ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ

Καθηγήτρια κ. Κέλλυ Μπουρδάρα, (Βυζαντινό, Μεταβυζαντινό δίκαιο)

Επίκουρη Καθηγήτρια κ. Αθηνά Δημοπούλου(Αρχαίο Ελληνικό, Ελληνιστικό, Ρωμαϊκό δίκαιο)

Γραφεία: Ακαδημίας 45, 2 & 3ος όροφος

E-mail: adimopoul@law.uoa.gr http://users.uoa.gr/~adimopoul/

:Σπουδαστήριο Ιστορίας Δικαίου, Ακαδημίας 47, 2Ος όροφος,

Σ. Τρωιάνος – Ι. Βελισσαροπούλου-Καράκωστα,Αθήνα (2010), Νομική Βιβλιοθήκη

ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ

Χρονικό πλαίσιο

1. Μινωικοί χρόνοι (2000-1450 π.Χ.)

Μυκηναϊκοί χρόνοι (1600-1200 π.Χ.)

Πηγές:Πινακίδες γραμμικής

Β’ γραφήςΟμηρικά έπηΤραγικοί

2. «Σκοτεινοί» χρόνοι (1200 - 8ος αι.) 3. Αρχαϊκοί χρόνοι (8ος-6ος αι.)

Χρήση φοινικικού αλφαβήτου

Κοπή νομίσματος

Δημιουργία πόλης-κράτους

Πηγές:

ΕπιγραφέςΟμηρικά έπηΗσίοδος

•Λυρικοί ποιητές

3. Κλασικοί χρόνοι (5ος-4ος αιώνας π.Χ.)Οργάνωση πόλεων-

κρατών.Πηγές

◦Φιλολογικές: Ιστορικοί, Φιλόσοφοι,

Ρήτορες Πληροφορίες για το ιδιωτικό

δίκαιο◦Επιγραφικές:

Ψηφίσματα της βουλής και του δήμου, νόμοι

Πληροφορίες για το δημόσιο και ποινικό δίκαιο

4. Ελληνιστικοί χρόνοι (301 π.Χ -212 μ.Χ.)

Διάδοχοι – ελληνιστικές μοναρχίες

Οι πόλεις-κράτη δεν εξαφανίζονται

Μεταβολές στο χώρο του δημοσίου δικαίου

Σχέσεις ιδιωτικού δικαίου: προσεγγίσεις εννόμων τάξεων

Ελληνιστικές Μοναρχίες301 π.Χ.

Ρωμαίοι & ΈλληνεςΡωμαίοι: κατάκτηση Μακεδονίας (168

π.Χ.), Αχαΐας (146 π.Χ.), Αλεξάνδρειας (31 π.Χ.)

Αλλαγές στο δημόσιο δίκαιο:◦ Περιορισμός εξουσιών δημοκρατικών

οργάνων◦ Αντικατάσταση μοναρχών από ρωμαίους

αξιωματούχους

Ιδιωτικό δίκαιο: ◦ Λίγες αλλαγές αρχικά◦ Constitutio Antoniniana (Ήδικτο του

Καρακάλλα), 212 μ.Χ.

Πηγές:

Επιγραφές

• Πάπυροι (ελληνικοί, Αίγυπτος)• Συμβάσεις

• Δικαστικά έγγραφα• Διοικητικά έγγραφα

5. Ρωμαϊκοί χρόνοι(περίοδοι πολιτεύματος = περίοδοι δικαίου)

Α. Αρχαϊκοί χρόνοι• Από ίδρυση Ρώμης (μέσα

8ου π.Χ. αι.) έως 202 π.Χ., τέλος β’ καρχηδονιακού πολέμου

Πολίτευμα: •Μέχρι 509 π.Χ. μοναρχικό (Ετρούσκοι βασιλείς)

•Μετά την εκδίωξη Ετρούσκων, δημοκρατικό (Respublica, Ύπατοι)

• Δίκαιο: ελληνικές επιδράσεις (Σόλων)

Β. Προκλασικοί χρόνοι

2 τελευταίοι αιώνες ρωμαϊκής δημοκρατίας (2-1ος αι. π.Χ.)

Σημαντικοί για τη μετέπειτα διαμόρφωση του ρωμαϊκού δικαίου

Ελληνικές επιδράσεις: ◦ Μέσω των ναυτικών συναλλαγών,

στο πεδίο αυτό

◦ Μέσω Ελλήνων αιχμαλώτων: παιδαγωγοί στη Ρώμη, διδάγματα στωικής φιλοσοφίας & ρητορικής

Γ. Κλασικοί Χρόνοι (τέλη 1ου αι. π.Χ. – μέσα 3ου αι. μ.Χ.)

Ηγεμονία

Κλασικό ρωμαϊκό δίκαιο

Ανάπτυξη νομικής επιστήμης: ερμηνεία διατάξεων από νομικούς, νομολογία

Έλλειψη θεωρητικών εννοιών, ορισμών

Ασφάλεια δικαίου

Δ. Μετακλασικοί χρόνοι (τέλη 3ου αι. μ.Χ. έως 533-534 μ.Χ.)

ΔεσποτείαΔιάδοση του

ΧριστιανισμούΕπιδράσεις στο ιδιωτικό

δίκαιο◦Επαφή με τοπικά δίκαια

επαρχιών◦Οικονομική κρίση

Αλλοίωση «κλασικού» χαρακτήρα του δικαίου

«Εκχυδαϊσμένο» δίκαιο (Vulgarrecht).

Ιουστινιάνεια Κωδικοποίηση (533-534 μ.Χ.)

Corpus Iuris Civilis

◦Έργα ρωμαίων νομικών (Πανδέκτης, Digesta)

◦Νομοθετικές διατάξεις ρωμαίων αυτοκρατόρων (Κώδικας, Codex)

◦ Eισηγήσεις (Institutiones)◦ Νεαρές (Novellae)

Πηγές Ρωμαϊκού ΔικαίουΈργα ρωμαίων

νομικώνΈργα Λατίνων

συγγραφέωνΕπιγραφέςΠάπυροι

Βυζαντινοί χρόνοιΑπό πότε;

Κρατούσα γνώμη: η έρευνα βυζαντινών νομικών κειμένων εκτείνεται από το Διοκλητιανό - έως το 1453

Μεταβυζαντινή περίοδος Περιοχές που περιήλθαν σε

ξένους κατακτητές (Οθωμανούς, Ενετούς, Φράγκους), πριν και μετά την Άλωση,

Ανάλογα με το χρόνο απόσπασης κάθε περιοχής από τη βυζαντινή κυριαρχία

Έως το χρόνο απελευθέρωσης ή ενσωμάτωσης στο ελληνικό κράτος, οπότε απέκτησαν ιδιαίτερη νομοθεσία

Π.χ., Ιόνιος Πολιτεία 1841, Σάμος 1897, Κρήτη 1903.

Νεώτεροι χρόνοι

Για κάθε περιοχή από τη λήξη του μεταβυζαντινού δικαίου

Για το ελληνικό κράτος: 1821

Εθνοσυνελεύσεις: αντιμετωπίζουν το ζήτημα του εφαρμοστέου δικαίου◦ Επιδαύρου 1822◦ Άστρους 1825◦ Τροιζήνας 1827

Γεωγραφικό πλαίσιο

Δυσκολία προσδιορισμούΑλλάζει ανάλογα με την περίοδοΕλληνική αρχαιότητα: όπου οι Έλληνες

ίδρυσαν πόλεις ή εμπορικές εγκαταστάσεις

Αποικισμός, 550 π.Χ.

Κύριοι πόλοι ενδιαφέροντος: Αττική – Αίγυπτος

Βασίλεια (π.χ. Μακεδόνων)Έθνη (π.χ. Θεσσαλών, Αιτωλών)Μεγάλες διαφορές στο δημόσιο δίκαιοΙδιωτικό δίκαιο: κοινή γλώσσα, κοινή

θρησκεία, εμπορικές συναλλαγές μεταξύ πόλεων και κρατών= σύγκλιση θεσμών σε πεδία συναλλαγών, οικογενειακού, κληρονομικού, δικονομικού δικαίου.

Αρχαία Αττική, Δήμοι

Πτολεμαϊκή Αίγυπτος, 270 π.Χ.

Ρωμαϊκοί χρόνοι

•Μετά την Constitutio Antoniniana το Ρωμαϊκό Δίκαιο επεκτείνεται από τη Μ. Βρετανία έως τη Μέση Ανατολή.

•Γνωρίζει αντίσταση των τοπικών εθιμικών δικαίων.

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Βυζαντινοί χρόνοιΟ προσδιορισμός των

τοπικών ορίων παρουσιάζει μεγάλες δυσκολίες

Περιλαμβάνονται κείμενα εντός και εκτός βυζαντινής επικράτειας, που διαπνέονται από τη βυζαντινή νομική παράδοση

Μεταβυζαντινοί χρόνοι

Διαδοχική άλωση τον 15ο αιώνα των τριών πρωτευουσών του Βυζαντίου: Κωνσταντινούπολη, Μυστρά, Τραπεζούντας

Δεν εξαλείφεται το Βυζάντιο ως σύστημα θεσμών και θρησκευτικός σχηματισμός

Ν. Ιorga, Byzance après Byzance: συνέχιση βυζαντινών θεσμών στην ιστορία των λαών της Βαλκανικής χερσονήσου & χωρών που συνορεύουν.

Δίκαιο: ◦ Πρωτεύουσα θέση στους θεσμούς. ◦ Τα γεωγραφικά όρια μελέτης του περικλείουν τη

Νοτιανατολική Ευρώπη.