Ζωικά ΠνεύµαταΠΩΣ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Ο∆ΗΓΕΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΕΧΕΙ ΣΗΜΑΣΙΑ

ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ

GEORGE A. AKERLOF • ROBERT J. SHILLER

Εισαγωγή-Επιµέλεια:Κ.Π. Αναγνωστόπουλος

ΖΩΙΚΑ ΠΝΕΥΜΑΤΑ

[5]

Περιεχόµενα Εισαγωγή του επιµελητή 7

Πρόλογος 25

Ευχαριστίες 37

Εισαγωγή 41

Μέρος Πρώτο

Ζωικά Πνεύµατα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η Εµπιστοσύνη και οι Πολλαπλασιαστές της 57

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ∆ικαιοσύνη 75

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ∆ιαφθορά και ∆ολιότητα 89

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Αυταπάτη του Χρήµατος 121

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ιστορίες 143

Μέρος ∆εύτερο Οκτώ ερωτήµατα και οι Απαντήσεις Τους

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Γιατί οι Οικονοµίες Οδηγούνται σε Κρίση; 159

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Γιατί οι Κεντρικές Τράπεζες Έχουν Εξουσία στην Οικονοµία; (Στον Βαθµό που Έχουν) 191

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

[6]

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Η Παρούσα Οικονοµική Κρίση: Τι Πρέπει να Γίνει; 215

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Γιατί Υπάρχουν Άνθρωποι που ∆εν Μπορούν να Βρουν ∆ουλειά; 239

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Γιατί Υπάρχει Αντιστάθµιση µεταξύ Πληθωρισµού και Ανεργίας Μακροπρόθεσµα; 261

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 Γιατί η Αποταµίευση για το Μέλλον Είναι Τόσο Αυθαίρετη; 281

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 Γιατί Είναι Τόσο Ευµετάβλητες οι Χρηµατιστηριακές Τιµές και οι Επενδύσεις των Εταιρειών; 313

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 Γιατί οι Αγορές Ακινήτων ∆ιαγράφουν Κύκλους; 351

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 Γιατί Υπάρχει Περισσότερη Φτώχεια Μεταξύ των Μειονοτήτων; 367

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14 Συµπέρασµα 389

Βιβλιογραφία 409

Ευρετήριο Ονοµάτων 443

Ευρετήριο Όρων 453

ΖΩΙΚΑ ΠΝΕΥΜΑΤΑ

[25]

Πρόλογος

Κάποιες στιγµές στη ζωή φαίνεται πως είναι αποκαλυπτι-κές. Στο βιβλίο του Henry James The Golden Bowl, αρκού-σε απλώς µια µατιά –και τότε η Αµερικανίδα κληρονόµος ήξερε ότι οι υποψίες της ήταν σωστές: ο σύζυγός της και η σύζυγος του πατέρα της είχαν σχέσεις.1 Για την παγκό-σµια οικονοµία, η 9η Σεπτεµβρίου του 2008 ήταν µια τέ-τοια καθοριστική στιγµή. Το αµερικανικό Κογκρέσο είχε αρνηθεί (παρόλο που αργότερα άλλαξε την απόφασή του) να ψηφίσει υπέρ ενός σχεδίου κρατικής οικονοµικής διά-σωσης αξίας 700 δισεκατοµµυρίων δολαρίων, το οποίο πρότεινε ο Υπουργός Οικονοµικών, Henry Paulson. Ο δείκτης Dow Jones παρουσίασε πτώση 778 µονάδων. Οι χρηµαταγορές εµφάνισαν πτώση παγκοσµίως. Ξαφνικά, αυτό που έµοιαζε µια µικρή πιθανότητα –µια επανάληψη της Μεγάλης Κρίσης– αποτελούσε τώρα πραγµατική προοπτική.2

1 James (1983 [1904], σ. 341). Για τη χρήση αυτής της εικόνας από τον Akerlof αλλού, βλ. Warsh (2006). 2 Το 1982 ο Hyman Minsky έγραψε Can "It" Happen Again? (Μπορεί «Αυτό» να συµβεί ξανά;). Το Αυτό του Minsky ήταν βέβαια η Μεγάλη Κρίση. Αυτός, όπως και εµείς, ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την ψυχολο-γία κάθε κερδοσκοπικής οικονοµικής φούσκας. Το σκεπτικό που ακο-λουθούµε σε τούτο το βιβλίο µοιάζει µε του Minsky.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

[26]

Η Μεγάλη Κρίση ήταν η τραγωδία του περασµένου αιώνα. Τη δεκαετία του ’30, οδήγησε σε ανεργία σε όλο τον κόσµο. Και έπειτα, σαν να µην είχε προκαλέσει η ίδια η Κρίση αρκετό πόνο, το κενό ισχύος που δηµιούργησε οδήγησε στον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο. Περισσότεροι από 50 εκατοµµύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους πρόωρα.3

Η επανάληψη της Μεγάλης Κρίσης αποτελεί τώρα µια πιθανότητα, επειδή οι οικονοµολόγοι, η κυβέρνηση και το ευρύτερο κοινό τα τελευταία χρόνια επέδειξαν ε-φησυχασµό. Ξέχασαν τα µαθήµατα της δεκαετίας του ’30. Σε εκείνα τα δύσκολα χρόνια µάθαµε τον τρόπο µε τον οποίο πραγµατικά λειτουργεί η οικονοµία. Επίσης, µά-θαµε τον σωστό ρόλο της κυβέρνησης σε µια εύρωστη καπιταλιστική οικονοµία. Αυτό το βιβλίο ξαναθυµίζει ε-κείνα τα µαθήµατα, προσδίδοντάς τους, παράλληλα, µια σύγχρονη διάσταση. Προκειµένου να κατανοήσουµε πώς η παγκόσµια οικονοµία έφτασε στην τρέχουσα δύσκολη κατάσταση, είναι απαραίτητο να κατανοήσουµε εκείνα τα µαθήµατα. Και είναι ακόµα πιο σηµαντικό να τα κατανο-ήσουµε προκειµένου να γνωρίζουµε τι πρόκειται να γίνει από ’δω και πέρα.

Κατά την περίοδο της Μεγάλης Κρίσης, ο John May-nard Keynes δηµοσίευσε το έργο του The General Theory of Employment, Interest and Money. Στο σηµαντικό αυτό έργο του 1936, ο Keynes περιέγραψε πώς αξιόχρεες κυβερνή-σεις, όπως των Ηνωµένων Πολιτειών και της Μεγάλης Βρετανίας, µπορούσαν να δανείζονται και να δαπανούν,

3 Μια πηγή υπολογίζει τους θανάτους σε 52.199.262. Βλ. http://www.history place.com/worldwar2/timeline/statistics.htm.

ΖΩΙΚΑ ΠΝΕΥΜΑΤΑ

[27]

και έτσι να δίνουν εργασία και πάλι στους ανέργους. Αυτή η συνταγή ουδέποτε εφαρµόστηκε συστηµατικά κατά την περίοδο της Κρίσης. Μόνο µετά το τέλος αυτής της πε-ριόδου, οι οικονοµολόγοι ξεκίνησαν να παρέχουν σαφή καθοδήγηση στους πολιτικούς. Έτσι οι ηγέτες τα έβγαλαν πέρα. Στις Ηνωµένες Πολιτείες, για παράδειγµα, τόσο ο Herbert Hoover όσο και ο Franklin Roosevelt ακολούθη-σαν την τακτική του ελλειµµατικού προϋπολογισµού. Τις περισσότερες φορές, η διαίσθησή τους ήταν σωστή, πα-ρόλο που βρίσκονταν σε τροµερή σύγχυση, και οι πολιτι-κές τους οδήγησαν στη σωστή κατεύθυνση. Όµως, επειδή δεν διέθεταν κατευθυντήριες γραµµές, δεν είχαν και την εµπιστοσύνη για να ακολουθήσουν εκείνες τις πολιτικές όσο έπρεπε.

Όταν τελικά εφαρµόστηκε ο κεϊνσιανός δανεισµός και δαπάνη –για την αντιµετώπιση του πολέµου– η ανερ-γία εξαφανίστηκε. Κατά τη δεκαετία του ’40, η συνταγή του Keynes αποτελούσε σε τέτοιο βαθµό το πρότυπο, ώ-στε υιοθετήθηκε από χώρες σε όλο τον κόσµο και ακόµα ενσωµατώθηκε στη νοµοθεσία. Στην Αµερική η νοµοθετι-κή Πράξη του 1946 για την Εργασία κατέστησε τη διατή-ρηση της πλήρους απασχόλησης οµοσπονδιακή ευθύνη.

Οι κεϊνσιανές αρχές αναφορικά µε τον ρόλο της δη-µοσιονοµικής και νοµισµατικής πολιτικής στην καταπο-λέµηση των υφέσεων ενσωµατώθηκαν απόλυτα στη σκέ-ψη των οικονοµολόγων και των πολιτικών, των ακαδηµαϊ-κών και µέρους του κοινού. Ακόµα και ο µακαρίτης Mil-ton Friedman είπε «Τώρα είµαστε όλοι Κεϊνσιανοί» –

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

[28]

µολονότι αργότερα αποκήρυξε αυτή τη δήλωσή του.4 Και οι κεϊνσιανές µακροοικονοµικές πολιτικές σε γενικές γραµµές λειτούργησαν. Ναι, υπήρξαν διακυµάνσεις. Ναι, υπήρξαν κάποιες σηµαντικές ανακατατάξεις, όπως στην Ιαπωνία τη δεκαετία του ’90, στην Ινδονησία µετά το 1998 και στην Αργεντινή µετά το 2001. Όµως, σε γενικές γραµµές, η παγκόσµια οικονοµία καθ’ όλη τη µεταπολε-µική περίοδο, ήταν, και εξακολουθεί να είναι, επιτυχής. Η µια χώρα µετά την άλλη διατήρησε κατά κάποιο τρόπο την πλήρη απασχόληση. Και τώρα που η Κίνα και η Ινδία µετρίασαν τις σοσιαλιστικές τους τάσεις, και αυτές επί-σης, µε τον τεράστιο πληθυσµό τους, ξεκίνησαν να βιώ-νουν την οικονοµική ευηµερία και ανάπτυξη.

Όµως πέρα από τη χρησιµότητα του ελλειµµατικού προϋπολογισµού για την έξοδο από την ύφεση, ένα άλλο σηµαντικό µήνυµα του The General Theory αγνοήθηκε. Αυ-τό αφορούσε τη βαθύτερη ανάλυση του Keynes σχετικά µε το πώς λειτουργεί η οικονοµία και τον ρόλο της κυβέρ-νησης σε αυτήν. Το 1936, όταν δηµοσιεύτηκε το The Gen-eral Theory, στο ένα άκρο του πολιτικοοικονοµικού φά-σµατος βρίσκονταν εκείνοι που πίστευαν ότι η παλιά, προ-κεϊνσιανή οικονοµία τα είχε καταφέρει. Σύµφωνα µε αυτή την κλασική οικονοµική, οι ιδιωτικές αγορές, αυτο-βούλως και χωρίς την κυβερνητική παρέµβαση, «σαν από ένα αόρατο χέρι», θα εξασφάλιζαν την πλήρη απασχόλη-

4 Αυτή η δήλωση του Friedman καταγράφηκε στις 31 ∆εκεµβρίου του 1965, στο τεύχος του Time, που είχε τον Keynes στο εξώφυλλο. Η αποκή-ρυξή της αργότερα από τον Friedman συζητείται στο http://www.liberty haven.com/thinkers/miltonfriedman/miltonexkeynesian.html.

ΖΩΙΚΑ ΠΝΕΥΜΑΤΑ

[29]

ση. Σύµφωνα µε την κλασική σκέψη στην απλούστερη µορφή της, αν µια εργαζόµενη επιθυµούσε να εργαστεί για λιγότερα χρήµατα από όση αξία µπορούσε να παρά-γει, ένας εργοδότης θα µπορούσε να κερδίσει δίνοντάς της εργασία. Όσοι είχαν αυτές τις απόψεις πρότειναν τον ισοσκελισµό του προϋπολογισµού και επέµεναν σε ελάχι-στες κυβερνητικές ρυθµίσεις. Στο άλλο άκρο του φάσµα-τος το 1936 βρίσκονταν οι σοσιαλιστές. Πίστευαν ότι η ανεργία της δεκαετίας του ’30 θα µπορούσε να ξεπερα-στεί µόνο αν η κυβέρνηση αναλάµβανε τον έλεγχο. Έπει-τα θα εξάλειφε την ανεργία αναλαµβάνοντας η ίδια τις προσλήψεις.

Εντούτοις ο Keynes ακολούθησε µια πιο µετριοπαθή προσέγγιση. Κατά την άποψή του η οικονοµία δεν κυβερ-νάται µόνο από ορθολογικά σκεπτόµενους δρώντες, οι οποίοι «σαν από ένα αόρατο χέρι» συµµετέχουν σε κάθε συναλλαγή που είναι προς το αµοιβαίο οικονοµικό τους όφελος, όπως πίστευαν οι θιασώτες της κλασικής θεωρί-ας. Ο Keynes εκτιµούσε ότι το µεγαλύτερο µέρος της οι-κονοµικής δραστηριότητας προέρχεται από ορθολογικά οικονοµικά κίνητρα –αλλά και ότι µεγάλο µέρος της οικο-νοµικής δραστηριότητας κυβερνάται από «ζωικά πνεύµα-τα» (animal spirits). Οι άνθρωποι έχουν µη οικονοµικά κί-νητρα. Και επιδιώκοντας τα οικονοµικά τους συµφέροντα δεν δρουν πάντοτε ορθολογικά. Κατά την άποψη του Keynes αυτά τα ζωικά πνεύµατα αποτελούν την κύρια αιτία των παρατηρούµενων οικονοµικών διακυµάνσεων. Αποτε-λούν επίσης την κύρια αιτία της ακούσιας ανεργίας.

Η κατανόηση της οικονοµίας, εποµένως, σηµαίνει να κατανοήσουµε τον τρόπο µε τον οποίο διευθύνεται από

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

[30]

«ζωικά πνεύµατα». Όπως το αόρατο χέρι του Adam Smith αποτελεί το κεντρικό θέµα στην κλασική θεωρία για την οικονοµία, έτσι και τα «ζωικά πνεύµατα» του Keynes απο-τελούν το κεντρικό θέµα σε µια διαφορετική άποψη για την οικονοµία –µια άποψη που εξηγεί τις υποκείµενες αστάθειες του καπιταλισµού.5

Ο ισχυρισµός του Keynes σχετικά µε το πώς τα «ζωι-κά πνεύµατα» κατευθύνουν την οικονοµία, µας φέρνει στον ρόλο της κυβέρνησης. Η άποψή του για τον ρόλο της κυβέρνησης στην οικονοµία ήταν ότι έµοιαζε πολύ µε τις συµβουλές στα βιβλία για γονείς.6 Από τη µια µεριά, µας προειδοποιούν να µην είµαστε πολύ αυταρχικοί. Τα παι-διά θα είναι επιφανειακά υπάκουα, αλλά όταν γίνουν έ-φηβοι θα επαναστατήσουν. Από την άλλη µεριά, αυτά τα βιβλία µας λένε να µην είµαστε πολύ ανεκτικοί. Στην πε-ρίπτωση αυτή τα παιδιά δεν µαθαίνουν να θέτουν τα σω-στά όρια στον εαυτό τους. Τα συµβουλευτικά βιβλία τότε µας λένε ότι η σωστή ανατροφή των παιδιών απαιτεί τη µέση οδό, ανάµεσα στα δύο αυτά άκρα. Ο σωστός ρόλος του γονιού είναι να θέτει τα όρια, ώστε το παιδί να µην ενδίδει υπερβολικά στα ζωικά πνεύµατα του. Όµως, αυτά τα όρια θα πρέπει επίσης να παρέχουν στο παιδί την ανε-ξαρτησία να µαθαίνει και να είναι δηµιουργικό. Ο ρόλος του γονιού είναι να δηµιουργεί µια ευτυχισµένη οικογένεια, η οποία δίνει στο παιδί την ελευθερία, αλλά παράλληλα το προστατεύει από τα ζωικά πνεύµατα του.

5 Smith (1776). 6 Βλ. ιδιαίτερα Levine (2006).

ΖΩΙΚΑ ΠΝΕΥΜΑΤΑ

[31]

Αυτή η ευτυχισµένη οικογένεια ανταποκρίνεται ακρι-βώς στη θέση του Keynes (και στη δική µας) σχετικά µε τον σωστό ρόλο της κυβέρνησης. Οι καπιταλιστικές κοι-νωνίες, όπως σωστά θεωρούσαν οι παλιές θεωρίες για την οικονοµία, µπορούν να είναι τροµερά δηµιουργικές. Η κυβέρνηση θα πρέπει να παρεµβαίνει όσο το δυνατό λιγό-τερο σε αυτή τη δηµιουργικότητα. Από την άλλη µεριά, αν αφεθούν στην τύχη τους, οι καπιταλιστικές οικονοµίες θα υ-περβούν τα όρια, όπως µαρτυρούν τα τρέχοντα γεγονότα. Θα υπάρξουν µανίες. Τις µανίες θα ακολουθήσει ο πανι-κός.7 Θα υπάρξει ανεργία. Οι άνθρωποι θα καταναλώνουν υπερβολικά και θα αποταµιεύουν ελάχιστα. Οι µειονότη-τες θα γίνουν θύµατα κακοµεταχείρισης και θα υποφέ-ρουν. Οι τιµές των ακινήτων, οι τιµές των µετοχών, ακόµα και η τιµή του πετρελαίου θα αυξηθούν, και έπειτα θα µειωθούν απότοµα. Ο σωστός ρόλος της κυβέρνησης, ό-πως και ο σωστός ρόλος του συµβουλευτικού βιβλίου για γονείς, είναι να ορίσει το γενικό πλαίσιο. Αυτό θα δώσει πρωτοβουλία στη δηµιουργικότητα του καπιταλισµού.

7 Εκτός από τον Minsky (1982, 1986), ο Galbraith (1997 [1955]) και ο Kindelberger (1978) έχουν δώσει δηµιουργικές ιστορικές περιγραφές για τις οικονοµικές φούσκες και τον πανικό. Το The Great Crash: 1929 του Galbraith παρέχει µια περιγραφή των γεγονότων που οδήγησαν στην κατάρρευση του χρηµατιστηρίου το 1929, η οποία συµπίπτει σε µεγάλο βαθµό µε το πνεύµα της ανάλυσης αυτού του βιβλίου. Ο Kindelberger προσφέρει µια σηµαντική εξιστόρηση των µανιών και πανικών του πα-ρελθόντος. Το γεγονός ότι είναι πανταχού παρόντες υποδηλώνει –όπως υποστηρίζουµε απερίφραστα εδώ– ότι οι ρίζες τους βρίσκονται στην ανθρώπινη φύση, στα ζωικά πνεύµατα των ανθρώπων.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

[32]

Όµως, θα πρέπει επίσης να αντισταθµίσει τις υπερβολές που συµβαίνουν εξαιτίας των ζωικών πνευµάτων.

Μιλώντας για υπερβολές, η τρέχουσα οικονοµική κρίση αιτιολογήθηκε πολύ έξυπνα από τον George W. Bush: «Η Wall Street µέθυσε.» Όµως µια εξήγηση σχετι-κά µε το γιατί η Wall Street µέθυσε, γιατί η κυβέρνηση δηµιούργησε τις προϋποθέσεις ώστε να µεθύσει και έπει-τα παρέµεινε αδρανής, καθώς ξεπερνούσε τα όρια, πρέ-πει να δοθεί από µια θεωρία της οικονοµίας και του τρό-που που λειτουργεί. Είναι εξαιτίας της σταθερής αποδυ-νάµωσης της Γενικής Θεωρίας του Keynes –η οποία ξεκίνη-σε σύντοµα µετά την πρώτη έκδοση του έργου του και έπειτα εντατικοποιήθηκε τις δεκαετίες του ’60 και του ’70.

Μετά την έκδοση του The General Theory, οι οπαδοί του Keynes εκρίζωσαν σχεδόν όλα τα ζωικά πνεύµατα –τα µη οικονοµικά κίνητρα και τις παράλογες συµπεριφορές– που αποτελούσαν την ουσία της εξήγησής του για τη Με-γάλη Ύφεση. Άφησαν µόνο αρκετά ζωικά πνεύµατα για να ενδώσουν σε µια θεωρία του Ελάχιστου Κοινού Παρο-νοµαστή που ελαχιστοποιούσε τη διανοητική απόσταση µεταξύ του The General Theory και της καθιερωµένης κλα-σικής θεωρίας για την οικονοµία που ίσχυε τότε. Στην κα-θιερωµένη αυτή οικονοµική θεωρία δεν υπάρχουν ζωικά πνεύµατα. Οι άνθρωποι ενεργούν µόνο µε οικονοµικά κίνητρα, και ενεργούν µόνο ορθολογικά.

Οι οπαδοί του Keynes υιοθετούν αυτήν την «κοινοτο-πία» (όπως περιγράφηκε από τον Hyman Minsky) για δύο

ΖΩΙΚΑ ΠΝΕΥΜΑΤΑ

[33]

ικανούς λόγους.8 Ο πρώτος ήταν ότι η Κρίση ακόµα µαί-νονταν, και ήθελαν να προσηλυτίσουν κατά το δυνατόν ταχύτερα στο µήνυµά του σχετικά µε τον ρόλο της δηµο-σιονοµικής πολιτικής. Θα µεγιστοποιούσαν τον αριθµό προσήλυτων, πλησιάζοντας όσο το δυνατό περισσότερο στην ισχύουσα θεωρία. Και µια τέτοια µικρή εκτροπή ή-ταν χρήσιµη και για έναν ακόµα λόγο. Έδινε τη δυνατό-τητα στους οικονοµολόγους της εποχής να κατανοήσουν τη νέα θεωρία µε όρους της παλιάς.

Όµως αυτή η βραχυπρόθεσµη λύση είχε µακροπρό-θεσµες συνέπειες. Η ηπιότερη εκδοχή του The General Theory κέρδισε σχεδόν άµεσα καθολική αποδοχή τις δε-καετίες του ’50 και του ’60. Ωστόσο, αυτή η εκδοχή της οικονοµικής του Keynes ήταν ευάλωτη σε επιθέσεις. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’70, εµφανίστηκε µια νέα γενιά οικονοµολόγων. Στην κριτική τους, που ονοµάστηκε η Νέα Κλασική Οικονοµική, θεώρησαν ότι τα ελάχιστα ζωικά πνεύµατα που παρέµειναν στην κεϊνσιανή σκέψη ήταν τόσο ασήµαντα ώστε δεν είχαν καµία σηµασία για την οικονοµία. Υποστήριξαν ότι από την αρχική κεϊνσια-νή θεωρία έπρεπε να εκλείψουν και αυτά. Κατά την άπο-ψή τους, η οποία τώρα αποτελεί το πιο σηµαντικό κοµµά-τι της σύγχρονης µακροοικονοµικής, οι οικονοµολόγοι δεν έπρεπε να µελετήσουν τα ζωικά πνεύµατα καθόλου. Έτσι, µε κάποιο βαθµό ειρωνείας, η παλιά προ-κεϊνσιανή

8 Σύµφωνα µε τον Minsky (1982, σ. 138), η ανακατασκευασµένη κεϊνσια-νή θεωρία υποβιβάστηκε σε «κοινοτοπία» ως προς το ότι «δεν εξηγεί πώς µια οικονοµία φτάνει στην ισορροπία της ανεργίας…. ∆εν λαµβάνει υπόψη τις αποδιοργανωτικές εσωτερικές δυναµικές διεργασίες.»

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

[34]

κλασική οικονοµική θεωρία, χωρίς ακούσια ανεργία, α-ποκαταστάθηκε. Τα ζωικά πνεύµατα πετάχτηκαν στον κάδο των αχρήστων της διανοητικής ιστορίας.

Αυτή η Νέα Κλασική άποψη για το πώς συµπεριφέ-ρεται η οικονοµία πέρασε από τους οικονοµολόγους στις δεξαµενές σκέψης, στις ελίτ των πολιτικών αποφάσεων και τη δηµόσια διανόηση, και τελικά στα µέσα ενηµέρω-σης. Έγινε πολιτικός ύµνος: «Πιστεύω στις ελεύθερες α-γορές.» Η πεποίθηση ότι η κυβέρνηση δεν θα πρέπει να παρεµβαίνει στην επιδίωξη των ιδίων συµφερόντων των ανθρώπων επηρέασε τις εθνικές πολιτικές σε όλο τον κό-σµο. Στην Αγγλία πήρε τη µορφή του Θατσερισµού. Στην Αµερική πήρε τη µορφή του Ριγκανισµού. Και από αυτές τις δύο αγγλοσαξονικές χώρες εξαπλώθηκε.

Αυτή η άποψη του ανεκτικού γονιού για τον ρόλο της κυβέρνησης αντικατέστησε την κεϊνσιανή ευτυχισµένη οικογένεια. Τώρα, τρεις δεκαετίες µετά την εκλογή της Margaret Thatcher και του Ronald Reagan, βλέπουµε τα προβλήµατα που µπορεί να δηµιουργήσει. ∆εν τέθηκαν όρια στις υπερβολές της Wall Street. Οδηγήθηκε σε ξέ-φρενο µεθύσι. Και τώρα ο κόσµος πρέπει να υποστεί τις συνέπειες.

Έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που ανακαλύ-ψαµε πώς είναι δυνατόν µια κυβέρνηση να αντισταθµίζει τους λογικούς και παράλογους κλονισµούς που συµβαί-νουν στις καπιταλιστικές οικονοµίες. Όµως, καθώς η κληρονοµιά του Keynes και ο ρόλος της κυβέρνησης αµ-φισβητήθηκαν, το σύστηµα προστασίας που αναπτύχθηκε από την εµπειρία της Μεγάλης Κρίσης διαβρώθηκε. Εί-ναι, εποµένως, απαραίτητο να ανανεώσουµε την αντίλη-

ΖΩΙΚΑ ΠΝΕΥΜΑΤΑ

[35]

ψή µας σχετικά µε το πώς οι καπιταλιστικές οικονοµίες –στις οποίες οι άνθρωποι δεν διαθέτουν µόνο ορθολογικά κίνητρα, αλλά και όλων των ειδών ζωικά πνεύµατα– λει-τουργούν πραγµατικά.

Αυτό το βιβλίο, το οποίο αντλεί γνώσεις από έναν α-ναδυόµενο επιστηµονικό κλάδο που ονοµάζεται συµπερι-φοριστική οικονοµική (behavioral economics), περιγράφει πώς η οικονοµία λειτουργεί πραγµατικά. Εξηγεί πώς λει-τουργεί όταν οι άνθρωποι είναι πραγµατικά ανθρώπινοι, δηλαδή, κατέχονται από τα πολύ ανθρώπινα ζωικά πνεύ-µατα. Και εξηγεί γιατί η άγνοια του πώς λειτουργεί η οι-κονοµία οδήγησε στην τρέχουσα κατάσταση της παγκό-σµιας οικονοµίας, µε την κατάρρευση των πιστωτικών αγορών και την απειλή κατάρρευσης της πραγµατικής οικονοµίας.

Με το πλεονέκτηµα της άνω των εβδοµήντα χρόνων έρευνας στις κοινωνικές επιστήµες, µπορούµε να αναπτύ-ξουµε τον ρόλο των ζωικών πνευµάτων στη µακροοικονο-µική µε έναν τρόπο που οι πρώτοι κεϊνσιανοί δεν µπο-ρούσαν. Και επειδή αναγνωρίζουµε τη σηµασία των ζωι-κών πνευµάτων, και προσδίδουµε σε αυτά κεντρική θέση στη θεωρία µας και δεν τα κρύβουµε κάτω από το χαλί, αυτή η θεωρία δεν είναι ευάλωτη στις επιθέσεις.

Αυτή η θεωρία είναι εξαιρετικά αναγκαία στο πλαί-σιο της τρέχουσας ύφεσης. Πάνω απ’ όλα, οι σχεδιαστές πολιτικών πρέπει να ξέρουν τι να κάνουν. Όµως η θεωρία χρειάζεται και σε όσους ήδη έχουν τη σωστή διαίσθηση, όπως ο Πρόεδρος της Οµοσπονδιακής Τράπεζας Ben Bernanke. Μόνο µε τη σαφή κατανόηση που παρέχει αυ-τή η θεωρία θα έχουν την αυτοπεποίθηση και επίσης την

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

[36]

πνευµατική νοµιµοποίηση ώστε να ακολουθήσουν τα έν-στικτά τους για τα πραγµατικά επιθετικά µέτρα που χρει-άζονται προκειµένου να αντιµετωπιστεί η τρέχουσα οικο-νοµική κρίση.