Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο ΘράκηςΤμήμα Ιστορίας και ΕθνολογίαςΑκαδ. έτος 2013-2014Παναγιώτα Τζιβάραptzivara@he.duth.gr

ΜΑΘΗΜΑ: Μεσαιωνική Ευρωπαϊκή ΙστορίαΑκαδημαϊκό ημερολόγιο

ǿ 18.02.20141. Μία πρώτη γνωριμία με τους όρους Ευρώπη και Μεσαίωνας.Στο μάθημα θα παρουσιαστούν οι εξής ενότητες:

• Ευρώπη: Όνομα, ταυτότητα, γεωγραφική- πολιτική οντότητα, εθνολογική σύσταση.• Το τέλος της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και η γέννηση της Ευρώπης. Μύθος ή

πραγματικότητα;• Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός ως δημιούργημα του Μεσαίωνα.• Τα θεμέλια του ευρωπαϊκού πολιτισμού. • Μεσαίωνας: μία σύντομη περιοδολόγηση. Οι σημασιολογικές αποχρώσεις και χρήσεις

του όρου.• Πηγές για τη μελέτη της Μεσαιωνικής Ιστορίας.

Προτείνονται για μελέτη:• Bernstein S. - Milza P., Ιστορία της Ευρώπης, από τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία στα

ευρωπαϊκά κράτη, 5ος - 18ος αι., εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1987. • Burns E., Ευρωπαϊκή ιστορία, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, χ.χ. • Καραπιδάκης Ν. Ε., Ιστορία της μεσαιωνικής Δύσης, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1996.• Le Goff J., Η Ευρώπη γεννήθηκε τον Μεσαίωνα; εκδ. Πόλις, Αθήνα 2006.• Μπενβενίστε Ρίκα, Από τους Βαρβάρους στους Μοντέρνους. Κοινωνική ιστορία και

ιστοριογραφικά προβλήματα της μεσαιωνικής Δύσης, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2007.• Nicholas D., Η εξέλιξη του μεσαιωνικού κόσμου. Κοινωνία, διακυβέρνηση και σκέψη στην

Ευρώπη 312-1500, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2005 (όλα τα ανωτέρω έργα θα χρησιμοποιούνται ως βιβλιογραφικοί οδηγοί για όλες τις επόμενες ενότητες ακόμη κι αν, για λόγους οικονομίας, δεν αναφέρονται).

ǿ 25.02.20142. Η Ευρώπη των φυλών πριν από τον 8ο αιώνα. Μετακινήσεις πληθυσμών και βαρβαρικά βασίλεια στη Δύση.Η Ευρώπη μετά τη Ρώμη. Στο μάθημα θα παρουσιαστούν οι εξής ενότητες:

• Ρωμαίοι και Βάρβαροι πριν από τις μεταναστεύσεις.• Οι μετακινήσεις πληθυσμών στο ρωμαϊκό έδαφος.• Βησιγότθοι, Οστρογότθοι. Φράγκοι. Άγγλοι, Σάξονες και Γιούτες. Λομβαρδοί.

Προτείνονται για μελέτη:Smith Julia, Η Ευρώπη μετά τη Ρώμη. Μία νέα πολιτισμική ιστορία, Εκδόσεις του 21ου αιώνα, Αθήνα 2008.http://www.blackmask.com/books11c/decline2dex.htmΙστοσελίδα στην οποία προσφέρεται για ανάγνωση και εκτύπωση το πρωτότυπο κείμενο (Β΄ τόμος) του βιβλίου του Γίββωνος, Τhe Decline and Fall of the Roman Empire.

ǿ 04.03.20143. Τα γερμανικά βασίλεια. Διοίκηση, εκχριστιανισμός.Στο μάθημα θα παρουσιαστούν οι εξής ενότητες:

• Τα γερμανικά βασίλεια πάνω στον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης.• Δίκαιο, οικογένεια και κοινωνία στη γερμανική Ευρώπη.• Ο κελτικός μοναχισμός και ο εκχριστιανισμός του Βορρά.• Οι βενεδικτίνοι στον Βορρά.

Προτείνονται για μελέτη:Μπενβενίστε Ρίκα, Από τους Βαρβάρους στους Μοντέρνους. Κοινωνική ιστορία και ιστοριογραφικά προβλήματα της μεσαιωνικής Δύσης, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2007.Duby G., Μεσαιωνική Δύση: κοινωνία και ιδεολογία, εκδ. ΕΜΝΕ Μνήμων, Αθήνα 1988 Le Goff J., Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής Δύσης, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993.

ǿ 11.03.20144. Η Ευρώπη του 8ου και 9ου αιώνα.Στο μάθημα θα παρουσιαστούν οι εξής ενότητες:

• Η καρολίγγεια Δύση.• Καρολίγγεια αναγέννηση.• Είναι ο Καρλομάγνος ο πρώτος Ευρωπαίος;• Η ευρωπαϊκή κληρονομιά του Καρλομάγνου.

Προτείνονται για μελέτη:Συγκριτική ανάγνωση της σχετικής ενότητας μέσα από τα έργα των συγγραφέων, που προτείνονται στο πρώτο μάθημα.

ǿ 18.03.20145. Η Ευρώπη της υπαίθρου. Η φεουδαλική Ευρώπη.Στο μάθημα θα παρουσιαστούν οι εξής ενότητες:

• Το χωριό. Αγροτική τεχνολογία και τεχνικές καλλιέργειας.• Το χωροδεσποτικό σύστημα.• Άρχοντες και αγρότες στη χωροδεσποτεία.• Οι δουλοπάροικοι.• Σχέσεις υποτέλειας: υποτελείς, φέουδα, ευγενείς και ιππότες.• Ο όρος φεουδαρχία στη σύγχρονη ιστοριογραφία.

Προτείνονται για μελέτη:Cipolla C., Η Ευρώπη πριν την βιομηχανική επανάσταση. Κοινωνία και οικονομία 1000-1700 μ.Χ., εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1988.Pognon E., Η καθημερινή ζωή το έτος 1000, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 1998. Μπενβενίστε Ρίκα, Από τους Βαρβάρους στους Μοντέρνους. Κοινωνική ιστορία και ιστοριογραφικά προβλήματα της μεσαιωνικής Δύσης, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2007.Bloch M., Η φεουδαλική κοινωνία, εκδ. Κάλβος, Αθήνα 1987.Duby G., Μεσαιωνική Δύση: κοινωνία και ιδεολογία, εκδ. ΕΜΝΕ Μνήμων, Αθήνα 1988.

ǿ [25.03.2014. Η αναπλήρωση του μαθήματος θα γίνει σε συνεννόηση με τους φοιτητές]6. Αυτοκράτορες και πάπες. Εκκλησία και πολιτική εξουσία.Στο μάθημα θα παρουσιαστούν οι εξής ενότητες:

• Η Εκκλησία στη φεουδαρχική κοινωνία.• Λαϊκή περιβολή και εκκλησιαστική μεταρρύθμιση.• Η έρις της περιβολής: τα γεγονότα, η λύση. • Η αγία Ρωμαϊκή αυτοκρατορία.• Το αβαείο του Cluny.

Προτείνονται για μελέτη:Davis R.H.C. (επιμέλεια R.I. Moore), Ιστορία της Μεσαιωνικής Ευρώπης. Από τον Μέγα Κωνσταντίνο στον άγιο Λουδοβίκο, εκδ. Κριτική, Αθήνα 2011.

Στο μάθημα θα παρουσιαστεί το βιβλίο του Gl. M. Cantarella, I monaci di Cluny, Torino 1993.

ǿ 01.04.20147. Ευγενείς και σταυροφόροι.Στο μάθημα θα παρουσιαστούν οι εξής ενότητες:

• Δίκαιοι πόλεμοι και σταυροφορίες.• Οι συνέπειες των σταυροφοριών. • Η τέταρτη σταυροφορία «ένα από τα πλέον αμφισβητούμενα, συναρπαστικά και

σημαντικά επεισόδια στην ιστορία του Μεσαίωνα».Προτείνονται για μελέτη:Φίλλιπς Τζ., Η τέταρτη Σταυροφορία και η λεηλασία της Κωνσταντινούπολης, Αθήνα 2005, εκδ. Ωκεανίδα.Davis R.H.C. (επιμέλεια R.I. Moore), Ιστορία της Μεσαιωνικής Ευρώπης. Από τον Μέγα Κωνσταντίνο στον άγιο Λουδοβίκο, εκδ. Κριτική, Αθήνα 2011.

ǿ 08.04.20148. Η Ευρώπη των πόλεων.Στο μάθημα θα παρουσιαστούν οι εξής ενότητες:

• Η πόλη στον Μεσαίωνα. Η δημιουργία ενός νέου συστήματος πόλης.• Οι παραθαλάσσιες πόλεις της Ιταλίας.• Πολιτική ελευθερία και χωροταξική δημιουργία.• Ανάπτυξη των πόλεων.• Η ζωή στις πόλεις του Μεσαίωνα. Σκηνές από τη μεσαιωνική πόλη.• Διοίκηση των πόλεων. • Νεωτερισμοί της ευρωπαϊκής πόλης.

Προτείνονται για μελέτη:L. Benevolo, Η πόλη στην Ευρώπη, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997.

ǿ 29.04.20149. Η Ευρώπη των πανεπιστημίων.Στο μάθημα θα παρουσιαστούν οι εξής ενότητες:

• Η πνευματική αφύπνιση της μεσαιωνικής Ευρώπης.• Οι αλλαγές του 11ου αιώνα.• Μεσαιωνικά πανεπιστήμια: προέλευση, οργάνωση, πρόγραμμα σπουδών, εξάπλωση.• Κολέγια.

Προτείνονται για μελέτη:Le Goff J., Οι διανοούμενοι στο Μεσαίωνα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2002.

ǿ 06.05.201410. «Το πουγκί και η ζωή». Εμπόριο, χρήμα και θρησκεία στον Μεσαίωνα.Στο μάθημα θα παρουσιαστούν οι εξής ενότητες: Η Ευρώπη των εμπόρων.Hansa.Εμποροπανηγύρεις.Τράπεζες και πίστωση.Νομίσματα.

Προτείνονται για μελέτη:Le Goff J., Το πουγκί και η ζωή : Οικονομία και θρησκεία στο Μεσαίωνα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2004. Μπενβενίστε Ρίκα, Από τους Βαρβάρους στους Μοντέρνους. Κοινωνική ιστορία και

ιστοριογραφικά προβλήματα της μεσαιωνικής Δύσης, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2007.Nicholas D., Η εξέλιξη του μεσαιωνικού κόσμου. Κοινωνία, διακυβέρνηση και σκέψη στην Ευρώπη 312-1500, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2005.

ǿ 13.05.201411. Η κρίση στον ύστερο Μεσαίωνα.Στο μάθημα θα παρουσιαστούν οι εξής ενότητες:

• Οι μάστιγες του Μεσαίωνα: επιδημίες, λιμός.• Οι συνέπειες των επιδημιών στις πόλεις.• Ο θάνατος και το επέκεινα στη λογοτεχνία και στην τέχνη.• Οι μεγάλες εξεγέρσεις.• Το μεγάλο δυτικό σχίσμα.• Το συνοδικό κίνημα.

Προτείνονται για μελέτη:Bloch M. - Febvre L., Κείμενα ευρωπαϊκής ιστορίας, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα 1985

ǿ 20.05.201412. Ο άνθρωπος του Μεσαίωνα: ο μοναχός, ο ιππότης, ο κάτοικος της υπαίθρου, ο κάτοικος της πόλης, ο διανοούμενος, ο καλλιτέχνης, ο έμπορος, η γυναίκα, ο άγιος, ο περιθωριακός. Στο μάθημα θα επιχειρήσουμε τη σκιαγράφηση του ανθρώπου του Μεσαίωνα, ανά κατηγορία όπως εμφαίνεται στον τίτλο. Σύνοψη γνωστών πληροφοριών από τις προηγούμενες ενότητες και έμφαση στις ενότητες που δεν τονίστηκαν επαρκώς. Η παρουσίαση θα στηριχθεί στο συλλογικό έργο L’ uomo medievale, a cura di Le Goff, Roma-Bari 1993, Economica Laterza.

Προτείνονται για μελέτη:Duby G., Ο ιππότης, η γυναίκα και ο ιερέας. Ο γάμος στη φεουδαρχική Ευρώπη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1996.Kamen H., Πρώιμη Νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2002.

ǿ 27.05.201413. Το τέλος του Μεσαίωνα και η αρχή των νέων χρόνων. «Από τους βαρβάρους στους μοντέρνους».Στο μάθημα θα παρουσιαστούν οι εξής ενότητες:

• Ένα δυνατό τράνταγμα στον «τετραπέρατο» κόσμο της Ευρώπης(κατά την εξιστόρηση Berstein-Milza. Ανατολή: εξαφάνιση βυζαντινής αυτοκρατορίας. Κέντρο: εξαφάνιση Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Βορράς: η σκανδιναβική ένωση αντιμέτωπη με την Χάνσα. Νότος: ιταλική πολιτική αναρχία και ισπανική εδραίωση. Δύση: Γαλλία και Αγγλία στον εκατονταετή πόλεμο).

• Ευρωπαϊκή ανόρθωση: οι μεγάλες ανακαλύψεις.• Η ιταλική αναγέννηση και το τέλος του Μεσαίωνα.

Προτείνονται για μελέτη: Attali J.,. 1492 από το μεσαίωνα στην αναγέννηση, εκδ. Λιβάνης, Αθήνα 1992.Μπενβενίστε Ρίκα, Από τους Βαρβάρους στους Μοντέρνους. Κοινωνική ιστορία και ιστοριογραφικά προβλήματα της μεσαιωνικής Δύσης, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2007.