Μεσαιωνική Επιστήμη: μεταξύ της Αρχαίας και της...

14
1 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΓΕΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ (ΕΠΟ 10) 1 η Γραπτή Εργασία ΘΕΜΑ: «Να περιγράψετε τα συστήματα διακυβέρνησης που διαμορφώθηκαν, αντίστοιχα, στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά την περίοδο της ακμής της (8ος-11ος αι.) και στην Καρολίγγεια Αυτοκρατορία (9ος αι.). Προχωρήστε σε μια σύγκριση με ιδιαίτερη αναφορά στη σημασία του αυτοκρατορικού θεσμού και στο ρόλο της Εκκλησίας. » (1500-2000 λέξεις, συμπεριλαμβανομένων όλων των στοιχείων της εργασίας εκτός του τίτλου και της βιβλιογραφίας) Καταληκτική ημερομηνία: 9/11/2015 Διδάσκων: ΚΟΥΜΑΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Ονοματεπώνυμο Φοιτητή: ΕΙΡΗΝΗ ΣΥΜΕΩΝΙΔΟΥ Αριθμός Μητρώου: 107586

description

ΕΠΟ10- 1η ΓΕ

Transcript of Μεσαιωνική Επιστήμη: μεταξύ της Αρχαίας και της...

Page 1: Μεσαιωνική Επιστήμη: μεταξύ της Αρχαίας και της Νεώτερης Επιστήμης

1

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΓΕΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ (ΕΠΟ 10)

1η Γραπτή Εργασία

ΘΕΜΑ: «Να περιγράψετε τα συστήματα διακυβέρνησης που

διαμορφώθηκαν, αντίστοιχα, στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά την περίοδο της

ακμής της (8ος-11ος αι.) και στην Καρολίγγεια Αυτοκρατορία (9ος αι.).

Προχωρήστε σε μια σύγκριση με ιδιαίτερη αναφορά στη σημασία του

αυτοκρατορικού θεσμού και στο ρόλο της Εκκλησίας. »

(1500-2000 λέξεις, συμπεριλαμβανομένων όλων των στοιχείων της εργασίας εκτός του τίτλου και της

βιβλιογραφίας)

Καταληκτική ημερομηνία: 9/11/2015

Διδάσκων: ΚΟΥΜΑΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ

Ονοματεπώνυμο Φοιτητή: ΕΙΡΗΝΗ ΣΥΜΕΩΝΙΔΟΥ

Αριθμός Μητρώου: 107586

Page 2: Μεσαιωνική Επιστήμη: μεταξύ της Αρχαίας και της Νεώτερης Επιστήμης

2

ΠΑΤΡΑ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2015

Page 3: Μεσαιωνική Επιστήμη: μεταξύ της Αρχαίας και της Νεώτερης Επιστήμης

3

Περιεχόμενα

Εισαγωγή ..................................................................................................... 4

1ο Κεφάλαιο……………………………………………………………………………………………

Η Βυζαντινή διακυβέρνηση (από τον 8ο ως τον 11ο αι)

5

2ο Κεφάλαιο……………………………………………………………………………………………

Η διακυβέρνηση στην Καρολίγγεια Αυτοκρατορία (9ος αι.)

7

3ο Κεφάλαιο…………………………………………………………………………………………….

Συγκριτική θεώρηση Βυζαντίου και Καρολίγγειας Αυτοκρατορίας

10

Αντί επιλόγου………………………………………………………………………………………….. 11

Βιβλιογραφία............................................................................................... 14

Page 4: Μεσαιωνική Επιστήμη: μεταξύ της Αρχαίας και της Νεώτερης Επιστήμης

4

Εισαγωγή

Στην παρούσα εργασία θα παρουσιάσουμε αρχικά τα διαφορετικά συστήματα

διακυβέρνησης, όπως περιγράφονται από τους ιστορικούς, τόσο στην ακμή της

Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Μέσο και Ύστερο Βυζάντιο) από τον 8ο ως τον

11ο αι., όσο και στην ακμή της Καρολίγγειας ή Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας,

κυρίως τον 9ο αιώνα.

Στη συνέχεια και με την βοήθεια της βιβλιογραφίας καταξιωμένων ιστορικών και

ιστορικογράφων, θα αποπειραθούμε μια σύγκριση αυτών των δύο συστημάτων

διακυβέρνησης, με ιδιαίτερη έμφαση στο ρόλο του αυτοκρατορικού θεσμού και στο

ρόλο της εκκλησίας για κάθε τμήμα της αυτοκρατορίας, καθώς και στις σχέσεις

κράτους-εκκλησίας.

Τέλος, θα προσπαθήσουμε να αναπτύξουμε, μέσα από την κριτική ματιά των

διαφορετικών ιστοριογραφικών τάσεων, μια σύντομη αποτίμηση των παραπάνω, και

τον αντίστοιχο σύγχρονο προβληματισμό.

The Greek fire ( ignis graecus). Copy from Byzantine miniature

Page 5: Μεσαιωνική Επιστήμη: μεταξύ της Αρχαίας και της Νεώτερης Επιστήμης

5

1. Η Βυζαντινή διακυβέρνηση (από τον 8ο ως τον 11ο αι)

Η ογκώδης μεταρρυθμιστική προσπάθεια της ανασύστασης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ξεκινά λίγους αιώνες πριν από το διάστημα που εξετάζουμε εδώ και συγκεκριμένα στα χρόνια του Ιουστινιανού (527-565)1 που στάθηκαν καθοριστικά για το μέσο και ύστερο Βυζάντιο. Ο Ιουστινιανός «κληρονομώντας» από τους προκατόχους του ένα εύρωστο οικονομικά βασίλειο και με ικανότατο στρατό και ναυτικό, αύξησε τις κτήσεις δυτικά της αυτοκρατορίας, τοποθέτησε έξαρχους τοποτηρητές, κατέλαβε την Ρώμη και θέσπισε δεύτερη πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας τη Ραβέννα. Στο εσωτερικό εδραίωσε την εξουσία του καταστέλλοντας τη λαϊκή επανάσταση της Στάσης του Νίκα το 532), αναμορφώνοντας τη δημόσια διοίκηση και τον κρατικό μηχανισμό προς ένα συγκεντρωτικό σύστημα διακυβέρνησης και καταργώντας τα παλιότερα συμβούλια των πόλεων και τους αυτοδιοικητικούς θεσμούς που υπήρχαν. Θέσπισε έμμισθα κρατικά αξιώματα, ενίσχυσε τον αυτοκρατορικό θεσμό απέναντι στην γαιοκτητική αριστοκρατία, αύξησε σημαντικά την αυτοκρατορική αυλή και πρόβαλλε την θεοποίηση του αυτοκράτορα, παράλληλα με την συγκέντρωση στο πρόσωπο του της απόλυτης εξουσίας («Ελέω Θεού Αυτοκράτορας»2). Με την καταγραφή και κωδικοποίηση του ρωμαϊκού δικαίου και όλων των ως τότε νόμων και νομολογιών, έθεσε τις βάσεις της σύγχρονης ευρωπαϊκής νομοθεσίας (Ιουστινιάνειος Κώδικας). Στα χνάρια της διακυβέρνησης του Ιουστινιανού, πάτησε τόσο ο Ηράκλειος (610-641) όσο και οι Ίσαυροι (717-802), που παρέλαβαν την αυτοκρατορία σημαντικά συρρικνωμένη εδαφικά, αλλά περισσότερο συμπαγή, ομοιογενή και ευκολότερα υπερασπίσιμη3. Επί Λέοντος Γ’(717-741) αναδιοργανώθηκαν η διοίκηση και η κρατική άμυνα: Η αυτοκρατορία ήταν διαιρεμένη ήδη σε «θέματα»4, οι κρατικοί αξιωματούχοι απέκτησαν σαφώς καθορισμένο πλήθος και αρμοδιότητες και δημιουργήθηκε ένα αξιόμαχο στράτευμα από στρατιώτες-καλλιεργητές. «Στα χρόνια μετά την ολοκληρωμένη αποκατάσταση του αυτοκρατορικού καθεστώτος στην Κωνσταντινούπολη, περί το 850 μ.Χ., το κράτος ήταν χωρισμένο σε 29 διοικητικές περιφέρειες που ονομάζονταν Θέματα (17 θέματα στην Ασία και 12

1 Στις παρενθέσεις που ακολουθούν ονόματα αυτοκρατόρων, παρατίθενται τα χρόνια της

διακυβέρνησης τους. 2 «Η αδιαφιλονίκητη κορυφή είναι ο «ελέω θεού» αυτοκράτορας, απόλυτος ηγεμόνας, πρόσωπο ιερό,

υπέρτατη πηγή κάθε εξουσίας, πολιτικής, στρατιωτικής, δικαστικής και θρησκευτικής, το σύμβολο της

αιωνιότητας του Βυζαντίου, που οφείλει να υλοποιεί τη βυζαντινή μεγαλοπρέπεια (…) Είναι ο εγγυητής της

ειρήνης στους κόλπους της εκκλησίας (όπου ο ρόλος του είναι διαιτητικός), της ειρηνικής συμβίωσης των

πληθυσμών της πολυεθνικής αυτοκρατορία και της παγκόσμιας τάξης», Κώστα Γιαννάκου «Σελίδες

Ιστορίας (1)- Η κοινωνική διαστρωμάτωση στο Βυζάντιο»,

http://kostasgiannakos.blogspot.gr/2015/01/1_21.html 3 Ράπτης, 1999, σελ 44 4 «Θέματα ονομάζονταν αρχικά οι κατάλογοι της κεντρικής βυζαντινής υπηρεσίας, όπου καταγράφονταν οι

στρατιώτες μιας μονάδας. Στη συνέχεια, ο όρος δήλωνε την ίδια τη στρατιωτική μονάδα και την περιοχή

όπου έδρευε και, τέλος, μια γεωγραφική και διοικητική ενότητα. (…)Τα θέματα υποδιαιρούνταν σε

μικρότερες περιφέρειες, τις τούρμες, και αυτές σε άλλες μικρότερες τα βάνδα. Με την οργάνωση των

θεμάτων καταργήθηκε σταδιακά ο χωρισμός σε επαρχότητες και διοικήσεις, που υπήρχε την προηγούμενη

περίοδο, ενώ, καθώς παρείχαν στο κράτος ισχυρό στρατό στην περίοδο της μεγάλης τους ακμής, έπαιξαν

σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτικών εξελίξεων.

(πηγή: http://lyk-n-moudan.chal.sch.gr/Downloads/Yliko/O_THESMOS_TVN_THEMATVN.pdf )

Page 6: Μεσαιωνική Επιστήμη: μεταξύ της Αρχαίας και της Νεώτερης Επιστήμης

6

στην Ευρώπη (…). Η Κεντρική Διοίκηση που υποστήριζε τον αυτοκράτορα στην πρωτεύουσα, ήταν εξαιρετικά καλά οργανωμένη και περιλάμβανε την Κυβέρνηση με τους αξιωματούχους (…)5

Ο αυτοκράτορας διόριζε τους βυζαντινούς συγκλητικούς και απένειμε τίτλους οικογενειακούς και κληρονομικούς, καθώς και βασικά προνόμια στην αριστοκρατία (φοροαπαλλαγές, πρόσβαση στη λήψη των αποφάσεων, ευνοϊκή δικαστική μεταχείριση)6. Λίγο πριν την ακμή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ο εμφύλιος της

εικονομαχίας εξέφρασε την γενικότερη (κοινωνική, πολιτική και πνευματική) διάσταση ανάμεσα στους δυο διαφορετικούς κόσμους που ζούσαν στους κόλπους της: Ο απλός κόσμος, οι φτωχοί, οι γυναίκες, οι μοναχοί και οι Έλληνες από τη μια, λάτρευαν τις εικόνες και τους απέδιδαν μαγικές ιδιότητες, ενώ η αριστοκρατία, το αυτοκρατορικό περιβάλλον και οι ανατολικές επαρχίες έβλεπαν στην εικονολατρεία την απειλή της ειδωλολατρείας (γαλουχημένοι θρησκευτικά σε πιο αφηρημένες θρησκευτικές αντιλήψεις, επηρεασμένοι από τον μονοφυσιτισμό7 και τις ανατολικές θρησκείες). Η τελική αναστήλωση των εικόνων το 842 ως αποτέλεσμα συμβιβασμού, αποτέλεσε το ξεκίνημα της Βυζαντινής και Ελληνιστικής αναγέννησης, που υλοποιήθηκε τους δύο επόμενους αιώνες της Μακεδονικής Δυναστείας (867-1054). Μια σειρά αξιόλογων αυτοκρατόρων ισχυροποίησαν τον αυτοκρατορικό θεσμό έναντι της εξουσίας των μεγαλογαιοκτημόνων, εξυγίαναν τα οικονομικά του κράτους, επανάκτησαν εδάφη και συνέβαλλαν στην απογείωση των γραμμάτων, της εικονογραφίας και της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής. Το 1054 επήλθε το τελειωτικό σχίσμα ανάμεσα στην παπική και στην ορθόδοξη εκκλησία. Όμως από τα μέσα του 11ου αι. και μέχρι την κατάλυση της αυτοκρατορίας (το 1204 από τους Λατίνους σταυροφόρους και το 1453 από τους Οθωμανούς Τούρκους), το Βυζάντιο είχε καταντήσει η σκιά του εαυτού του και οι κτίσεις του ήταν εύκολη πλέον λεία στους εξωτερικούς εχθρούς στην Ανατολή και στα Βαλκάνια8

5 «Η Βυζαντινή Γραφειοκρατία», Στουγιαννίδης http://www.stougiannidis.gr/byz_officia.htm 6 Κώστας Γιαννάκος, blog 7 «ο μονοφυσιτισμός υπογράμμιζε τη θεϊκή φύση του Ιησού και παραγνώριζε την ανθρώπινη» Nicholas,

2000, Αιρέσεις και ορθοδοξία στην ύστερη αυτοκρατορία 8 Ράπτης, 1999, σελ 45-55

Ο αυτοκράτορας επιλύει διαφορές ανάμεσα σε στρατιωτικούς (Βυζαντινή μικρογραφία, Μαδρίτη

Page 7: Μεσαιωνική Επιστήμη: μεταξύ της Αρχαίας και της Νεώτερης Επιστήμης

7

2. Η διακυβέρνηση στην Καρολίγγεια Αυτοκρατορία (9ος αι.)

Στην δύση της εξασθενημένης δυναστείας των Μεροβίγγειων βασιλέων της Δύσης και απόγονος της οικογένειας των μαγιορδόμων Πεπινίδων, ο Καρλομάγνος (771-814) πέτυχε την μέγιστη επέκταση του βασιλείου των Φράγκων. Με 53 εκστρατείες στο ενεργητικό του, υπέταξε σχεδόν όλους τους γειτονικούς λαούς (Σάξωνες, Βαυαρούς, Καρινθίους, Αβάρους) και εκχριστιάνισε τα γερμανικά φύλα βόρια και ανατολικά του φραγκικού βασιλείου, σεβόμενος (εκτός εξαιρέσεων, βλ. Σάξωνες) τα τοπικά έθιμα των λαών που υπέτασσε9. «Μολονότι ο Καρλομάγνος συνήθως τοποθετούσε Φράγκους σε υψηλά αξιώματα, εκγερμανίζοντας βαθμιαία τους Ευρωπαίους ευγενείς, δεν αποπειράθηκε να επιβάλει ενιαίο δίκαιο. Μάλιστα, έχουμε ήδη επισημάνει τη συλλογή του των νόμων των φυλών που τον αναγνώριζαν ως βασιλιά.»10

Εγκαθιστώντας μόνιμα την αυλή του – ως τότε παραδοσιακά περιφερόμενη στις villa των ευγενών του βασιλείου- στο σημερινό Άαχεν (794), συγκρότησε κεντρική ανακτορική διοίκηση και «καθιέρωσε πρότυπα διακυβέρνησης, πολιτικών σχέσεων και πνευματικού πολιτισμού που θα κυριαρχούσαν στην Ευρώπη επί αιώνες»11

Στις 25 Δεκεμβρίου του 800 και σε αντάλλαγμα για την προστασία του στον πάπα Λέοντα Γ’, ανταμείφθηκε με την στέψη του σε αυτοκράτορα των Ρωμαίων και Αύγουστο. Η τυπικά παράνομη στέψη του (εφ’ όσον επίσημος θεματοφύλακας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ήταν ο ήδη εστεμμένος Βυζαντινός αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης) έχει σημαντική συμβολική σημασία, καθώς α) πρώτη φορά χρίζεται Γερμανός βασιλιάς ως συνεχιστής της Ρωμαϊκής κληρονομιάς και β) ο πάπας λειτουργεί ως θεματοφύλακας της ρωμαϊκής παράδοσης, αποδεχόμενος ταυτόχρονα την μόνιμη επικυριαρχία των

Φράγκων στη Ρώμη.12 Αργότερα, «το 802 επανέλαβε την αυτοκρατορική στέψη στο Άαχεν, αλλά αυτή τη

φορά πήρε το στέμμα από έναν κληρικό και το τοποθέτησε ο ίδιος στο κεφάλι του.

Με αυτή τη χειρονομία, υπονοούσε ότι είχε λάβει την αυτοκρατορική εξουσία

απευθείας από τον Θεό και όχι διαμέσου του πάπα.»13

9 Ράπτης, 1999, σελ 62 10 Nicholas, 2000, σελ 188 11 Nicholas, 2000, σελ 187 12 Ράπτης, 1999, σελ 63 13 Nicholas, 2000, σελ 192

Καρλομάγνος, από τον Durer

Page 8: Μεσαιωνική Επιστήμη: μεταξύ της Αρχαίας και της Νεώτερης Επιστήμης

8

Ο Καρλομάγνος αύξησε τους αξιωματούχους και προώθησε τους μορφωμένους κληρικούς της αυλής στην τήρηση αρχείων και την γραμματειακή υποστήριξη των ανακτόρων. Η γραμματεία του εξέδιδε διοικητικά διατάγματα (καπιτουλάρια: αρθρωμένα σε κεφάλαια, capitula). Ο αρχιγραμματέας (Καγκελάριος) ανάγεται σε σημαντικό παράγοντα της διακυβέρνησης, με υφιστάμενο του τον Μάγιστρο των Νοταρίων (συγγραφείς επισήμων κειμένων). Για τον αποτελεσματικότερο έλεγχο των εσόδων και γαιών και των οφειλών σε στρατιωτική υπηρεσία, ενθάρρυνε τα μοναστήρια να συντάσσουν σχετικούς καταλόγους. Έδωσε σημαντική δύναμη στους γαιοκτήμονες και θέσπισε το γαιόκτημα (mansus) ως μονάδα εκτίμησης εξαγοράς στρατιωτικής υπηρεσίας ως προς την κτίση γης (και του αντίστοιχου φόρου: 4 mansi= η συντήρηση ενός στρατιώτη, 12 mansi= η συντήρηση ενός ιππέα). Άλλα βασικά έσοδα ήταν δωρεές από ναούς και άρχοντες, λεηλασίες, δασμοί και έγγειοι φόροι. Καθώς στηρίζονταν στους ισχυρούς τοπικούς άρχοντες, ο Καρλομάγνος διόριζε δούκες και κόμητες και χώρισε την αυτοκρατορία σε κομητείες (pagus ή gau) και δουκάτα που διοικούσαν στο όνομα του την αγροτική περιφέρεια. Υπήρχαν γύρω στις 200-250 κομητείες στο Φραγκικό βασίλειο. Οι κόμητες δίκαζαν στο όνομα του (με την συμμετοχή των γαιοκτημόνων), παρακρατούσαν ποσοστό από τους φόρους και επέβλεπαν τις εξαγορές στρατιωτικής θητείας (heribannum). Επέβαλε στα δικαστήρια της κομητείας και των βικαριάτων τους ενόρκους- μάρτυρες (scabini) και επέβαλε να απασχολούν έναν τουλάχιστο εγγράμματο υπάλληλο. Επανέφερε και συστηματοποίησε τον παλαιότερο θεσμό των missi dominici που επόπτευαν τους κόμητεςβλ. 14.

Θέσπισε επίσης ετήσιες στρατιωτικές συνελεύσεις, ώστε να συμβουλεύεται τους μεγάλους άρχοντες15 Αντικατέστησε τις μητροπόλεις με τις αρχιεπισκοπές, υπάγοντας όλα τα μοναστήρια της αυτοκρατορίας στον

κανονισμό των Βενεδικτίνων μοναχών και ίδρυσε ενοριακές, επισκοπικές και μοναστικές σχολές για να βελτιώσει την εκπαίδευση των κληρικών16. Σε αυτές διέταξε να λειτουργούν σχολεία όπου θα μπορούσαν να μορφωθούν μόνο τα αγόρια και μόνο στην ανάγνωση, μια και πίστευε ότι η γραφή διέφθειρε την νεολαία17. Επί βασιλείας Καρλομάγνου τέλος, συντελέστηκαν 2 σημαντικότατες μεταρρυθμίσεις.18 στη Μουσική και τα Γράμματα:

14 Berstein & Milza 1999, σελ.92 15 Nicholas, 2000, σελ 193-196 16 Berstein & Milza 1999, σελ. 104 17 Nicholas 2004, σελ. 198 18 Berstein & Milza 1999, σελ. 105

Page 9: Μεσαιωνική Επιστήμη: μεταξύ της Αρχαίας και της Νεώτερης Επιστήμης

9

Berstein & Milza 1999, σελ. 105

Δείγμα Καρολίγγειας μικρογραφίας

Page 10: Μεσαιωνική Επιστήμη: μεταξύ της Αρχαίας και της Νεώτερης Επιστήμης

10

3. Συγκριτική θεώρηση Βυζαντίου και Καρολίγγειας Αυτοκρατορίας

Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας αντιπροσώπευε την απόλυτη αυτοκρατορική εξουσία και τον συγκεντρωτικό χαρακτήρα της βυζαντινής διοίκησης. Διέθετε πολιτικό προσωπικό, κρατώντας έτσι μακριά από τις κρατικές υποθέσεις την Εκκλησία, αντίθετα με τον Καρλομάγνο που δεν είχε την πολυτέλεια αρκετών μορφωμένων κοσμικών και χρησιμοποιούσε κληρικούς για την αυτοκρατορική γραφειοκρατία. Ο Καρλομάγνος προσπάθησε να συγκεντρώσει τα εθιμικά των λαών που κατείχε και διοικούσε με καπιτουλάρια, ενώ το Βυζάντιο διέθετε ένα ογκώδες νομοθετικό σύστημα (ως κληρονομιά των Ρωμαίων που την εξέλιξε) και πιο οργανωμένη διοίκηση. Έχοντας διατηρήσει το Βυζάντιο το κομμάτι της ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ισχυροποίησε τον αυτοκρατορικό θεσμό, δίνοντας στους πολίτες του την αίσθηση πως ανήκουν σε μια κραταιά και οικουμενική αυτοκρατορία.

(φωτο από ιστολόγιο Ν. Μπαλάσκα 19)

Η αίσθηση αυτή έφτασε στο απόγειο της κατά την Μακεδονική Δυναστεία (867-1054), όταν αναχαιτίστηκαν οι Άραβες, ανακαταλήφθηκαν Κρήτη, Κύπρος, Αντιόχεια και Δαμασκός και αναχαιτίστηκε η Βουλγαρική απειλή20. Στο δυτικό κομμάτι όμως η πάλαι ποτέ κραταιά αυτοκρατορία είχε καταρρεύσει και απέμεναν μόνο περιστασιακές συνενώσεις βαρβαρικών βασιλείων, με αρχηγό έναν διαρκώς μετακινούμενο στρατιωτικό ηγέτη. Μέχρι και τον Καρλομάγνο ο μέσος δυτικός άνθρωπος είχε εξουθενωθεί από τους διαρκείς πολέμους, απειλές και μετακινήσεις, οπότε ο θεσμός αρχικά των φοιδεράτων21 (όπως και οι Ακρίτες στο Βυζάντιο) και μετέπειτα του τακτικού στρατού ήταν μια σχετική ανακούφιση (που δεν έλυσε βέβαια το θέμα της πολιτικής προστασίας και ασφάλειας). Οι σχέσεις του βυζαντινού αυτοκράτορα με τους προκαθήμενους της εκκλησίας (πατριάρχες, μητροπολίτες και επισκόπους) αποτελούν αμφιλεγόμενο ζήτημα έως σήμερα, αλλά μπορούμε να συμπεράνουμε πως διέπονταν από αλληλοστήριξη και φαινομενική τουλάχιστον συνεργατικότητα, βασισμένες σε κοινά συμφέροντα (είτε του ορθόδοξου θρησκευτικού δόγματος, είτε της εξασφάλισης της ενότητας πίστεως)22

19 Νίκος Μπαλάσκας, ιστολόγιο: https://sites.google.com/site/nikosmpalaskasalimedon/istoria/2-istoria-

tes-mesaionikes-elladas/2-byzantine-periodos---eisagoge 20 Ράπτης, 1999, σελ 45 21https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CE%BF%CE%B9%CE%B4%CE%B5%CF%81%CE%AC%

CF%84%CE%BF%CE%B9 22 Αμαλίας Κ. Ηλιάδη «Σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας στο Βυζάντιο», άρθρο

http://www.matia.gr/7/78/7806/7806_1_11.html

Page 11: Μεσαιωνική Επιστήμη: μεταξύ της Αρχαίας και της Νεώτερης Επιστήμης

11

Έτσι φτάνουμε στις απαρχές του 9ου αι. όπου η Ευρώπη βρίσκεται με δύο Αυτοκράτορες των Ρωμαίων (τον Βυζαντινό και τον Καρλομάγνο) και δυο αιώνες μετά (1054) βρίσκεται επίσης με δύο Χριστιανικές Εκκλησίες (Ορθόδοξη ανατολικά και Καθολική δυτικά), λίγο πριν βρεθεί κατακερματισμένη σε βασίλεια και αργότερα στα έθνη μέχρι τα σύγχρονα κράτη. Καταλαβαίνει εύκολα κανείς πως ένα από τα σημαντικά προβλήματα αυτής της πρώιμης Ευρώπης είναι ο διαρκής αγώνας ανάμεσα στην αυτοκρατορική και την εκκλησιαστική εξουσία, αλλά και ο (συχνά κρυμμένος) ανταγωνισμός αναμεταξύ τους, εντός των ορίων της καθεμιάς.

Αντί επιλόγου

(…κάποια συμπεράσματα, μαζί με τον σχετικό – και μάλλον επίκαιρο- προβληματισμό

μας…)

Πόσο ευρωπαϊκές όμως είναι τελικά αυτές οι δύο Ευρώπες? Πόσο κατάφεραν να συνεχίσουν την κοινή ευρωπαϊκή τους πορεία, φαντασιακό και ιδεώδες, μετά τον Καρλομάγνο και μετά το Βυζάντιο? Και τελικά ποιοι λαοί και υπό ποιες συνθήκες δύνανται να αυτοαποκαλούνται Ευρωπαίοι και άρα συνεχιστές τους? (Κι άραγε, όταν μιλάμε σήμερα για ευρωπαϊκό πνεύμα και προοπτική, για ποια ακριβώς

Ευρώπη μιλάμε?)

Για τον Valery (την εποχή του μεσοπολέμου, το 1924 και με το αναγκαίο για την εποχή πνεύμα σύμπνοιας και ευρωπαϊκής συσπείρωσης), το ευρωπαϊκό πνεύμα συνίσταται στον συνδυασμό Ρωμαϊκής διοίκησης, Χριστιανισμού και Ελληνικού πολιτισμού.

Υπό αυτό το πρίσμα, η βυζαντινολόγος Ε. Αρβελέρ θεωρεί πως «η ζωτικότητα της νέας

Αυτοκρατορίας των Οθωνιδών μαρτυρεί τη διεύρυνση και το μετασχηματισμό μιας

Καρολίγγειας Ευρώπης, η οποία, μόλις

πέρασε την κρίση, άρχισε την ασυναγώνιστη

ανοδική της πορεία»23

Όμως σ αυτήν την ανοδική της πορεία η Ευρώπη, φαίνεται πως γύρισε την πλάτη στο άλλο της μισό, στο Βυζάντιο24, παρ’ όλη τη σημαντική προσφορά του σ’ αυτήν. Η Αρβελέρ θεωρεί το Βυζάντιο πρώτη ευρωπαϊκή Αυτοκρατορία (κατά Valery)

23 Ahrweiler, Helene, «Η Ευρώπη την εποχή του Καρλομάγνου», στο Ahrweiler, H.-

Aymard, M. (επιμ.), Οι Ευρωπαίοι, (τ. Α΄) Αρχαιότητα Μεσαίωνας Αναγέννηση,

Αθήνα: Σαββάλας 2003, σ.194-198 24 Ahrweiler, Helene, «Ένας νέος ευρωπαϊκός κόσμος», σελ.179, 180

Page 12: Μεσαιωνική Επιστήμη: μεταξύ της Αρχαίας και της Νεώτερης Επιστήμης

12

και αποδίδει την εξασθένηση του στον θεμέλιο δισταγμό του να επιλέξει ανάμεσα σε ανατολή και δύση, λόγω των διαφορετικών (και συχνά αντιφατικών) πολιτικών, πνευματικών, εθνοτικών –και κυρίως- κοινωνικο-οικονομικών δεδομένων του πληθυσμού του. Και διαπιστώνει πως η βυζαντινή εμπειρία συμβάλλει στην εξήγηση των συγκρούσεων που διχάζουν ξανά την Ευρώπη και προέρχονται από τις διαφορές ως προς τη λατρεία.25 Ο Werner τέλος, εξετάζοντας τα δεδομένα από διαφορετική ιστοριογραφική οπτική, δικαιολογεί λογικά την δυτική πλευρά και την θεωρεί μία ήδη δημιουργημένη Ευρώπη, με τις ευλογίες του πάπα, από την εποχή που ο Κάρολος ήταν ακόμα πατρίκιος (727). Μια Ευρώπη υπεροπτικά αγνοημένη από την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, που πλέον συνεταιρίζεται με την Αγία Ρώμη και την παποσύνη οι οποίες εγκαταλείποντας το (αφερέγγυο για αυτές σε καιρούς κινδύνου και όχι και τόσο οικουμενικό στην πράξη) Ορθόδοξο Βυζάντιο στην τύχη του, παίρνει την εκδίκηση που από καιρό ζητούσε.26 Καταλήγει δε στο συμπέρασμα πως «η Αυτοκρατορία των Καρολιδών διήρκησε επίσης έναν αιώνα και διαθέτει κληρονομιά πολύ πλουσιότερη απ’ ότι θεωρείται γενικά».

25 Ahrweiler, Helene, «Βυζάντιο: Η χριστιανική αυτοκρατορία», σελ 160, 161 26 Werner, K., «Η Ευρώπη την εποχή του Καρλομάγνου», σελ 186-193

Page 13: Μεσαιωνική Επιστήμη: μεταξύ της Αρχαίας και της Νεώτερης Επιστήμης

13

Έχοντας ολοκληρώσει την παρούσα εργασία, στο μυαλό μου εξακολουθεί να παραμένει το (ρητορικό άραγε?) ερώτημα «Για ποια Ευρώπη μπορούμε σήμερα να

μιλάμε?», όταν στο δικό μας, απτό ευρωπαϊκό σήμερα…

«Οι ισχυροί των ευρωπαϊκών θεσμών έχουν δημιουργήσει μια Ευρώπη της ύφεσης, της

λιτότητας, της φτώχιας και της ανεργίας από τη μια

και μια Ευρώπη της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ξενοφοβίας, του

ρατσισμού και των διακρίσεων από την άλλη.

Κι αν είστε από αυτούς που επιμένετε να θεωρείτε τις δυο αυτές πλευρές ανεξάρτητες κι

ασύνδετες, το Συμβούλιο της Ευρώπης μόλις λίγες μέρες πριν, δημοσιοποίησε έκθεση27

σύμφωνα με την οποία τα μέτρα λιτότητας στην Ευρώπη είχαν ως αποτέλεσμα πολλά

κράτη-μέλη της ευρωζώνης να παραβιάσουν τη συνθήκη για τα ανθρώπινα δικαιώματα

γνωστή ως «Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης».

Αυτή η Ευρωπαϊκή Ένωση, υπό την ηγεμονία συντηρητικών και νεοφιλελεύθερων,

οδηγεί διευρυμένα στρώματα στην φτωχοποίηση, σπρώχνει στην ανεργία το 25% των

νέων πολιτών της και αφήνει μετανάστες να πνίγονται στα σύνορά της.

Αυτή η Ευρωπαϊκή Ένωση, που ευνοεί την άνοδο ακροδεξιών και φασιστικών

κομμάτων, είναι επικίνδυνη για την Ευρώπη.»28

27 EU Austerity Triggers Treaty Violations By M. Dalton,

http://www.wsj.com/news/articles/SB10001424052702303743604579350844061084318 28 Α. Γαλανόπουλος, «Για ποια Ευρώπη μιλάμε πια; Σκέψεις με αφορμή τη Σερβία», 1.2.14,

http://afterhistory.blogspot.gr/2014/02/blog-post.html#sthash.R8pob9K1.dpuf

Page 14: Μεσαιωνική Επιστήμη: μεταξύ της Αρχαίας και της Νεώτερης Επιστήμης

14

Βιβλιογραφία:

• Ράπτης, Κ., Γενική Ιστορία της Ευρώπης. Γενική Ιστορία της Ευρώπης από τον 6ο

έως τον 18ο αιώνα, τόμ. Α΄, Πάτρα: ΕΑΠ, 1999

• Nicholas, David, Η εξέλιξη του μεσαιωνικού κόσμου: Κοινωνία, σκέψη και

διακυβέρνηση στην Ευρώπη, 312-1500, Αθήνα: ΜΙΕΤ, 2000

• Nicholas, D. Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου. Κοινωνία , Διακυβέρνηση και

Σκέψη στην Ευρώπη 312-1500. Αθήνα: ΜΙΕΤ, 2004.

• Ahrweiler, Helene, «Βυζάντιο: Η χριστιανική αυτοκρατορία», στο Ahrweiler, H.-

Aymard, M. (επιμ.), Οι Ευρωπαίοι, (τ. Α΄) Αρχαιότητα Μεσαίωνας Αναγέννηση,

Αθήνα: Σαββάλας 2003, σ. 149-161

• Ahrweiler, Helene, «Ένας νέος ευρωπαϊκός κόσμος», στο Ahrweiler, H.-

Aymard, M. (επιμ.), Οι Ευρωπαίοι, (τ. Α΄) Αρχαιότητα Μεσαίωνας Αναγέννηση,

Αθήνα: Σαββάλας 2003, σ.162-180

• Valery, Paul, «Χαρακτηριστικά του Ευρωπαϊκού Πνεύματος», στο Ahrweiler, H.-

Aymard, M. (επιμ.), Οι Ευρωπαίοι, (τ. Α΄) Αρχαιότητα Μεσαίωνας Αναγέννηση,

Αθήνα: Σαββάλας 2003, σ. 16-22

• Werner, K., «Η Ευρώπη την εποχή του Καρλομάγνου», στο Ahrweiler, H.-

Aymard, M. (επιμ.), Οι Ευρωπαίοι, (τ. Α΄) Αρχαιότητα Μεσαίωνας Αναγέννηση,

Αθήνα: Σαββάλας 2003, σ.184-198

• Berstein, Serge- Milza, Pierre, “Ιστορία της Ευρώπης» Α’ τόμος, μτφρ. Α. Κ.

Δημητρακόπουλος, Αθήνα: Αλεξάνδρεια 1997

• Άρθρο του Κώστα Γιαννάκου «Σελίδες Ιστορίας (1)- Η κοινωνική διαστρωμάτωση

στο Βυζάντιο», μια συνοπτική παρουσίαση εμπνευσμένη από το βιβλιο του Γερμανού

Βυζαντινολόγου Hans-Georg Beck (1910-1999), «Η Βυζαντινή Χιλιετία», μτφρ Δ.

Κούρτοβικ, Αθήνα: ΜΙΕΤ, 1992.

http://kostasgiannakos.blogspot.gr/2015/01/1_21.html

• Άρθρο του Νίκου Μπαλάσκα «2. Βυζαντινή Περίοδος 330-1453 μ.Χ. – Εισαγωγή»,

https://sites.google.com/site/nikosmpalaskasalimedon/istoria/2-istoria-tes-mesaionikes-

elladas/2-byzantine-periodos---eisagoge

• Άρθρο της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη «Σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας στο Βυζάντιο»,

http://www.matia.gr/7/78/7806/7806_1_11.html

==========================