi orbibus vel potius globis conexa sunt omnia, quorum unus est caelestis, extumus, qui reliquos omnes complectitur, summus ipse deus arcens et continens ceteros; in quo sunt infixi illi, qui volvuntur, stellarum cursus sempiterni; cui subiecti sunt septem, qui versantur retro contrario motu atque caelum; ex quibus unum globum possidet illa, quam in terris Saturniam nominant. Deinde est hominum generi prosperus et salutaris ille fulgor, qui dicitur Iovis; tum rutilus horribilisque terris, quem Martium dicitis; deinde subter

mediam fere regionem sol obtinet, dux et princeps et moderator luminum reliquorum, mens mundi et temperatio, tanta magnitudine, ut cuncta sua luce lustret et compleat. Hunc ut comites consequuntur Veneris alter, alter Mercurii cursus, in infimoque orbe luna radiis solis accensa convertitur. Infra autem iam nihil est nisi mortale et caducum praeter animos munere deorum hominum generi datos, supra lunam sunt aeterna omnia. Nam ea, quae est media et nona, tellus, neque movetur et infima est, et in eam feruntur omnia nutu suo pondera. V 10 (18) Quae cum intuerer stupens, ut me recepi, Quid? hic, inquam, quis est, qui conplet aures meas tantus et tam dulcis sonus? Hic est, inquit, ille, qui intervallis disiunctus inparibus, sed tamen pro rata parte [ratione] distinctis inpulsu et motu ipsorum orbium efficitur et acuta cum gravibus temperans varios aequabiliter concentus efiicit; nec enim silentio tanti motus incitari possunt, et natura fert, ut extrema ex altera parte graviter, ex altera autem acute sonent. Quam ob causam summus ille caeli stellifer cursus, cuius conversio est concitatior, acuto et excitato movetur sono, gravissimo autem hic lunaris atque infimus; nam terra nona immobilis manens una sede semper haeret complexa medium mundi locum. Illi autem octo cusus, in quibus eadem vis est duorum, septem efficiunt distinctos intervallis sonos, qui numerus rerum omnium fere nodus est; quod docti homines nervis imitati atque cantibus aperuerunt sibi reditum in hunc locum, sicut alii, qui praestantibus ingeniis in vita humana divina studia coluerunt. V 11 (19) Hoc sonitu oppletae aures hominum obsurduerunt; nec est ullus hebetior sensus in vobis, sicut, ubi Nilus ad illa, quae Catadupa nominantur, praecipitat ex altissimis montibus, ea gens, quae illum locum adcolit, propter magnitudinem sonitus sensu audiendi caret. Hic vero tantus est totius mundi incitatissima conversione sonitus, ut eum aures hominum capere non possint, sicut intueri solem adversum nequitis, eiusque radiis acies vestra sensusque vincitur. Haec ego admirans referebam tamen oculos ad terram identidem. VI 12 (20) Tum Africanus: Sentio, inquit, te sedem etiam nunc hominum ac domum contemplari; quae si tibi parva, ut est, ita videtur, haec caelestia semper spectato, illa humana contemnito. Tu enim

quam celebritatem sermonis hominum aut quam expetendam consequi gloriam potes? Vides habitari in terra raris et angustis in locis et in ipsis quasi maculis, ubi habitatur, vastas solitudines interiectas, eosque, qui incolunt terram, non modo interruptos ita esse, ut nihil inter ipsos ab aliis ad alios manare possit, sed partim obliquos, partim transversos, partim etiam adversos stare vobis: a quibus expectare gloriam certe nullam potestis. VI 13 (21) Cernis autem eandem terram quasi quibusdam redimitam et circumdatam cingulis, e quibus duos maxime inter se diversos et caeli verticibus ipsis ex utraque parte subnixos obriguisse pruina vides, medium autem illum et maximum solis ardore torreri. Duo sunt habitabiles, quorum australis ille, in quo qui insistunt, adversa vobis urgent vestigia, nihil ad vestrum genus; hic autem alter subiectus aquiloni, quem incolitis, cerne quam tenui vos parte contingat. Omnis enim terra, quae colitur a vobis, angustata verticibus, lateribus la