ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΘΑΣ ΣΤΟΝ ΑΛΤΟΥΣΕΡ ΚΑΘ ΤΟΝ ΦΟΥΚΩ

ηνπ Υξήζηνπ ίκνπ

ην παξφλ θείκελν ζα επηρεηξήζνπκε λα δηεξεπλήζνπκε ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ν

Αιηνπζέξ θαη ν Φνπθψ δηαπξαγκαηεχνληαη ηελ έλλνηα ηεο εμνπζίαο. Ο ιφγνο ηεο

δηεξεχλεζεο απηήο πξνθχπηεη, φπσο ζα δνχκε θαη εθηελέζηεξα, απφ ηηο νχησο ή

άιισο ππαξθηέο ζπγθιίζεηο (αιιά θαη ηηο απνθιίζεηο) ησλ ελ ιφγσ ζηνραζηψλ,

θαζψο θαη νη δχν κνηξάδνληαη ηξφπνλ ηηλά ηελ ίδηα ηζηνξηθή θαη δηαλνεηηθή αθεηεξία [1]

. Βεβαίσο, κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ ηα έξγα ηνπο απνθιίλνπλ ζεκαληηθά, ηδίσο ζ’

φ,ηη αθνξά ην πνιηηηθφ δηαθχβεπκα πνπ πξεζβεχεη ην θαζέλα, ζε ζεκείν πνπ λα

νδεγνχληαη ζε αληηπαξάζεζε [2]

.

Ξεθηλψληαο απφ ηνλ Αιηνπζέξ, ζα δνχκε ηνλ ηξφπν πνπ αλαπηχζζεη ην δήηεκα ηεο

εμνπζίαο ζηνπο θαπηηαιηζηηθνχο θνηλσληθνχο ζρεκαηηζκνχο θαζψο θαη ηε ζπζρέηηζε

ηνπ δεηήκαηνο κε ηελ πνιηηηθή πξννπηηθή ηνπ εξγαηηθνχ θηλήκαηνο: αο κελ μερλάκε

φηη ν ίδηνο ραξαθηήξηδε ηνλ εαπηφ ηνπ σο «θνκκνπληζηή θηιφζνθν».

πλερίδνληαο κε ηνλ Φνπθψ, ζα δνχκε ηε λέα πξννπηηθή πνπ επηρεηξεί λα θέξεη γηα ηε

κειέηε ηνπ δεηήκαηνο, ζεκεηψλνληαο εμαξρήο ηελ ζπλζεκαηηθνχ ηφλνπ αλαθνξά ηνπ

φηη: «Όζνη έρνπλ ηελ ειπίδα πσο ζα ζσζνχλ κε ηελ αληηπαξάζεζε ηεο πξαγκαηηθήο

γελεηάδαο ηνπ Μαξμ ζηελ ςεχηηθε κχηε ηνπ ηάιηλ, ράλνπλ ηνλ θαηξφ ηνπο» [3]

,

δείρλνληαο κ’ απηή ηε θξάζε ην ζεσξεηηθφ θαη πνιηηηθφ ηνπ ζηίγκα, δειαδή ηε ζέζε

ηνπ φηη είλαη κάηαηε ε νπνηαδήπνηε αλαδήηεζε κηαο θνκκνπληζηηθήο πνιηηηθήο

πξφηαζεο πνπ ζα κπνξεί λα απνθιείζεη νινθιεξσηηθέο ηάζεηο. Θέηεη κηα ξηδηθά λέα

θαη πξσηνπνξηαθή, εηδηθά γηα ηελ επνρή ηνπ, ελλνηνιφγεζε πεξί εμνπζίαο πνπ

αληηηίζεηαη ξεηά ηφζν ζηνλ καξμηζκφ, (είηε πξφθεηηαη γη’ απηφλ πνπ γεληθά

νλνκάδεηαη σο θιαζηθφο ή «νξζφδνμνο», είηε γηα ηελ αλαλέσζε ηνπ καξμηζκνχ πνπ

επηρεηξείηαη απφ ηνλ Αιηνπζέξ θαη ηνπο καζεηέο-ζπλεξγάηεο ηνπ [4]

), φζν θαη ζηηο

θηιειεχζεξεο ζεσξήζεηο [5]

.

Γηα ηε δηαπξαγκάηεπζε ησλ δεηεκάησλ απηψλ, ζα αζρνιεζνχκε κε ην πνιηηηθφ

δηαθχβεπκα ηνπ Αιηνπζέξ, ν νπνίνο ζε πνιιά ζεκεία ηνπ έξγνπ ηνπ επαλαιακβάλεη

φηη δελ κπνξεί λα ππάξμεη επαλαζηαηηθή πξαθηηθή ρσξίο επαλαζηαηηθή ζεσξία [6]

,

δείρλνληαο φηη ην εξγαηηθφ θίλεκα νθείιεη λα έρεη κηα επηζηεκνληθή ζεψξεζε ηνπ

θνηλσληθνχ, αλ ζέιεη λα αλαηξέςεη ηελ ππάξρνπζα θνηλσληθή θαη πνιηηηθή

θαηάζηαζε: γεληθφηεξα ηζρπξίδεηαη επζέσο φηη ε θάζε θνηλσληθή πξαθηηθή (άξα θαη ε

πνιηηηθή πξαθηηθή) ζρεηίδεηαη είηε έκκεζα είηε άκεζα κε θάπνην ζεσξεηηθφ

ππφβαζξν [7]

.

’ φ,ηη αθνξά ηηο απφςεηο ηνπ Φνπθψ γηα ην δήηεκα ηεο εμνπζίαο, φπσο ζα δνχκε, ε

έλλνηα «εμνπζία» είλαη αιιειέλδεηε κε ηελ έλλνηα ηεο «αληίζηαζεο». Αληίζεηα απφ

ηνλ Αιηνπζέξ, ν νπνίνο έρεη κηα πνιχ ζπγθεθξηκέλε αληίιεςε γηα ηε ζρέζε ηεο

εμνπζίαο κε ηελ νηθνλνκηθή δνκή θαη ηελ ελ γέλεη κνξθνινγία ηνπ θνηλσληθνχ

ζρεκαηηζκνχ, ν Φνπθψ δελ ζπζρεηίδεη ηελ έλλνηα απηή κε θάπνηα

θνηλσληθννηθνλνκηθή δνκή [8]

. Ζ αξρηθή ηνπ πξφζεζε είλαη λα πξνηείλεη έλα

ελλνηνινγηθφ ζχζηεκα πνπ ζα μεθεχγεη θαη απφ ηελ καξμηζηηθή θαη απφ ηελ δηθαητθή-

λνκηθή ελλνηνιφγεζε, ρσξίο φκσο θαη λα αλαδεηά θάπνην νξηζηηθφ ζεκέιην ζε

νπνηνδήπνηε ζηαζεξφ θνηλσληθφ παξάγνληα.

Ζ θνπθσηθή πξνβιεκαηηθή πξνβάιιεη σο βαζηθφ επηρείξεκα φηη ε εμνπζία είλαη

ζρέζε, αζθείηαη δε πξσηίζησο ζηα ζψκαηα ησλ αλζξψπσλ. Ο Φνπθψ αζρνιείηαη

εθηελψο κε ην δήηεκα ηνπ ζψκαηνο θαη ην πψο απηφ γίλεηαη αληηθείκελν εμνπζίαο [9]

αιιά θαη ηηο ηερληθέο πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηηο λενηεξηθέο θνηλσλίεο, νη νπνίεο αθνξνχλ

ηε ρεηξαγψγεζε, ηελ επηηήξεζε θαη ηνλ έιεγρν ησλ ζσκάησλ, δειαδή ηνπο

πεηζαξρηθνχο κεραληζκνχο νη νπνίνη κεηαζρεκαηίδνπλ ην αλζξψπηλν ζψκα [10]

θαη ην

«θαλνληθνπνηνχλ» [11]

. Σα θχξηα έξγα ζηα νπνία αλαπηχζζνληαη ηα δεηήκαηα ηνπ

ειέγρνπ, ηεο πεηζαξρίαο θαη γεληθφηεξα ησλ ζρέζεσλ εμνπζίαο πνπ αζθνχληαη ζην

ζψκα είλαη ην Επιτήπηση και Τιμωπία, θαη ν πξψηνο ηφκνο ηεο Ιστοπίαρ τηρ

Σεξοςαλικότηταρ[12]

, φπνπ εθεί ν Φνπθψ πξαγκαηεχεηαη ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο

νπνίνπο «ηα αλζξψπηλα φληα κεηαζρεκαηίδνληαη ζε ππνθείκελα…» [13]

. Οη απφςεηο

ηνπ Φνπθψ γηα ηα ζέκαηα απηά είραλ δηαηππσζεί, φρη αλαιπηηθά, θαη ζε πξνεγνχκελα

θείκελα, κε πην ραξαθηεξηζηηθφ ην «IntellectualsandPower» (1972), ζην νπνίν ν

Μηζέι Φνπθψ ζπλδηαιέγεηαη κε ηνλ ΕπιΝηειέδ γη’ απηά ηα δεηήκαηα [14]

. Ζ ζηξνθή

ηνπ Φνπθψ πξνο ηα δεηήκαηα απηά, έρεη λα θάλεη κε ην ηζηνξηθφ πιαίζην, φπσο απηφ

δηακνξθψλεηαη ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ ’60, χζηεξα δειαδή απφ ην μέζπαζκά ηνπ

Μάε ηνπ ’68.

Ζ εμνπζία σο ηαμηθή πάιε θαη νη ηδενινγηθνί κεραληζκνί ηνπ θξάηνπο

Ζ αλάπηπμε ησλ ζέζεσλ ηνπ Αιηνπζέξ μεθηλά κε ηελ αλαδήηεζε ησλ ηαμηθψλ

ζρέζεσλ ζηνπο θνηλσληθνχο ζρεκαηηζκνχο πνπ θπξηαξρνχληαη απφ ηνλ θαπηηαιηζηηθφ

ηξφπν παξαγσγήο. πλεπψο εμεηάδεη ην πνιηηηθφ θαη ην ηδενινγηθφ επίπεδν ησλ

θαπηηαιηζηηθψλ θνηλσληθψλ ζρεκαηηζκψλ θαη πψο δηεμάγεηαη εληφο απηψλ ε ηαμηθή

πάιε. Ο Αιηνπζέξ ζεσξεί φηη ε ηαμηθή πάιε ζην πνιηηηθφ επίπεδν έρεη ηελ

θξηζηκφηεξε ζεκαζία. Ζ πνιηηηθή κάρε είλαη ην επίδηθν ζεκείν γχξσ απφ ην νπνίν

πεξηζηξέθεηαη φιε ε ζπδήηεζε. Αλ ε εξγαηηθή ηάμε θαηαθέξεη λα επηθξαηήζεη

πνιηηηθά, δειαδή θαηαθέξεη λα πάξεη ζηα ρέξηα ηεο ηελ θξαηηθή εμνπζία, ηφηε ζα έρεη

θάλεη ην πξψην θξίζηκν βήκα πξνο ηελ νηθνδφκεζε κηαο θνηλσλίαο δηαθνξεηηθνχ

ηχπνπ, δειαδή κηαο θνηλσλίαο πνπ ζα επηθξαηνχλ δηαθνξεηηθνχ ηχπνπ ζρέζεηο ζ’ φια

ηα επίπεδα. Ο θξίζηκνο ζεζκφο ηνπ πνιηηηθνχ επηπέδνπ δελ είλαη άιινο απφ ην

θξάηνο: ην θξάηνο είλαη ην φξγαλν κέζσ ηνπ νπνίνπ ε αζηηθή ηάμε αζθεί εμνπζία. Ο

Αιηνπζέξ, αθνινπζψληαο ηνλ Μαξμ, ζεσξεί ην θξάηνο σο φξγαλν ηαμηθήο

θαηαζηνιήο, ην νπνίν απνηειεί ηνλ θαη’ εμνρήλ ζεζκφ πνπ ππεξεηεί ηα ζπκθέξνληα

ηεο θπξίαξρεο ηάμεο [15]

. Σν θξάηνο δελ είλαη νπδέηεξν εξγαιείν, αιιά απνηειεί ην

θχξην φξγαλν κέζσ ηνπ νπνίνπ αλαπηχζζεη ηε δξάζε ηεο ε θπξίαξρε αζηηθή ηάμε. Ζ

θπξηαξρία ηεο αζηηθήο ηάμεο ζην πνιηηηθφ επίπεδν είλαη απαξαίηεηε ψζηε λα

εμαζθαιίζεη ηελ επηβνιή θαη δηαηήξεζε ησλ νηθνλνκηθψλ ζρέζεσλ [16]

. Δπίζεο, ζην

πνιηηηθφ επίπεδν εληάζζνληαη νη ζεζκνί ηνπ δηθαίνπ, νη λνκηθνί ζεζκνί ηνπ εθάζηνηε

θνηλσληθνχ ζρεκαηηζκνχ. ’ φ,ηη αθνξά ην δήηεκα απηφ, νη λνκηθνί θαλφλεο θαη

ζεζκνί πξνθαλψο δελ είλαη νπδέηεξνη: Απνηππψλνπλ ηελ εηδηθά θαπηηαιηζηηθή κνξθή

ηαμηθήο θπξηαξρίαο («ειεχζεξνη θαη ίζνη απέλαληη ζην λφκν πνιίηεο») αθελφο, θαη

αθεηέξνπ ζπληζηνχλ απνηέιεζκα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζπζρεηηζκνχ δχλακεο ζην

πνιηηηθφ επίπεδν. Σν δίθαην θαη ην λνκηθφ πιέγκα θαλφλσλ δελ είλαη ινηπφλ ηίπνηε

άιιν παξά έθθξαζε ησλ εηδηθά θαπηηαιηζηηθψλ πνιηηηθψλ δνκψλ, πνπ ζε ηειεπηαία

αλάιπζε πξναζπίδνπλ ηα ζπκθέξνληα ηεο αζηηθήο ηάμεο. Ζ αζηηθή αληίιεςε πεξί

δηθαίνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ην πξνζσπνπαγή έλλνηα ηεο επζχλεο πνπ θέξνπλ ηα

ππνθείκελα, θάηη πνπ απνθξχβεη ηηο ζπλζήθεο θαη ηνπο ηδηαίηεξνπο ηξφπνπο

ιεηηνπξγίαο πνπ δηέπνπλ ηνλ νπνηνλδήπνηε θαπηηαιηζηηθφ θνηλσληθφ ζρεκαηηζκφ.

Όιε ε θιαζηθή εγθιεκαηνινγηθή θαη λνκηθή ζθέςε δηαηξέρεηαη απφ ην δφγκα πεξί

πξνζσπηθήο επζχλεο: αλ θάηη δε ιεηηνπξγεί ζσζηά, επζχλεηαη ην εθάζηνηε

ππνθείκελν θαη φρη νη ζεζκνί [17]

. Ζ έλλνηα ηεο πξνζσπηθήο επζχλεο δηαηξέρεη

νιφθιεξε ηελ αζηηθή-ηδεαιηζηηθή θηινζνθία, κηα θηινζνθία πνπ έρεη ζην θέληξν ηεο

ην ππνθείκελν θαη ηε ζπλαθή έλλνηα πεξί ειεπζεξίαο απηνχ. Απνηειεί θνκκάηη ηνπ

θνζκνεηδψινπ ηεο αζηηθήο θηινζνθίαο ε ειεπζεξία ηνπ ππνθείκελνπ, θαη θαη’

επέθηαζε, ε πξνζσπηθή επζχλε. πλεπψο, νη θαπηηαιηζηηθέο θνηλσλίεο, εθφζνλ ε

θηινζνθία ζρεηίδεηαη ζε ηειεπηαία αλάιπζε κε ηελ πνιηηηθή, ιεηηνπξγνχλ κε βάζε

απηέο ηηο έλλνηεο. Όκσο εδψ είλαη απαξαίηεην λα δηεπθξηλίζνπκε φηη απηνχ ηνπ ηχπνπ

ε ιεηηνπξγία δελ είλαη απιψο κία κεζφδεπζε κε ζθνπφ ηε ιεηηνπξγηθφηεηα ηνπ

ζπζηήκαηνο. Οη θαπηηαιηζηηθέο θνηλσλίεο ιεηηνπξγνχλ κ’ απηφλ ηνλ ηξφπν, κε

απνηέιεζκα αθφκα θαη ε αζηηθή ηάμε λα πηζηεχεη ζ’ απηέο ηηο αμίεο, ζπλεπψο λα

κεξηκλά νχησο ψζηε λα αλαπαξάγνληαη εηο ην δηελεθέο [18]

.

Ζ ζεσξία πεξί θξάηνπο ζηα πξψηα έξγα ηνπ Αιηνπζέξ (1965) δίλεη έκθαζε θπξίσο

ζηνλ θαηαζηαιηηθφ ραξαθηήξα απηνχ, ρσξίο λα πξνρσξά ζε κηα δηαπξαγκάηεπζε ηεο

ηδενινγίαο σο πξαθηηθήο: ελψ ην νηθνλνκηθφ θαη ην πνιηηηθφ έρνπλ θαη αληίζηνηρε

ζεζκηθή-πιηθή ππφζηαζε, ε ηδενινγία παξφηη ραξαθηεξίδεηαη θαη απηή απφ ηνλ

πξαθηηθφ ηεο ραξαθηήξα, κνιαηαχηα δελ αλαιχεηαη επαξθψο. Πξνρσξψληαο ζε

κεηαγελέζηεξν θείκελν φκσο, ζην πεξίθεκν «Ηδενινγία θαη Ηδενινγηθνί Μεραληζκνί

ηνπ Κξάηνπο» [19]

(1970), ν Αιηνπζέξ κε ηε ζεσξία ηνπ πεξί «αλαπαξαγσγήο ησλ

ζρέζεσλ παξαγσγήο» ζπκπιεξψλεη ηα πεξί ηδενινγίαο κε έκθαζε ζηε ζεζκηθή ηεο

ππφζηαζε [20]

, θαη δίλεη επίζεο κηα ζπγθεθξηκέλε απάληεζε γηα ηε ζρέζε ηνπ

ηδενινγηθνχ επηπέδνπ κε ην πνιηηηθφ θαη ην πψο αιιειεμαξηψληαη κε ην νηθνλνκηθφ,

δηαηεξψληαο ην θαζέλα ηε ζρεηηθή ηνπ απηνλνκία σο επίπεδν. Κεληξηθή ζέζε ηνπ

Αιηνπζέξ είλαη φηη ην θξάηνο εμαζθαιίδεη ηελ αλαπαξαγσγή ησλ ζρέζεσλ

παξαγσγήο. [21]

. Απηφ είλαη έλα ζηνηρείν πνπ ην βξίζθνπκε ζ’ φιεο ηηο θνηλσλίεο: δελ

ππάξρεη θνηλσληθφο ζρεκαηηζκφο πνπ λα κελ ηνλ απαζρνιεί ην δήηεκα ηεο

δηαηψληζήο ηνπ ζην ρξφλν. Αλ δελ ππάξρεη ηέηνηνπ είδνπο κέξηκλα, ε νπνηαδήπνηε

θνηλσλία ζα θαηαξξεχζεη πνιχ γξήγνξα. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηνλ θαπηηαιηζκφ,

ηαπηφρξνλα κε ηελ εμέιημε ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο, ιακβάλνπλ ρψξα δχν

αιιειέλδεηεο δηαδηθαζίεο: ε αλαπαξαγσγή ησλ δπλάκεσλ παξαγσγήο θαη ε

αλαπαξαγσγή ησλ ζρέζεσλ παξαγσγήο. Ζ πξψηε δηαδηθαζία είλαη ζηελά νηθνλνκηθή

θαη αθνξά ηε δηαξθή κέξηκλα γηα αλαλέσζε ησλ πξψησλ πιψλ, ησλ εξγαιείσλ,

κεραλεκάησλ, θηηξίσλ θ.ν.θ. [22]

. Δπίζεο, είλαη απαξαίηεηε ε εμαζθάιηζε ηνπ

βαζηθφηεξνπ «παξαγσγηθνχ ζπληειεζηή», ηεο εξγαηηθήο δχλακεο.

Σέινο, ν θαπηηαιηζηηθφο ηξφπνο παξαγσγήο, ζε αληηδηαζηνιή κε άιινπο ηξφπνπο

(ιφγνπ ράξε ηνλ θενπδαξρηθφ ή ηνλ δνπινθηεηηθφ), εθπαηδεχεη ην εξγαηηθφ ηνπ

δπλακηθφ φρη ζηνλ εθάζηνηε ρψξν εξγαζίαο, αιιά έμσ απφ απηφλ: Ζ εθπαίδεπζε ησλ

(κειινληηθψλ) εξγαδνκέλσλ αλαιακβάλεηαη απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ ζεζκφ, ζηνλ νπνίν,

αλεμάξηεηα απφ ηε βαζκίδα, δηδάζθνληαη γλψζεηο ηερληθνχ θαη ζεσξεηηθνχ

πεξηερνκέλνπ πνπ αξκφδνπλ ζηελ θαπηηαιηζηηθή νξγάλσζε ηεο παξαγσγήο. Δίηε

πξφθεηηαη γηα «αλψηεξα» είηε γηα «θαηψηεξα» ζηειέρε, ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα

αλαιακβάλεη λα εθνδηάζεη ηνλ θαζέλα θαη ηελ θαζεκηά κε ηηο απαξαίηεηεο δεμηφηεηεο

ηερληθνχ ηχπνπ θαη θπξίσο λα πξνζδψζεη ζηνπο καζεηέο θαη ηνπο θνηηεηέο ην

ηδηαίηεξν εξγαζηαθφ ήζνο, ηηο ηδηαίηεξεο αμίεο πνπ αξκφδνπλ ζηηο θαπηηαιηζηηθέο

ζρέζεηο παξαγσγήο, ψζηε ε νηθνλνκηθή δηαδηθαζία λα έρεη πάληα έηνηκα κέιε πξνο

έληαμε ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία.

Σν ζεσξεηηθφ «βάξνο» ζηελ αλάιπζε ηνπ Αιηνπζέξ γηα ην ζεζκφ ηεο εθπαίδεπζεο

πέθηεη φρη ζηηο ηερληθέο γλψζεηο πνπ απηφ παξέρεη θαη ζην θαηά πφζν ρξεζηκεχνπλ

θαη αληηζηνηρνχλ απηέο κε ηηο εθάζηνηε ηξέρνπζεο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ παξαγσγηθνχ

ηνκέα ηεο θνηλσλίαο, αιιά ζην ηδενινγηθφ θνξηίν πνπ κεηαδίδεη ν ζεζκφο απηφο [23]

.

Σν ζρνιείν, ζην νπνίν ζα επαλέιζνπκε παξαθάησ, φπσο θαη νη άιινη θξαηηθνί

ζεζκνί, δειαδή ε εθθιεζία ή ν ζηξαηφο, θέξνπλ έλα ηδενινγηθφ θνξηίν πνπ

εμαζθαιίδεη ηελ αλαπαξαγσγή ησλ θπξίαξρσλ ζρέζεσλ παξαγσγήο κε ηε κεηάδνζή

ηνπ ζηνπο κειινληηθνχο αιιά θαη ζηνπο ελ ελεξγεία εξγαδφκελνπο. Σν θξίζηκν εδψ

είλαη φηη νη ζεζκνί απηνί θξνληίδνπλ γηα ηελ αλαπαξαγσγή ζπλνιηθά: ην αμηαθφ-

ηδενινγηθφ θνξηίν πνπ αλακεηαδίδνπλ, εκπεξηέρεη ηφζν ην ήζνο ηνπ θαινχ θαη

ππάθνπνπ εξγάηε φζν θαη απηφ ηνπ θαπηηαιηζηή. Σν ζρνιείν, κε ην πιέγκα απζηεξψλ

θαλφλσλ πνπ ξπζκίδνπλ ιεπηνκεξψο ηε δσή ησλ καζεηψλ θαη ησλ δαζθάισλ ή

θαζεγεηψλ εληφο απηνχ, δηαπαηδαγσγεί ηνπο καζεηέο ζηε «θπζηθφηεηα» θαη

αλαγθαηφηεηα ηεο πεηζαξρίαο θαη ηεο ηεξαξρίαο. Απφ ηελ άιιε κεξηά, ε εθπαηδεπηηθή

δηαδηθαζία καζαίλεη ηνλ ζσζηφ ρεηξηζκφ ηεο γιψζζαο θαη ζε αλψηεξν επίπεδν

ηερληθέο θαη κεζφδνπο πνπ είλαη απαξαίηεηα εθφδηα γηα κειινληηθνχο δηεπζπληέο θαη

θαπηηαιηζηέο αλ επηζπκνχλ λα γίλνπλ «θαινί» ζην λα δηνηθνχλ ηνπο εξγαδφκελνπο

ηνπο. Γεληθά κηιψληαο, ην θξίζηκν ζηνηρείν πνπ επηηξέπεη ηελ αλαπαξαγσγή ησλ

ζρέζεσλ παξαγσγήο είλαη ε «δηδαζθαιία» ηεο θπξίαξρήο ηδενινγίαο, ηεο ηδενινγίαο

ηεο αζηηθήο ηάμεο, ε νπνία δελ εκθαλίδεηαη σο ηέηνηα, αιιά σο «πξαγκαηηθφηεηα»,

εκθαλίδεηαη κε ηε κνξθή ησλ ηερληθψλ ιεηηνπξγίαο ησλ θνηλσληθψλ ζεζκψλ, νη

νπνίνη φκσο δξνπλ γηα λα εμππεξεηνχλ ηα δηθά ηεο ζπκθέξνληα. Άιισζηε, φπσο

ηνλίζακε παξαπάλσ, ην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ηδενινγίαο είλαη φηη δελ αλαγλσξίδεη ηνλ

ηδενινγηθφ ηεο ραξαθηήξα, δελ ζπιιακβάλεη πνηέ ην κεξνιεπηηθφ θαη ζρεηηθφ-

πξνζσξηλφ ηεο ραξαθηήξα.

Ο Αιηνπζέξ μεθηλά απφ ηελ επηζήκαλζε φηη ην θξάηνο είλαη πάληνηε ηαμηθφ. Ο

θξαηηθφο κεραληζκφο είλαη έλα εξγαιείν πνπ ζηηο θξίζηκεο ζηηγκέο, δειαδή ζε

ηζηνξηθέο πεξηφδνπο νπνχ ππάξρνπλ θηλεκαηηθέο δηαδηθαζίεο πνπ αλαπηχζζνληαη

αλεμέιεγθηα, νη θξαηηθνί ζεζκνί θαηαζηνιήο (αζηπλνκία, ζηξαηφο, πνηληθφ ζχζηεκα,

δειαδή δηθαζηήξηα θαη θπιαθέο), αλαιακβάλνπλ λα εκπνδίζνπλ, κε ηελ άζθεζε

πνιιέο θνξέο κνξθψλ αθξαίαο βίαο, ηελ νπνηαδήπνηε πεξαηηέξσ αλάπηπμή ηνπ. Μ’

απηφλ ηξφπν, φηαλ δειαδή νη θαηαζηάζεηο νδεγνχληαη ζηα φξηα, θαίλεηαη μεθάζαξα

φηη ηνλ πξψην ιφγν ζηελ ηαμηθή δηακάρε ηνλ έρεη ε θαηαζηαιηηθή βία ηεο αζηηθήο

ηάμεο, ε νπνία πάληνηε βξίζθεηαη ζ’ απηή ηε δηαδηθαζία, πνηέ φκσο δελ θαλεξψλεηαη

θαη ηηο πεξηζζφηεξέο θνξέο, αλ φρη πάληα, θξνληίδεη λα ζέηεη ή θαιχηεξα λα

ζηξαηνινγεί γηα ινγαξηαζκφ ησλ δηθψλ ηεο ζπκθεξφλησλ άιιεο θνηλσληθέο νκάδεο [24]

. Έηζη ινηπφλ, ε νπνηαδήπνηε πξαγκαηεία πεξί θξάηνπο έρεη ζεσξεηηθή θαη

πξαθηηθή αμία ζην βαζκφ πνπ ζπζρεηίδεη ην θξάηνο κε ηελ έλλνηα ηεο (ηαμηθήο)

εμνπζίαο. Σν θξάηνο σο κεραληζκφο, είλαη απαξαίηεηνο γηα ηε δηαζθάιηζε ησλ

ζπκθεξφλησλ ηεο αζηηθήο ηάμεο.

Ο Αιηνπζέξ φκσο, εκπινπηίδεη ηελ αλάιπζε απηή δείρλνληαο φηη ην θξάηνο δελ είλαη

απιψο φξγαλν θαηαζηνιήο, φξγαλν πνπ παξάγεη θπζηθή βία θαη κφλν, αιιά (θπξίσο)

φηη ην θξάηνο, κε ηελ επξεία έλλνηα ηνπ φξνπ, παξάγεη θαη αλαπαξάγεη ηελ θπξίαξρε

ηδενινγία [25]

, κέζσ κεραληζκψλ πνπ είηε αλήθνπλ ζηε δεκφζηα, είηε ζηελ ηδησηηθή

ζθαίξα [26]

, ηνπο «ηδενινγηθνχο κεραληζκνχο ηνπ θξάηνπο». Οη κεραληζκνί απηνί

είλαη: ν ζξεζθεπηηθφο, ν εθπαηδεπηηθφο (ζρνιείν, παλεπηζηήκην, δηάθνξεο ηερληθέο-

επαγγεικαηηθέο ζρνιέο), ε νηθνγέλεηα, ην λνκηθφ ζχζηεκα, ην πνιηηηθφ ζχζηεκα

(θφκκαηα, θνηλνβνχιην, εθινγέο) [27]

, ν ζπλδηθαιηζηηθφο, ηα κέζα καδηθήο

ελεκέξσζεο θαη νη δηάθνξνη ζεζκνί πνπ αζρνινχληαη κε ηνλ πνιηηηζκφ.

Οη δχν πξψηεο άκεζεο παξαηεξήζεηο είλαη φηη, ελψ ην θνκκάηη πνπ αθνξά ηνπο

κεραληζκνχο θαηαζηνιήο πινπνηείηαη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά απφ δεκφζηνπο θξαηηθνχο

ζεζκνχο [28]

, ε πιεηνλφηεηα ησλ ηδενινγηθψλ κεραληζκψλ (απφ εδψ θαη ζην εμήο

ΗΜΚ) πινπνηνχληαη απφ ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα, θαη φηη ελψ ν κεραληζκφο θαηαζηνιήο

ιεηηνπξγεί ρξεζηκνπνηψληαο θπζηθή βία, νη ΗΜΚ «ρξεζηκνπνηνχλ» ηδενινγία, δειαδή

ζπκβνιηθή βία, ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη ε αζηπλνκία ή ν ζηξαηφο δελ έρνπλ θαη

ηδενινγηθφ ππφβαζξν [29]

. Πνηνο είλαη φκσο ν πξαθηηθφο ραξαθηήξαο ησλ ΗΜΚ; Γηαηί

είλαη απαξαίηεηνη γηα ηελ αλαπαξαγσγή ησλ θπξίαξρσλ ζρέζεσλ παξαγσγήο; Πψο

εμαζθαιίδεη ηελ θπξηαξρία ηεο ηειηθά ε αζηηθή ηάμε;

Ο Αιηνπζέξ, αμηνπνηψληαο ηελ πνιηηηθή θηινζνθία ηνπ Μαθηαβέιη, απαληά ζηα

παξαπάλσ εξσηήκαηα ιέγνληαο φηη ε αζηηθή ηάμε είλαη αδχλαην λα θπβεξλήζεη,

δειαδή λα θπξηαξρήζεη πνιηηηθά ρσξίο λα έρεη ζπκκάρνπο άιιεο θνηλσληθέο ηάμεηο.

Οη θαπηηαιηζηηθέο θνηλσλίεο παξνπζηάδνπλ ηελ εμήο ηδηνκνξθία: απνηεινχληαη απφ

κηα κεηνςεθία θαπηηαιηζηψλ-θαηφρσλ ησλ κέζσλ παξαγσγήο θαη φια ηα ππφινηπα

κέιε ηεο θνηλσλίαο «αληηθεηκεληθά» αλήθνπλ ζηνπο εξγαδφκελνπο, εθφζνλ δελ είλαη

θάηνρνη κέζσλ παξαγσγήο [30]

. Πψο είλαη δπλαηφλ ινηπφλ λα θπξηαξρεί πνιηηηθά ε

κεηνςεθία; Μέζσ ηεο ηδενινγίαο, είλαη ε απάληεζε. Ζ αζηηθή ηάμε, εθφζνλ είλαη

κεηνςεθηθή αξηζκεηηθά, δελ έρεη άιιν ηξφπν απφ ην λα δεκηνπξγήζεη ζπκκαρίεο κε

θαηψηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα θαη λα ηνπο ζέζεη ππφ ηελ ππεξεζία ηεο, λα ηνπο

εγθαιέζεη ζπζηξαηεχνληαο ηνπο. Σν θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ινηπφλ ηεο αζηηθήο ηάμεο

είλαη φηη αζθεί ηελ θπξηαξρία ηεο κέζσ άιισλ θνηλσληθψλ νκάδσλ: «…ε θαηεμνρήλ

πξαθηηθή ηεο αζηηθήο ηάμεο ζπλίζηαηαη ζην λα εμαζθαιίδεη ηελ θπξηαξρία ηεο κέζσ

άιισλ. Απηφ ηζρχεη ήδε απφ ηνλ θαηξφ ηνπ Μαθηαβέιη…» [31]

. Ζ πξαθηηθή πνπ

πξνηείλεη ν Μαθηαβέιη ζηνλ Ζγεκφλα ζπλίζηαηαη ζ’ απηήλ αθξηβψο ηελ ηαθηηθή, ε

νπνία εμαζθαιίδεη ηε ζπλέρεηα ηεο, κφλν αλ θαη εθφζνλ ε θπξίαξρε ηάμε εγεκνλεχεη

πξνπάλησλ ζην ηδενινγηθφ επίπεδν. Μηα «θπβέξλεζε» (πνιηηηθή εμνπζία) πνπ έρεη

ηελ ζηήξημε θαη ηε ζπκπάζεηα ηνπ ιανχ ηεο, ζην φξην, κπνξεί λα θπβεξλήζεη θαη

ρσξίο θαηαζηαιηηθνχο κεραληζκνχο [32]

.

Μέλνληαο ζηελ αλάιπζε ηεο ζεκαζίαο ησλ ΗΜΚ ζηηο θαπηηαιηζηηθέο θνηλσλίεο, απηφ

πνπ ηνπο ελνπνηεί παξά ηε θαηλνκεληθή πνηθηινκνξθία ηνπο, είλαη φηη ιεηηνπξγνχλ

ππφ ηελ επίδξαζε ηεο ηδενινγίαο ηεο θπξίαξρεο αζηηθήο ηάμεο, δειαδή ππφ ηελ

θπξίαξρε ηδενινγία. Όπσο είπακε θαη παξαπάλσ, ε αζηηθή ηάμε θαηέρεη ηελ θξαηηθή

εμνπζία, φκσο ε βία σο φπιν δελ ηεο είλαη αξθεηφ. Γηα λα δηαηεξεί θαη λα αλαπαξάγεη

ηελ θπξηαξρία ηεο ζα πξέπεη λα είλαη θπξίαξρε θαη ζην ηδενινγηθφ επίπεδν, δειαδή

λα θπξηαξρεί θαη ζηνπο ΗΜΚ [33]

. Γηα ηνλ Αιηνπζέξ, φιεο νη θνηλσληθέο ηάμεηο πνπ

θπξηαξρνχλ ή δηεθδηθνχλ θπξηαξρία ζην πνιηηηθφ επίπεδν ζα πξέπεη λα εγεκνλεχνπλ

θαη ζην επίπεδν ησλ ΗΜΚ, αλ ζέινπλ λα δηαηεξήζνπλ ηελ θπξηαξρία ηνπο [34]

. Απηφ ην

επηρείξεκα απνζαθελίδεη ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο ηαπηφρξνλεο πάιεο ζ’ φια ηα

επίπεδα ησλ θαπηηαιηζηηθψλ θνηλσληθψλ ζρεκαηηζκψλ πνπ νθείιεη λα δηεμάγεη ε

εξγαηηθή ηάμε, ζηνλ αγψλα ηεο γηα ηνλ κεηαζρεκαηηζκφ ησλ θπξίαξρσλ θνηλσληθψλ

ζρέζεσλ. Σέινο, απνζαθελίδεη φηη ν ηδενινγηθφο αγψλαο ζπλερίδεηαη αθφκα θαη αλ ε

εξγαηηθή ηάμε θαηαθέξεη λα θπξηαξρήζεη πνιηηηθά.

Γηα ηνλ Αιηνπζέξ, ε ηαμηθή πάιε δηεμάγεηαη ζ’ φια ηα θνηλσληθά επίπεδα, φπσο

έρνπκε αλαθέξεη. Έηζη ινηπφλ, ε ηαμηθή πάιε δηεμάγεηαη θαη ζην επίπεδν ησλ ΗΜΚ,

πνπ απνηεινχλ ηελ πιηθή κνξθή ηνπ ηδενινγηθνχ επηπέδνπ. Ο αγψλαο γηα ηελ

εμαζθάιηζε ηεο θπξηαξρίαο ζ’ απηφ ην επίπεδν έρεη θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ηνπ

πξνζδίδνπλ ηδηαηηεξφηεηα. Αληίζεηα κε ην πνιηηηθφ επίπεδν, ν αγψλαο γηα ηελ

εμαζθάιηζε ηεο θπξηαξρίαο ζην ηδενινγηθφ επίπεδν κπνξεί λα είλαη εμαηξεηηθά

καθξφρξνλνο. Ζ θπξηαξρία κηαο ηάμεο ζην πνιηηηθφ επίπεδν δελ ηεο εμαζθαιίδεη ηελ

άκεζε θαη ηαπηφρξνλε θπξηαξρία θαη ζην ηδενινγηθφ [35]

. Γηα λα εδξαησζεί ινηπφλ κηα

νπνηαδήπνηε ηάμε ζηελ εμνπζία, είλαη απαξαίηεηε ε επηθξάηεζή ηεο ζην επίπεδν ησλ

ηδενινγηψλ. Όπσο είδακε παξαπάλσ, ε ηδενινγία έρεη θαηεμνρήλ πιηθφ θαη πξαθηηθφ

ραξαθηήξα: ε νπνηαδήπνηε θνηλσληθή ηάμε πνπ έρεη ηελ εμνπζία, νθείιεη λα πείζεη

φηη νη ηδέεο ηεο θαη νη πξαθηηθέο πνπ απνξξένπλ απφ απηέο είλαη ηθαλέο λα θάλνπλ ηελ

θνηλσλία λα ιεηηνπξγήζεη εχξπζκα, γηα ην «θνηλφ θαιφ». Μηιψληαο πην αθαηξεηηθά,

νθείιεη λα δψζεη ζηηο έλλνηεο, ην δηθφ ηεο πεξηερφκελν (σο παξάδεηγκα, ε αζηηθή

ηάμε νθείιεη λα θαηαζηήζεη θπξίαξρε ηελ ηδενινγία ηεο «ειεχζεξεο αγνξάο», ψζηε νη

θαπηηαιηζηηθέο ζρέζεηο παξαγσγήο λα ζεσξνχληαη σο «θπζηθέο»). Ζ ηαμηθή πάιε ζην

ηδενινγηθφ επίπεδν δηεμάγεηαη ζε πνιιαπιά επίπεδα: ελάληηα ζηηο πξνεγνχκελεο

θπξίαξρεο ηδενινγίεο, εληφο ηνπ ίδηνπ ηνπ ζηξαηνπέδνπ ηεο ηάμεο πνπ θπξηαξρεί (ε

αζηηθή ή ε θνκκνπληζηηθή ηδενινγία πνηέ δελ είλαη εληαίεο), θαη ηέινο, ελάληηα ζηηο

ηδενινγίεο ησλ θπξηαξρνχκελσλ ηάμεσλ [36]

.

πλεπψο, ε ηαμηθή πάιε ζην ηδενινγηθφ επίπεδν θαζνξίδεη ζε κεγάιν βαζκφ ηνπο

«θαλφλεο ηνπ παηρληδηνχ»: ε επηθξάηεζε ηεο αζηηθήο ηάμεο ζην ηδενινγηθφ επίπεδν,

κεηαθξάδεηαη ζηελ πξάμε ζην γεγνλφο φηη ηα πξάγκαηα ιεηηνπξγνχλ ζχκθσλα κε ην

δηθφ ηεο θνζκνείδσιν. Ο Αιηνπζέξ ραξαθηεξίδεη ην πνιηηηθφ ζχζηεκα σο ΗΜΚ, θαη

επηζεκαίλεη φηη φια ηα θνκκνπληζηηθά θφκκαηα, πιελ εμαηξέζεσλ, ελζσκαηψλνληαη

ζ’ απηφ ην επίζεκν πνιηηηθφ ζθεληθφ, αληί λα επηδηψμνπλ λα απνηειέζνπλ ην

πνιηηηθφ θαη ηδενινγηθφ αληίπαιν δένο ηνπ. Όζν ηα θφκκαηα απηά δελ ακθηζβεηνχλ

κε ηελ πξαθηηθή ηνπο ηελ φιε αληίιεςε πεξί πνιηηηθήο πνπ απνξξέεη απφ ην επίζεκν

πνιηηηθφ ζχζηεκα, απιψο ην αλαπαξάγνπλ. Οχησο ή άιισο ν «πινπξαιηζκφο» ζηελ

πνιηηηθή εθπξνζψπεζε είλαη επηζπκεηφο απφ ηελ θπξίαξρε ηδενινγία, δηφηη έηζη

απνθηά ηζρπξφηεξε λνκηκνπνίεζε. Οη ηππηθέο αξρέο [37]

ηνπ πνιηηηθνχ ΗΜΚ είλαη ε

«ειεπζεξία» θαη ε «ηζφηεηα»: ν θαζέλαο είλαη ηππηθά ειεχζεξνο λα ςεθίζεη ην θφκκα

ηεο αξεζθείαο ηνπ. Οη αξρέο απηέο ζηεξίδνληαη ζηηο επηθξαηνχζεο ζεσξίεο πεξί

δηθαίνπ, ηε λνκηθή ηδενινγία φπσο ηελ απνθαιεί ν Αιηνπζέξ, δειαδή ζηελ ηδενινγία

ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ, πνπ είλαη ζχκθπηε κε απηή πεξί ηεο θνηλσλίαο σο

άζξνηζκα αηφκσλ. πλεπψο ε αληίιεςε ηνπ Αιηνπζέξ είλαη φηη ην πνιηηηθφ ζχζηεκα

δηέπεηαη απφ ηηο αξρέο φρη γεληθά θαη αφξηζηα ηεο δεκνθξαηίαο αιιά απφ απηέο ηεο

αζηηθήο δεκνθξαηίαο, ρσξίο βεβαίσο λα αγλνεί ην γεγνλφο φηη ε αζηηθή ηάμε ζηελ

ηζηνξία ηεο έρεη επηβηψζεη θαη θάησ απφ κε δεκνθξαηηθά θαζεζηψηα [38]

. Γε ζπγρέεη

ηε δεκνθξαηία κε ηνλ θηιειεπζεξηζκφ, παξφηη ηζηνξηθά ε εμέιημε ησλ δχν απηψλ

ελλνηψλ είλαη παξάιιειε [39]

. Μ’ αιιά ιφγηα, φζν ηα θνκκνπληζηηθά θφκκαηα

εμαληινχλ ηε δξάζε ηνπο εληφο ηνπ πιαηζίνπ απηνχ, αθνινπζνχλ θαη αλαπαξάγνπλ

ηνπο θαλφλεο θαη ηνπο φξνπο ηεο αζηηθήο ηάμεο ζ’ φ,ηη αθνξά ηελ πνιηηηθή

δηαδηθαζία, δειαδή δε δίλνπλ πξννπηηθή γηα κηα λέα ζεψξεζε ηνπ πνιηηηθνχ.

πλνςίδνληαο, ν Αιηνπζέξεπαλεπεμεξγάδεηαη ηε καξμηζηηθή ζεσξία ζ’ φ,ηη αθνξά

θπξίσο ηελ ππεξδνκή ή ην επνηθνδφκεκα, ιέγνληαο φηη ε θπξηαξρία ηεο αζηηθήο

ηάμεο πεξλάεη κέζα απφ ηελ θπξηαξρία ηεο ζηνπο ΗΜΚ, πνπ φπσο είδακε είλαη

δηάζπαξηνη, ζρεηηθά απηφλνκνη θαη ζπγθεληξψλνπλ πνίθηιιεο αληηθάζεηο ζην

εζσηεξηθφ ηνπο. [40]

Ζ εμνπζία σο δξάζε-αληίζηαζε

Ζ εμνπζία γηα ηνλ Φνπθψ δελ απνηειεί νχηε ζεζκφ νχηε δνκή [41]

. Γελ είλαη

ζπγθεληξσκέλε θάπνπ ζπγθεθξηκέλα, νχηε απνηειεί πξνλφκην θάπνηαο νξγαλσκέλεο

νκάδαο αλζξψπσλ πνπ δξνπλ έρνληαο ζηφρν ηελ θαηάθηεζε εμνπζηαζηηθψλ ζέζεσλ.

Ο Φνπθψ αληηηίζεηαη, φπσο ζα δνχκε, ηφζν ζηε θηιειεχζεξε φζν θαη ζηε καξμηζηηθή

παξάδνζε: γηα ηε κελ, ε θξηηηθή ηνπ εζηηάδεηαη ζην φηη ε εμνπζία δελ είλαη έλα

δηθαίσκα ην νπνίν κεηαβηβάδεηαη, νχηε θαη είλαη απνηέιεζκα κηαο κνξθήο

θνηλσληθνχ ζπκβνιαίνπ θαη αθεηέξνπ, γηα ηε δε, ζην φηη ε εμνπζία δελ έρεη λα θάλεη

κε ηε δηαηήξεζε ησλ θπξίαξρσλ ζρέζεσλ παξαγσγήο [42]

. Πξηλ πξνρσξήζνπκε ζηηο

ζπγθεθξηκέλεο ηνπνζεηήζεηο ηνπ Φνπθψ γηα ην δήηεκα ηεο εμνπζίαο, ζα πξνβνχκε ζε

θάπνηεο δηεπθξηλίζεηο, ψζηε λα θαηαλνήζνπκε πιεξέζηεξα ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηεο

αλάιπζήο ηνπ.

Ο Φνπθψ ηζρπξίδεηαη φηη σο ηελ επνρή ηνπ δελ ππάξρεη ζεσξία γηα ηελ εμνπζία [43]

.

Όιεο νη αλαιχζεηο πεξί ηνπ ζέκαηνο πεξηζηξέθνληαη γχξσ απφ ην λνκηθφ πεξίβιεκα

ηεο εμνπζίαο ή γχξσ απφ ην θξάηνο, ρσξίο λα θάλνπλ ιφγν γηα ηελ εμνπζία, σο

μερσξηζηφ θαη ηδηαίηεξν θαηλφκελν, ην νπνίν ρξήδεη δηαθνξεηηθήο αληηκεηψπηζεο,

άξα απαηηεί δηαθνξεηηθά ελλνηνινγηθά εξγαιεία γηα λα θαηαλνεζεί [44]

. Οπφηε, απηφ

πνπ ρξεηαδφκαζηε, ζχκθσλα κε ηνλ Φνπθψ, είλαη λα ζέζνπκε ην εξψηεκα ζρεηηθά κε

ην πψο ηεο εμνπζίαο: ε εμνπζία δελ είλαη θάηη πνπ έρεη ζαθή πξνέιεπζε θαη

θαηεχζπλζε. Ζ αλάιπζε ηεο εμνπζίαο έρεη λα θάλεη κε ηε δηαηχπσζε εκπεηξηθψλ

εξσηεκάησλ πνπ ζθνπφ έρνπλ λα αληρλεχζνπλ ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο

αζθείηαη ε εμνπζία [45]

, ηηο ηθαλφηεηεο θαη δεμηφηεηεο ηνπ αλζξψπηλνπ ζψκαηνο ηηο

νπνίεο ε εμνπζία κεηαρεηξίδεηαη ζηε ζπλερή δξάζε ηεο.

Γηαβάδνληαο ην έξγν ηνπ Φνπθψ [46]

δηαπηζηψλνπκε φηη αλαθέξεηαη ζε ζρέζεηο

εμνπζίαο θαη φρη ζηελ εμνπζία θαη, φηαλ πξνηείλεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νθείινπκε

λα ηε κειεηάκε, αληηζηξέθεη ηε ζπλήζε πνξεία, ιέγνληαο πσο πξέπεη λα δνχκε ηελ

εμνπζία απφ ηα θάησ πξνο ηα πάλσ, ηζρπξηδφκελνο πσο ε εμνπζία δελ απνξξέεη απφ

ην θξάηνο [47]

. Ο Φνπθψ ζεσξεί φηη είλαη ιαλζαζκέλε ε νπηηθή πνπ εμεηάδεη ηελ

εμνπζία σο θάηη πνπ πεγάδεη απφ ηνπο θνηλσληθνχο ζεζκνχο. Ζ νπηηθή απηή αθελφο

πεξηνξίδεη ηελ έλλνηα ηεο εμνπζίαο ζην ζεζκηθφ επίπεδν θαη κφλν, αγλνψληαο ηνπο

ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο νη εμνπζηαζηηθέο ζρέζεηο ιακβάλνπλ ρψξα ζε θάζε

θνηλσληθή ζπλεχξεζε, ζηηο πην «απιέο» πεξηπηψζεηο, ζηα «έζραηα φξηα ηεο» [48]

: ε

εμνπζία επεθηείλεηαη πνιχ πην πέξα απφ ηνπο ζεζκνχο. Καη αθεηέξνπ, δελ καο εμεγεί

ηνλ ηξφπν θαη ηνπο ιφγνπο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ νη ζεζκνί, ν νπνίνο βαζίζηεθε ζε

ήδε ππάξρνπζεο ζρέζεηο εμνπζίαο. Γελ κπνξνχκε λα θαηαιάβνπκε πνχ ζηεξίδεηαη ε

χπαξμε θεληξηθψλ κεραληζκψλ εμνπζίαο, αλ δελ εμεηάζνπκε πξσηίζησο ηνπο

εηδηθνχο κεραληζκνχο, ηηο ηδηαίηεξεο ζηξαηεγηθέο, πνπ δηέπνπλ ηηο ζρέζεηο επηβνιήο

ζηε «βάζε» ηεο θνηλσλίαο. Ζ χπαξμε ησλ θεληξηθψλ κεραληζκψλ εμνπζίαο είλαη ην

απνηέιεζκα κηαο ζεηξάο ζρέζεσλ εμνπζίαο-επηβνιήο πνπ νξίδνπλ δηαθνξέο αλάκεζα

ζε παηδηά θαη ελειίθνπο, καζεηέο θαη δαζθάινπο ή νηθνγέλεηεο, ππεθφνπο ή πνιίηεο

θαη δηνίθεζε [49]

. Οη ζρέζεηο εμνπζίαο δηαζρίδνπλ ηνπο κεραληζκνχο θαη ηνπο

ζεζκνχο, κε απνηέιεζκα λα κελ εμαληιείηαη ε χπαξμή ηνπο κφλν εληφο ηνπο [50]

. Ζ

νπνηαδήπνηε αλάιπζε πνπ εζηηάδεη ηελ πξνζνρή ηεο ζηνπο ζεζκνχο, δειαδή θπξίσο

ζηελ θξαηηθή εμνπζία αδπλαηεί λα εμεγήζεη πψο θαη γηαηί ππάξρεη ην θξάηνο. Δίηε

κηιάκε γηα ηε ζχγρξνλε, είηε γηα παξειζνχζεο κνξθέο, θάζε έλλνηα θεληξηθήο

εμνπζίαο δελ κπνξεί λα ππάξμεη θαη λα ιεηηνπξγήζεη ρσξίο ηελ χπαξμε ζρέζεσλ

εμνπζίαο ζην κηθξνεπίπεδν, πνπ απνηεινχλ θαη ην ζεκέιην ηεο θεληξηθήο εμνπζίαο [51]

. χκθσλα κε απηή ηελ παξαηήξεζε, ην θξάηνο είλαη κηα κνξθή θσδηθνπνίεζεο

ελφο αξηζκνχ ζρέζεσλ εμνπζίαο, πνπ θαζηζηνχλ δπλαηή ηε ιεηηνπξγία ηνπ [52]

.

πλεπψο, ε έλλνηα ηνπ πνιηηηθνχ γηα ηνλ Φνπθψ, είλαη ην ζχλνιν ησλ ζρέζεσλ

δχλακεο ζε κηα θνηλσλία, φπνπ νη ζρέζεηο δχλακεο ηαπηίδνληαη κε ηηο ζρέζεηο

εμνπζίαο [53]

. Άξα εγθαηαιείπεηαη νξηζηηθά ε ζέζε πεξί χπαξμεο ελφο θέληξνπ

εμνπζίαο ζηελ θνηλσλία. Γηα ηνλ Φνπθψ ε εμνπζία ππάξρεη ηειηθά ζ’ φιεο ηηο

αλζξψπηλεο ζρέζεηο θαη ην δήηεκα δελ είλαη λα ζέζνπκε εξσηήκαηα πεξί ηεο θχζεο

ηεο εμνπζίαο αιιά λα εμεηάζνπκε ηνπο ηξφπνπο άζθεζεο θαη ηηο επηπηψζεηο πνπ απηή

έρεη [54]

.

ηελ Ιστοπία τηρ Σεξοςαλικότηταρ (1νο

ηφκνο, 1982) επηρεηξείηαη ε αλάδεημε ηεο

ζρέζεο κεηαμχ γλψζεο / εμνπζίαο θαη ηνπ ζψκαηνο [55]

ζηελ νπνία ζα αλαθεξζνχκε

παξαθάησ. Αξρηθά είλαη ρξήζηκν λα δνχκε πην ζπγθεθξηκέλα ηηο ζέζεηο ηνπ Φνπθψ

γηα ηελ εμνπζία. Με βάζε φια ηα παξαπάλσ, ν Φνπθψ επηζεκαίλεη φηη είλαη

απαξαίηεην λα πξνβνχκε ζε κηα λέα ελλνηνιφγεζε ηεο εμνπζίαο [56]

ε νπνία λα είλαη

ζηξακκέλε πέξα απ’ ην «θεθάιη ηνπ βαζηιηά» [57]

. Ζ επηινγή ηνπ Φνπθψ λα

δηαπξαγκαηεπζεί ην δήηεκα ηεο εμνπζίαο ζηελ Ιστοπία τηρ Σεξοςαλικότηταρ δελ είλαη

ηπραία. Δπηρεηξεί λα δείμεη φηη ε εμνπζία εγγξάθεηαη ζην αλζξψπηλν ζψκα άξα ε

εμνπζία ηειηθά αζθείηαη ζην ζψκα, αλνίγνληαο κ’ απηφλ ηνλ ηξφπν κηα λέα νπηηθή

φζνλ αθνξά ηελ ελλνηνιφγεζή ηεο ζηελ πνιηηηθή ζθέςε.

Ο Φνπθψ ζηελ Ιστοπία τηρ Σεξοςαλικότηταρ (1982) νξίδεη ηελ εμνπζία σο εμήο:

«Με ηνλ φξν εμνπζία, λνκίδσ πσο πξέπεη θαηαξρήλ λα ελλννχκε ην πιήζνο ησλ

ζρέζεσλ δχλακεο πνπ ελππάξρνπλ ζηνλ ρψξν φπνπ αζθνχληαη θαη είλαη ζπζηαηηθέο

ηεο νξγάλσζήο ηνπο· ην παηρλίδη πνπ κέζα απφ αδηάθνπνπο αγψλεο θαη ζπγθξνχζεηο

ηηο κεηακνξθψλεη, ηηο ελδπλακψλεη, ηηο αληηζηξέθεη· ηα ζηεξίγκαηα πνπ απηέο νη

ζρέζεηο δχλακεο βξίζθνπλ αλακεηαμχ ηνπο έηζη πνπ λα ζρεκαηίδνπλ αιπζίδα ή

ζχζηεκα, ή, αληίζεηα, ηηο αλαληηζηνηρίεο, ηηο αληηθάζεηο πνπ απνκνλψλνπλ ηε κηα απφ

ηελ άιιε· ηηο ζηξαηεγηθέο ηέινο, κέζα ζηηο νπνίεο ελεξγνπνηνχληαη θαη πνπ ην γεληθφ

ηνπο ζρέδην ή ε ζεζκηθή ηνπο απνθξπζηάιισζε πινπνηνχληαη ζηνπο θξαηηθνχο

κεραληζκνχο, ζηε δηαηχπσζε ηνπ λφκνπ, ζηηο θνηλσληθέο εγεκνλίεο» [58]

.

Ζ ηνπνζέηεζε απηή αζθεί θξηηηθή ζηελ σο ηφηε επηθξαηνχζα άπνςε γηα ηελ εμνπζία,

ε νπνία εθθξάδεηαη ηφζν απφ ηε θηιειεχζεξε φζν θαη απφ ηε καξμηζηηθή παξάδνζε,

πνπ βιέπνπλ ηελ εμνπζία σο έλα ζεζκφ, σο θάηη πνπ αζθείηαη θεληξηθά ζηελ

θνηλσλία [59]

. Πην ζπγθεθξηκέλα, ν Φνπθψ ηζρπξίδεηαη φηη ε θηιειεχζεξε

ελλνηνιφγεζε ζηεξίδεηαη ζην λνκηθφ-δηθαητθφ ζηνηρείν [60]

, ζπλεπψο ζην πιαίζην

απηφ ζεσξείηαη φηη ε εμνπζία είλαη αλαγθαία γηα ηε ιεηηνπξγία ηεο θνηλσλίαο,

αζθείηαη θεληξηθά θαη κεηαβηβάδεηαη. Όπσο είδακε θαη παξαπάλσ, ν Φνπθψ πξνηείλεη

ηελ απαιιαγή ηεο πνιηηηθήο ζθέςεο απφ ην θαζεζηψο ηεο λνκηθήο «κνλαξρίαο». Ζ

εμνπζία δελ έρεη ηε κνξθή εκπνξεχκαηνο: δελ είλαη θάηη πνπ απνθηάηαη θαη

κεηαβηβάδεηαη [61]

. Ζ εμνπζία, σο πιέγκα ζρέζεσλ, μεπεξλά ηε ζπληαγκαηηθφηεηα-

λνκηκφηεηα, ηνπο φξνπο κε ηνπο νπνίνπο ζέηεη ε «Γεμηά» ην δήηεκα ηεο εμνπζίαο [62]

.

Ζ επηρεηξεκαηνινγία ηεο θηιειεχζεξεο ζεψξεζεο, επηθεληξψλνληαο ην ελδηαθέξνλ

ηεο ζε δίπνια φπσο λφκηκν-παξάλνκν, δελ εμεγεί (αληίζεηα απνθξχβεη) ηηο λέεο

κνξθέο εμνπζίαο πνπ ιεηηνπξγνχλ φρη κε ζθνπφ λα επηβάιινπλ ην δίθαην πάλσ ζηηο

πνηληθά θνιάζηκεο πξάμεηο, αιιά λα επηηεξήζνπλ, λα ειέγμνπλ θαη λα

νκαινπνηήζνπλ ηηο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξέο.

Όζνλ αθνξά ην καξμηζκφ, ζχκθσλα κε ηνλ Φνπθψ πάληνηε, ε ζεψξεζε ηεο εμνπζίαο

παξακέλεη δέζκηα ηνπ αμηψκαηνο ηνπ «ζεκειηψδνπο δηθαίνπ» [63]

, ηεο θεληξηθήο ηνπ

άζθεζεο απφ ηνπο θξαηηθνχο ζεζκνχο θαη ηεο ηαμηθφηεηαο[64]

, ρσξίο λα πξνρσξά ζε

πεξαηηέξσ αλαιχζεηο πνπ λα αλαδεηθλχνπλ ηηο εμνπζηαζηηθέο ζρέζεηο ζην

κηθξνεπίπεδν ηεο θαζεκεξηλφηεηαο θαη πνπ απηέο ζε ηειηθή αλάιπζε νδεγνχλ ζηε

ζεζκηθή θξπζηάιισζε πνπ θαιείηαη θξαηηθφο κεραληζκφο. Ο καξμηζκφο, παξά ην φηη

αλαδεηθλχεη πσο νη ζρέζεηο εμνπζίαο μεθεχγνπλ απφ ηελ έλλνηα ηνπ δηθαίνπ θαη ησλ

θαλφλσλ πνπ ζεζπίδεη απηφ, κνιαηαχηα εκκέλεη ζην φηη νη εμνπζηαζηηθέο ζρέζεηο

εμαληινχληαη ζηε βίαηε επηβνιή ηνπ ζπκθέξνληνο ηεο θπξίαξρεο αζηηθήο ηάμεο ζηελ

θπξηαξρνχκελε εξγαηηθή, έρνληαο ηειηθά σο ζεσξεηηθφ ζχζηεκα κηα δηαθνξεηηθή

έζησ, αιιά ππαξθηή θαηά η’ άιια, έλλνηα δηθαίνπ. πλεπψο, ε καξμηζηηθή παξάδνζε,

παξφηη απνξξίπηεη ηε λνκηθή-δηθαητθή παξάδνζε, πνπ επηρεηξεί λα ζεκειηψζεη ηηο

εμνπζηαζηηθέο ζρέζεηο ζε ππεξβαηηθνχ ηχπνπ αξρέο δηθαίνπ, θαηαιήγεη λα πξνηείλεη

έλαλ ηξφπν ζέαζεο ησλ εμνπζηαζηηθψλ ζρέζεσλ πνπ ζεκειηψλεηαη ζε κηα

δηαθνξεηηθή έζησ, αιιά πάιη δηθαητθή αληίιεςε. Ο Φνπθψ αξλείηαη θάζε έλλνηα

ζεκειίνπ σο νπζηνθξαηηθή: άιισζηε ε γελεαινγηθή κέζνδνο έρεη ζηφρν λα

«απνζεκειηψζεη» θάζε ζεσξεηηθή θαη πξαθηηθή αληίιεςε πνπ αλαδεηά αθιφλεηε

ηεθκεξίσζε ζε νπνηνπδήπνηε είδνπο ζεκέιην, είηε ηζηνξηθήο, είηε θνηλσληθήο ή

δηθαητθήο πξνέιεπζεο. Απφ ’θεη θαη πέξα ν Φνπθψ ηνλίδεη φηη νη ζρέζεηο εμνπζίαο

μεπεξλνχλ ην νηθνλνκηθφ ή νπνηνδήπνηε άιιν ηδηαίηεξν ηαμηθφ ή ελ γέλεη ζπιινγηθφ

ζπκθέξνλ, θάλνληαο ζαθή ππαηληγκφ ζην αιηνπζεξηαλφ επηρείξεκα πεξί δνκψλ-

ππεξδνκψλ θαη ηεο κεηαμχ ηνπο ζρέζεο, φηη εμαληιείηαη ζηελ «νηθνλνκηθή ζε

ηειεπηαία αλάιπζε» ζεκειίσζε ηεο εμνπζίαο [65]

. Οη ζρέζεηο εμνπζίαο δελ βξίζθνληαη

ζε εμσηεξηθή ζέζε σο πξνο ηηο ππφινηπεο θνηλσληθέο ζρέζεηο. Αληίζεηα, ελππάξρνπλ

ζε φιεο ηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο, ηηο δηακνξθψλνπλ, θαη ηηο θαζνξίδνπλ: νη αληζφηεηεο

εληφο ησλ νηθνλνκηθψλ ή φπνησλ άιισλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ είλαη απνηέιεζκα ηεο

δηακάρεο ζην πιαίζην ησλ ζρέζεσλ εμνπζίαο [66]

. Οη ζρέζεηο εμνπζίαο δελ

επηβάιινληαη νχηε κε ηε βία νχηε κε ηελ ηδενινγία, φπσο πξνηείλεη ε καξμηζηηθή

παξάδνζε [67]

. Ο Φνπθψ αληηηίζεηαη ζηελ έλλνηα ηεο ηδενινγίαο, ζεσξψληαο φηη

ππνλνεί άξξεηα πσο ππάξρεη κηα πξαγκαηηθφηεηα «πίζσ απφ ηηο ηδενινγηθέο

ζρέζεηο», κηα πξαγκαηηθφηεηα πνπ κπνξεί λα θαλεξσζεί κε ηελ επηζηεκνληθή κειέηε

ηεο ηδενινγίαο. Δλάληηα ζην δίπνιν βία-ηδενινγία, ην νπνίν ραξαθηεξίδεη ηνλ

καξμηζκφ θαη ηελ αιηνπζεξηαλή εθδνρή απηνχ, φπσο είδακε, ν Φνπθψ ζα πξνηείλεη

ην δίπνιν γλψζε-εμνπζία [68]

.

Γηα ηνλ Φνπθψ, ε εμνπζία ελππάξρεη ζε θάζε αλζξψπηλε ζρέζε: ππάξρεη παληνχ [69]

.

Γελ είλαη πξνλφκην ηεο θπξίαξρεο ηάμεο [70]

. Ζ εμνπζία δελ εμαληιείηαη ζε κηα

νπνηαδήπνηε αληίζεζε αλάκεζα ζε θνηλσληθά δίπνια, πνπ ην έλα θπξηαξρεί πάλσ ζην

άιιν. Ζ εμνπζία είλαη κηα κνξθή δξάζεο ελφο πξνζψπνπ ή κηαο νκάδαο πξνζψπσλ,

κε ζθνπφ ηε δεκηνπξγία ζπγθεθξηκέλσλ «ζεηηθψλ» ζπκπεξηθνξψλ. Οη νκαδψζεηο

απηέο δελ έρνπλ κηα θάπνηα ζηαζεξή ππφζηαζε. Οη ζρέζεηο εμνπζίαο είλαη πνιιαπιέο,

ηα ππνθείκελα πνπ κεηέρνπλ ζ’ απηέο δελ έρνπλ κία θαη κνλαδηθή ζπκκεηνρή ζε

θάπνηα ζηαζεξή ζηάζε ή αληίζηαζε. Ζ πνιιαπιφηεηα ησλ εμνπζηαζηηθψλ ζρέζεσλ

παξάγεη αηειείσηα πεδία άζθεζεο θαη αληίζηαζεο [71]

. Γελ είλαη κηα ζπγθεθξηκέλε

κνξθή δχλακεο πνπ θάπνηνη λέκνληαη πξνο ην ηδηαίηεξν ζπκθέξνλ ηνπο ελάληηα ζε

θάπνηνπο άιινπο. Αθφκε, ν Φνπθψ ζεσξεί πσο ε εμνπζία δελ επηβάιιεηαη αιιά

αζθείηαη [72]

. Μ’ απηφλ ηνλ ηξφπν εμεγείηαη ε απφ θάησ πξνο ηα πάλσ ζέαζε ηελ

νπνία πξνηείλεη σο θαηαιιειφηεξε γηα ηελ «αλαιπηηθή ηεο εμνπζίαο» [73]

, αιιά θαη ν

ηζρπξηζκφο ηνπ φηη ε εμνπζία δελ νξηνζεηεί απιψο: Ζ εμνπζία δελ είλαη κφλν

αξλεηηθή δχλακε. Γε ιέεη κφλν «φρη». Γε ζέηεη κφλν θξαγκνχο [74]

. χκθσλα κε ηνλ

Φνπθψ, θακία εμνπζία δελ κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη κφλν απαγνξεπηηθά θαη

θαηαπηεζηηθά, ζέηνληαο φξηα θαη κφλν. Γελ επηβάιιεηαη σο ππνρξέσζε ζηνπο

«εμνπζηαδφκελνπο» [75]

: νη ζχγρξνλέο κνξθέο εμνπζίαο ζε θακία πεξίπησζε δελ

εκθαλίδνπλ ηνλ εμνπζηαζηηθφ ηνπο ραξαθηήξα. Απφ ηελ άιιε κεξηά, ν αγψλαο

ελάληηα ζ’ απηέο είλαη θάζε θνξά ζπγθεθξηκέλνο θαη δηαπεξλάηαη απφ ηηο ίδηεο ηηο

ζρέζεηο εμνπζίαο. Ο Φνπθψ ππνζηεξίδεη φηη αλ ε εμνπζία ήηαλ κφλν αξλεηηθή

δχλακε, ηφηε δελ ζα κπνξνχζακε λα θαηαιάβνπκε γηαηί γίλεηαη απνδεθηή.

’ έλα απφ ηα ηειεπηαία ηνπ γξαπηά, ν Φνπθψ ζπλνςίδεη ηηο ζέζεηο ηνπ γηα ηελ

εμνπζία, αλαλεψλνληαο ην ιεμηιφγην πνπ ρξεζηκνπνηεί γηα ηελ έλλνηα απηή. Ζ πξψηε

ζέζε πνπ αλαπηχζζεη είλαη φηη ε αλάιπζε ηεο εμνπζίαο ηνλ ελδηαθέξεη απφ ηελ

άπνςε ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν ε έλλνηα απηή ζπγθξνηεί ηα ππνθείκελα ζηηο

ζχγρξνλεο θνηλσλίεο [76]

.

Έηζη ινηπφλ, νξίδεη ηελ εμνπζία σο ζρέζε αλάκεζα ζε άηνκα, κηα ζρέζε πνπ

ζπκππθλψλεη έλα ζχλνιν δξάζεσλ επηβνιήο θαη αληίζηαζεο. Δλδεηθηηθφ παξάδεηγκα

είλαη ην ζρνιείν, φπνπ ν ηξφπνο ιεηηνπξγίαο ηνπ νξίδεη ηηο «ζσζηέο» θαη ηηο

«ιαλζαζκέλεο» ζπκπεξηθνξέο, αμηνινγεί, δηδάζθεη ζπγθεθξηκέλεο δεμηφηεηεο θαη

γεληθψο θαηαζθεπάδεη «πεηζαξρεκέλα ππνθείκελα». Όπσο είδακε παξαπάλσ, ν

Φνπθψ επηκέλεη λα κηιά γηα πνιιαπιέο ζρέζεηο εμνπζίαο θαη φρη γηα κία εμνπζία πνπ

είλαη κνλήο θαηεχζπλζεο. Γη’ απηφ θαη ιέεη φηη ε εμνπζία είλαη έλαο «ηξφπνο δξάζεο

θάπνησλ πάλσ ζε θάπνηνπο άιινπο» [77]

. Γελ νξίδεη ζπγθεθξηκέλεο κνξθέο ζρέζεσλ,

γη’ απηφ θαη ζεσξεί φηη νη ζρέζεηο εμνπζίαο αλ θαη ιακβάλνπλ ζεζκηθή ππφζηαζε, δελ

εμαληινχληαη ζ’ απηφ ην επίπεδν. Δπίζεο, εζηηάδεη ζην φηη νη ζρέζεηο εμνπζίαο δελ

είλαη ζρέζεηο βίαο: αλ ήηαλ, ηφηε ζα κηινχζακε γηα δνπιεία. Ζ βία έρεη ζθνπφ λα

εθκεδελίζεη-αθαλίζεη ηνλ αληίπαιν. Οη ζρέζεηο εμνπζίαο, πξνθαλψο, δελ έρνπλ ζηφρν

λα αιπζνδέζνπλ, λα αζθήζνπλ θπζηθή βία.

Οη ζρέζεηο εμνπζίαο δελ είλαη κηα θαηά κέησπν κάρε. Ο Φνπθψ ηνλίδεη φηη δελ

ππάξρεη εμνπζία ρσξίο αληίζηαζε. Ζ άζθεζε ηεο εμνπζίαο έρεη ζηφρν λα νξηνζεηήζεη

ηηο ελδερφκελεο ζπκπεξηθνξέο ησλ ππνθεηκέλσλ, λα ηνπο «δηαπαηδαγσγήζεη» ηξφπνλ

ηηλά, λα ζπγθξνηήζεη ην επηζπκεηφ γη’ απηή πεδίν δξάζεο ησλ «άιισλ». Ο φξνο πνπ

ρξεζηκνπνηεί ν Φνπθψ γηα λα ζρεκαηνπνηήζεη ηε δηαδηθαζία απηή, είλαη ε

«δηαθπβέξλεζε» [78]

(gouvernementalite), κηα έλλνηα πνπ πξνθαλψο δελ πξέπεη λα

ζπζρεηίδεηαη κε ηελ θπβεξλεηηθή δηαρείξηζε ηνπ θξάηνπο. Ζ έλλνηα ηεο

δηαθπβέξλεζεο πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε «ειεχζεξσλ ππνθεηκέλσλ». Κη απηφ δηφηη νη

ζρέζεηο εμνπζίαο δελ είλαη απιά θαη κφλν βίαηεο θαη θαηαλαγθαζηηθέο [79]

. Αλ ινηπφλ

νη ζρέζεηο εμνπζίαο είλαη δξάζε πνπ νξηνζεηεί ηε δξάζε, ηφηε ε φιε απηή

πξνβιεκαηηθή έρεη λα θάλεη κε ηελ έλλνηα ηεο ζηξαηεγηθήο. Ζ δηαθπβέξλεζε έρεη ζην

θέληξν ηεο, σο έλλνηα, ηε δηαρείξηζε-νξηνζέηεζε ηνπ πεδίνπ ηνπ «άιινπ» κε βάζε

ηνλ «εαπηφ». Απηφ ζεκαίλεη φηη κηιάκε γηα θαηαζηάζεηο πνιέκνπ [80]

, γηα

θαηαζηάζεηο φπνπ νη κεηέρνληεο ππνινγίδνπλ ηελ ηαθηηθή ηνπο απέλαληη ζηνπο

«άιινπο» κεηέρνληεο, ζε ζρέζε κε ηνλ ίδην ηνπο ηνλ «εαπηφ». Οη αγψλεο απηνί

πξνθαλψο δελ ηειεηψλνπλ πνηέ. Δθφζνλ είπακε φηη βαζηθή πξνυπφζεζε ησλ

εμνπζηαζηηθψλ ζρέζεσλ είλαη ε χπαξμε ειεπζέξσλ ππνθεηκέλσλ, νη δηακάρεο είλαη

αδχλαην λα ζηακαηήζνπλ. Πάληνηε ζα ππάξρεη έλα πεδίν πνπ δελ ζα έρεη

πξνζδηνξηζηεί πιήξσο απφ ηε δξάζε ηεο εμνπζίαο. Αλ θάπνηα ζηηγκή θηάζνπκε ζε

θάπνηα νξηζηηθή «λίθε», ηφηε πιένλ ζα έρνπκε μεπεξάζεη ηελ έλλνηα ηεο εμνπζίαο. Ζ

εμνπζία είλαη θαηεμνρήλ δηαθνξηθή έλλνηα: ππάξρεη κφλν αλ έρνπκε αληίξξνπεο

δπλάκεηο πνπ κάρνληαη κεηαμχ ηνπο, γη απηφ θαη ν Φνπθψ ζεσξεί απίζαλε ηελ χπαξμε

κηαο θνηλσλίαο ρσξίο ζρέζεηο εμνπζίαο, φπσο ν Αιηνπζέξ απνθιείεη ηελ χπαξμε

θνηλσλίαο ρσξίο ηδενινγηθέο ζρέζεηο.

Αλαθεξζήθακε παξαπάλσ ζηε ζέζε ηνπ Φνπθψ φηη ε εμνπζία αζθείηαη ζην ζψκα. Ζ

αλάιπζή ηνπ ζην Επιτήπηση και Τιμωπία δελ έρεη ζθνπφ λα δείμεη ηε ιεηηνπξγία ηνπ

ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο, ηνπ ζηξαηνχ, ή ησλ ζρνιείσλ ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία

θαη ηηο δηαθνξέο ησλ ζεζκψλ απηψλ ζηελ «παξαδνζηαθή» θνηλσλία. ην έξγν απηφ

ζθνπεχεη ζην λα δείμεη φηη ε ζχγρξνλε θνηλσλία εγθαζηδξχεη λέεο κνξθέο εμνπζίαο,

πεηζαξρίαο θαη ειέγρνπ ζπλνιηθά. Σα ζπγθεθξηκέλα ηδξχκαηα ιεηηνπξγνχλ σο

παξάδεηγκα ψζηε λα δεηρζεί ε λέα ζηξαηεγηθή, ν λένο κεραληζκφο ηεο εμνπζίαο. Αλ

ζηηο «παξαδνζηαθέο» θνηλσλίεο ε ηηκσξία είρε ζηφρν ην ζψκα, ελψ ζηηο λεσηεξηθέο

ηελ ςπρή [81]

, απηφ δε ζεκαίλεη φηη ην ζψκα παχεη λα είλαη ζην επίθεληξν. ηε

λεσηεξηθφηεηα ην ζψκα θαζίζηαηαη αληηθείκελν γλψζεο, επελδχεηαη πνιηηηθά [82]

θαη

θαηαζθεπάδεηαη απφ ην πιέγκα εμνπζηψλ πνπ αζθνχληαη ζ’ απηφ. Αλαπηχζζεηαη ε

ιεγφκελε πνιηηηθή ηερλνινγία ηνπ ζψκαηνο [83]

, κηα κέζνδνο πνπ ζθνπεχεη λα

γλσξίζεη/εμνπζηάζεη ην ζψκα θαη λα ελζηαιάμεη ζ’ απηφ ηθαλφηεηεο θαη δεμηφηεηεο

πνπ ζα ην θάλνπλ νηθνλνκηθά ρξήζηκν θαη παξαγσγηθφ [84]

. Σν ζψκα κ’ άιια ιφγηα

πνιηηηθνπνηείηαη [85]

, απνθηά θεληξηθή ζεκαζία γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ ζηξαηεγηθψλ

εμνπζίαο ζηε λεσηεξηθφηεηα. Σν ζψκα θαη ν έιεγρφο ηνπ απνηεινχλ ην ζεκέιην ηεο

εμνπζίαο γη’ απηφ θαη κνξθέο εμνπζίαο/γλψζεο εγγξάθνληαη ζ’ απηφ φρη φκσο κε ηελ

άζθεζε θπζηθήο βίαο [86]

.

Σαμηθή πάιε ή πνιιαπιέο ζπγθξνχζεηο;

Έρνληαο εμεηάζεη ζπλνπηηθά ηα θχξηα ζεκεία ησλ ζέζεσλ ηνπ Αιηνπζέξ θαη ηνπ

Φνπθψ γηα ην δήηεκα ηεο εμνπζίαο, ζα επηρεηξήζνπκε λα θέξνπκε ζε αληηπαξάζεζε

ηα επηκέξνπο ζηνηρεία ηνπο, εμεηάδνληαο πνχ ζπγθιίλνπλ θαη πνχ απνθιίλνπλ. Σέινο,

ζα πξνβνχκε ζε κηα ζπλνιηθή εθηίκεζε (σο έλα είδνο ζπκπεξάζκαηνο) γηα ηελ

αληηπαξάζεζε απηή.

Ξεθηλψληαο απφ ηα φζα ηζρπξίδεηαη ν Φνπθψ γηα ην κηθξνεπίπεδν ή ηε κηθξνθπζηθή

ηεο εμνπζίαο, νθείινπκε λα αλαγλσξίζνπκε φηη πξάγκαηη ην δήηεκα ηεο εμνπζίαο

είλαη πνιχ πην ζχλζεην θαη πνιχπινθν θαη πξνθαλψο δελ εμαληιείηαη ζηε ζεζκηθή

δηάζηαζε πνπ παίξλεη ζηηο εθάζηνηε θνηλσλίεο. Αλ ε δηαπξαγκάηεπζε ησλ ζρέζεσλ

εμνπζίαο παξακείλεη ζηε ζεζκηθή θξπζηάιισζή ηνπο, ιίγα κπνξνχκε λα

θαηαιάβνπκε ηφζν γηα ηνπο ζεζκνχο απηνχο φζν θαη γηα ηα ππνθείκελα πνπ

εκπιέθνληαη. Ο Αιηνπζέξ γηα ην ίδην δήηεκα μεθηλά απφ ην φηη ε εμνπζία δελ είλαη

θάηη πνπ εμαληιείηαη ζην δήηεκα ηεο θαηαζηνιήο θαη θαηά δεχηεξν, αλαπηχζζεη κηα

επηρεηξεκαηνινγία πνπ δείρλεη πψο ηα ππνθείκελα ζπγθξνηνχληαη κέζσ ηεο

θπξίαξρήο ηδενινγίαο θαη γίλνληαη απνδέθηεο θαη θνξείο ησλ ζρέζεσλ εμνπζίαο.

Αλαιπηηθφηεξα, ε θπξίαξρε ηδενινγία γηα ηνλ Αιηνπζέξ θαηαθέξλεη λα απνθξχβεη

ηνλ εμνπζηαζηηθφ θαη ηαμηθφ ηεο ραξαθηήξα. πγθξνηεί κέζσ ηεο ηδενινγηθήο

έγθιεζεο ηα ππνθείκελα θαη ηα ππνηάζζεη εγγξάθνληαο ζε απηά επηηξεπηέο θαη κε

ζπκπεξηθνξέο. Βιέπνπκε ινηπφλ φηη εθεί φπνπ ν Φνπθψ ρξεζηκνπνηεί ηελ έλλνηα

«εμνπζία» γηα λα ζπδεηήζεη ηε δηαδηθαζία ζπγθξφηεζεο ηνπ ππνθεηκέλνπ απφ ηηο

εμνπζηαζηηθέο ζρέζεηο, ν Αιηνπζέξ πξνηάζζεη ηηο ηδενινγηθέο ζρέζεηο πνπ

ζπγθξνηνχλ (νκνηφηξνπα κε ηνλ Φνπθψ) ηα ππνθείκελα. Ο Φνπθψ δελ απνδέρεηαη

ηελ έλλνηα ηεο ηδενινγίαο, φπσο είδακε. Απφ ηελ άιιε κεξηά, αλαπηχζζεη ηηο ζρέζεηο

εμνπζίαο θαη ηνλ ηξφπν πνπ ππνηάζζνπλ θαη θαλνληθνπνηνχλ ηνπο αλζξψπνπο κε κηα

κέζνδν πνπ ζπκίδεη αλ κε ηη άιιν ηελ αιηνπζεξηαλή ζεψξεζε γηα ηηο ηδενινγηθέο

ζρέζεηο. Ο Αιηνπζέξ θάλεη φκσο θη έλα βήκα παξαπέξα: δείρλεη ηε ζρέζε ηεο

ηδενινγίαο κε ηνλ ππφινηπν θνηλσληθφ ζρεκαηηζκφ, ρσξίο ηαπηφρξνλα λα πέθηεη ζην

«ζθάικα» ηνπ ρπδαίνπ νηθνλνκηζκνχ πνπ ραξαθηεξίδεη ηνλ ιεγφκελν «θιαζηθφ

καξμηζκφ». Ο Φνπθψ φπσο είδακε, δελ πξνβαίλεη ζε ηέηνηνπ ηχπνπ ζπζρεηηζκνχο.

χκθσλα κε ηελ θνπθσηθή πξνβιεκαηηθή, νη εμνπζηαζηηθέο ζρέζεηο δελ είλαη

κνλνζήκαληεο, αιιά πνηθηιφκνξθεο. Πξφθεηηαη γηα κηα ζεηξά απφ αηειείσηεο

δηακάρεο πνπ ηέκλνπλ ζε άπεηξεο νκαδψζεηο ηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο. Οη ζρέζεηο

εμνπζίαο δελ απνξξένπλ απφ ηελ θαπηηαιηζηηθή θχζε ησλ θνηλσληψλ [87]

. Ο

Αιηνπζέξ, γηα ην δήηεκα απηφ, ζηέθεηαη ζηελ θχξηα αληίθαζε πνπ απνξξέεη απφ ηελ

θπξηαξρία ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ηξφπνπ παξαγσγήο πνπ πξνθαλψο δελ είλαη άιιε απφ

ηε δηάθξηζε ηεο θνηλσλίαο ζε δχν αληίπαιεο θχξηεο θνηλσληθέο ηάμεηο, θαη γηα ηηο

δεπηεξεχνπζεο αληηθάζεηο. Οη θνηλσληθέο ζπγθξνχζεηο κε βάζε απηφ δελ είλαη κφλν

ηαμηθέο (αλ θαη πάληα ζρεηίδνληαη κε ηελ ηαμηθή πάιε): ππάξρνπλ ινηπφλ θαη

δεπηεξεχνπζεο αληηθάζεηο πνπ αληινχλ πιηθφ απφ ηελ ηζηνξηθή έθβαζε θαη ζπρλά

ζρεηίδνληαη ιίγν-πνιχ κε πξνλεσηεξηθέο επηβηψζεηο πνπ δηαηεξνχλ ηελ ηζρχ ηνπο ζηε

λεσηεξηθφηεηα[88]

. Μ’ απηφλ ηνλ ηξφπν, ηεξαξρεί ηηο θνηλσληθέο αληηθάζεηο

δείρλνληαο ηε ζπζρέηηζε ηεο θχξηαο κε ηηο δεπηεξεχνπζεο. Σέινο, δείρλεη έκπξαθηα

κε ηελ παξέκβαζή ηνπ ζην ΚΚΓ ηε ζεκαζία ηεο έληαμεο ησλ ιεγφκελσλ «λέσλ

θνηλσληθψλ θηλεκάησλ» πνπ εκθαλίζζεθαλ κεηά ηνλ Μάε ηνπ ’68 ζηνπο θφιπνπο ηνπ

θφκκαηνο [89]

. Μ’ απηφλ ηνλ ηξφπν αλαδεηθλχεη φηη ην ζεσξεηηθφ ζρήκα γηα ηε

ζρεηηθή απηνλνκία ησλ θνηλσληθψλ επηπέδσλ (ηνλίδνπκε ηε ζεκαζία ηεο ζρεηηθήο

απηνλνκίαο, δηφηη ζε κεηαγελέζηεξνπο ζηνραζηέο πνπ πξνέξρνληαη κε ηνλ έλα ή ηνλ

άιιν ηξφπν απφ ηε «ζρνιή Αιηνπζέξ», πνιιέο θνξέο ε «ζρεηηθή» γίλεηαη ζρεδφλ

«απφιπηε» απηνλνκία, ηδίσο ζ’ φ,ηη αθνξά ην πνιηηηθφ επίπεδν [90]

) είλαη ζε ζέζε λα

ηεξαξρεί θαη λα ηνπνζεηεί ηηο θνηλσληθέο ζπγθξνχζεηο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηηο

(δεπηεξεχνπζεο) αληηθάζεηο ηνπ θαπηηαιηζκνχ, ζπζρεηίδνληαο απηέο κε ηε βαζηθή

ηαμηθή αληίζεζε.

Κιείλνληαο, ζα αλαθεξζνχκε ζην δήηεκα ηεο ζεζκηθήο-θνηλσληθήο δηάζηαζεο ησλ

ζρέζεσλ εμνπζίαο. πλνςίδνληαο ηηο ζέζεηο ηνπ Αιηνπζέξ, αμίδεη λα ζηαζνχκε ζην

φηη απνζαθελίδεη ην ξφιν θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπ θξάηνπο ζηνλ θαπηηαιηζκφ, ιέγνληαο

αθελφο φηη ην θξάηνο δελ είλαη νπδέηεξν αιιά πάληνηε ηαμηθά πξνζδηνξηζκέλν θαη

αθεηέξνπ φηη ην θξάηνο, πξνθεηκέλνπ λα αλαπαξάγεη ηηο θπξίαξρεο θνηλσληθέο

ζρέζεηο, αλαπηχζζεη θαηαζηαιηηθνχο θαη ηδενινγηθνχο κεραληζκνχο. ην ζεκείν

απηφ, ζεσξνχκε φηη ε ζπκβνιή ηνπ Αιηνπζέξ είλαη πνιχ ζεκαληηθή, δηφηη δείρλεη

μεθάζαξα ηελ πξαθηηθή κνξθή ηεο ηδενινγίαο, αιιά θαη ην φηη, ζε ηειεπηαία

αλάιπζε, ε ηδενινγία ζπγθξνηεί ηα ππνθείκελα, ζπλεπψο ηα ηειεπηαία αλαπαξάγνπλ

κε ηε ζέιεζε ηνπο ηηο πθηζηάκελεο θπξίαξρεο ζρέζεηο. Καηαθέξλεη κ’ απηφλ ηνλ

ηξφπν λα δείμεη φηη νη ζρέζεηο εμνπζίαο δελ αζθνχληαη κφλν απφ ην θξάηνο [91]

. Ο

Φνπθψ πεξηγξάθεη ηηο ζρέζεηο εμνπζίαο, δείρλνληαο ηελ αιιεινζπζρέηηζή ηνπο κε

ηελ θαηαζθεπή «θαλνληθψλ» ζσκάησλ. Σνλίδεη φηη ε φπνηα εμνπζηαζηηθή δχλακε δελ

επηβάιιεηαη βίαηα: ηα ππνθείκελα ζπγθξνηνχληαη απφ απηή θαη ηειηθά είλαη εθείλα

πνπ ηε δηαησλίδνπλ. Σέινο ακθηζβεηεί ηε ζπλήζε ζέαζε ησλ εμνπζηαζηηθψλ ζρέζεσλ,

θαη ζηε ζέζε ηεο ηνπνζεηεί ηελ αληίζηξνθε, «απφ ηα θάησ», ζέαζε. Τπφζρεηαη φηη ε

αληίζηξνθε, σο πξνο ηε ζπλεζηζκέλε, απηή ζέαζε ηεο εμνπζίαο «απφ ηα θάησ πξνο

ηα πάλσ» κπνξεί λα καο νδεγήζεη ζε κηα ζεσξία γηα ηελ εμνπζία. Όκσο ηα

πξνβιήκαηα μεθηλνχλ απφ ηε ζηηγκή πνπ ζα πξνζπαζήζνπκε λα αλαδεηήζνπκε ζηελ

αλάιπζε ηεο εμνπζίαο ηνπ Φνπθψ επηρεηξήκαηα πνπ λα νδεγνχλ ζε πξνηάζεηο γηα

πξαθηηθέο αληίζηαζεο. Σφηε ε απάληεζε ηνπ Φνπθψ πεξηνξίδεηαη ζε απνζπαζκαηηθέο

πξάμεηο αληίζηαζεο πνπ εζηηάδνπλ ζε «ηνπηθέο» εζηίεο εμνπζηαζηηθψλ ζρέζεσλ

(δεηήκαηα θχινπ, θπιεηηθψλ δηαθξίζεσλ, ζεμνπαιηθφηεηαο), δεηήκαηα πνπ

ζπλδένληαη κε «λέα» θηλήκαηα (ζηα νπνία ν Φνπθψ είρε εμέρνληα ξφιν θαηά ηε

δεθαεηία ηνπ ’70), πνπ αληηζηνηρνχλ ζ’ απηέο ηηο ζεκαηηθέο.

πλνςίδνληαο ηα παξαπάλσ, παξαηεξνχκε φηη νη ζέζεηο ηνπ Αιηνπζέξ πξνζεγγίδνπλ

ην δήηεκα ηεο εμνπζίαο κε κηα αληίιεςε πνπ ην ηνπνζεηεί ζην επξχηεξν δήηεκα ηεο

θπξηαξρίαο ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ηξφπνπ παξαγσγήο θαη ζπλαθφινπζα πξνζπαζνχλ λα

ζηνραζηνχλ κηα πξννπηηθή πνπ λα επηδηψθεη λα αλαηξέςεη ην ζπλνιηθφ πιέγκα ησλ

νηθνλνκηθψλ, ηδενινγηθψλ θαη πνιηηηθψλ ζρέζεσλ. Ο Φνπθψ θάλνληαο ιφγν γηα

άπεηξεο εμνπζηαζηηθέο ζρέζεηο πνπ δηακνξθψλνληαη, δελ θαηαθέξλεη λα κηιήζεη

ηειηθά γηα ηελ εμνπζία σο έλα ζπλνιηθφ θνηλσληθφ θαηλφκελν θαη νχηε πξνζθέξεη

κηα πξνσζεηηθή-πξνηξεπηηθή επηρεηξεκαηνινγία γηα αληίζηαζε ζηελ εμνπζία, εθφζνλ

νη εμνπζηαζηηθέο δπλάκεηο είλαη γη’ απηφλ αλαπφδξαζηεο. Οθείινπκε φκσο λα

αλαγλσξίζνπκε ηελ πνιχ ζεκαληηθή ζπκβνιή ηνπ ζηελ αλάδεημε ηνπ ζψκαηνο σο

πεδίνπ άζθεζεο εμνπζηαζηηθψλ δπλάκεσλ, θάηη πνπ έδσζε κεγάιε ψζεζε ζηηο

επνλνκαδφκελεο αλζξσπηζηηθέο επηζηήκεο λα ζηξαθνχλ ζε λέα πεδία έξεπλαο.

Αθφκα, ε θξηηηθή ηνπ Φνπθψ ζην θαζεζηψο ηνπ «ππαξθηνχ ζνζηαιηζκνχ» θψηηζε

ζεσξεηηθά ειιείκκαηα ηνπ καξμηζκνχ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δηαρείξηζε ησλ

θαζεκεξηλψλ αλζξψπηλσλ ζρέζεσλ, θάλνληαο ιφγν γηα εμνπζηαζηηθέο ζρέζεηο πνπ δε

ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηηο εθάζηνηε παξαγσγηθέο ζρέζεηο, φπσο νη δηαθπιηθέο ή νη

ζεμνπαιηθέο ζρέζεηο. Σέηνηα δεηήκαηα ζίγνληαη ζην έξγν ηνπ Αιηνπζέξ ζε πνιχ

πεξηνξηζκέλν βαζκφ. Αλ επηρεηξνχζακε λα «κεηαγξάςνπκε» ηέηνηνπ ηχπνπ δεηήκαηα

ζην αιηνπζεξηαλφ πιαίζην, ζα θάλακε ιφγν γηα ζρέζεηο πνπ θηλνχληαη ζην ηδενινγηθφ

επίπεδν θαη ζπλαξζξψλνληαη κε ηε ιεηηνπξγία ησλ ΗΜΚ. Όπσο είδακε παξαπάλσ, ε

παξέκβαζή ηνπ ζην θνκκνπληζηηθφ θφκκα θαηά ηε δεθαεηία ηνπ ’70 είρε ζθνπφ,

εθηφο ησλ άιισλ, ηελ ελζσκάησζε ηέηνησλ πξνβιεκαηηζκψλ ζηνπο θφιπνπο ηνπ

θφκκαηνο.

πλεπψο, ζ’ φ,ηη αθνξά ηελ ηξέρνπζα ζεσξεηηθή θαη πνιηηηθή ζπδήηεζε είλαη

θξίζηκε ηφζν ε έλλνηα ηεο βηνπνιηηηθήο ηνπ Φνπθψ, φζν θαη ε πξνζπάζεηα ηεο

αλαλέσζεο ηνπ καξμηζκνχ πνπ επηρείξεζε ν Αιηνπζέξ, κηαο αλαλέσζεο πνπ γηα λα

παξακείλεη επίθαηξε νθείιεη λα δίλεη απαληήζεηο ζηελ ηξέρνπζα ζπγθπξία είηε

ζεσξεηηθή είηε πνιηηηθή, θαη ηέινο, νθείιεη λα ππελζπκίδεη ηελ ζε ηειηθή αλάιπζε

θαζνξηζηηθή γηα ηνλ θνηλσληθφ ζρεκαηηζκφ νηθνλνκηθή βάζε θαη λα δηακνξθψλεη

ζπγθεθξηκέλεο ζηξαηεγηθεο θαη ζηφρνπο εληφο ηνπ πιαηζίνπ ηνπ εξγαηηθνχ θηλήκαηνο,

πνπ απνηειεί θαη ην ζεκείν αλαθνξάο ηεο.

ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ

Althusser Louis (1972), Politics and History Montesquieu, Rousseau, Hegel and

Marx, New Left Books, London

Althusser Louis (1999), Machiavelli and Us, Verso, London

Couzens Hoy David (επηκ) (1987), Foucault: A Critical Reader, Blackwell, New York

Doxiadis Kyrkos (1997), «Foucault and the three-headed king: state, ideology and

theory as targets of critique», Economy and Society, Σφκνο 26, η. 4

Eribon Didier (1991), Michel Foucault, HarvardUniversityPress, Cambridge,

Massachusetts

Kritzman Lawrence D. (επηκ.) (1990), Michel Foucault: Politics, Philosophy, Culture,

Interviews and Other Writings 1977-1984, Routledge, London

Langsdorf Lenore and Watson Stephen H. (επηκ.) (1998), Reinterpreting the Political,

State Universityof New YorkPress, Albany

Macciochi Maria Antonietta (1973), Letters from inside the Italian Communist Party

to Louis Althusser, New Left Books, London

Norris Andrew (2002), “Against Antagonism: On Ernesto Laclau’s Political

Thought”, Constellations, ηφκνο 9

Simons Jon (1995), Foucault & the Political, Routledge, London

Zizek Slavoj (επηκ.) (1997), Mapping Ideology, Verso, London

Αιηνπζέξ Λνπί (1978), Γηα ηνλ Μαξμ, Γξάκκαηα, Αζήλα

Αιηνπζέξ Λνπί (1980), Γηα ηελ θξίζε ηνπ καξμηζκνχ, Αγψλαο, Αζήλα

Αιηνπζέξ Λνπί (1983), ηνηρεία Απηνθξηηηθήο, Πνιχηππν, Αζήλα

Λνπί Αιηνπζέξ (1987), «εκείσζε ζρεηηθά κε ηνπο Ηδενινγηθνχο Μεραληζκνχο ηνπ

θξάηνπο (ΗΜΚ)», Θέζεηο, η. 21

Αιηνπζέξ Λνπί (1992), Σν κέιινλ δηαξθεί πνιχ. Σα γεγνλφηα, Ο Πνιίηεο, Αζήλα

Αιηνπζέξ Λνπί (1994), Φηινζνθηθά, Ο Πνιίηεο, Αζήλα

Αιηνπζέξ Λνπί (1999), Θέζεηο, Θεκέιην, Αζήλα

Althusser L., Balibar E., Establet R., Macherey P., Ranciere J. (2003), Να δηαβάζνπκε

ην Κεθαιαίν, Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα

Αιηνπζέξ Λνπί (ρ.ρ.), Ση πξέπεη λ’ αιιάμεη ζην θνκκνπληζηηθφ θφκκα, Αγψλαο,

Αζήλα

Αιηνπζέξ, Μπαιηκπάξ, Πνπιαληδάο, Δληεικάλ (1980), πδήηεζε γηα ην θξάηνο,

Αγψλαο, Αζήλα, 1980

Γεκνχιεο Γεκήηξεο θαη Μειηφο Γηάλλεο (1991), «Θεσξεηηθή ζπλέρεηα θαη πνιηηηθέο

αζπλέρεηεο ζην έξγν ηνπ Λνπί Αιηνπζέξ», Θέζεηο, η. 34

Γνμηάδεο Κχξθνο (1988), «Foucault, Ηδενινγία, Δπηθνηλσλία», Δπηζεψξεζε

Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ, η. 71

Γνμηάδεο Κχξθνο (1992), Τπνθεηκεληθφηεηα θαη Δμνπζία Γηα ηε ζεσξία ηεο

Ηδενινγίαο, Πιέζξνλ, Αζήλα

CraibIan (1998), χγρξνλε Κνηλσληθή Θεσξία Απφ ηνλ Πάξζνλο ζηνλ Υάκπεξκαο,

Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα, 1998

MouffeChantal (2004), Σν δεκνθξαηηθφ παξάδνμν, Πφιηο, Αζήλα

Μπαιηάο Αξηζηείδεο (2002), Γηα ηελ επηζηεκνινγία ηνπ Λνπί Αιηνπζέξ, λήζνο,

Αζήλα

Μπαιηάο Αξηζηείδεο, Φνπξηνχλεο Γηψξγνο (1994), Ο Λνπί Αιηνπζέξ θαη ην ηέινο

ηνπ θιαζηθνχ καξμηζκνχ, Ο Πνιίηεο, Αζήλα

Μπέηδεινο Σάζνο, σηήξεο Παλαγηψηεο (2004), «ψκαηα, Λφγνη, Δμνπζίεο:

Ξαλαγπξλψληαο ζηελ πεξίπησζε Φνπθψ», Θέζεηο, 89

DescombesVincent (1984), Σν Ίδην θαη ην Άιιν. 45 ρξφληα γαιιηθήο θηινζνθίαο

(1933-1978), Praxis, Αζήλα

Νηεξηληά Εαθ (1996), Πνιηηηθή θαη θηιία: Ο Εαθ Νηεξηληά γηα ηνλ Λνπί Αιηνπζέξ,

Δθθξεκέο, Αζήλα

Πεηκεδίδνπ Μαξία (επηκ.) (1999), χγρξνλε Κνηλσληνινγηθή Θεσξία, Σφκνο ΗΗ,

Π.Δ.Κ., Ζξάθιεην

Πνπιαληδάο Νίθνο (2001), Σν θξάηνο, ε εμνπζία, ν ζνζηαιηζκφο, 3ε έθδνζε,

Θεκέιην, Αζήλα.

Οηθνλνκάθεο Γηψξγνο Ζ. (2005), «θέςεηο πάλσ ζηνλ ζεσξεηηθφ πξνζδηνξηζκφ ηεο

εξγαηηθήο ηάμεο», Θέζεηο, η. 90

σηήξεο Παλαγηψηεο (2004), Κνκκνπληζκφο θαη θηινζνθία Ζ ζεσξεηηθή πεξηπέηεηα

ηνπ Λνπί Αιηνπζέξ, Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα

FoucaultMichel (2002), Γηα ηελ ππεξάζπηζε ηεο θνηλσλίαο, Φπρνγηφο, Αζήλα

FoucaultMichel (2003), Σξία θείκελα γηα ηνλ Νίηζε, Πιέζξνλ, Αζήλα

Φνπθψ Μηζέι (1987), Δμνπζία, γλψζε θαη εζηθή, χςηινλ, Αζήλα

Φνπθψ Μηζέι (1991), Ζ κηθξνθπζηθή ηεο εμνπζίαο, χςηινλ, Αζήλα

Φνπθψ Μηζέι (1982), Ηζηνξία ηεο εμνπαιηθφηεηάο, Σφκνο 1, Ζ δίςα ηεο Γλψζεο,

εθδ. Ράππα, Αζήλα

Φνπθψ Μηζέι (1989), Δπηηήξεζε θαη Σηκσξία Γηα ηε ζρηδνθξέλεηα ηεο θπιαθήο, εθδ.

Ράππα, Αζήλα

[1] Σάζνο Μπέηδεινο, Παλαγηψηεο σηήξεο, «ψκαηα, Λφγνη, Δμνπζίεο: Ξαλαγπξλψληαο ζηελ πεξίπησζε Φνπθψ», Θέζεηο, η.

89, 2004, ζζ. 75-79.

[2] Παλαγηψηεο σηήξεο, «Ζ πξφθιεζε ηνπ Ννκηλαιηζκνχ θαη ν Λνπί Αιηνπζέξ», Θέζεηο, η. 86, 2004, ζ. 41.

[3] IanCraib, χγρξνλε Κνηλσληθή Θεσξία Απφ ηνλ Πάξζνλο ζηνλ Υάκπεξκαο, Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα, 1998, ζ. 370. Ο

Φνπθψ είρε εθθξαζηεί κε ζεηηθά ζρφιηα γηα ηνπο «λένπο θηιφζνθνπο» Αληξέ Γθιπθζκάλ θαη Μπεξλάλ-ΑλξχΛεβχ, γηα ηελ

θξηηηθή ησλ ηειεπηαίσλ ζην καξμηζκφ σο νινθιεξσηηθφ ζχζηεκα ζθέςεο ζπλνιηθά, MichelFoucault, «PowerandSex», ζε

Lawrence D. Kritzman, (επηκ.), MichelFoucault: Politics, Philosophy, Culture, InterviewsandOtherWritings 1977-1984, ζ. 110.

[4] Κχξθνο Γνμηάδεο, «Foucault, Ηδενινγία, Δπηθνηλσλία», Δπηζεψξεζε Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ, η. 71, 1988, ζ. 18.

[5] Σν έξγν ηνπ Φνπθψ είλαη πνιχπιεπξφ θαη θαηαπηάλεηαη κε κηα ηεξάζηηα ζεηξά δεηεκάησλ. Γηα ηηο αλάγθεο ηεο παξνχζαο

εξγαζίαο ζα καο απαζρνιήζεη ε δεχηεξε πεξίνδνο ηνπ έξγνπ ηνπ, ε νπνία ηνπνζεηείηαη ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ ’70 πεξίπνπ

θαη είλαη ζαθψο επεξεαζκέλε απφ ηα γεγνλφηα ηνπ Μάε ηνπ ’68. Ο Φνπθψ θαιχπηεη κε ην έξγν ηνπ θαη ηελ πεξίνδν απηή κηα

κεγάιε γθάκα ζεκαηηθψλ, ζην θέληξν ησλ νπνίσλ πάληα βξίζθεηαη ην δήηεκα ηεο εμνπζίαο.

[6] Λνπί Αιηνπζέξ, Γηα ηνλ Μαξμ, Γξάκκαηα, Αζήλα, 1978, ζ. 166.

[7] ην ίδην, ζ. 167.

[8] Ζ επηινγή ηνπ Φνπθψ λα κε ζπζρεηίζεη ην δήηεκα ηεο εμνπζίαο ή νπνηνδήπνηε άιιν δήηεκα πεξί θνηλσλίαο θαη πνιηηηθήο κε

θάπνηα έλλνηα θνηλσλίαο σο απζχπαξθηή νληφηεηα, έρεη λα θάλεη κε ηε θνπθσηθή αληίιεςε γηα ηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο θαη ηηο

επηζηήκεο ηνπ αλζξψπνπ ελ γέλεη, σο κνξθέο ιφγνπ πνπ αζθνχλ εμνπζία, θηηάρλνπλ θαλνληζηηθφ πιαίζην θαη νξίδνπλ ηη

επηηξέπεηαη θαη ηη απαγνξεχεηαη, BarrySmart, «MichelFoucault: Τπνθείκελα Δμνπζίαο, Αληηθείκελα Γλψζεο», ζε Μαξία

Πεηκεδίδνπ (επηκ.), χγρξνλε Κνηλσληνινγηθή Θεσξία, Σφκνο ΗΗ, Π.Δ.Κ., Ζξάθιεην, 1999, ζζ. 178, 194-196.

[9] ηνίδην.

[10] Hubert L. Dreyfus & Paul Rabinow, Michel Foucault: Beyond Structuralism and Hermeneutics, Harvester Wheatseaf,

London, 1982, ζ. 112.

[11] ην ίδην, ζ. 143.

[12] BarrySmart, «MichelFoucault: Κχξηα ζέκαηα θαη δεηήκαηα», ζε Μαξία Πεηκεδίδνπ (επηκ.), φ.π., ζ. 166.

[13] ην ίδην.

[14] Ο ίδηνο ν Φνπθψ δειψλεη φηη ζηε ζπδήηεζε απηή ηίζεληαη, φρη μεθάζαξα φκσο, ηα δεηήκαηα πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε ηελ

άζθεζε ηεο εμνπζίαο, ηα νπνία δηεπθξηλίδεη ζε κεηαγελέζηεξεο κειέηεο ηνπ, MichelFoucault, «OnPower», ζε Lawrence D.

Kritzman, (επηκ.), MichelFoucault: Politics, Philosophy, Culture, InterviewsandOtherWritings 1977-1984, Routledge, London,

1990, ζζ. 102-103.

[15] Λνπί Αιηνπζέξ, Γηα ηνλ Μαξμ, φ.π., ζ. 110

[16] L. Althusser, «Σν αληηθείκελν ηνπ Κεθαιαίνπ», ζε L. Althusser θ.ά., Να δηαβάζνπκε ην Κεθάιαην, φ.π., ζ. 424

[17] Slavoj Zizek (επηκ), Mapping Ideology, Verso, London, 1997, βι. εηζαγσγήζζ. 14-15

[18] Λνπί Αιηνπζέξ, Γηα ηνλ Μαξμ, φ.π., ζ. 234.

[19] Λνπί Αιηνπζέξ, Θέζεηο, Θεκέιην, Αζήλα, 1999, ζζ. 69-121.

[20] Slavoj Zizek, φ. π., ζ. 13.

[21] Λνπί Αιηνπζέξ, φ.π., ζ. 69.

[22] ην ίδην, ζζ. 69-70.

[23] ην ίδην, ζ. 74.

[24] Louis Althusser, Machiavelli and Us, Verso, London, 1999, ζ. 84.

[25] Λνπί Αιηνπζέξ, φ.π., ζ. 83. Γηαηνίδηνδήηεκα, Louis Althusser, Machiavelli and Us, φ.π., ζ. 82.

[26] Ζ δηάθξηζε απηή είλαη γηα ηνλ Αιηνπζέξ δεπηεξεχνπζαο ζεκαζίαο αλ φρη πιήξσο αδηάθνξε ζεσξεηηθά θαη πξαθηηθά, δηφηη

απνηειεί βαζηθφ ζηνηρείν ηεο ηδενινγίαο θαη ηεο πξαθηηθήο ηεο αζηηθήο ηάμεο. Δίλαη έλα ζέκα πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ έλλνηα ηνπ

αζηηθνχ δηθαίνπ, πνπ ηεο δηαθεχγεη ην ίδην ην θξάηνο, σο εάλ λα κελ αλήθεη πνπζελά. Έηζη ινηπφλ ε δηάθξηζε πξνθχπηεη απφ ην

ίδην ην θξάηνο, πνπ φπσο έρνπκε ηνλίζεη είλαη ηαμηθφ, δειαδή αζηηθφ θξάηνο. Σν θξίζηκν ζεκείν κε βάζε ην επηρείξεκα ηνπ

Αιηνπζέξ, δελ είλαη πνηνο ζεζκφο, δεκνζίνπ ή ηδησηηθνχ δηθαίνπ, αλαιακβάλεη ηελ νπνηαδήπνηε δξάζε, αιιά πνηα ηαμηθά

ζπκθέξνληα (ην ζπκθέξνλ κε ηελ έλλνηα ηεο ηαμηθήο ζηξαηεγηθήο) δηαθπβεχνληαη θάζε θνξά, ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη δε

ιακβάλεη θαζφινπ ππφςε ην πνηνο κεραληζκφο αλαιακβάλεη θάζε θνξά ηε ζπγθεθξηκέλε ιεηηνπξγία. Βι, Λνπί Αιηνπζέξ, φ.π.,

ζ. 84.

[27] Σνλίδνπκε φηη ν Αιηνπζέξ ζ’ απηφ ην ζεκείν ζπδεηά γηα ην πνιηηηθφ ζχζηεκα, βαζηθφ θνκκάηη ηνπ νπνίνπ είλαη ην

θνκκαηηθφ ζχζηεκα ελ γέλεη, θαη φρη ηα κεκνλσκέλα πνιηηηθά θφκκαηα, θάηη πνπ δελ ζα εμεγνχζε ζεσξεηηθά ηελ χπαξμε

επαλαζηαηηθψλ θνκκάησλ: Λνπί Αιηνπζέξ, «εκείσζε ζρεηηθά κε ηνπο Ηδενινγηθνχο Μεραληζκνχο ηνπ θξάηνπο (ΗΜΚ)»,

Θέζεηο, η. 21, 1987, www. theseis. com.

[28] ’ φ,ηη αθνξά ηε ζεκεξηλή επνρή, ην επηρείξεκα απηφ δηαηεξεί ηελ ηζρχ ηνπ, παξφηη παξαηεξνχκε ηελ νινέλα θαη

κεγαιχηεξε εκπινθή ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα ζε ηνκείο πνπ έρνπλ λα θάλνπλ ηφζν κε ηελ αζθάιεηα φζν θαη κε ην ζηξαηφ. Οη

ηδηψηεο ζηελ νπζία εγθαινχληαη απφ ην θξάηνο σο «ππεξγνιάβνη» ηνπ «δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο».

[29] Καηά ηνλ Αιηνπζέξ, ν πξψηνο ζηνραζηήο πνπ αλαθέξεηαη ζηε δηηηή ιεηηνπξγία ηνπ θξάηνπο σο κεραληζκνχ θαηαζηνιήο

θαη σο ηδενινγηθνχ κεραληζκνχ είλαη ν Μαθηαβέιη. Ζ πεξίθεκε αλάιπζή ηνπ γηα ηα κέζα πνπ πξέπεη λα ρξεζηκνπνηήζεη ν

Ζγεκφλαο ψζηε λα ελψζεη ζε έλα θξάηνο ηηο ηηαιηθέο πφιεηο ζηεξίδεηαη ζηε ρξήζε βίαο καδί κε πεηζψ, δπλάκεηο πνπ είλαη

απαξαίηεηεο θαη γηα ηε κεηέπεηηα ζπλέρεηα ηεο θξαηηθήο νληφηεηαο: LouisAlthusser, MachiavelliandUs, φ.π., ζ. 83.

[30] Γηα ην δήηεκα απηφ, βι. Γηψξγνο Ζ. Οηθνλνκάθεο, «θέςεηο πάλσ ζηνλ ζεσξεηηθφ πξνζδηνξηζκφ ηεο εξγαηηθήο ηάμεο»,

Θέζεηο, η.90, 2005, ζζ. 93-126.

[31] Λνπί Αιηνπζέξ, Ση πξέπεη λ’ αιιάμεη ζην θνκκνπληζηηθφ θφκκα, Αγψλαο, Αζήλα, ρ.ρ., ζ. 105.

[32] LouisAlthusser, MachiavelliandUs, φ.π. Σελ ίδηα πξαθηηθή αθνινχζεζε ε αζηηθή ηάμε θαη θαηά ηε κεηάβαζε απφ ηε

θενπδαξρία ζηνλ θαπηηαιηζκφ, φπσο ζπκπεξαίλεη ν Αιηνπζέξ απφ ηελ αλάγλσζε ηνπ Μνληεζθηέ: LouisAlthusser,

PoliticsandHistoryMontesquieu, Rousseau, HegelandMarx, NewLeftBooks, London, 1972.

[33] Λνπί Αιηνπζέξ, Θέζεηο, φ.π., ζ. 86.

[34] Γη’ απηφ αζθεί θξηηηθή ζηηο ζέζεηο ηνπ 22νπ ζπλεδξίνπ ηνπ ΚΚΓ, πνπ δελ αλέιπζαλ ηελ ηδενινγηθή εγεκνλία ηεο γαιιηθήο

αζηηθήο ηάμεο, παξακέλνληαο ζην νηθνλνκηθφ επίπεδν: Λνπί Αιηνπζέξ, Γηα ηελ θξίζε ηνπ καξμηζκνχ, Αγψλαο, Αζήλα, 1980,

ζζ. 58-62.

[35] Σα παξαδείγκαηα πνπ αληιεί ν Αιηνπζέξ απφ ηελ ηζηνξία ζρεηίδνληαη κε ηνλ καθξφρξνλν αγψλα πνπ δηεμήγαγε ν Λέληλ

κεηά ηελ Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε, κε ζθνπφ ηελ επηθξάηεζε ηνπ ζνζηαιηζκνχ θαη ζην ηδενινγηθφ επίπεδν, ελάληηα ζε

πξνεπαλαζηαηηθέο ηδενινγίεο πνπ επηβίσλαλ αθφκα θαη κεηά ηελ επηθξάηεζε θαη εδξαίσζε ηεο επαλάζηαζεο, ην ίδην, ζ. 86.

[36] Λνπί Αιηνπζέξ, «εκείσζε ζρεηηθά κε ηνπο Ηδενινγηθνχο Μεραληζκνχο ηνπ θξάηνπο (ΗΜΚ)», φ.π.

[37] Κχξθνο Γνμηάδεο, «Οπηνπία θαη Ζζηθή: Σα θνηλσληθά θηλήκαηα ζηε ζχγρξνλε ηδενινγία», φ.π., ζζ. 54-55.

[38] Λνπί Αιηνπζέξ, φ.π.

[39] ChantalMouffe, Σν δεκνθξαηηθφ παξάδνμν, Πφιηο, Αζήλα 2004.

[40] Λνπί Αιηνπζέξ, Θέζεηο, φ.π., ζ. 89. Βι, επίζεο, SlavojZizek, φ.π., ζ. 9, φπνπ δείρλεη ηνλ ηξφπν πνπ ν θηιειεπζεξηζκφο σο

ζεσξία έρεη αληίθηππν ζην ζεζκηθφ αιιά θαη ζην επίπεδν ηεο θαζεκεξηλήο πξαθηηθήο.

[41] Μηζέι Φνπθψ, Ηζηνξία ηεο εμνπαιηθφηεηάο, Σφκνο 1, Ζ δίςα ηεο Γλψζεο, ζ. 116.

[42] BarrySmart, «MichelFoucault: ππνθείκελα εμνπζίαο, αληηθείκελα γλψζεο», ζε Μαξία Πεηκεδίδνπ (επηκ.), χγρξνλε

Κνηλσληνινγηθή Θεσξία, Σφκνο ΗΗ, Π.Δ.Κ., Ζξάθιεην, 1999 ζ. 175.

[43] Ο Φνπθψ ππνλνεί φηη ν καξμηζκφο θαη ε θαηλνκελνινγία απνηέιεζαλ έλα είδνο επηζηεκνινγηθνχ εκπνδίνπ θαηά ηε

δεθαεηία ηνπ ’60, γηα ηελ αλάπηπμε κηαο ζεσξίαο πνπ λα ζπδεηά ζπγθεθξηκέλα ηελ έλλνηα ηεο εμνπζίαο: Μηζέι Φνπθψ,

Δμνπζία, γλψζε θαη εζηθή, ζζ. 18-19.

[44] Μηζέι Φνπθψ, Ζ κηθξνθπζηθή ηεο εμνπζίαο, χςηινλ, Αζήλα, 1991, ζ. 76.

[45] Μηζέι Φνπθψ, φ.π., ζ. 87.

[46] ην ίδην, ζ. 77.

[47] BarrySmart, «MichelFoucault: ππνθείκελα εμνπζίαο, αληηθείκελα γλψζεο», φ.π., ζ. 174.

[48] MichelFoucault, Γηα ηελ ππεξάζπηζε ηεο θνηλσλίαο, Φπρνγηφο, Αζήλα, 2002, ζ. 44.

[49] ην ίδην, ζ. 64.

[50] Μηζέι Φνπθψ, Ηζηνξία ηεο εμνπαιηθφηεηαο, Σφκνο 1, Ζ δίςα ηεο γλψζεο, Ράππα, Αζήλα, 1982, ζ. 120.

[51] Μηζέι Φνπθψ, φ.π., ζζ. 123-125.

[52] Μηζέι Φνπθψ, Δμνπζία, γλψζε θαη εζηθή, φ.π., ζ. 25.

[53] Μηζέι Φνπθψ, φ.π., ζ. 125.

[54] BarrySmart, «MichelFoucault: ππνθείκελα γλψζεο, αληηθείκελα εμνπζίαο», φ.π., ζ. 174

[55] Μηζέι Φνπθψ, Ηζηνξία ηεο εμνπαιηθφηεηαο, Σφκνο 1, Ζ δίςα ηεο γλψζεο, εθδ. Ράππα, Αζήλα 1982, ζ. 113.

[56] ην ίδην, ζ. 114.

[57] ην ίδην, ζ. 111.

[58] ην ίδην, ζζ. 115-116.

[59] BarrySmart, «MichelFoucault: ππνθείκελα γλψζεο, αληηθείκελα εμνπζίαο», φ.π., ζ. 175.

[60] Μηζέι Φνπθψ, Ηζηνξία ηεο εμνπαιηθφηεηαο, Σφκνο 1, Ζ δίςα ηεο γλψζεο, φ.π., ζ. 110-111, 115, 119

[61] ην ίδην, ζ. 117

[62] Μηζέι Φνπθψ, Δμνπζία, γλψζε θαη εζηθή, φ.π., ζ. 18

[63] Μηζέι Φνπθψ, Ηζηνξία ηεο εμνπαιηθφηεηαο, Σφκνο 1, Ζ δίςα ηεο γλψζεο, φ.π., ζ. 111.

[64] ην ίδην, ζ. 115.

[65] Μηζέι Φνπθψ, Δμνπζία, γλψζε θαη εζηθή, φ.π., ζ. 19. Παξφια απηά, αλαγλσξίδεη ζηνλ Μαξμ, ζ’ φ,ηη αθνξά ηηο νηθνλνκηθέο

αλαιχζεηο ηνπ, ην γεγνλφο φηη πξνζεγγίδεη ηηο ζρέζεηο παξαγσγήο πνπ παξάγνπλ ηελ αλέρεηα ησλ εξγαηψλ, θαη δελ θαηαγγέιιεη

απιψο ηνλ θαπηηαιηζκφ σο «ζχζηεκα πνπ θιέβεη» ηνπο εξγάηεο. Μηζέι Φνπθψ, Δμνπζία, γλψζε θαη εζηθή, φ.π., ζ. 74. Απφ ’θεη

θαη πέξα ππνζηεξίδεη φηη ε έλλνηα ηεο εμνπζίαο έρεη λα θάλεη πην πνιχ κε ηελ έλλνηα ηεο επηζπκίαο, παξά κε ηελ έλλνηα ηνπ

ζπκθέξνληνο: MichelFoucault, GillesDeleuze, «IntellectualsandPower», φ.π., ζ. 215.

[66] Μηζέι Φνπθψ, Ηζηνξία ηεο εμνπαιηθφηεηαο, Σφκνο 1, Ζ δίςα ηεο γλψζεο, φ.π., ζ. 117.

[67] Μηζέι Φνπθψ, Δπηηήξεζε θαη Σηκσξία: Ζ ζρηδνθξέλεηα ηεο θπιαθήο, εθδ. Ράππα, Αζήλα 1989, ζ. 38.

[68] ην ίδην, ζ. 41.

[69] Μηζέι Φνπθψ, Ηζηνξία ηεο εμνπαιηθφηεηαο, Σφκνο 1, Ζ δίςα ηεο γλψζεο, φ.π.

[70] Μηζέι Φνπθψ, Δπηηήξεζε θαη Σηκσξία Ζ ζρηδνθξέλεηα ηεο θπιαθήο, Ράππα, Αζήλα, 1989, ζ. 39.

[71] James L. Marsh, «Truth and Power in Foucault», Lenore Langsdorf and Stephen H. Watson (επηκ.), Reinterpreting the

Political, State University of New York Press, Albany, 1998, ζ. 291.

[72] Μηζέι Φνπθψ, Ηζηνξία ηεο ζεμνπαιηθφηεηαο, Σφκνο 1, Ζ δίςα ηεο γλψζεο, φ.π., ζ. 115.

[73] ην ίδην, ζ. 103.

[74] ην ίδην, ζ. 108.

[75] Μηζέι Φνπθψ, Δπηηήξεζε θαη Σηκσξία Ζ ζρηδνθξέλεηα ηεο θπιαθήο, φ.π., ζ. 40.

[76] Μηζέι Φνπθψ, Ζ κηθξνθπζηθή ηεο εμνπζίαο, φ.π., ζ. 76.

[77] ην ίδην, ζ. 91.

[78] ην ίδην, ζ. 92.

[79] ην ίδην, ζ. 93. Ο Φνπθψ ζεσξεί σο «πξφηππε» πνιηηηθή θηινζνθία ηνλ θηιειεπζεξηζκφ απφ ηελ άπνςε ηεο

δηαθπβέξλεζεο, δηφηη ελψ ε ξεηνξηθή ηνπ εζηηάδεη ζηελ ειεπζεξία ηνπ ππνθεηκέλνπ θαη ηελ φζν ην δπλαηφ κηθξφηεξε

παξέκβαζε ηνπ θξάηνπο, ζηελ πξάμε αζθεί πξαθηηθέο δηαθπβέξλεζεο κε ζθνπφ ηελ θαηαζθεπή ππνθεηκέλσλ κε βάζε ηηο αξρέο

ηεο θηιειεχζεξεο νηθνλνκίαο, JonSimons, φ.π., ζζ. 57-59.

[80] Ο Φνπθψ αληηζηξέθεη ηνλ νξηζκφ ηνπ Κιανχδεβηηο, ιέγνληαο φηη ε πνιηηηθή είλαη ε ζπλέρηζε ηνπ πνιέκνπ κε άιια κέζα,

ζέινληαο λα δείμεη φηη νη ζρέζεηο εμνπζίαο είλαη ζηελ πξάμε ζρέζεηο αληηπαξαζεηηθέο – ζρέζεηο δχλακεο. Αθφκα θαη ζε πεξίνδν

«εηξήλεο», νη πνιηηηθνί αγψλεο ζπλερίδνληαη θάλνληαο ρξήζε ιφγσλ θαη πξαθηηθψλ γηα λα νξηνζεηήζνπλ ηε δξάζε ησλ

αληηπάισλ ηνπο: Μηζέι Φνπθψ, Γηα ηελ ππεξάζπηζε ηεο θνηλσλίαο, φ.π., ζζ. 32-34.

[81] Μηζέι Φνπθψ, Δπηηήξεζε θαη Σηκσξία Ζ ζρηδνθξέλεηα ηεο θπιαθήο, φ.π., ζ. 27. Αμίδεη λα ζεκεηψζνπκε φηη ν Φνπθψ

ζεσξεί πσο νη θπξίαξρεο πξαθηηθέο θνηλσληθνχ ειέγρνπ ζηεξίδνληαη ζηε ινγηθή ηνπ «Παλνπηηθνχ», ελφο νηθνδνκήκαηνο πνπ

ζρεδηάζηεθε απφ ηνλ ΣδέξεκπΜπέλζακ κε αξρηθφ ζθνπφ ηελ βειηηζηνπνίεζε ηεο επηηήξεζεο ησλ θπιαθηζκέλσλ. Πξφθεηηαη γηα

έλα νηθνδφκεκα κ’ έλαλ θεληξηθφ πχξγν απ’ φπνπ επηηεξνχληαη κηα ζεηξά θειηά ηνπνζεηεκέλα θπθιηθά, κέζα ζηα νπνία

θιείλνληαη νη άλζξσπνη. Μ’ απηφλ ηνλ ηξφπν, ν θχιαθαο εθφζνλ βξίζθεηαη ζην θέληξν, κπνξεί λα ειέγρεη ηνλ νπνηνλδήπνηε,

ρσξίο λα γίλεηαη αληηιεπηφο. Έηζη, ε εμνπζία «εμαθαλίδεηαη», δελ εθπξνζσπείηαη πιένλ απφ θαλέλαλ, ρσξίο λα ζεκαίλεη απηφ

φηη παχεη λα ππάξρεη: δηαρέεηαη κέζσ ηνπ κνλαδηθνχ «βιέκκαηφο» ηεο. Ο Μπέλζακ ζθέθηεθε απηφλ ηνλ ηχπν επηηήξεζεο φρη

κφλν γηα ηηο θπιαθέο, αιιά γηα νιφθιεξε ηελ θνηλσλία, ζην ίδην, ζζ. 265-275.

[82] ην ίδην, ζ. 38.

[83] ην ίδην, ζ. 39.

[84] ην ίδην, ζ. 39.

[85] ην ίδην, ζ. 41.

[86] ην ίδην, ζ. 135.

[87] Σάζνο Μπέηδεινο, Παλαγηψηεο σηήξεο, φ.π., ζ. 102.

[88] Κχξθνο Γνμηάδεο, «Οπηνπία θαη Ζζηθή: Σα θνηλσληθά θηλήκαηα ζηε ζχγρξνλε Ηδενινγία», φ.π., ζζ. 52-55. ’ απηφ ην

ζεκείν, αμίδεη λα επηζεκάλνπκε φηη ε επηθξάηεζε ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ηξφπνπ παξαγσγήο, παξφηη επέθεξε ζεκαληηθέο ηνκέο θαη

ξήμεηο ζε ζρέζε κε απηφ πνπ θαιείηαη «παξαδνζηαθή θνηλσλία», εληνχηνηο δελ έρεη απνζπαζηεί πιήξσο απφ παξαδνζηαθνχ

ηχπνπ ζρέζεηο. Αληίζεηα, πνιιέο θνξέο, αλάινγα κε ηε ζπγθπξία, νη παξαδνζηαθέο κνξθέο ζρέζεσλ εληζρχνληαη απφ ηελ

θαπηηαιηζηηθή θπξηαξρία. Έηζη ινηπφλ, αληηζέζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην θχιν, ην ζψκα ή ηηο νηθνγελεηαθέο δνκέο θαη ηηο ζρέζεηο

πνπ απηέο αλαπαξάγνπλ, δε κπνξνχλ λα εηδσζνχλ αλεμάξηεηα απφ ηελ θπξηαξρία ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ηξφπνπ παξαγσγήο.

[89] Λνπί Αιηνπζέξ, «Σν πξφβιεκα ηνπ θξάηνπο ζε καξμηζηηθή ζεσξία», ζε Αιηνπζέξ, Μπαιηκπάξ, Πνπιαληδάο, Δληεικάλ,

πδήηεζε γηα ην θξάηνο, Αγψλαο, Αζήλα, 1980, ζ. 15. Λνπί Αιηνπζέξ, Γηα ηελ θξίζε ηνπ καξμηζκνχ, Αγψλαο, Αζήλα, 1980,

ζζ. 44, 52. Λνπί Αιηνπζέξ, Ση πξέπεη λ’ αιιάμεη ζην θνκκνπληζηηθφ θφκκα, Αγψλαο, Αζήλα ρ.ρ., ζ. 112.

[90] Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε παξέκβαζε ηνπ Λαθιάνπ, ελφο ζεσξεηηθνχ πνπ αλ θαη πξνέξρεηαη απφ ηελ ελ ιφγσ ζρνιή, δηφηη

ηα πξψηα ηνπ έξγα ζηεξίδνληαη ελ πνιινίο ζε αιηνπζεξηαλέο επεμεξγαζίεο γηα ηελ ηδενινγία, εληνχηνηο θαηέιεμε ζε έλα

«κεηακαξμηζηηθφ» ζεσξεηηθφ θαη πνιηηηθφ πξφγξακκα, φπσο ν ίδηνο ην νλνκάδεη, ζην πιαίζην ηνπ νπνίνπ απνθφβεη πιήξσο ηελ

πνιηηηθή πάιε απφ ηηο νηθνλνκηθέο ζρέζεηο. Γηα κηα ζπλνπηηθή θξηηηθή παξνπζίαζε ηνπ έξγνπ ηνπ, βι. AndrewNorris,

«AgainstAntagonism: OnErnestoLaclau’sPoliticalThought», Constellations, ηφκνο 9, 2002.

[91] Νίθνο Πνπιαληδάο, Σν θξάηνο, ε εμνπζία, ν ζνζηαιηζκφο, 3ε έθδνζε, Θεκέιην, Αζήλα, 2001, ζζ. 209-220.