Αποκατάσταση δασών στο μεσογειακό περιβάλλον

Αποκατάσταση δασών στο Μεσογειακό περιβάλλον

Αριστοτέλης Χ. Παπαγεωργίου

Δ.Π.Θ.

Εργαστήριο Δασικής Γενετικής

17/02/13 Αποκατάσταση δασών στο μεσογειακό περιβάλλον

Ευτυχώς σώθηκε το καζίνο...

Θωράκιση της Πάρνηθας...Άμεση αναδάσωση τώρα...Το δάσος (δεν) θα ξαναγίνει...Αμάν την πατήσαμε...Προδάσος και ακακίες


Ερωτήματα

Πότε θα ξαναγίνει το δάσος (αν μπορεί);

Πως γίνεται αναδάσωση σε ελατοδάση;

Τι μέτρα πρέπει να ληφθούν;

Ποιος πρέπει να κάνει τι;

Ποιος φταίει για ότι έγινεΚαι πως θα αποφύγουμε μια επανάληψη;


Τι θα συζητήσουμε

Μεσογειακά δάση και άνθρωπος

Δασική διαχείριση και προστασία στη Μεσόγειο

Δασική αποκατάσταση στη Μεσόγειο

Αποκατάσταση δασικού τοπίου

Η ελληνική πραγματικότητα

Άσκηση – συζήτηση: Πάρνηθα 2007


Τι ιδιαίτερο έχει η Μεσόγειος;

ΠοικιλότηταΒιολογική, πολιτιστική, κοινωνική, ιστορική

Βιολογική ποικιλότητα (βιοποικιλότητα)Πλούσιο μωσαϊκό εναλασσόμενων οικοσυστημάτων και χρήσεων γης

Μεγάλος αριθμός ειδών (κυρίως φυτών)

Υψηλός ενδημισμός

Πληθυσμοί ειδών που εκτέινονται πιο βόρεια με πολύ μεγάλη γενετική ποικιλότητα


Υψηλή βιοποικιλότητα - αίτια

Ανάγλυφο



Κλίμα



Γεωγραφική θέση - παγετώνες


Αρχαίες κοινωνίεςΚέντρο γνωστού κόσμουΕμπόριοΓεωργία Πρώτες «παγκοσμιο-ποιημένες» οικονομίες

Άνθρωπος και βιοποικιλότητα


Άμεση χρήση φυτικών πόρων


Ανθρωπογενές τοπίο

Γεωργία, βόσκηση, καυσοξύλευση, μελισσοκομία και άλλες δραστηριότητες διαμορφώνουν το τοπίο


Συνεξέλιξη ανθρώπου φύσης

Χιλιάδες χρόνια συνεξέλιξης διαμόρφωσαν μοναδικούς συσχετισμούς με θετικά και αρνητικά στοιχεία


Αρνητικά

Αποδάσωση στα πεδινά

Έντονη βόσκηση στα ορεινά

Διάβρωση και ερημοποίηση σε αρκετά σημεία

Κατακερματισμός βιοτόπων

Χαμηλή παραγωγικότητα λόγω μικρού μεγέθους των εκμεταλλεύσεων


Θετικά

Εκτατικές και όχι εντατικές εκμεταλλεύσεις

Ποιότητα προϊόντων γης

Υψηλή ποικιλότητα χρήσεων γης

Φυσικά και σύνθετα οικοσυστήματα


Άνθρωπος και φύση


Μεσογειακά – ευρωπαϊκά δάσηΕκτατική αντί εντατικής παραγωγής

Πολλαπλά προϊόντα σε μικρή έκταση

Συνδυασμός χρήσεων γης

Ορεινά δάση κυρίως

Φυσική δασοπονία (όχι αποψώσεις / φυτεύσεις, λιπάνσεις κλπ.)

Σημαντικός προστατευτικός και κοινωνικός ρόλος

Μικρή οικονομική (άμεση) σημασία – χαμηλή πολιτική και κοινωνική προτεραιότητα

Αδύναμο δασικό λόμπυ

Συνεξέλιξη ανθρώπου - φύσης


Μωσαϊκό τοπίων


Νότια ΜεσόγειοςΟικοσυστήματα σε ύποβάθμιση – πέρα από το σημείο ανάκαμψης

Πίεση από βόσκηση, καυσοξύλευση, αλλαγή χρήσης για αγροτική εκμετάλλευση και άλλες μη αειφορικές χρήσεις

Οι πόροι σταδιακά χάνονται

Απερήμωση


Βόρεια ΜεσόγειοςΕγκατάλειψη της υπάιθρου από τον αγροτικό πληθυσμό

Μείωση έκτασης και ποιότητας δασικής διαχείρισης

Συσσώρευση βιομάζας και πυρκαγιές

Πιέσεις για αλλαγή χρήσης και κατακερματισμός δασών

Απερήμωση


Αποδάσωση και δόμηση


Τελικά κινδυνεύει η βιοποικιλότητα;

Ναι!Διαταραχή της ισορροπίας ανθρώπου και φύσηςΑλλοίωση της δυναμικής φύσης της βιοποικιλότητας

Διατάραξη όλων των δυναμικών κύκλων (γενετικού, τροφικής αλυσίδας, νερού, θρεπτικών συστατικών, άνθρακα...)Αδυναμία οικοσυστημάτων να προσφέρουν αγαθά και υπηρεσίες

Τελική κατάληξη: απερήμωση


Στόχος

Στόχος κάθε προσπάθειας προστασίας των δασών της Μεσογείου είναι η αποκατάσταση της ικανότητας των οικοσυστημάτων να συνεχίσουν τη δυναμική τους λειτουργίαΑποκατάσταση και διατήρηση των δυναμικών κύκλων ενός δασικού (και όχι μόνο) τοπίου


Δασική διαχέιριση


Δασική διαχείριση στη Μεσόγειο

Εισαγωγή διαχειριστικών τεχνικών από το βορρά

Χώρες με παράδοση στην παραγωγική δασοπονία

Η ξυλοπαραγωγή είναι προτεραιότητα

Η προσέγγιση αυτή έχει εφαρμογή μόνο στα εύκρατα δάση (π.χ. Ροδόπη, Πίνδος, κλπ.)

Αγνοούνται τα μη ξυλοπαραγωγά χερσαία οικοσυστήματα (π.χ. Maquis, θαμνώνες)


Δασική διαχείριση στη Μεσόγειο

Αποτυγχάνει να συλλάβει τη δυναμική φύση των δασικών οικοσυστημάτων και την πολυπλοκότητά τους

Χωρικό επίπεδο αναφοράς είναι η συστάδα και όχι το ευρύτερο τοπίο

Πιο κατάλληλο επίπεδο για την περιγραφή των αλληλεπιδράσεων μεταξύ οικοσυστημάτων και των αλλελεπιδράσεων φύσης - ανθρώπου


Υπάρχει διαχείριση για εδώ;Πλέον απειλούμενα οικοσυστήματα από κακοδιαχείριση, εγκατάλειψη, διάβρωση και απερήμωση

Μεγαλύτερη ποικιλότητα σε όλα τα επίπεδα

Ιδιαίτερη σημασία για προστασία εδάφους, για τον υδατικό κύκλο αφού βρίσκονται κοντά σε ανθρώπινες υποδομές


Προστασία βιοποικιλότητας


Προστασία δασών στη Μεσόγειο

Προσέγγιση εν πολλοίς εισηγμένη από πιο βόρειες χώρες

Μεγάλοι ελέυθεροι χώροι

Ξυλοπαραγωγά δάση

Κύριος τρόπος προστασίας η μη διαχείριση (set aside)


Προστασία δασών στη Μεσόγειο

Δίνεται έμφαση στη μη χρήση και στην απόλυτη προστασία

Τάση που πλέον μεταβάλεται, αλλά παραμένει σε σημαντικό ποσοστό

Επίσης στην ειδική διαχείριση συγκεκριμένων ειδών ή περιοχών

Δεν υπάρχει ολική προσέγγιση και συνολική αντιμετώπιση των προβλημάτων


Δασική προστασία στη Μεσόγειο

Επικεντρώνεται – και περιορίζεται - κυρίως στη δημιουργία προστατευόμενων περιοχών ή δικτύων περιοχών

Π.χ. ΦΥΣΗ 2000

Μικρό ποσοστό εντάσσεται στις περιοχές

Το υπόλοιπο δεν προστατεύεται


Θέμα δυναμικής

Συχνά επιδιώκεται η προστασία συγκεκριμένων στοιχείων (ειδών, περιοχών, γονιδίων)

Αγνοείται η δυναμική της βιοποικιλότητας και η σημασία της για την εξέλιξη και προσαρμογή των οκοσυστημάτων


Δασική προστασία και αρπακτικά

Τα αρπακτικά πουλιά χρειάζονται ανοίγματα στο δάσος για να τρέφονται

Τα ανοίγματα αυτά συντηρούνται από την υλοτομία και τη βοσκή

Απόλυτη προστασία για 20 χρόνια πύκνωσε το δάσοςΤα αρπακτικά μετακόμισαν στο μη προστατευόμενο μέρος του δάσους


«άλλες δασικές εκτάσεις»

Οι περισσότερες μεσογειακές χώρες έχουν μεγάλο ποσοστό της κατηγορίας χρήσης «άλλες δασικές εκτάσεις»

Δεν υπόκεινται διαχείρισης – δεν προστατεύονται

Το πλαίσιο προστασία – διαχείριση, όπως λειτουργεί σήμερα αφήνει κενό περίπου 50% της έκτασης των οικοσυστημάτωνΑδυνατεί να συλλάβει το δυναμικό χαρακτήρα των μεσογειακών οικοσυστημάτων


Συνδυασμός


Αποκατάσταση δασών στη Μεσόγειο

Πολλές μεσογειακές χώρες έδωσαν προτεραιότητα στην αποκατάσταση

Εντυπωσιακά και μεγαλεπίβολα προγράμματα

Π.χ. Ισπανία

Αποκατάσταση περιορίζεται στην αναδάσωση και αυτή στη φύτευση δέντρων


Αποκατάσταση δασών

Η εμπειρία δείχνει ότι οι αναδασώσεις είναι λιγότερες από όσες πραγματικά απαιτούνται, αλλά και χειρότερες ποιοτικά

Συνεχής υποβάθμιση περιβάλλοντος

Στοχεύουν στη δημιουργία «υψηλού» δάσους

Δεν είναι πάντα εφικτό στη Μεσόγειο


Αναδασώσεις

Συχνά με κακή οργάνωση και χωρίς συνέχεια (φροντίδα φυτών, πότισμα, διαχείριση, κ.α.)Συχνά χωρίς την έγκριση ή απλά ενημέρωση των πολιτώνΧρήση λανθασμένου αναπαραγωγικού υλικού

Λάθος είδοςΛάθος προέλευση


Αναδασώσεις

Αντίδραση σε κάποια καταστροφή, χωρίς πρότερο σχεδιασμό

Αποτελούν καθαρά φυτοτεχνική ενέργεια σε επίπεδο συστάδας

Καμία θεώρηση κοινωνικο-οικονομικών παραμέτρων και σύνθετων διαστάεων στο τοπίο

Ενδιαφέρει κυρίως σαν «πρασίνισμα» παρά σαν αποκατάσταση οικοσυστήματος


Αποκατάσταση δασικού τοπίου

Forest landscape restoration (FLR)Προσέγγιση που αναπτύχθηκε από το WWF και την IUCN στα τέλη του περασμέν που αιώναΠρόκειται για ένα συντονιστικό πλαίσιο που θεωρεί όλες τις διαστάσεις ενός οικοσυστήματος πριν εφαρμοστείΔυστυχώς μόνο θεωρητικό μοντέλο...


Τι περιλαμβάνει

Η FLR περιλαμβάνει τα εξής σημαντικά στοιχεία:

Συνδυάζει υπάρχουσες αναπτυξιακές και διαχειριστικές προσεγγίσεις σε μια περιοχήΕκτός από το πράσινο ζητά την αποκατάσταση της σχέσης ανθρώπου και φύσηςΕπικεντρώνεται σε αγαθά, υπηρεσίες και διαδικασίες παρά σε δέντρα


Τι περιλαμβάνει

Σχεδιάζεται σε ευρύτερο επίπεδο τοπίου (π.χ. Λεκάνη απορροής)Αναγνωρίζει τις χρήσεις γης και προσπαθεί να τις εναρμονίσει

Ανταποδοτικότητα

Πολυτομεακή δράση, όχι μόνο δασικήΠροσπαθεί να θεραπεύσει τις βαθιές αιτίες της υποβάθμισης των οικοσυστημάτων και όχι να αντιμετωπίσει τα συμπτώματα


Γιατί ειδικά στη Μεσόγειο;

Αφορά την αποκατάσταση της λειτουργικότητας των τοπίων και θεωρεί τη δυναμική τους διάσταση και πολυπλοκότηταΘεωρεί τα τοπία σε ευρύ πλαίσιο (και κοινωνικο-οικονομικό)Γεμίζει το κενό προστασίας – διαχείρισης και εφαρμόζεται σε υποβαθμισμένα οικοσυστήματα


Γιατί ειδικά στη Μεσόγειο;

Επιδιώκει την εμπλοκή πολλών φορέων και όχι τη μονοδιάσταση αντιμετώπιση του προβλήματος

Εξασφαλίζει συναίνεση και μακροπρόθεσμη επιτυχία

Χρήσιμο εργαλείο κατά της απερήμωσης επειδή έχει ολιστική προσέγγιση κατά το σχεδιασμό


Πως μπορεί να εφαρμοστεί;

Θα συζητηθεί στην περίπτωση των δασικών πυρκαγιών και στο παράδειγμα της Πάρνηθας

Μια εισαγωγή πρώτα στις ελληνικές συνθήκες όσο αφορά το περιβάλον και τα δάση


Ελλάδα: μια περιβαλλοντική παραφωνία

Στρεβλή αναπτυξιακή και αδύναμη περιβαλλοντική πολιτική

αποσπασματικά μέτρα κάτω από πιέσειςΈλλειψη χωροταξίας

Προβληματικό και αναποτελεσματικό πλαίσιο διαχείρισης του περιβάλλοντοςΠολλοί αρμόδιοι – κανείς αρμόδιοςΚακή υποδομή κρατικών υπηρεσιών


Ελλάδα: μια περιβαλλοντική παραφωνία

Έλλειψη εκπαίδευσης και αγωγής στους πολίτεςΕμμονή στα μεγάλα έργαΔυσμενές οικονομικο-κοινωνικό περιβάλλονΈλλειψη έρευνας Έλλειψη σύνδεσης έρευνας και πράξης


Πολιτικά αίτια

Χωρική διάσταση: σύγκρουση με αναπτυξιακές χρήσεις & πολιτικές

Ψευτοδίλημμα: παραγωγική διαδικασία ή περιβάλλον;

Μεγάλα και μικρά συμφέροντα – πολιτικές πιέσεις σε τοπικό & εθνικό επίπεδο

Χρηματοδοτήσεις Ε.Ε. & «απορροφητικότητα»

Χρονική διάσταση: βραχυπρόθεσμοι πολιτικοί στόχοι και οικονομικές τάσεις

Εν γένει αδυναμίες του Δημοσίου


Περιβάλλον και κοινωνία

Κοινωνία = κύριος μοχλός πίεσης προς την πολιτείαΛανθάνουσα και εκ των υστέρων περιβαλλοντική ευαισθητοποίησηΤο περιβάλλον μας ενδιαφέρει μόνο όταν καταστρέφεταιΆγνοια για περιβαλλοντικά θέματαΔημόσια γη = γη του κανενός / όχι του καθενός


Ένας μεγάλος σκουπιδοτενεκές


Αίτια στάσης της κοινωνίας

Απομάκρυνση των κατοίκων από την ύπαιθρο – αστυφιλία – μοντέρνες ανάγκες.

Υπερβολική, αντιφατική και ανεφάρμοστη νομοθεσία – έλλειψη χωροταξίας.

Γενικά προβλήματα δημόσιας διοίκησης.

Καθοδήγηση από Μ.Μ.Ε.

Διαφορετικοί χρόνοι ανάπτυξης

Έλλειψη παιδείας – κατάρτισης

Οικονομικές ανάγκες προηγούμενων γενεών


Δάση: μια έθνική στρατηγική

Η καταστροφή των δασών γίνεται με συνέπεια που θα ζήλευε κάθε άλλη πολιτική

1978: σταματά η δασική χαρτογράφηση

1979: νόμος με δωράκια

1982: σταματούν οι προσλήψεις στη Δ.Υ.

1986: νέος νόμος για το περιβάλλον που αγνοεί το δασικό νομικό πλαίσιο


Δάση: μια έθνική στρατηγική

1986: η έμπορία του ξύλου περνά στους συνεταιρισμούς – η διαχείριση των δασών εγκαταλείπεται1987: νόμος περί βοσκοτόπων1996-1998: περιφερειακή ανασυγκρότηση με τη δασική υπηρεσία να ανήκει στις περιφέρειες

Αποκόπτεται από την πολιτική

1998: μεταφορά δασοπυρόσβεσης2000 & 2007: απόπειρες συνταγματικών αναθεωρήσεων2007: την αποκατάσταση της Πάρνηθας συντονίζει το ΥΠΕΧΩΔΕ!


Και οι φωτιές;

Πριν το ’70 η Ελλάδα δεν είχε ούτε ένα δασοπυροσβεστικό όχημαΤώρα έχει τον τρίτο μεγαλύτερο αεροστόλο παγκοσμίως!Από τη δεκαετία 1970 ως σήμερα οι καμένες εκτάσεις δεκαπλασιάστηκαν

Κατά μέσο όρο δεκαετίας

Συμβαίνουν ιδιαίτερα μεγάλες και καταστροφικές πυρκαγιές


Ο κύκλος των δασικών πυρκαγιών

Ανησυχία

Καταστολή

Πίεση

Υποσχέσεις

Αδιαφορία

ΚαταπατήσειςΑποτυχημένες αναδασώσεις

Αδιαφορία

Ημίμετρα


Μύθοι ...

Άμεση αναδάσωση τώραΌλα τα καμένα θα αναδασωθούνΤα πεύκα φταίνε για τις φωτιέςΦωτιές και εκλογέςΤα αεροπλάναΔεν υπάρχει πρόσβασηΔεν απειλούνται σπίτιαΗ απόλυτη καταστροφήΔεν τρέχει τίποτε


Η συνήθης πρακτική...

Αντιπλημμυρικά έργαΣχέδιο αναδάσωσης

Όσο πιο γρήγορα γίνεται

Παραγγελία φυτών και άδειασμα φυτωρίωνΚαθαρισμός βλάστησης και φύτευση από συνεργία

Λίγοι εθελοντές περιστασιακά

Οριακή συντήρηση


Για μετά τη φωτιά

Η αποκατάσταση δασικού τοπίου περιλαμβάνει:

Το σχεδιασμό κατάλληλων τεχνικών βασισμένων πάνω στη δυναμική του οικοσυστήματος

Λήψη μέτρων πρόληψης και αποκατάστασης συνολικά

Αντιμετώπιση σε βάθος

Συντονισμός όλων των εμπλεκομένων


Τι πρέπει να γίνει εδώ;


Ερωτήματα;

Ποιες ενέργειες και με ποια σειρά;

Τι υλικό θα χρησιμοποιηθεί;Ειδικά για το έλατο

Ποιος θα κάνει τι;

Πως θα συντονιστούν όλοι αυτοί;

Τι περιορισμοί υπάρχουν;

Ποιες πιθανότητες επιτυχίας;


[email protected]

Αποκατάσταση δασών στο μεσογειακό περιβάλλον

Documents

Transcript of Αποκατάσταση δασών στο μεσογειακό περιβάλλον