ΜΗΠΩΣ ΑΔΙΚΟΥΜΕ ΤΟ ΣΚΑΚΙ ΟΝΟΜΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ;

ΣΚΑΚΙ... Μια λέξη που φαντάζει απλή, όμως κρύβει μέσα της μια ιστορία αιώνων... Αν σας ρωτούσαν τι σας έρχεται στο μυαλό μόλις ακούτε τη λέξη ''σκάκι'', η απάντηση σας προφανώς θα παρέπεμπε στην ιδέα ενός παιχνιδιού στρατηγικής. Μα...μήπως τελικά αδικούμε το σκάκι ονομάζοντάς το ένα απλό παιχνίδι;Κι όμως, το σκάκι εισχωρεί σε βαθύτερα μονοπάτια, όπως αυτά που αφορούν τα μαθηματικά, τη λογοτεχνία, τα εικαστικά, τη σχέση του με την κοινωνία, τη σημερινή και την προηγούμενη ή ακόμα την εμφάνισή του στη ''μεγάλη οθόνη'' . Δεν είναι τυχαίο που πολλοί συσχετίζουν το σκάκι με την ίδια τη ζωή. Ας δούμε λοιπόν πώς ξεκίνησε...Άρχισε τον 5ο αιώνα μ.Χ. ως ψυχαγωγικό παιχνίδι που απεικόνιζε ένα πεδίο μάχης και δύο αντίπαλα στρατόπεδα και κατάφερε να γίνει το μόνο οικουμενικό παιχνίδι. Ήταν μη τυχερό παιχνίδι, σε αντίθεση με άλλα που ήταν τυχερά. Στα τέλη του 19ου αι. πήρε τη σημερινή του μορφή. Αρχικά λεγόταν τσατράνγκ, μια λέξη που προέρχεται από τους Πέρσες, ενώ η έρευνα για την καταγωγή της θεάς του σκακιού, Κάισσα, χάνεται σε αρχαία σανσκριτικά κείμενα.Χαρακτηριστικό της πολυπλοκότητας του σκακιού είναι ότι μετά την πρώτη μόλις κίνηση μπορούν να προκύψουν 400 διαφορετικές θέσεις. Έτσι, με μια πρώτη και σύντομη αναφορά, θα προσπαθήσουμε να ανατρέψουμε την εντύπωση ότι το σκάκι είναι ένα απλό επιτραπέζιο παιχνίδι.

1

Α. ΤΟ ΣΚΑΚΙ ΕΙΝΑΙ ΔΕΙΚΤΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Το σκάκι έχει καθιερωθεί στο κόσμο ως ένα απλό παιχνίδι ψυχαγωγίας. Εμείς λοιπόν, ξεκινάμε με την υπόθεση ότι το σκάκι είναι κάτι παραπάνω για τη κοινωνία και θα προσπαθήσουμε να το υποστηρίξουμε στις τρεις ακόλουθες ενότητες.

Α.1. Το σκάκι κατά την διάρκεια των αιώνων

Μεσαίωνας: κατά τον μεσαίωνα το σκάκι φαίνεται να αντικατοπτρίζει την κοινωνία και τις θέσεις ιεραρχίας της. Αρχικά στην τότε καθημερινή ζωή την εξουσία κατείχε ο βασιλιάς, για αυτό και τοποθετήθηκε στην κορυφή της ιεραρχίας και τον απλό στρατιώτη-πολίτη τον συναντάμε στην βάση της κοινωνικής πυραμίδας.

Το ίδιο συμβαίνει και στο σκάκι τον μεσαίωνα, με τον βασιλιά να έχει κυρίαρχο και πρωταγωνιστικό ρόλο στο παιχνίδι με τα υπόλοιπα κομμάτια να παίζουν για να εξασφαλίσουν την δική του ασφάλεια. Επίσης, ένα σύνηθες φαινόμενο ήταν οι δυο παίκτες να είναι ζευγάρι και έτσι υπήρχε ανταγωνισμός ανάμεσα στα δύο φύλα που συνδέεται έμμεσα με την ερωτική σχέση. Η γυναίκα λαμβάνει ισχυρή θέση στο παιχνίδι χρησιμοποιώντας την γοητεία της.

14ος αιώνας:

Ο Jakobus de Cessolis γράφει ένα βιβλίο για το σκάκι όπου παραλληλίζει το σκάκι και το κάθε κομμάτι με την κοινωνία της μεσαιωνικής εποχής και τα μέλη της. Το κάθε κομμάτι μπορεί να συσχετιστεί με μια συγκεκριμένη κοινωνική βαθμίδα. Για παράδειγμα, έχουμε βασίλισσα, βασιλιά, ιππότη-ίππο. Οι πύργοι αναπαριστούν τους ακόλουθους του βασιλιά, ενώ το κάθε κομμάτι αντιστοιχεί σε οκτώ ξεχωριστά επαγγέλματα (μεταλλωρύχοι, καλλιεργητές, ράφτες, έμποροι, φαρμακοποιοί, φρουροί, ξενοδόχοι και ταχυδρόμοι). Το βιβλίο αυτό μεταφράστηκε σε 8 γλώσσες και μπορούσε να συγκριθεί με τη Βίβλο σε δημοτικότητα. Επιπλέον, το βιβλίο συμπεριλαμβάνει ένα πρακτικό οδηγό με τους κανόνες του σκακιού που ενθαρρύνει τους αναγνώστες να δοκιμάσουν να παίξουν. Ήταν το καταλληλότερο παιχνίδι για τη συγκεκριμένη εποχή. Το Libus de monibus hominum βοήθησε στην κατανόηση της μεσαιωνικής κοινωνίας που μέχρι τότε παρομοιάζονταν με ένα σώμα που όλα συντονίζονταν από το κεφάλι-βασιλιά, ενώ μετά τη συγγραφή του βιβλίου η παρομοίωση της κοινωνίας με το σκάκι έδειξε την ανεξαρτησία των πιονιών-λαού από το βασιλιά.

2

15ος αιώνας: Tον 15ο αιώνα δεν είχε τον ανταγωνιστικό χαρακτήρα που αποκτά αργότερα, αλλά ήταν παιχνίδι συντροφιάς.

Γύρω στο 1475 γίνονται οι αλλαγές που εισάγουν τη μοντέρνα μορφή του σκακιού. Ο αξιωματικός και η βασίλισσα γίνονται πιο ισχυρά κομμάτια και το παιχνίδι επιταχύνεται με την εισαγωγή της διπλής κίνησης του πιονιού.

Το 15ο αιώνα τυποποιούνται οι κανόνες του σκακιού και οι ονομασίες των πιονιών σχετίζονται στενά με τους κοινωνικούς ρόλους. Το παιχνίδι φτάνει στο απόγειο της δημοτικότητας του στους αιώνες που ακολουθούν και έχει αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία για τα ζευγάρια. Αντιμετώπιζαν το σκάκι ως πεδίο ανταλλαγής σκέψεων και συναισθημάτων.

18ος-19ος αιώνας( Γαλλία-Αγγλία)

Τον 18ο αιώνα κυριαρχεί το πάθος και η μανία για κάθε είδος παιχνιδιού. Τα χαρτιά και το σκάκι αποτελούν τα κύρια ενδιαφέροντα στην αστική τάξη, εφόσον επιτρεπόταν να παίξουν με σεβαστά ποσά.

Η εξάπλωση του σκακιού έκανε επιτακτική την ανάγκη να δημιουργηθούν κάποιοι χώροι για τη συγκέντρωση των σκακιστών της τάξης των αστών και των λαϊκών, καθώς είχε αυξηθεί έντονα το ενδιαφέρον λόγω της δημοσίευσης θεωρητικών βιβλίων. Κατά το μέσο του 19ου αιώνα το κέντρο του σκακιστικού ενδιαφέροντος μεταφέρθηκε από τη Γαλλία στην Αγγλία. Το «παιχνίδι των βασιλιάδων» έγινε παιχνίδι για τον καθένα. Στις αρχές του 18ου αιώνα ο τόπος συνάντησης των πλουσίων Άγγλων σκακιστών ήταν η λέσχη “Slaughter’s Coffee House” του Τόμας Σλώτερ που ήταν διαθέσιμη αποκλειστικά για μια επιλεγμένη πελατεία.

Όσον αφορά τον 20ο αιώνα θα ασχοληθούμε σε άλλο κεφάλαιο με το ρόλο της γυναίκας.

Τέλος για τον 21ο αιώνα, το σκάκι είναι αρκετά συνδεδεμένο με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές:

Ο άνθρωπος από την εμφάνιση του προσπαθεί να κατασκευάσει μηχανές που υπερνικούν τις βιολογικές δυσκολίες. Σύμφωνα με πολλούς θεωρητικούς θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε τον ανθρώπινο νου καλύτερα, αν δημιουργούσαμε ένα πρόγραμμα το όποιο θα μπορούσε να νικήσει στο παγκόσμιο πρωτάθλημα σκακιού.

3

Όποιο πρόγραμμα μπορέσει να αντεπεξέλθει σε μια δραστηριότητα όπου δέχεται πολλές και μεταβαλλόμενες παραμέτρους, θα μπορέσει να λύσει και αλλά σύνθετα προβλήματα όπως πχ ο πόλεμος.

Τα προγράμματα υπολογιστών σε αντίθεση με τους ανθρώπους δεν επηρεάζονται ψυχολογικά. Δεν έχουν συναισθήματα, ούτε άγχος και δεν κουράζονται ποτέ διατηρώντας ένα σταθερό επίπεδο απόδοσης. Αυτό δημιουργεί την αίσθηση πως πρόκειται για μια άνιση μάχη μεταξύ ανθρώπων και υπολογιστών.

Από την άλλη όμως , οι υπολογιστές δεν έχουν ένστικτο και δεν μπορούν να μάθουν από τα λάθη τους (χωρίς την επέμβαση προγραμματιστών). Επίσης συνήθως δίνουν μεγαλύτερο βάρος στο υλικό από την αξία μακροπροθέσμων στρατηγικών κινήσεων. Τέλος δεν έχουν την ικανότητα προσαρμογής των ανθρώπων.

Βέβαια, από αυτή την ‘εισβολή’ του υπολογιστή στο σκακιστικό παιχνίδι χάνεται η ομορφιά του παρελθόντος , καθώς σε παλαιότερες εποχές το σκάκι αποτελούσε αφορμή για την κοινωνικοποίηση των ανθρώπων, ενώ στη σημερινή εποχή δεν είναι απαραίτητη η παρουσία και των δυο αντιπάλων στον ίδιο χώρο, καθώς μπορούν να συναντηθούν στο διαδίκτυο.

Παρόλα αυτά, πλέον μπορεί κανείς να εξασκηθεί χρησιμοποιώντας τον υπολογιστή για την εύρεση έξυπνων λύσεων, την ανάλυση θέσεων κ.ά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην χάνεται χρόνος ψάχνοντας για τα καλύτερα βιβλία, αφού τον ρολό αυτό έχει αναλάβει , ως ένα βαθμό, ο υπολογιστής.

Τέλος, το γεγονός ότι πολλοί νέοι ασχολούνται με τους υπολογιστές έχει ανεβάσει το επίπεδο σε μικρότερες ηλικίες. Ο αναγνώστης μπορεί να δει περισσότερα για τη λειτουργία των υπολογιστών στην ενότητα «σκάκι και μαθηματικά».

Α.2. Η σχέση του σκακιού με τον πόλεμο

Κάθε μάχη είναι σαν μια παρτίδα σκάκι. Όσο πιο πολλές κερδίσεις, τόσο πιο κοντά βρίσκεσαι στο να κατακτήσεις το τίτλο του πρωταθλητή. Ωστόσο αν χάσεις μια μάχη δεν σημαίνει ότι χάθηκε και ο πόλεμος. Έτσι και στο σκάκι μια ήττα δεν καθορίζει τον τελικό νικητή. Όλες οι μάχες κρίνονται στην στρατηγική, στο ηθικό και στην διορατικότητα του παίκτη. Όπως και στις πολεμικές αναμετρήσεις όπου καθένας έχει μια συγκεκριμένη θέση- εξουσία, έτσι και στην παρτίδα σκακιού κάθε κομμάτι έχει τις δίκες του αρμοδιότητες – δυνατότητες.

4

Για αυτές τις αρμοδιότητες και δυνατότητες αλλά και τη συσχέτιση τους με κάποιες μάχες θα μιλήσουμε παρακάτω.

Το πιόνι είναι το πιο αδύναμο κομμάτι πάνω στη σκακιέρα, όπου σε αντίθεση με τους απλούς στρατιώτες στον πόλεμο, έχει μεγαλύτερες πιθανότητες προαγωγής. Σε σχέση με τα άλλα κομμάτια θυσιάζεται πιο εύκολα. Η διάταξη τους είναι εξίσου σημαντική με το πλήθος τους, όπως και στη γνωστή σε όλους μάχη του Μαραθώνα κατά τη διάρκεια των περσικών πολέμων, στην οποία ένας αριθμητικά μικρότερος στρατός κατάφερε να νικήσει ένα πολυάριθμο στρατό αποδεικνύοντας ότι το πνεύμα μπορεί να κερδίσει την ύλη (βλ. επίσης «σκάκι και μαθηματικά»).

Παράδειγμα της σπουδαιότητας κάθε κομματιού αποτελεί η μάχη του Χέιστινγκς όπου παρουσιάζεται ο ρόλος του βασιλιά. Ο βασιλιάς επηρεάζει την ψυχολογία όλων, είτε θετικά είτε αρνητικά, επηρεάζει δηλαδή και την εξέλιξη της μάχης. Είναι αυτός που όλοι προσπαθούν να προστατεύσουν, επειδή η απώλειά του καθορίζει την έκβαση μιας μάχης. Όπως και στο σκάκι, αν ο βασιλιάς πάθει κάτι, η μάχη έχει ουσιαστικά χαθεί. Αυτό συμβαίνει επειδή ο βασιλιάς είχε κυρίαρχο ρόλο στις μάχες. Έπαιρνε τις αποφάσεις και τις περισσότερες φορές συμμετείχε και ο ίδιος. Είναι χαρακτηριστικό, σύμφωνα με ψυχιατρικές μελέτες, ότι το κομμάτι με το οποίο ταυτίζεται περισσότερο ο (άνδρας) σκακιστής είναι ο βασιλιάς.

Όπως η Ιωάννα της Λορένης, έτσι και η βασίλισσα στο σκάκι συμμετέχει ενεργά στη μάχη. Έχει μεγάλη ελευθερία κινήσεων και είναι ισχυρή και χρήσιμη σε πολλές περιπτώσεις. Η παρουσία της βασίλισσας γίνεται αισθητή , εμπνέει σεβασμό λόγω της θέσης της και πολλοί είναι πρόθυμοι να θυσιαστούν για αυτήν , τόσο στην πραγματική μάχη όσο και σε μια μάχη πάνω σε σκακιέρα.

Παράδειγμα για τις (όχι πάντα φανερές) ικανότητες του ίππου αποτελεί ο Tρωικός πόλεμος και συγκεκριμένα ο δούρειος ίππος. Λόγω της περίπλοκης κίνησης του, δεν είναι πάντα αντιληπτή η δύναμή του. Έτσι και οι Τρώες παρασύρθηκαν από την εμφάνιση του και δεν πρόσεξαν τον κίνδυνο. Είναι το μόνο κομμάτι που μπορεί και υπερπηδά εμπόδια, κάτι που του δίνει περισσότερη ευελιξία.

Ο πύργος είναι το μόνο κομμάτι το οποίο δεν έχει έμβια υπόσταση. Χαρακτηριστική περίπτωση συμμετοχής του πύργου αποτελεί η μάχη Γερμανών και Γάλλων στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο με την εισβολή των γερμανικών πάντσερ στη Γαλλία. Ο πύργος μπορεί και καταστρέφει

5

– σαρώνει τα εμπόδια που συναντά. Προκαλεί τρόμο στους αντίπαλους χωρίς όμως πάντα τα αποτελέσματα της καταστροφής να είναι τόσο σημαντικά όσο φαίνονται. Λόγω του ότι φαίνεται ισχυρός, μπορεί να παρασύρει σε λάθος αποφάσεις, όπως συνέβη στην παραπάνω μάχη.

Τέλος ο αξιωματικός ως υπασπιστής του βασιλιά και της βασίλισσας επισκιάζεται από αυτούς εξαιτίας της πολυτιμότητας και της δύναμής τους. Όμως, επειδή ο ένας καλύπτει τα μαύρα κι άλλος τα άσπρα τετράγωνα, συνδυασμένοι έχουν μεγάλη δύναμη. Μάλιστα έχει παρατηρηθεί ότι ο άνθρωπος είναι πιο ευάλωτος και αιφνιδιάζεται περισσότερο από τις διαγώνιες επιθέσεις. Καμιά φορά ο αξιωματικός μπορεί να δράσει όταν κανείς άλλος δεν μπορεί να καθορίσει τα αποτελέσματα της μάχης. Να γίνει δηλαδή ο αφανής ήρωας.

Α.3. Σκάκι και γυναίκες

Αρχικά τόσο στο σκάκι όσο και στην κοινωνία, η βασίλισσα είχε περιορισμένο ρόλο και στέκονταν απλώς στο πλάι του βασιλιά σαν μια σωστή βασιλική σύζυγος . Αργότερα όμως, παράλληλα με την κοινωνική άνοδο της γυναίκας, η οποία σηματοδοτήθηκε και με την αύξηση της επιρροής ορισμένων βασιλισσών στην Ευρώπη, έχουμε και την αναβάθμιση του ρόλου της βασίλισσας στο σκάκι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η βασίλισσα Ισαβέλλα της Ισπανίας (15ος αιώνας μ.Χ), η οποία ήταν η προσωποποίηση της γυναικείας δύναμης. Μια βασίλισσα ισχυρότερη από τον άντρα της, προετοιμάζει το έδαφος για μια ισχυρότερη βασίλισσα στο σκάκι.

Οι γυναίκες έπαιζαν σκάκι από τη στιγμή που το παιχνίδι παρουσιάστηκε στις αραβικές και ευρωπαϊκές χώρες. Όμως, από τις αρχές του 17ου αιώνα και μετά, δεν ήταν της μόδας οι γυναίκες της ανώτερης τάξης να παίζουν . Διηγήσεις και εικόνες του μεσαίωνα, όπου συμμετείχαν και τα δυο φύλα, γίνονται όλο και πιο σπάνιες.

Μια εκδοχή για αυτό το γεγονός θεωρείται η άνοδος της βασίλισσας και του επισκόπου- αξιωματικού (που συμβολίζει τη δύναμη της εκκλησίας) και η απόκτηση μεγαλύτερης ελευθερίας κινήσεων που οδήγησε στη συντόμευση του χρόνου του παιχνιδιού. Έτσι το σκάκι δεν ήταν πλέον κατάλληλο για τις συναντήσεις των δυο φύλων, που είχαν κυρίως ως σκοπό την γνωριμία του ζευγαριού. Το σκάκι έγινε άγριο και γρήγορο και δεν ανέχονταν κανένα είδος ερωτοτροπίας. Έγινε λιγότερο κοινωνικό και περισσότερο ανταγωνιστικό και εμφανίστηκαν οι πρώτοι επαγγελματίες σκακιστές.

6

Μετά από αιώνες όπου οι γυναίκες, σαν παίκτριες, βρίσκονταν στο περιθώριο, στις αρχές του 20ου αιώνα έχουμε την εμφάνιση των πρώτων σκακιστικών λεσχών στις Ηνωμένες πολιτείες και την Ευρώπη όπου παίζουν και γυναίκες. Έτσι οι γυναίκες «ξεφεύγουν» από την αντίληψη που τις ήθελε να ασχολούνται αποκλειστικά με την οικογένεια.

20ος αιώνας: Γενικότερα το προφίλ της σκακίστριας είναι μία γυναίκα χωρίς ηλικία, η οποία αφιερώνεται αποκλειστικά στο σκάκι. Πολλές γυναίκες σκακίστριες δεν παντρεύονται και δεν κάνουν οικογένεια λόγω των συνεχών μετακινήσεων που απαιτούνται για να συμμετάσχουν σε αγώνες. Επίσης αρκετές παντρεύονται άντρες σκακιστές. Τα τελευταία χρόνια διάφορες γυναίκες σοκάρουν τον κόσμο του πνευματικού παιχνιδιού καθώς φωτογραφίζονται , τις περισσότερες φορές προκλητικά, να παίζουν σκάκι. Οι περιπτώσεις διακρίνονται σε δύο: α) τις σκακίστριες που φωτογραφίζονται ως μοντέλα προσπαθώντας να προσελκύσουν χορηγούς και να αλλάξουν το στερεότυπο του «σπασίκλα» σκακιστή β) μοντέλα που θέλοντας να ανανεώσουν το προφίλ τους συμμετέχουν σε σκακιστικές δραστηριότητες. Παρόλα αυτά, παρατηρείται ότι υπάρχουν λιγότερες σκακίστριες σε σχέση με τους άνδρες σκακιστές και ότι έχουν διαφορετικές επιδόσεις.

Υπάρχουν τρεις απόψεις που προσπαθούν να ερμηνεύσουν τις διαφορές ανδρών κι γυναικών στο σκάκι.

Βιoλογική άποψη: διαφορετικές λειτουργίες αντρικού και γυναικείου εγκεφάλου. Το πυκνό δίκτυο που συνδέει το δεξί και το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου των γυναικών, είναι πλατύτερο και επιτρέπει περισσότερες και καλύτερες συνδέσεις. Τα βασικά γλωσσικά κέντρα του εγκεφάλου και στα δύο φύλα, βρίσκονται συγκεντρωμένα συνήθως στο αριστερό ημισφαίριο.

Οι γλωσσικές λειτουργίες των γυναικών είναι διαφορετικές: σκέπτονται και μιλούν γρηγορότερα σε σχέση με τους άνδρες. Παρόλα αυτά, έστω κι αν η μέση γυναίκα είναι καλύτερη από τον μέσο άνδρα στο σκάκι, δεν θα μπορέσει ποτέ να επιτύχει τις κορυφαίες σκακιστικές επιδόσεις που έχουν οι άνδρες. Οι γυναίκες σε αντίθεση με τους άνδρες έχουν μεγαλύτερη ικανότητα να αγωνίζονται κάτω από διαφορετικού είδους συνθήκες. Οι βασικότερες διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα δεν είναι ο εγκεφαλικές αλλά ορμονικές, αν και αυτό δεν έχει αποδειχτεί επιστημονικά…

Η ψυχαναλυτική άποψη: ο Ηλίας Κουρκουνάκης στο βιβλίο του «Σκάκι και σύγχρονη κοινωνία» αναφέρει ότι ο βασιλιάς και η βασίλισσα συμβολίζουν τους γονείς. Σύμφωνα με τη ψυχαναλυτική άποψη, ο σκακιστής βιώνει ένα είδος μυστικιστικής ένωσης και ταύτισης με τους

7

βασιλιάδες και τις βασίλισσες. Στην επίθεση εναντίον του βασιλιά-πατέρα, την ισχυρότερη βοήθεια δίνει η βασίλισσα-μητέρα, συνεπώς η έλλειψη επιτυχίας στο σκάκι από τις γυναίκες οφείλεται στο συναισθηματικό δέσιμο που συνήθως υπάρχει ανάμεσα στις ίδιες και τον πατέρα τους.

Ο ψυχίατρος και κορυφαίος σκακιστής Reuben Fine κατατάσσει τους πρωταθλητές σε δύο κατηγορίες, ανάλογα με το πώς είναι αφοσιωμένοι στο σκάκι: α) το χρησιμοποιούσαν για να ικανοποιήσουν φαντασιώσεις (επιθυμία για παντοδυναμία) και παρουσίαζαν συναισθηματικές διαταραχές ή β) ανέπτυξαν και άλλα ενδιαφέροντα (έχουν συναισθηματική σταθερότητα, βλέπουν το σκάκι ως πνευματική ενασχόληση και έχουν επιτυχίες και σε άλλους τομείς).

Ένας κοινωνικά συγκροτημένος άνθρωπος μπορεί στο σκάκι να παίξει επίσης συγκροτημένα ή να είναι πολύ επιθετικός. Αυτή η αντίθεση δείχνει ότι τα συναισθήματα παίζουν κυρίαρχο ρόλο στο σκάκι, όσο κι αν με την πρώτη ματιά φαίνεται καθαρά λογικό παιχνίδι. Έχει παρατηρηθεί ότι οι άνδρες σκακιστές παίζουν διαφορετικά όταν έχουν αντίπαλο μια γυναίκα καθώς πιέζονται ψυχολογικά για να μην χάσουν.

Η κοινωνιολογική άποψη: το σκάκι έχει χρησιμοποιηθεί για να δοθεί έμφαση σε πολιτιστικές διαφορές ή για να υποστηριχθεί η υπεροχή ενός πολιτικού συστήματος. Παρόλο που δεν έχει χρησιμοποιηθεί άμεσα για να αποδείξει τις πνευματικές διαφορές ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες, υπάρχουν καθημερινά παραδείγματα με διακρίσεις που γίνονται στα χαρακτηριστικά των γυναικών. Όσες γυναίκες συμμετείχαν στους αγώνες γυναικών το 1927 στο επίσημο πρωτάθλημα Σοβιετικής Ένωσης, αντιμετωπίστηκαν με συγκαταβατικά χαμόγελα και σκωπτικά σχόλια από πολλούς άνδρες σκακιστές. Πολλές φορές μια νίκη γυναίκας επί άντρα παρουσιάζεται ως έκπληξη, ακόμα κι αν τα προηγούμενα αποτελέσματα και των δυο δείχνουν ότι η γυναίκα είναι καλύτερη. Αυτό ταιριάζει με την «φιλοσοφία» κατά την οποία κάθε φορά που μια γυναίκα παρουσιάζει ένα επίπεδο που ξεπερνάει αυτό κάποιων ανδρών, θεωρείται ότι κατάφερε να ξεπεράσει τους «βιολογικούς περιορισμούς» του φύλου της.

Επομένως, πρέπει να αναθεωρήσουμε τις απόψεις μας για το σκάκι και να ξεφύγουμε από τα στερεότυπα που θέλουν το σκάκι ως ένα απλό παιχνίδι ψυχαγωγίας. Θεωρούμε ότι με την έρευνα μας έχουμε αποδείξει ότι το σκάκι είναι στενά συνδεδεμένο με την κοινωνία , διότι επηρεάζεται από τις εξελίξεις της, αλλά και το ίδιο επηρεάζει τον τρόπο ζωής των ανθρώπων.

8

Β. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Ένα παιχνίδι ανάμεσα στο μαύρο και το άσπρο. Πάνω στη σκακιέρα, το βλέμμα πέφτει κατευθείαν πάνω στο μουντό, σκληρό χρώμα που εκπέμπει πλήρες μυστήριο, χωρίς απαραίτητα να εκφράζεται μια σκοτεινή πλευρά, αλλά μια αμέτρητη περιέργεια να αποκαλυφθεί το μυστικό της. Απ' την άλλη, το φωτεινό, χαρούμενο και γεμάτο αισιοδοξία λευκό χρώμα. Μια αναζωογονητική πρόκληση που με την πρώτη ματιά σε μαγνητίζει και νιώθεις την ανάγκη να τρέξεις πίσω της και να χαθείς στα βήματά της. Πρόσεξε όμως! Δεν είναι τόσο ανοιχτή σαν ορθάνοιχτο παράθυρο. Πρέπει να ψάξεις περισσότερο, ώστε να είσαι πλέον ελεύθερος να γίνεις φίλος της. Όπως μας δείχνει το ασιατικό σύμβολο του γιν και του γιάνγκ ( που υπάρχει στην κορεάτικη σημαία) και συμβολίζει ότι τα ετερώνυμα έλκονται, επιβεβαιώνει κατά κάποιο τρόπο την κρυφή σχέση μεταξύ τους. Αναγνωρίζοντας λοιπόν ότι τα αντίθετα, το ''μαύρο'' και το ''άσπρο'', αλληλοπροσδιορίζονται συνεχώς, αυτό που πολλοί αντιλαμβάνονται εντέλει είναι η έννοια του χρόνου και πιο συγκεκριμένα, την εξέλιξη της παρτίδας στο χρόνο. Μ' αυτόν τον τρόπο καταλαβαίνουμε την πρόκληση, υποστηρίζοντας αυτή την ερμηνεία ή κάποια άλλη, όπως αυτή του Φιλιντόρ που βάζει στο παιχνίδι τα πιόνια, τους πρωταγωνιστές της σκακιέρας και λέει ότι: ''τα πιόνια είναι η ψυχή της παρτίδας''. Μια σχεδόν ποιητική ερμηνεία. Υπάρχουν κι άλλες ερμηνείες και σκέψεις για το σκάκι που οδηγούν πολλούς λογοτέχνες να γράψουν για το «βασιλικό παιχνίδι». Επομένως διατυπώνοντας ο καθένας στο χαρτί τη μετά πολλής περισυλλογής σκέψη του, φτάνει σε ένα συμπέρασμα που οδηγεί σε ένα εξαίσιο μυθιστόρημα, όπως η «Σκακιστική Νουβέλα» του Στέφαν Τσβάιχ. Πολλοί ποιητές, παρομοιάζοντας το σκάκι με τη ζωή μας ή αναφερόμενοι σε προσωπικές εμπειρίες , γράφουν ποιήματα για το σκάκι.Ας δούμε μερικά:

Β.1. Stefan Zweig, Σκακιστική Νουβέλα

Στο πλοίο, με δρομολόγιο από τη Νέα Υόρκη στο Ρίο και στο Μπουένος Άιρες, όπου αρκετοί ευρωπαίοι αυτοεξορίζονται μακριά από την επέλαση του ναζισμού, ο συγγραφέας επιδιώκει τη γνωριμία του με τον παγκόσμιο πρωταθλητή σκακιού, το σκοτεινό Μίκο Τσέντοβιτς. Γιατί σκοτεινό; Επειδή, αν και μεγαλοφυΐα στο σκάκι, παραμένει ένας εντελώς ακαλλιέργητος, άξεστος και απόμακρος άνθρωπος, που χρησιμοποιεί το παιχνίδι με μοναδικό σκοπό να κερδίσει χρήματα. Μετά από αρκετές παρτίδες, χρηματοδοτημένες από κάποιον παρορμητικό Ιρλανδό έμπορο,

9

τις οποίες κερδίζει ο υπερόπτης Τσέντοβιτς απέναντι σε πολλούς μαζί αντιπάλους, έρχεται μια αναπάντεχη ισοπαλία με την σοφή παρέμβαση όμως του άγνωστου Δρ. Μπ. Ο αφηγητής τότε αναλαμβάνει να πείσει τον Δρ. Μπ. να αντιμετωπίσει τον Τσέντοβιτς μόνος, οπότε έρχεται σε επαφή με την ιδιαίτερη ιστορία του νέου ήρωα : ο Δρ. Μπ., δικηγόρος από ξακουστή οικογένεια της Βιέννης, κατέληξε κρατούμενος των Ναζί κάτω από εντελώς ιδιαίτερες συνθήκες. Το «κελί» του ήταν ένα κανονικό δωμάτιο ξενοδοχείου, χωρίς όμως καμία θέα αλλά και χωρίς κανένα αντικείμενο εκτός από τα απολύτως απαραίτητα, ένα κρεβάτι κι ένα τραπέζι. Σ’ αυτό το κενό που κινδύνεψε να τον οδηγήσει στην τρέλα ο Δρ. Μπ. βρήκε μια παράξενη διέξοδο : μέσα από ένα βιβλίο που έκλεψε κατά τη διάρκεια μιας από τις πολύωρες ανακρίσεις του, ήρθε σε επαφή με μεγάλο αριθμό σκακιστικών αγώνων τους οποίους και απομνημόνευσε, «παίζοντας» κάθε μέρα φανταστικές παρτίδες. Κατέγραψε στο μυαλό του πλήρως τη σκακιέρα με τα πιόνια και την αριθμητική διάταξη τους πάνω στα μαύρα και τα άσπρα τετράγωνα, καλύπτοντας έτσι τις αμέτρητες κενές στιγμές της πολύμηνης φυλάκισης του. Η διαρκής πάλη του «μαύρου» εναντίον του «άσπρου» εαυτού του τον οδήγησε στο νοσοκομείο και στην απελευθέρωση λόγω οξείας νευρικής κρίσης και με τον κίνδυνο να ξανακυλήσει στην παραφροσύνη σε περίπτωση που θα ξαναέπαιζε σκάκι. Δεν θα αναφερθεί εδώ το αποτέλεσμα της σύγκρουσης των δυο μεγαλοφυϊών σκακιστών, για να ανακαλύψει ο αναγνώστης μόνος του τη δύναμη στην αφήγηση του Stefan Zweig, που συνδυάζει τον μοντερνισμό των ψυχολογικών ανακαλύψεων του Freud με τη ζωντάνια μυθιστορήματος δράσης.Όπως και άλλες νουβέλες του Stefan Zweig η «Σκακιστική νουβέλα» αποπνέει την ευαισθησία των διανοούμενων της Βιέννης, πολύ περισσότερο όμως μας μεταφέρει την αγωνία της αναμέτρησης με αντίπαλο τον ωμό πραγματισμό των Ναζί.Ο αυστροεβραίος συγγραφέας Stefan Zweig γεννήθηκε στη Βιέννη το 1881 και μέχρι το 1935 ζει στην Αυστρία καταγράφοντας στο ενεργητικό του πολλά ταξίδια, ενώ στο συγγραφικό του έργο περιλαμβάνονται μεταφράσεις, ποίηση, λιμπρέτα, δοκίμια και πεζογραφία. Από το 1933, με την ανάληψη της εξουσίας της Γερμανίας από τους εθνικοσοσιαλιστές, τα βιβλία του γίνονται στόχος της ναζιστικής προπαγάνδας. Έτσι, το 1935 οριστικά φεύγει από την Αυστρία για το Λονδίνο και το 1940 αποκτά τη Βρετανική υπηκοότητα. Το 1941 φεύγει για τις ΗΠΑ και από εκεί για τη Βραζιλία. Στις 23 Φεβρουαρίου του 1942 αυτοκτονεί μαζί με τη γυναίκα του Lotte Altman στην Πετρούπολη της Βραζιλίας, δίνοντας στη «Σκακιστική νουβέλα» το χαρακτήρα της πνευματικής διαθήκης.

10

Εξώφυλλο βιβλίου “Σκακιστική Νουβέλα”

Β.2. Αρτούρο Πέρεθ- Ρεβέρτε, Ο Πίνακας της Φλάνδρας

Στο βιβλίο «ο Πίνακας της Φλάνδρας» πρωταγωνιστεί ένας πίνακας ζωγραφικής του 15ου αιώνα, με τίτλο «Η σκακιστική παρτίδα» του Φλαμανδού Πίτερ βαν Χάους. Η Χούλια, συντηρήτρια έργων τέχνης αναλαμβάνει τη συντήρηση του πίνακα και η ακτινολογική του εξέταση αποκαλύπτει μια κρυμμένη επιγραφή εποχής με γοτθικούς χαρακτήρες: «quis necavit equitem?», δηλαδή «Ποιος σκότωσε τον ιππότη;». O πίνακας απεικονίζει δύο ευγενείς της εποχής, ένα δούκα και έναν ιππότη να παίζουν σκάκι και τη γυναίκα του δούκα μπροστά από ένα ανοιχτό παράθυρο να διαβάζει ένα βιβλίο. Το μυστήριο της επιγραφής

11

κεντρίζει το ενδιαφέρον της Χούλια, και ύστερα από έρευνες ανακαλύπτει ότι ο ιππότης, Ροζέ ντε Αρράς ποτέ δεν πόζαρε γι' αυτόν τον πίνακα, διότι είχε δολοφονηθεί το 1469, δύο χρόνια πριν από την δημιουργία του. Η λύση όλου αυτού του μυστηρίου κρύβεται πίσω από το παιχνίδι της σκακιέρας. Με τη βοήθεια ενός έμπειρου σκακιστή, ο οποίος είναι ικανός να βλέπει πράγματα στον πίνακα, τα οποία οι άλλοι αγνοούν, ξεκινάνε να παίζουν την παρτίδα αναδρομικά, δηλαδή από το τέλος προς την αρχή προσπαθώντας να βρουν ποιο κομμάτι ήταν εκείνο που πήρε τον ίππο, ο οποίος αντιπροσωπεύει τον δολοφονημένο παίκτη του πίνακα. Τι πρόκειται να συμβεί, όμως, όταν η παρτίδα θα αρχίσει να κινείται από τα χέρια ενός αόρατου τρίτου παίκτη, ο οποίος ελέγχει πλέον τη ζωή της Χούλια; Τι γίνεται όταν το παιχνίδι της σκακιέρας περνά από τον πίνακα στην πραγματική ζωή και η παρτίδα γίνεται το παιχνίδι της ζωής της; Τι γίνεται όταν σιγά σιγά η ζωή της μετατρέπεται σε ένα παιχνίδι όπου τις κινήσεις της και το μέλλον της το ελέγχουν άλλοι, πιο δυνατοί και ικανοί για τα πάντα;

Β.3.Κάθριν Νέβιλ, Οκτώ.

Ένα μυστικό που μας ταξιδεύει πίσω στην εποχή του Καρλομάγνου, αλλά και στη Γαλλική Επανάσταση. Το βιβλίο μιλάει για ένα μυστικό κρυμμένο μέσα στα κομμάτια μιας σκακιέρας γεμάτης πολύτιμους λίθους και χρυσό που έκαναν δώρο οι Μαυριτανοί στον Καρλομάγνο. Μέσα στα κομμάτια κρύβεται μια φόρμουλα που όλοι θέλουν, για να αποκτήσουν την απόλυτη δύναμη. Μια παρτίδα σκάκι παίζεται μέσα στους αιώνες από πολύ σημαντικούς ανθρώπους για το ποιος θα αποκτήσει τα περισσότερα κομμάτια. Μια παρτίδα σκάκι όπου άνθρωποι έχουν τους ρόλους των πεσών και όπου αληθινές μάχες δίνονται και αληθινές ζωές χάνονται.

Το παιχνίδι αυτό φτάνει και στις μέρες που ζει η ηρωίδα του βιβλίου, η Κατ, που χωρίς να το θέλει, θα βρεθεί μπλεγμένη σε αυτό το παιχνίδι θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή της, αλλά και άλλων αγαπημένων της προσώπων. Η Κατ θα ξεκινήσει ένα κυνήγι χαμένου θησαυρού για να βρει τα χαμένα κομμάτια του σκακιού και την σκακιέρα. Οι εκπλήξεις που την περιμένουν είναι άπειρες, αλλά και οι ανατροπές απίστευτες.

Η πλοκή του βιβλίου, ο μυστικισμός και η αδιάκοπη αγωνία για το τι θα συμβεί κόβουν την ανάσα. Το Οχτώ είναι ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα γεμάτο μυστήριο, γρίφους και περιπέτεια.

12

Β.4. Μανώλη Αναγνωστάκη, "Το σκάκι"

Ο Μανώλης Αναγνωστάκης μέσα από το ποίημα "Το σκάκι", μας αποκαλύπτει δραματικά τη βαθιά του απογοήτευση για τους αγώνες που δόθηκαν χωρίς αποτέλεσμα. Ο αναγνώστης προσκαλείται να παίξει μια παρτίδα σκάκι με τον ποιητή. Στην ουσία να τον ακολουθήσει σε όσα ο ίδιος έχει αναθεωρήσει στη ζωή του. Γιατί η παρτίδα είναι η ίδια η ζωή. Αλληγορικά, ένας αγώνας χωρίς τέλος. Ο Αναγνωστάκης προσφέρει στον συνοδοιπόρο-συμπαίκτη του την ιδεολογία του, που κάποτε ήταν η αγαπημένη του (βασίλισσα) και χαρίζει τους πύργους του συντετριμμένος από την εμφύλια διαμάχη που τον άφησε χωρίς φίλους. Αμφισβητεί όχι μόνο τον άρχοντα που άλλοι τον διαλέγουν, αλλά ακόμα και τα στρατιωτάκια-πιόνια που χωρίς δική τους βούληση εκτελούν τυφλά εντολές. Όμως θα κρατήσει για τον εαυτό του τον "τρελό", γιατί ταυτίζεται με αυτόν, που αν και περιορισμένος, τολμά να τρέξει απ' άκρη σ' άκρη και γελώντας να αναστατώσει κάθε τι στέρεο. Έχει την μοναδική ικανοποίηση ότι έτσι, διαφορετικός από τους υπόλοιπους, κάποτε κάτι θα καταφέρει.Αυτή είναι η ζωή-παρτίδα, ένας αγώνας όπου ο καθένας διαλέγει το ρόλο του.

Β.5.Κωνσταντίνος Καβάφης, "Το πιόνι"

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης παρακολουθεί το ταπεινό πιόνι τη στιγμή της προαγωγής του σε βασίλισσα. Με το χαρακτηριστικό του ύφος δραματοποιεί τη στιγμή της προαγωγής του πιονιού, από την επιτυχημένη του πορεία μέχρι να φτάσει στην όγδοη γραμμή. Η στιγμή που το πιόνι ολοκληρώνει την αποστολή του, είναι και η στιγμή που πεθαίνει, σύμφωνα με τον ποιητή της Ιθάκης, που μιλάει αλληγορικά για την επιτυχία των στόχων που θέτει κάθε άνθρωπος στο ταξίδι της ζωής του. Εμβαθύνοντας, το ποίημα βασίζεται σε μια μεταφορά, μια αλληγορία. Εκτός από το ότι το ποίημα παρουσιάζεται μέσα από τη σκακιέρα και τα πιόνια, υπάρχει βαθύτερο νόημα. Συνδέεται και με την κοινωνία, με την ίδια τη ζωή. Σκοπός του ποιήματος είναι να δείξει την προσπάθεια του ανθρώπου να ανέβει κοινωνικά. Ο κάθε άνθρωπος διαλέγει ένα πιόνι και ταυτίζεται με αυτό. Αυτό το κομμάτι, όμως, δεν είναι ισχυρό, δεν είναι απ' αυτά με την μεγάλη εξουσία. Είναι ταπεινό. Απ' αυτά που στα πρώτα

13

στάδια της ζωής τους δεν έχουν τίποτα και πασχίζουν, υποφέροντας άπειρα βάσανα να κατακτήσουν μια υψηλότερη κοινωνική θέση. Περνάνε πολλές κακουχίες και δυσκολίες. Πρέπει να παλέψουν για τη ζωή. Κάθε άνθρωπος πρέπει να παλέψει για να ζήσει. Θυσιάζει τα πάντα. Όπως βλέπουμε και στο ποίημα, το πιόνι βομβαρδίζεται από παντού. Από τους αξιωματικούς, λόγχαις, τους πύργους, κάστρα και τα άλογα, καβαλάρηδες που γυρεύουν με δόλο να το κάνουν να σκαλώσει, να υποκύψει, να λυγίσει...Όπως είπαμε κάνει μία αυτοθυσία. Πάνω στον αγώνα θα τα καταφέρει. Θα φτάσει στο τέλος, αλλά θα πεθάνει και στη θέση του θα γεννηθεί μια βασίλισσα. Ξαναέρχεται στο παιχνίδι δριμύτερο. Παρόλο που τώρα είναι βασίλισσα, ο αγώνας δεν έχει τελειώσει. Πάλι θα πρέπει να ξεπεράσει τα εμπόδια που θα βρει μπροστά του. Κατά τη διάρκεια της ζωής του, ο άνθρωπος θα περάσει και θα γευτεί όλες τις καταστάσεις. Θα αγωνιστεί, θα πετύχει, θα λυγίσει, θα αποτύχει, θα φτάσει σε αδιέξοδο, θα παλέψει ξανά και στο τέλος; Ποιος ξέρει; Θα αντέξει αυτή την πρόκληση;

14

Γ. ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

Γ.1.ΚΟΜΜΑΤΙΑ

Το σκάκι σχετίζεται με μια αναίμακτη μάχη, μια σύγκρουση της πνευματικής σκέψης ανάμεσα σε δύο στρατόπεδα όπου ο κάθε αντίπαλος επιλέγει ένα στρατό από μινιατούρες σε ένα «γήπεδο» από 64 τετράγωνα.

Αυτό όμως δεν είναι το μόνο που έχει εμπνεύσει τους καλλιτέχνες στο πέρας των αιώνων. Η εξέλιξη, η φόρμα των πιονιών και η γοητεία τους έχουν στιγματίσει την φαντασία των καλλιτεχνών, των τεχνιτών και των σχεδιαστών, σε κάθε χώρα, σε κάθε ήπειρο και σε όλες τις κουλτούρες, όπου το σκάκι έχει παιχτεί.

Από την πρώτη αναγραφόμενη περίοδο περίπου στο 600μ.Χ, αυτές οι στρατιωτικές μινιατούρες φτιάχνονταν είτε ως απλά σετ που χρησιμοποιούνταν καθημερινά, είτε ως καλοσχεδιασμένα σετ για εξαιρετικές περιπτώσεις. Η πλειονότητα των απλών σκακιστικών σετ φτιάχτηκε με ένα αφηρημένο σχέδιο έχοντας όμως καλλιτεχνική ποιότητα.

Πολύ περισσότερα ήταν τα καθημερινά σετ, οικονομικά σχεδιασμένα, σε αφηρημένο στυλ για πρακτική χρήση. Παρόλα αυτά, η ποικιλία από αφηρημένα σχέδια σε σκακιστικά σετ είναι άφθονη.

Σε κάθε χώρα έχει κατασκευαστεί μια μεγάλη γκάμα από σχέδια, ακόμα και αν προορίζονται για «πρόχειρα» σετ. Σε γενικές γραμμές πάντως είναι καλοφτιαγμένα, κυρίως σκαλιστά, από ξύλο και κόκαλο. Ορισμένοι καλλιτέχνες, χαράκτες και γλύπτες συχνά διαλέγουν να αναπαριστούν μεγάλα ιστορικά γεγονότα μέσω των έργων τους.Από το πρώτο μισό του προηγούμενου αιώνα, όταν η αφηρημένη τέχνη έγινε αποδεκτή από την κοινωνία, σκακιστικά σετ αυτού του τύπου σχεδιάζονταν συχνά από τους καλλιτέχνες.

15

Μουσουλμανικό σκακιστικό σετ Βρέθηκε πιθανότατα στην Ινδία, 18ο αι.

Ιππότης Από ελεφαντόδοντο, Γαλλία, 12ο αι.

Σκανδιναβικό σκακιστικό σετ Από κόκαλο,14αι.

Γαλλική σκακιέρα Από ξύλο και ελεφαντόδοντο, 15ο αι.

16

Σκακιέρα από τη νότια Γερμανία Ξύλο, ελεφαντόδοντο, μαργαριτάρια και μέταλλο,1560-1580

Γερμανικά κομμάτια Ελεφαντόδοντο έβενος επιχρυσωμένο ασήμι, τέλη 16ο αι.

Ρωσικά σκακιστικά κομμάτια Από χάλυβα και χαλκό με χρυσές και ασημένιες ψηφίδες, 1782

17

Μοντέρνο σκακιστικό σετ ΗΠΑ από αλουμίνιο, 1983

πιόνια και σκακιέρα από επιχρυσωμένο και ασημωμένο χαλκό και μάρμαρο, Ιταλία 20ος αι.

σκακιστικό σετ από χαλκό, Ελλάδα 20ος αι.

18

σκηνές από ταινίες που αφορούν το σκάκι

afrasiab πιόνια από ελεφαντόδοντο, 18ος αι.

isle of Lewis 8ος αι. από ελεφαντόδοντο

Ζωγραφιά μινιατούρας από χειρόγραφο Περίπου 1370-1380

19

σκακιστικά κομμάτια 13ος αι.

Γαλλικό σκακιστικό σετ και ταμπλό τέλη 18ου αι.

σκακιστικά κομμάτια από ελεφαντόδοντο,1800 περίπου

μουσουλμανικό σχέδιο κομματιών από ελεφαντόδοντο (πάνω)σκακιστικά κομμάτιαπερίπου 1840 (κάτω)

σκακιστικά κομμάτια Ιάβα, από μπαμπού

20

κομμάτια για σκάκι, ντάμα, τάβλι Κίνα, από ελεφαντόδοντο

Γερμανικό σκακιστικό σετ και ταμπλόΣχεδιάστηκε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου

Σκακιστικό σετ σχεδιάστηκε επίσης κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου

21

Γ.2. ΠΙΝΑΚΕΣ

Πολλοί ζωγράφοι εμπνεύστηκαν από το σκάκι. Θα παρουσιάσουμε μερικά δείγματα από διάφορες χώρες και εποχές…

Σκακιστική παρτίδα (1943)

Η Πορτογαλίδα ζωγράφος Maria Helena Vieira da Silva (1908-1992) θεωρείται η μεγαλύτερη ζωγράφος που ανέδειξε η Πορτογαλία και μια από τις πιο σημαντικές μορφές της τέχνης του 20ού αιώνα.Γεννημένη στη Λισσαβώνα, άρχισε από πολύ μικρή να ενδιαφέρεται για τη ζωγραφική και ήδη σε ηλικία 11 ετών μελετούσε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών. Λίγο αργότερα, στην εφηβική της ακόμα ηλικία, είχε την ευκαιρία να σπουδάσει ζωγραφική δίπλα στον μεγάλο κυβιστή Φερνάν Λεζέ.Οι πολύπλοκες συνθέσεις της φέρνουν στο νου το έργο του Πωλ Σεζάν, ενώ η ζωγραφική της είναι επηρεασμένη από πολλά ρεύματα της εποχής της, όπως ο κυβισμός, ο σουρεαλισμός και ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός.

Η παρακάτω σκηνή είναι από το περίφημο θεατρικό έργο του Γουίλιαμ Σαίξπηρ Η Τρικυμία:«Άρπαξε τον κεραυνό από τους ουρανούς και το σκήπτρο από τους τυράννους»Η φράση αυτή, ειπωμένη από έναν σύγχρονό του, περιγράφει

επιγραμματικά την πορεία ζωής του διάσημου Αμερικανού πολιτικού, τυπογράφου και επιστήμονα Μπέντζαμιν Φράνκλιν (Benjamin Franklin, 1706-1790). Ο Φράνκλιν τη δεκαετία του 1740 έκανε τις

22

σημαντικότερες έρευνές του στο πεδίο του ηλεκτρισμού, που κορυφώθηκαν με την ανακάλυψη του αλεξικέραυνου, και 20 χρόνια αργότερα βρισκόταν στην Αγγλία για μια τελείως διαφορετική υπόθεση: να παρουσιάσει τα προβλήματα της τότε αμερικανικής αποικίας στο βρετανικό κοινό.

Ο Μπέντζαμιν Φράνκλιν παίζοντας σκάκι με την λαίδη Χάου

Ο Φράνκλιν ήταν γνωστός για το πάθος που είχε με το σκάκι. Το 1750 μάλιστα, θα έγραφε το σημαντικό του δοκίμιο Τα ήθη του σκακιού, στο οποίο υποστηρίζει πως το σκάκι δεν είναι μόνο ψυχαγωγία, αλλά και ένας τρόπος να αποκτηθούν και να ενισχυθούν ορισμένα πολύτιμα χαρακτηριστικά του μυαλού, όπως η προνοητικότητα και η προσοχή.Κατά την παραμονή του στην Αγγλία, ο Φράνκλιν λέγεται πως δέχτηκε μια πρόσκληση από την λαίδη Χάου να την επισκεφθεί για μια παρτίδα σκάκι. Η πρόσκληση όμως αυτή ήταν μια δικαιολογία για να συναντήσει τον Φράνκλιν ιδιαιτέρως ο αδελφός της λαίδης, μέλος του αγγλικού κοινοβουλίου, και να συζητήσουν τη λεπτή πολιτική κατάσταση που υπήρχε στις σχέσεις της Αγγλίας με την τότε αποικία της. Λέει μάλιστα ο μύθος, ότι η λαίδη Χάου πρότεινε με διπλωματικό τρόπο ισοπαλία.Δεν ξέρουμε τι έγινε στην παρτίδα της εικόνας. Ξέρουμε όμως ότι λίγο αργότερα ο Φράνκλιν βρισκόταν στην Αμερική και συνυπέγραφε τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας.

Rob Gonsalves, chessmaster (1959) Καναδός ζωγράφος. Η ζωγραφική του δεν είναι πολύ ξεκάθαρη. Πάντα υπάρχουν στοιχεία που δε μπορείς εύκολα να διακρίνεις. Με λίγα λόγια, ζωγραφική στηριζόμενη σε οφθαλμαπάτες.

23

The chess players (1959), Henry Schwartz

Ένας από τους πιο σημαντικούς Αμερικανούς εξπρεσιονιστές ζωγράφους της εποχής μας θεωρείται ο Χένρυ Σβαρτς (Henry Schwartz, 1927-2009), που γεννήθηκε στην πόλη Γουίνθορπ της Μασαχουσέτης και σπούδασε στη Σχολή του Μουσείου Καλών Τεχνών.Το έργο του Χένρυ Σβαρτς είναι τεράστιο σε όγκο και διακρίνεται για την τόλμη του, την εφευρετικότητά του και τις φιλοσοφικές του ανησυχίες. Υπήρξε σημαντικός δάσκαλος και επηρέασε πολλούς καλλιτέχνες.

Νικόλας Σφήκας, Η Κάισσα στο τοπίο του αγώνα

Ο Νικόλας Σφήκας είναι ο Έλληνας εικαστικός που έχει κατ’ εξοχήν αντλήσει το θεματικό του υλικό από το σκάκι, ενώ έχει κάνει και εκτεταμένη θεωρητική έρευνα σ’ αυτό το αντικείμενο.

24

Η ιταλίδα ζωγράφος Μαριέλλα Ιζάστια (Mariella Isastia, 1941- ) εμπνέεται σε μεγάλο βαθμό από το σκάκι. Οι πίνακές της χαρακτηρίζονται από μεγάλο λυρισμό, όπου μέσα από απέραντα, φανταστικά τοπία, υφαίνεται μια ατέλειωτη, εσωτερική αναζήτηση.

Προσέγγιση (2004)

Ανησυχία (2004)

Ξαφνικά (1999)

25

Στη παρακάτω φωτογραφία του Λέων Τολστόι (1828-1910), τον βλέπουμε σε προχωρημένη ηλικία να εξασκεί το αγαπημένο του χόμπυ στη θερινή του κατοικία στη Γιασνάγια Πολιάνα.

Ο κορυφαίος Ρώσος συγγραφέας των έργων Πόλεμος και Ειρήνη και Άννα Καρένινα είναι γνωστό πως είχε πραγματικό πάθος με το σκάκι. Κι όχι μόνον αυτό, αλλά ήταν και ισχυρότατος παίχτης.

Σκακιστική ζωή στην αυλή του βασιλιά της ΙσπανίαςΠίνακας του Luigi Mussini, 1886

Η Ισπανία κρατάει τα πρωτεία της διοργάνωσης του πρώτου σκακιστικού τουρνουά στην ιστορία, τουλάχιστον με βάση τα αρχεία που έχουν φτάσει στα χέρια μας. Εκεί στην Αυλή του βασιλιά Φιλίππου του Β’, το 1575, συναντήθηκαν οι τέσσερις κατά τεκμήριο ισχυρότεροι παίχτες της εποχής: οι Ιταλοί Λεονάρντο ντα Κούτρι και Πάολο Μπόι με τους Ισπανούς Ρούι Λόπεθ και Αλφόνσο Θερόν. Μέχρι τότε οι Ισπανοί είχαν τα αδιαμφισβήτητα πρωτεία στο ευρωπαϊκό σκάκι. Οι Ιταλοί παίχτες όμως νίκησαν κι από τότε άρχισε μια ιταλική κυριαρχία που κράτησε περισσότερο από 150 χρόνια.

26

Otto von Brandenburg

Κατά το πρώτο μισό του 14ου αιώνα δημιουργείται στη Ζυρίχη ένα από τα σημαντικότερα έργα της γερμανικής μεσαιωνικής ποίησης. Πρόκειται για ένα χειρόγραφο που φέρει την ονομασία Κώδικας Manesse, από το όνομα της οικογένειας της Ζυρίχης που έκανε την παραγγελία.Το χειρόγραφο περιλαμβάνει τη δουλειά περίπου 140 Γερμανών τροβαδούρων (των επονομαζόμενων Minnesänger), είναι γραμμένο στη μεσαιωνική γερμανική γλώσσα και θεωρείται εξαιρετικά σημαντική πηγή για τους μελετητές της λογοτεχνίας της εποχής.Οι Minnesänger ξεκίνησαν τη δική τους λυρική ποίηση γύρω στα 1170, όταν ο Αυστριακός ευγενής Von der Kürenberg (το έργο του οποίου υπάρχει επίσης στον κώδικα) υιοθέτησε στην ποίησή του την αντίληψη του "ευγενούς έρωτα" κατά το πρότυπο των τροβαδούρων της Προβηγκίας. Η ποίηση αυτή έφτασε στο απόγειό της γύρω στα 1230 και συνέχισε μέχρι τα μέσα του επόμενου αιώνα, δημιουργώντας μαζί με την παράδοση της Προβηγκίας και της Γαλικίας το υπόβαθρο για την αναγεννησιακή ποίηση.Οι μινιατούρες του βιβλίου είναι εκπληκτικής ποιότητας. Οι τροβαδούροι παρουσιάζονται κατά σειρά κοινωνικής θέσης. Πρώτος ο αυτοκράτορας κι ακολουθούν οι βασιλιάδες, οι πρίγκιπες, οι ιππότες, οι απλοί ποιητές. Να πούμε εδώ ότι τροβαδούροι υπήρξαν από όλα τα κοινωνικά στρώματα. Ο συγκεκριμένος τροβαδούρος, ο πρίγκιπας Otto von Brandenburg, ήταν γνωστός φίλος του σκακιού.

27

Νεκρή φύση με σκακιέρα (1630)

Ο Γάλλος ζωγράφος Λυμπέν Μπωγκέν (Lubin Baugin, περ.1610-1663) υπήρξε στα νεανικά του χρόνια ένας μεγάλος δημιουργός νεκρών φύσεων, στις οποίες εντυπωσιάζει η πλούσια αυστηρότητα της σύνθεσής τους. Ένας από αυτούς τους πίνακες είναι αυτός της εικόνας.

Ο Λυμπέν Μπωγκέν γεννήθηκε στο Πιτιβιέ από ευκατάστατη οικογένεια και μέχρι την ηλικία των 18 ετών είχε ολοκληρώσει τη μαθητεία του στη ζωγραφική, μελετώντας με λεπτομέρεια τη διακόσμηση στον Πύργο του Φονταινεμπλώ. Στη συνέχεια πήγε στο Σαιν Ζερμαίν ντε Πρε, το οποίο ήταν πόλος έλξης για πολλούς ζωγράφους από διάφορα μέρη της Ευρώπης, πράγμα που του έδωσε την ευκαιρία να μελετήσει τις διεθνείς τάσεις της τέχνης.Από το 1632 ως το 1640 ο Μπωγκέν έζησε στη Ρώμη, όπου τον επηρέασε αποφασιστικά η ζωγραφική του Ραφαήλ, αλλάζοντας μια για πάντα το προσωπικό του ύφος. Επιστρέφοντας στο Παρίσι γύρω στο 1641 θα αφήσει τη σφραγίδα του ως ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους της εποχής του. Αν και στη νεαρή του ηλικία είχε κερδίσει τον τίτλο του "μαέστρου της πραγματικότητας", αργότερα θεωρήθηκε χαρακτηριστικός εκπρόσωπος του Μανιερισμού και πρωτοπόρος του γαλλικού Κλασικισμού.

Ο πολύχρωμος κυβισμός του Χουάν Γκρις Σκακιέρα (1887-1927)Ένας από τους ζωγράφους που συνέβαλαν τα μέγιστα στη διάδοση της κυβιστικής ζωγραφικής με το ιδιαίτερο ύφος του, ήταν ο Ισπανός

28

Χουάν Γκρις (Juan Gris, 1887-1927). Διάσημος για τις νεκρές φύσεις του, ήταν αυτός που εισήγαγε την πολυχρωμία στο κυβιστικό στυλ, σε αντίθεση με τους συναδέλφους του Πικάσο και Μπρακ, στων οποίων τα πρώτα έργα κυριαρχούσε η μονοχρωμία.Ο Γκρις σπούδασε σχέδιο στη Μαδρίτη ανάμεσα στο 1902 και το 1904 και ξεκίνησε την καριέρα του κάνοντας σκίτσα για εφημερίδες και περιοδικά της εποχής. Το 1906 πήγε στο Παρίσι, όπου επικρατούσε το στυλ της Αρ Νουβώ, συνεχίζοντας τη συνεργασία του με τον Τύπο. Εκεί γνώρισε μεγάλα ονόματα της σύγχρονης τέχνης, όπως τον Ματίς, τον Μπρακ, τον Λεζέ, τον Πικάσο και τον Μοντιλιάνι. Μόνο όμως γύρω στο 1910 άρχισε να ζωγραφίζει συστηματικά, εισάγοντας σιγά σιγά το προσωπικό του ύφος. Έτσι δημιούργησε έναν ευαίσθητο και εμπνευσμένο κυβισμό, περισσότερο διανοητικό από τους προκατόχους του, στον οποίο δεσπόζει το χρώμα.

Ο Ισπανός ζωγράφος Λουίς Χάκομπο Άλβαρεθ Ροδρίγεθ

Σαχ ματ (1975)

Το παρασκευαστήριο φαρμάκων που υπήρχε στο φαρμακείο του πατέρα του ήταν το πρώτο «εργαστήρι» του Ισπανού ζωγράφου Λουίς Χάκομπο Άλβαρεθ Ροδρίγεθ (Luis Jacobo Álvarez Rodríguez, 1930-1997) από το Βίγο της Γαλικίας. Εκεί ο έφηβος Λουίς άρχισε να φτιάχνει τα πρώτα του έργα, κάτω από την καθοδήγηση της μητέρας του και του παππού του,

29

που ήταν κι οι δυο ερασιτέχνες ζωγράφοι. Ήταν μεγάλες ελαιογραφίες με θρησκευτικά θέματα. Στα μετέπειτα χρόνια, όμως, η θεματογραφία του θα γινόταν πολύ πιο πλατιά.

Ο Λουίς μόλις τελείωσε το σχολείο του σπούδασε Φιλοσοφία και μόνο το 1957 θα αφιερωνόταν ολοκληρωτικά στη ζωγραφική. Αν και έκανε κάποια ταξίδια για σπουδές στη Μαδρίτη, το Παρίσι και τη Ρώμη, ποτέ δεν άφησε την αγαπημένη του Γαλικία, στην οποία υπήρξε φημισμένος και ακούραστος δάσκαλος της τέχνης του.Οι πίνακές του έχουν να κάνουν με την αγαπημένη του Γαλικία: τοπία, γέφυρες, ποτάμια, οι δρόμοι του Βίγο, λιμάνια, χαρακτηριστικοί τύποι της εποχής, αλλά και πολύχρωμες νεκρές φύσεις, συνθέτουν ένα έργο απόλυτα αυθεντικό και φτιαγμένο με αγάπη.

Μοντέρνα ζωγραφική και σκάκι

Sultanov Yuriy (1975-)

Όπως είδαμε, το σκάκι έχει επηρεάσει πολύ την τέχνη και ιδιαίτερα την μοντέρνα ζωγραφική. Βλέπουμε εδώ πίνακες ζωγραφισμένους από νεώτερους και λιγότερο γνωστούς καλλιτέχνες.

30

Jeffrey Batchelor (1960-)

Dmitri Zajtsev

31

Charlotte Mclaughlin (1984-)

Η ομορφιά στο έργο του Πιερ Ραζέρ

Σκάκι, λάμπα και πύργος από τραπουλόχαρτα

Ένας καλλιτέχνης που θεωρεί ότι ο πίνακας ζωγραφικής δεν πρέπει απλώς να αναπαριστά όμορφα πράγματα, πρέπει κι ο ίδιος να είναι ένα όμορφο πράγμα. Αυτός είναι ο Γάλλος ζωγράφος Πιερ Ραζέρ (Pierre

32

Raser, 1953- ), το έργο του οποίου είναι εύκολα αναγνωρίσιμο χάρη στην κομψότητα, την καθαρότητα της πινελιάς του και τη σχεδόν φωτογραφική απεικόνιση της πραγματικότητας. Ένα έργο που ακτινοβολεί από ποιητικότητα και συγκίνηση.

José Moreno Villa

Ο Ισπανός Χοσέ Μορένο Βίγια (José Moreno Villa, 1887-1955) συγκέντρωνε πολλές ιδιότητες. Ήταν ποιητής, κριτικός, ιστορικός της τέχνης, σκιτσογράφος, ζωγράφος, χημικός και πολλά άλλα. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου εξορίστηκε πρώτα στις ΗΠΑ και κατόπιν στο Μεξικό, όπου και πέθανε.Η "νεκρή φύση" με τη σκακιέρα που βλέπουμε στην εικόνα αντιπροσωπεύει την κυβιστική περίοδο της ζωγραφικής του.

33

Σκακιστικές καρτ ποστάλ Μια μικρή, χαριτωμένη συλλογή από παλιές σκακιστικές καρτ ποστάλ. Για κάποιο λόγο στις συλλογές με ζώα η γάτα κυριαρχεί. Μάλλον θα παίζει καλύτερο σκάκι.

Γερμανία, 1908

Ολλανδία, 1912

Γερμανία

34

Οι ήρωες του Ντίσνεϋ σε γραμματόσημα

Από το πολύπαθο Κονγκό μας έρχονται οι παρακάτω συλλογές γραμματοσήμων που απεικονίζουν ήρωες του Ντίσνεϋ να παίζουν σκάκι.

Οι σκακιστές του πάρκου John Marshall

Οι σκακιστές αυτοί βρίσκονται στο πάρκο John Marshall της Ουάσινγκτον και είναι έργο του Αμερικανού γλύπτη Lloyd Lillie, σήμερα επίτιμου καθηγητή της σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Βοστώνης. Μοντέλο του πιο ηλικιωμένου άνδρα, ο πατέρας του καλλιτέχνη και του νεώτερου, ο γιος του.

35

ΑΛΛΙΩΤΙΚΟΙ ΚΗΠΟΙ

Μαδέιρα, Πορτογαλία

Νέα Ζηλανδία

36

Δ. ΣΚΑΚΙ ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

Τα μαθηματικά υπάρχουν παντού στη ζωή μας και οτιδήποτε μπορεί να συνδεθεί με αυτά. Οι κινήσεις στο σκάκι έχουν μαθηματική λογική . Ο σκακιστής αναπτύσσει, καλλιεργεί μια ιδιαίτερη «τεχνητή» νοημοσύνη, που μπορούν οι περισσότεροι άνθρωποι, με κατάλληλες προσπάθειες, να αναπτύξουν. Πρέπει να τονιστεί ότι οι περισσότεροι που ασχολούνται με το σκάκι είναι καλοί μαθηματικοί και μουσικοί. Έχει παρατηρηθεί ότι στο σκάκι, στα μαθηματικά και στη μουσική, ενεργοποιούνται παρόμοια εγκεφαλικά κέντρα. Σε ανώτερο επίπεδο και τα τρία εκφράζουν την αρμονία που υπάρχει στη φύση.

Δ.1.Ιστορική Αναδρομή στο σκάκι

Το σκάκι είναι ένα επιτραπέζιο παιχνίδι με πεσσούς. Το παιχνίδι αυτό, κατάγεται, πιθανότατα, από την Ινδία. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι είναι εξέλιξη του αρχαίου ινδικού παιχνιδιού Τσατουράνγκα. Από την Ινδία, πιθανότατα, διαδόθηκε στην Κίνα και στην Περσία (σημερινό Ιράν) στις αρχές του 6ου αιώνα μ.Χ. Το παιχνίδι υιοθετήθηκε από τους Άραβες οι οποίοι το διέδωσαν στη Βόρεια Αφρική και στην Ισπανία. Σύντομα το παιχνίδι κατέκτησε όλη την Ευρώπη. Στην ίδια χρονική περίοδο οι κανονισμοί τροποποιήθηκαν με σημαντικότερη αλλαγή την μεταβολή της θέσης των πιονιών. Κάποιες παραλλαγές του με ζάρια τελικά εγκαταλείφθηκαν τον 13ο αιώνα. Μια ειδική κίνηση εισήχθη στο σκάκι στην Ευρώπη περίπου τον 16ο

αιώνα (1500 μ.Χ.) για να βοηθήσει τον βασιλιά να φύγει γρήγορα απ’ την αρχική, εκτεθειμένη θέση του. Η κίνηση αυτή ονομάζεται ροκέ και είναι η μοναδική στην οποία δύο κομμάτια (βασιλιάς και πύργος) κινούνται ταυτόχρονα. Άπαξ και τα άλλα κομμάτια μεταξύ του βασιλιά και οποιουδήποτε πύργου έχουν μετακινηθεί πέρα από την πρώτη σειρά, έτσι ώστε τα αντίστοιχα τετράγωνα να είναι κενά, ο βασιλιάς μπορεί να κάνει ροκέ, ως εξής: ο βασιλιάς μετακινείται δύο τετράγωνα αριστερά ή δεξιά, ενώ ο πύργος μετακινείται στο τετράγωνο δίπλα του, περνώντας από πάνω του.Τα πρώτα κείμενα για την τεχνική και τους κανόνες του σκακιού, γράφτηκαν στην Ισπανία του 16ου αιώνα, όπου και εμφανίστηκαν οι πρώτοι σπουδαίοι μετρ όπως ο Ruy Lopez de Segura, Gioachino Greco κ.ά. Τους Ισπανούς διαδέχθηκαν στην πρωτοκαθεδρία οι Ιταλοί, ενώ κατά τον 18ο αιώνα η Γαλλία έγινε το επίκεντρο του σκακιστικού κόσμου και διακρίθηκε ιδιαίτερα ο μουσικός François André Philidor, που το 1749 δημοσίευσε το βιβλίο με τίτλο “Ανάλυση του παιχνιδιού”, το οποίο μεταφράστηκε σε αρκετές γλώσσες.

37

Κατά τον 19ο αιώνα. εμφανίστηκαν σημαντικοί παίκτες από την Αγγλία και τις Η.Π.Α. Στις αρχές του 20ου αιώνα εμφανίστηκαν πρωταθλητές και από την κεντρική Ευρώπη. Από τη δεκαετία του 1940 και μετά, κυριάρχησαν οι Ρώσοι. Η κυριαρχία των Ρώσων συνεχίστηκε έως τις αρχές του 21ου αιώνα, με τους παγκόσμιους πρωταθλητές Καρπόφ, Κασπάροφ, Κράμνικ, ενώ ο τωρινός παγκόσμιος πρωταθλητής Ανάντ είναι Ινδός και ο πρώτος στη παγκόσμια κατάταξη Κάρλσεν (21 χρονών!) Νορβηγός. Ιστορικές έμειναν οι αναμετρήσεις του Κασπάροφ με τον υπολογιστή ‘deep blue’ το 1996-1997. (βλ. «υπολογιστής και σκάκι»)

Δ.2.Μια άλλη εκδοχή για το πώς ανακαλύφθηκε το σκάκι

Είναι σκόπιμο να αναφερθεί, ότι ο ήρωας του Τρωικού πολέμου, Παλαμήδης, θεωρείται ο εφευρέτης του σκακιού από πολλούς αρχαίους Έλληνες συγγραφείς όπως ο Σούδας, ο Λουκιανός, ο Σικελιώτης κ.ά.Ο Ινδός Βραχμάνος Sessa απλώς ξαναέφερε το παιχνίδι αυτό στην επιφάνεια, ενώ η πατρότητά του ανήκει στον Παλαμήδη (13ος – 12ος π.Χ. αι. τουλάχιστον).Κατ’ αρχήν ο Παλαμήδης ήταν ένας απ’ τους στρατηγούς του Τρωικού πολέμου, ο οποίος φημιζόταν ότι με τις ειδικές διατάξεις του στρατού του και με τις επιτυχημένες κινήσεις του, έσωσε πολλές φορές τους Αχαιούς.Το παιχνίδι του σκακιού είναι τόσο από την άποψη της συλλήψεως της ιδέας, όσο και από τις ειδικές κινήσεις του και από τα μέλη που το απαρτίζουν, στρατιωτικά δομημένο. Το σκάκι είναι ένα πολεμικό παιχνίδι χωρισμένο σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα, που καθένα αποτελείται από συμβολικό στρατό της εποχής εκείνης, δηλαδή από πεζικό με αντιπροσωπεία 8 στρατιωτών (πιόνια), από ιππικό με 2 άλογα, από αξιωματικούς με 2 αντιπροσώπους, από το μηχανικό με 2 βαριά μηχανήματα (πύργους) και με επικεφαλής όλων αυτών τους ίδιους τους βασιλιάδες (βασιλιάς και βασίλισσα).Οι κινήσεις, λοιπόν, των μερών του σκακιού, σύμφωνα με τον σημερινό τρόπο παιχνιδιού είναι τέτοιες που απαιτούν υψηλή επιτελική σκέψη, ώστε να προβλέπονται οι πιθανές κινήσεις του αντιπάλου. Αλλά και το υπόβαθρο του παιχνιδιού, δηλαδή η ίδια η σκακιέρα, ήταν η ίδια η Μήτρα του απλού και διπλού τετραγώνου, με τη βοήθεια των οποίων έκανε τις προηγούμενες εφευρέσεις του:Η σκακιέρα αποτελείται, βασικά, από ένα απλό γεωμετρικό τετράγωνο σχήμα, το οποίο χωρίζεται σε δυο διπλά τετράγωνα (ορθογώνια παραλληλόγραμμα αναλογίας πλευρών 1:2), δηλαδή η σκακιέρα είναι η ίδια η Μήτρα του Παλαμήδη, του απλού και διπλού τετραγώνου. Ακολούθως, το αρχικό τετράγωνο υποδιαιρείται με αντίστοιχες καθέτους προς τις πλευρές του σε 64 μικρότερα τετραγωνίδια, από 32 σε κάθε

38

στρατόπεδο. Μέσα σ’ αυτά τα τετραγωνίδια τοποθετούνται με ειδική στρατιωτική διάταξη τα τμήματα του στρατού στα αντίπαλα στρατόπεδα.Η παράδοση αναφέρει ότι το παιχνίδι αυτό των πεσσών, παιζόταν από τους Αχαιούς στρατιώτες του Τρωικού πολέμου κατά τις ώρες της ανάπαυσής τους.

Δ.3 Σκακιστική σπαζοκεφαλιά- Μύθος

Ο πιο παλιός μύθος για την προέλευση του σκακιού είναι ο μύθος ο οποίος θέλει τον Μαχαραγιά να ψάχνει για ένα παιχνίδι να περνά ευχάριστα την ώρα του. Βγάζοντας λοιπόν ανακοίνωση, του παρουσιάζεται ο σοφός Sessa με την εφεύρεση του σκακιού. Ο Μαχαραγιάς εντυπωσιάζεται από το παιχνίδι και τάζει στον σοφό ό,τι επιθυμεί. Ο Sessa ζητάει από τον βασιλιά να του δώσει για αντάλλαγμα ένα κόκκο σιτάρι στο πρώτο τετράγωνο, δύο κόκκους σιτάρι στο δεύτερο τετράγωνο, τέσσερις κόκκους σιτάρι στο τρίτο, οχτώ στο τέταρτο κ.λπ. Ο Μαχαραγιάς ένοιωσε αγανάκτηση για την υποτίμηση της γενναιοδωρίας του, αλλά στην συνέχεια διαπίστωσε ότι του ήταν αδύνατο να πραγματοποιήσει την επιθυμία του Sessa. Οι αυλικοί του Μαχαραγιά υπολόγισαν το μέγεθος, το οποίο ήταν 18.446.744.073.709.551.615 κόκκοι σιταριού!Πράγματι το σύνολο των κόκκων του σταριού είναι:

1 + 21 + 22 + 23 + .....

Δηλαδή το άθροισμα των 64 όρων της γεωμετρικής αυτής προόδου είναι ίσο με:

264 – 1 = 18.446.744.073.709.551.615

Αν υπολογίσουμε ότι σε ένα m3 χωρούν 20.000.000 κόκκοι σταριού, περίπου, η παραπάνω ποσότητα σταριού, αντιστοιχεί σε 922337203685 m3 σταριού. Δηλαδή μια ποσότητα που δεν θα μπορούσε να παραχθεί σε ένα χρόνο, αν ΟΛΗ η Γη ήταν σπαρμένη με σιτάρι.

Δ.4.Σχέση του σκακιού με όρους και έννοιες της Άλγεβρας και της Γεωμετρίας

Ερευνώντας τη σχέση που έχει το σκάκι με την Άλγεβρα και τη Γεωμετρία, παρατηρούμε ότι έχουν πολλά κοινά. Όπως στην Άλγεβρα έτσι και στο σκάκι, προσδιορίζουμε την θέση των

39

τετραγώνων, με το σύστημα των καρτεσιανών συντεταγμένων. Οι καρτεσιανές συντεταγμένες είναι ένα σύστημα από 2 κάθετους άξονες χ και ψ με το οποίο μπορούμε να προσδιορίσουμε τη θέση ενός αντικειμένου. Κάθε σημείο Α στον χώρο προσδιορίζεται από μια τετμημένη χ και μια τεταγμένη ψ: Α (χ, ψ). Ο τρόπος που καταγράφουμε μια παρτίδα σκάκι, είναι ίδιος με τον τρόπο που προσδιορίζουμε ένα αντικείμενο στο χώρο. Για παράδειγμα, ένας μαύρος ίππος είναι στην αρχική θέση στο τετράγωνο β8. Η σκακιέρα είναι σημειωμένη στις άκρες σύμφωνα με το αλγεβρικό σύστημα ορολογίας, που χρησιμοποιείται για καταγραφές παιχνιδιών τουρνουά και σε διεθνείς εκδόσεις σκακιού. Κάθε κάθετη σειρά (στήλη) σημειώνεται με ένα γράμμα απ’ το Α μέχρι το Η (στην Αγγλική γλώσσα). Κάθε οριζόντια σειρά σημειώνεται με ένα νούμερο απ’ το 1 μέχρι το 8. Με το σύστημα αυτό, καθένα απ’ τα 64 τετράγωνα στην σκακιέρα έχει τη δική του περιγραφή, έτσι ώστε οι κινήσεις καταχωρούνται, καταγράφοντας τα δύο τετράγωνα που δείχνουν τη θέση του κομματιού πριν και μετά από την κίνηση. Επίσης οι θέσεις των κομματιών του σκακιού παρουσιάζουν γεωμετρική συμμετρία.α. Συμμετρία ως προς σημείο: Δύο σημεία Ρ και Ρ΄ είναι συμμετρικά μεταξύ τους, ως προς ένα άλλο σταθερό σημείο Μ που ονομάζεται κέντρο συμμετρίας τότε και μόνον τότε, αν το σταθερό σημείο Μ είναι μέσο του ευθυγράμμου τμήματος ΡΡ΄ που συνδέει τα σημεία αυτά. Όταν τα σημεία ενός σχήματος είναι κατά ζεύγη συμμετρικά μεταξύ τους ως προς το ίδιο σημείο του σχήματος, τότε αυτό το σημείο ονομάζεται κέντρο συμμετρίας ή απλά κέντρο του σχήματος.

40

β. Συμμετρία ως προς άξονα: Δύο σημεία Ρ και Ρ΄ ονομάζονται συμμετρικά μεταξύ τους ως προς δοσμένη ευθεία (ε), που ονομάζεται άξονας συμμετρίας, τότε και μόνον τότε, αν η ευθεία (ε) είναι μεσοκάθετος του ευθυγράμμου τμήματος ΡΡ΄.

Δ.5. Σκακιστικά προβλήματα και σπαζοκεφαλίες. Διαφορές σκακιστικών προβλημάτων και σκακιστικών σπαζοκεφαλιών.

Ενώ οι σκακιστικές σπαζοκεφαλιές χρησιμοποιούν το σκάκι (σκακιέρα ή κομμάτια) ως μέσο, χωρίς να απαιτούν απαραίτητα ιδιαίτερες σκακιστικές γνώσεις, στα σκακιστικά προβλήματα δίνονται κατασκευασμένα δεδομένα και ζητείται συγκεκριμένη λύση. Υπάρχει, επίσης, κάποιο βασικό θέμα (πρότυπο / μοντέλo) και ισχύει η αρχή της οικονομίας (δεν υπάρχουν περιττά στοιχεία). Ακολουθεί ένα παράδειγμα σκακιστικού προβλήματος του Αμερικανού Σαμ Λόιντ, ο οποίος εκτός από σκακιστικά προβλήματα είχε εκδώσει πολλές συλλογές με σπαζοκεφαλιές κάθε είδους.

41

Παίζουν τα λευκά και κάνουν ματ σε πέντε κινήσεις Σαμ Λόιντ, London Era, 1861

Ένα σκακιστικό πρόβλημα, που τυπικά ονομάζεται σκακιστική σύνθεση, δημιουργείται από κάποιον (τον συνθέτη) με τοποθέτηση πεσσών σκακιού πάνω σε μια σκακιέρα και που δίνεται στον λύτη, ο οποίος πρέπει να προσπαθήσει να επιτύχει τη λύση του. Τα χαρακτηριστικά του είναι:

1. Η θέση είναι μια σύνθεση – δηλαδή, δεν προήλθε από μια πραγματική παρτίδα, αλλά επινοήθηκε με ειδικό σκοπό να δημιουργηθεί ένα πρόβλημα.

2. Υπάρχει ένας συγκεκριμένος στόχος – για παράδειγμα, να γίνουν ματ τα μαύρα σε καθορισμένο αριθμό κινήσεων.

3. Υπάρχει ένα θέμα και το πρόβλημα είναι αισθητικά ευχάριστο. Το θέμα ενός προβλήματος είναι η εμπεριεχόμενη ιδέα, που δίνει συνάφεια και ομορφιά στην λύση του.

4. Το κλειδί της λύσης είναι μοναδικό. Ας δούμε μερικά ακόμα :

42

Ματ σε 12 κινήσεις, παίζουν τα άσπρα. Μπορείτε να βρείτε τον τρόπο;

43

Τα άσπρα έχουν στη διάθεσή τους ένα πιόνι που μπορούν να βάλουν οπουδήποτε εκτός από την 8η γραμμή, καθώς και την κίνηση…

Ματ σε 2 κινήσεις!

Στα δύο παραπάνω προβλήματα βλέπουμε τη νίκη του πνεύματος πάνω στην ύλη, όπου ο αριθμητικά μικρότερος στρατός κερδίζει τη μάχη (σχετική αναφορά μπορεί να δει ο αναγνώστης στην ενότητα “σκάκι και κοινωνία-πόλεμος”).

Οι σκακιστικές συνθέσεις διαφέρουν από τα προβλήματα τακτικής, που παρουσιάζονται συχνά σε σκακιστικές στήλες ή περιοδικά, στα οποία

44

πρέπει να εντοπιστεί η καλύτερη κίνηση, ή σειρά κινήσεων, (που συχνά οδηγεί σε ματ ή σε κέρδος υλικού) από μια δεδομένη θέση. Τα προβλήματα αυτού του είδους συχνά προέρχονται από πραγματικές παρτίδες, ή τουλάχιστον έχουν θέσεις που μοιάζουν σαν να έχουν προκύψει κατά την διάρκεια ενός παιχνιδιού και χρησιμοποιούνται για διδακτικούς σκοπούς.

Από την άλλη πλευρά, τα προβλήματα είναι επινοημένες θέσεις, που συχνά έχουν εμφάνιση και λύση που μοιάζουν πολύ “φτιαχτές”, που είναι απίθανο να προκύψουν σε μια παρτίδα, και τα εκτιμούμε μάλλον για το αισθητικό παρά για το διδακτικό τους περιεχόμενο.

Δ.6.Παραλληλισμοί με τα Μαθηματικά

Οι σκακιστικοί κανόνες μπορούν να συγκριθούν με τα μαθηματικά αξιώματα. Πρέπει να δεχόμαστε π.χ. την κίνηση του πύργου ως δεδομένη στο παιχνίδι, καθώς και όλες τις άλλες κινήσεις. Στην συνέχεια ακολουθούμε κάποιες κοινές διεργασίες σκέψης οι οποίες είναι: Στην αρχή έχουμε την ύπαρξη δεδομένων, δηλαδή αξιολογούμε τι δεδομένα έχουμε , στην συνέχεια περνάμε στην επεξεργασία - επεξεργαζόμαστε τις καλύτερες δυνατές κινήσεις που μπορούμε να κάνουμε, βγάζουμε ένα συμπέρασμα και τέλος προχωράμε στην εκτέλεση της κίνησης. Ο G.H.HARDY συγκρίνει τις μαθηματικές ασκήσεις με τα σκακιστικά προβλήματα. Επίσης, ανάμεσα σε άλλους, ο H.BERLINER (πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής στο σκάκι αλληλογραφίας, όπου οι παίκτες έχουν την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουν οποιοδήποτε μέσο για την αναζήτηση της καλύτερης κίνησης) εικάζει ότι το σκάκι είναι ένα μαθηματικά πεπερασμένο παιχνίδι: Η συνεχής αναζήτηση των καλύτερων κινήσεων απ’ την αρχική θέση θα εξαντλήσει κάποτε τα όρια του παιχνιδιού . Ακόμα, ο Ernst Zermelo απέδειξε ήδη το 1912 ότι όλα τα παιχνίδια ανοιχτής πληροφορίας (δεν υπάρχουν δηλ. κρυφά δεδομένα) έχουν συγκεκριμένο αποτέλεσμα αν παιχτούν κατά ιδανικό τρόπο από τους δυο αντίπαλους (η τρίλιζα πχ. είναι ισοπαλία ,το ίδιο και η ντάμα).

Δ.7. Διάφορες σκακιστικές Σπαζοκεφαλιές

Δ.7.1.Μέγιστοι αριθμοί πύργων σε σκακιέρες διαφορετικών διαστάσεων χωρίς να «τρώγονται»

• Μέγιστος αριθμός πύργων σε σκακιέρα 2x2

45

1η λύση 2η λύση

• Μέγιστος αριθμός πύργων σε σκακιέρα 3x3

1η λύση 2η λύση

3η λύση 4η λύση

46

3η λύση 4η λύση

5η λύση 6η λύση

• Μέγιστος αριθμός πύργων σε σκακιέρα 4x4

1η λύση 2η λύση

47

3η λύση 4η λύση

5η λύση 6η λύση

48

7η λύση 8η λύση

49

Δ.7.2. Σκακιστικές σπαζοκεφαλιές με βασίλισσες

• Ποιος είναι ο μέγιστος αριθμός βασιλισσών σε σκακιέρα 8x8, έτσι ώστε να την καλύπτουν ΧΩΡΙΣ να τρώγονται;

ΛΥΣΗ

50

• Ποιος είναι ο μέγιστος αριθμός βασιλισσών σε σκακιέρα 8x8, έτσι ώστε να την καλύπτουν ακόμα κι αν τρώγονται;

ΛΥΣΗ 1 η

51

ΛΥΣΗ 2 η

Δ.7.3.Η περιοδεία του Ίππου

Η περιοδεία του ίππου είναι ένα μαθηματικό πρόβλημα που περιλαμβάνει ένα άλογο και μια σκακιέρα και είχε απασχολήσει πολύ τον μεγάλο Ελβετό μαθηματικό του 18ου αιώνα Λέοναρντ Όιλερ. Ο ίππος τοποθετείται στην κενή σκακιέρα και κινείται σύμφωνα με τους κανόνες του σκακιού. Πρέπει να επισκεφθεί κάθε τετράγωνο ακριβώς μια φορά. Η περιοδεία ενός ίππου ονομάζεται κλειστή αν ο ίππος καταλήξει στο τετράγωνο από το οποίο έχει ξεκινήσει. Διαφορετικά, η περιοδεία ονομάζεται ανοιχτή. Ο ακριβής αριθμός των ανοικτών γύρων είναι ακόμα άγνωστος. Η δημιουργία ενός προγράμματος για την επίλυση της περιοδείας του ίππου είναι ένα κοινό πρόβλημα που χορηγείται στους σπουδαστές της επιστήμης υπολογιστών. Παραλλαγές του προβλήματος της περιοδείας του ίππου περιλαμβάνουν σκακιέρες διαφόρων μεγεθών,

52

από τις συνηθισμένες 8x8, καθώς και τις μη-συνηθισμένες (μη-ορθογώνιες).

Μια ανοιχτή περιοδεία του ίππου για μια σκακιέρα

Εκκίνηση της περιοδείας του ίππου σε σκακιέρα 5x5 από το κεντρικό τετράγωνο

53

Γράφημα ίππου που δείχνει όλες τις πιθανές διαδρομές για την περιοδεία ενός ίππου σε σκακιέρα 8x8. Οι αριθμοί σε κάθε κόμβο δείχνουν τον αριθμό των δυνατών κινήσεων που μπορούν να γίνουν από τη θέση αυτή.

Η περιοδεία του ίππου, όπως λύθηκε απ’ τον Τούρκο (θρυλική σκακιστική μηχανή - φάρσα του 19ου αιώνα - βλ. «Τούρκος»). Η συγκεκριμένη λύση είναι κλειστή (κυκλική).

Υπολογιστικοί Αλγόριθμοι

Οι αλγόριθμοι, εκτός από την απλή αναζήτηση τύπου brute-force για την εξεύρεση λύσεων για την περιοδεία του ίππου, αναφέρονται παρακάτω. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η εξαντλητική προσέγγιση με τη μέθοδο brute-force (αλγόριθμος που συλλέγει όλες τις πιθανές λύσεις και μετά επιλέγει αυτές που ικανοποιούν τους όρους του προβλήματος) δεν μπορεί πρακτικά να εφαρμοστεί στο πρόβλημα της περιοδείας του ίππου.

54

Υπάρχουν περίπου 4x1051 τέτοιες περιοδείες, και η προσομοίωση ενός τόσο μεγάλου αριθμού περιοδειών θα έπαιρνε πολύ χρόνο.

Λύσεις Νευρωνικού Δικτύου

Κλειστή περιοδεία ίππου σε σκακιέρα 24x24 λυμένη από ένα νευρωνικό δίκτυο.

Το πρόβλημα της περιοδείας του ίππου μας προϊδεάζει για μια λύση με νευρωνικά δίκτυα. Το δίκτυο έχει ρυθμιστεί έτσι ώστε κάθε νόμιμη κίνηση του ίππου να αντιπροσωπεύεται από ένα νευρώνα και κάθε νευρώνας αρχικοποιείται τυχαία να είναι είτε "ενεργό" είτε "ανενεργό "(έξοδος από 1 ή 0), με το 1 να σημαίνει ότι ο νευρώνας είναι μέρος της τελικής λύσης. Κάθε νευρώνας διαθέτει επίσης μια λειτουργία κράτους, η οποία αρχικοποιείται σε 0.

55

Ο αλγόριθμος του Warnsdorff

Μια γραφική αναπαράσταση της περιοδείας του ίππου υλοποιημένη με τη χρήση του αλγόριθμου του Warnsdorff. Οι αριθμοί σε κόκκινους κύκλους δηλώνουν τον αριθμό των επόμενων πιθανών κινήσεων που ο ίππος θα μπορούσε να κάνει αν κινηθεί από την αρχική θέση σε μία άλλη με κύκλο.Ο αλγόριθμος του Warnsdorff είναι μια ευρετική μέθοδος για την επίλυση της περιοδείας του ίππου, που βασίζεται στον κανόνα της επιλογής του τετραγώνου μεταξύ εκείνων που είναι άμεσα προσβάσιμες από την κίνηση του ίππου και που θα δώσει τις ελάχιστες δυνατές κινήσεις του ίππου μετά την μετάβασή του σε εκείνο το τετράγωνο. Σε γραφοθεωρητικούς όρους, κάθε κίνηση γίνεται στην παρακείμενο κορυφή με το μικρότερο βαθμό. (Ο Pohl έχει επινοήσει έναν κανόνα για το σπάσιμο των δεσμών.) Αυτός ο αλγόριθμος μπορεί γενικότερα να εφαρμοστεί σε κάθε γράφημα.Ο αλγόριθμος αυτός περιγράφηκε για πρώτη φορά στο "Des Rösselsprungs einfachste und allgemeinste Lösung" από τον HC Warnsdorff το 1823.

Ο αλγόριθμος Warnsdorff κάνει για οποιαδήποτε αρχική θέση του ίππου πάνω στη σκακιέρα. Όλα τα πιθανά τετράγωνα που μπορεί να φτάσει σε μία κίνηση από αυτή τη θέση προσδιορίζονται και ο αριθμός των κινήσεων που είναι σε θέση να κάνει από κάθε ένα από αυτά τα τετράγωνα ο ίππος, βρίσκεται. Στη συνέχεια, ο αλγόριθμος υπαγορεύει τη κίνηση του ίππου προς το τετράγωνο που έχει το μικρότερο αριθμό μετέπειτα κινήσεων. Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται μέχρις ότου κάθε τετράγωνο να έχει καλυφθεί με μια επίσκεψη.

56

Δ.8. Υπολογιστής και σκάκι

Δ.8.1.Υπάρχουν 4 στάδια εργασιών ενός υπολογιστή:

-ΕΙΣΑΓΩΓΗΛαμβάνει τα στοιχεία του προβλήματος ώστε να τα λύσει.-ΜΝΗΜΗΓια να λυθεί το πρόβλημα πρέπει τα δεδομένα να αποθηκεύονται στις μονάδες απομνημονεύσεως-ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΜε την επεξεργασία ο υπολογιστής λύνει το πρόβλημα που του δόθηκε. Αντίθετα απ’ τον άνθρωπο, βασίζεται στην ρουτίνα, τη λογική που του όρισε ο προγραμματιστής (αλγόριθμος). -ΕΞΑΓΩΓΗΗ “σκέψη” του υπολογιστή εξέρχεται και σχηματίζει απαντήσεις κάθε είδους, αναλόγως τις συσκευές εξόδου (όπως εκτυπωτής, ηχεία, οθόνη). Έτσι ο υπολογιστής δείχνει στον χρήστη τα αποτελέσματα.

Τα τελευταία χρόνια το σκάκι έχει συνδεθεί άμεσα με τη χρήση των υπολογιστών. Οι σκακιστές χρησιμοποιούν τα ηλεκτρονικά τους μηχανήματα σε συνδυασμό με ισχυρό λογισμικό σαν βοηθήματα για να βελτιώσουν τους εαυτούς τους στο πολύπλοκο και πανέμορφο αυτό παιχνίδι. Υπήρξε εποχή που ο υπολογιστής θεωρούνταν απλά ένα σκακιστικό βοήθημα, ενώ τώρα θεωρείται και πανίσχυρος αντίπαλος. Ένας αντίπαλος μάλιστα που για πολλούς είναι ερειστικός ή αποτελεί απειλή, ένδειξη ότι ο άνθρωπος χάνει την πρωτιά του στο πνεύμα, απ’ τα ίδια του τα δημιουργήματα.

Χαρακτηριστικά, τον Φεβρουάριο του 1996 (Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ), ο σκακιστικός υπολογιστής της ΙΒΜ (διεθνής εταιρεία μηχανών γραφείου) “Deep Blue”, κέρδισε τον Κασπάροφ – 13ο Παγκόσμιο πρωταθλητή σκακιού (συγγραφέα, πολιτικό, ακτιβιστή) - σε παρτίδα υπό κανονικές συνθήκες. (Ίσος χρόνος σκέψης). Η ήττα του Κασπάροφ από τον υπερυπολογιστή προκάλεσε την γενική απογοήτευση. Αυτό είναι κατανοητό ως ένα βαθμό, καθώς είναι λογικό να υποστηρίζουμε το “είδος” μας. Αλλά απ’ την άλλη, με τέτοια γεγονότα πρέπει να αισθανόμαστε τον ίδιο θαυμασμό και ικανοποίηση που αισθανόμαστε όταν ακούμε για την δημιουργία ενός νέου υπερτηλεσκοπίου ή κάποιας εντυπωσιακής διαστημικής αποστολής. Όπως και να το κάνουμε μια μηχανή που παίζει τόσο καλά σκάκι, είναι ένα επίτευγμα.

57

Δ.8.2.Τεχνητή νοημοσύνη

Ο όρος τεχνητή νοημοσύνη αναφέρεται στον κλάδο της επιστήμης υπολογιστών, ο οποίος ασχολείται με την σχεδίαση και την υλοποίηση υπολογιστικών συστημάτων που μιμούνται στοιχεία ανθρώπινης συμπεριφοράς τα οποία υπονοούν έστω και στοιχειώδη ευφυΐα (μάθηση, επίλυση προβλημάτων κ.α.). Ο κάθε παίκτης σκακιού καλλιεργεί έναν ιδιαίτερο τρόπο σκέψης, μια “τεχνητή νοημοσύνη”, σκεπτόμενος λύσεις σε μια παρτίδα. Ανέκαθεν το σκάκι θεωρείται ιδανικό πεδίο για την εφαρμογή των υπολογιστών. Σύμφωνα με τη λογική, το σκάκι είναι ένα απλό παιχνίδι . Σε κάθε κίνηση επιλέγεις από μια σειρά συνεχειών μέχρι να υπάρξει ματ (τελικός στόχος), ή κάποια ισόπαλη θέση. Πρακτικά βέβαια, για να εφαρμοστεί αυτή η στρατηγική πρέπει να εξεταστεί ένας αστρονομικός αριθμός κινήσεων, πράγμα αδύνατο.Κατά πάσα πιθανότητα, το απόλυτο πρόβλημα των προγραμματιστών είναι να κάνουν τον υπολογιστή να μαθαίνει. Υπάρχουν μερικά πολύ καλά σκακιστικά προγράμματα του εμπορίου τα οποία υποτίθεται ότι μαθαίνουν απ' τις παρτίδες τους. Η διαδικασία μάθησης είναι τελείως διαφορετική απ' την ανθρώπινη. Στην ουσία αυτό που κάνει ο υπολογιστής για να “μάθει”, είναι να αναλύει τις παρτίδες τις οποίες χάνει. Στη συνέχεια βλέπει σε ποιο σημείο το “σκορ” άρχισε να διαμορφώνεται εναντίον του και σώζει τη θέση και την κίνηση, ώστε να διαλέξει κάποια άλλη την επόμενη φορά. Μια παρόμοια θέση όμως, ή ένας παρόμοιος “τρόπος σκέψης” δεν μπορεί να καταγραφεί απ’ το μηχάνημα, το οποίο δεν είναι ικανό να ξεχωρίσει τις ομοιότητες. Το απίστευτο πλήθος των συνδυασμών που υπάρχουν στο σκάκι κάνει αυτό το είδος μάθησης φτωχό και ανεπαρκές. Ο άνθρωπος αντίθετα, έχει την ικανότητα της ‘συνθετικής σκέψης’, τη σύγκριση δηλαδή των δεδομένων. Σε αντίθεση με τον υπολογιστή που εξετάζει όλες τις πιθανές κινήσεις, ακόμα και τις πιο ανόητες, ο άνθρωπος εστιάζει μόνο στις «λογικές» κινήσεις.Τέλος, να σημειώσουμε ότι οι οπαδοί του παλιού ρομαντικού σκακιού λένε πως ο υπολογιστής δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιείται για το σκάκι.

Δ.8.3. Ο Τούρκος και οι άλλοι υπολογιστές

Η ιδέα της σκακιστικής μηχανής έχει τις ρίζες της στο 1760, όταν ο Ούγγρος βαρόνος Wolfgang von Kempelen περιόδευε την Ευρώπη με το

58

“Chess Automaton”, μια μηχανή δικής του επινόησης, η οποία ήταν γνωστή ως “Τούρκος”, αφού οι κινήσεις εκτελούνταν από μια μαριονέτα που φορούσε τουρμπάνι μέσω ενός πολύπλοκου μηχανισμού. Το επίπεδο της μηχανής ήταν τόσο καλό, ώστε να νικήσει τον Ναπολέοντα - αρκετά καλό παίκτη - μόλις σε 19 κινήσεις! Η απάτη όμως δεν άργησε να αποκαλυφθεί: στο εσωτερικό του “Τούρκου” βρισκόταν στριμωγμένος ένας ισχυρός σκακιστής.Το 1958 για πρώτη φορά σκακιστικό πρόγραμμα κερδίζει άνθρωπο. Ο αντίπαλος όμως ήταν η γραμματέας της εταιρίας που ανέπτυξε το πρόγραμμα, με γνώσεις αρχάριου πάνω στο παιχνίδι. Επίσης, το 1996 για πρώτη φορά υπολογιστής συμμετέχει σε τουρνουά ανθρώπων.

Δύο είναι οι κύριες στρατηγικές που ακολουθούν οι προγραμματιστές σκακιστικών προγραμμάτων:

• Shannon τύπος Α: Λαμβάνει υπόψη του όλες τις δυνατές κινήσεις μέχρι ένα συγκεκριμένο βάθος. Προκειμένου να καταφέρει να εκτιμήσει τη θέση που θα προκύψει μετά από κάποιες συγκεκριμένες κινήσεις, ο υπολογιστής χρησιμοποιεί τη λεγόμενη συνάρτηση εκτίμησης (δένδρο).

• Shannon τύπος Β: Περιορίζει τον αριθμό των κινήσεων που εξετάζονται. Επιλέγονται περίπου οκτώ κινήσεις.

Δ.8.4.Ενδιαφέροντα γεγονότα

Α) Πολλοί κορυφαίοι σκακιστές ήταν μαθηματικοί. Ο Ολλανδός Δρ. Μαξ Όυβε εκτός από 5ος παγκόσμιος πρωταθλητής, απέδειξε το 1929 με ένα σύστημα δικής του επινόησης που βασίζεται στο δυαδικό, ότι με τους τότε ισχύοντες κανόνες , μια παρτίδα θα μπορούσε να παίζεται επ’ άπειρο .Η διεθνής ομοσπονδία (FIDE) άλλαξε ως εκ’ τούτου τον κανονισμό.

Β) Κατά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο είχαν προσληφθεί σκακιστές από τις αγγλικές υπηρεσίες για να αποκρυπτογραφήσουν τους γερμανικούς μυστικούς κώδικες.

Γ) To 1893 o A.Binet διαπίστωσε ύστερα από έρευνα, ότι το 90% των σκακιστών ήταν ιδιαίτερα ικανό σε από μνήμης υπολογισμούς.

59

Δ.9. Σκακιστικά ρητά σε σχέση με τα μαθηματικά

1. Ο Γερμανός τενίστας Boris Becker έχει πει: “Χρησιμοποιώ το σκάκι για να εξασκώ την αίσθηση της γεωμετρίας, το οποίο είναι σημαντικό στο τένις και στο σκάκι.” Η πρόταση αυτή μας δείχνει την άμεση σχέση γεωμετρίας και σκακιού. Ακόμα και μεγάλοι μαθηματικοί χρησιμοποιούσαν το σκάκι για να εξασκήσουν την αίσθηση της γεωμετρίας.

2. “Η καλή διαχείριση του χρόνου είναι απαραίτητη για το σκάκι” είπε κάποτε ο προπονητής και συγγραφέας Dan Heisman. Η φράση αυτή μας βάζει να κατανοήσουμε το πόσο σημαντικό ρόλο παίζει ο χρόνος στο σκάκι. Δηλαδή ο χρόνος παίζει ρόλο ακόμα και στην ψυχολογία του σκακιστή και την ψυχραιμία, που είναι ένας βασικός παράγοντας για την εξέλιξη μίας παρτίδας.

3. “Οι υπέροχες σκακιστικές κινήσεις, οι μελωδίες και τα μαθηματικά θεωρήματα έχουν κάτι κοινό. Όλα έχουν τις ιδιαίτερες λεπτομέρειες τους, οι οποίες μπορούν να φαίνονται λογικές εκ των υστέρων αλλά δεν είναι εύκολα κατανοητές εκ των προτέρων.” είπε ο Dr. Hofstander. Αυτό το πρωτοποριακό ρητό μας δείχνει την πολυπλοκότητα που έχει το σκάκι σε συνάρτηση με τα μαθηματικά (και τη μουσική).

4. Στο ίδιο πνεύμα, “Το σκάκι, όπως κάθε δημιουργική δραστηριότητα, μπορεί να υπάρξει μόνο μέσω των συνδυασμένων προσπαθειών αυτών, των οποίων έχουν δημιουργικό ταλέντο, και αυτών που έχουν την ικανότητα να οργανώσουν δημιουργικά τη δουλειά τους”, είπε ο Mikhail Botvinnik (6ος Παγκόσμιος Πρωταθλητής).

Επίλογος

Η δομή και η φύση του σκακιού είναι στενά συνδεδεμένη με πολλούς κλάδους των μαθηματικών. Πολλά συνδυαστικά και τοπολογικά προβλήματα είναι γνωστά εδώ και χρόνια και χρησιμοποιήθηκαν σαν βάση για τις θεωρίες στρατηγικής που θεωρούνται πρόδρομος της θεωρίας των παιγνίων. Η πιο σημαντική όμως μαθηματική πρόκληση του σκακιού είναι η ανάπτυξη αλγόριθμων που μπορούν να παίξουν σκάκι. Μερικά από τα κοινά χαρακτηριστικά τους είναι η συνθετική και αναλυτική ικανότητα, η ικανότητα κατασκευής και ανάπτυξης λογικών (μαθηματικών) επιχειρημάτων, σχεδίασης και μελέτης ενός προβλήματος και ανάλυσης των δεδομένων που προκύπτουν, κατανόησης και κατασκευής αποδείξεων, εφαρμογής της γνώσης στην πράξη όπως και η αυτόνομη εργασία.

60

Ε. ΣΚΑΚΙ ΚΑΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Σε πολλές ταινίες τόσο του παλιού, όσο και του σύγχρονου κινηματογράφου, συναντάμε το σκάκι. Συνήθως με το σκάκι ο σκηνοθέτης θέλει να τονίσει την αντιπαλότητα μεταξύ χαρακτήρων, όπως συμβαίνει, για παράδειγμα, στις ταινίες «James Bond» αλλά και «X-Men». Ακόμα, είναι ένας τρόπος συνέχισης της ομαλής ροής του έργου. Αυτή την εκδοχή την συναντάμε σε ταινίες , όπως ο πασίγνωστος «Harry Potter», αλλά και στο «Pretty Woman». Όμως, σε αρκετές ταινίες το σκάκι παίζει απλά διακοσμητικό ρόλο, όπως για παράδειγμα στις ταινίες «Superman» και στους «Αγγέλους του Τσάρλυ». Παρ’ όλα αυτά, το σκάκι προσδίδει μια αίσθηση κύρους και μας δίνει να καταλάβουμε πως ο χαρακτήρας που υποδύεται τον σκακιστή είναι άνθρωπος υψηλού μορφωτικού και πνευματικού επιπέδου. Οι ταινίες επιχειρούν συνολικές προσεγγίσεις στο σκακιστικό κόσμο, ή φημισμένα περιστατικά της σκακιστικής ιστορίας. Ακόμα δεν λείπουν οι μεταφορές στην οθόνη σκακιστικών μυθιστορημάτων και ταινίες που αξιοποιούν το σκάκι σε κοινωνικές και ψυχολογικές αλληγορίες (παραβολές ). Ένα βιβλίο αναφοράς για το σκάκι στις ταινίες είναι το Chess in the movies του Bob Basalla, ενώ φιλμογραφία, με χαρακτηριστικές σκηνές, βρίσκουμε στο http://www.chess-in-the-cinema.de

Ε.1. Ακολουθούν κάποια στερεότυπα- κλισέ τα οποία απαντώνται στις περισσότερες ταινίες που περιέχουν σκάκι:

-Οι καλοί παίκτες παρουσιάζονται ως κοινωνικά ανώτεροι.

-Οι σκακιστές στις ταινίες είναι πάντα γοητευτικοί, υπέροχοι και τέλειοι. (Αντίθετα με την πραγματικότητα, όπου πολλοί σκακιστές είναι πλήρως αφοσιωμένοι στο σκάκι και δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με άλλα θέματα, όπως ο έρωτας, το επάγγελμα τους και άλλα. Βέβαια, δεν είναι όλοι οι σκακιστές ίδιοι, αλλά αυτοί οι οποίοι αναφέρθηκαν παραπάνω ως «ιδανικοί», αποτελούν μια μικρή μειοψηφία).

-Οι καλοί παίχτες συνήθως παίζουν σε μια σκακιέρα ανεκτίμητης αξίας, ενώ στην πραγματικότητα, οι σκακιστές δεν ενοχλούνται να παίζουν μέχρι και σε μια φτηνή πλαστική σκακιέρα!

61

-Τις περισσότερες φορές, η σκακιέρα στήνεται λάθος, με το βασιλιά και τη βασίλισσα να βρίσκεται ο ένας στη θέση του άλλου , ή να βρίσκεται ένα μαύρο τετράγωνο στο κάτω δεξιά μέρος της σκακιέρας, αντί για ένα άσπρο, όπως ορίζουν οι κανονισμοί.

-Οι υποθετικά καλοί παίκτες, συνήθως, δεν προσέχουν ότι μπορούν να κάνουν ματ σε μια κίνηση.

-Οι καλοί σκακιστές μπορούν επίσης να προβλέψουν λεπτομερώς τις επόμενες 15-20 κινήσεις στο μέσο του παιχνιδιού , όταν υπάρχουν ακόμα πολλά κομμάτια πάνω στην σκακιέρα.

-Συχνά, οι αρχάριοι νικάνε τους επαγγελματίες , ως ένα μέσο για να αναδειχθεί το φυσικό τους ταλέντο στο σκάκι.

-Παίκτες , οι οποίοι είναι πιο πίσω στο παιχνίδι, δηλαδή έχουν χάσει πολλά κομμάτια , βρίσκουν φανταστικούς τρόπους για να νικήσουν στο τέλος. (Μα άμα είναι τόσο καλοί, γιατί δεν παίζουν καλά από την αρχή;!)

Αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με τις παρακάτω ταινίες αναλυτικότερα ,επειδή είναι ευρέως γνωστές και το σκάκι σ΄ αυτές παίζει σημαντικό ρόλο.

Ε.2 Ο Χάρι Πότερ και η Φιλοσοφική Λίθος

Κατά το τέλος της ταινίας, ο Χάρι Πότερ και οι φίλοι του πρέπει να έρθουν αντιμέτωποι με τρεις θανάσιμες δοκιμασίες οι οποίες θα τους ανοίξουν τον δρόμο για την Φιλοσοφική Λίθο, η οποία είναι μια πέτρα αμύθητης αξίας, που μετατρέπει σε χρυσάφι οτιδήποτε έρχεται σε επαφή μαζί της. Η πρώτη δοκιμασία είναι η Παγίδα του Θανάτου, η οποία είναι ένα σατανικό φυτό το οποίο στραγγαλίζει βάναυσα τα θύματα του. Οι τρεις φίλοι, αφού καταφέρνουν με δυσκολία να ξεπεράσουν αυτό το τρομερό εμπόδιο, έρχονται αντιμέτωποι με μια ακόμα δυσκολότερη πρόκληση, η οποία δεν είναι άλλη, από μια παρτίδα μαγικού σκακιού. Ο Χάρι και ο φίλος του, ο Ρον, πρέπει να συνεργαστούν αρμονικά, ώστε να καταφέρουν να νικήσουν το μαγικό «υπολογιστή» και να αποκτήσουν πρόσβαση στην επόμενη δοκιμασία. Ο Ρον λοιπόν, ανεβαίνει πάνω στον έναν απο τους δυο ίππους και ξεκινάνε (αυτός και ο Χάρι) το παιχνίδι, του οποίου το αποτέλεσμα είναι τόσο σημαντικό για την έκβαση της δύσκολης αποστολής που έχουν αναλάβει να φέρουν εις πέρας. Έτσι, με μια σειρά επιδέξιων κινήσεων, φτάνουν σε ένα τρομερό δίλημμα: ο Ρον

62

πρέπει να θυσιαστεί και να κάνει σαχ στον αντίπαλο βασιλιά, αλλά με αυτόν τον τρόπο θα είναι ευάλωτος στην αντίπαλη βασίλισσα. Ο Ρον όμως, μη σκεπτόμενος το δικό του καλό, πρόθυμα θυσιάζεται και έτσι δίνει την δυνατότητα στον Χάρι να κάνει ματ. Έτσι, με την θυσία του ο Ρον, επιτρέπει στους φίλους του να προχωρήσουν στο επόμενο στάδιο. Ο ρόλος της παρτίδας αυτής, είναι ζωτικός για την εξέλιξη της υπόθεσης της ταινίας.

Ε.3. Pretty Woman

Στο πασίγνωστο πια, Pretty Woman, βλέπουμε τον ήρωά μας, Edward, να συναντά μια πόρνη, την Vivian η οποία τον οδηγεί στο ξενοδοχείο όπου εκείνος σκοπεύει να διαμείνει. Στο τέλος όμως, της προτείνει να μείνει μαζί του για μια νύχτα και στη συνέχεια για μια ολόκληρη εβδομάδα! Το ξενοδοχείο το οποίο βρίσκεται στο Beverly Hills του Hollywood, είναι πραγματικά πανάκριβο με αστρονομικές χρεώσεις. Από όσο μπορεί να καταλάβει κανείς, στο ξενοδοχείο αυτό διαμένει μόνο η υψηλή κοινωνία του Hollywood αλλά και από άλλα μέρη της Αμερικής, όπως ο ήρωας μας. Σε ένα πλάνο στη σουίτα όπου μένουν οι πρωταγωνιστές, φαίνεται μια σκακιέρα πάνω σε ένα τραπέζι. Έτσι φαίνεται ξεκάθαρα ότι το σκάκι συμβολίζει το κύρος καθώς και το υψηλό πνευματικό επίπεδο. Αποκλείεται σε ένα ξενοδοχείο δευτέρας διαλογής να παρουσιαζόταν μια σκακιέρα, γιατί οι ένοικοι του πιθανότατα να μην ενδιαφέρονταν να μάθουν αυτό το πνευματικό παιχνίδι. Επίσης, σε μια επόμενη σκηνή, το ζεύγος απεικονίζεται να παίζει σκάκι. Ουσιαστικά, ο Edward προσπαθεί να μάθει στη Vivian σκάκι, η οποία, όπως μαρτυρά και το «επάγγελμα» της, είναι χαμηλότερου πνευματικού επιπέδου, αλλά και μόρφωσης. Ο Edward θέλει να την κάνει να απαλλαχτεί τελείως από την προηγούμενη ζωή της και να την μυήσει στην υψηλή κοινωνία, αφού είναι ξεκάθαρο ότι την έχει ερωτευτεί, αλλά θέλει επίσης να την κάνει να «ανέβει» πνευματικά, μυώντας την στον μαγικό κόσμο του σκακιού.Άρα το μήνυμα που λαμβάνουμε είναι ξεκάθαρο: Το σκάκι είναι κυρίως άθλημα της πνευματικά υψηλής κοινωνίας και χρειάζεται μια στοιχειώδη εκμάθηση αλλά και πνευματική ενέργεια. Συμβολίζει επίσης το κύρος, παρότι δεν ασχολούνται αποκλειστικά με αυτό οι πλούσιοι και οι αριστοκράτες.

Ε.4. Οι ιππότες του νότιου Μπρονξ

«Οι ιππότες του νότιου Μπρονξ» είναι μια ταινία η οποία διαδραματίζεται σε ένα φτωχό προάστιο μιας (άγνωστης) πολιτείας της Αμερικής. Οι κύριοι πρωταγωνιστές είναι οι μαθητές της 4ης τάξης του

63

δημοτικού και ο καθηγητής τους. Η γειτονιά στην οποία ζούνε τα παιδιά μαστίζεται από κάθε μορφή εγκληματικότητας: οι διάφορες παράνομες συμμορίες «τραμπούκων», οι οποίες λυμαίνονται τους δρόμους, αλλά και η διακίνηση ναρκωτικών, αποτελούν καθημερινά φαινόμενα . Τα ίδια τα παιδιά έχουν συνηθίσει αυτήν τη χαοτική κατάσταση, όπως φαίνεται από την αντίδρασή τους σε μια απο τις πρώτες στιγμές του έργου, όπου μια συμμορία κακοποιών επιτίθεται και τα παιδιά αντιδρούν ψύχραιμα, πέφτοντας στο έδαφος. Όλη αυτή την κατάσταση έρχεται να ανατρέψει ο καινούργιος (αναπληρωματικός) τους καθηγητής, ο οποίος παρεμβαίνει στην μίζερη ζωή τους με τρόπο μαγικό : γνωρίζοντας τους ένα παιχνίδι το οποίο τα βοηθά να αποδράσουν από την άθλια πραγματικότητα στην οποία ζουν και να κάνουν όνειρα για το μέλλον: το παιχνίδι αυτό δεν είναι άλλο παρά το σκάκι! Το σκάκι είναι ένα παιχνίδι το οποίο απαιτεί πολύ έντονη συγκέντρωση αλλά και υψηλό πνευματικό επίπεδο. Τα παιδιά τα οποία είναι μυημένα πια στον μαγικό κόσμο του σκακιού, βλέπουν με άλλο μάτι πλέον την ζωή τους, περιφρονώντας κάποιες παλιές τους αξίες. Το σκάκι, επίσης, τα βοηθάει να βγουν από το αδιέξοδο στο οποίο έχουν μπει, αλλά και τα βοηθάει επίσης στο να συγκεντρώνονται γενικότερα στη ζωή τους, όπως αυτό φαίνεται από την δήλωση της διευθύντριας του σχολείου, η οποία λέει ότι χάριν στο σκάκι, η επίδοση των παιδιών έχει βελτιωθεί δραματικά, διότι τα βοήθησε στη συγκέντρωση και στα μαθήματα τους. Άρα φαίνεται ότι το σκάκι, επειδή είναι ένα πνευματικό παιχνίδι, μπορεί να αλλάξει τις αντιλήψεις που έχει ένας άνθρωπος για την κοινωνία στην οποία ζει, αλλά και την αντίληψη που έχει ένας άνθρωπος για τη ζωή του και το μέλλον του.

Ε.5. Αναζητώντας τον Μπόμπι Φίσερ

Στη σκηνή αυτή , η οποία είναι και η τελευταία της ταινίας, βλέπουμε τον πρωταγωνιστή Tζος, να παίζει στους τελικούς αγώνες κάποιου σκακιστικού πρωταθλήματος. Ο τίτλος της ταινίας είναι εμπνευσμένος από έναν θρυλικό παγκόσμιο πρωταθλητή του 20ου αιώνα, ο οποίος αφού κέρδισε τον τίτλο αποσύρθηκε. Οι παρευρισκόμενοι γονείς και παρατηρητές του αγώνα , ειδικά στην αρχή και κατά τη διάρκεια του, βλέπουν πως ο Τζος έχει μια πτώση στην ταχύτητα εκτέλεσης των κινήσεων και πως στην πρώτη φάση του παιχνιδιού, βρίσκεται «εγκλωβισμένος». Μπορεί, βέβαια, ο ίδιος να θέλησε να φέρει το παιχνίδι εις βάρος του, ακολουθώντας ένα καλά μελετημένο σχέδιο, ή να ακολουθεί μια πάγια τακτική που δίνει ένα αίσθημα υπεροχής στον αντίπαλο, παραπλανώντας τον. Όταν ο πρωταγωνιστής βρίσκεται με πολύ λίγα κομμάτια στη σκακιέρα και πραγματικά φαίνεται πως είναι στριμωγμένος, κάνει την ανατροπή,

64

καθώς βλέπει το φαινομενικά πιο ασήμαντο και με τις λιγότερες δυνατότητες πιόνι, να του προσφέρει την νίκη. Όμως, λίγα λεπτά πριν εκτελέσει τις τελευταίες του κινήσεις - ξέροντας πως θα είναι οι τελειωτικές για τον αντίπαλο- του προσφέρει το χέρι, έτσι ώστε να βγουν ισόπαλοι. Ο Τζος προτείνει ισοπαλία στον αντίπαλό του, πράγμα αναπάντεχο για ένα παίχτη του μεγέθους του. Από την κίνηση αυτή, καταλαβαίνουμε πως ο πρωταγωνιστής δεν νοιάζεται για την νίκη και μόνο για αυτήν, σε αντίθεση με τον αντίπαλο του. Για τον Τζος, η ευχαρίστηση και η πραγματική ουσία βρίσκεται στο παιχνίδι και όχι στο να πάρει την πρωτιά. Ο αντίπαλος, όμως , μεθυσμένος από το αίσθημα της νίκης και όντας φιλόδοξος, αρνείται να δώσει το χέρι του, νομίζοντας πως ο Τζος μπλοφάρει. Ο αντίπαλος χωρίς να έχει καταλάβει τον κίνδυνο αρνείται την ισοπαλία.

Ε.6 The lonely guy

Στην σκηνή αυτή βλέπουμε τον Τσάρλι να παίζει σκάκι με έναν διαφορετικό αντίπαλο από τους άλλους...παίζει σκάκι με ένα ρομπότ (ή ηλεκτρονικό σκάκι). Ο σκηνοθέτης θέλει να τονίσει το μοναχικό στοιχείο του χαρακτήρα του , δείχνοντας τον να παίζει σκάκι μόνος του! Ένα ακόμα στοιχείο που μας δείχνει η σκηνή για το χαρακτήρα της ταινίας, είναι το τηλεφώνημα που δέχεται ο πρωταγωνιστής από έναν φίλο του για έξοδο - εκείνος αρνείται . Το σκάκι εδώ φαίνεται ως ο μόνος τρόπος διασκέδασης του συγκεκριμένου ατόμου και ίσως προσδίδει ένα κωμικοτραγικό χαρακτήρα. Δηλαδή, ο πρωταγωνιστής είναι τόσο κλειστός και απομονωμένος, που παίζει σκάκι με ένα ρομπότ που στο τέλος τον κερδίζει!!!

Ε.7. Σέρλοκ Χόλμς: Το παιχνίδι των Σκιών (2012)

Στη θεαματική αυτή υπερπαραγωγή , ο μεγαλύτερος και ευφυέστερος ντετέκτιβ όλων των εποχών , βρίσκει επιτέλους έναν άξιο αντίπαλο! Ο καθηγητής Τζέιμς Μοριάρτι , εκτός από καθηγητής Πανεπιστημίου και μαθηματική ιδιοφυΐα , είναι και το μεγαλύτερο εγκληματικό μυαλό όλων των εποχών! Με απώτερο σκοπό να προκαλέσει το ξέσπασμα ενός παγκοσμίου πολέμου , οργανώνει διάφορες τρομοκρατικές επιθέσεις ανά την υφήλιο. Ο Σέρλοκ Χόλμς , καλείται να σταματήσει τον σατανικό καθηγητή , πάση θυσία , διότι εάν ο καθηγητής καταφέρει να εκπληρώσει τα σατανικά του σχέδια , πιθανόν θα σήμαινε το τέλος του δυτικού

65

πολιτισμού! Σε μία στιγμή , ο Σέρλοκ Χόλμς συναντά τον καθηγητή στο πανεπιστήμιο , όπου αυτός διδάσκει. Ο Σέρλοκ Χόλμς αποδέχεται την πρόκληση του καθηγητή , να αποτρέψει δηλαδή , τα σατανικά του σχέδια και αποχωρεί. Ο καθηγητής τότε ξεκινάει μια παρτίδα σκάκι. Με το συμβολισμό αυτό, ο σκηνοθέτης θέλει να δείξει ότι η κόντρα μεταξύ των δύο αντιπάλων μόλις ξεκινάει. Στο τέλος της ταινίας , όπου οι δύο θανάσιμοι αντίπαλοι ξανασυναντιούνται, ξεκινούν να παίζουν μια παρτίδα σκάκι. Καθώς εκτελούν τις κινήσεις τους με απόλυτη ακρίβεια, «ανοίγουν τα χαρτιά τους», επεξηγούν δηλαδή τις κινήσεις που έκαναν κατά τη διάρκεια της ταινίας , το πώς αντιλήφθηκαν τις κινήσεις του άλλου και τι έκαναν για να τις ανατρέψουν. Στο τέλος, ο Σέρλοκ Χόλμς «στριμώχνει» τον αντίπαλό του , τόσο στην παρτίδα , όσο και στην πραγματικότητα και όταν στο τέλος λέει το περίφημο «ματ», εννοεί ότι κέρδισε τόσο στη παρτίδα , όσο και στην πραγματικότητα. Μέσω του σκακιού αλλά και του τρόπου με τον οποίο οι δύο αντίπαλοι παίζουν, ο σκηνοθέτης αναδεικνύει το υψηλό πνευματικό τους επίπεδο, αλλά χρησιμεύει επίσης και σαν μέσο , ώστε να καταλάβουν οι θεατές τον λόγο για τον οποίο έκαναν οι δύο αντίπαλοι τις κινήσεις τους , κατά τη διάρκεια της ταινίας!

Άλλες γνωστές ταινίες που περιέχουν σκηνές σκακιού ή έχουν σαν θέμα τους το σκάκι :

-The chess dispute -The best house of London-Space Odyssey -Superman II-Ποτέ την Κυριακή-Casablanca-Sherlock Holmes fixes death-The diary of Anne Frank-Rambo III-Smallville-House M.D.-Hannah Montana-Lost-The Adams Family-Η έβδομη σφραγίδα-Queen to play-Knight moves-fresh-Blade runner-Lushin’s defense

66

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Α. ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

- Χρήστου Κεφαλή, Σκάκι και κουλτούρα εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2008- Χρήστου Κεφαλή, Σκακιστική εγκυκλοπαίδεια εκδόσεις Κέδρος ,Αθήνα 2004- H.J.R. Murray, A History of chess, Oxford University Press, London, 1913- D. Hooper / K. Whyld, The Oxford Companion to Chess, Oxford University Press, London, 1992- Christian Hesse, The Joys of Chess, New in Chess, Holland 2011- Website http://www.skakistiko.com

Β. ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΒΙΒΛΙΑ

-Γκάρι Κασπάροφ,“Η ζωή είναι μια παρτίδα σκάκι” εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, Οκτώβριος 2008

-Ηλίας Κουρκουνάκης, “Σκάκι και σύγχρονη κοινωνία”, εκδόσεις Δελφίνι, Αθήνα 1995

-Marilyn Yalom, “Η γέννηση της βασίλισσας του σκακιού”, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2008

-David Shenk, “The immortal game: A history of chess”, εκδόσεις Doubeday, Ηνωμένες Πολιτείες, 2006Α

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ

«Σκάκι για όλους»

Κονιδάρης Π.

-“Σήμερον ο βασιλιάς παίζει” τεύχος 32, 2007 σελ.54

-“Πόλεμος και Σκάκι παρτ του” τεύχος 33, 2008 σελ. 42

-“Πόλεμος και Σκάκι (μέρος τρίτο και φαρμακερό) τεύχος 34,2008 σελ.46

-“Πόλεμος και Σκάκι μέρος τέταρτο”, τεύχος 35, 2008, σελ.32

-“Σκάκι και Πόλεμος: μέρος πέμπτο” τεύχος 36, 2008 σελ 32

67

Πιμπλής Μ. Σκάκι για όλους “Το σκάκι πάει…πασαρέλα” τεύχος 8, 2004 σελ.36

Σκυριανόγλου Δ. Σκάκι για όλους “Συνέντευξη με την Αντουανέτα Στεφάνοβα” τεύχος 12, 2005 σελ.42

Σωτηρόπουλος Δ. Σκάκι για όλους “Συνέντευξη με την Άννα-Μαρία Μπότσαρη” τεύχος 2, 2004 σελ.48

Χατζηδάκης Μ. Σκάκι για όλους “Φανταστικό μουσείο” τεύχος 28, 2007 σελ.44 + τεύχος 41

Γ. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ- ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

- Colleen Schafroth, The art of chess, Barnes and Noble

-Gareth Williams Master pieces, Quintet Publishing

- Παραμύθια για μικρούς και μεγάλους, Το Σκάκι.

- Στέφαν Τσβάιχ, Σκακιστική Νουβέλα, εκδόσεις Άγρα.

- Katherine Neville, Οκτώ, εκδόσεις Λιβάνης.

- Αρτούρο Πέρεθ Ρεβέρτε, Ο Πίνακας της Φλάνδρας, εκδόσεις Πατάκης

- Εικαστικά:http://skakistasholeia.blogspot.com (Ηλίας Οικονομόπουλος)

Δ. ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

1. Δακόγλου Ιπποκράτης, Ο μυστικός κώδικας του Πυθαγόρα, τόμος 4, σελ. 228 – 229, εκδόσεις ΝΕΑ ΘΕΣΙΣ, Αθήνα 1996

2. Εγκυκλοπαίδεια “Δομή”, τόμος 26, σελ. 740, εκδόσεις ΔΟΜΗ, Αθήνα 2002 – 2005

3. Εγκυκλοπαίδεια “Επιστήμη”, τόμος 12, σελ. 2662 – 2665, εκδόσεις ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΕΑΣ, Αθήνα 1992

4. Εγκυκλοπαίδεια “Mémo Larousse”, σελ. 1170 – 1171

5. Online Εγκυκλοπαίδεια WIKIPEDIA (en . wikipedia . org )

68

6. Website “Chess Theory” (www.chess-theory.com)

7. Εγκυκλοπαίδεια “Σύγχρονη Μαθηματική Μέθοδος”, τόμος 2, σελ. 221 – 223, εκδόσεις ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

8. Εγκυκλοπαίδεια “Σύγχρονη Μαθηματική Μέθοδος”, τόμος 6, σελ. 318 – 320, εκδόσεις ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

9. Εγκυκλοπαίδεια “Σύγχρονη Μαθηματική Μέθοδος”, τόμος 7, σελ. 127, 259, εκδόσεις ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

10. Εγκυκλοπαίδεια “LIFE”, τόμος «Μαθηματικά», εκδόσεις ΛΥΚΕΙΟΣ ΑΠΟΛΛΩΝ, Αθήνα 1975

11. Περιοδικό “Σκάκι για όλους”, τεύχη 3, 4, 8, Ε5, έτος 2004

12. Περιοδικό “Σκάκι για όλους”, τεύχη 9, 11, 13, 15, Ε7, έτος 2005

13. Περιοδικό “Σκάκι για όλους”, τεύχη 17, 18, 19, 20, 23, Ε7, έτος 2006

14. Περιοδικό “Σκάκι για όλους”, τεύχη 26, 29, 30, 31, σελ. 39, έτος 2007

15. Περιοδικό “Σκάκι για όλους”, τεύχος 34 (σελ. 37), τεύχη 33, 36, 37, 39, σελ. 39, έτος 2008

16. Περιοδικό “Σκάκι για όλους”, τεύχος 44, σελ. 36, έτος 2009

17. Website “Schachkultur” (www.schachkultur.de)

18. Website “ΕΛΛ.Ι.Ε.Π.ΕΚ” (www . elliepek . gr )

Εργάστηκαν οι μαθητές της Α΄τάξης του Μουσικού Λυκείου Παλλήνης:

Ελένη Βασιάδη, Αριστέα Βλάχου, Φώτης Γαλάνης, Μελίνα Γλωσσιώτη, Ιωσήφ Δελατόλας, Χάρης Κοτροκόης, Γιώργος Λάρδης, Ανάργυρος Μαραγκάκης, Έλλη Μουχταρίδη, Κωνσταντίνα Μπαϊρακτάρη, Πολύβιος Μπάλτας, Λύσανδρος Μπαφαλούκος, Γιάννης Παλιάκης, Μαρία Νεφρού, Μαρία Παχυγιάννη και Άννι Χατσβάνι.

Υπεύθυνοι καθηγητές: Αχιλλέας Ζωγράφος, Ελένη Κυπριανού.

69