Σχεδιαγράμματα για το πρώτο κεφάλαιο

1. Το αγροτικό ζήτημα

2. Τα πρώτα βήματα του εργατικού κινήματος

4. Ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος

5. Η οικονομική ζωή κατά την περίοδο 1922 - 1936

6. Η ελληνική οικονομία κατά την περίοδο του μεσοπολέμου

7. Οι μεγάλες επενδύσεις

8. Η Τράπεζα της Ελλάδος

9. Η κρίση του 1932

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1o: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

1. Το αγροτικό ζήτημα

Συνέπειες βιομηχανικήςεπανάστασης στον αγροτικό τομέα

ΕΛΛΑΔΑ

19ος αι:

1. Αρχικά:

2. διεύρυνση ελληνικού κράτους:

1864: Επτάνησα1881: Θεσσαλία ,

Άρτα

20 ος αι:

3. Νομοθεσία 1907:

4. τέλος Βαλκανικών πολέμων (1913)

υποχώρηση αγροτικού τομέα η κατοχή γης παύει να αποτελεί πηγή εξουσίας και κοινωνικού κύρους

αγροτική μεταρρύθμιση = κατάργηση μεγάλων ιδιοκτησιών και κατάτμηση (=χωρισμός σε τμήματα, τεμαχισμός) των αξιοποιήσιμων εδαφών σε μικρότερες παραγωγικές μονάδες, οικογενειακού χαρακτήρα

δεν υπάρχουν εντάσεις: διανομή εθνικών γαιών που προέκυψαν από τον

αγώνα 1821 πλήθος αγρότες με μικρές ή μεσαίες ιδιοκτησίες λίγα τσιφλίκια σε Εύβοια και Αττική που δε

δημιουργούν πρόβλημα

τα τσιφλίκια της Θεσσαλίας αγοράζονται από Έλληνες του εξωτερικού, που: διατηρούν το θεσμό των κολίγωνασκούν πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις για να κερδοσκοπήσουν εντάσεις

επιτρέπει στην εκάστοτε ελληνική κυβέρνηση να απαλλοτριώνει1 μεγάλες ιδιοκτησίες, ώστε να μπορεί να τις διανέμει (= μοιράζει, παραχωρεί) σε ακτήμονες τριβές και συγκρούσεις (Κιλελέρ, 1910)

περιπλοκή ζητήματος: μέσα στα νέα όρια μουσουλμάνοι ιδιοκτήτες μεγάλων εκτάσεων

1 απαλλοτρίωση = αναγκαστική μεταβίβαση ιδιωτικού κτήματος στο δημόσιο με αποζημίωση

5. 1917( Α΄ παγκόσμιος πόλεμος), κυβέρνηση Βενιζέλου

Αποτελέσματα

ολοκλήρωση αγροτικής μεταρρύθμισηςστόχος: α. στήριξη και πολλαπλασιασμός ελληνικών ιδιοκτησιών γης στις νεοαποκτηθείσες περιοχέςβ. αποκατάσταση προσφύγων και πρόληψη κοινωνικών εντάσεων

απαλλοτρίωση μεγάλων ιδιοκτησιών, κυρίως στα μετά τον πόλεμο χρόνια και ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης κάτω από την πίεση του προσφυγικού προβλήματος.

νέα προβλήματα: δυσκολίες μικροκαλλιεργητών στην της παραγωγής τους θύματα εμπόρων: λύση: ίδρυση Αγροτικής Τράπεζας, κρατικών οργανισμών παρέμβασης και παραγωγικών συνεταιρισμών

2. Τα πρώτα βήματα του εργατικού κινήματος

Κατάσταση εργατικού κινήματος:

τέλος 19ου αι. = καθυστέρηση

Αιτίες:

20ός αι. =ανάπτυξη εργατικού κινήματος

Αιτίες:

Αποτέλεσμα

υπάρχουν σοσιαλιστικές ομάδες και εργατικές ομαδοποιήσεις

έχουν μικρότερη πολιτική και κοινωνική επιρροή από αντίστοιχα κινήματα στη Δύση αλλά και στα Βαλκάνια

1. απουσία μεγάλων σύγχρονων βιομηχανικών μονάδων

2. στα δημόσια έργα σημαντικό ποσοστό του εργατικού δυναμικού προερχόταν από το εξωτερικό

3. ιδεολογικός τομέας: επικράτηση Μεγάλης Ιδέας παρεμπόδιση ανάπτυξης και διάδοσης ιδεολογιών με κοινωνικό και ταξικό περιεχόμενο

α) μετά τους βαλκανικούς πολέμουςενσωμάτωση Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα. α) πόλη με βιομηχανικό υπόβαθρο και κοσμοπολίτικο χαρακτήραβ) Φεντερασιόν (πολυεθνική εργατική οργάνωση της Θεσσαλονίκης) διάδοση σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας στη χώρα

β) κατά τον Α΄ παγκόσμιο: ωρίμανση εργ. κινήμ.

α) πιέσεις στην ελληνική κοινωνία β) εμπλοκή σε διεθνείς υποθέσεις γ) αντίκτυπος ρωσικής επανάστασης (1917)

ίδρυση Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ)

ίδρυση Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΕΚΕ) (αργότερα Κομμουνιστικό

Κόμμα Ελλάδας)

3. Οι οικονομικές συνθήκες κατά την περίοδο 1910 – 1922

Βενιζελισμός

Οπαδοί= Αστική τάξη Αιτίες -Επιδιώξεις

Η Μεγάλη Ιδέα

1910 : εμφανείς πρόοδοι οικονομίας

Ορισμός : Νέα πολιτική αντίληψη, που εκφράστηκε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο και εμφανίστηκε στην περίοδο 1910 – 1922

Στόχοι: το ελληνικό κράτος μοχλός έκφρασης και ανάπτυξης ελληνισμού: το ελληνικό κράτος έπρεπε να ενσωματώσει τον εκτός συνόρων ελληνισμό και να διεκδικήσει με ενιαία εθνική υπόσταση τη θέση του στο σύγχρονο κόσμο.

Προϋποθέσεις : 1 ) θεσμικός εκσυγχρονισμός κράτος αποτελεσματικό και αξιόπιστο

2) ανάπτυξη παραγωγικών δυνάμεων του έθνους

οικονομικές δραστηριότητες σε όλη τη λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου φιλοδοξούν και πολιτική κυριαρχία στο χώρο αυτό

διασφάλιση του πλούτου με τη δημιουργία ισχυρού εθνικού κέντρου, που μπορεί να προστατεύει τα συμφέροντα των πολιτών.

Η διεκδίκηση αυτή κρίσιμο αίτημα, γιατί: και άλλες τέτοιου είδους διεκδικήσεις

(εθνικιστικά κινήματα)/ κατάλληλη ιστορική συγκυρία (Α΄ παγκόσμιος)

το αίτημα αυτό βρίσκει ερείσματα (στηρίγματα): ιδεολογικά, πολιτικά, οικονομικά στη Μεγάλη Ιδέα και τις προϋποθέσεις της (εκσυγχρονισμός)

Απόδειξη: Πλεονασματικοί προϋπολογισμοί , παρά τις αυξημένες στρατιωτικές δαπάνες.

Αιτία : μετανάστευση αντιμετώπιση αγροτικής κρίσης εκτόνωση κοινωνικών εντάσεων από τη σταφιδική

κρίση ενίσχυση οικονομίας υπαίθρου μέσω εμβασμάτων

Βαλκανικοί πόλεμοι: Κέρδη:

Μειονεκτήματα:

μεταναστώνΗ Ελλάδα κερδισμένη

ενσωμάτωση πλούσιων περιοχών αύξηση εδαφών 70%, νέες οικονομικές προοπτικές: πεδινά και αρδευόμενα εδάφη άριστες προοπτικές για γεωργική παραγωγή

Αποτέλεσμα: Η Ελλάδα υπολογίσιμη δύναμη που ενέπνεε εμπιστοσύνη στις αγορές χρήματος και πιστώσεων

παρουσία ισχυρών μειονοτικών ομάδων στις περιοχές αυτές

4. Ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος

Α. Δανεισμός (1917)Αίτια δανεισμού

Δανείστριες χώρες

Μορφή δανείου

Χρήση δανείου

Β. Διχοτόμηση δραχμής (1922)

Αίτια

Κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα κατά την εμπλοκή της στον πόλεμο:

Διχασμός, σύγκρουση παλατιού με τον Βενιζέλο άσκοπη και δαπανηρή επιστράτευση το 1915 διάσπαση της χώρας σε 2 κράτη με τη

δημιουργία της κυβέρνησης Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη

συμμαχικός αποκλεισμός (1916) και συγκρούσεις

μεγάλο οικονομικό και κοινωνικό κόστος

1917 : (ενοποίηση χώρας) ιδιόμορφος δανεισμός από τους συμμάχους, για την κάλυψη του κόστους συμμετοχής στον πόλεμο

Μ. Βρετανία (12.000.000 λίρες)Γαλλία (300.000.000 φράγκα)ΗΠΑ (50.000.000 δολάρια)

θεωρητικός δανεισμός: τα ποσά δε δόθηκαν - αποτέλεσαν κάλυμμα για την έκδοση χαρτονομίσματος

χρηματοδότησε: την πολεμική συμμετοχή της στο μακεδονικό μέτωπο την εκστρατεία στην Ουκρανία και την Κριμαία την πρώτη φάση της στρατιωτικής εμπλοκής στη Μ.

Ασία

επαναφορά βασιλιά από τα φιλοβασιλικά κόμματα μετά την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του 1920 απόσυρση της κάλυψης του χαρτονομίσματος σε αντίποινα από τους Συμμάχους χωρίς αντίκρισμα σημαντικό τμήμα της νομισματικής κυκλοφορίας.

από το 1918 ο κρατικός ισολογισμός κλείνει με παθητικό

η παρουσία στη Μ. Ασία εξελίχτηκε σε σκληρό και δαπανηρό πόλεμο

Μέτρο: εσωτερικό αναγκαστικό δάνειο: διχοτόμηση χαρτονομίσματος

Αποτέλεσμα: πλήρες αδιέξοδο στα δημοσιονομικά δεδομένα

= το αριστερό τμήμα κυκλοφορεί στο 50% της αναγραφόμενης αξίας (π.χ. οι 50 δραχμές αποκτούν ονομαστική αξία 25 δραχμών)το δεξί ανταλλάχτηκε με ομολογίες του Δημοσίου.

Αποτέλεσμα: επιτυχής επιχείρηση: το κράτος απέκτησε 1.200.000.000 δρχ.

Επανάληψη πειράματος το 1926.

5. Η οικονομική ζωή κατά την περίοδο 1922 - 1936

άφιξη προσφύγων

μεταβολή δεδομένων ελληνικής κοινωνίας

η άφιξη των προσφύγων = καταλύτης 2

Προβλήματα που πρέπει να ξεπεραστούν:

αξιολόγηση αντίδρασης κρατικού μηχανισμού

έρχονται: 1.230.000 Έλληνες χριστιανοί 45.000 Αρμένιοιφεύγουν: 610.000 μουσουλμάνοι

αποτέλεσμα: ανατρέπονται οι ισορροπίες και τα δεδομένα της ελληνικής οικονομίας νέα αρχή για το ελληνικό κράτος

στη δυναμική της ελληνικής κοινωνίαςa. χρόνιες ανεπάρκειες της ελληνικής

διοίκησης b. πολλαπλασιασμός το 1923 και 1924 των

θανάτων από αρρώστιες – μάστιγες της εποχής (φυματίωση – ελονοσία)

c. πολιτική αστάθεια, μίση του διχασμού, ανακήρυξη δημοκρατίας, επεμβάσεις του στρατού και απόπειρες πραξικοπημάτων αποτελούν αρνητικούς παράγοντες για την αποτελεσματικότητα του κράτους και της διοίκησης

ωστόσο επαρκής:

αξιοποιεί τις μουσουλμανικές περιουσίες η εξωτερική βοήθεια λειτουργεί

συμπληρωματικά

2 ουσία που επιδρά στην ταχύτητα μιας χημικής αντίδρασης = σημαίνει ότι επέσπευσε τις αλλαγές

6. Η ελληνική οικονομία κατά την περίοδο του μεσοπολέμου

Πλεονεκτήματα: 1. είχε ομογενοποιηθεί εθνικά (μειονότητες 7%

πληθυσμού)

2. είχε ολοκληρώσει την αγροτική μεταρρύθμιση

3. είχε προωθήσει την αστικοποίησή της (1/3 του πληθυσμού ζει στα αστικά κέντρα)

4. είχε βελτιώσει τις υποδομές της και είχε υιοθετήσει αναπτυξιακές πολιτικές

5. συγκέντρωση Ελλήνων στα πλαίσια του εθνικού κράτους

6. οι πρόσφυγες έφεραν μαζί τους γνώσεις, πολιτισμό και διάθεση για εργασία.

αποτέλεσμα: θετική οικονομική πορεία

7. Οι μεγάλες επενδύσεις

συνέπειες Μικρασιατικού πολέμου

επενδύσεις στις υποδομές

κατασκευή φράγματος και τεχνητής λίμνης στο Μαραθώνα για την ύδρευση πολεοδομικού συγκροτήματος Αθήνας (1925, αμερικανική εταιρία ΟΥΛΕΝ)

εγκατάσταση μονάδων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στην Αθήνα και

δημιουργία δικτύου αστικών συγκοινωνιών με ηλεκτροκίνητα τραμ και λεωφορεία (βρετανική εταιρία ΠΑΟΥΕΡ) άλλες επενδύσεις: στο τηλεφωνικό δίκτυο

(γερμανικές εταιρείες) στους δρόμους και στη διευθέτηση χειμάρρων επενδύσεις στην υπόλοιπη χώρα:

εγγειοβελτιωτικά έργα αύξηση καλλιεργούμενων εδαφών

8. Η Τράπεζα της Ελλάδος

Μάιος 1927:

Αφορμή

Σκοπός - Αρμοδιότητες

Επιτεύγματα –

Συνέπειες

Ίδρυση Τράπεζας της Ελλάδας (λειτουργεί 1 χρόνο αργότερα)

το αίτημα της Ελλάδας στην Κοινωνία των Εθνών για παροχή πρόσθετου δανείου

1. διαχείριση χρεών2. έκδοση χαρτονομίσματος3. ενιαία εφαρμογή κυβερνητικής

οικονομικής πολιτικής

στήριξε την έκδοση χαρτονομίσματος στα αποθέματά της σε χρυσό και συνάλλαγμα

εξασφάλισε τη μετατρεψιμότητα του εθνικού νομίσματος σε χρυσό

πέτυχε σταθερές ισοτιμίες της δραχμής με τα ξένα νομίσματα

1. τα δημόσια οικονομικά οδηγούνται σε περίοδο ευφορίας

2. βελτίωσε την πιστοληπτική ικανότητα του κράτους3. ενίσχυσε την εισροή συναλλάγματος και τις

επενδύσεις4. έδωσε τη δυνατότητα στην τελευταία κυβέρνηση

Βενιζέλου να προωθήσει τις πολιτικές, θεσμικές και οικονομικές πρωτοβουλίες της

9. Η κρίση του 1932

κατάσταση στην Ελλάδα

η οικονομική κρίση στην Ελλάδα 1932Αιτία

συνέπειες

α) στην οικονομία

β) στο εμπόριο: η μέθοδος «κλήριγκ»

γ) στο πολιτικό πεδίο

ευημερία = 1. η εμπιστοσύνη των Ελλήνων σε ένα καλύτερο

οικονομικά μέλλον έχει αποκατασταθεί2. απομακρύνονται οι σκοτεινές εποχές του 19203. οι πληγές έκλειναν4. η φτώχεια περιοριζόταν5. το ελληνικό κράτος έδειχνε να σχεδιάζει το

μέλλον με αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία

η προσπάθεια της κυβέρνησης να αποτρέψει την κρίση εξάντλησαν τα αποθέματα της χώρας σε χρυσό και συνάλλαγμαΈτσι, αποφασίστηκε αναγκαστικά:α) αναστολή μετατρεψιμότητας του εθνικού νομίσματοςβ) αναστολή εξυπηρέτησης των εξωτερικών δανείων

α) περίοδος ισχυρού κρατικού παρεμβατισμού στα οικονομικά ζητήματα, ιδιαίτερα στις εξωτερικές συναλλαγέςβ) πολιτική προστατευτισμού, με σκοπό την αυτάρκεια της χώρας.

η Ελλάδα μπαίνει στο χώρο της κλειστής οικονομίας

οι διεθνείς συναλλαγές δε γίνονται με βάση το συνάλλαγμα αλλά με βάση διακρατικές συμφωνίες

κοστολογούνταν τα προς ανταλλαγή προϊόντα και ισοσκελίζεται η αξία των εισαγωγών με την αντίστοιχη των εξαγωγών

συνέπεια: για την Ελλάδα εκτός από αρνητικές και θετικές συνέπειες, αφού μέχρι τότε οι συναλλαγές με το εξωτερικό ήταν ελλειμματικές (περισσότερες εισαγωγές παρά εξαγωγές)

επιπτώσεις στο πολιτικό πεδίο: μέσα από τη διαδικασία αυτή αναδείχτηκαν

ισχυρά συγκεντρωτικά κράτη που προκαλούσαν την ανάδειξη ολοκληρωτικών κινημάτων και καθεστώτων σε πολλά

ευρωπαϊκά κράτη 4 Αυγούστου 1936: επιβολή δικτατορίας Μεταξά