Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Τομέας Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού και Κατασκευών Εργαστήριο Οικοδομικής

Περιοχή Οικοδομικών Συνθέσεων 3ο-4ο Εξάμηνο 2010-2011 Μάθημα Οικοδομική Ι καί ΙΙ

_______________________________________________________________________________

ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ

Εισαγωγικές σημειώσεις για τους στόχους και το θεωρητικό υπόβαθρο του μαθήματος

Πάνος Κόκκορης Αρχιτέκτων ΕΜΠ ΜArch AS MIT Αναπληρωτής Καθηγητής ΔΠΘ

_______________________________________________________________________________

Ξάνθη Οκτώβριος 2011

Παρακάτω επιχειρείται μια πρώτη γνωριμία με έννοιες και ζητήματα που συμβάλλουν στην ανάδειξη της

ταυτότητας και της προσωπικότητας εκείνης της πτυχής της αρχιτεκτονικής που είθισται νrsquo αποκαλείται

Οικοδομική

Μερικά από τα ερωτήματα που θα συζητηθούν είναι

bull Σχέση της οικοδομικής με την αρχιτεκτονική σύνθεση Η οικοδομική σύνθεση

bull Η συνάρτηση ιδιοτήτων και χαρακτηριστικών του αρχιτεκτονήματος με τις κατασκευαστικές

επιλογές που το ενσαρκώνουν

bull Η σκοπιμότητα η επιβίωση και η οικονομία θεμελιώδεις συνθήκες γένεσης και ρύθμισης του

αρχιτεκτονήματος όπως και κάθε ανθρώπινου τεχνήματος (ο Δαρβίνος υπεισέρχεται στην

αρχιτεκτονική)

bull Η συνάρτηση της οικοδομικής τεχνουργίας με τη φύση και τους νόμους της

bull Η έννοια της δομικής μορφής προϊόν και έκφραση των συστημάτων δομής

bull 4 διακριτά συστήματα δομής σχόλια για την ανεξαρτησία και την διακριτότητά τους αλλά και

για τις αλληλεπικαλύψεις και τις συγγένειες τους

bull Η έννοια του τύπου

bull Η έννοια και η χρησιμότητα των καννάβων

bull Η έννοια και η χρησιμότητα της τυποποίησης

bull Η σχέση δημιουργικής εκφραστικότητας και τυποποίησης

bull Η έννοια και η χρησιμότητα ndash για τη σύνθεση ndash της ιεραρχημένης σύλληψης των δομικών

μερών του αρχιτεκτονήματος φορέας φερόμενα μέλη και η διάρθρωσή τους

bull Το οικοδομικό σχέδιο ως τρόπος έκφρασης ndash σύλληψης αναλογιών και σχέσεων μέρους όλου

Για την διεκπεραίωση αυτής της συζήτησης θα επιστρατευθούν πολύ συχνά αναφορές σε

πραγματοποιημένα δείγματα της αρχιτεκτονικής και γενικότερα της κατασκευαστικής δραστηριότητας

κάποτε διάσημα άλλοτε ταπεινά Η προσφυγή στην ιστορία (είτε στη στενά εννοούμενη ιστορία της

αρχιτεκτονικής είτε ευρύτερα στην ιστορία των ιδεών) η άντληση γνώσης από το παρελθόν προκειμένου

να αντιμετωπιστούν τα τωρινά και τα μελλούμενα είναι ndashαπό εκπαιδευτική άποψηndash μονόδρομος

Στο σημείο αυτό παρουσιάζεται η πρώτη πρόκληση για τις φοιτήτριες και τους φοιτητές η πρώτη άσκηση

Καλούνται να εμπλουτίσουν τούτες εδώ τις εισαγωγικές σημειώσεις με κατάλληλα επιλεγμένη

εικονογράφηση και τον αντίστοιχο κριτικό σχολιασμό σύμφωνα με γενικές οδηγίες που θα τους δοθούν

Ξεκινάμε λοιπόν

Το μάθημα εισάγει στο γνωστικό χώρο των οικοδομικών συνθέσεων Ο όρος laquoοικοδομικές συνθέσειςraquo

λειτουργεί συμπληρωματικά ως προς αυτόν των laquoαρχιτεκτονικών συνθέσεωνraquo Κι ακόμα παραπέρα

λειτουργεί ως ικανή και αναγκαία συνθήκη για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό

Με απλά και σχηματικά λόγια να πως θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε την κρίσιμη σημασία αυτής της

συμπληρωματικότητας

bull Καμία αρχιτεκτονική συνθετική απόπειρα δεν μπορεί να κατοχυρωθεί ως προς την αξία

1

της τη βασιμότητά της και τη βιωσιμότητά της εάν δεν έχει εξασφαλισθεί ήδη από της

πρώτες στιγμές της πορείας επεξεργασίας της το πλαίσιο των κατάλληλων

κατασκευαστικών επιλογών χάρη στις οποίες θα μπορέσει να υλοποιηθεί

Και αντιστρόφως

bull Όλες οι αρχιτεκτονικές συνθέσεις (και ευρύτερα όλα τα ανθρώπινα τεχνητά

δημιουργήματα) δεσμεύονται και εξαρτώνται άρρηκτα από τις κατασκευαστικές επιλογές

που θα τα ενσαρκώσουν Πρόκειται για μιαν αμείλικτη σχέση εξάρτησης από τη

διαχείριση της οποίας θα προκύψει ο εκάστοτε βαθμός επάρκειας καταλληλότητας και

αξίας του αρχιτεκτονήματος

Η αλήθεια αυτών των διατυπώσεων θα μπορούσε να αμφισβητηθεί από τις κάθε λογής εφαρμογές και

ιδεολογικές προεκτάσεις των εικονικών πραγματικοτήτων που πολιορκούν και κατακλύζουν τη ζωή μας

Όμως σε πείσμα πολλών αμφισβητιών η αρχιτεκτονική ndash όπως κι αν εξελιχθεί ndash δεν είναι εικόνα ούτε

άυλη μη κατασκευάσιμη ψευδαίσθηση αλλά πρόθεση κατασκευής και κατασκευή καθrsquo εαυτή τουλάχιστον

για όσο καιρό ακόμη οι κάτοικοί της ndash οι άνθρωποι και οι κοινότητες με τις ατομικές και συλλογικές τους

ανάγκες που αυτές ακριβώς εναποθέτουν στα πόδια της αρχιτεκτονικής ώστε αυτή να τις εξυπηρετήσει ndash

παραμένουν υλικές και βιολογικές οργανικές και κατασκευασμένες υποστάσεις

Η αλήθεια των προηγούμενων διατυπώσεων διαπιστώνεται άμεσα ακόμη και με μία επιπόλαιη ματιά σε

χαρακτηριστικές καμπές της αρχιτεκτονικής ιστορίας Για παράδειγμα

- Ο Παρθενώνας

Το σύνολο των ιδιοτήτων του και οι συνιστώσες της αξίας του μπορεί επιγραμματικά να

συνοψισθούν στο μέγεθος την κλίμακά του στις αναλογίες που ρυθμίζουν τη σχέση των

μερών με το σύνολο στην πυκνότητα των δομικών του στοιχείων που προσδιορίζουν

συγκεκριμένες καταστάσεις διαφάνειας και πληρότητας στον διάκοσμό του Όλα τούτα

οφείλονται αποκλειστικά και υπαγορεύονται μονοσήμαντα από τον τρόπο με τον οποίο

είναι ο Παρθενώνας κατασκευασμένος (ΜΚορρές) Δηλαδή από το δεσμευτικό υλικό

τον δεσμευτικό τρόπο επεξεργασίας που αυτό επιδέχεται και εννοείται από τον

υπέρτατο βαθμό τελειότητας στον οποίο οι κατασκευαστές του πέτυχαν να αναδείξουν

τις δεσμευτικότητες αυτές από τροχοπέδες να τις μετατρέψουν σε πλεονεκτήματα και

να τις μεταγάγουν στη σφαίρα της ύψιστης τέχνης ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 1

Είναι γιrsquo αυτό το λόγο άτοπο να φανταστούμε παραλλαγές του Παρθενώνα φτιαγμένες από beton

armeacute ή από μέταλλο ή από πλαστικό ή από τούβλα και σοβά ή από γυαλί Ή μάλλον θα

μπορούσαμε να τις φανταστούμε πλην όμως όλες τους θα ήταν τερατογενέσεις μεταλλάξεις του

πρωτότυπου φρικτά κακέκτυπα

Για τον ίδιο λόγο και στην ίδια λογική γραμμή είναι απαράδεκτες και κίβδηλες όλες εκείνες οι

φτηνές απομιμήσεις και ψευδοπαραλλαγές με σύγχρονα υλικά νεοκλασικών μοτίβων που πρόσφατα

έχουν αποτελέσει δημοφιλές hobby σημαντικής μερίδας σχεδιαστών της αρχιτεκτονικής και των

πελατών τους Σερβίρονται ως σύμβολα ανωτερότητας ενώ δεν είναι παρά εκδηλώσεις

νεοπλουτίστικης ημιμάθειας και καταπιεσμένων συμπλεγμάτων ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 2

Ας επανέλθουμε στην στενή αλληλεξάρτηση αρχιτεκτονικής και οικοδομικής σύνθεσης Ότι ισχύει στην

περίπτωση του Παρθενώνα κατrsquo αναλογίαν ισχύει και για την Αγία Σοφία για τον πύργο του Eiffel για το

περίπτερο στη Βαρκελώνη του Mies Van Der Rohe για τη Villa Savoye για τα παραδοσιακά πέτρινα

γεφύρια για τις μεγάλες σύγχρονες γέφυρες για το στέγαστρο στο ΟΑΚΑ του SCalatravahellip

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 3

Όλα τούτα τα τόσο διαφορετικά δημιουργήματα οφείλουν την ύπαρξή τους την όποια αξία τους την

εμβληματική μορφή με την οποία τα έχουμε εντυπωμένα στους αντίστοιχους τρόπους κατασκευής τους

Αναλογιστείτε ότι όπως δεν νοείται Παρθενώνας φτιαγμένος από οποιοδήποτε υλικό και τεχνική

εκτός απrsquo αυτό του πεντελικού μαρμάρου επεξεργασμένου από τη σοφή αρχαία μαστοριά άλλο

τόσο δεν νοείται Villa Savoye φτιαγμένη από πέτρα ή στέγαστρο ΟΑΚΑ φτιαγμένο από

σκυρόδεμα

Θα λέγαμε ότι για κάθε ένα απrsquo αυτά τα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα έπρεπε να αναμείνει η

ανθρωπότητα μέχρι να ωριμάσουν οι αντίστοιχες κατασκευαστικές προϋποθέσεις που θα έδιναν

δικαίωμα ύπαρξης και πνοή στις αρχιτεκτονικές τους συνθέσεις

Έτσι λοιπόν φανερώνεται η συνεκτική σχέση αρχιτεκτονικής και οικοδομικής σύνθεσης Μια σχέση

διαλεκτική όπου είναι αδύνατον να καθορίσεις ποια προηγείται της άλλης Άλλοτε η αρχιτεκτονική σύνθεση

αναμένει την ανάλογη οικοδομική εξέλιξη προκειμένου να υπάρξει κι άλλοτε παρατηρούνται περίοδοι όπου

η επισπεύδουσα και ορμητική αρχιτεκτονική συνθετική ολοκληρωμένη σκέψη συμβάλλει στη γονιμοποίηση

καινοτόμων τροχιών στην εξέλιξη της οικοδομικής συνθετικής σκέψης και των κατασκευαστικών επιλογών

Υπάρχουν λοιπόν πολύ διαφορετικά μεταξύ τους είδη και γένη οικοδομικών τρόπων δράσης και των

αντίστοιχων αρχιτεκτονικών συνθέσεων (Rudofsky) Μια από τις φροντίδες μας σε τούτο το εισαγωγικό

σημείωμα είναι να διαχειριστούμε να εξημερώσουμε να εξηγήσουμε αυτή την πολυμέρεια που απλώνεται

αδυσώπητα τόσο διαχρονικά όσο και συγχρονικά

Να εξημερώσουμε αυτή την πολλαπλότητα των διαφοροποιήσεων μετατρέποντάς την από κάτι χαοτικό σε

κάτι που θα καθίσταται κατανοητό καθοδηγούμενοι από κατάλληλες ρυθμιστικές αρχές Αρχές πολύτιμες

για την ορθή ανάπτυξη του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού για την ορθή διεξαγωγή της αρχιτεκτονικής

σκέψης έκφρασης και εφαρμογής

2

Σrsquo αυτό το πλαίσιο κατrsquo αρχήν είναι ιδιαίτερα ενδεικτική και χαρακτηριστική η αναφορά που έγινε

νωρίτερα και που έβαλε δίπλα δίπλα τα παραδοσιακά πέτρινα γεφύρια και τις σύγχρονες μεγάλες γέφυρες

Αυτό το πλησίασμα μας αποκαλύπτει ότι στο παρασκήνιο ακόμη και των πιο διαφοροποιημένων εκδοχών

τεχνουργίας και κατασκευής λειτουργεί αφανώς ένα στοιχείο που τις ενοποιεί είτε πρόκειται για το γεφύρι

της Άρτας ή για τη γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου Και το ενοποιητικό αυτό στοιχείο είναι στην περίπτωση που

συζητάμε η κοινή και στις δύο γέφυρες σκοπιμότητα της laquoγεφύρωσηςraquo ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 4

Η σκοπιμότητα ένας γενετικός κρίσιμος παράγοντας της αρχιτεκτονικής που παίζει περίεργα

παιχνίδια Άλλοτε φέρνει κοντά ένα πέτρινο οθωμανικό γεφύρι με το αποκορύφωμα της

σύγχρονης γεφυροποιίας Άλλοτε πάλι αντιδιαστέλλει δυο καθrsquo όλα παρεμφερείς εκδοχές της

ίδιας οικοδομικής και κατασκευαστικής ράτσας όπως πχ μια πέτρινη μάντρα για την περίφραξη

του κήπου και ένα πέτρινο μνημείο της μεσαιωνικής οχυρωματικής τέχνης ας πούμε το ενετικό

τείχος του Ηρακλείου Κοινή η σκοπιμότητα της άμυνας και στις δύο περιπτώσεις (φρούριο

μάντρα) κοινό το υλικό (λιθοδομή) αλλά εντελώς διάφορο το μέτρο της σκοπούμενης άμυνας

άρα εντελώς διαφορετικά τα μεγέθη τους οι αρχιτεκτονικές τους διατάξεις οι οικοδομικές τους

συνθέσεις ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 5

Όπως και να acuteχει το πράγμα η σκοπιμότητα που πρέπει να ρυθμίζει την αρχιτεκτονική και

οικοδομική σύνθεση φαίνεται ότι από αρχαιοτάτων χρόνων απασχολούσε βαθύτατα τους

απολογητές του αρχιτεκτονικού μυστηρίου Utilitas Firmitas Venustas (Βιτρούβιος) Form

Follows Function (Louis Sullivan) Λες και ο δεύτερος αντιγράφει τον πρώτο ύστερα από δύο

χιλιετίες και μάλιστα χρησιμοποιώντας την ίδια αλληλουχία αιτίου ndash αιτιατού

Και στην έννοια της σκοπιμότητας θα επανέλθουμε για να δούμε πως διασυνδέεται με την έννοια

της δομικής μορφής με την επιλογή συνθετικής στρατηγικής με την έννοια του τύπου όχι ως

στερεότυπου αλλά ως τεκμηριωμένου πεδίου γόνιμης δράσης και επινόησης με την έννοια του

οργανισμού με την έννοια της οικονομίας και της οικολογίας

Εκτός όμως από την σκοπιμότητα θα ιχνηλατήσουμε για την ώρα κάτι ακόμη πιο βαθύ κάτι πρωταρχικά

κοινό που εξrsquo ίσου διαπερνά και χαρακτηρίζει οποιοδήποτε κτίριο ή κατασκευή έχουμε κατά νου Κάτι

θεμελιώδες που συνδέει με κοινή μοίρα ακόμη και τις πιο ετερογενείς ή ανόμοιες περιπτώσεις σήμερα και

πάντοτε

Πρόκειται για την αναπόδραστη ανάγκη κάθε κατασκευάσματος ndash ξεκινώντας από το πιο σύνθετο

κτίριο και φτάνοντας μέχρις ένα απλό ποτήρι ndash να στέκεται και να μην αποδιοργανώνεται στα εξrsquo

ων συνετέθη (ως laquoπλίνθοι και κέραμοι ατάκτως εριμμένοιraquo ιδού το αντίθετο μιας οικοδομικής

σύνθεσης) να είναι συγκροτημένο και να μπορεί να αντιστέκεται στις φυσικές δυνάμεις που

προϋπάρχουν αυτού και που απειλούν διαρκώς με υπονόμευση τόσο το κατασκεύασμα το ίδιο

όσο και τη σκοπιμότητα ή τη λειτουργία που αυτό έχει ταχθεί να υπηρετήσει

Αντιλαμβάνεστε ότι μιλάμε εδώ για μια βαθύτερη υπαρξιακή εκδοχή της σκοπιμότητας

Ποιες είναι όμως αυτές οι φυσικές δυνάμεις εχθροί και πως νοείται η αντίσταση στη φθοροποιό

- για το κατασκεύασμα ndash δράση τους

Κατrsquo αρχήν είναι η βαρύτητα

Κατά μιαν έννοια όλη η εποποιία της αρχιτεκτονικής και των δομικών κατασκευών ανά τις χιλιετίες μπορεί

ξεκάθαρα να ερμηνευτεί ως ο διαρκής αγώνας για την υπερνίκηση της βαρύτητας

Μην πάει ο νους σας μόνο στην ακραία εκδοχή της αρχέγονης ανθρώπινης επιθυμίας για πτήση

συμβολοποιημένη κάποτε στο μύθο του Δαίδαλου και του Ίκαρου και σήμερα περισσότερο από

ποτέ κοντά στην πραγματοποίηση -με διαστημικές κρουαζιέρες να εξαγγέλονται ως το προσεχές

είδος τουρισμού

Αντιθέτως μιλάμε για μιαν ιστορική διαχρονική αγωνία πολύ πιο κοινότυπη Για την διαρκή

αγωνία του ανθρώπου να ορθώσει και να στήσει μια στέγη (Κωνσταντινίδης) να στεγάσει

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 6

Το ερώτημα κατά πόσον η στέγαση αυτή θα προοριζόταν για την ταπεινή εξασφάλιση του

καθημερινού βίου ή πηγαίνοντας στο άλλο άκρο για τη μεταφυσική υπέρβαση της

καθημερινότητας αυτής δηλαδή για την κατοίκηση και λατρεία του ιερού λίγο ενδιαφέρει τη

στιγμή αυτή και μπορούμε να το προσπεράσουμε αφού παρατηρήσουμε βέβαια ότι άπτεται μιας

ακόμη εκδοχής της έννοιας της σκοπιμότητας

Όμως αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία να συγκρατήσουμε εδώ ως θεμελιώδες στοιχείο για τη

συζήτησή μας είναι πως ίσως δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο Δαίδαλος ndash πριν αποπειραθεί κατrsquo

αρχήν επιτυχώς το πρώτο αεροπορικό τόλμημα ndash υπήρξε αρχιτέκτων ένας πολέμιος της

βαρύτητας σε όλα τα μέτωπα χθόνια (λέγεται ότι σχεδίασε τον Λαβύρινθο) και ουράνια

Παρομοίως ο Leonardo da Vinci μηχανικός ζωγράφος Αναγεννησιακός uomo universale

σχεδίασε και κατασκεύασε πτητικές μηχανές συνοδοιπορώντας με τον Δαίδαλο στον κοινό

σκοπό ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 7

Αλλά και πολύ πιο πρόσφατα στην ταραχώδη πρώτη εικοσαετία του 20ου αιώνα εποχή άκρως

επαναστατική εν μέσω των κοσμοϊστορικών προόδων στη διανόηση στην τεχνική στην

ιδεολογία των τεχνών (μοντερνισμός) αλλά και εν μέσω των κατακλυσμιαίων ανακατατάξεων του

παγκόσμιου πολιτικού τοπίου (Ρώσικη επανάσταση μπολσεβικισμός) έχουμε απτές και άφθονες

αποδείξεις αυτής της αιώνιας μάχης του ανθρώπου-κατασκευαστή με τον ανυπότακτο φυσικό

εχθρό ndash τη βαρύτητα Ας αναφέρουμε ενδεικτικά την πτητική μηχανή του Ρώσου

κονστρουκτιβιστή Vladimir Tatlin την έλξη που ένιωθε ο Le Corbusier για τrsquo αεροπλάνα (Vers

une architecture) και την εμμονή του να τα σχεδιάζει να διασχίζουν τους ουρανούς των

αρχιτεκτονικών και πολεοδομικών του προτάσεων στα εξαίσια σκίτσα του τη λατρεία και

εξιδανίκευση του ύψους αλλά και της μηχανής (η ταχύτητα εκμηδενίζει αποστάσεις η

μηχανοποίηση νοηματοδοτεί το νέο άφθαρτο κόσμο) όπως απεικονίστηκε εμβληματικά στα

οραματικά αρχιτεκτονικά παραληρήματα του φουτουριστή Antonio Santrsquo Elia

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 8

3

Η βαρύτητα βεβαίως αποδεικνύεται σκληρός ακατάβλητος αντίπαλος Δεν χάνει ευκαιρίες να

τιμωρεί την ύβριν του ανθρώπου που προσπαθεί με κάθε τρόπο να την υπερνικήσει Η άδοξη

κατάληξη του Ικάρου η 11η Σεπτεμβρίου οι σεισμοί η κατάρρευση του στεγάστρου στο

Ακρωτήρι της Σαντορίνης πιστοποιούν ότι η επική μάχη της ανθρώπινης διάνοιας με τον υπrsquo

αριθμόν ένα ανηλεή φυσικό νόμο συνεχίζεται ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 9

Παρενθετικά επισημαίνουμε ότι η ύβρις (με την αρχαιοελληνική έννοια της υπέρβασης των

εσκαμμένων από τους θνητούς και της συνεπακόλουθης τιμωρίας τους από τους θεούς) και

αντιστοίχως η υβριστική ndash δηλαδή άμετρη και αλαζονική ndash συμπεριφορά του ανθρώπου προς τη

φύση και τις νομοτέλειές της έχει προσλάβει στις μέρες μας βαρύνουσα αρνητική σημασία

παγκοσμίως

Ρύπανση ατμόσφαιρας διατάραξη οικοσυστημάτων εξάντληση φυσικών πόρων ερημοποίηση

κλιματολογικές ανωμαλίες όλες οι καταστροφικές επιπτώσεις αυτής της άμετρης συμπεριφοράς

διδάσκουν έστω και την τελευταία στιγμή ότι ο άνθρωπος δεν είναι κύριος της φύσης και των

δυνάμεών της Και αυτή η επίγνωση οδηγεί σε κατάσταση συναγερμού όπου ο γνώμονας πλέον

είναι η συμμαχία με τους φυσικούς νόμους και όχι η προσπάθεια καταστρατήγησής τους

Αειφορία ενεργειακός σχεδιασμός ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αρχές βιοκλιματικής

αρχιτεκτονικής κτίρια και κατασκευάσματα φιλικά στο περιβάλλον είναι μερικοί από τους όρους

που σχετίζονται μrsquo αυτή τη νέα κατάσταση και στοιχειοθετούν μια επίκαιρη γενικευμένη εκδοχή

της έννοιας της σκοπιμότητας ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 10

Πριν ολοκληρώσουμε τούτη την σύντομη περιδιάβαση μεταξύ ιστορίας αρχιτεκτονικών

κατασκευών μύθων και βαρύτητας μια τελευταία αναφορά στην ελληνική αρχαιότητα θα δείξει

έμμεσα ότι το θέμα αυτό της βαρύτητας σε σχέση με την αρχιτεκτονική δεν έχει αποκλειστικά

και μόνον laquoαεροπορικέςraquo προεκτάσεις και συμφραζόμενα

Ο όρος laquoαρχιτέκτωνraquo προκύπτει από το συνθετικό laquoτέκτωνraquo Η έννοιά του έτσι όπως σήμερα την

κατανοούμε εισήχθη σταδιακά στις ευρωπαϊκές γλώσσες κατά την εποχή της Αναγέννησης Στην

αρχαία Ελλάδα δεν χρησιμοποιόταν ο όρος αρχιτέκτων ndash αρχιτεκτονική όπως επίσης δεν

χρησιμοποιούνταν οι όροι laquoτο ωραίοraquo laquoη ομορφιάraquo (αλλά όροι όπως laquoτο καλόν καγαθόνraquo

δηλαδή το ωφέλιμο χρήσιμο κατάλληλο κτλ)

Κι όμως τέκτονες στην αρχαία Ελλάδα εκαλούντο οι καραβομαραγκοί οι ναυπηγοί οι

κατασκευαστές πλεούμενων που και αυτά με τους ειδικούς τους όρους στοχεύουν στην

υπερκέραση της βαρύτητας στο υγρό στοιχείο αυτή τη φορά και όχι στον αέρα

Βαρύτητα λοιπόν αλλά και ένα σωρό άλλες επιβουλές πολιορκούν το εν δυνάμει αρχιτεκτόνημα

bull Θερμοκρασιακές μεταβολές

bull Το νερό της βροχής

bull Οι άνεμοι

bull Το σφυροκόπημα του καλοκαιρινού ήλιου

για να μη μιλήσουμε για την

bull υπονομευτική δράση μικροοργανισμών και χημικών ndash βιολογικών παραγόντων

bull τις ανθρωπογενείς φθορές και βέβαια

bull την αχρηστία

Ήδη ελπίζω να φαίνεται πια ξεκάθαρα η αλήθεια της αρχικής δήλωσης ότι δεν είναι νοητή

αρχιτεκτονική συνθετική δράση ερήμην της οικοδομικής συνθετικής σκέψης που θα εγγυηθεί την

κατασκευασιμότητα του αρχιτεκτονήματος και ταυτοχρόνως θα ρυθμίζει αναλόγως και τις

συνθετικές του αρετές με σκοπιμότητα και σύνεση

Εδώ μπορεί να εγερθεί μια ένσταση στηριγμένη στο ακόλουθο δίπολο

laquoΗ αρχιτεκτονική σύνθεση επιδιώκει υψηλόφρονες στόχους ομορφιάς αισθητικής ικανοποίησης

σώρευσης πλούτου σε χωρικές διατάξεις και εμπειρίες κτλraquo

Ενώ laquoη οικοδομική ως απλή τεχνική διευθέτηση αναλίσκεται σε πεζά καθήκοντα προάσπισης

των συνθετικών δικαιωμάτων του κατασκευάσματος να υπάρξει κόντρα στις φυσικές δυνάμεις

που απειλούν την υπόστασή τουraquo

Ένας τέτοιος διχασμός της αρχιτεκτονικής σε laquoπατρίκιουςraquo και laquoπληβείουςraquo είναι ανυπόστατος

Αντανακλά ένα ψευδοδίλλημα που ωστόσο είναι αλήθεια ότι έχει ταλανίσει μεγάλο αριθμό

αρχιτεκτόνων που ndash κυρίως στα φοιτητικά τους χρόνια ndash έπεσαν θύματα αυτής της πλάνης (και

τολμώ να ομολογήσω ότι υπήρξα ένας από αυτούς)

Αργά ή γρήγορα όμως η πλάνη αποκαθίσταται έστω και οδυνηρά με το πρώτο σοκ που

επιφυλάσσει στο νεαρό συνθέτη και περιφρονητή της οικοδομικής η επίσκεψή του στο

εργοτάξιο και η αμηχανία του να απαντήσει στα μυριάδες φλέγοντα ερωτήματα που τον

πολιορκούν εκεί για το πώς τα γοητευτικά του σχεδιάσματα θα μετατραπούν σε πραγματική

κατασκευή σε κτιριακό οργανισμό με σάρκα και οστά

Όπως είπαμε και νωρίτερα αρχιτεκτονική συνθετική σύλληψη και οικοδομική συνθετική αντιμετώπιση

είναι αναπόσπαστες πτυχές μιας αδιαίρετης ολότητας Και μάλιστα η θεώρηση της οικοδομικής σύνθεσης

που επιχειρούμε εδώ έρχεται να επανορθώσει ορισμένες συνήθεις στρεβλώσεις όπως για παράδειγμα

κάποιες φορμαλιστικές δοξασίες περί αισθητικής Δεν υφίσταται a priori αισθητική αρτιότητα στην

αρχιτεκτονική Μrsquo άλλα λόγια η αρχιτεκτονική δεν προσφέρεται ως πεδίο άσκησης και επίδειξης επιλογών

χειρισμών αυθαίρετων μη αποδείξιμων και μη εξηγήσιμων επιλογών δηλαδή που λογοδοτούν μόνο σε μιαν

ανεξέλεγκτη αυτόνομη ατίθαση υποκειμενική προδιάθεση προς κάτι laquoαρεστόraquo

Τότε λοιπόν ως τι προσφέρεται η αρχιτεκτονική Μήπως ως στρατώνας όπου θα ομογενοποιηθούν οι

προσωπικότητες και θα ψαλιδιστούν οι ευαισθησίες Κάθε άλλο

4

Ναι μεν προσφέρει με απλοχεριά χώρο για την ελεύθερη έκφραση όλων των ιδιοσυγκρασιακών

προτιμήσεων πλην όμως μέσα σε ανυπέρβλητα πλαίσια δράσης Αυτά προσδιορίζονται από τους φυσικούς

νόμους που προαναφέραμε και από την οικονομία (μια ακόμη εκδοχή της σκοπιμότητας) ndash ας μην ξεχνάμε

ποτέ ότι η αρχιτεκτονική και η οικοδόμηση είναι μια πολύ ακριβή διαδικασία για να μπορεί κανείς να παίζει

ανεύθυνα μαζί τους Προσδιορίζονται ακόμη τα πλαίσια αυτά από το γεγονός ότι η αρχιτεκτονική δεν είναι

απλώς μια καλλιτεχνική πρόταση (που δυστυχώς συχνότατα πλέον αρκείται στο να laquoείναι ότι δηλώνειraquo)

αλλά μια εξυπηρετική τέχνη Ένα πολύπλοκο εγχείρημα που επιδιώκει να ικανοποιήσει συγκεκριμένες

προϋποθέσεις τεθείσες από πριν μια πολύπτυχη διαδικασία που επιδιώκει να λύνει δοθέντα προβλήματα με

τον βέλτιστο συστηματικό τρόπο

Αναδεικνύοντας λοιπόν αυτά τα δεσμευτικά πλαίσια δράσης το μάθημα των οικοδομικών συνθέσεων

φιλοδοξεί να λειτουργήσει σαν εγγυητής δύο συνθηκών ταυτοχρόνως για τον διδασκόμενο αρχιτέκτονα

α) Ότι δεν θα διολισθήσει στο ένα μη επιτρεπτό άκρο δηλαδή εκείνο του αυθαίρετου

εντυπωσιοθήρα ταχυδακτυλουργού του στερούμενου ερεισμάτων και

β) Ότι δεν θα περιχαρακωθεί στο άλλο επίσης μη επιτρεπτό άκρο δηλαδή εκείνο του

στυγνού και άψυχου εκτελεστή που διεκπεραιώνει μονότονα προ-αποφασισμένες

επιλογές

Συνεπώς το μάθημα φιλοδοξεί να καθοδηγήσει τις φοιτήτριες και τους φοιτητές στην δύσκολη πορεία προς

την αρχιτεκτονική συνθετική αξία ndash την ομορφιά εν τέλει αν προτιμάτε ndash μέσα από τη συστηματική (και

μακάρι επινοητική και ευέλικτη) ανταπόκριση σε υπαρκτούς φυσικούς αναπόδραστους παράγοντες και

παραμέτρους

(και διπλωματική laquoΛατώraquo - Βωξίτες Άμφισσας)

Τα Συστήματα Δομής

Όπως και σε όλους τους φυσικούς σχηματισμούς ndashανόργανους και οργανικούςndash έτσι και στα ανθρωπογενή

τεχνήματα παρατηρείται ιστορικά μια εκτεταμένη ποικιλία δόκιμων κατασκευαστικών συστημάτων

εκδοχών τρόπων αντιμετώπισης

Είναι άλλωστε προφανές ότι οι δεύτεροι (οι ανθρωπογενείς κατασκευαστικοί σχηματισμοί) έλκουν σε

μεγάλο βαθμό την καταγωγή τους ή αντλούν την έμπνευσή τους από τους πρώτους (τους φυσικούς

σχηματισμούς ndash Τσινίκας)

Για την κατάδειξη αυτής της στενής αντιστοιχίας ή γενεαλογικής καταβολής ή διαδοχής ανάμεσα στη φύση

και στο τέχνημα μπορούμε να επικαλεσθούμε πληθώρα μαρτυριών προερχόμενων από διάφορους χώρους

και πεδία

bull Από τον ίδιο τον θεωρητικό αρχιτεκτονικό στοχασμό ξεχωρίζει αρκετά νωρίς (17ος αιώνας) η

συμβολική σύλληψη της laquoαρχέγονης καλύβαςraquo που δομείται δια φυσικής (ή μήπως θεϊκής)

επιλογής μέσα στο δάσος από 4 παρακείμενους κορμούς δέντρων και τα αλληλοεμπλεκόμενα

κλαδιά με τις φυλλωσιές τους Αυτή η ndash καθαρά ιδεολογική αλλά πλήρως εκφραστική ndash

σύλληψη αποτέλεσε για τον μεγάλο στοχαστή Abbeacute Laugier το θεμέλιο πάνω στο οποίο στήριξε

την εξήγησή του για τη γένεση και την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 11

bull Από το πεδίο της γλώσσας μάρτυρες της συγγένειας φυσικού τεχνητού προσέρχονται δεκάδες

λέξεις το νόημα των οποίων (μεταφορικά ή κυριολεκτικά) είναι κοινό στην οικοδομική τέχνη και

στην ανατομία ή τη βιολογία ή τις φυσικές επιστήμες σκελετός επιδερμίδα φλοιός κέλυφος

ραχοκοκαλιά τα μέλη οργανισμός βραχίονες πυρήνας κλάδος κορμός δομή κύτταρο δίκτυο

ιστός κτλ ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 12

bull Αλλά και γενικότερα η σχέση φύσης ndash τεχνήματος τεκμηριώνεται από πλείστες όσες διδαχές

που μπορούν να αντληθούν για τον άνθρωπο κατασκευαστή από την ενστικτώδη οικοδομική

συμπεριφορά πλείστων όσων εκφάνσεων οργανικής ζωής ο κάστορας η μυρμηγκοφωλιά η

κηρύθρα οι φωλιές των πουλιών ο ιστός της αράχνης η διαμόρφωση του αυγού το κουκούλι

του μεταξοσκώληκα το ριζικό σύστημα των δέντρωνhellip ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 13

Όλα τα παραπάνω αποτελούν ενδεικτικές αναφορές στους παππούδες και τους προπαππούδες όλων των

συστημάτων δομής και κατασκευαστικών σχηματισμών που επινόησε ο αρχιτέκτων ndash οικοδόμος ανά τους

αιώνες Οι στενές προγονικές αυτές σχέσεις δεν συνιστούν άλλο από μια ακόμα θεμελιώδη εκδοχή και

έκφραση της συμμαχίας και συμπόρευσης της αρχιτεκτονικής με τις φυσικές νομοτέλειες που θίξαμε

νωρίτερα και που σήμερα πιο πολύ από ποτέ είναι αναγκαίο να ανακαλυφθεί εκ νέου να επανερμηνευθεί

και να αξιοποιηθεί κατάλληλα Για τούτο τους μακρινούς αυτούς ndash αλλά και τόσο γενναιόδωρους ndash

προγόνους πρέπει να τους έχουμε πάντα κατά νου

5

Η τεράστια λοιπόν ποικιλία στην κατασκευή των αρχιτεκτονικών τεχνημάτων μπορεί για λόγους καλύτερης

εποπτείας και οργάνωσης να κατηγοριοποιηθεί σε 4 μεγάλα γένη Σε 4 βασικά συστήματα δομής όπως τα

ονομάζει ο καθηγητής κ ΧΑθανασόπουλος το βιβλίο του οποίου θα χρησιμοποιηθεί ως υποστηρικτική

βάση για το μάθημα

Σύμφωνα με αυτή την κατάταξη και την αντίστοιχη ορολογία τα συστήματα αυτά διακρίνονται ως εξής

bull Το σύστημα δομής των κατασκευών απλής έδρασης

bull Το σύστημα δομής της ολόσωμης κατασκευής

bull Το σύστημα δομής της μεικτής κατασκευής

bull Το σύστημα δομής των αρθρωτών (ή δικτυωτών) κατασκευών

Πρέπει να τονιστεί ότι αυτά διακρίνονται ως αυτόνομες επικράτειες ναι μεν λόγω των βασικών

γνωρισμάτων που χαρακτηρίζουν το καθένα και που ndashκατrsquo αρχήν ndash το καθιστούν laquoγενετικάraquo διάφορο από

τα άλλα αλλά παραλλήλως ότι αυτοί οι χαρακτηρισμοί έχουν κυρίως πρακτική χρησιμότητα σύνοψης

Πρέπει να τονιστεί επίσης ότι το καθένα από τα συστήματα αυτά παρουσιάζεται εξελισσόμενο και

τελειοποιούμενο στο διάβα της ιστορίας με τρόπους ndashας πούμεndash Δαρβίνειους Και ότι κατά την

εξελικτικότητα αυτή ndashπροϊούσης της τεχνικήςndash μπορεί να παρατηρούνται μεταλλάξεις και μερικές

μετατοπίσεις από μια γενετική γραμμή σε μιαν άλλη ή ακόμα και αδιέξοδα όπως άλλωστε συμβαίνει και

στους ζωντανούς οργανισμούς

Συνεπώς πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι τα όρια ανάμεσα στα 4 αυτά συστήματα κάθε άλλο παρά σαφή και

κρυστάλλινα είναι ευκίνητα Γιrsquo αυτό στην πράξη συχνά εμφανίζονται πολύ ενδιαφέρουσες ndash και κάποτε

απροσδόκητεςndash αλληλοσυμπληρώσεις μεταξύ τους αναμείξεις και υβριδικοί συνδυασμοί δύο ή

περισσότερων σταδιακές μεταμορφώσεις από το ένα στο άλλο

Η συχνότητα χρήσης των συστημάτων αυτών (χωριστά ή συνδυαζόμενα σύμφωνα με τα παραπάνω) και οι

συνθήκες που πυροδότησαν τη χρήση αυτή εξαρτήθηκαν και εξαρτώνται διαχρονικά από τις εξής

παραμέτρους

bull Διαθεσιμότητα κατάλληλων υλικών

bull Διαθεσιμότητα κατάλληλων τεχνολογικών δυνατοτήτων (για την απόκτηση μεταφορά και

επεξεργασία των υλικών αυτών)

bull Σκοπιμότητα δηλαδή τι επιχειρείται να κατασκευαστεί (με βάση τα διαθέσιμα υλικά

δυνατότητες) και για ποιους συμφωνηθέντες λόγους κοινά αποδεκτούς από μια κοινότητα

ενδιαφερομένων (ιδού ένας ακόμη δρόμος για την αποβολή αρχιτεκτονικών συνθετικών

εγωκεντρισμών)

bull Κλιματολογικές και περιβαλλοντικές συνθήκες γενικότερα (που ευνοούν ή αποθαρρύνουν κατά

περίπτωση την υιοθέτηση συγκεκριμένου συστήματος δομής σε συνδυασμό και με τα

παραπάνω)

bull Διαθεσιμότητα προγενέστερων αντίστοιχων παραδειγμάτων

(που λειτουργούν ως αναφορές πολλαπλώςmiddot τόσο για τη διδακτική συμμόρφωση με προτεραία

γνώση όσο και για την υπέρβασή της Πρόκειται για άλλον ένα αιώνιο οικουμενικό αγώνα αυτόν

ανάμεσα στην παράδοση και στην ανανέωση) και τέλος

bull Οικονομία (που σαφέστατα και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να τη θεωρεί κανείς

μονομερώς στατικά στενά ποσοτικά ndash μόνον ως προϋπολογισμό δαπάνης- αλλά οπωσδήποτε

δυναμικά ποιοτικά πολυδιάσταταmiddot δηλαδή συναρτημένη άμεσα και στρατηγικά με όλες τις

προηγούμενες παραμέτρους ndash μια βέλτιστη συνισταμένη τους)

Ύστερα από αυτές τις επισημάνσεις (και προειδοποιήσεις) που συγκροτούν ένα απλό ndash αλλά ευρύτατης

εφαρμογήςndash αλφαβητάρι αρχών δράσης αρχιτεκτονικού ολοκληρωμένου σχεδιασμού οικοδομικής

σύνθεσης θα προχωρήσουμε στη σκιαγράφηση των 4 συστημάτων δομής με τη βοήθεια απλών

παραδειγμάτων

Απλή έδραση

Σrsquo αυτή την κατηγορία μπορεί κανείς να συγκαταλέξει αρχιτεκτονικές εκφάνσεις τόσο διαφορετικές εκ

πρώτης όψεως όπως μεταξύ άλλων

bull Τους τύπους των αρχαιοελληνικών ναών

bull Απλά μονώροφα ή διώροφα πέτρινα χωριάτικα σπίτια με ξύλινες στεγάσεις όπως αυτά

που συνηθέστατα ενδημούν στις παραθαλάσσιες περιοχές της Μεσογειακής λεκάνης

bull Αυτοσχέδια αγροτικά κτίσματα πχ μαντριά με πέτρινους τοίχους και ελαφρές

στεγάσεις από κλαριά καλάμια χόρτα λαμαρίνες κλπ

bull Τις τυπικές διατάξεις της χριστιανικής ναοδομίας τις αποκαλούμενες βασιλικές

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 14

Τα κοινά φυλετικά γνωρίσματα των παραπάνω έχουν ως εξής

Πρώτον η ανάληψη του ρόλου της μεταβίβασης των φορτίων από ψηλά προς το έδαφος μέσω λίθινων

κατασκευών Περαιτέρω η αναγκαία προς τούτο διαμόρφωση των λίθινων αυτών κατακόρυφων φορέων

των λιθοδομών Πρόκειται κυρίως για τοίχους αλλά και στύλους (πχ πεσσοί) κατάλληλης διάταξης και

διατομής Το ζητούμενο στις λιθοδομές είναι να διαμορφωθεί και να συγκροτηθεί επαρκής συνεκτική και

ευσταθής φέρουσα μάζα Αυτό επιτυγχάνεται χάρη στην τοποθέτηση και πλοκή κατάλληλου μεγέθους και

σχήματος λίθινων μονάδων (δόμων) με τέτοιο τρόπο ώστε ndash κατά το δυνατόνndash κάθε μια να πατάει πάνω σε

τουλάχιστον δύο υποκείμενες καθώς επίσης και ώστε να προκύπτουν τα ελάχιστα ndashκατά το δυνατόνndash κενά

μεταξύ τους Με την επιλογή του κατάλληλου πάχους (σε σχέση και προς το ύψος) μια λιθοδομή

καταφέρνει να ίσταται μόνο χάρη στην δύναμη της τριβής βάρους που ακινητοποιεί τους δόμους καθώς

εδράζονται ο ένας πάνω στον άλλον (μόλις περιγράψαμε αδρά τις συνθήκες κατασκευής και ύπαρξης ενός

συγκεκριμένου τύπου λιθοδομής της ξερολιθιάς Οι συνθήκες αυτές κατ΄ ουσίαν δεν αλλοιώνονται

δραματικά στις πολλές άλλες εκδοχές λιθοδομών όπου χρησιμοποιείται και κονίαμα για την συγκόλληση

των δόμων και τη βελτίωση της έδρασής των του ενός επί του άλλου) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 15

6

Άμεση συνέπεια των παραπάνω και ταυτοχρόνως δεύτερο laquoφυλετικόraquo γνώρισμα των φερουσών

λιθοδομών κατασκευών απλής έδρασης είναι η δεσμευτικότητα ως προς τις δυνατότητες διαμόρφωσης

ανοιγμάτων στα τοιχώματα δεσμευτικότητα που απορρέει από τη δομική νομοτέλεια του λίθινου φορέα

Περιορισμένα ανοίγματα περιορισμός στο σχήμα (ορθογώνια) και τη διάταξή τους (όρθια και σχετικά

αραιά) κυριαρχία του πλήρους ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 16

Τρίτο κοινό χαρακτηριστικό η κάλυψη στέγαση των χώρων με χρήση ελαφρών υλικών ( laquoπαραδοσιακάraquo

του ξύλου πιο πρόσφατα μετάλλου ή και συνδυασμών τους) που να μπορούν να παραχθούν φυσικά ή

τεχνητά σε μορφή ράβδου

Με τις ράβδους αυτές συγκροτούνται ndash με διαδοχικές παραθέσεις τους σε επάλληλες στρώσεις

διατασσόμενες εναλλάξ κατά τις δύο διευθύνσεις ndash κατάλληλα διαμορφωμένες σχαρωτές καλύψεις Οι

χαμηλότερες στρώσεις τους απαρτίζονται από αραιά διατεταγμένες ισχυρές ράβδους και όσο ανεβαίνουμε

στρώσεις οι ράβδοι αδυνατίζουν ενώ πυκνώνουν τη διάταξή τους μέχρις ότου σταδιακά το αρχικό άνοιγμα

της απόστασης μεταξύ των έναντι κείμενων τοίχων να επιμεριστεί σε διαστάσεις τις οποίες κάποιο

ευκολομεταχείριστο υλικό τελικής επικάλυψης θα μπορέσει να γεφυρώσει με ευχέρεια

Και στις σχαρωτές αυτές στεγάσεις ndash των οποίων υπάρχουν ποικίλες εκδοχές ndash οι κύριες συνεκτικές

δυνάμεις είναι αυτές της βαρύτητας και της τριβής (και εδώ η μια στρώση ράβδων εδράζεται επάνω στην

άλλη)

Και ως προς τις στεγάσεις αυτές ισχύει νομοτελειακά κατrsquo αναλογία προς τα ανοίγματα των τοίχων

περιορισμός στα ανοίγματα δηλαδή στις διαστάσεις των χώρων (που εξαρτώνται από τα διατιθέμενα ndashκαι

επίσης περιοριστικάndash μήκη των ράβδων της εσχάρας) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 17

Σε κάθε περίπτωση οι κατασκευές απλής έδρασης πραγματοποιούνται αναλυτικά και προσθετικά από κάτω

προς τα πάνω Οι δομικές μονάδες τους (δόμοι-ράβδοι) εναποτίθενται η μια επί της άλλης προοδευτικά από

τον θεμέλιο λίθο μέχρι την ολοκλήρωση της κάλυψης

Οι αρχικές αυτές παρατηρήσεις μας επιτρέπουν ήδη να αγγίξουμε μια χαρακτηριστική περίπτωση

ιδιαιτερότητας που laquoαπειλείraquo κατά τα προλεχθέντα την τακτοποιημένη κατηγοριοποίηση των συστημάτων

Ερώτημα το παραδοσιακό πέτρινο γεφύρι κι ακόμη η κάθε είδους πέτρινη θολωτή κατασκευή σε ποιο

σύστημα δομής εμπίπτουν ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 18

Εκεί παραδόξως οι φέρουσες τα κατακόρυφα φορτία λίθινες τοιχοδομές αντί να διακόπτονται στο Α ή Β

ύψος και να αναμένουν να επικαθίσει επάνω τους η όποια ελαφρά στέγαση εξελίσσονται καθrsquo ύψος

αδιάκοπα και καμπυλώνοντας στον χώρο μετατρέπονται ομαλότατα

ndash αυτές οι ίδιεςndash σε στέγασηmiddot και παρά το γεγονός ότι αυτός ο τύπος κατασκευής (θόλος τόξο καμάρα)

σαφώς εμπίπτει στο δομικό σύστημα της απλής έδρασης ndashκαι όχι μόνο απλώς εμπίπτει αλλά και

στοιχειοθετεί την κατrsquo εξοχήν εφαρμογή του καθrsquo όσον το συνδετικό κονίαμα είναι παντελώς άχρηστο άρα

την κατrsquo εξοχήν εφαρμογή όπου το δίδυμο βάρος τριβή λειτουργούν στον απόλυτο βαθμό ως νομοτελειακοί

όροι του συστήματος- ωστόσο μοιράζεται εγγενώς στοιχεία με το λεγόμενο σύστημα ης ολόσωμης

κατασκευής και κατά μια έννοια το προαναγγέλλει ήδη από τη Ρωμαϊκή εποχή Λίγο αργότερα θα δούμε

γιατί και πώς

Ολόσωμη κατασκευή

Θα μπορούσαμε να περιγράψουμε επιγραμματικά το δομικό σύστημα της ολόσωμης κατασκευής ως εξής

κατασκευή με χυτό υλικό που προαπαιτεί την ύπαρξη καλουπιού

Άρα γύψινα ή πλαστικά κατασκευάσματα ή ακόμα κι ένα πήλινο αγγείο (με τα χέρια του αγγειοπλάστη να

παίζουν το ρόλο του καλουπιού καθώς γυρίζει ο τροχός) αλλά και ένα προϊόν υαλουργίας κατrsquo αρχήν

εμπίπτουν στην κατηγορία αυτή

Βεβαίως στα πλαίσια της συζήτησής μας με αντικείμενο τα οικοδομήματα ως τέτοιο χυτό υλικό εννοούμε

μονοσήμαντα το ωπλισμένο σκυρόδεμα (ΩΣ)

Έτσι ως εκπροσώπους αυτού του δομικού συστήματος εννοούμε όλες τις ευρύτατα διαδεδομένες

κατασκευές των οποίων τα βασικά μέλη δηλαδή ο φέρων οργανισμός τους (ΦΟ) υλοποιείται από ΩΣ

χυτό μέσα σε κατάλληλα διαμορφωμένα καλούπια (τους ξυλότυπους ή σιδηρότυπους ή πλαστικότυπους

αναλόγως του υλικού κατασκευής των καλουπιών αυτών)

Είτε πρόκειται για απλά μικρά οικοδομήματα είτε για μεγάλης κλίμακας σύνθετα κτίρια τα laquoφυλετικάraquo

γνωρίσματα του συστήματος ndash κοινά σε κάθε περίπτωση ndash είναι

bull Το καλούπι (μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ακόμη και από αισθητικής άποψης και

πολύπλοκη κατασκευή που υπάρχει και λειτουργεί μόνον εφήμερα και αποξηλώνεται

μετά την στερεοποίηση του ΩΣ)

bull Το χυτό υλικό

bull Η ύπαρξη συγκροτημένου ΦΟ που σχηματικά διαρθρώνεται στα εξής μέλη

α Στα φέροντα στοιχεία που μεταβιβάζουν φορτία κατά την κατακόρυφη έννοια

- υποστυλώματα και τοιχεία

β Στα φέροντα στοιχεία που μεταβιβάζουν φορτία κατά την οριζόντια έννοια

κατευθύνοντάς τα προς τα προηγούμενα Αυτά είναι οι δοκοί και

-δευτερευόντως ndash οι πλάκες

Με την κατάλληλη σύνθεση και διάταξη των μελών αυτών διαμορφώνεται ένας τριδιάστατος

σκελετός κατά τις διευθύνσεις χψζ Τα οριζόντια διάκενά του πληρούνται από τις πλάκες

Όσο για τα κατακόρυφα διάκενά του αντιμετωπίζονται κατά περίπτωση είτε συμπληρούμενα

από φερόμενα στοιχεία πλήρωσης (οπτοπλινθοδομές τοιχώματα από ελαφρά υλικά

υαλοστάσια κλπ) είτε παραμένοντας κενά

bull Μέσα στα μέλη του σκελετού του ΦΟ δηλαδή μέσα στα υποστυλώματα τοιχεία στις

δοκούς και τις πλάκες κατοικεί και διαπλέκεται χωρίς να φαίνεται (παρά μόνο προς στιγμήν

σε αρχικό στάδιο πριν τη σκυροδέτηση) μεγάλο πλήθος πυκνά διατεταγμένων μικρότερων

σκελετών Πρόκειται για τον σιδερένιο οπλισμό Αυτός προικίζει το σκυρόδεμα ndashπου από μόνο

7

του αντιδρά φιλότιμα μόνο όταν θλίβεταιndash με πρόσθετες και επαρκείς ικανότητες αντίδρασης

σε πλειάδα άλλων καταπονήσεων (εφελκυσμός στρέψη διάτμηση λυγισμός)

Έτσι ώστε τελικά το ΩΣ ως σύνθετο υλικό αποτελούμενο από συνδυασμό λιθώδους ιστού

και σιδερένιου οπλισμού θα μπορούσε ndashμεταφορικάndash να παραλληλιστεί με την επίσης σύνθετη

οργανική ολότητα που συνδιαμορφώνεται στο σώμα μας από την συνεργασία των οστών και

των μυώνων

Καλούπι χυτό υλικό διαμόρφωση σκελετού (υποστυλώματα δοκάρια πλάκες) οπλισμοί

Αυτά μέχρι στιγμής είναι τα αντιπροσωπευτικά χαρακτηριστικά της ολόσωμης κατασκευής

Ολόσωμη ακριβώς επειδή το σύνολο των μελών του κατασκευασμένου οικοδομικού σώματος

είναι ενιαίο ως προς το υλικό και τη μέθοδο κατασκευής

Η κομβικής και ιστορικής σημασίας διαφορά ανάμεσα στο δομικό σύστημα της ολόσωμης κατασκευής και

εκείνο της απλής έδρασης μια διαφορά που άλλαξε ριζικά την εξελικτική τροχιά της αρχιτεκτονικής στα

τέλη του 19ου αιώνα ndashμε την επινόηση και εφαρμογή του beton armeacutendash συμπυκνώνεται στα περίφημα

laquo5 σημεία για μια νέα αρχιτεκτονικήraquo όπως τα διατύπωσε εμβληματικά ο Le Corbusier (ελεύθερη κάτοψη

ελεύθερη όψη το παράθυρο ndash ταινία το pilotis ο κήπος στο δώμα)

Η ανατομία αυτής της κοσμοϊστορικής laquoμετάλλαξηςraquo εξηγείται συνοπτικά ως εξής

Με την έλευση του σκελετόμορφου ΦΟ από ΩΣ την ανάληψη των φορτίσεων ανέλαβαν τα

υποστυλώματα και οι δοκοί Αυτομάτως οι τοίχοι ndash εξωτερικοί της όψης και εσωτερικοί ndash που μέχρι τότε

ανά τους αιώνες ήταν κατrsquo εξοχήν χρεωμένοι με καθήκοντα φορέων αποδεσμεύτηκαν από οποιαδήποτε

φέρουσα αποστολή

Τούτο είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την μετατροπή των τοιχωμάτων από φέροντα σε φερόμενα στοιχεία (άρα

την σύνθεση και κατασκευή τους από ποικιλία υλικών εκτός της πέτρας και πάντως ελαφρότερων απrsquo

αυτήν) και την δυνατότητα καινοφανών χωροθετήσεών τους στο κτίριο ανεξάρτητα από τη γεωμετρία και

τη διάταξη των στοιχείων του ΦΟ από ΩΣ

Περαιτέρω αυτό σήμαινε την πλήρη απελευθέρωση ndashγια τον αρχιτέκτοναndash

ως προς τον χειρισμό των διαφραγμάτων οργάνωσης του χώρου (ελεύθερη κάτοψη ελεύθερη όψη)middot

ως προς την οργάνωση των ανοιγμάτων της όψης (το παράθυρο ndash ταινία της Villa Savoye αδιανόητο υπό

όρους απλής έδρασης)middot

ως προς τη σχέση κτιρίου ndash εδάφους (ολική αναθεώρηση της laquoπαραδοσιακήςraquo αλληλουχίας βάση κορμός

στέψη και αντικατάσταση της αίσθησης της βαρύνουσας κτιριακής μάζας από αυτήν της αιώρησης) και

τέλος

ως προς την συνολική ευεργετική αξιοποίηση κάθε διατιθέμενης επιφάνειας του κτιρίου ακόμη και αυτής

του δώματος

(το οριζόντιο δώμα διαδέχεται την laquoπαραδοσιακήraquo στέγη και προσφέρει ndashμαζί και με το pilotisndash

διπλασιασμό του εδάφους Ως εκ θαύματος το κτίριο πλέον δεν laquoκαταπατάraquo δεν δεσμεύει γήινη επιφάνεια

και ελεύθερο χώρο αναψυχής και κοινωνικής ανάπτυξης αλλά την διπλασιάζει ndash μια φορά στο ισόγειο

pilotis και άλλη μια στο δώμα ndash κήπο) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 19

Όλα τα παραπάνω τελικά οφείλονται στη δυνατότητα που χαρίζει το ΩΣ ndash οι δοκοί και οι πλάκες ndash για

γεφύρωση ανοιγμάτων που το μέγεθός τους είχε υπάρξει αδύνατον για τα πρωτύτερα δεδομένα

(αναλογιστείτε τις αποστάσεις μεταξύ των κιόνων σrsquo ένα αρχαιοελληνικό ναό σε σχέση με τις αποστάσεις

των υποστυλωμάτων σε ένα σύγχρονο κτίριο από beton) Εκείνα τα πρωτύτερα δεδομένα όπου οι διαστάσεις

των ανοιγμάτων είχαν υπάρξει δέσμιες του υπέρθυρου του επιστυλίου του περιορισμένου μήκους της

ξύλινης δοκού κτλ

Και όπου σύμφωνα πάντα μrsquo εκείνα τα πρωτύτερα δεδομένα στις ειδικές εκείνες περιπτώσεις μεγάλης

κλίμακας τρουλόμορφων ή θολωτών κατασκευών (υδραγωγεία πέτρινα γεφύρια το Πάνθεον της Ρώμης η

Αγία Σοφία) όπου απαιτήθηκε η υπέρβαση αυτών των περιορισμών και η επίτευξη μεγάλων ανοιγμάτων

αυτό κατέστη δυνατό μόνο με ndashταυτόχρονηndash ραγδαία αύξηση του ύψους (τίμημα που όμως δεν ήταν

αντιοικονομικό καθrsquo ότι απολύτως εναρμονισμένο με την αντίστοιχη σκοπιμότητα ndashπρακτική ή συμβολικήndash

των ειδικών εκείνων κατασκευών)

Μιας και laquoολισθήσαμεraquo στο παρελθόν αξίζει να αναφέρουμε ότι χυτό δομικό υλικό -ένας πρόγονος του

σκυροδέματοςndash είχε εφευρεθεί και εφαρμοστεί ευρύτερα ήδη από τους Ρωμαίους η οικοδομική τέχνη των

οποίων σημάδεψε την ιστορία με σημαντικότατες προόδους

Οι Ρωμαίοι

bull Τελειοποίησαν την τεχνική μιας σύνθετης κατασκευής φερουσών λιθοδομών (εξωτερική και

εσωτερική παρειά του τοιχώματος από λιθοδομή σε απόσταση και πλήρωση του ενδιάμεσου

κενού με το χυτό συνδετικό υλικό ndash την pozzuolana)

bull Τελειοποιώντας επίσης την τεχνική των καλουπιών ικριωμάτων έγιναν οι κατrsquo εξοχήν

πρωτοπόροι των τρούλων τόξων αψίδων

bull Συνδυάζοντας τα παραπάνω δομικά εργαλεία πέτυχαν για πρώτη φορά στην ιστορία εξαιρετικά

φιλόδοξες κατασκευές (πολυώροφα κτίρια ndash insulae αρένες υδραγωγεία στεγάσεις μεγαχώρων

χωρίς ενδιάμεσες υποστηρίξεις ndash Πάνθεον) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 20

Αυτά λοιπόν τα οικοδομικά επιτεύγματα της Ρώμης (και οι απόγονοί τους ndash Βυζαντινή και Οθωμανική

αρχιτεκτονική) από τη μια μεριά υπόκεινται στις νομοτέλειες της απλής έδρασης και από την άλλη

συγκλίνουν αισθητά προς την ολόσωμη κατασκευή καθrsquo ότι

bull όπως και η τελευταία προαπαιτούν καλούπια για τη δόμησή τους

bull όπως και η τελευταία διατρέχονται στο σύνολο των δομικών τους οργανισμών από το ίδια

ενιαίο υλικό (λίθινοι δόμοι) που αναλαμβάνει εξίσου τις μεταβιβάσεις των φορτίων τόσον κατά

την οριζόντια όσο και κατά την κατακόρυφη έννοια

Άλλωστε

8

bull παρόμοιες μορφές και χωρικές οικοδομικές διατάξεις με αυτές της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής

κατέστησαν πραγματοποιήσιμες μόνο δύο χιλιετίες αργότερα χάρη στο beton armeacute (Pier Luigi

Nervi Oscar Niemayer) Και έτσι όπως ρέει laquoχυτάraquo αναπτυσσόμενο στο χώρο ελεύθερα και

αδέσμευτα το ίδιο συνεχές υλικό (πέτρα) στους τρούλους των Ρωμαίων και των Βυζαντινών

κατά τον ίδιο τρόπο ρέει χυτά προκαλώντας τη βαρύτητα ένα λεπτό κέλυφος από ΩΣ

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 21

(Σε μεταγενέστερο παράδειγμα θα δούμε πως αντίστοιχα αποτελέσματα επιτυγχάνονται και από το λεγόμενο

σύστημα της δικτυωτής κατασκευής θα δούμε δηλαδή άλλη μια έκφανση του υβριδισμού και της

αλληλοεπικάλυψης μεταξύ γνωρισμάτων και αποτελεσμάτων που χαρακτηρίζει τα 4 συστήματα δομής)

Μεικτή κατασκευή

Έχοντας κατά νου τα δυο προηγηθέντα συστήματα η συνοπτική παρουσίαση του συστήματος της μεικτής

κατασκευής είναι απλούστατη

Πρόκειται για εκδοχή του συστήματος απλής έδρασης προσαρμοσμένης σε σύγχρονα τεχνολογικά

δεδομένα δηλαδή

bull φέρουσες τοιχοδομές (από πέτρα τσιμεντόλιθο ή μπατικό τούβλο) και

bull κάλυψη από κατασκευή ΩΣ (πλάκα ή θόλος) αντί για την προαναφερθείσα σχαρωτή διάταξη

(Αν θυμηθούμε εδώ τους πυκνούς σιδηρούς οπλισμούς σκελετούς που διατρέχουν αφανώς μια πλάκα

ΩΣ θα αντιληφθούμε ότι και η πλάκα είναι ένα είδος εσχάρας φυλακισμένης μέσα στον συνεκτικό

στερεοποιημένο laquoχυλόraquo του σκυροδέματος)

Το σύστημα αυτό λοιπόν είναι υβρίδιο κατrsquo εξοχήν

Οι κατακόρυφες φορτίσεις αντιμετωπίζονται σε συνθήκες απλής έδρασηςmiddot οι οριζόντιες σε συνθήκες

ολόσωμης κατασκευής

Όπως και στο πρώτο σύστημα (αλλά αντιθέτως προς το δεύτερο) οι δυνατότητες εφαρμογής της μεικτής

κατασκευής σε σεισμογενείς περιοχές όπως ο τόπος μας συνήθως περιορίζονται σε χαμηλά κτίρια (ενός

μέχρι τριών ορόφων) Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της laquoράτσαςraquo αποτελούν οι τυποποιημένες

κατοικίες που σχεδίασε ο ΚΔεκαβάλλας στη Σαντορίνη (πιλοτικό πρόγραμμα ανοικοδόμησης μετά από

καταστρεπτικό σεισμό) και βεβαίως μια πλειάδα έξοχων κατοικιών του Άρη Κωνσταντινίδη με κορυφαία

αυτή της Αναβύσσου ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 22

(προσοχή μεικτό σύστημα ne σύμμικτη κατασκευή)

Αρθρωτές (Δικτυωτές) κατασκευές

Εδώ πρέπει να επισημάνουμε κατrsquo αρχήν ότι δικτυωτή κατασκευή ne δικτύωμα (θα εξηγηθεί παρακάτω

γιατί πάντως το δικτύωμα είναι απλώς μια περίπτωση δικτυωτής κατασκευής)

Στις τάξεις των δικτυωτών κατασκευών συγκεντρώνεται ίσως η μεγαλύτερη ποικιλία ndashσε

μορφή μέγεθος και είδοςndash κτιριακών διατάξεων και εφαρμογών και εν γένει τεχνημάτων από ότι

σε οποιοδήποτε άλλο σύστημα

Σε ένα επιπόλαιο απάνθισμα παραδειγμάτων δικτυωτών κατασκευών συναντάμε

bull Ένα ξύλινο σκαμνί

bull Το πλεκτό καλάθι από λυγαριά

bull Μια απλή πέργκολα στον κήπο

bull Τον παραδοσιακό χαρταετό της αποκριάς

bull Την κλασσική ψαρόβαρκα αλλά και τα περισσότερα είδη πλεούμενων

bull Την άτρακτο του αεροσκάφους

bull Τον πύργο του Eiffel

bull Το Crystal Palace

bull Πάσης φύσεως μεταλλικά κτίρια

bull Τις χαρακτηριστικές δικτυωματικές σιδερογέφυρες του τραίνου

bull Όλες τις ξύλινες στέγες

bull Τις σκαλωσιές των οικοδομών

bull Το θέατρο στο Λυκαβηττό του ΤΖενέτου

bull Τους πυλώνες τις ΔΕΗ

bull Τους γερανούς hellip ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 23

Γίνεται άμεσα αντιληπτό ότι αυτό το ευρύτατης εφαρμογής σύστημα δομής έλκει

ndash περισσότερο και αμεσότερα από οποιοδήποτε άλλο ndash τις καταβολές του από τη φύση (σκελετοί

σπονδυλωτών ιστοί αράχνης τα δέντρα του ΜΑLaugier κτλ που προαναφέρθηκαν)

Επιπροσθέτως εάν εποπτεύσουμε προς στιγμήν συνδυαστικά το laquoπανόραμαraquo όλων των

συστημάτων δομής θα διακρίνουμε εύκολα ότι

bull Η εσχάρα κάλυψης του συστήματος της απλής έδρασης δεν είναι παρά ένα είδος πέργκολας

χωρίς στύλους αλλά με λίθινους φέροντες τοίχους ή ακόμη ότι

bull Ο γενικά θεωρούμενος σκελετός του ΦΟ ενός κτιρίου από ΩΣ δεν είναι παρά ένα είδος

laquoβαριάς ndash μπετονένιας - πέργκολαςraquo

9

10

Τα γενικά χαρακτηριστικά των δικτυωτών κατασκευών που αξίζει να συγκρατήσουμε σε αυτή την

εισαγωγική αναφορά είναι

bull η ραβδωτή μορφή των επιμέρους στοιχείων που συμμετέχουν στην συνολική ύφανση

bull το υλικό τους (μέταλλο ή ξύλο χωρίς να αποκλείεται και το ΩΣ σε ειδικές

περιπτώσεις ndash Lloyds RRogers)

bull η σύνδεση των διαπλεκόμενων ράβδων μέσω αρθρώσεωνκόμβων

bull η επίτευξη οποιουδήποτε μεγέθους διάστασης και διάταξης μορφής μέσω

προσθέσεως και κατάλληλα συνδυασμένης χωρωθέτησης πολλών ράβδων σχετικά

μικρού μεγέθους

bull η πανταχού παρούσα αρχή του laquoτριγωνισμούraquo (η τριγωνική διάταξη ndashή ζεύξη εξ ου και

ζευκτό- ράβδων εξασφαλίζει ακαμψία και λειτουργεί ως laquoτροχονόμοςraquo που κατευθύνει

και διοχετεύει τις φορτίσεις σε παρακείμενες περιοχές πχ το φουρούσι του

μπαλκονιού οι διαγώνιες ράβδοι του δικτυώματος ο τένοντας της ανηρτημένης

κατασκευής τα χιαστί στοιχεία ακαμψίας σε βιομηχανικά μεταλλικά κτίρια κτλ)

bull η ελαφρότητα

bull η ευχέρεια που προσφέρουν για διαδικασία συναρμολόγησης και αποσυναρμολόγησης

bull η καταλληλότητά τους για υιοθέτηση διαδικασιών προκατασκευής

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

( Συνεχίζεται Με ζητήματα γενικού ενδιαφέροντος όπως

bull ο κάνναβος η ρύθμιση των μέτρων

bull η ανάγκη σύλληψης του φορέα σε κάθε σύστημα αφετηριακή συνθήκη αρχιτεκτονικής

σύλληψης

bull η διάρθρωση ιεράρχηση φερόντων και φερόμενων στοιχείων

bull η σχέση μερών και συνόλου ndash οι αναλογίες στη σχεδίαση

bull ο τρόπος σχεδίασης σκίτσο με laquoοικοδομικήraquo τεχνοτροπία

bull μακέτα για οικοδομική πληροφορία

bull ο τύπος κατασκευαστικός (σύστημα δομής)

ο τύπος ειδολογικός (λειτουργία)

ο τύπος ιδεατός

ο τύπος το laquoκοινό και το κύριοraquo και η έννοια της δομικής μορφής

ο τύπος το επαναλαμβανόμενο (μήτρα)

bull η τυποποίηση (standardisation)

bull ειδικότερα ζητήματα

- πως καλουπώνεται το beacuteton

- θερμομόνωση και beacuteton (οριζόντια κατακόρυφα στοιχεία)

- η όψη και το beacuteton (Villa Savoye Ondulatoires Ζώνη όψης κτλ)

- είδη λιθοδομών

- είδη οπτοπλινθοδομών

- τσιμεντόλιθοι-υαλότουβλαυαλόπλακες

- μονώσεις

- η πανταχού παρούσα έννοια της διαστρωμάτωσης

- βασικά βήματα για πρόσθετα στοιχεία πχ κουφώματα claustra περσίδες

- είδη στεγών ndash δώματα ndash ρύσεις

- είδη δαπέδων

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης σκάλας

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης στηθαίων ndash κιγκλιδωμάτων

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip )

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

1 ΜΚορρές laquoΑπό την Πεντέλη στον Παρθενώναraquo

2 Π Μιχελής laquoΗ Αγία Σοφίαraquo

3 Π Μιχελής laquoΗ Αισθητική της αρχιτεκτονικής του beton armeacuteraquo

4 Β Rudofski laquoArchitecture without Architectsraquo

5 Α Ζάννος laquoΣτατική Λειτουργία και Αρχιτεκτονική Μορφήraquo

6 Α Κωνσταντινίδης laquoΣτοιχεία αυτογνωσίαςraquo

7 Le Corbusier laquoVers Une Architectureraquo

8 Τσινίκας

Ξάνθη Οκτώβριος 2011

Πάνος Κόκκορης Αναπληρωτής Καθηγητής

• Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
• Εργαστήριο Οικοδομικής
• _______________________________________________________________________________
• ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ

της τη βασιμότητά της και τη βιωσιμότητά της εάν δεν έχει εξασφαλισθεί ήδη από της

πρώτες στιγμές της πορείας επεξεργασίας της το πλαίσιο των κατάλληλων

κατασκευαστικών επιλογών χάρη στις οποίες θα μπορέσει να υλοποιηθεί

Και αντιστρόφως

bull Όλες οι αρχιτεκτονικές συνθέσεις (και ευρύτερα όλα τα ανθρώπινα τεχνητά

δημιουργήματα) δεσμεύονται και εξαρτώνται άρρηκτα από τις κατασκευαστικές επιλογές

που θα τα ενσαρκώσουν Πρόκειται για μιαν αμείλικτη σχέση εξάρτησης από τη

διαχείριση της οποίας θα προκύψει ο εκάστοτε βαθμός επάρκειας καταλληλότητας και

αξίας του αρχιτεκτονήματος

Η αλήθεια αυτών των διατυπώσεων θα μπορούσε να αμφισβητηθεί από τις κάθε λογής εφαρμογές και

ιδεολογικές προεκτάσεις των εικονικών πραγματικοτήτων που πολιορκούν και κατακλύζουν τη ζωή μας

Όμως σε πείσμα πολλών αμφισβητιών η αρχιτεκτονική ndash όπως κι αν εξελιχθεί ndash δεν είναι εικόνα ούτε

άυλη μη κατασκευάσιμη ψευδαίσθηση αλλά πρόθεση κατασκευής και κατασκευή καθrsquo εαυτή τουλάχιστον

για όσο καιρό ακόμη οι κάτοικοί της ndash οι άνθρωποι και οι κοινότητες με τις ατομικές και συλλογικές τους

ανάγκες που αυτές ακριβώς εναποθέτουν στα πόδια της αρχιτεκτονικής ώστε αυτή να τις εξυπηρετήσει ndash

παραμένουν υλικές και βιολογικές οργανικές και κατασκευασμένες υποστάσεις

Η αλήθεια των προηγούμενων διατυπώσεων διαπιστώνεται άμεσα ακόμη και με μία επιπόλαιη ματιά σε

χαρακτηριστικές καμπές της αρχιτεκτονικής ιστορίας Για παράδειγμα

- Ο Παρθενώνας

Το σύνολο των ιδιοτήτων του και οι συνιστώσες της αξίας του μπορεί επιγραμματικά να

συνοψισθούν στο μέγεθος την κλίμακά του στις αναλογίες που ρυθμίζουν τη σχέση των

μερών με το σύνολο στην πυκνότητα των δομικών του στοιχείων που προσδιορίζουν

συγκεκριμένες καταστάσεις διαφάνειας και πληρότητας στον διάκοσμό του Όλα τούτα

οφείλονται αποκλειστικά και υπαγορεύονται μονοσήμαντα από τον τρόπο με τον οποίο

είναι ο Παρθενώνας κατασκευασμένος (ΜΚορρές) Δηλαδή από το δεσμευτικό υλικό

τον δεσμευτικό τρόπο επεξεργασίας που αυτό επιδέχεται και εννοείται από τον

υπέρτατο βαθμό τελειότητας στον οποίο οι κατασκευαστές του πέτυχαν να αναδείξουν

τις δεσμευτικότητες αυτές από τροχοπέδες να τις μετατρέψουν σε πλεονεκτήματα και

να τις μεταγάγουν στη σφαίρα της ύψιστης τέχνης ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 1

Είναι γιrsquo αυτό το λόγο άτοπο να φανταστούμε παραλλαγές του Παρθενώνα φτιαγμένες από beton

armeacute ή από μέταλλο ή από πλαστικό ή από τούβλα και σοβά ή από γυαλί Ή μάλλον θα

μπορούσαμε να τις φανταστούμε πλην όμως όλες τους θα ήταν τερατογενέσεις μεταλλάξεις του

πρωτότυπου φρικτά κακέκτυπα

Για τον ίδιο λόγο και στην ίδια λογική γραμμή είναι απαράδεκτες και κίβδηλες όλες εκείνες οι

φτηνές απομιμήσεις και ψευδοπαραλλαγές με σύγχρονα υλικά νεοκλασικών μοτίβων που πρόσφατα

έχουν αποτελέσει δημοφιλές hobby σημαντικής μερίδας σχεδιαστών της αρχιτεκτονικής και των

πελατών τους Σερβίρονται ως σύμβολα ανωτερότητας ενώ δεν είναι παρά εκδηλώσεις

νεοπλουτίστικης ημιμάθειας και καταπιεσμένων συμπλεγμάτων ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 2

Ας επανέλθουμε στην στενή αλληλεξάρτηση αρχιτεκτονικής και οικοδομικής σύνθεσης Ότι ισχύει στην

περίπτωση του Παρθενώνα κατrsquo αναλογίαν ισχύει και για την Αγία Σοφία για τον πύργο του Eiffel για το

περίπτερο στη Βαρκελώνη του Mies Van Der Rohe για τη Villa Savoye για τα παραδοσιακά πέτρινα

γεφύρια για τις μεγάλες σύγχρονες γέφυρες για το στέγαστρο στο ΟΑΚΑ του SCalatravahellip

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 3

Όλα τούτα τα τόσο διαφορετικά δημιουργήματα οφείλουν την ύπαρξή τους την όποια αξία τους την

εμβληματική μορφή με την οποία τα έχουμε εντυπωμένα στους αντίστοιχους τρόπους κατασκευής τους

Αναλογιστείτε ότι όπως δεν νοείται Παρθενώνας φτιαγμένος από οποιοδήποτε υλικό και τεχνική

εκτός απrsquo αυτό του πεντελικού μαρμάρου επεξεργασμένου από τη σοφή αρχαία μαστοριά άλλο

τόσο δεν νοείται Villa Savoye φτιαγμένη από πέτρα ή στέγαστρο ΟΑΚΑ φτιαγμένο από

σκυρόδεμα

Θα λέγαμε ότι για κάθε ένα απrsquo αυτά τα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα έπρεπε να αναμείνει η

ανθρωπότητα μέχρι να ωριμάσουν οι αντίστοιχες κατασκευαστικές προϋποθέσεις που θα έδιναν

δικαίωμα ύπαρξης και πνοή στις αρχιτεκτονικές τους συνθέσεις

Έτσι λοιπόν φανερώνεται η συνεκτική σχέση αρχιτεκτονικής και οικοδομικής σύνθεσης Μια σχέση

διαλεκτική όπου είναι αδύνατον να καθορίσεις ποια προηγείται της άλλης Άλλοτε η αρχιτεκτονική σύνθεση

αναμένει την ανάλογη οικοδομική εξέλιξη προκειμένου να υπάρξει κι άλλοτε παρατηρούνται περίοδοι όπου

η επισπεύδουσα και ορμητική αρχιτεκτονική συνθετική ολοκληρωμένη σκέψη συμβάλλει στη γονιμοποίηση

καινοτόμων τροχιών στην εξέλιξη της οικοδομικής συνθετικής σκέψης και των κατασκευαστικών επιλογών

Υπάρχουν λοιπόν πολύ διαφορετικά μεταξύ τους είδη και γένη οικοδομικών τρόπων δράσης και των

αντίστοιχων αρχιτεκτονικών συνθέσεων (Rudofsky) Μια από τις φροντίδες μας σε τούτο το εισαγωγικό

σημείωμα είναι να διαχειριστούμε να εξημερώσουμε να εξηγήσουμε αυτή την πολυμέρεια που απλώνεται

αδυσώπητα τόσο διαχρονικά όσο και συγχρονικά

Να εξημερώσουμε αυτή την πολλαπλότητα των διαφοροποιήσεων μετατρέποντάς την από κάτι χαοτικό σε

κάτι που θα καθίσταται κατανοητό καθοδηγούμενοι από κατάλληλες ρυθμιστικές αρχές Αρχές πολύτιμες

για την ορθή ανάπτυξη του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού για την ορθή διεξαγωγή της αρχιτεκτονικής

σκέψης έκφρασης και εφαρμογής

2

Σrsquo αυτό το πλαίσιο κατrsquo αρχήν είναι ιδιαίτερα ενδεικτική και χαρακτηριστική η αναφορά που έγινε

νωρίτερα και που έβαλε δίπλα δίπλα τα παραδοσιακά πέτρινα γεφύρια και τις σύγχρονες μεγάλες γέφυρες

Αυτό το πλησίασμα μας αποκαλύπτει ότι στο παρασκήνιο ακόμη και των πιο διαφοροποιημένων εκδοχών

τεχνουργίας και κατασκευής λειτουργεί αφανώς ένα στοιχείο που τις ενοποιεί είτε πρόκειται για το γεφύρι

της Άρτας ή για τη γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου Και το ενοποιητικό αυτό στοιχείο είναι στην περίπτωση που

συζητάμε η κοινή και στις δύο γέφυρες σκοπιμότητα της laquoγεφύρωσηςraquo ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 4

Η σκοπιμότητα ένας γενετικός κρίσιμος παράγοντας της αρχιτεκτονικής που παίζει περίεργα

παιχνίδια Άλλοτε φέρνει κοντά ένα πέτρινο οθωμανικό γεφύρι με το αποκορύφωμα της

σύγχρονης γεφυροποιίας Άλλοτε πάλι αντιδιαστέλλει δυο καθrsquo όλα παρεμφερείς εκδοχές της

ίδιας οικοδομικής και κατασκευαστικής ράτσας όπως πχ μια πέτρινη μάντρα για την περίφραξη

του κήπου και ένα πέτρινο μνημείο της μεσαιωνικής οχυρωματικής τέχνης ας πούμε το ενετικό

τείχος του Ηρακλείου Κοινή η σκοπιμότητα της άμυνας και στις δύο περιπτώσεις (φρούριο

μάντρα) κοινό το υλικό (λιθοδομή) αλλά εντελώς διάφορο το μέτρο της σκοπούμενης άμυνας

άρα εντελώς διαφορετικά τα μεγέθη τους οι αρχιτεκτονικές τους διατάξεις οι οικοδομικές τους

συνθέσεις ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 5

Όπως και να acuteχει το πράγμα η σκοπιμότητα που πρέπει να ρυθμίζει την αρχιτεκτονική και

οικοδομική σύνθεση φαίνεται ότι από αρχαιοτάτων χρόνων απασχολούσε βαθύτατα τους

απολογητές του αρχιτεκτονικού μυστηρίου Utilitas Firmitas Venustas (Βιτρούβιος) Form

Follows Function (Louis Sullivan) Λες και ο δεύτερος αντιγράφει τον πρώτο ύστερα από δύο

χιλιετίες και μάλιστα χρησιμοποιώντας την ίδια αλληλουχία αιτίου ndash αιτιατού

Και στην έννοια της σκοπιμότητας θα επανέλθουμε για να δούμε πως διασυνδέεται με την έννοια

της δομικής μορφής με την επιλογή συνθετικής στρατηγικής με την έννοια του τύπου όχι ως

στερεότυπου αλλά ως τεκμηριωμένου πεδίου γόνιμης δράσης και επινόησης με την έννοια του

οργανισμού με την έννοια της οικονομίας και της οικολογίας

Εκτός όμως από την σκοπιμότητα θα ιχνηλατήσουμε για την ώρα κάτι ακόμη πιο βαθύ κάτι πρωταρχικά

κοινό που εξrsquo ίσου διαπερνά και χαρακτηρίζει οποιοδήποτε κτίριο ή κατασκευή έχουμε κατά νου Κάτι

θεμελιώδες που συνδέει με κοινή μοίρα ακόμη και τις πιο ετερογενείς ή ανόμοιες περιπτώσεις σήμερα και

πάντοτε

Πρόκειται για την αναπόδραστη ανάγκη κάθε κατασκευάσματος ndash ξεκινώντας από το πιο σύνθετο

κτίριο και φτάνοντας μέχρις ένα απλό ποτήρι ndash να στέκεται και να μην αποδιοργανώνεται στα εξrsquo

ων συνετέθη (ως laquoπλίνθοι και κέραμοι ατάκτως εριμμένοιraquo ιδού το αντίθετο μιας οικοδομικής

σύνθεσης) να είναι συγκροτημένο και να μπορεί να αντιστέκεται στις φυσικές δυνάμεις που

προϋπάρχουν αυτού και που απειλούν διαρκώς με υπονόμευση τόσο το κατασκεύασμα το ίδιο

όσο και τη σκοπιμότητα ή τη λειτουργία που αυτό έχει ταχθεί να υπηρετήσει

Αντιλαμβάνεστε ότι μιλάμε εδώ για μια βαθύτερη υπαρξιακή εκδοχή της σκοπιμότητας

Ποιες είναι όμως αυτές οι φυσικές δυνάμεις εχθροί και πως νοείται η αντίσταση στη φθοροποιό

- για το κατασκεύασμα ndash δράση τους

Κατrsquo αρχήν είναι η βαρύτητα

Κατά μιαν έννοια όλη η εποποιία της αρχιτεκτονικής και των δομικών κατασκευών ανά τις χιλιετίες μπορεί

ξεκάθαρα να ερμηνευτεί ως ο διαρκής αγώνας για την υπερνίκηση της βαρύτητας

Μην πάει ο νους σας μόνο στην ακραία εκδοχή της αρχέγονης ανθρώπινης επιθυμίας για πτήση

συμβολοποιημένη κάποτε στο μύθο του Δαίδαλου και του Ίκαρου και σήμερα περισσότερο από

ποτέ κοντά στην πραγματοποίηση -με διαστημικές κρουαζιέρες να εξαγγέλονται ως το προσεχές

είδος τουρισμού

Αντιθέτως μιλάμε για μιαν ιστορική διαχρονική αγωνία πολύ πιο κοινότυπη Για την διαρκή

αγωνία του ανθρώπου να ορθώσει και να στήσει μια στέγη (Κωνσταντινίδης) να στεγάσει

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 6

Το ερώτημα κατά πόσον η στέγαση αυτή θα προοριζόταν για την ταπεινή εξασφάλιση του

καθημερινού βίου ή πηγαίνοντας στο άλλο άκρο για τη μεταφυσική υπέρβαση της

καθημερινότητας αυτής δηλαδή για την κατοίκηση και λατρεία του ιερού λίγο ενδιαφέρει τη

στιγμή αυτή και μπορούμε να το προσπεράσουμε αφού παρατηρήσουμε βέβαια ότι άπτεται μιας

ακόμη εκδοχής της έννοιας της σκοπιμότητας

Όμως αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία να συγκρατήσουμε εδώ ως θεμελιώδες στοιχείο για τη

συζήτησή μας είναι πως ίσως δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο Δαίδαλος ndash πριν αποπειραθεί κατrsquo

αρχήν επιτυχώς το πρώτο αεροπορικό τόλμημα ndash υπήρξε αρχιτέκτων ένας πολέμιος της

βαρύτητας σε όλα τα μέτωπα χθόνια (λέγεται ότι σχεδίασε τον Λαβύρινθο) και ουράνια

Παρομοίως ο Leonardo da Vinci μηχανικός ζωγράφος Αναγεννησιακός uomo universale

σχεδίασε και κατασκεύασε πτητικές μηχανές συνοδοιπορώντας με τον Δαίδαλο στον κοινό

σκοπό ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 7

Αλλά και πολύ πιο πρόσφατα στην ταραχώδη πρώτη εικοσαετία του 20ου αιώνα εποχή άκρως

επαναστατική εν μέσω των κοσμοϊστορικών προόδων στη διανόηση στην τεχνική στην

ιδεολογία των τεχνών (μοντερνισμός) αλλά και εν μέσω των κατακλυσμιαίων ανακατατάξεων του

παγκόσμιου πολιτικού τοπίου (Ρώσικη επανάσταση μπολσεβικισμός) έχουμε απτές και άφθονες

αποδείξεις αυτής της αιώνιας μάχης του ανθρώπου-κατασκευαστή με τον ανυπότακτο φυσικό

εχθρό ndash τη βαρύτητα Ας αναφέρουμε ενδεικτικά την πτητική μηχανή του Ρώσου

κονστρουκτιβιστή Vladimir Tatlin την έλξη που ένιωθε ο Le Corbusier για τrsquo αεροπλάνα (Vers

une architecture) και την εμμονή του να τα σχεδιάζει να διασχίζουν τους ουρανούς των

αρχιτεκτονικών και πολεοδομικών του προτάσεων στα εξαίσια σκίτσα του τη λατρεία και

εξιδανίκευση του ύψους αλλά και της μηχανής (η ταχύτητα εκμηδενίζει αποστάσεις η

μηχανοποίηση νοηματοδοτεί το νέο άφθαρτο κόσμο) όπως απεικονίστηκε εμβληματικά στα

οραματικά αρχιτεκτονικά παραληρήματα του φουτουριστή Antonio Santrsquo Elia

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 8

3

Η βαρύτητα βεβαίως αποδεικνύεται σκληρός ακατάβλητος αντίπαλος Δεν χάνει ευκαιρίες να

τιμωρεί την ύβριν του ανθρώπου που προσπαθεί με κάθε τρόπο να την υπερνικήσει Η άδοξη

κατάληξη του Ικάρου η 11η Σεπτεμβρίου οι σεισμοί η κατάρρευση του στεγάστρου στο

Ακρωτήρι της Σαντορίνης πιστοποιούν ότι η επική μάχη της ανθρώπινης διάνοιας με τον υπrsquo

αριθμόν ένα ανηλεή φυσικό νόμο συνεχίζεται ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 9

Παρενθετικά επισημαίνουμε ότι η ύβρις (με την αρχαιοελληνική έννοια της υπέρβασης των

εσκαμμένων από τους θνητούς και της συνεπακόλουθης τιμωρίας τους από τους θεούς) και

αντιστοίχως η υβριστική ndash δηλαδή άμετρη και αλαζονική ndash συμπεριφορά του ανθρώπου προς τη

φύση και τις νομοτέλειές της έχει προσλάβει στις μέρες μας βαρύνουσα αρνητική σημασία

παγκοσμίως

Ρύπανση ατμόσφαιρας διατάραξη οικοσυστημάτων εξάντληση φυσικών πόρων ερημοποίηση

κλιματολογικές ανωμαλίες όλες οι καταστροφικές επιπτώσεις αυτής της άμετρης συμπεριφοράς

διδάσκουν έστω και την τελευταία στιγμή ότι ο άνθρωπος δεν είναι κύριος της φύσης και των

δυνάμεών της Και αυτή η επίγνωση οδηγεί σε κατάσταση συναγερμού όπου ο γνώμονας πλέον

είναι η συμμαχία με τους φυσικούς νόμους και όχι η προσπάθεια καταστρατήγησής τους

Αειφορία ενεργειακός σχεδιασμός ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αρχές βιοκλιματικής

αρχιτεκτονικής κτίρια και κατασκευάσματα φιλικά στο περιβάλλον είναι μερικοί από τους όρους

που σχετίζονται μrsquo αυτή τη νέα κατάσταση και στοιχειοθετούν μια επίκαιρη γενικευμένη εκδοχή

της έννοιας της σκοπιμότητας ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 10

Πριν ολοκληρώσουμε τούτη την σύντομη περιδιάβαση μεταξύ ιστορίας αρχιτεκτονικών

κατασκευών μύθων και βαρύτητας μια τελευταία αναφορά στην ελληνική αρχαιότητα θα δείξει

έμμεσα ότι το θέμα αυτό της βαρύτητας σε σχέση με την αρχιτεκτονική δεν έχει αποκλειστικά

και μόνον laquoαεροπορικέςraquo προεκτάσεις και συμφραζόμενα

Ο όρος laquoαρχιτέκτωνraquo προκύπτει από το συνθετικό laquoτέκτωνraquo Η έννοιά του έτσι όπως σήμερα την

κατανοούμε εισήχθη σταδιακά στις ευρωπαϊκές γλώσσες κατά την εποχή της Αναγέννησης Στην

αρχαία Ελλάδα δεν χρησιμοποιόταν ο όρος αρχιτέκτων ndash αρχιτεκτονική όπως επίσης δεν

χρησιμοποιούνταν οι όροι laquoτο ωραίοraquo laquoη ομορφιάraquo (αλλά όροι όπως laquoτο καλόν καγαθόνraquo

δηλαδή το ωφέλιμο χρήσιμο κατάλληλο κτλ)

Κι όμως τέκτονες στην αρχαία Ελλάδα εκαλούντο οι καραβομαραγκοί οι ναυπηγοί οι

κατασκευαστές πλεούμενων που και αυτά με τους ειδικούς τους όρους στοχεύουν στην

υπερκέραση της βαρύτητας στο υγρό στοιχείο αυτή τη φορά και όχι στον αέρα

Βαρύτητα λοιπόν αλλά και ένα σωρό άλλες επιβουλές πολιορκούν το εν δυνάμει αρχιτεκτόνημα

bull Θερμοκρασιακές μεταβολές

bull Το νερό της βροχής

bull Οι άνεμοι

bull Το σφυροκόπημα του καλοκαιρινού ήλιου

για να μη μιλήσουμε για την

bull υπονομευτική δράση μικροοργανισμών και χημικών ndash βιολογικών παραγόντων

bull τις ανθρωπογενείς φθορές και βέβαια

bull την αχρηστία

Ήδη ελπίζω να φαίνεται πια ξεκάθαρα η αλήθεια της αρχικής δήλωσης ότι δεν είναι νοητή

αρχιτεκτονική συνθετική δράση ερήμην της οικοδομικής συνθετικής σκέψης που θα εγγυηθεί την

κατασκευασιμότητα του αρχιτεκτονήματος και ταυτοχρόνως θα ρυθμίζει αναλόγως και τις

συνθετικές του αρετές με σκοπιμότητα και σύνεση

Εδώ μπορεί να εγερθεί μια ένσταση στηριγμένη στο ακόλουθο δίπολο

laquoΗ αρχιτεκτονική σύνθεση επιδιώκει υψηλόφρονες στόχους ομορφιάς αισθητικής ικανοποίησης

σώρευσης πλούτου σε χωρικές διατάξεις και εμπειρίες κτλraquo

Ενώ laquoη οικοδομική ως απλή τεχνική διευθέτηση αναλίσκεται σε πεζά καθήκοντα προάσπισης

των συνθετικών δικαιωμάτων του κατασκευάσματος να υπάρξει κόντρα στις φυσικές δυνάμεις

που απειλούν την υπόστασή τουraquo

Ένας τέτοιος διχασμός της αρχιτεκτονικής σε laquoπατρίκιουςraquo και laquoπληβείουςraquo είναι ανυπόστατος

Αντανακλά ένα ψευδοδίλλημα που ωστόσο είναι αλήθεια ότι έχει ταλανίσει μεγάλο αριθμό

αρχιτεκτόνων που ndash κυρίως στα φοιτητικά τους χρόνια ndash έπεσαν θύματα αυτής της πλάνης (και

τολμώ να ομολογήσω ότι υπήρξα ένας από αυτούς)

Αργά ή γρήγορα όμως η πλάνη αποκαθίσταται έστω και οδυνηρά με το πρώτο σοκ που

επιφυλάσσει στο νεαρό συνθέτη και περιφρονητή της οικοδομικής η επίσκεψή του στο

εργοτάξιο και η αμηχανία του να απαντήσει στα μυριάδες φλέγοντα ερωτήματα που τον

πολιορκούν εκεί για το πώς τα γοητευτικά του σχεδιάσματα θα μετατραπούν σε πραγματική

κατασκευή σε κτιριακό οργανισμό με σάρκα και οστά

Όπως είπαμε και νωρίτερα αρχιτεκτονική συνθετική σύλληψη και οικοδομική συνθετική αντιμετώπιση

είναι αναπόσπαστες πτυχές μιας αδιαίρετης ολότητας Και μάλιστα η θεώρηση της οικοδομικής σύνθεσης

που επιχειρούμε εδώ έρχεται να επανορθώσει ορισμένες συνήθεις στρεβλώσεις όπως για παράδειγμα

κάποιες φορμαλιστικές δοξασίες περί αισθητικής Δεν υφίσταται a priori αισθητική αρτιότητα στην

αρχιτεκτονική Μrsquo άλλα λόγια η αρχιτεκτονική δεν προσφέρεται ως πεδίο άσκησης και επίδειξης επιλογών

χειρισμών αυθαίρετων μη αποδείξιμων και μη εξηγήσιμων επιλογών δηλαδή που λογοδοτούν μόνο σε μιαν

ανεξέλεγκτη αυτόνομη ατίθαση υποκειμενική προδιάθεση προς κάτι laquoαρεστόraquo

Τότε λοιπόν ως τι προσφέρεται η αρχιτεκτονική Μήπως ως στρατώνας όπου θα ομογενοποιηθούν οι

προσωπικότητες και θα ψαλιδιστούν οι ευαισθησίες Κάθε άλλο

4

Ναι μεν προσφέρει με απλοχεριά χώρο για την ελεύθερη έκφραση όλων των ιδιοσυγκρασιακών

προτιμήσεων πλην όμως μέσα σε ανυπέρβλητα πλαίσια δράσης Αυτά προσδιορίζονται από τους φυσικούς

νόμους που προαναφέραμε και από την οικονομία (μια ακόμη εκδοχή της σκοπιμότητας) ndash ας μην ξεχνάμε

ποτέ ότι η αρχιτεκτονική και η οικοδόμηση είναι μια πολύ ακριβή διαδικασία για να μπορεί κανείς να παίζει

ανεύθυνα μαζί τους Προσδιορίζονται ακόμη τα πλαίσια αυτά από το γεγονός ότι η αρχιτεκτονική δεν είναι

απλώς μια καλλιτεχνική πρόταση (που δυστυχώς συχνότατα πλέον αρκείται στο να laquoείναι ότι δηλώνειraquo)

αλλά μια εξυπηρετική τέχνη Ένα πολύπλοκο εγχείρημα που επιδιώκει να ικανοποιήσει συγκεκριμένες

προϋποθέσεις τεθείσες από πριν μια πολύπτυχη διαδικασία που επιδιώκει να λύνει δοθέντα προβλήματα με

τον βέλτιστο συστηματικό τρόπο

Αναδεικνύοντας λοιπόν αυτά τα δεσμευτικά πλαίσια δράσης το μάθημα των οικοδομικών συνθέσεων

φιλοδοξεί να λειτουργήσει σαν εγγυητής δύο συνθηκών ταυτοχρόνως για τον διδασκόμενο αρχιτέκτονα

α) Ότι δεν θα διολισθήσει στο ένα μη επιτρεπτό άκρο δηλαδή εκείνο του αυθαίρετου

εντυπωσιοθήρα ταχυδακτυλουργού του στερούμενου ερεισμάτων και

β) Ότι δεν θα περιχαρακωθεί στο άλλο επίσης μη επιτρεπτό άκρο δηλαδή εκείνο του

στυγνού και άψυχου εκτελεστή που διεκπεραιώνει μονότονα προ-αποφασισμένες

επιλογές

Συνεπώς το μάθημα φιλοδοξεί να καθοδηγήσει τις φοιτήτριες και τους φοιτητές στην δύσκολη πορεία προς

την αρχιτεκτονική συνθετική αξία ndash την ομορφιά εν τέλει αν προτιμάτε ndash μέσα από τη συστηματική (και

μακάρι επινοητική και ευέλικτη) ανταπόκριση σε υπαρκτούς φυσικούς αναπόδραστους παράγοντες και

παραμέτρους

(και διπλωματική laquoΛατώraquo - Βωξίτες Άμφισσας)

Τα Συστήματα Δομής

Όπως και σε όλους τους φυσικούς σχηματισμούς ndashανόργανους και οργανικούςndash έτσι και στα ανθρωπογενή

τεχνήματα παρατηρείται ιστορικά μια εκτεταμένη ποικιλία δόκιμων κατασκευαστικών συστημάτων

εκδοχών τρόπων αντιμετώπισης

Είναι άλλωστε προφανές ότι οι δεύτεροι (οι ανθρωπογενείς κατασκευαστικοί σχηματισμοί) έλκουν σε

μεγάλο βαθμό την καταγωγή τους ή αντλούν την έμπνευσή τους από τους πρώτους (τους φυσικούς

σχηματισμούς ndash Τσινίκας)

Για την κατάδειξη αυτής της στενής αντιστοιχίας ή γενεαλογικής καταβολής ή διαδοχής ανάμεσα στη φύση

και στο τέχνημα μπορούμε να επικαλεσθούμε πληθώρα μαρτυριών προερχόμενων από διάφορους χώρους

και πεδία

bull Από τον ίδιο τον θεωρητικό αρχιτεκτονικό στοχασμό ξεχωρίζει αρκετά νωρίς (17ος αιώνας) η

συμβολική σύλληψη της laquoαρχέγονης καλύβαςraquo που δομείται δια φυσικής (ή μήπως θεϊκής)

επιλογής μέσα στο δάσος από 4 παρακείμενους κορμούς δέντρων και τα αλληλοεμπλεκόμενα

κλαδιά με τις φυλλωσιές τους Αυτή η ndash καθαρά ιδεολογική αλλά πλήρως εκφραστική ndash

σύλληψη αποτέλεσε για τον μεγάλο στοχαστή Abbeacute Laugier το θεμέλιο πάνω στο οποίο στήριξε

την εξήγησή του για τη γένεση και την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 11

bull Από το πεδίο της γλώσσας μάρτυρες της συγγένειας φυσικού τεχνητού προσέρχονται δεκάδες

λέξεις το νόημα των οποίων (μεταφορικά ή κυριολεκτικά) είναι κοινό στην οικοδομική τέχνη και

στην ανατομία ή τη βιολογία ή τις φυσικές επιστήμες σκελετός επιδερμίδα φλοιός κέλυφος

ραχοκοκαλιά τα μέλη οργανισμός βραχίονες πυρήνας κλάδος κορμός δομή κύτταρο δίκτυο

ιστός κτλ ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 12

bull Αλλά και γενικότερα η σχέση φύσης ndash τεχνήματος τεκμηριώνεται από πλείστες όσες διδαχές

που μπορούν να αντληθούν για τον άνθρωπο κατασκευαστή από την ενστικτώδη οικοδομική

συμπεριφορά πλείστων όσων εκφάνσεων οργανικής ζωής ο κάστορας η μυρμηγκοφωλιά η

κηρύθρα οι φωλιές των πουλιών ο ιστός της αράχνης η διαμόρφωση του αυγού το κουκούλι

του μεταξοσκώληκα το ριζικό σύστημα των δέντρωνhellip ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 13

Όλα τα παραπάνω αποτελούν ενδεικτικές αναφορές στους παππούδες και τους προπαππούδες όλων των

συστημάτων δομής και κατασκευαστικών σχηματισμών που επινόησε ο αρχιτέκτων ndash οικοδόμος ανά τους

αιώνες Οι στενές προγονικές αυτές σχέσεις δεν συνιστούν άλλο από μια ακόμα θεμελιώδη εκδοχή και

έκφραση της συμμαχίας και συμπόρευσης της αρχιτεκτονικής με τις φυσικές νομοτέλειες που θίξαμε

νωρίτερα και που σήμερα πιο πολύ από ποτέ είναι αναγκαίο να ανακαλυφθεί εκ νέου να επανερμηνευθεί

και να αξιοποιηθεί κατάλληλα Για τούτο τους μακρινούς αυτούς ndash αλλά και τόσο γενναιόδωρους ndash

προγόνους πρέπει να τους έχουμε πάντα κατά νου

5

Η τεράστια λοιπόν ποικιλία στην κατασκευή των αρχιτεκτονικών τεχνημάτων μπορεί για λόγους καλύτερης

εποπτείας και οργάνωσης να κατηγοριοποιηθεί σε 4 μεγάλα γένη Σε 4 βασικά συστήματα δομής όπως τα

ονομάζει ο καθηγητής κ ΧΑθανασόπουλος το βιβλίο του οποίου θα χρησιμοποιηθεί ως υποστηρικτική

βάση για το μάθημα

Σύμφωνα με αυτή την κατάταξη και την αντίστοιχη ορολογία τα συστήματα αυτά διακρίνονται ως εξής

bull Το σύστημα δομής των κατασκευών απλής έδρασης

bull Το σύστημα δομής της ολόσωμης κατασκευής

bull Το σύστημα δομής της μεικτής κατασκευής

bull Το σύστημα δομής των αρθρωτών (ή δικτυωτών) κατασκευών

Πρέπει να τονιστεί ότι αυτά διακρίνονται ως αυτόνομες επικράτειες ναι μεν λόγω των βασικών

γνωρισμάτων που χαρακτηρίζουν το καθένα και που ndashκατrsquo αρχήν ndash το καθιστούν laquoγενετικάraquo διάφορο από

τα άλλα αλλά παραλλήλως ότι αυτοί οι χαρακτηρισμοί έχουν κυρίως πρακτική χρησιμότητα σύνοψης

Πρέπει να τονιστεί επίσης ότι το καθένα από τα συστήματα αυτά παρουσιάζεται εξελισσόμενο και

τελειοποιούμενο στο διάβα της ιστορίας με τρόπους ndashας πούμεndash Δαρβίνειους Και ότι κατά την

εξελικτικότητα αυτή ndashπροϊούσης της τεχνικήςndash μπορεί να παρατηρούνται μεταλλάξεις και μερικές

μετατοπίσεις από μια γενετική γραμμή σε μιαν άλλη ή ακόμα και αδιέξοδα όπως άλλωστε συμβαίνει και

στους ζωντανούς οργανισμούς

Συνεπώς πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι τα όρια ανάμεσα στα 4 αυτά συστήματα κάθε άλλο παρά σαφή και

κρυστάλλινα είναι ευκίνητα Γιrsquo αυτό στην πράξη συχνά εμφανίζονται πολύ ενδιαφέρουσες ndash και κάποτε

απροσδόκητεςndash αλληλοσυμπληρώσεις μεταξύ τους αναμείξεις και υβριδικοί συνδυασμοί δύο ή

περισσότερων σταδιακές μεταμορφώσεις από το ένα στο άλλο

Η συχνότητα χρήσης των συστημάτων αυτών (χωριστά ή συνδυαζόμενα σύμφωνα με τα παραπάνω) και οι

συνθήκες που πυροδότησαν τη χρήση αυτή εξαρτήθηκαν και εξαρτώνται διαχρονικά από τις εξής

παραμέτρους

bull Διαθεσιμότητα κατάλληλων υλικών

bull Διαθεσιμότητα κατάλληλων τεχνολογικών δυνατοτήτων (για την απόκτηση μεταφορά και

επεξεργασία των υλικών αυτών)

bull Σκοπιμότητα δηλαδή τι επιχειρείται να κατασκευαστεί (με βάση τα διαθέσιμα υλικά

δυνατότητες) και για ποιους συμφωνηθέντες λόγους κοινά αποδεκτούς από μια κοινότητα

ενδιαφερομένων (ιδού ένας ακόμη δρόμος για την αποβολή αρχιτεκτονικών συνθετικών

εγωκεντρισμών)

bull Κλιματολογικές και περιβαλλοντικές συνθήκες γενικότερα (που ευνοούν ή αποθαρρύνουν κατά

περίπτωση την υιοθέτηση συγκεκριμένου συστήματος δομής σε συνδυασμό και με τα

παραπάνω)

bull Διαθεσιμότητα προγενέστερων αντίστοιχων παραδειγμάτων

(που λειτουργούν ως αναφορές πολλαπλώςmiddot τόσο για τη διδακτική συμμόρφωση με προτεραία

γνώση όσο και για την υπέρβασή της Πρόκειται για άλλον ένα αιώνιο οικουμενικό αγώνα αυτόν

ανάμεσα στην παράδοση και στην ανανέωση) και τέλος

bull Οικονομία (που σαφέστατα και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να τη θεωρεί κανείς

μονομερώς στατικά στενά ποσοτικά ndash μόνον ως προϋπολογισμό δαπάνης- αλλά οπωσδήποτε

δυναμικά ποιοτικά πολυδιάσταταmiddot δηλαδή συναρτημένη άμεσα και στρατηγικά με όλες τις

προηγούμενες παραμέτρους ndash μια βέλτιστη συνισταμένη τους)

Ύστερα από αυτές τις επισημάνσεις (και προειδοποιήσεις) που συγκροτούν ένα απλό ndash αλλά ευρύτατης

εφαρμογήςndash αλφαβητάρι αρχών δράσης αρχιτεκτονικού ολοκληρωμένου σχεδιασμού οικοδομικής

σύνθεσης θα προχωρήσουμε στη σκιαγράφηση των 4 συστημάτων δομής με τη βοήθεια απλών

παραδειγμάτων

Απλή έδραση

Σrsquo αυτή την κατηγορία μπορεί κανείς να συγκαταλέξει αρχιτεκτονικές εκφάνσεις τόσο διαφορετικές εκ

πρώτης όψεως όπως μεταξύ άλλων

bull Τους τύπους των αρχαιοελληνικών ναών

bull Απλά μονώροφα ή διώροφα πέτρινα χωριάτικα σπίτια με ξύλινες στεγάσεις όπως αυτά

που συνηθέστατα ενδημούν στις παραθαλάσσιες περιοχές της Μεσογειακής λεκάνης

bull Αυτοσχέδια αγροτικά κτίσματα πχ μαντριά με πέτρινους τοίχους και ελαφρές

στεγάσεις από κλαριά καλάμια χόρτα λαμαρίνες κλπ

bull Τις τυπικές διατάξεις της χριστιανικής ναοδομίας τις αποκαλούμενες βασιλικές

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 14

Τα κοινά φυλετικά γνωρίσματα των παραπάνω έχουν ως εξής

Πρώτον η ανάληψη του ρόλου της μεταβίβασης των φορτίων από ψηλά προς το έδαφος μέσω λίθινων

κατασκευών Περαιτέρω η αναγκαία προς τούτο διαμόρφωση των λίθινων αυτών κατακόρυφων φορέων

των λιθοδομών Πρόκειται κυρίως για τοίχους αλλά και στύλους (πχ πεσσοί) κατάλληλης διάταξης και

διατομής Το ζητούμενο στις λιθοδομές είναι να διαμορφωθεί και να συγκροτηθεί επαρκής συνεκτική και

ευσταθής φέρουσα μάζα Αυτό επιτυγχάνεται χάρη στην τοποθέτηση και πλοκή κατάλληλου μεγέθους και

σχήματος λίθινων μονάδων (δόμων) με τέτοιο τρόπο ώστε ndash κατά το δυνατόνndash κάθε μια να πατάει πάνω σε

τουλάχιστον δύο υποκείμενες καθώς επίσης και ώστε να προκύπτουν τα ελάχιστα ndashκατά το δυνατόνndash κενά

μεταξύ τους Με την επιλογή του κατάλληλου πάχους (σε σχέση και προς το ύψος) μια λιθοδομή

καταφέρνει να ίσταται μόνο χάρη στην δύναμη της τριβής βάρους που ακινητοποιεί τους δόμους καθώς

εδράζονται ο ένας πάνω στον άλλον (μόλις περιγράψαμε αδρά τις συνθήκες κατασκευής και ύπαρξης ενός

συγκεκριμένου τύπου λιθοδομής της ξερολιθιάς Οι συνθήκες αυτές κατ΄ ουσίαν δεν αλλοιώνονται

δραματικά στις πολλές άλλες εκδοχές λιθοδομών όπου χρησιμοποιείται και κονίαμα για την συγκόλληση

των δόμων και τη βελτίωση της έδρασής των του ενός επί του άλλου) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 15

6

Άμεση συνέπεια των παραπάνω και ταυτοχρόνως δεύτερο laquoφυλετικόraquo γνώρισμα των φερουσών

λιθοδομών κατασκευών απλής έδρασης είναι η δεσμευτικότητα ως προς τις δυνατότητες διαμόρφωσης

ανοιγμάτων στα τοιχώματα δεσμευτικότητα που απορρέει από τη δομική νομοτέλεια του λίθινου φορέα

Περιορισμένα ανοίγματα περιορισμός στο σχήμα (ορθογώνια) και τη διάταξή τους (όρθια και σχετικά

αραιά) κυριαρχία του πλήρους ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 16

Τρίτο κοινό χαρακτηριστικό η κάλυψη στέγαση των χώρων με χρήση ελαφρών υλικών ( laquoπαραδοσιακάraquo

του ξύλου πιο πρόσφατα μετάλλου ή και συνδυασμών τους) που να μπορούν να παραχθούν φυσικά ή

τεχνητά σε μορφή ράβδου

Με τις ράβδους αυτές συγκροτούνται ndash με διαδοχικές παραθέσεις τους σε επάλληλες στρώσεις

διατασσόμενες εναλλάξ κατά τις δύο διευθύνσεις ndash κατάλληλα διαμορφωμένες σχαρωτές καλύψεις Οι

χαμηλότερες στρώσεις τους απαρτίζονται από αραιά διατεταγμένες ισχυρές ράβδους και όσο ανεβαίνουμε

στρώσεις οι ράβδοι αδυνατίζουν ενώ πυκνώνουν τη διάταξή τους μέχρις ότου σταδιακά το αρχικό άνοιγμα

της απόστασης μεταξύ των έναντι κείμενων τοίχων να επιμεριστεί σε διαστάσεις τις οποίες κάποιο

ευκολομεταχείριστο υλικό τελικής επικάλυψης θα μπορέσει να γεφυρώσει με ευχέρεια

Και στις σχαρωτές αυτές στεγάσεις ndash των οποίων υπάρχουν ποικίλες εκδοχές ndash οι κύριες συνεκτικές

δυνάμεις είναι αυτές της βαρύτητας και της τριβής (και εδώ η μια στρώση ράβδων εδράζεται επάνω στην

άλλη)

Και ως προς τις στεγάσεις αυτές ισχύει νομοτελειακά κατrsquo αναλογία προς τα ανοίγματα των τοίχων

περιορισμός στα ανοίγματα δηλαδή στις διαστάσεις των χώρων (που εξαρτώνται από τα διατιθέμενα ndashκαι

επίσης περιοριστικάndash μήκη των ράβδων της εσχάρας) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 17

Σε κάθε περίπτωση οι κατασκευές απλής έδρασης πραγματοποιούνται αναλυτικά και προσθετικά από κάτω

προς τα πάνω Οι δομικές μονάδες τους (δόμοι-ράβδοι) εναποτίθενται η μια επί της άλλης προοδευτικά από

τον θεμέλιο λίθο μέχρι την ολοκλήρωση της κάλυψης

Οι αρχικές αυτές παρατηρήσεις μας επιτρέπουν ήδη να αγγίξουμε μια χαρακτηριστική περίπτωση

ιδιαιτερότητας που laquoαπειλείraquo κατά τα προλεχθέντα την τακτοποιημένη κατηγοριοποίηση των συστημάτων

Ερώτημα το παραδοσιακό πέτρινο γεφύρι κι ακόμη η κάθε είδους πέτρινη θολωτή κατασκευή σε ποιο

σύστημα δομής εμπίπτουν ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 18

Εκεί παραδόξως οι φέρουσες τα κατακόρυφα φορτία λίθινες τοιχοδομές αντί να διακόπτονται στο Α ή Β

ύψος και να αναμένουν να επικαθίσει επάνω τους η όποια ελαφρά στέγαση εξελίσσονται καθrsquo ύψος

αδιάκοπα και καμπυλώνοντας στον χώρο μετατρέπονται ομαλότατα

ndash αυτές οι ίδιεςndash σε στέγασηmiddot και παρά το γεγονός ότι αυτός ο τύπος κατασκευής (θόλος τόξο καμάρα)

σαφώς εμπίπτει στο δομικό σύστημα της απλής έδρασης ndashκαι όχι μόνο απλώς εμπίπτει αλλά και

στοιχειοθετεί την κατrsquo εξοχήν εφαρμογή του καθrsquo όσον το συνδετικό κονίαμα είναι παντελώς άχρηστο άρα

την κατrsquo εξοχήν εφαρμογή όπου το δίδυμο βάρος τριβή λειτουργούν στον απόλυτο βαθμό ως νομοτελειακοί

όροι του συστήματος- ωστόσο μοιράζεται εγγενώς στοιχεία με το λεγόμενο σύστημα ης ολόσωμης

κατασκευής και κατά μια έννοια το προαναγγέλλει ήδη από τη Ρωμαϊκή εποχή Λίγο αργότερα θα δούμε

γιατί και πώς

Ολόσωμη κατασκευή

Θα μπορούσαμε να περιγράψουμε επιγραμματικά το δομικό σύστημα της ολόσωμης κατασκευής ως εξής

κατασκευή με χυτό υλικό που προαπαιτεί την ύπαρξη καλουπιού

Άρα γύψινα ή πλαστικά κατασκευάσματα ή ακόμα κι ένα πήλινο αγγείο (με τα χέρια του αγγειοπλάστη να

παίζουν το ρόλο του καλουπιού καθώς γυρίζει ο τροχός) αλλά και ένα προϊόν υαλουργίας κατrsquo αρχήν

εμπίπτουν στην κατηγορία αυτή

Βεβαίως στα πλαίσια της συζήτησής μας με αντικείμενο τα οικοδομήματα ως τέτοιο χυτό υλικό εννοούμε

μονοσήμαντα το ωπλισμένο σκυρόδεμα (ΩΣ)

Έτσι ως εκπροσώπους αυτού του δομικού συστήματος εννοούμε όλες τις ευρύτατα διαδεδομένες

κατασκευές των οποίων τα βασικά μέλη δηλαδή ο φέρων οργανισμός τους (ΦΟ) υλοποιείται από ΩΣ

χυτό μέσα σε κατάλληλα διαμορφωμένα καλούπια (τους ξυλότυπους ή σιδηρότυπους ή πλαστικότυπους

αναλόγως του υλικού κατασκευής των καλουπιών αυτών)

Είτε πρόκειται για απλά μικρά οικοδομήματα είτε για μεγάλης κλίμακας σύνθετα κτίρια τα laquoφυλετικάraquo

γνωρίσματα του συστήματος ndash κοινά σε κάθε περίπτωση ndash είναι

bull Το καλούπι (μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ακόμη και από αισθητικής άποψης και

πολύπλοκη κατασκευή που υπάρχει και λειτουργεί μόνον εφήμερα και αποξηλώνεται

μετά την στερεοποίηση του ΩΣ)

bull Το χυτό υλικό

bull Η ύπαρξη συγκροτημένου ΦΟ που σχηματικά διαρθρώνεται στα εξής μέλη

α Στα φέροντα στοιχεία που μεταβιβάζουν φορτία κατά την κατακόρυφη έννοια

- υποστυλώματα και τοιχεία

β Στα φέροντα στοιχεία που μεταβιβάζουν φορτία κατά την οριζόντια έννοια

κατευθύνοντάς τα προς τα προηγούμενα Αυτά είναι οι δοκοί και

-δευτερευόντως ndash οι πλάκες

Με την κατάλληλη σύνθεση και διάταξη των μελών αυτών διαμορφώνεται ένας τριδιάστατος

σκελετός κατά τις διευθύνσεις χψζ Τα οριζόντια διάκενά του πληρούνται από τις πλάκες

Όσο για τα κατακόρυφα διάκενά του αντιμετωπίζονται κατά περίπτωση είτε συμπληρούμενα

από φερόμενα στοιχεία πλήρωσης (οπτοπλινθοδομές τοιχώματα από ελαφρά υλικά

υαλοστάσια κλπ) είτε παραμένοντας κενά

bull Μέσα στα μέλη του σκελετού του ΦΟ δηλαδή μέσα στα υποστυλώματα τοιχεία στις

δοκούς και τις πλάκες κατοικεί και διαπλέκεται χωρίς να φαίνεται (παρά μόνο προς στιγμήν

σε αρχικό στάδιο πριν τη σκυροδέτηση) μεγάλο πλήθος πυκνά διατεταγμένων μικρότερων

σκελετών Πρόκειται για τον σιδερένιο οπλισμό Αυτός προικίζει το σκυρόδεμα ndashπου από μόνο

7

του αντιδρά φιλότιμα μόνο όταν θλίβεταιndash με πρόσθετες και επαρκείς ικανότητες αντίδρασης

σε πλειάδα άλλων καταπονήσεων (εφελκυσμός στρέψη διάτμηση λυγισμός)

Έτσι ώστε τελικά το ΩΣ ως σύνθετο υλικό αποτελούμενο από συνδυασμό λιθώδους ιστού

και σιδερένιου οπλισμού θα μπορούσε ndashμεταφορικάndash να παραλληλιστεί με την επίσης σύνθετη

οργανική ολότητα που συνδιαμορφώνεται στο σώμα μας από την συνεργασία των οστών και

των μυώνων

Καλούπι χυτό υλικό διαμόρφωση σκελετού (υποστυλώματα δοκάρια πλάκες) οπλισμοί

Αυτά μέχρι στιγμής είναι τα αντιπροσωπευτικά χαρακτηριστικά της ολόσωμης κατασκευής

Ολόσωμη ακριβώς επειδή το σύνολο των μελών του κατασκευασμένου οικοδομικού σώματος

είναι ενιαίο ως προς το υλικό και τη μέθοδο κατασκευής

Η κομβικής και ιστορικής σημασίας διαφορά ανάμεσα στο δομικό σύστημα της ολόσωμης κατασκευής και

εκείνο της απλής έδρασης μια διαφορά που άλλαξε ριζικά την εξελικτική τροχιά της αρχιτεκτονικής στα

τέλη του 19ου αιώνα ndashμε την επινόηση και εφαρμογή του beton armeacutendash συμπυκνώνεται στα περίφημα

laquo5 σημεία για μια νέα αρχιτεκτονικήraquo όπως τα διατύπωσε εμβληματικά ο Le Corbusier (ελεύθερη κάτοψη

ελεύθερη όψη το παράθυρο ndash ταινία το pilotis ο κήπος στο δώμα)

Η ανατομία αυτής της κοσμοϊστορικής laquoμετάλλαξηςraquo εξηγείται συνοπτικά ως εξής

Με την έλευση του σκελετόμορφου ΦΟ από ΩΣ την ανάληψη των φορτίσεων ανέλαβαν τα

υποστυλώματα και οι δοκοί Αυτομάτως οι τοίχοι ndash εξωτερικοί της όψης και εσωτερικοί ndash που μέχρι τότε

ανά τους αιώνες ήταν κατrsquo εξοχήν χρεωμένοι με καθήκοντα φορέων αποδεσμεύτηκαν από οποιαδήποτε

φέρουσα αποστολή

Τούτο είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την μετατροπή των τοιχωμάτων από φέροντα σε φερόμενα στοιχεία (άρα

την σύνθεση και κατασκευή τους από ποικιλία υλικών εκτός της πέτρας και πάντως ελαφρότερων απrsquo

αυτήν) και την δυνατότητα καινοφανών χωροθετήσεών τους στο κτίριο ανεξάρτητα από τη γεωμετρία και

τη διάταξη των στοιχείων του ΦΟ από ΩΣ

Περαιτέρω αυτό σήμαινε την πλήρη απελευθέρωση ndashγια τον αρχιτέκτοναndash

ως προς τον χειρισμό των διαφραγμάτων οργάνωσης του χώρου (ελεύθερη κάτοψη ελεύθερη όψη)middot

ως προς την οργάνωση των ανοιγμάτων της όψης (το παράθυρο ndash ταινία της Villa Savoye αδιανόητο υπό

όρους απλής έδρασης)middot

ως προς τη σχέση κτιρίου ndash εδάφους (ολική αναθεώρηση της laquoπαραδοσιακήςraquo αλληλουχίας βάση κορμός

στέψη και αντικατάσταση της αίσθησης της βαρύνουσας κτιριακής μάζας από αυτήν της αιώρησης) και

τέλος

ως προς την συνολική ευεργετική αξιοποίηση κάθε διατιθέμενης επιφάνειας του κτιρίου ακόμη και αυτής

του δώματος

(το οριζόντιο δώμα διαδέχεται την laquoπαραδοσιακήraquo στέγη και προσφέρει ndashμαζί και με το pilotisndash

διπλασιασμό του εδάφους Ως εκ θαύματος το κτίριο πλέον δεν laquoκαταπατάraquo δεν δεσμεύει γήινη επιφάνεια

και ελεύθερο χώρο αναψυχής και κοινωνικής ανάπτυξης αλλά την διπλασιάζει ndash μια φορά στο ισόγειο

pilotis και άλλη μια στο δώμα ndash κήπο) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 19

Όλα τα παραπάνω τελικά οφείλονται στη δυνατότητα που χαρίζει το ΩΣ ndash οι δοκοί και οι πλάκες ndash για

γεφύρωση ανοιγμάτων που το μέγεθός τους είχε υπάρξει αδύνατον για τα πρωτύτερα δεδομένα

(αναλογιστείτε τις αποστάσεις μεταξύ των κιόνων σrsquo ένα αρχαιοελληνικό ναό σε σχέση με τις αποστάσεις

των υποστυλωμάτων σε ένα σύγχρονο κτίριο από beton) Εκείνα τα πρωτύτερα δεδομένα όπου οι διαστάσεις

των ανοιγμάτων είχαν υπάρξει δέσμιες του υπέρθυρου του επιστυλίου του περιορισμένου μήκους της

ξύλινης δοκού κτλ

Και όπου σύμφωνα πάντα μrsquo εκείνα τα πρωτύτερα δεδομένα στις ειδικές εκείνες περιπτώσεις μεγάλης

κλίμακας τρουλόμορφων ή θολωτών κατασκευών (υδραγωγεία πέτρινα γεφύρια το Πάνθεον της Ρώμης η

Αγία Σοφία) όπου απαιτήθηκε η υπέρβαση αυτών των περιορισμών και η επίτευξη μεγάλων ανοιγμάτων

αυτό κατέστη δυνατό μόνο με ndashταυτόχρονηndash ραγδαία αύξηση του ύψους (τίμημα που όμως δεν ήταν

αντιοικονομικό καθrsquo ότι απολύτως εναρμονισμένο με την αντίστοιχη σκοπιμότητα ndashπρακτική ή συμβολικήndash

των ειδικών εκείνων κατασκευών)

Μιας και laquoολισθήσαμεraquo στο παρελθόν αξίζει να αναφέρουμε ότι χυτό δομικό υλικό -ένας πρόγονος του

σκυροδέματοςndash είχε εφευρεθεί και εφαρμοστεί ευρύτερα ήδη από τους Ρωμαίους η οικοδομική τέχνη των

οποίων σημάδεψε την ιστορία με σημαντικότατες προόδους

Οι Ρωμαίοι

bull Τελειοποίησαν την τεχνική μιας σύνθετης κατασκευής φερουσών λιθοδομών (εξωτερική και

εσωτερική παρειά του τοιχώματος από λιθοδομή σε απόσταση και πλήρωση του ενδιάμεσου

κενού με το χυτό συνδετικό υλικό ndash την pozzuolana)

bull Τελειοποιώντας επίσης την τεχνική των καλουπιών ικριωμάτων έγιναν οι κατrsquo εξοχήν

πρωτοπόροι των τρούλων τόξων αψίδων

bull Συνδυάζοντας τα παραπάνω δομικά εργαλεία πέτυχαν για πρώτη φορά στην ιστορία εξαιρετικά

φιλόδοξες κατασκευές (πολυώροφα κτίρια ndash insulae αρένες υδραγωγεία στεγάσεις μεγαχώρων

χωρίς ενδιάμεσες υποστηρίξεις ndash Πάνθεον) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 20

Αυτά λοιπόν τα οικοδομικά επιτεύγματα της Ρώμης (και οι απόγονοί τους ndash Βυζαντινή και Οθωμανική

αρχιτεκτονική) από τη μια μεριά υπόκεινται στις νομοτέλειες της απλής έδρασης και από την άλλη

συγκλίνουν αισθητά προς την ολόσωμη κατασκευή καθrsquo ότι

bull όπως και η τελευταία προαπαιτούν καλούπια για τη δόμησή τους

bull όπως και η τελευταία διατρέχονται στο σύνολο των δομικών τους οργανισμών από το ίδια

ενιαίο υλικό (λίθινοι δόμοι) που αναλαμβάνει εξίσου τις μεταβιβάσεις των φορτίων τόσον κατά

την οριζόντια όσο και κατά την κατακόρυφη έννοια

Άλλωστε

8

bull παρόμοιες μορφές και χωρικές οικοδομικές διατάξεις με αυτές της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής

κατέστησαν πραγματοποιήσιμες μόνο δύο χιλιετίες αργότερα χάρη στο beton armeacute (Pier Luigi

Nervi Oscar Niemayer) Και έτσι όπως ρέει laquoχυτάraquo αναπτυσσόμενο στο χώρο ελεύθερα και

αδέσμευτα το ίδιο συνεχές υλικό (πέτρα) στους τρούλους των Ρωμαίων και των Βυζαντινών

κατά τον ίδιο τρόπο ρέει χυτά προκαλώντας τη βαρύτητα ένα λεπτό κέλυφος από ΩΣ

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 21

(Σε μεταγενέστερο παράδειγμα θα δούμε πως αντίστοιχα αποτελέσματα επιτυγχάνονται και από το λεγόμενο

σύστημα της δικτυωτής κατασκευής θα δούμε δηλαδή άλλη μια έκφανση του υβριδισμού και της

αλληλοεπικάλυψης μεταξύ γνωρισμάτων και αποτελεσμάτων που χαρακτηρίζει τα 4 συστήματα δομής)

Μεικτή κατασκευή

Έχοντας κατά νου τα δυο προηγηθέντα συστήματα η συνοπτική παρουσίαση του συστήματος της μεικτής

κατασκευής είναι απλούστατη

Πρόκειται για εκδοχή του συστήματος απλής έδρασης προσαρμοσμένης σε σύγχρονα τεχνολογικά

δεδομένα δηλαδή

bull φέρουσες τοιχοδομές (από πέτρα τσιμεντόλιθο ή μπατικό τούβλο) και

bull κάλυψη από κατασκευή ΩΣ (πλάκα ή θόλος) αντί για την προαναφερθείσα σχαρωτή διάταξη

(Αν θυμηθούμε εδώ τους πυκνούς σιδηρούς οπλισμούς σκελετούς που διατρέχουν αφανώς μια πλάκα

ΩΣ θα αντιληφθούμε ότι και η πλάκα είναι ένα είδος εσχάρας φυλακισμένης μέσα στον συνεκτικό

στερεοποιημένο laquoχυλόraquo του σκυροδέματος)

Το σύστημα αυτό λοιπόν είναι υβρίδιο κατrsquo εξοχήν

Οι κατακόρυφες φορτίσεις αντιμετωπίζονται σε συνθήκες απλής έδρασηςmiddot οι οριζόντιες σε συνθήκες

ολόσωμης κατασκευής

Όπως και στο πρώτο σύστημα (αλλά αντιθέτως προς το δεύτερο) οι δυνατότητες εφαρμογής της μεικτής

κατασκευής σε σεισμογενείς περιοχές όπως ο τόπος μας συνήθως περιορίζονται σε χαμηλά κτίρια (ενός

μέχρι τριών ορόφων) Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της laquoράτσαςraquo αποτελούν οι τυποποιημένες

κατοικίες που σχεδίασε ο ΚΔεκαβάλλας στη Σαντορίνη (πιλοτικό πρόγραμμα ανοικοδόμησης μετά από

καταστρεπτικό σεισμό) και βεβαίως μια πλειάδα έξοχων κατοικιών του Άρη Κωνσταντινίδη με κορυφαία

αυτή της Αναβύσσου ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 22

(προσοχή μεικτό σύστημα ne σύμμικτη κατασκευή)

Αρθρωτές (Δικτυωτές) κατασκευές

Εδώ πρέπει να επισημάνουμε κατrsquo αρχήν ότι δικτυωτή κατασκευή ne δικτύωμα (θα εξηγηθεί παρακάτω

γιατί πάντως το δικτύωμα είναι απλώς μια περίπτωση δικτυωτής κατασκευής)

Στις τάξεις των δικτυωτών κατασκευών συγκεντρώνεται ίσως η μεγαλύτερη ποικιλία ndashσε

μορφή μέγεθος και είδοςndash κτιριακών διατάξεων και εφαρμογών και εν γένει τεχνημάτων από ότι

σε οποιοδήποτε άλλο σύστημα

Σε ένα επιπόλαιο απάνθισμα παραδειγμάτων δικτυωτών κατασκευών συναντάμε

bull Ένα ξύλινο σκαμνί

bull Το πλεκτό καλάθι από λυγαριά

bull Μια απλή πέργκολα στον κήπο

bull Τον παραδοσιακό χαρταετό της αποκριάς

bull Την κλασσική ψαρόβαρκα αλλά και τα περισσότερα είδη πλεούμενων

bull Την άτρακτο του αεροσκάφους

bull Τον πύργο του Eiffel

bull Το Crystal Palace

bull Πάσης φύσεως μεταλλικά κτίρια

bull Τις χαρακτηριστικές δικτυωματικές σιδερογέφυρες του τραίνου

bull Όλες τις ξύλινες στέγες

bull Τις σκαλωσιές των οικοδομών

bull Το θέατρο στο Λυκαβηττό του ΤΖενέτου

bull Τους πυλώνες τις ΔΕΗ

bull Τους γερανούς hellip ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 23

Γίνεται άμεσα αντιληπτό ότι αυτό το ευρύτατης εφαρμογής σύστημα δομής έλκει

ndash περισσότερο και αμεσότερα από οποιοδήποτε άλλο ndash τις καταβολές του από τη φύση (σκελετοί

σπονδυλωτών ιστοί αράχνης τα δέντρα του ΜΑLaugier κτλ που προαναφέρθηκαν)

Επιπροσθέτως εάν εποπτεύσουμε προς στιγμήν συνδυαστικά το laquoπανόραμαraquo όλων των

συστημάτων δομής θα διακρίνουμε εύκολα ότι

bull Η εσχάρα κάλυψης του συστήματος της απλής έδρασης δεν είναι παρά ένα είδος πέργκολας

χωρίς στύλους αλλά με λίθινους φέροντες τοίχους ή ακόμη ότι

bull Ο γενικά θεωρούμενος σκελετός του ΦΟ ενός κτιρίου από ΩΣ δεν είναι παρά ένα είδος

laquoβαριάς ndash μπετονένιας - πέργκολαςraquo

9

10

Τα γενικά χαρακτηριστικά των δικτυωτών κατασκευών που αξίζει να συγκρατήσουμε σε αυτή την

εισαγωγική αναφορά είναι

bull η ραβδωτή μορφή των επιμέρους στοιχείων που συμμετέχουν στην συνολική ύφανση

bull το υλικό τους (μέταλλο ή ξύλο χωρίς να αποκλείεται και το ΩΣ σε ειδικές

περιπτώσεις ndash Lloyds RRogers)

bull η σύνδεση των διαπλεκόμενων ράβδων μέσω αρθρώσεωνκόμβων

bull η επίτευξη οποιουδήποτε μεγέθους διάστασης και διάταξης μορφής μέσω

προσθέσεως και κατάλληλα συνδυασμένης χωρωθέτησης πολλών ράβδων σχετικά

μικρού μεγέθους

bull η πανταχού παρούσα αρχή του laquoτριγωνισμούraquo (η τριγωνική διάταξη ndashή ζεύξη εξ ου και

ζευκτό- ράβδων εξασφαλίζει ακαμψία και λειτουργεί ως laquoτροχονόμοςraquo που κατευθύνει

και διοχετεύει τις φορτίσεις σε παρακείμενες περιοχές πχ το φουρούσι του

μπαλκονιού οι διαγώνιες ράβδοι του δικτυώματος ο τένοντας της ανηρτημένης

κατασκευής τα χιαστί στοιχεία ακαμψίας σε βιομηχανικά μεταλλικά κτίρια κτλ)

bull η ελαφρότητα

bull η ευχέρεια που προσφέρουν για διαδικασία συναρμολόγησης και αποσυναρμολόγησης

bull η καταλληλότητά τους για υιοθέτηση διαδικασιών προκατασκευής

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

( Συνεχίζεται Με ζητήματα γενικού ενδιαφέροντος όπως

bull ο κάνναβος η ρύθμιση των μέτρων

bull η ανάγκη σύλληψης του φορέα σε κάθε σύστημα αφετηριακή συνθήκη αρχιτεκτονικής

σύλληψης

bull η διάρθρωση ιεράρχηση φερόντων και φερόμενων στοιχείων

bull η σχέση μερών και συνόλου ndash οι αναλογίες στη σχεδίαση

bull ο τρόπος σχεδίασης σκίτσο με laquoοικοδομικήraquo τεχνοτροπία

bull μακέτα για οικοδομική πληροφορία

bull ο τύπος κατασκευαστικός (σύστημα δομής)

ο τύπος ειδολογικός (λειτουργία)

ο τύπος ιδεατός

ο τύπος το laquoκοινό και το κύριοraquo και η έννοια της δομικής μορφής

ο τύπος το επαναλαμβανόμενο (μήτρα)

bull η τυποποίηση (standardisation)

bull ειδικότερα ζητήματα

- πως καλουπώνεται το beacuteton

- θερμομόνωση και beacuteton (οριζόντια κατακόρυφα στοιχεία)

- η όψη και το beacuteton (Villa Savoye Ondulatoires Ζώνη όψης κτλ)

- είδη λιθοδομών

- είδη οπτοπλινθοδομών

- τσιμεντόλιθοι-υαλότουβλαυαλόπλακες

- μονώσεις

- η πανταχού παρούσα έννοια της διαστρωμάτωσης

- βασικά βήματα για πρόσθετα στοιχεία πχ κουφώματα claustra περσίδες

- είδη στεγών ndash δώματα ndash ρύσεις

- είδη δαπέδων

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης σκάλας

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης στηθαίων ndash κιγκλιδωμάτων

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip )

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

1 ΜΚορρές laquoΑπό την Πεντέλη στον Παρθενώναraquo

2 Π Μιχελής laquoΗ Αγία Σοφίαraquo

3 Π Μιχελής laquoΗ Αισθητική της αρχιτεκτονικής του beton armeacuteraquo

4 Β Rudofski laquoArchitecture without Architectsraquo

5 Α Ζάννος laquoΣτατική Λειτουργία και Αρχιτεκτονική Μορφήraquo

6 Α Κωνσταντινίδης laquoΣτοιχεία αυτογνωσίαςraquo

7 Le Corbusier laquoVers Une Architectureraquo

8 Τσινίκας

Ξάνθη Οκτώβριος 2011

Πάνος Κόκκορης Αναπληρωτής Καθηγητής

• Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
• Εργαστήριο Οικοδομικής
• _______________________________________________________________________________
• ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ

Σrsquo αυτό το πλαίσιο κατrsquo αρχήν είναι ιδιαίτερα ενδεικτική και χαρακτηριστική η αναφορά που έγινε

νωρίτερα και που έβαλε δίπλα δίπλα τα παραδοσιακά πέτρινα γεφύρια και τις σύγχρονες μεγάλες γέφυρες

Αυτό το πλησίασμα μας αποκαλύπτει ότι στο παρασκήνιο ακόμη και των πιο διαφοροποιημένων εκδοχών

τεχνουργίας και κατασκευής λειτουργεί αφανώς ένα στοιχείο που τις ενοποιεί είτε πρόκειται για το γεφύρι

της Άρτας ή για τη γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου Και το ενοποιητικό αυτό στοιχείο είναι στην περίπτωση που

συζητάμε η κοινή και στις δύο γέφυρες σκοπιμότητα της laquoγεφύρωσηςraquo ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 4

Η σκοπιμότητα ένας γενετικός κρίσιμος παράγοντας της αρχιτεκτονικής που παίζει περίεργα

παιχνίδια Άλλοτε φέρνει κοντά ένα πέτρινο οθωμανικό γεφύρι με το αποκορύφωμα της

σύγχρονης γεφυροποιίας Άλλοτε πάλι αντιδιαστέλλει δυο καθrsquo όλα παρεμφερείς εκδοχές της

ίδιας οικοδομικής και κατασκευαστικής ράτσας όπως πχ μια πέτρινη μάντρα για την περίφραξη

του κήπου και ένα πέτρινο μνημείο της μεσαιωνικής οχυρωματικής τέχνης ας πούμε το ενετικό

τείχος του Ηρακλείου Κοινή η σκοπιμότητα της άμυνας και στις δύο περιπτώσεις (φρούριο

μάντρα) κοινό το υλικό (λιθοδομή) αλλά εντελώς διάφορο το μέτρο της σκοπούμενης άμυνας

άρα εντελώς διαφορετικά τα μεγέθη τους οι αρχιτεκτονικές τους διατάξεις οι οικοδομικές τους

συνθέσεις ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 5

Όπως και να acuteχει το πράγμα η σκοπιμότητα που πρέπει να ρυθμίζει την αρχιτεκτονική και

οικοδομική σύνθεση φαίνεται ότι από αρχαιοτάτων χρόνων απασχολούσε βαθύτατα τους

απολογητές του αρχιτεκτονικού μυστηρίου Utilitas Firmitas Venustas (Βιτρούβιος) Form

Follows Function (Louis Sullivan) Λες και ο δεύτερος αντιγράφει τον πρώτο ύστερα από δύο

χιλιετίες και μάλιστα χρησιμοποιώντας την ίδια αλληλουχία αιτίου ndash αιτιατού

Και στην έννοια της σκοπιμότητας θα επανέλθουμε για να δούμε πως διασυνδέεται με την έννοια

της δομικής μορφής με την επιλογή συνθετικής στρατηγικής με την έννοια του τύπου όχι ως

στερεότυπου αλλά ως τεκμηριωμένου πεδίου γόνιμης δράσης και επινόησης με την έννοια του

οργανισμού με την έννοια της οικονομίας και της οικολογίας

Εκτός όμως από την σκοπιμότητα θα ιχνηλατήσουμε για την ώρα κάτι ακόμη πιο βαθύ κάτι πρωταρχικά

κοινό που εξrsquo ίσου διαπερνά και χαρακτηρίζει οποιοδήποτε κτίριο ή κατασκευή έχουμε κατά νου Κάτι

θεμελιώδες που συνδέει με κοινή μοίρα ακόμη και τις πιο ετερογενείς ή ανόμοιες περιπτώσεις σήμερα και

πάντοτε

Πρόκειται για την αναπόδραστη ανάγκη κάθε κατασκευάσματος ndash ξεκινώντας από το πιο σύνθετο

κτίριο και φτάνοντας μέχρις ένα απλό ποτήρι ndash να στέκεται και να μην αποδιοργανώνεται στα εξrsquo

ων συνετέθη (ως laquoπλίνθοι και κέραμοι ατάκτως εριμμένοιraquo ιδού το αντίθετο μιας οικοδομικής

σύνθεσης) να είναι συγκροτημένο και να μπορεί να αντιστέκεται στις φυσικές δυνάμεις που

προϋπάρχουν αυτού και που απειλούν διαρκώς με υπονόμευση τόσο το κατασκεύασμα το ίδιο

όσο και τη σκοπιμότητα ή τη λειτουργία που αυτό έχει ταχθεί να υπηρετήσει

Αντιλαμβάνεστε ότι μιλάμε εδώ για μια βαθύτερη υπαρξιακή εκδοχή της σκοπιμότητας

Ποιες είναι όμως αυτές οι φυσικές δυνάμεις εχθροί και πως νοείται η αντίσταση στη φθοροποιό

- για το κατασκεύασμα ndash δράση τους

Κατrsquo αρχήν είναι η βαρύτητα

Κατά μιαν έννοια όλη η εποποιία της αρχιτεκτονικής και των δομικών κατασκευών ανά τις χιλιετίες μπορεί

ξεκάθαρα να ερμηνευτεί ως ο διαρκής αγώνας για την υπερνίκηση της βαρύτητας

Μην πάει ο νους σας μόνο στην ακραία εκδοχή της αρχέγονης ανθρώπινης επιθυμίας για πτήση

συμβολοποιημένη κάποτε στο μύθο του Δαίδαλου και του Ίκαρου και σήμερα περισσότερο από

ποτέ κοντά στην πραγματοποίηση -με διαστημικές κρουαζιέρες να εξαγγέλονται ως το προσεχές

είδος τουρισμού

Αντιθέτως μιλάμε για μιαν ιστορική διαχρονική αγωνία πολύ πιο κοινότυπη Για την διαρκή

αγωνία του ανθρώπου να ορθώσει και να στήσει μια στέγη (Κωνσταντινίδης) να στεγάσει

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 6

Το ερώτημα κατά πόσον η στέγαση αυτή θα προοριζόταν για την ταπεινή εξασφάλιση του

καθημερινού βίου ή πηγαίνοντας στο άλλο άκρο για τη μεταφυσική υπέρβαση της

καθημερινότητας αυτής δηλαδή για την κατοίκηση και λατρεία του ιερού λίγο ενδιαφέρει τη

στιγμή αυτή και μπορούμε να το προσπεράσουμε αφού παρατηρήσουμε βέβαια ότι άπτεται μιας

ακόμη εκδοχής της έννοιας της σκοπιμότητας

Όμως αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία να συγκρατήσουμε εδώ ως θεμελιώδες στοιχείο για τη

συζήτησή μας είναι πως ίσως δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο Δαίδαλος ndash πριν αποπειραθεί κατrsquo

αρχήν επιτυχώς το πρώτο αεροπορικό τόλμημα ndash υπήρξε αρχιτέκτων ένας πολέμιος της

βαρύτητας σε όλα τα μέτωπα χθόνια (λέγεται ότι σχεδίασε τον Λαβύρινθο) και ουράνια

Παρομοίως ο Leonardo da Vinci μηχανικός ζωγράφος Αναγεννησιακός uomo universale

σχεδίασε και κατασκεύασε πτητικές μηχανές συνοδοιπορώντας με τον Δαίδαλο στον κοινό

σκοπό ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 7

Αλλά και πολύ πιο πρόσφατα στην ταραχώδη πρώτη εικοσαετία του 20ου αιώνα εποχή άκρως

επαναστατική εν μέσω των κοσμοϊστορικών προόδων στη διανόηση στην τεχνική στην

ιδεολογία των τεχνών (μοντερνισμός) αλλά και εν μέσω των κατακλυσμιαίων ανακατατάξεων του

παγκόσμιου πολιτικού τοπίου (Ρώσικη επανάσταση μπολσεβικισμός) έχουμε απτές και άφθονες

αποδείξεις αυτής της αιώνιας μάχης του ανθρώπου-κατασκευαστή με τον ανυπότακτο φυσικό

εχθρό ndash τη βαρύτητα Ας αναφέρουμε ενδεικτικά την πτητική μηχανή του Ρώσου

κονστρουκτιβιστή Vladimir Tatlin την έλξη που ένιωθε ο Le Corbusier για τrsquo αεροπλάνα (Vers

une architecture) και την εμμονή του να τα σχεδιάζει να διασχίζουν τους ουρανούς των

αρχιτεκτονικών και πολεοδομικών του προτάσεων στα εξαίσια σκίτσα του τη λατρεία και

εξιδανίκευση του ύψους αλλά και της μηχανής (η ταχύτητα εκμηδενίζει αποστάσεις η

μηχανοποίηση νοηματοδοτεί το νέο άφθαρτο κόσμο) όπως απεικονίστηκε εμβληματικά στα

οραματικά αρχιτεκτονικά παραληρήματα του φουτουριστή Antonio Santrsquo Elia

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 8

3

Η βαρύτητα βεβαίως αποδεικνύεται σκληρός ακατάβλητος αντίπαλος Δεν χάνει ευκαιρίες να

τιμωρεί την ύβριν του ανθρώπου που προσπαθεί με κάθε τρόπο να την υπερνικήσει Η άδοξη

κατάληξη του Ικάρου η 11η Σεπτεμβρίου οι σεισμοί η κατάρρευση του στεγάστρου στο

Ακρωτήρι της Σαντορίνης πιστοποιούν ότι η επική μάχη της ανθρώπινης διάνοιας με τον υπrsquo

αριθμόν ένα ανηλεή φυσικό νόμο συνεχίζεται ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 9

Παρενθετικά επισημαίνουμε ότι η ύβρις (με την αρχαιοελληνική έννοια της υπέρβασης των

εσκαμμένων από τους θνητούς και της συνεπακόλουθης τιμωρίας τους από τους θεούς) και

αντιστοίχως η υβριστική ndash δηλαδή άμετρη και αλαζονική ndash συμπεριφορά του ανθρώπου προς τη

φύση και τις νομοτέλειές της έχει προσλάβει στις μέρες μας βαρύνουσα αρνητική σημασία

παγκοσμίως

Ρύπανση ατμόσφαιρας διατάραξη οικοσυστημάτων εξάντληση φυσικών πόρων ερημοποίηση

κλιματολογικές ανωμαλίες όλες οι καταστροφικές επιπτώσεις αυτής της άμετρης συμπεριφοράς

διδάσκουν έστω και την τελευταία στιγμή ότι ο άνθρωπος δεν είναι κύριος της φύσης και των

δυνάμεών της Και αυτή η επίγνωση οδηγεί σε κατάσταση συναγερμού όπου ο γνώμονας πλέον

είναι η συμμαχία με τους φυσικούς νόμους και όχι η προσπάθεια καταστρατήγησής τους

Αειφορία ενεργειακός σχεδιασμός ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αρχές βιοκλιματικής

αρχιτεκτονικής κτίρια και κατασκευάσματα φιλικά στο περιβάλλον είναι μερικοί από τους όρους

που σχετίζονται μrsquo αυτή τη νέα κατάσταση και στοιχειοθετούν μια επίκαιρη γενικευμένη εκδοχή

της έννοιας της σκοπιμότητας ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 10

Πριν ολοκληρώσουμε τούτη την σύντομη περιδιάβαση μεταξύ ιστορίας αρχιτεκτονικών

κατασκευών μύθων και βαρύτητας μια τελευταία αναφορά στην ελληνική αρχαιότητα θα δείξει

έμμεσα ότι το θέμα αυτό της βαρύτητας σε σχέση με την αρχιτεκτονική δεν έχει αποκλειστικά

και μόνον laquoαεροπορικέςraquo προεκτάσεις και συμφραζόμενα

Ο όρος laquoαρχιτέκτωνraquo προκύπτει από το συνθετικό laquoτέκτωνraquo Η έννοιά του έτσι όπως σήμερα την

κατανοούμε εισήχθη σταδιακά στις ευρωπαϊκές γλώσσες κατά την εποχή της Αναγέννησης Στην

αρχαία Ελλάδα δεν χρησιμοποιόταν ο όρος αρχιτέκτων ndash αρχιτεκτονική όπως επίσης δεν

χρησιμοποιούνταν οι όροι laquoτο ωραίοraquo laquoη ομορφιάraquo (αλλά όροι όπως laquoτο καλόν καγαθόνraquo

δηλαδή το ωφέλιμο χρήσιμο κατάλληλο κτλ)

Κι όμως τέκτονες στην αρχαία Ελλάδα εκαλούντο οι καραβομαραγκοί οι ναυπηγοί οι

κατασκευαστές πλεούμενων που και αυτά με τους ειδικούς τους όρους στοχεύουν στην

υπερκέραση της βαρύτητας στο υγρό στοιχείο αυτή τη φορά και όχι στον αέρα

Βαρύτητα λοιπόν αλλά και ένα σωρό άλλες επιβουλές πολιορκούν το εν δυνάμει αρχιτεκτόνημα

bull Θερμοκρασιακές μεταβολές

bull Το νερό της βροχής

bull Οι άνεμοι

bull Το σφυροκόπημα του καλοκαιρινού ήλιου

για να μη μιλήσουμε για την

bull υπονομευτική δράση μικροοργανισμών και χημικών ndash βιολογικών παραγόντων

bull τις ανθρωπογενείς φθορές και βέβαια

bull την αχρηστία

Ήδη ελπίζω να φαίνεται πια ξεκάθαρα η αλήθεια της αρχικής δήλωσης ότι δεν είναι νοητή

αρχιτεκτονική συνθετική δράση ερήμην της οικοδομικής συνθετικής σκέψης που θα εγγυηθεί την

κατασκευασιμότητα του αρχιτεκτονήματος και ταυτοχρόνως θα ρυθμίζει αναλόγως και τις

συνθετικές του αρετές με σκοπιμότητα και σύνεση

Εδώ μπορεί να εγερθεί μια ένσταση στηριγμένη στο ακόλουθο δίπολο

laquoΗ αρχιτεκτονική σύνθεση επιδιώκει υψηλόφρονες στόχους ομορφιάς αισθητικής ικανοποίησης

σώρευσης πλούτου σε χωρικές διατάξεις και εμπειρίες κτλraquo

Ενώ laquoη οικοδομική ως απλή τεχνική διευθέτηση αναλίσκεται σε πεζά καθήκοντα προάσπισης

των συνθετικών δικαιωμάτων του κατασκευάσματος να υπάρξει κόντρα στις φυσικές δυνάμεις

που απειλούν την υπόστασή τουraquo

Ένας τέτοιος διχασμός της αρχιτεκτονικής σε laquoπατρίκιουςraquo και laquoπληβείουςraquo είναι ανυπόστατος

Αντανακλά ένα ψευδοδίλλημα που ωστόσο είναι αλήθεια ότι έχει ταλανίσει μεγάλο αριθμό

αρχιτεκτόνων που ndash κυρίως στα φοιτητικά τους χρόνια ndash έπεσαν θύματα αυτής της πλάνης (και

τολμώ να ομολογήσω ότι υπήρξα ένας από αυτούς)

Αργά ή γρήγορα όμως η πλάνη αποκαθίσταται έστω και οδυνηρά με το πρώτο σοκ που

επιφυλάσσει στο νεαρό συνθέτη και περιφρονητή της οικοδομικής η επίσκεψή του στο

εργοτάξιο και η αμηχανία του να απαντήσει στα μυριάδες φλέγοντα ερωτήματα που τον

πολιορκούν εκεί για το πώς τα γοητευτικά του σχεδιάσματα θα μετατραπούν σε πραγματική

κατασκευή σε κτιριακό οργανισμό με σάρκα και οστά

Όπως είπαμε και νωρίτερα αρχιτεκτονική συνθετική σύλληψη και οικοδομική συνθετική αντιμετώπιση

είναι αναπόσπαστες πτυχές μιας αδιαίρετης ολότητας Και μάλιστα η θεώρηση της οικοδομικής σύνθεσης

που επιχειρούμε εδώ έρχεται να επανορθώσει ορισμένες συνήθεις στρεβλώσεις όπως για παράδειγμα

κάποιες φορμαλιστικές δοξασίες περί αισθητικής Δεν υφίσταται a priori αισθητική αρτιότητα στην

αρχιτεκτονική Μrsquo άλλα λόγια η αρχιτεκτονική δεν προσφέρεται ως πεδίο άσκησης και επίδειξης επιλογών

χειρισμών αυθαίρετων μη αποδείξιμων και μη εξηγήσιμων επιλογών δηλαδή που λογοδοτούν μόνο σε μιαν

ανεξέλεγκτη αυτόνομη ατίθαση υποκειμενική προδιάθεση προς κάτι laquoαρεστόraquo

Τότε λοιπόν ως τι προσφέρεται η αρχιτεκτονική Μήπως ως στρατώνας όπου θα ομογενοποιηθούν οι

προσωπικότητες και θα ψαλιδιστούν οι ευαισθησίες Κάθε άλλο

4

Ναι μεν προσφέρει με απλοχεριά χώρο για την ελεύθερη έκφραση όλων των ιδιοσυγκρασιακών

προτιμήσεων πλην όμως μέσα σε ανυπέρβλητα πλαίσια δράσης Αυτά προσδιορίζονται από τους φυσικούς

νόμους που προαναφέραμε και από την οικονομία (μια ακόμη εκδοχή της σκοπιμότητας) ndash ας μην ξεχνάμε

ποτέ ότι η αρχιτεκτονική και η οικοδόμηση είναι μια πολύ ακριβή διαδικασία για να μπορεί κανείς να παίζει

ανεύθυνα μαζί τους Προσδιορίζονται ακόμη τα πλαίσια αυτά από το γεγονός ότι η αρχιτεκτονική δεν είναι

απλώς μια καλλιτεχνική πρόταση (που δυστυχώς συχνότατα πλέον αρκείται στο να laquoείναι ότι δηλώνειraquo)

αλλά μια εξυπηρετική τέχνη Ένα πολύπλοκο εγχείρημα που επιδιώκει να ικανοποιήσει συγκεκριμένες

προϋποθέσεις τεθείσες από πριν μια πολύπτυχη διαδικασία που επιδιώκει να λύνει δοθέντα προβλήματα με

τον βέλτιστο συστηματικό τρόπο

Αναδεικνύοντας λοιπόν αυτά τα δεσμευτικά πλαίσια δράσης το μάθημα των οικοδομικών συνθέσεων

φιλοδοξεί να λειτουργήσει σαν εγγυητής δύο συνθηκών ταυτοχρόνως για τον διδασκόμενο αρχιτέκτονα

α) Ότι δεν θα διολισθήσει στο ένα μη επιτρεπτό άκρο δηλαδή εκείνο του αυθαίρετου

εντυπωσιοθήρα ταχυδακτυλουργού του στερούμενου ερεισμάτων και

β) Ότι δεν θα περιχαρακωθεί στο άλλο επίσης μη επιτρεπτό άκρο δηλαδή εκείνο του

στυγνού και άψυχου εκτελεστή που διεκπεραιώνει μονότονα προ-αποφασισμένες

επιλογές

Συνεπώς το μάθημα φιλοδοξεί να καθοδηγήσει τις φοιτήτριες και τους φοιτητές στην δύσκολη πορεία προς

την αρχιτεκτονική συνθετική αξία ndash την ομορφιά εν τέλει αν προτιμάτε ndash μέσα από τη συστηματική (και

μακάρι επινοητική και ευέλικτη) ανταπόκριση σε υπαρκτούς φυσικούς αναπόδραστους παράγοντες και

παραμέτρους

(και διπλωματική laquoΛατώraquo - Βωξίτες Άμφισσας)

Τα Συστήματα Δομής

Όπως και σε όλους τους φυσικούς σχηματισμούς ndashανόργανους και οργανικούςndash έτσι και στα ανθρωπογενή

τεχνήματα παρατηρείται ιστορικά μια εκτεταμένη ποικιλία δόκιμων κατασκευαστικών συστημάτων

εκδοχών τρόπων αντιμετώπισης

Είναι άλλωστε προφανές ότι οι δεύτεροι (οι ανθρωπογενείς κατασκευαστικοί σχηματισμοί) έλκουν σε

μεγάλο βαθμό την καταγωγή τους ή αντλούν την έμπνευσή τους από τους πρώτους (τους φυσικούς

σχηματισμούς ndash Τσινίκας)

Για την κατάδειξη αυτής της στενής αντιστοιχίας ή γενεαλογικής καταβολής ή διαδοχής ανάμεσα στη φύση

και στο τέχνημα μπορούμε να επικαλεσθούμε πληθώρα μαρτυριών προερχόμενων από διάφορους χώρους

και πεδία

bull Από τον ίδιο τον θεωρητικό αρχιτεκτονικό στοχασμό ξεχωρίζει αρκετά νωρίς (17ος αιώνας) η

συμβολική σύλληψη της laquoαρχέγονης καλύβαςraquo που δομείται δια φυσικής (ή μήπως θεϊκής)

επιλογής μέσα στο δάσος από 4 παρακείμενους κορμούς δέντρων και τα αλληλοεμπλεκόμενα

κλαδιά με τις φυλλωσιές τους Αυτή η ndash καθαρά ιδεολογική αλλά πλήρως εκφραστική ndash

σύλληψη αποτέλεσε για τον μεγάλο στοχαστή Abbeacute Laugier το θεμέλιο πάνω στο οποίο στήριξε

την εξήγησή του για τη γένεση και την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 11

bull Από το πεδίο της γλώσσας μάρτυρες της συγγένειας φυσικού τεχνητού προσέρχονται δεκάδες

λέξεις το νόημα των οποίων (μεταφορικά ή κυριολεκτικά) είναι κοινό στην οικοδομική τέχνη και

στην ανατομία ή τη βιολογία ή τις φυσικές επιστήμες σκελετός επιδερμίδα φλοιός κέλυφος

ραχοκοκαλιά τα μέλη οργανισμός βραχίονες πυρήνας κλάδος κορμός δομή κύτταρο δίκτυο

ιστός κτλ ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 12

bull Αλλά και γενικότερα η σχέση φύσης ndash τεχνήματος τεκμηριώνεται από πλείστες όσες διδαχές

που μπορούν να αντληθούν για τον άνθρωπο κατασκευαστή από την ενστικτώδη οικοδομική

συμπεριφορά πλείστων όσων εκφάνσεων οργανικής ζωής ο κάστορας η μυρμηγκοφωλιά η

κηρύθρα οι φωλιές των πουλιών ο ιστός της αράχνης η διαμόρφωση του αυγού το κουκούλι

του μεταξοσκώληκα το ριζικό σύστημα των δέντρωνhellip ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 13

Όλα τα παραπάνω αποτελούν ενδεικτικές αναφορές στους παππούδες και τους προπαππούδες όλων των

συστημάτων δομής και κατασκευαστικών σχηματισμών που επινόησε ο αρχιτέκτων ndash οικοδόμος ανά τους

αιώνες Οι στενές προγονικές αυτές σχέσεις δεν συνιστούν άλλο από μια ακόμα θεμελιώδη εκδοχή και

έκφραση της συμμαχίας και συμπόρευσης της αρχιτεκτονικής με τις φυσικές νομοτέλειες που θίξαμε

νωρίτερα και που σήμερα πιο πολύ από ποτέ είναι αναγκαίο να ανακαλυφθεί εκ νέου να επανερμηνευθεί

και να αξιοποιηθεί κατάλληλα Για τούτο τους μακρινούς αυτούς ndash αλλά και τόσο γενναιόδωρους ndash

προγόνους πρέπει να τους έχουμε πάντα κατά νου

5

Η τεράστια λοιπόν ποικιλία στην κατασκευή των αρχιτεκτονικών τεχνημάτων μπορεί για λόγους καλύτερης

εποπτείας και οργάνωσης να κατηγοριοποιηθεί σε 4 μεγάλα γένη Σε 4 βασικά συστήματα δομής όπως τα

ονομάζει ο καθηγητής κ ΧΑθανασόπουλος το βιβλίο του οποίου θα χρησιμοποιηθεί ως υποστηρικτική

βάση για το μάθημα

Σύμφωνα με αυτή την κατάταξη και την αντίστοιχη ορολογία τα συστήματα αυτά διακρίνονται ως εξής

bull Το σύστημα δομής των κατασκευών απλής έδρασης

bull Το σύστημα δομής της ολόσωμης κατασκευής

bull Το σύστημα δομής της μεικτής κατασκευής

bull Το σύστημα δομής των αρθρωτών (ή δικτυωτών) κατασκευών

Πρέπει να τονιστεί ότι αυτά διακρίνονται ως αυτόνομες επικράτειες ναι μεν λόγω των βασικών

γνωρισμάτων που χαρακτηρίζουν το καθένα και που ndashκατrsquo αρχήν ndash το καθιστούν laquoγενετικάraquo διάφορο από

τα άλλα αλλά παραλλήλως ότι αυτοί οι χαρακτηρισμοί έχουν κυρίως πρακτική χρησιμότητα σύνοψης

Πρέπει να τονιστεί επίσης ότι το καθένα από τα συστήματα αυτά παρουσιάζεται εξελισσόμενο και

τελειοποιούμενο στο διάβα της ιστορίας με τρόπους ndashας πούμεndash Δαρβίνειους Και ότι κατά την

εξελικτικότητα αυτή ndashπροϊούσης της τεχνικήςndash μπορεί να παρατηρούνται μεταλλάξεις και μερικές

μετατοπίσεις από μια γενετική γραμμή σε μιαν άλλη ή ακόμα και αδιέξοδα όπως άλλωστε συμβαίνει και

στους ζωντανούς οργανισμούς

Συνεπώς πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι τα όρια ανάμεσα στα 4 αυτά συστήματα κάθε άλλο παρά σαφή και

κρυστάλλινα είναι ευκίνητα Γιrsquo αυτό στην πράξη συχνά εμφανίζονται πολύ ενδιαφέρουσες ndash και κάποτε

απροσδόκητεςndash αλληλοσυμπληρώσεις μεταξύ τους αναμείξεις και υβριδικοί συνδυασμοί δύο ή

περισσότερων σταδιακές μεταμορφώσεις από το ένα στο άλλο

Η συχνότητα χρήσης των συστημάτων αυτών (χωριστά ή συνδυαζόμενα σύμφωνα με τα παραπάνω) και οι

συνθήκες που πυροδότησαν τη χρήση αυτή εξαρτήθηκαν και εξαρτώνται διαχρονικά από τις εξής

παραμέτρους

bull Διαθεσιμότητα κατάλληλων υλικών

bull Διαθεσιμότητα κατάλληλων τεχνολογικών δυνατοτήτων (για την απόκτηση μεταφορά και

επεξεργασία των υλικών αυτών)

bull Σκοπιμότητα δηλαδή τι επιχειρείται να κατασκευαστεί (με βάση τα διαθέσιμα υλικά

δυνατότητες) και για ποιους συμφωνηθέντες λόγους κοινά αποδεκτούς από μια κοινότητα

ενδιαφερομένων (ιδού ένας ακόμη δρόμος για την αποβολή αρχιτεκτονικών συνθετικών

εγωκεντρισμών)

bull Κλιματολογικές και περιβαλλοντικές συνθήκες γενικότερα (που ευνοούν ή αποθαρρύνουν κατά

περίπτωση την υιοθέτηση συγκεκριμένου συστήματος δομής σε συνδυασμό και με τα

παραπάνω)

bull Διαθεσιμότητα προγενέστερων αντίστοιχων παραδειγμάτων

(που λειτουργούν ως αναφορές πολλαπλώςmiddot τόσο για τη διδακτική συμμόρφωση με προτεραία

γνώση όσο και για την υπέρβασή της Πρόκειται για άλλον ένα αιώνιο οικουμενικό αγώνα αυτόν

ανάμεσα στην παράδοση και στην ανανέωση) και τέλος

bull Οικονομία (που σαφέστατα και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να τη θεωρεί κανείς

μονομερώς στατικά στενά ποσοτικά ndash μόνον ως προϋπολογισμό δαπάνης- αλλά οπωσδήποτε

δυναμικά ποιοτικά πολυδιάσταταmiddot δηλαδή συναρτημένη άμεσα και στρατηγικά με όλες τις

προηγούμενες παραμέτρους ndash μια βέλτιστη συνισταμένη τους)

Ύστερα από αυτές τις επισημάνσεις (και προειδοποιήσεις) που συγκροτούν ένα απλό ndash αλλά ευρύτατης

εφαρμογήςndash αλφαβητάρι αρχών δράσης αρχιτεκτονικού ολοκληρωμένου σχεδιασμού οικοδομικής

σύνθεσης θα προχωρήσουμε στη σκιαγράφηση των 4 συστημάτων δομής με τη βοήθεια απλών

παραδειγμάτων

Απλή έδραση

Σrsquo αυτή την κατηγορία μπορεί κανείς να συγκαταλέξει αρχιτεκτονικές εκφάνσεις τόσο διαφορετικές εκ

πρώτης όψεως όπως μεταξύ άλλων

bull Τους τύπους των αρχαιοελληνικών ναών

bull Απλά μονώροφα ή διώροφα πέτρινα χωριάτικα σπίτια με ξύλινες στεγάσεις όπως αυτά

που συνηθέστατα ενδημούν στις παραθαλάσσιες περιοχές της Μεσογειακής λεκάνης

bull Αυτοσχέδια αγροτικά κτίσματα πχ μαντριά με πέτρινους τοίχους και ελαφρές

στεγάσεις από κλαριά καλάμια χόρτα λαμαρίνες κλπ

bull Τις τυπικές διατάξεις της χριστιανικής ναοδομίας τις αποκαλούμενες βασιλικές

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 14

Τα κοινά φυλετικά γνωρίσματα των παραπάνω έχουν ως εξής

Πρώτον η ανάληψη του ρόλου της μεταβίβασης των φορτίων από ψηλά προς το έδαφος μέσω λίθινων

κατασκευών Περαιτέρω η αναγκαία προς τούτο διαμόρφωση των λίθινων αυτών κατακόρυφων φορέων

των λιθοδομών Πρόκειται κυρίως για τοίχους αλλά και στύλους (πχ πεσσοί) κατάλληλης διάταξης και

διατομής Το ζητούμενο στις λιθοδομές είναι να διαμορφωθεί και να συγκροτηθεί επαρκής συνεκτική και

ευσταθής φέρουσα μάζα Αυτό επιτυγχάνεται χάρη στην τοποθέτηση και πλοκή κατάλληλου μεγέθους και

σχήματος λίθινων μονάδων (δόμων) με τέτοιο τρόπο ώστε ndash κατά το δυνατόνndash κάθε μια να πατάει πάνω σε

τουλάχιστον δύο υποκείμενες καθώς επίσης και ώστε να προκύπτουν τα ελάχιστα ndashκατά το δυνατόνndash κενά

μεταξύ τους Με την επιλογή του κατάλληλου πάχους (σε σχέση και προς το ύψος) μια λιθοδομή

καταφέρνει να ίσταται μόνο χάρη στην δύναμη της τριβής βάρους που ακινητοποιεί τους δόμους καθώς

εδράζονται ο ένας πάνω στον άλλον (μόλις περιγράψαμε αδρά τις συνθήκες κατασκευής και ύπαρξης ενός

συγκεκριμένου τύπου λιθοδομής της ξερολιθιάς Οι συνθήκες αυτές κατ΄ ουσίαν δεν αλλοιώνονται

δραματικά στις πολλές άλλες εκδοχές λιθοδομών όπου χρησιμοποιείται και κονίαμα για την συγκόλληση

των δόμων και τη βελτίωση της έδρασής των του ενός επί του άλλου) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 15

6

Άμεση συνέπεια των παραπάνω και ταυτοχρόνως δεύτερο laquoφυλετικόraquo γνώρισμα των φερουσών

λιθοδομών κατασκευών απλής έδρασης είναι η δεσμευτικότητα ως προς τις δυνατότητες διαμόρφωσης

ανοιγμάτων στα τοιχώματα δεσμευτικότητα που απορρέει από τη δομική νομοτέλεια του λίθινου φορέα

Περιορισμένα ανοίγματα περιορισμός στο σχήμα (ορθογώνια) και τη διάταξή τους (όρθια και σχετικά

αραιά) κυριαρχία του πλήρους ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 16

Τρίτο κοινό χαρακτηριστικό η κάλυψη στέγαση των χώρων με χρήση ελαφρών υλικών ( laquoπαραδοσιακάraquo

του ξύλου πιο πρόσφατα μετάλλου ή και συνδυασμών τους) που να μπορούν να παραχθούν φυσικά ή

τεχνητά σε μορφή ράβδου

Με τις ράβδους αυτές συγκροτούνται ndash με διαδοχικές παραθέσεις τους σε επάλληλες στρώσεις

διατασσόμενες εναλλάξ κατά τις δύο διευθύνσεις ndash κατάλληλα διαμορφωμένες σχαρωτές καλύψεις Οι

χαμηλότερες στρώσεις τους απαρτίζονται από αραιά διατεταγμένες ισχυρές ράβδους και όσο ανεβαίνουμε

στρώσεις οι ράβδοι αδυνατίζουν ενώ πυκνώνουν τη διάταξή τους μέχρις ότου σταδιακά το αρχικό άνοιγμα

της απόστασης μεταξύ των έναντι κείμενων τοίχων να επιμεριστεί σε διαστάσεις τις οποίες κάποιο

ευκολομεταχείριστο υλικό τελικής επικάλυψης θα μπορέσει να γεφυρώσει με ευχέρεια

Και στις σχαρωτές αυτές στεγάσεις ndash των οποίων υπάρχουν ποικίλες εκδοχές ndash οι κύριες συνεκτικές

δυνάμεις είναι αυτές της βαρύτητας και της τριβής (και εδώ η μια στρώση ράβδων εδράζεται επάνω στην

άλλη)

Και ως προς τις στεγάσεις αυτές ισχύει νομοτελειακά κατrsquo αναλογία προς τα ανοίγματα των τοίχων

περιορισμός στα ανοίγματα δηλαδή στις διαστάσεις των χώρων (που εξαρτώνται από τα διατιθέμενα ndashκαι

επίσης περιοριστικάndash μήκη των ράβδων της εσχάρας) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 17

Σε κάθε περίπτωση οι κατασκευές απλής έδρασης πραγματοποιούνται αναλυτικά και προσθετικά από κάτω

προς τα πάνω Οι δομικές μονάδες τους (δόμοι-ράβδοι) εναποτίθενται η μια επί της άλλης προοδευτικά από

τον θεμέλιο λίθο μέχρι την ολοκλήρωση της κάλυψης

Οι αρχικές αυτές παρατηρήσεις μας επιτρέπουν ήδη να αγγίξουμε μια χαρακτηριστική περίπτωση

ιδιαιτερότητας που laquoαπειλείraquo κατά τα προλεχθέντα την τακτοποιημένη κατηγοριοποίηση των συστημάτων

Ερώτημα το παραδοσιακό πέτρινο γεφύρι κι ακόμη η κάθε είδους πέτρινη θολωτή κατασκευή σε ποιο

σύστημα δομής εμπίπτουν ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 18

Εκεί παραδόξως οι φέρουσες τα κατακόρυφα φορτία λίθινες τοιχοδομές αντί να διακόπτονται στο Α ή Β

ύψος και να αναμένουν να επικαθίσει επάνω τους η όποια ελαφρά στέγαση εξελίσσονται καθrsquo ύψος

αδιάκοπα και καμπυλώνοντας στον χώρο μετατρέπονται ομαλότατα

ndash αυτές οι ίδιεςndash σε στέγασηmiddot και παρά το γεγονός ότι αυτός ο τύπος κατασκευής (θόλος τόξο καμάρα)

σαφώς εμπίπτει στο δομικό σύστημα της απλής έδρασης ndashκαι όχι μόνο απλώς εμπίπτει αλλά και

στοιχειοθετεί την κατrsquo εξοχήν εφαρμογή του καθrsquo όσον το συνδετικό κονίαμα είναι παντελώς άχρηστο άρα

την κατrsquo εξοχήν εφαρμογή όπου το δίδυμο βάρος τριβή λειτουργούν στον απόλυτο βαθμό ως νομοτελειακοί

όροι του συστήματος- ωστόσο μοιράζεται εγγενώς στοιχεία με το λεγόμενο σύστημα ης ολόσωμης

κατασκευής και κατά μια έννοια το προαναγγέλλει ήδη από τη Ρωμαϊκή εποχή Λίγο αργότερα θα δούμε

γιατί και πώς

Ολόσωμη κατασκευή

Θα μπορούσαμε να περιγράψουμε επιγραμματικά το δομικό σύστημα της ολόσωμης κατασκευής ως εξής

κατασκευή με χυτό υλικό που προαπαιτεί την ύπαρξη καλουπιού

Άρα γύψινα ή πλαστικά κατασκευάσματα ή ακόμα κι ένα πήλινο αγγείο (με τα χέρια του αγγειοπλάστη να

παίζουν το ρόλο του καλουπιού καθώς γυρίζει ο τροχός) αλλά και ένα προϊόν υαλουργίας κατrsquo αρχήν

εμπίπτουν στην κατηγορία αυτή

Βεβαίως στα πλαίσια της συζήτησής μας με αντικείμενο τα οικοδομήματα ως τέτοιο χυτό υλικό εννοούμε

μονοσήμαντα το ωπλισμένο σκυρόδεμα (ΩΣ)

Έτσι ως εκπροσώπους αυτού του δομικού συστήματος εννοούμε όλες τις ευρύτατα διαδεδομένες

κατασκευές των οποίων τα βασικά μέλη δηλαδή ο φέρων οργανισμός τους (ΦΟ) υλοποιείται από ΩΣ

χυτό μέσα σε κατάλληλα διαμορφωμένα καλούπια (τους ξυλότυπους ή σιδηρότυπους ή πλαστικότυπους

αναλόγως του υλικού κατασκευής των καλουπιών αυτών)

Είτε πρόκειται για απλά μικρά οικοδομήματα είτε για μεγάλης κλίμακας σύνθετα κτίρια τα laquoφυλετικάraquo

γνωρίσματα του συστήματος ndash κοινά σε κάθε περίπτωση ndash είναι

bull Το καλούπι (μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ακόμη και από αισθητικής άποψης και

πολύπλοκη κατασκευή που υπάρχει και λειτουργεί μόνον εφήμερα και αποξηλώνεται

μετά την στερεοποίηση του ΩΣ)

bull Το χυτό υλικό

bull Η ύπαρξη συγκροτημένου ΦΟ που σχηματικά διαρθρώνεται στα εξής μέλη

α Στα φέροντα στοιχεία που μεταβιβάζουν φορτία κατά την κατακόρυφη έννοια

- υποστυλώματα και τοιχεία

β Στα φέροντα στοιχεία που μεταβιβάζουν φορτία κατά την οριζόντια έννοια

κατευθύνοντάς τα προς τα προηγούμενα Αυτά είναι οι δοκοί και

-δευτερευόντως ndash οι πλάκες

Με την κατάλληλη σύνθεση και διάταξη των μελών αυτών διαμορφώνεται ένας τριδιάστατος

σκελετός κατά τις διευθύνσεις χψζ Τα οριζόντια διάκενά του πληρούνται από τις πλάκες

Όσο για τα κατακόρυφα διάκενά του αντιμετωπίζονται κατά περίπτωση είτε συμπληρούμενα

από φερόμενα στοιχεία πλήρωσης (οπτοπλινθοδομές τοιχώματα από ελαφρά υλικά

υαλοστάσια κλπ) είτε παραμένοντας κενά

bull Μέσα στα μέλη του σκελετού του ΦΟ δηλαδή μέσα στα υποστυλώματα τοιχεία στις

δοκούς και τις πλάκες κατοικεί και διαπλέκεται χωρίς να φαίνεται (παρά μόνο προς στιγμήν

σε αρχικό στάδιο πριν τη σκυροδέτηση) μεγάλο πλήθος πυκνά διατεταγμένων μικρότερων

σκελετών Πρόκειται για τον σιδερένιο οπλισμό Αυτός προικίζει το σκυρόδεμα ndashπου από μόνο

7

του αντιδρά φιλότιμα μόνο όταν θλίβεταιndash με πρόσθετες και επαρκείς ικανότητες αντίδρασης

σε πλειάδα άλλων καταπονήσεων (εφελκυσμός στρέψη διάτμηση λυγισμός)

Έτσι ώστε τελικά το ΩΣ ως σύνθετο υλικό αποτελούμενο από συνδυασμό λιθώδους ιστού

και σιδερένιου οπλισμού θα μπορούσε ndashμεταφορικάndash να παραλληλιστεί με την επίσης σύνθετη

οργανική ολότητα που συνδιαμορφώνεται στο σώμα μας από την συνεργασία των οστών και

των μυώνων

Καλούπι χυτό υλικό διαμόρφωση σκελετού (υποστυλώματα δοκάρια πλάκες) οπλισμοί

Αυτά μέχρι στιγμής είναι τα αντιπροσωπευτικά χαρακτηριστικά της ολόσωμης κατασκευής

Ολόσωμη ακριβώς επειδή το σύνολο των μελών του κατασκευασμένου οικοδομικού σώματος

είναι ενιαίο ως προς το υλικό και τη μέθοδο κατασκευής

Η κομβικής και ιστορικής σημασίας διαφορά ανάμεσα στο δομικό σύστημα της ολόσωμης κατασκευής και

εκείνο της απλής έδρασης μια διαφορά που άλλαξε ριζικά την εξελικτική τροχιά της αρχιτεκτονικής στα

τέλη του 19ου αιώνα ndashμε την επινόηση και εφαρμογή του beton armeacutendash συμπυκνώνεται στα περίφημα

laquo5 σημεία για μια νέα αρχιτεκτονικήraquo όπως τα διατύπωσε εμβληματικά ο Le Corbusier (ελεύθερη κάτοψη

ελεύθερη όψη το παράθυρο ndash ταινία το pilotis ο κήπος στο δώμα)

Η ανατομία αυτής της κοσμοϊστορικής laquoμετάλλαξηςraquo εξηγείται συνοπτικά ως εξής

Με την έλευση του σκελετόμορφου ΦΟ από ΩΣ την ανάληψη των φορτίσεων ανέλαβαν τα

υποστυλώματα και οι δοκοί Αυτομάτως οι τοίχοι ndash εξωτερικοί της όψης και εσωτερικοί ndash που μέχρι τότε

ανά τους αιώνες ήταν κατrsquo εξοχήν χρεωμένοι με καθήκοντα φορέων αποδεσμεύτηκαν από οποιαδήποτε

φέρουσα αποστολή

Τούτο είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την μετατροπή των τοιχωμάτων από φέροντα σε φερόμενα στοιχεία (άρα

την σύνθεση και κατασκευή τους από ποικιλία υλικών εκτός της πέτρας και πάντως ελαφρότερων απrsquo

αυτήν) και την δυνατότητα καινοφανών χωροθετήσεών τους στο κτίριο ανεξάρτητα από τη γεωμετρία και

τη διάταξη των στοιχείων του ΦΟ από ΩΣ

Περαιτέρω αυτό σήμαινε την πλήρη απελευθέρωση ndashγια τον αρχιτέκτοναndash

ως προς τον χειρισμό των διαφραγμάτων οργάνωσης του χώρου (ελεύθερη κάτοψη ελεύθερη όψη)middot

ως προς την οργάνωση των ανοιγμάτων της όψης (το παράθυρο ndash ταινία της Villa Savoye αδιανόητο υπό

όρους απλής έδρασης)middot

ως προς τη σχέση κτιρίου ndash εδάφους (ολική αναθεώρηση της laquoπαραδοσιακήςraquo αλληλουχίας βάση κορμός

στέψη και αντικατάσταση της αίσθησης της βαρύνουσας κτιριακής μάζας από αυτήν της αιώρησης) και

τέλος

ως προς την συνολική ευεργετική αξιοποίηση κάθε διατιθέμενης επιφάνειας του κτιρίου ακόμη και αυτής

του δώματος

(το οριζόντιο δώμα διαδέχεται την laquoπαραδοσιακήraquo στέγη και προσφέρει ndashμαζί και με το pilotisndash

διπλασιασμό του εδάφους Ως εκ θαύματος το κτίριο πλέον δεν laquoκαταπατάraquo δεν δεσμεύει γήινη επιφάνεια

και ελεύθερο χώρο αναψυχής και κοινωνικής ανάπτυξης αλλά την διπλασιάζει ndash μια φορά στο ισόγειο

pilotis και άλλη μια στο δώμα ndash κήπο) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 19

Όλα τα παραπάνω τελικά οφείλονται στη δυνατότητα που χαρίζει το ΩΣ ndash οι δοκοί και οι πλάκες ndash για

γεφύρωση ανοιγμάτων που το μέγεθός τους είχε υπάρξει αδύνατον για τα πρωτύτερα δεδομένα

(αναλογιστείτε τις αποστάσεις μεταξύ των κιόνων σrsquo ένα αρχαιοελληνικό ναό σε σχέση με τις αποστάσεις

των υποστυλωμάτων σε ένα σύγχρονο κτίριο από beton) Εκείνα τα πρωτύτερα δεδομένα όπου οι διαστάσεις

των ανοιγμάτων είχαν υπάρξει δέσμιες του υπέρθυρου του επιστυλίου του περιορισμένου μήκους της

ξύλινης δοκού κτλ

Και όπου σύμφωνα πάντα μrsquo εκείνα τα πρωτύτερα δεδομένα στις ειδικές εκείνες περιπτώσεις μεγάλης

κλίμακας τρουλόμορφων ή θολωτών κατασκευών (υδραγωγεία πέτρινα γεφύρια το Πάνθεον της Ρώμης η

Αγία Σοφία) όπου απαιτήθηκε η υπέρβαση αυτών των περιορισμών και η επίτευξη μεγάλων ανοιγμάτων

αυτό κατέστη δυνατό μόνο με ndashταυτόχρονηndash ραγδαία αύξηση του ύψους (τίμημα που όμως δεν ήταν

αντιοικονομικό καθrsquo ότι απολύτως εναρμονισμένο με την αντίστοιχη σκοπιμότητα ndashπρακτική ή συμβολικήndash

των ειδικών εκείνων κατασκευών)

Μιας και laquoολισθήσαμεraquo στο παρελθόν αξίζει να αναφέρουμε ότι χυτό δομικό υλικό -ένας πρόγονος του

σκυροδέματοςndash είχε εφευρεθεί και εφαρμοστεί ευρύτερα ήδη από τους Ρωμαίους η οικοδομική τέχνη των

οποίων σημάδεψε την ιστορία με σημαντικότατες προόδους

Οι Ρωμαίοι

bull Τελειοποίησαν την τεχνική μιας σύνθετης κατασκευής φερουσών λιθοδομών (εξωτερική και

εσωτερική παρειά του τοιχώματος από λιθοδομή σε απόσταση και πλήρωση του ενδιάμεσου

κενού με το χυτό συνδετικό υλικό ndash την pozzuolana)

bull Τελειοποιώντας επίσης την τεχνική των καλουπιών ικριωμάτων έγιναν οι κατrsquo εξοχήν

πρωτοπόροι των τρούλων τόξων αψίδων

bull Συνδυάζοντας τα παραπάνω δομικά εργαλεία πέτυχαν για πρώτη φορά στην ιστορία εξαιρετικά

φιλόδοξες κατασκευές (πολυώροφα κτίρια ndash insulae αρένες υδραγωγεία στεγάσεις μεγαχώρων

χωρίς ενδιάμεσες υποστηρίξεις ndash Πάνθεον) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 20

Αυτά λοιπόν τα οικοδομικά επιτεύγματα της Ρώμης (και οι απόγονοί τους ndash Βυζαντινή και Οθωμανική

αρχιτεκτονική) από τη μια μεριά υπόκεινται στις νομοτέλειες της απλής έδρασης και από την άλλη

συγκλίνουν αισθητά προς την ολόσωμη κατασκευή καθrsquo ότι

bull όπως και η τελευταία προαπαιτούν καλούπια για τη δόμησή τους

bull όπως και η τελευταία διατρέχονται στο σύνολο των δομικών τους οργανισμών από το ίδια

ενιαίο υλικό (λίθινοι δόμοι) που αναλαμβάνει εξίσου τις μεταβιβάσεις των φορτίων τόσον κατά

την οριζόντια όσο και κατά την κατακόρυφη έννοια

Άλλωστε

8

bull παρόμοιες μορφές και χωρικές οικοδομικές διατάξεις με αυτές της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής

κατέστησαν πραγματοποιήσιμες μόνο δύο χιλιετίες αργότερα χάρη στο beton armeacute (Pier Luigi

Nervi Oscar Niemayer) Και έτσι όπως ρέει laquoχυτάraquo αναπτυσσόμενο στο χώρο ελεύθερα και

αδέσμευτα το ίδιο συνεχές υλικό (πέτρα) στους τρούλους των Ρωμαίων και των Βυζαντινών

κατά τον ίδιο τρόπο ρέει χυτά προκαλώντας τη βαρύτητα ένα λεπτό κέλυφος από ΩΣ

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 21

(Σε μεταγενέστερο παράδειγμα θα δούμε πως αντίστοιχα αποτελέσματα επιτυγχάνονται και από το λεγόμενο

σύστημα της δικτυωτής κατασκευής θα δούμε δηλαδή άλλη μια έκφανση του υβριδισμού και της

αλληλοεπικάλυψης μεταξύ γνωρισμάτων και αποτελεσμάτων που χαρακτηρίζει τα 4 συστήματα δομής)

Μεικτή κατασκευή

Έχοντας κατά νου τα δυο προηγηθέντα συστήματα η συνοπτική παρουσίαση του συστήματος της μεικτής

κατασκευής είναι απλούστατη

Πρόκειται για εκδοχή του συστήματος απλής έδρασης προσαρμοσμένης σε σύγχρονα τεχνολογικά

δεδομένα δηλαδή

bull φέρουσες τοιχοδομές (από πέτρα τσιμεντόλιθο ή μπατικό τούβλο) και

bull κάλυψη από κατασκευή ΩΣ (πλάκα ή θόλος) αντί για την προαναφερθείσα σχαρωτή διάταξη

(Αν θυμηθούμε εδώ τους πυκνούς σιδηρούς οπλισμούς σκελετούς που διατρέχουν αφανώς μια πλάκα

ΩΣ θα αντιληφθούμε ότι και η πλάκα είναι ένα είδος εσχάρας φυλακισμένης μέσα στον συνεκτικό

στερεοποιημένο laquoχυλόraquo του σκυροδέματος)

Το σύστημα αυτό λοιπόν είναι υβρίδιο κατrsquo εξοχήν

Οι κατακόρυφες φορτίσεις αντιμετωπίζονται σε συνθήκες απλής έδρασηςmiddot οι οριζόντιες σε συνθήκες

ολόσωμης κατασκευής

Όπως και στο πρώτο σύστημα (αλλά αντιθέτως προς το δεύτερο) οι δυνατότητες εφαρμογής της μεικτής

κατασκευής σε σεισμογενείς περιοχές όπως ο τόπος μας συνήθως περιορίζονται σε χαμηλά κτίρια (ενός

μέχρι τριών ορόφων) Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της laquoράτσαςraquo αποτελούν οι τυποποιημένες

κατοικίες που σχεδίασε ο ΚΔεκαβάλλας στη Σαντορίνη (πιλοτικό πρόγραμμα ανοικοδόμησης μετά από

καταστρεπτικό σεισμό) και βεβαίως μια πλειάδα έξοχων κατοικιών του Άρη Κωνσταντινίδη με κορυφαία

αυτή της Αναβύσσου ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 22

(προσοχή μεικτό σύστημα ne σύμμικτη κατασκευή)

Αρθρωτές (Δικτυωτές) κατασκευές

Εδώ πρέπει να επισημάνουμε κατrsquo αρχήν ότι δικτυωτή κατασκευή ne δικτύωμα (θα εξηγηθεί παρακάτω

γιατί πάντως το δικτύωμα είναι απλώς μια περίπτωση δικτυωτής κατασκευής)

Στις τάξεις των δικτυωτών κατασκευών συγκεντρώνεται ίσως η μεγαλύτερη ποικιλία ndashσε

μορφή μέγεθος και είδοςndash κτιριακών διατάξεων και εφαρμογών και εν γένει τεχνημάτων από ότι

σε οποιοδήποτε άλλο σύστημα

Σε ένα επιπόλαιο απάνθισμα παραδειγμάτων δικτυωτών κατασκευών συναντάμε

bull Ένα ξύλινο σκαμνί

bull Το πλεκτό καλάθι από λυγαριά

bull Μια απλή πέργκολα στον κήπο

bull Τον παραδοσιακό χαρταετό της αποκριάς

bull Την κλασσική ψαρόβαρκα αλλά και τα περισσότερα είδη πλεούμενων

bull Την άτρακτο του αεροσκάφους

bull Τον πύργο του Eiffel

bull Το Crystal Palace

bull Πάσης φύσεως μεταλλικά κτίρια

bull Τις χαρακτηριστικές δικτυωματικές σιδερογέφυρες του τραίνου

bull Όλες τις ξύλινες στέγες

bull Τις σκαλωσιές των οικοδομών

bull Το θέατρο στο Λυκαβηττό του ΤΖενέτου

bull Τους πυλώνες τις ΔΕΗ

bull Τους γερανούς hellip ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 23

Γίνεται άμεσα αντιληπτό ότι αυτό το ευρύτατης εφαρμογής σύστημα δομής έλκει

ndash περισσότερο και αμεσότερα από οποιοδήποτε άλλο ndash τις καταβολές του από τη φύση (σκελετοί

σπονδυλωτών ιστοί αράχνης τα δέντρα του ΜΑLaugier κτλ που προαναφέρθηκαν)

Επιπροσθέτως εάν εποπτεύσουμε προς στιγμήν συνδυαστικά το laquoπανόραμαraquo όλων των

συστημάτων δομής θα διακρίνουμε εύκολα ότι

bull Η εσχάρα κάλυψης του συστήματος της απλής έδρασης δεν είναι παρά ένα είδος πέργκολας

χωρίς στύλους αλλά με λίθινους φέροντες τοίχους ή ακόμη ότι

bull Ο γενικά θεωρούμενος σκελετός του ΦΟ ενός κτιρίου από ΩΣ δεν είναι παρά ένα είδος

laquoβαριάς ndash μπετονένιας - πέργκολαςraquo

9

10

Τα γενικά χαρακτηριστικά των δικτυωτών κατασκευών που αξίζει να συγκρατήσουμε σε αυτή την

εισαγωγική αναφορά είναι

bull η ραβδωτή μορφή των επιμέρους στοιχείων που συμμετέχουν στην συνολική ύφανση

bull το υλικό τους (μέταλλο ή ξύλο χωρίς να αποκλείεται και το ΩΣ σε ειδικές

περιπτώσεις ndash Lloyds RRogers)

bull η σύνδεση των διαπλεκόμενων ράβδων μέσω αρθρώσεωνκόμβων

bull η επίτευξη οποιουδήποτε μεγέθους διάστασης και διάταξης μορφής μέσω

προσθέσεως και κατάλληλα συνδυασμένης χωρωθέτησης πολλών ράβδων σχετικά

μικρού μεγέθους

bull η πανταχού παρούσα αρχή του laquoτριγωνισμούraquo (η τριγωνική διάταξη ndashή ζεύξη εξ ου και

ζευκτό- ράβδων εξασφαλίζει ακαμψία και λειτουργεί ως laquoτροχονόμοςraquo που κατευθύνει

και διοχετεύει τις φορτίσεις σε παρακείμενες περιοχές πχ το φουρούσι του

μπαλκονιού οι διαγώνιες ράβδοι του δικτυώματος ο τένοντας της ανηρτημένης

κατασκευής τα χιαστί στοιχεία ακαμψίας σε βιομηχανικά μεταλλικά κτίρια κτλ)

bull η ελαφρότητα

bull η ευχέρεια που προσφέρουν για διαδικασία συναρμολόγησης και αποσυναρμολόγησης

bull η καταλληλότητά τους για υιοθέτηση διαδικασιών προκατασκευής

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

( Συνεχίζεται Με ζητήματα γενικού ενδιαφέροντος όπως

bull ο κάνναβος η ρύθμιση των μέτρων

bull η ανάγκη σύλληψης του φορέα σε κάθε σύστημα αφετηριακή συνθήκη αρχιτεκτονικής

σύλληψης

bull η διάρθρωση ιεράρχηση φερόντων και φερόμενων στοιχείων

bull η σχέση μερών και συνόλου ndash οι αναλογίες στη σχεδίαση

bull ο τρόπος σχεδίασης σκίτσο με laquoοικοδομικήraquo τεχνοτροπία

bull μακέτα για οικοδομική πληροφορία

bull ο τύπος κατασκευαστικός (σύστημα δομής)

ο τύπος ειδολογικός (λειτουργία)

ο τύπος ιδεατός

ο τύπος το laquoκοινό και το κύριοraquo και η έννοια της δομικής μορφής

ο τύπος το επαναλαμβανόμενο (μήτρα)

bull η τυποποίηση (standardisation)

bull ειδικότερα ζητήματα

- πως καλουπώνεται το beacuteton

- θερμομόνωση και beacuteton (οριζόντια κατακόρυφα στοιχεία)

- η όψη και το beacuteton (Villa Savoye Ondulatoires Ζώνη όψης κτλ)

- είδη λιθοδομών

- είδη οπτοπλινθοδομών

- τσιμεντόλιθοι-υαλότουβλαυαλόπλακες

- μονώσεις

- η πανταχού παρούσα έννοια της διαστρωμάτωσης

- βασικά βήματα για πρόσθετα στοιχεία πχ κουφώματα claustra περσίδες

- είδη στεγών ndash δώματα ndash ρύσεις

- είδη δαπέδων

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης σκάλας

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης στηθαίων ndash κιγκλιδωμάτων

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip )

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

1 ΜΚορρές laquoΑπό την Πεντέλη στον Παρθενώναraquo

2 Π Μιχελής laquoΗ Αγία Σοφίαraquo

3 Π Μιχελής laquoΗ Αισθητική της αρχιτεκτονικής του beton armeacuteraquo

4 Β Rudofski laquoArchitecture without Architectsraquo

5 Α Ζάννος laquoΣτατική Λειτουργία και Αρχιτεκτονική Μορφήraquo

6 Α Κωνσταντινίδης laquoΣτοιχεία αυτογνωσίαςraquo

7 Le Corbusier laquoVers Une Architectureraquo

8 Τσινίκας

Ξάνθη Οκτώβριος 2011

Πάνος Κόκκορης Αναπληρωτής Καθηγητής

• Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
• Εργαστήριο Οικοδομικής
• _______________________________________________________________________________
• ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ

Η βαρύτητα βεβαίως αποδεικνύεται σκληρός ακατάβλητος αντίπαλος Δεν χάνει ευκαιρίες να

τιμωρεί την ύβριν του ανθρώπου που προσπαθεί με κάθε τρόπο να την υπερνικήσει Η άδοξη

κατάληξη του Ικάρου η 11η Σεπτεμβρίου οι σεισμοί η κατάρρευση του στεγάστρου στο

Ακρωτήρι της Σαντορίνης πιστοποιούν ότι η επική μάχη της ανθρώπινης διάνοιας με τον υπrsquo

αριθμόν ένα ανηλεή φυσικό νόμο συνεχίζεται ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 9

Παρενθετικά επισημαίνουμε ότι η ύβρις (με την αρχαιοελληνική έννοια της υπέρβασης των

εσκαμμένων από τους θνητούς και της συνεπακόλουθης τιμωρίας τους από τους θεούς) και

αντιστοίχως η υβριστική ndash δηλαδή άμετρη και αλαζονική ndash συμπεριφορά του ανθρώπου προς τη

φύση και τις νομοτέλειές της έχει προσλάβει στις μέρες μας βαρύνουσα αρνητική σημασία

παγκοσμίως

Ρύπανση ατμόσφαιρας διατάραξη οικοσυστημάτων εξάντληση φυσικών πόρων ερημοποίηση

κλιματολογικές ανωμαλίες όλες οι καταστροφικές επιπτώσεις αυτής της άμετρης συμπεριφοράς

διδάσκουν έστω και την τελευταία στιγμή ότι ο άνθρωπος δεν είναι κύριος της φύσης και των

δυνάμεών της Και αυτή η επίγνωση οδηγεί σε κατάσταση συναγερμού όπου ο γνώμονας πλέον

είναι η συμμαχία με τους φυσικούς νόμους και όχι η προσπάθεια καταστρατήγησής τους

Αειφορία ενεργειακός σχεδιασμός ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αρχές βιοκλιματικής

αρχιτεκτονικής κτίρια και κατασκευάσματα φιλικά στο περιβάλλον είναι μερικοί από τους όρους

που σχετίζονται μrsquo αυτή τη νέα κατάσταση και στοιχειοθετούν μια επίκαιρη γενικευμένη εκδοχή

της έννοιας της σκοπιμότητας ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 10

Πριν ολοκληρώσουμε τούτη την σύντομη περιδιάβαση μεταξύ ιστορίας αρχιτεκτονικών

κατασκευών μύθων και βαρύτητας μια τελευταία αναφορά στην ελληνική αρχαιότητα θα δείξει

έμμεσα ότι το θέμα αυτό της βαρύτητας σε σχέση με την αρχιτεκτονική δεν έχει αποκλειστικά

και μόνον laquoαεροπορικέςraquo προεκτάσεις και συμφραζόμενα

Ο όρος laquoαρχιτέκτωνraquo προκύπτει από το συνθετικό laquoτέκτωνraquo Η έννοιά του έτσι όπως σήμερα την

κατανοούμε εισήχθη σταδιακά στις ευρωπαϊκές γλώσσες κατά την εποχή της Αναγέννησης Στην

αρχαία Ελλάδα δεν χρησιμοποιόταν ο όρος αρχιτέκτων ndash αρχιτεκτονική όπως επίσης δεν

χρησιμοποιούνταν οι όροι laquoτο ωραίοraquo laquoη ομορφιάraquo (αλλά όροι όπως laquoτο καλόν καγαθόνraquo

δηλαδή το ωφέλιμο χρήσιμο κατάλληλο κτλ)

Κι όμως τέκτονες στην αρχαία Ελλάδα εκαλούντο οι καραβομαραγκοί οι ναυπηγοί οι

κατασκευαστές πλεούμενων που και αυτά με τους ειδικούς τους όρους στοχεύουν στην

υπερκέραση της βαρύτητας στο υγρό στοιχείο αυτή τη φορά και όχι στον αέρα

Βαρύτητα λοιπόν αλλά και ένα σωρό άλλες επιβουλές πολιορκούν το εν δυνάμει αρχιτεκτόνημα

bull Θερμοκρασιακές μεταβολές

bull Το νερό της βροχής

bull Οι άνεμοι

bull Το σφυροκόπημα του καλοκαιρινού ήλιου

για να μη μιλήσουμε για την

bull υπονομευτική δράση μικροοργανισμών και χημικών ndash βιολογικών παραγόντων

bull τις ανθρωπογενείς φθορές και βέβαια

bull την αχρηστία

Ήδη ελπίζω να φαίνεται πια ξεκάθαρα η αλήθεια της αρχικής δήλωσης ότι δεν είναι νοητή

αρχιτεκτονική συνθετική δράση ερήμην της οικοδομικής συνθετικής σκέψης που θα εγγυηθεί την

κατασκευασιμότητα του αρχιτεκτονήματος και ταυτοχρόνως θα ρυθμίζει αναλόγως και τις

συνθετικές του αρετές με σκοπιμότητα και σύνεση

Εδώ μπορεί να εγερθεί μια ένσταση στηριγμένη στο ακόλουθο δίπολο

laquoΗ αρχιτεκτονική σύνθεση επιδιώκει υψηλόφρονες στόχους ομορφιάς αισθητικής ικανοποίησης

σώρευσης πλούτου σε χωρικές διατάξεις και εμπειρίες κτλraquo

Ενώ laquoη οικοδομική ως απλή τεχνική διευθέτηση αναλίσκεται σε πεζά καθήκοντα προάσπισης

των συνθετικών δικαιωμάτων του κατασκευάσματος να υπάρξει κόντρα στις φυσικές δυνάμεις

που απειλούν την υπόστασή τουraquo

Ένας τέτοιος διχασμός της αρχιτεκτονικής σε laquoπατρίκιουςraquo και laquoπληβείουςraquo είναι ανυπόστατος

Αντανακλά ένα ψευδοδίλλημα που ωστόσο είναι αλήθεια ότι έχει ταλανίσει μεγάλο αριθμό

αρχιτεκτόνων που ndash κυρίως στα φοιτητικά τους χρόνια ndash έπεσαν θύματα αυτής της πλάνης (και

τολμώ να ομολογήσω ότι υπήρξα ένας από αυτούς)

Αργά ή γρήγορα όμως η πλάνη αποκαθίσταται έστω και οδυνηρά με το πρώτο σοκ που

επιφυλάσσει στο νεαρό συνθέτη και περιφρονητή της οικοδομικής η επίσκεψή του στο

εργοτάξιο και η αμηχανία του να απαντήσει στα μυριάδες φλέγοντα ερωτήματα που τον

πολιορκούν εκεί για το πώς τα γοητευτικά του σχεδιάσματα θα μετατραπούν σε πραγματική

κατασκευή σε κτιριακό οργανισμό με σάρκα και οστά

Όπως είπαμε και νωρίτερα αρχιτεκτονική συνθετική σύλληψη και οικοδομική συνθετική αντιμετώπιση

είναι αναπόσπαστες πτυχές μιας αδιαίρετης ολότητας Και μάλιστα η θεώρηση της οικοδομικής σύνθεσης

που επιχειρούμε εδώ έρχεται να επανορθώσει ορισμένες συνήθεις στρεβλώσεις όπως για παράδειγμα

κάποιες φορμαλιστικές δοξασίες περί αισθητικής Δεν υφίσταται a priori αισθητική αρτιότητα στην

αρχιτεκτονική Μrsquo άλλα λόγια η αρχιτεκτονική δεν προσφέρεται ως πεδίο άσκησης και επίδειξης επιλογών

χειρισμών αυθαίρετων μη αποδείξιμων και μη εξηγήσιμων επιλογών δηλαδή που λογοδοτούν μόνο σε μιαν

ανεξέλεγκτη αυτόνομη ατίθαση υποκειμενική προδιάθεση προς κάτι laquoαρεστόraquo

Τότε λοιπόν ως τι προσφέρεται η αρχιτεκτονική Μήπως ως στρατώνας όπου θα ομογενοποιηθούν οι

προσωπικότητες και θα ψαλιδιστούν οι ευαισθησίες Κάθε άλλο

4

Ναι μεν προσφέρει με απλοχεριά χώρο για την ελεύθερη έκφραση όλων των ιδιοσυγκρασιακών

προτιμήσεων πλην όμως μέσα σε ανυπέρβλητα πλαίσια δράσης Αυτά προσδιορίζονται από τους φυσικούς

νόμους που προαναφέραμε και από την οικονομία (μια ακόμη εκδοχή της σκοπιμότητας) ndash ας μην ξεχνάμε

ποτέ ότι η αρχιτεκτονική και η οικοδόμηση είναι μια πολύ ακριβή διαδικασία για να μπορεί κανείς να παίζει

ανεύθυνα μαζί τους Προσδιορίζονται ακόμη τα πλαίσια αυτά από το γεγονός ότι η αρχιτεκτονική δεν είναι

απλώς μια καλλιτεχνική πρόταση (που δυστυχώς συχνότατα πλέον αρκείται στο να laquoείναι ότι δηλώνειraquo)

αλλά μια εξυπηρετική τέχνη Ένα πολύπλοκο εγχείρημα που επιδιώκει να ικανοποιήσει συγκεκριμένες

προϋποθέσεις τεθείσες από πριν μια πολύπτυχη διαδικασία που επιδιώκει να λύνει δοθέντα προβλήματα με

τον βέλτιστο συστηματικό τρόπο

Αναδεικνύοντας λοιπόν αυτά τα δεσμευτικά πλαίσια δράσης το μάθημα των οικοδομικών συνθέσεων

φιλοδοξεί να λειτουργήσει σαν εγγυητής δύο συνθηκών ταυτοχρόνως για τον διδασκόμενο αρχιτέκτονα

α) Ότι δεν θα διολισθήσει στο ένα μη επιτρεπτό άκρο δηλαδή εκείνο του αυθαίρετου

εντυπωσιοθήρα ταχυδακτυλουργού του στερούμενου ερεισμάτων και

β) Ότι δεν θα περιχαρακωθεί στο άλλο επίσης μη επιτρεπτό άκρο δηλαδή εκείνο του

στυγνού και άψυχου εκτελεστή που διεκπεραιώνει μονότονα προ-αποφασισμένες

επιλογές

Συνεπώς το μάθημα φιλοδοξεί να καθοδηγήσει τις φοιτήτριες και τους φοιτητές στην δύσκολη πορεία προς

την αρχιτεκτονική συνθετική αξία ndash την ομορφιά εν τέλει αν προτιμάτε ndash μέσα από τη συστηματική (και

μακάρι επινοητική και ευέλικτη) ανταπόκριση σε υπαρκτούς φυσικούς αναπόδραστους παράγοντες και

παραμέτρους

(και διπλωματική laquoΛατώraquo - Βωξίτες Άμφισσας)

Τα Συστήματα Δομής

Όπως και σε όλους τους φυσικούς σχηματισμούς ndashανόργανους και οργανικούςndash έτσι και στα ανθρωπογενή

τεχνήματα παρατηρείται ιστορικά μια εκτεταμένη ποικιλία δόκιμων κατασκευαστικών συστημάτων

εκδοχών τρόπων αντιμετώπισης

Είναι άλλωστε προφανές ότι οι δεύτεροι (οι ανθρωπογενείς κατασκευαστικοί σχηματισμοί) έλκουν σε

μεγάλο βαθμό την καταγωγή τους ή αντλούν την έμπνευσή τους από τους πρώτους (τους φυσικούς

σχηματισμούς ndash Τσινίκας)

Για την κατάδειξη αυτής της στενής αντιστοιχίας ή γενεαλογικής καταβολής ή διαδοχής ανάμεσα στη φύση

και στο τέχνημα μπορούμε να επικαλεσθούμε πληθώρα μαρτυριών προερχόμενων από διάφορους χώρους

και πεδία

bull Από τον ίδιο τον θεωρητικό αρχιτεκτονικό στοχασμό ξεχωρίζει αρκετά νωρίς (17ος αιώνας) η

συμβολική σύλληψη της laquoαρχέγονης καλύβαςraquo που δομείται δια φυσικής (ή μήπως θεϊκής)

επιλογής μέσα στο δάσος από 4 παρακείμενους κορμούς δέντρων και τα αλληλοεμπλεκόμενα

κλαδιά με τις φυλλωσιές τους Αυτή η ndash καθαρά ιδεολογική αλλά πλήρως εκφραστική ndash

σύλληψη αποτέλεσε για τον μεγάλο στοχαστή Abbeacute Laugier το θεμέλιο πάνω στο οποίο στήριξε

την εξήγησή του για τη γένεση και την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 11

bull Από το πεδίο της γλώσσας μάρτυρες της συγγένειας φυσικού τεχνητού προσέρχονται δεκάδες

λέξεις το νόημα των οποίων (μεταφορικά ή κυριολεκτικά) είναι κοινό στην οικοδομική τέχνη και

στην ανατομία ή τη βιολογία ή τις φυσικές επιστήμες σκελετός επιδερμίδα φλοιός κέλυφος

ραχοκοκαλιά τα μέλη οργανισμός βραχίονες πυρήνας κλάδος κορμός δομή κύτταρο δίκτυο

ιστός κτλ ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 12

bull Αλλά και γενικότερα η σχέση φύσης ndash τεχνήματος τεκμηριώνεται από πλείστες όσες διδαχές

που μπορούν να αντληθούν για τον άνθρωπο κατασκευαστή από την ενστικτώδη οικοδομική

συμπεριφορά πλείστων όσων εκφάνσεων οργανικής ζωής ο κάστορας η μυρμηγκοφωλιά η

κηρύθρα οι φωλιές των πουλιών ο ιστός της αράχνης η διαμόρφωση του αυγού το κουκούλι

του μεταξοσκώληκα το ριζικό σύστημα των δέντρωνhellip ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 13

Όλα τα παραπάνω αποτελούν ενδεικτικές αναφορές στους παππούδες και τους προπαππούδες όλων των

συστημάτων δομής και κατασκευαστικών σχηματισμών που επινόησε ο αρχιτέκτων ndash οικοδόμος ανά τους

αιώνες Οι στενές προγονικές αυτές σχέσεις δεν συνιστούν άλλο από μια ακόμα θεμελιώδη εκδοχή και

έκφραση της συμμαχίας και συμπόρευσης της αρχιτεκτονικής με τις φυσικές νομοτέλειες που θίξαμε

νωρίτερα και που σήμερα πιο πολύ από ποτέ είναι αναγκαίο να ανακαλυφθεί εκ νέου να επανερμηνευθεί

και να αξιοποιηθεί κατάλληλα Για τούτο τους μακρινούς αυτούς ndash αλλά και τόσο γενναιόδωρους ndash

προγόνους πρέπει να τους έχουμε πάντα κατά νου

5

Η τεράστια λοιπόν ποικιλία στην κατασκευή των αρχιτεκτονικών τεχνημάτων μπορεί για λόγους καλύτερης

εποπτείας και οργάνωσης να κατηγοριοποιηθεί σε 4 μεγάλα γένη Σε 4 βασικά συστήματα δομής όπως τα

ονομάζει ο καθηγητής κ ΧΑθανασόπουλος το βιβλίο του οποίου θα χρησιμοποιηθεί ως υποστηρικτική

βάση για το μάθημα

Σύμφωνα με αυτή την κατάταξη και την αντίστοιχη ορολογία τα συστήματα αυτά διακρίνονται ως εξής

bull Το σύστημα δομής των κατασκευών απλής έδρασης

bull Το σύστημα δομής της ολόσωμης κατασκευής

bull Το σύστημα δομής της μεικτής κατασκευής

bull Το σύστημα δομής των αρθρωτών (ή δικτυωτών) κατασκευών

Πρέπει να τονιστεί ότι αυτά διακρίνονται ως αυτόνομες επικράτειες ναι μεν λόγω των βασικών

γνωρισμάτων που χαρακτηρίζουν το καθένα και που ndashκατrsquo αρχήν ndash το καθιστούν laquoγενετικάraquo διάφορο από

τα άλλα αλλά παραλλήλως ότι αυτοί οι χαρακτηρισμοί έχουν κυρίως πρακτική χρησιμότητα σύνοψης

Πρέπει να τονιστεί επίσης ότι το καθένα από τα συστήματα αυτά παρουσιάζεται εξελισσόμενο και

τελειοποιούμενο στο διάβα της ιστορίας με τρόπους ndashας πούμεndash Δαρβίνειους Και ότι κατά την

εξελικτικότητα αυτή ndashπροϊούσης της τεχνικήςndash μπορεί να παρατηρούνται μεταλλάξεις και μερικές

μετατοπίσεις από μια γενετική γραμμή σε μιαν άλλη ή ακόμα και αδιέξοδα όπως άλλωστε συμβαίνει και

στους ζωντανούς οργανισμούς

Συνεπώς πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι τα όρια ανάμεσα στα 4 αυτά συστήματα κάθε άλλο παρά σαφή και

κρυστάλλινα είναι ευκίνητα Γιrsquo αυτό στην πράξη συχνά εμφανίζονται πολύ ενδιαφέρουσες ndash και κάποτε

απροσδόκητεςndash αλληλοσυμπληρώσεις μεταξύ τους αναμείξεις και υβριδικοί συνδυασμοί δύο ή

περισσότερων σταδιακές μεταμορφώσεις από το ένα στο άλλο

Η συχνότητα χρήσης των συστημάτων αυτών (χωριστά ή συνδυαζόμενα σύμφωνα με τα παραπάνω) και οι

συνθήκες που πυροδότησαν τη χρήση αυτή εξαρτήθηκαν και εξαρτώνται διαχρονικά από τις εξής

παραμέτρους

bull Διαθεσιμότητα κατάλληλων υλικών

bull Διαθεσιμότητα κατάλληλων τεχνολογικών δυνατοτήτων (για την απόκτηση μεταφορά και

επεξεργασία των υλικών αυτών)

bull Σκοπιμότητα δηλαδή τι επιχειρείται να κατασκευαστεί (με βάση τα διαθέσιμα υλικά

δυνατότητες) και για ποιους συμφωνηθέντες λόγους κοινά αποδεκτούς από μια κοινότητα

ενδιαφερομένων (ιδού ένας ακόμη δρόμος για την αποβολή αρχιτεκτονικών συνθετικών

εγωκεντρισμών)

bull Κλιματολογικές και περιβαλλοντικές συνθήκες γενικότερα (που ευνοούν ή αποθαρρύνουν κατά

περίπτωση την υιοθέτηση συγκεκριμένου συστήματος δομής σε συνδυασμό και με τα

παραπάνω)

bull Διαθεσιμότητα προγενέστερων αντίστοιχων παραδειγμάτων

(που λειτουργούν ως αναφορές πολλαπλώςmiddot τόσο για τη διδακτική συμμόρφωση με προτεραία

γνώση όσο και για την υπέρβασή της Πρόκειται για άλλον ένα αιώνιο οικουμενικό αγώνα αυτόν

ανάμεσα στην παράδοση και στην ανανέωση) και τέλος

bull Οικονομία (που σαφέστατα και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να τη θεωρεί κανείς

μονομερώς στατικά στενά ποσοτικά ndash μόνον ως προϋπολογισμό δαπάνης- αλλά οπωσδήποτε

δυναμικά ποιοτικά πολυδιάσταταmiddot δηλαδή συναρτημένη άμεσα και στρατηγικά με όλες τις

προηγούμενες παραμέτρους ndash μια βέλτιστη συνισταμένη τους)

Ύστερα από αυτές τις επισημάνσεις (και προειδοποιήσεις) που συγκροτούν ένα απλό ndash αλλά ευρύτατης

εφαρμογήςndash αλφαβητάρι αρχών δράσης αρχιτεκτονικού ολοκληρωμένου σχεδιασμού οικοδομικής

σύνθεσης θα προχωρήσουμε στη σκιαγράφηση των 4 συστημάτων δομής με τη βοήθεια απλών

παραδειγμάτων

Απλή έδραση

Σrsquo αυτή την κατηγορία μπορεί κανείς να συγκαταλέξει αρχιτεκτονικές εκφάνσεις τόσο διαφορετικές εκ

πρώτης όψεως όπως μεταξύ άλλων

bull Τους τύπους των αρχαιοελληνικών ναών

bull Απλά μονώροφα ή διώροφα πέτρινα χωριάτικα σπίτια με ξύλινες στεγάσεις όπως αυτά

που συνηθέστατα ενδημούν στις παραθαλάσσιες περιοχές της Μεσογειακής λεκάνης

bull Αυτοσχέδια αγροτικά κτίσματα πχ μαντριά με πέτρινους τοίχους και ελαφρές

στεγάσεις από κλαριά καλάμια χόρτα λαμαρίνες κλπ

bull Τις τυπικές διατάξεις της χριστιανικής ναοδομίας τις αποκαλούμενες βασιλικές

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 14

Τα κοινά φυλετικά γνωρίσματα των παραπάνω έχουν ως εξής

Πρώτον η ανάληψη του ρόλου της μεταβίβασης των φορτίων από ψηλά προς το έδαφος μέσω λίθινων

κατασκευών Περαιτέρω η αναγκαία προς τούτο διαμόρφωση των λίθινων αυτών κατακόρυφων φορέων

των λιθοδομών Πρόκειται κυρίως για τοίχους αλλά και στύλους (πχ πεσσοί) κατάλληλης διάταξης και

διατομής Το ζητούμενο στις λιθοδομές είναι να διαμορφωθεί και να συγκροτηθεί επαρκής συνεκτική και

ευσταθής φέρουσα μάζα Αυτό επιτυγχάνεται χάρη στην τοποθέτηση και πλοκή κατάλληλου μεγέθους και

σχήματος λίθινων μονάδων (δόμων) με τέτοιο τρόπο ώστε ndash κατά το δυνατόνndash κάθε μια να πατάει πάνω σε

τουλάχιστον δύο υποκείμενες καθώς επίσης και ώστε να προκύπτουν τα ελάχιστα ndashκατά το δυνατόνndash κενά

μεταξύ τους Με την επιλογή του κατάλληλου πάχους (σε σχέση και προς το ύψος) μια λιθοδομή

καταφέρνει να ίσταται μόνο χάρη στην δύναμη της τριβής βάρους που ακινητοποιεί τους δόμους καθώς

εδράζονται ο ένας πάνω στον άλλον (μόλις περιγράψαμε αδρά τις συνθήκες κατασκευής και ύπαρξης ενός

συγκεκριμένου τύπου λιθοδομής της ξερολιθιάς Οι συνθήκες αυτές κατ΄ ουσίαν δεν αλλοιώνονται

δραματικά στις πολλές άλλες εκδοχές λιθοδομών όπου χρησιμοποιείται και κονίαμα για την συγκόλληση

των δόμων και τη βελτίωση της έδρασής των του ενός επί του άλλου) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 15

6

Άμεση συνέπεια των παραπάνω και ταυτοχρόνως δεύτερο laquoφυλετικόraquo γνώρισμα των φερουσών

λιθοδομών κατασκευών απλής έδρασης είναι η δεσμευτικότητα ως προς τις δυνατότητες διαμόρφωσης

ανοιγμάτων στα τοιχώματα δεσμευτικότητα που απορρέει από τη δομική νομοτέλεια του λίθινου φορέα

Περιορισμένα ανοίγματα περιορισμός στο σχήμα (ορθογώνια) και τη διάταξή τους (όρθια και σχετικά

αραιά) κυριαρχία του πλήρους ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 16

Τρίτο κοινό χαρακτηριστικό η κάλυψη στέγαση των χώρων με χρήση ελαφρών υλικών ( laquoπαραδοσιακάraquo

του ξύλου πιο πρόσφατα μετάλλου ή και συνδυασμών τους) που να μπορούν να παραχθούν φυσικά ή

τεχνητά σε μορφή ράβδου

Με τις ράβδους αυτές συγκροτούνται ndash με διαδοχικές παραθέσεις τους σε επάλληλες στρώσεις

διατασσόμενες εναλλάξ κατά τις δύο διευθύνσεις ndash κατάλληλα διαμορφωμένες σχαρωτές καλύψεις Οι

χαμηλότερες στρώσεις τους απαρτίζονται από αραιά διατεταγμένες ισχυρές ράβδους και όσο ανεβαίνουμε

στρώσεις οι ράβδοι αδυνατίζουν ενώ πυκνώνουν τη διάταξή τους μέχρις ότου σταδιακά το αρχικό άνοιγμα

της απόστασης μεταξύ των έναντι κείμενων τοίχων να επιμεριστεί σε διαστάσεις τις οποίες κάποιο

ευκολομεταχείριστο υλικό τελικής επικάλυψης θα μπορέσει να γεφυρώσει με ευχέρεια

Και στις σχαρωτές αυτές στεγάσεις ndash των οποίων υπάρχουν ποικίλες εκδοχές ndash οι κύριες συνεκτικές

δυνάμεις είναι αυτές της βαρύτητας και της τριβής (και εδώ η μια στρώση ράβδων εδράζεται επάνω στην

άλλη)

Και ως προς τις στεγάσεις αυτές ισχύει νομοτελειακά κατrsquo αναλογία προς τα ανοίγματα των τοίχων

περιορισμός στα ανοίγματα δηλαδή στις διαστάσεις των χώρων (που εξαρτώνται από τα διατιθέμενα ndashκαι

επίσης περιοριστικάndash μήκη των ράβδων της εσχάρας) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 17

Σε κάθε περίπτωση οι κατασκευές απλής έδρασης πραγματοποιούνται αναλυτικά και προσθετικά από κάτω

προς τα πάνω Οι δομικές μονάδες τους (δόμοι-ράβδοι) εναποτίθενται η μια επί της άλλης προοδευτικά από

τον θεμέλιο λίθο μέχρι την ολοκλήρωση της κάλυψης

Οι αρχικές αυτές παρατηρήσεις μας επιτρέπουν ήδη να αγγίξουμε μια χαρακτηριστική περίπτωση

ιδιαιτερότητας που laquoαπειλείraquo κατά τα προλεχθέντα την τακτοποιημένη κατηγοριοποίηση των συστημάτων

Ερώτημα το παραδοσιακό πέτρινο γεφύρι κι ακόμη η κάθε είδους πέτρινη θολωτή κατασκευή σε ποιο

σύστημα δομής εμπίπτουν ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 18

Εκεί παραδόξως οι φέρουσες τα κατακόρυφα φορτία λίθινες τοιχοδομές αντί να διακόπτονται στο Α ή Β

ύψος και να αναμένουν να επικαθίσει επάνω τους η όποια ελαφρά στέγαση εξελίσσονται καθrsquo ύψος

αδιάκοπα και καμπυλώνοντας στον χώρο μετατρέπονται ομαλότατα

ndash αυτές οι ίδιεςndash σε στέγασηmiddot και παρά το γεγονός ότι αυτός ο τύπος κατασκευής (θόλος τόξο καμάρα)

σαφώς εμπίπτει στο δομικό σύστημα της απλής έδρασης ndashκαι όχι μόνο απλώς εμπίπτει αλλά και

στοιχειοθετεί την κατrsquo εξοχήν εφαρμογή του καθrsquo όσον το συνδετικό κονίαμα είναι παντελώς άχρηστο άρα

την κατrsquo εξοχήν εφαρμογή όπου το δίδυμο βάρος τριβή λειτουργούν στον απόλυτο βαθμό ως νομοτελειακοί

όροι του συστήματος- ωστόσο μοιράζεται εγγενώς στοιχεία με το λεγόμενο σύστημα ης ολόσωμης

κατασκευής και κατά μια έννοια το προαναγγέλλει ήδη από τη Ρωμαϊκή εποχή Λίγο αργότερα θα δούμε

γιατί και πώς

Ολόσωμη κατασκευή

Θα μπορούσαμε να περιγράψουμε επιγραμματικά το δομικό σύστημα της ολόσωμης κατασκευής ως εξής

κατασκευή με χυτό υλικό που προαπαιτεί την ύπαρξη καλουπιού

Άρα γύψινα ή πλαστικά κατασκευάσματα ή ακόμα κι ένα πήλινο αγγείο (με τα χέρια του αγγειοπλάστη να

παίζουν το ρόλο του καλουπιού καθώς γυρίζει ο τροχός) αλλά και ένα προϊόν υαλουργίας κατrsquo αρχήν

εμπίπτουν στην κατηγορία αυτή

Βεβαίως στα πλαίσια της συζήτησής μας με αντικείμενο τα οικοδομήματα ως τέτοιο χυτό υλικό εννοούμε

μονοσήμαντα το ωπλισμένο σκυρόδεμα (ΩΣ)

Έτσι ως εκπροσώπους αυτού του δομικού συστήματος εννοούμε όλες τις ευρύτατα διαδεδομένες

κατασκευές των οποίων τα βασικά μέλη δηλαδή ο φέρων οργανισμός τους (ΦΟ) υλοποιείται από ΩΣ

χυτό μέσα σε κατάλληλα διαμορφωμένα καλούπια (τους ξυλότυπους ή σιδηρότυπους ή πλαστικότυπους

αναλόγως του υλικού κατασκευής των καλουπιών αυτών)

Είτε πρόκειται για απλά μικρά οικοδομήματα είτε για μεγάλης κλίμακας σύνθετα κτίρια τα laquoφυλετικάraquo

γνωρίσματα του συστήματος ndash κοινά σε κάθε περίπτωση ndash είναι

bull Το καλούπι (μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ακόμη και από αισθητικής άποψης και

πολύπλοκη κατασκευή που υπάρχει και λειτουργεί μόνον εφήμερα και αποξηλώνεται

μετά την στερεοποίηση του ΩΣ)

bull Το χυτό υλικό

bull Η ύπαρξη συγκροτημένου ΦΟ που σχηματικά διαρθρώνεται στα εξής μέλη

α Στα φέροντα στοιχεία που μεταβιβάζουν φορτία κατά την κατακόρυφη έννοια

- υποστυλώματα και τοιχεία

β Στα φέροντα στοιχεία που μεταβιβάζουν φορτία κατά την οριζόντια έννοια

κατευθύνοντάς τα προς τα προηγούμενα Αυτά είναι οι δοκοί και

-δευτερευόντως ndash οι πλάκες

Με την κατάλληλη σύνθεση και διάταξη των μελών αυτών διαμορφώνεται ένας τριδιάστατος

σκελετός κατά τις διευθύνσεις χψζ Τα οριζόντια διάκενά του πληρούνται από τις πλάκες

Όσο για τα κατακόρυφα διάκενά του αντιμετωπίζονται κατά περίπτωση είτε συμπληρούμενα

από φερόμενα στοιχεία πλήρωσης (οπτοπλινθοδομές τοιχώματα από ελαφρά υλικά

υαλοστάσια κλπ) είτε παραμένοντας κενά

bull Μέσα στα μέλη του σκελετού του ΦΟ δηλαδή μέσα στα υποστυλώματα τοιχεία στις

δοκούς και τις πλάκες κατοικεί και διαπλέκεται χωρίς να φαίνεται (παρά μόνο προς στιγμήν

σε αρχικό στάδιο πριν τη σκυροδέτηση) μεγάλο πλήθος πυκνά διατεταγμένων μικρότερων

σκελετών Πρόκειται για τον σιδερένιο οπλισμό Αυτός προικίζει το σκυρόδεμα ndashπου από μόνο

7

του αντιδρά φιλότιμα μόνο όταν θλίβεταιndash με πρόσθετες και επαρκείς ικανότητες αντίδρασης

σε πλειάδα άλλων καταπονήσεων (εφελκυσμός στρέψη διάτμηση λυγισμός)

Έτσι ώστε τελικά το ΩΣ ως σύνθετο υλικό αποτελούμενο από συνδυασμό λιθώδους ιστού

και σιδερένιου οπλισμού θα μπορούσε ndashμεταφορικάndash να παραλληλιστεί με την επίσης σύνθετη

οργανική ολότητα που συνδιαμορφώνεται στο σώμα μας από την συνεργασία των οστών και

των μυώνων

Καλούπι χυτό υλικό διαμόρφωση σκελετού (υποστυλώματα δοκάρια πλάκες) οπλισμοί

Αυτά μέχρι στιγμής είναι τα αντιπροσωπευτικά χαρακτηριστικά της ολόσωμης κατασκευής

Ολόσωμη ακριβώς επειδή το σύνολο των μελών του κατασκευασμένου οικοδομικού σώματος

είναι ενιαίο ως προς το υλικό και τη μέθοδο κατασκευής

Η κομβικής και ιστορικής σημασίας διαφορά ανάμεσα στο δομικό σύστημα της ολόσωμης κατασκευής και

εκείνο της απλής έδρασης μια διαφορά που άλλαξε ριζικά την εξελικτική τροχιά της αρχιτεκτονικής στα

τέλη του 19ου αιώνα ndashμε την επινόηση και εφαρμογή του beton armeacutendash συμπυκνώνεται στα περίφημα

laquo5 σημεία για μια νέα αρχιτεκτονικήraquo όπως τα διατύπωσε εμβληματικά ο Le Corbusier (ελεύθερη κάτοψη

ελεύθερη όψη το παράθυρο ndash ταινία το pilotis ο κήπος στο δώμα)

Η ανατομία αυτής της κοσμοϊστορικής laquoμετάλλαξηςraquo εξηγείται συνοπτικά ως εξής

Με την έλευση του σκελετόμορφου ΦΟ από ΩΣ την ανάληψη των φορτίσεων ανέλαβαν τα

υποστυλώματα και οι δοκοί Αυτομάτως οι τοίχοι ndash εξωτερικοί της όψης και εσωτερικοί ndash που μέχρι τότε

ανά τους αιώνες ήταν κατrsquo εξοχήν χρεωμένοι με καθήκοντα φορέων αποδεσμεύτηκαν από οποιαδήποτε

φέρουσα αποστολή

Τούτο είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την μετατροπή των τοιχωμάτων από φέροντα σε φερόμενα στοιχεία (άρα

την σύνθεση και κατασκευή τους από ποικιλία υλικών εκτός της πέτρας και πάντως ελαφρότερων απrsquo

αυτήν) και την δυνατότητα καινοφανών χωροθετήσεών τους στο κτίριο ανεξάρτητα από τη γεωμετρία και

τη διάταξη των στοιχείων του ΦΟ από ΩΣ

Περαιτέρω αυτό σήμαινε την πλήρη απελευθέρωση ndashγια τον αρχιτέκτοναndash

ως προς τον χειρισμό των διαφραγμάτων οργάνωσης του χώρου (ελεύθερη κάτοψη ελεύθερη όψη)middot

ως προς την οργάνωση των ανοιγμάτων της όψης (το παράθυρο ndash ταινία της Villa Savoye αδιανόητο υπό

όρους απλής έδρασης)middot

ως προς τη σχέση κτιρίου ndash εδάφους (ολική αναθεώρηση της laquoπαραδοσιακήςraquo αλληλουχίας βάση κορμός

στέψη και αντικατάσταση της αίσθησης της βαρύνουσας κτιριακής μάζας από αυτήν της αιώρησης) και

τέλος

ως προς την συνολική ευεργετική αξιοποίηση κάθε διατιθέμενης επιφάνειας του κτιρίου ακόμη και αυτής

του δώματος

(το οριζόντιο δώμα διαδέχεται την laquoπαραδοσιακήraquo στέγη και προσφέρει ndashμαζί και με το pilotisndash

διπλασιασμό του εδάφους Ως εκ θαύματος το κτίριο πλέον δεν laquoκαταπατάraquo δεν δεσμεύει γήινη επιφάνεια

και ελεύθερο χώρο αναψυχής και κοινωνικής ανάπτυξης αλλά την διπλασιάζει ndash μια φορά στο ισόγειο

pilotis και άλλη μια στο δώμα ndash κήπο) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 19

Όλα τα παραπάνω τελικά οφείλονται στη δυνατότητα που χαρίζει το ΩΣ ndash οι δοκοί και οι πλάκες ndash για

γεφύρωση ανοιγμάτων που το μέγεθός τους είχε υπάρξει αδύνατον για τα πρωτύτερα δεδομένα

(αναλογιστείτε τις αποστάσεις μεταξύ των κιόνων σrsquo ένα αρχαιοελληνικό ναό σε σχέση με τις αποστάσεις

των υποστυλωμάτων σε ένα σύγχρονο κτίριο από beton) Εκείνα τα πρωτύτερα δεδομένα όπου οι διαστάσεις

των ανοιγμάτων είχαν υπάρξει δέσμιες του υπέρθυρου του επιστυλίου του περιορισμένου μήκους της

ξύλινης δοκού κτλ

Και όπου σύμφωνα πάντα μrsquo εκείνα τα πρωτύτερα δεδομένα στις ειδικές εκείνες περιπτώσεις μεγάλης

κλίμακας τρουλόμορφων ή θολωτών κατασκευών (υδραγωγεία πέτρινα γεφύρια το Πάνθεον της Ρώμης η

Αγία Σοφία) όπου απαιτήθηκε η υπέρβαση αυτών των περιορισμών και η επίτευξη μεγάλων ανοιγμάτων

αυτό κατέστη δυνατό μόνο με ndashταυτόχρονηndash ραγδαία αύξηση του ύψους (τίμημα που όμως δεν ήταν

αντιοικονομικό καθrsquo ότι απολύτως εναρμονισμένο με την αντίστοιχη σκοπιμότητα ndashπρακτική ή συμβολικήndash

των ειδικών εκείνων κατασκευών)

Μιας και laquoολισθήσαμεraquo στο παρελθόν αξίζει να αναφέρουμε ότι χυτό δομικό υλικό -ένας πρόγονος του

σκυροδέματοςndash είχε εφευρεθεί και εφαρμοστεί ευρύτερα ήδη από τους Ρωμαίους η οικοδομική τέχνη των

οποίων σημάδεψε την ιστορία με σημαντικότατες προόδους

Οι Ρωμαίοι

bull Τελειοποίησαν την τεχνική μιας σύνθετης κατασκευής φερουσών λιθοδομών (εξωτερική και

εσωτερική παρειά του τοιχώματος από λιθοδομή σε απόσταση και πλήρωση του ενδιάμεσου

κενού με το χυτό συνδετικό υλικό ndash την pozzuolana)

bull Τελειοποιώντας επίσης την τεχνική των καλουπιών ικριωμάτων έγιναν οι κατrsquo εξοχήν

πρωτοπόροι των τρούλων τόξων αψίδων

bull Συνδυάζοντας τα παραπάνω δομικά εργαλεία πέτυχαν για πρώτη φορά στην ιστορία εξαιρετικά

φιλόδοξες κατασκευές (πολυώροφα κτίρια ndash insulae αρένες υδραγωγεία στεγάσεις μεγαχώρων

χωρίς ενδιάμεσες υποστηρίξεις ndash Πάνθεον) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 20

Αυτά λοιπόν τα οικοδομικά επιτεύγματα της Ρώμης (και οι απόγονοί τους ndash Βυζαντινή και Οθωμανική

αρχιτεκτονική) από τη μια μεριά υπόκεινται στις νομοτέλειες της απλής έδρασης και από την άλλη

συγκλίνουν αισθητά προς την ολόσωμη κατασκευή καθrsquo ότι

bull όπως και η τελευταία προαπαιτούν καλούπια για τη δόμησή τους

bull όπως και η τελευταία διατρέχονται στο σύνολο των δομικών τους οργανισμών από το ίδια

ενιαίο υλικό (λίθινοι δόμοι) που αναλαμβάνει εξίσου τις μεταβιβάσεις των φορτίων τόσον κατά

την οριζόντια όσο και κατά την κατακόρυφη έννοια

Άλλωστε

8

bull παρόμοιες μορφές και χωρικές οικοδομικές διατάξεις με αυτές της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής

κατέστησαν πραγματοποιήσιμες μόνο δύο χιλιετίες αργότερα χάρη στο beton armeacute (Pier Luigi

Nervi Oscar Niemayer) Και έτσι όπως ρέει laquoχυτάraquo αναπτυσσόμενο στο χώρο ελεύθερα και

αδέσμευτα το ίδιο συνεχές υλικό (πέτρα) στους τρούλους των Ρωμαίων και των Βυζαντινών

κατά τον ίδιο τρόπο ρέει χυτά προκαλώντας τη βαρύτητα ένα λεπτό κέλυφος από ΩΣ

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 21

(Σε μεταγενέστερο παράδειγμα θα δούμε πως αντίστοιχα αποτελέσματα επιτυγχάνονται και από το λεγόμενο

σύστημα της δικτυωτής κατασκευής θα δούμε δηλαδή άλλη μια έκφανση του υβριδισμού και της

αλληλοεπικάλυψης μεταξύ γνωρισμάτων και αποτελεσμάτων που χαρακτηρίζει τα 4 συστήματα δομής)

Μεικτή κατασκευή

Έχοντας κατά νου τα δυο προηγηθέντα συστήματα η συνοπτική παρουσίαση του συστήματος της μεικτής

κατασκευής είναι απλούστατη

Πρόκειται για εκδοχή του συστήματος απλής έδρασης προσαρμοσμένης σε σύγχρονα τεχνολογικά

δεδομένα δηλαδή

bull φέρουσες τοιχοδομές (από πέτρα τσιμεντόλιθο ή μπατικό τούβλο) και

bull κάλυψη από κατασκευή ΩΣ (πλάκα ή θόλος) αντί για την προαναφερθείσα σχαρωτή διάταξη

(Αν θυμηθούμε εδώ τους πυκνούς σιδηρούς οπλισμούς σκελετούς που διατρέχουν αφανώς μια πλάκα

ΩΣ θα αντιληφθούμε ότι και η πλάκα είναι ένα είδος εσχάρας φυλακισμένης μέσα στον συνεκτικό

στερεοποιημένο laquoχυλόraquo του σκυροδέματος)

Το σύστημα αυτό λοιπόν είναι υβρίδιο κατrsquo εξοχήν

Οι κατακόρυφες φορτίσεις αντιμετωπίζονται σε συνθήκες απλής έδρασηςmiddot οι οριζόντιες σε συνθήκες

ολόσωμης κατασκευής

Όπως και στο πρώτο σύστημα (αλλά αντιθέτως προς το δεύτερο) οι δυνατότητες εφαρμογής της μεικτής

κατασκευής σε σεισμογενείς περιοχές όπως ο τόπος μας συνήθως περιορίζονται σε χαμηλά κτίρια (ενός

μέχρι τριών ορόφων) Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της laquoράτσαςraquo αποτελούν οι τυποποιημένες

κατοικίες που σχεδίασε ο ΚΔεκαβάλλας στη Σαντορίνη (πιλοτικό πρόγραμμα ανοικοδόμησης μετά από

καταστρεπτικό σεισμό) και βεβαίως μια πλειάδα έξοχων κατοικιών του Άρη Κωνσταντινίδη με κορυφαία

αυτή της Αναβύσσου ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 22

(προσοχή μεικτό σύστημα ne σύμμικτη κατασκευή)

Αρθρωτές (Δικτυωτές) κατασκευές

Εδώ πρέπει να επισημάνουμε κατrsquo αρχήν ότι δικτυωτή κατασκευή ne δικτύωμα (θα εξηγηθεί παρακάτω

γιατί πάντως το δικτύωμα είναι απλώς μια περίπτωση δικτυωτής κατασκευής)

Στις τάξεις των δικτυωτών κατασκευών συγκεντρώνεται ίσως η μεγαλύτερη ποικιλία ndashσε

μορφή μέγεθος και είδοςndash κτιριακών διατάξεων και εφαρμογών και εν γένει τεχνημάτων από ότι

σε οποιοδήποτε άλλο σύστημα

Σε ένα επιπόλαιο απάνθισμα παραδειγμάτων δικτυωτών κατασκευών συναντάμε

bull Ένα ξύλινο σκαμνί

bull Το πλεκτό καλάθι από λυγαριά

bull Μια απλή πέργκολα στον κήπο

bull Τον παραδοσιακό χαρταετό της αποκριάς

bull Την κλασσική ψαρόβαρκα αλλά και τα περισσότερα είδη πλεούμενων

bull Την άτρακτο του αεροσκάφους

bull Τον πύργο του Eiffel

bull Το Crystal Palace

bull Πάσης φύσεως μεταλλικά κτίρια

bull Τις χαρακτηριστικές δικτυωματικές σιδερογέφυρες του τραίνου

bull Όλες τις ξύλινες στέγες

bull Τις σκαλωσιές των οικοδομών

bull Το θέατρο στο Λυκαβηττό του ΤΖενέτου

bull Τους πυλώνες τις ΔΕΗ

bull Τους γερανούς hellip ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 23

Γίνεται άμεσα αντιληπτό ότι αυτό το ευρύτατης εφαρμογής σύστημα δομής έλκει

ndash περισσότερο και αμεσότερα από οποιοδήποτε άλλο ndash τις καταβολές του από τη φύση (σκελετοί

σπονδυλωτών ιστοί αράχνης τα δέντρα του ΜΑLaugier κτλ που προαναφέρθηκαν)

Επιπροσθέτως εάν εποπτεύσουμε προς στιγμήν συνδυαστικά το laquoπανόραμαraquo όλων των

συστημάτων δομής θα διακρίνουμε εύκολα ότι

bull Η εσχάρα κάλυψης του συστήματος της απλής έδρασης δεν είναι παρά ένα είδος πέργκολας

χωρίς στύλους αλλά με λίθινους φέροντες τοίχους ή ακόμη ότι

bull Ο γενικά θεωρούμενος σκελετός του ΦΟ ενός κτιρίου από ΩΣ δεν είναι παρά ένα είδος

laquoβαριάς ndash μπετονένιας - πέργκολαςraquo

9

10

Τα γενικά χαρακτηριστικά των δικτυωτών κατασκευών που αξίζει να συγκρατήσουμε σε αυτή την

εισαγωγική αναφορά είναι

bull η ραβδωτή μορφή των επιμέρους στοιχείων που συμμετέχουν στην συνολική ύφανση

bull το υλικό τους (μέταλλο ή ξύλο χωρίς να αποκλείεται και το ΩΣ σε ειδικές

περιπτώσεις ndash Lloyds RRogers)

bull η σύνδεση των διαπλεκόμενων ράβδων μέσω αρθρώσεωνκόμβων

bull η επίτευξη οποιουδήποτε μεγέθους διάστασης και διάταξης μορφής μέσω

προσθέσεως και κατάλληλα συνδυασμένης χωρωθέτησης πολλών ράβδων σχετικά

μικρού μεγέθους

bull η πανταχού παρούσα αρχή του laquoτριγωνισμούraquo (η τριγωνική διάταξη ndashή ζεύξη εξ ου και

ζευκτό- ράβδων εξασφαλίζει ακαμψία και λειτουργεί ως laquoτροχονόμοςraquo που κατευθύνει

και διοχετεύει τις φορτίσεις σε παρακείμενες περιοχές πχ το φουρούσι του

μπαλκονιού οι διαγώνιες ράβδοι του δικτυώματος ο τένοντας της ανηρτημένης

κατασκευής τα χιαστί στοιχεία ακαμψίας σε βιομηχανικά μεταλλικά κτίρια κτλ)

bull η ελαφρότητα

bull η ευχέρεια που προσφέρουν για διαδικασία συναρμολόγησης και αποσυναρμολόγησης

bull η καταλληλότητά τους για υιοθέτηση διαδικασιών προκατασκευής

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

( Συνεχίζεται Με ζητήματα γενικού ενδιαφέροντος όπως

bull ο κάνναβος η ρύθμιση των μέτρων

bull η ανάγκη σύλληψης του φορέα σε κάθε σύστημα αφετηριακή συνθήκη αρχιτεκτονικής

σύλληψης

bull η διάρθρωση ιεράρχηση φερόντων και φερόμενων στοιχείων

bull η σχέση μερών και συνόλου ndash οι αναλογίες στη σχεδίαση

bull ο τρόπος σχεδίασης σκίτσο με laquoοικοδομικήraquo τεχνοτροπία

bull μακέτα για οικοδομική πληροφορία

bull ο τύπος κατασκευαστικός (σύστημα δομής)

ο τύπος ειδολογικός (λειτουργία)

ο τύπος ιδεατός

ο τύπος το laquoκοινό και το κύριοraquo και η έννοια της δομικής μορφής

ο τύπος το επαναλαμβανόμενο (μήτρα)

bull η τυποποίηση (standardisation)

bull ειδικότερα ζητήματα

- πως καλουπώνεται το beacuteton

- θερμομόνωση και beacuteton (οριζόντια κατακόρυφα στοιχεία)

- η όψη και το beacuteton (Villa Savoye Ondulatoires Ζώνη όψης κτλ)

- είδη λιθοδομών

- είδη οπτοπλινθοδομών

- τσιμεντόλιθοι-υαλότουβλαυαλόπλακες

- μονώσεις

- η πανταχού παρούσα έννοια της διαστρωμάτωσης

- βασικά βήματα για πρόσθετα στοιχεία πχ κουφώματα claustra περσίδες

- είδη στεγών ndash δώματα ndash ρύσεις

- είδη δαπέδων

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης σκάλας

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης στηθαίων ndash κιγκλιδωμάτων

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip )

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

1 ΜΚορρές laquoΑπό την Πεντέλη στον Παρθενώναraquo

2 Π Μιχελής laquoΗ Αγία Σοφίαraquo

3 Π Μιχελής laquoΗ Αισθητική της αρχιτεκτονικής του beton armeacuteraquo

4 Β Rudofski laquoArchitecture without Architectsraquo

5 Α Ζάννος laquoΣτατική Λειτουργία και Αρχιτεκτονική Μορφήraquo

6 Α Κωνσταντινίδης laquoΣτοιχεία αυτογνωσίαςraquo

7 Le Corbusier laquoVers Une Architectureraquo

8 Τσινίκας

Ξάνθη Οκτώβριος 2011

Πάνος Κόκκορης Αναπληρωτής Καθηγητής

• Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
• Εργαστήριο Οικοδομικής
• _______________________________________________________________________________
• ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ

Ναι μεν προσφέρει με απλοχεριά χώρο για την ελεύθερη έκφραση όλων των ιδιοσυγκρασιακών

προτιμήσεων πλην όμως μέσα σε ανυπέρβλητα πλαίσια δράσης Αυτά προσδιορίζονται από τους φυσικούς

νόμους που προαναφέραμε και από την οικονομία (μια ακόμη εκδοχή της σκοπιμότητας) ndash ας μην ξεχνάμε

ποτέ ότι η αρχιτεκτονική και η οικοδόμηση είναι μια πολύ ακριβή διαδικασία για να μπορεί κανείς να παίζει

ανεύθυνα μαζί τους Προσδιορίζονται ακόμη τα πλαίσια αυτά από το γεγονός ότι η αρχιτεκτονική δεν είναι

απλώς μια καλλιτεχνική πρόταση (που δυστυχώς συχνότατα πλέον αρκείται στο να laquoείναι ότι δηλώνειraquo)

αλλά μια εξυπηρετική τέχνη Ένα πολύπλοκο εγχείρημα που επιδιώκει να ικανοποιήσει συγκεκριμένες

προϋποθέσεις τεθείσες από πριν μια πολύπτυχη διαδικασία που επιδιώκει να λύνει δοθέντα προβλήματα με

τον βέλτιστο συστηματικό τρόπο

Αναδεικνύοντας λοιπόν αυτά τα δεσμευτικά πλαίσια δράσης το μάθημα των οικοδομικών συνθέσεων

φιλοδοξεί να λειτουργήσει σαν εγγυητής δύο συνθηκών ταυτοχρόνως για τον διδασκόμενο αρχιτέκτονα

α) Ότι δεν θα διολισθήσει στο ένα μη επιτρεπτό άκρο δηλαδή εκείνο του αυθαίρετου

εντυπωσιοθήρα ταχυδακτυλουργού του στερούμενου ερεισμάτων και

β) Ότι δεν θα περιχαρακωθεί στο άλλο επίσης μη επιτρεπτό άκρο δηλαδή εκείνο του

στυγνού και άψυχου εκτελεστή που διεκπεραιώνει μονότονα προ-αποφασισμένες

επιλογές

Συνεπώς το μάθημα φιλοδοξεί να καθοδηγήσει τις φοιτήτριες και τους φοιτητές στην δύσκολη πορεία προς

την αρχιτεκτονική συνθετική αξία ndash την ομορφιά εν τέλει αν προτιμάτε ndash μέσα από τη συστηματική (και

μακάρι επινοητική και ευέλικτη) ανταπόκριση σε υπαρκτούς φυσικούς αναπόδραστους παράγοντες και

παραμέτρους

(και διπλωματική laquoΛατώraquo - Βωξίτες Άμφισσας)

Τα Συστήματα Δομής

Όπως και σε όλους τους φυσικούς σχηματισμούς ndashανόργανους και οργανικούςndash έτσι και στα ανθρωπογενή

τεχνήματα παρατηρείται ιστορικά μια εκτεταμένη ποικιλία δόκιμων κατασκευαστικών συστημάτων

εκδοχών τρόπων αντιμετώπισης

Είναι άλλωστε προφανές ότι οι δεύτεροι (οι ανθρωπογενείς κατασκευαστικοί σχηματισμοί) έλκουν σε

μεγάλο βαθμό την καταγωγή τους ή αντλούν την έμπνευσή τους από τους πρώτους (τους φυσικούς

σχηματισμούς ndash Τσινίκας)

Για την κατάδειξη αυτής της στενής αντιστοιχίας ή γενεαλογικής καταβολής ή διαδοχής ανάμεσα στη φύση

και στο τέχνημα μπορούμε να επικαλεσθούμε πληθώρα μαρτυριών προερχόμενων από διάφορους χώρους

και πεδία

bull Από τον ίδιο τον θεωρητικό αρχιτεκτονικό στοχασμό ξεχωρίζει αρκετά νωρίς (17ος αιώνας) η

συμβολική σύλληψη της laquoαρχέγονης καλύβαςraquo που δομείται δια φυσικής (ή μήπως θεϊκής)

επιλογής μέσα στο δάσος από 4 παρακείμενους κορμούς δέντρων και τα αλληλοεμπλεκόμενα

κλαδιά με τις φυλλωσιές τους Αυτή η ndash καθαρά ιδεολογική αλλά πλήρως εκφραστική ndash

σύλληψη αποτέλεσε για τον μεγάλο στοχαστή Abbeacute Laugier το θεμέλιο πάνω στο οποίο στήριξε

την εξήγησή του για τη γένεση και την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 11

bull Από το πεδίο της γλώσσας μάρτυρες της συγγένειας φυσικού τεχνητού προσέρχονται δεκάδες

λέξεις το νόημα των οποίων (μεταφορικά ή κυριολεκτικά) είναι κοινό στην οικοδομική τέχνη και

στην ανατομία ή τη βιολογία ή τις φυσικές επιστήμες σκελετός επιδερμίδα φλοιός κέλυφος

ραχοκοκαλιά τα μέλη οργανισμός βραχίονες πυρήνας κλάδος κορμός δομή κύτταρο δίκτυο

ιστός κτλ ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 12

bull Αλλά και γενικότερα η σχέση φύσης ndash τεχνήματος τεκμηριώνεται από πλείστες όσες διδαχές

που μπορούν να αντληθούν για τον άνθρωπο κατασκευαστή από την ενστικτώδη οικοδομική

συμπεριφορά πλείστων όσων εκφάνσεων οργανικής ζωής ο κάστορας η μυρμηγκοφωλιά η

κηρύθρα οι φωλιές των πουλιών ο ιστός της αράχνης η διαμόρφωση του αυγού το κουκούλι

του μεταξοσκώληκα το ριζικό σύστημα των δέντρωνhellip ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 13

Όλα τα παραπάνω αποτελούν ενδεικτικές αναφορές στους παππούδες και τους προπαππούδες όλων των

συστημάτων δομής και κατασκευαστικών σχηματισμών που επινόησε ο αρχιτέκτων ndash οικοδόμος ανά τους

αιώνες Οι στενές προγονικές αυτές σχέσεις δεν συνιστούν άλλο από μια ακόμα θεμελιώδη εκδοχή και

έκφραση της συμμαχίας και συμπόρευσης της αρχιτεκτονικής με τις φυσικές νομοτέλειες που θίξαμε

νωρίτερα και που σήμερα πιο πολύ από ποτέ είναι αναγκαίο να ανακαλυφθεί εκ νέου να επανερμηνευθεί

και να αξιοποιηθεί κατάλληλα Για τούτο τους μακρινούς αυτούς ndash αλλά και τόσο γενναιόδωρους ndash

προγόνους πρέπει να τους έχουμε πάντα κατά νου

5

Η τεράστια λοιπόν ποικιλία στην κατασκευή των αρχιτεκτονικών τεχνημάτων μπορεί για λόγους καλύτερης

εποπτείας και οργάνωσης να κατηγοριοποιηθεί σε 4 μεγάλα γένη Σε 4 βασικά συστήματα δομής όπως τα

ονομάζει ο καθηγητής κ ΧΑθανασόπουλος το βιβλίο του οποίου θα χρησιμοποιηθεί ως υποστηρικτική

βάση για το μάθημα

Σύμφωνα με αυτή την κατάταξη και την αντίστοιχη ορολογία τα συστήματα αυτά διακρίνονται ως εξής

bull Το σύστημα δομής των κατασκευών απλής έδρασης

bull Το σύστημα δομής της ολόσωμης κατασκευής

bull Το σύστημα δομής της μεικτής κατασκευής

bull Το σύστημα δομής των αρθρωτών (ή δικτυωτών) κατασκευών

Πρέπει να τονιστεί ότι αυτά διακρίνονται ως αυτόνομες επικράτειες ναι μεν λόγω των βασικών

γνωρισμάτων που χαρακτηρίζουν το καθένα και που ndashκατrsquo αρχήν ndash το καθιστούν laquoγενετικάraquo διάφορο από

τα άλλα αλλά παραλλήλως ότι αυτοί οι χαρακτηρισμοί έχουν κυρίως πρακτική χρησιμότητα σύνοψης

Πρέπει να τονιστεί επίσης ότι το καθένα από τα συστήματα αυτά παρουσιάζεται εξελισσόμενο και

τελειοποιούμενο στο διάβα της ιστορίας με τρόπους ndashας πούμεndash Δαρβίνειους Και ότι κατά την

εξελικτικότητα αυτή ndashπροϊούσης της τεχνικήςndash μπορεί να παρατηρούνται μεταλλάξεις και μερικές

μετατοπίσεις από μια γενετική γραμμή σε μιαν άλλη ή ακόμα και αδιέξοδα όπως άλλωστε συμβαίνει και

στους ζωντανούς οργανισμούς

Συνεπώς πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι τα όρια ανάμεσα στα 4 αυτά συστήματα κάθε άλλο παρά σαφή και

κρυστάλλινα είναι ευκίνητα Γιrsquo αυτό στην πράξη συχνά εμφανίζονται πολύ ενδιαφέρουσες ndash και κάποτε

απροσδόκητεςndash αλληλοσυμπληρώσεις μεταξύ τους αναμείξεις και υβριδικοί συνδυασμοί δύο ή

περισσότερων σταδιακές μεταμορφώσεις από το ένα στο άλλο

Η συχνότητα χρήσης των συστημάτων αυτών (χωριστά ή συνδυαζόμενα σύμφωνα με τα παραπάνω) και οι

συνθήκες που πυροδότησαν τη χρήση αυτή εξαρτήθηκαν και εξαρτώνται διαχρονικά από τις εξής

παραμέτρους

bull Διαθεσιμότητα κατάλληλων υλικών

bull Διαθεσιμότητα κατάλληλων τεχνολογικών δυνατοτήτων (για την απόκτηση μεταφορά και

επεξεργασία των υλικών αυτών)

bull Σκοπιμότητα δηλαδή τι επιχειρείται να κατασκευαστεί (με βάση τα διαθέσιμα υλικά

δυνατότητες) και για ποιους συμφωνηθέντες λόγους κοινά αποδεκτούς από μια κοινότητα

ενδιαφερομένων (ιδού ένας ακόμη δρόμος για την αποβολή αρχιτεκτονικών συνθετικών

εγωκεντρισμών)

bull Κλιματολογικές και περιβαλλοντικές συνθήκες γενικότερα (που ευνοούν ή αποθαρρύνουν κατά

περίπτωση την υιοθέτηση συγκεκριμένου συστήματος δομής σε συνδυασμό και με τα

παραπάνω)

bull Διαθεσιμότητα προγενέστερων αντίστοιχων παραδειγμάτων

(που λειτουργούν ως αναφορές πολλαπλώςmiddot τόσο για τη διδακτική συμμόρφωση με προτεραία

γνώση όσο και για την υπέρβασή της Πρόκειται για άλλον ένα αιώνιο οικουμενικό αγώνα αυτόν

ανάμεσα στην παράδοση και στην ανανέωση) και τέλος

bull Οικονομία (που σαφέστατα και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να τη θεωρεί κανείς

μονομερώς στατικά στενά ποσοτικά ndash μόνον ως προϋπολογισμό δαπάνης- αλλά οπωσδήποτε

δυναμικά ποιοτικά πολυδιάσταταmiddot δηλαδή συναρτημένη άμεσα και στρατηγικά με όλες τις

προηγούμενες παραμέτρους ndash μια βέλτιστη συνισταμένη τους)

Ύστερα από αυτές τις επισημάνσεις (και προειδοποιήσεις) που συγκροτούν ένα απλό ndash αλλά ευρύτατης

εφαρμογήςndash αλφαβητάρι αρχών δράσης αρχιτεκτονικού ολοκληρωμένου σχεδιασμού οικοδομικής

σύνθεσης θα προχωρήσουμε στη σκιαγράφηση των 4 συστημάτων δομής με τη βοήθεια απλών

παραδειγμάτων

Απλή έδραση

Σrsquo αυτή την κατηγορία μπορεί κανείς να συγκαταλέξει αρχιτεκτονικές εκφάνσεις τόσο διαφορετικές εκ

πρώτης όψεως όπως μεταξύ άλλων

bull Τους τύπους των αρχαιοελληνικών ναών

bull Απλά μονώροφα ή διώροφα πέτρινα χωριάτικα σπίτια με ξύλινες στεγάσεις όπως αυτά

που συνηθέστατα ενδημούν στις παραθαλάσσιες περιοχές της Μεσογειακής λεκάνης

bull Αυτοσχέδια αγροτικά κτίσματα πχ μαντριά με πέτρινους τοίχους και ελαφρές

στεγάσεις από κλαριά καλάμια χόρτα λαμαρίνες κλπ

bull Τις τυπικές διατάξεις της χριστιανικής ναοδομίας τις αποκαλούμενες βασιλικές

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 14

Τα κοινά φυλετικά γνωρίσματα των παραπάνω έχουν ως εξής

Πρώτον η ανάληψη του ρόλου της μεταβίβασης των φορτίων από ψηλά προς το έδαφος μέσω λίθινων

κατασκευών Περαιτέρω η αναγκαία προς τούτο διαμόρφωση των λίθινων αυτών κατακόρυφων φορέων

των λιθοδομών Πρόκειται κυρίως για τοίχους αλλά και στύλους (πχ πεσσοί) κατάλληλης διάταξης και

διατομής Το ζητούμενο στις λιθοδομές είναι να διαμορφωθεί και να συγκροτηθεί επαρκής συνεκτική και

ευσταθής φέρουσα μάζα Αυτό επιτυγχάνεται χάρη στην τοποθέτηση και πλοκή κατάλληλου μεγέθους και

σχήματος λίθινων μονάδων (δόμων) με τέτοιο τρόπο ώστε ndash κατά το δυνατόνndash κάθε μια να πατάει πάνω σε

τουλάχιστον δύο υποκείμενες καθώς επίσης και ώστε να προκύπτουν τα ελάχιστα ndashκατά το δυνατόνndash κενά

μεταξύ τους Με την επιλογή του κατάλληλου πάχους (σε σχέση και προς το ύψος) μια λιθοδομή

καταφέρνει να ίσταται μόνο χάρη στην δύναμη της τριβής βάρους που ακινητοποιεί τους δόμους καθώς

εδράζονται ο ένας πάνω στον άλλον (μόλις περιγράψαμε αδρά τις συνθήκες κατασκευής και ύπαρξης ενός

συγκεκριμένου τύπου λιθοδομής της ξερολιθιάς Οι συνθήκες αυτές κατ΄ ουσίαν δεν αλλοιώνονται

δραματικά στις πολλές άλλες εκδοχές λιθοδομών όπου χρησιμοποιείται και κονίαμα για την συγκόλληση

των δόμων και τη βελτίωση της έδρασής των του ενός επί του άλλου) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 15

6

Άμεση συνέπεια των παραπάνω και ταυτοχρόνως δεύτερο laquoφυλετικόraquo γνώρισμα των φερουσών

λιθοδομών κατασκευών απλής έδρασης είναι η δεσμευτικότητα ως προς τις δυνατότητες διαμόρφωσης

ανοιγμάτων στα τοιχώματα δεσμευτικότητα που απορρέει από τη δομική νομοτέλεια του λίθινου φορέα

Περιορισμένα ανοίγματα περιορισμός στο σχήμα (ορθογώνια) και τη διάταξή τους (όρθια και σχετικά

αραιά) κυριαρχία του πλήρους ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 16

Τρίτο κοινό χαρακτηριστικό η κάλυψη στέγαση των χώρων με χρήση ελαφρών υλικών ( laquoπαραδοσιακάraquo

του ξύλου πιο πρόσφατα μετάλλου ή και συνδυασμών τους) που να μπορούν να παραχθούν φυσικά ή

τεχνητά σε μορφή ράβδου

Με τις ράβδους αυτές συγκροτούνται ndash με διαδοχικές παραθέσεις τους σε επάλληλες στρώσεις

διατασσόμενες εναλλάξ κατά τις δύο διευθύνσεις ndash κατάλληλα διαμορφωμένες σχαρωτές καλύψεις Οι

χαμηλότερες στρώσεις τους απαρτίζονται από αραιά διατεταγμένες ισχυρές ράβδους και όσο ανεβαίνουμε

στρώσεις οι ράβδοι αδυνατίζουν ενώ πυκνώνουν τη διάταξή τους μέχρις ότου σταδιακά το αρχικό άνοιγμα

της απόστασης μεταξύ των έναντι κείμενων τοίχων να επιμεριστεί σε διαστάσεις τις οποίες κάποιο

ευκολομεταχείριστο υλικό τελικής επικάλυψης θα μπορέσει να γεφυρώσει με ευχέρεια

Και στις σχαρωτές αυτές στεγάσεις ndash των οποίων υπάρχουν ποικίλες εκδοχές ndash οι κύριες συνεκτικές

δυνάμεις είναι αυτές της βαρύτητας και της τριβής (και εδώ η μια στρώση ράβδων εδράζεται επάνω στην

άλλη)

Και ως προς τις στεγάσεις αυτές ισχύει νομοτελειακά κατrsquo αναλογία προς τα ανοίγματα των τοίχων

περιορισμός στα ανοίγματα δηλαδή στις διαστάσεις των χώρων (που εξαρτώνται από τα διατιθέμενα ndashκαι

επίσης περιοριστικάndash μήκη των ράβδων της εσχάρας) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 17

Σε κάθε περίπτωση οι κατασκευές απλής έδρασης πραγματοποιούνται αναλυτικά και προσθετικά από κάτω

προς τα πάνω Οι δομικές μονάδες τους (δόμοι-ράβδοι) εναποτίθενται η μια επί της άλλης προοδευτικά από

τον θεμέλιο λίθο μέχρι την ολοκλήρωση της κάλυψης

Οι αρχικές αυτές παρατηρήσεις μας επιτρέπουν ήδη να αγγίξουμε μια χαρακτηριστική περίπτωση

ιδιαιτερότητας που laquoαπειλείraquo κατά τα προλεχθέντα την τακτοποιημένη κατηγοριοποίηση των συστημάτων

Ερώτημα το παραδοσιακό πέτρινο γεφύρι κι ακόμη η κάθε είδους πέτρινη θολωτή κατασκευή σε ποιο

σύστημα δομής εμπίπτουν ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 18

Εκεί παραδόξως οι φέρουσες τα κατακόρυφα φορτία λίθινες τοιχοδομές αντί να διακόπτονται στο Α ή Β

ύψος και να αναμένουν να επικαθίσει επάνω τους η όποια ελαφρά στέγαση εξελίσσονται καθrsquo ύψος

αδιάκοπα και καμπυλώνοντας στον χώρο μετατρέπονται ομαλότατα

ndash αυτές οι ίδιεςndash σε στέγασηmiddot και παρά το γεγονός ότι αυτός ο τύπος κατασκευής (θόλος τόξο καμάρα)

σαφώς εμπίπτει στο δομικό σύστημα της απλής έδρασης ndashκαι όχι μόνο απλώς εμπίπτει αλλά και

στοιχειοθετεί την κατrsquo εξοχήν εφαρμογή του καθrsquo όσον το συνδετικό κονίαμα είναι παντελώς άχρηστο άρα

την κατrsquo εξοχήν εφαρμογή όπου το δίδυμο βάρος τριβή λειτουργούν στον απόλυτο βαθμό ως νομοτελειακοί

όροι του συστήματος- ωστόσο μοιράζεται εγγενώς στοιχεία με το λεγόμενο σύστημα ης ολόσωμης

κατασκευής και κατά μια έννοια το προαναγγέλλει ήδη από τη Ρωμαϊκή εποχή Λίγο αργότερα θα δούμε

γιατί και πώς

Ολόσωμη κατασκευή

Θα μπορούσαμε να περιγράψουμε επιγραμματικά το δομικό σύστημα της ολόσωμης κατασκευής ως εξής

κατασκευή με χυτό υλικό που προαπαιτεί την ύπαρξη καλουπιού

Άρα γύψινα ή πλαστικά κατασκευάσματα ή ακόμα κι ένα πήλινο αγγείο (με τα χέρια του αγγειοπλάστη να

παίζουν το ρόλο του καλουπιού καθώς γυρίζει ο τροχός) αλλά και ένα προϊόν υαλουργίας κατrsquo αρχήν

εμπίπτουν στην κατηγορία αυτή

Βεβαίως στα πλαίσια της συζήτησής μας με αντικείμενο τα οικοδομήματα ως τέτοιο χυτό υλικό εννοούμε

μονοσήμαντα το ωπλισμένο σκυρόδεμα (ΩΣ)

Έτσι ως εκπροσώπους αυτού του δομικού συστήματος εννοούμε όλες τις ευρύτατα διαδεδομένες

κατασκευές των οποίων τα βασικά μέλη δηλαδή ο φέρων οργανισμός τους (ΦΟ) υλοποιείται από ΩΣ

χυτό μέσα σε κατάλληλα διαμορφωμένα καλούπια (τους ξυλότυπους ή σιδηρότυπους ή πλαστικότυπους

αναλόγως του υλικού κατασκευής των καλουπιών αυτών)

Είτε πρόκειται για απλά μικρά οικοδομήματα είτε για μεγάλης κλίμακας σύνθετα κτίρια τα laquoφυλετικάraquo

γνωρίσματα του συστήματος ndash κοινά σε κάθε περίπτωση ndash είναι

bull Το καλούπι (μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ακόμη και από αισθητικής άποψης και

πολύπλοκη κατασκευή που υπάρχει και λειτουργεί μόνον εφήμερα και αποξηλώνεται

μετά την στερεοποίηση του ΩΣ)

bull Το χυτό υλικό

bull Η ύπαρξη συγκροτημένου ΦΟ που σχηματικά διαρθρώνεται στα εξής μέλη

α Στα φέροντα στοιχεία που μεταβιβάζουν φορτία κατά την κατακόρυφη έννοια

- υποστυλώματα και τοιχεία

β Στα φέροντα στοιχεία που μεταβιβάζουν φορτία κατά την οριζόντια έννοια

κατευθύνοντάς τα προς τα προηγούμενα Αυτά είναι οι δοκοί και

-δευτερευόντως ndash οι πλάκες

Με την κατάλληλη σύνθεση και διάταξη των μελών αυτών διαμορφώνεται ένας τριδιάστατος

σκελετός κατά τις διευθύνσεις χψζ Τα οριζόντια διάκενά του πληρούνται από τις πλάκες

Όσο για τα κατακόρυφα διάκενά του αντιμετωπίζονται κατά περίπτωση είτε συμπληρούμενα

από φερόμενα στοιχεία πλήρωσης (οπτοπλινθοδομές τοιχώματα από ελαφρά υλικά

υαλοστάσια κλπ) είτε παραμένοντας κενά

bull Μέσα στα μέλη του σκελετού του ΦΟ δηλαδή μέσα στα υποστυλώματα τοιχεία στις

δοκούς και τις πλάκες κατοικεί και διαπλέκεται χωρίς να φαίνεται (παρά μόνο προς στιγμήν

σε αρχικό στάδιο πριν τη σκυροδέτηση) μεγάλο πλήθος πυκνά διατεταγμένων μικρότερων

σκελετών Πρόκειται για τον σιδερένιο οπλισμό Αυτός προικίζει το σκυρόδεμα ndashπου από μόνο

7

του αντιδρά φιλότιμα μόνο όταν θλίβεταιndash με πρόσθετες και επαρκείς ικανότητες αντίδρασης

σε πλειάδα άλλων καταπονήσεων (εφελκυσμός στρέψη διάτμηση λυγισμός)

Έτσι ώστε τελικά το ΩΣ ως σύνθετο υλικό αποτελούμενο από συνδυασμό λιθώδους ιστού

και σιδερένιου οπλισμού θα μπορούσε ndashμεταφορικάndash να παραλληλιστεί με την επίσης σύνθετη

οργανική ολότητα που συνδιαμορφώνεται στο σώμα μας από την συνεργασία των οστών και

των μυώνων

Καλούπι χυτό υλικό διαμόρφωση σκελετού (υποστυλώματα δοκάρια πλάκες) οπλισμοί

Αυτά μέχρι στιγμής είναι τα αντιπροσωπευτικά χαρακτηριστικά της ολόσωμης κατασκευής

Ολόσωμη ακριβώς επειδή το σύνολο των μελών του κατασκευασμένου οικοδομικού σώματος

είναι ενιαίο ως προς το υλικό και τη μέθοδο κατασκευής

Η κομβικής και ιστορικής σημασίας διαφορά ανάμεσα στο δομικό σύστημα της ολόσωμης κατασκευής και

εκείνο της απλής έδρασης μια διαφορά που άλλαξε ριζικά την εξελικτική τροχιά της αρχιτεκτονικής στα

τέλη του 19ου αιώνα ndashμε την επινόηση και εφαρμογή του beton armeacutendash συμπυκνώνεται στα περίφημα

laquo5 σημεία για μια νέα αρχιτεκτονικήraquo όπως τα διατύπωσε εμβληματικά ο Le Corbusier (ελεύθερη κάτοψη

ελεύθερη όψη το παράθυρο ndash ταινία το pilotis ο κήπος στο δώμα)

Η ανατομία αυτής της κοσμοϊστορικής laquoμετάλλαξηςraquo εξηγείται συνοπτικά ως εξής

Με την έλευση του σκελετόμορφου ΦΟ από ΩΣ την ανάληψη των φορτίσεων ανέλαβαν τα

υποστυλώματα και οι δοκοί Αυτομάτως οι τοίχοι ndash εξωτερικοί της όψης και εσωτερικοί ndash που μέχρι τότε

ανά τους αιώνες ήταν κατrsquo εξοχήν χρεωμένοι με καθήκοντα φορέων αποδεσμεύτηκαν από οποιαδήποτε

φέρουσα αποστολή

Τούτο είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την μετατροπή των τοιχωμάτων από φέροντα σε φερόμενα στοιχεία (άρα

την σύνθεση και κατασκευή τους από ποικιλία υλικών εκτός της πέτρας και πάντως ελαφρότερων απrsquo

αυτήν) και την δυνατότητα καινοφανών χωροθετήσεών τους στο κτίριο ανεξάρτητα από τη γεωμετρία και

τη διάταξη των στοιχείων του ΦΟ από ΩΣ

Περαιτέρω αυτό σήμαινε την πλήρη απελευθέρωση ndashγια τον αρχιτέκτοναndash

ως προς τον χειρισμό των διαφραγμάτων οργάνωσης του χώρου (ελεύθερη κάτοψη ελεύθερη όψη)middot

ως προς την οργάνωση των ανοιγμάτων της όψης (το παράθυρο ndash ταινία της Villa Savoye αδιανόητο υπό

όρους απλής έδρασης)middot

ως προς τη σχέση κτιρίου ndash εδάφους (ολική αναθεώρηση της laquoπαραδοσιακήςraquo αλληλουχίας βάση κορμός

στέψη και αντικατάσταση της αίσθησης της βαρύνουσας κτιριακής μάζας από αυτήν της αιώρησης) και

τέλος

ως προς την συνολική ευεργετική αξιοποίηση κάθε διατιθέμενης επιφάνειας του κτιρίου ακόμη και αυτής

του δώματος

(το οριζόντιο δώμα διαδέχεται την laquoπαραδοσιακήraquo στέγη και προσφέρει ndashμαζί και με το pilotisndash

διπλασιασμό του εδάφους Ως εκ θαύματος το κτίριο πλέον δεν laquoκαταπατάraquo δεν δεσμεύει γήινη επιφάνεια

και ελεύθερο χώρο αναψυχής και κοινωνικής ανάπτυξης αλλά την διπλασιάζει ndash μια φορά στο ισόγειο

pilotis και άλλη μια στο δώμα ndash κήπο) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 19

Όλα τα παραπάνω τελικά οφείλονται στη δυνατότητα που χαρίζει το ΩΣ ndash οι δοκοί και οι πλάκες ndash για

γεφύρωση ανοιγμάτων που το μέγεθός τους είχε υπάρξει αδύνατον για τα πρωτύτερα δεδομένα

(αναλογιστείτε τις αποστάσεις μεταξύ των κιόνων σrsquo ένα αρχαιοελληνικό ναό σε σχέση με τις αποστάσεις

των υποστυλωμάτων σε ένα σύγχρονο κτίριο από beton) Εκείνα τα πρωτύτερα δεδομένα όπου οι διαστάσεις

των ανοιγμάτων είχαν υπάρξει δέσμιες του υπέρθυρου του επιστυλίου του περιορισμένου μήκους της

ξύλινης δοκού κτλ

Και όπου σύμφωνα πάντα μrsquo εκείνα τα πρωτύτερα δεδομένα στις ειδικές εκείνες περιπτώσεις μεγάλης

κλίμακας τρουλόμορφων ή θολωτών κατασκευών (υδραγωγεία πέτρινα γεφύρια το Πάνθεον της Ρώμης η

Αγία Σοφία) όπου απαιτήθηκε η υπέρβαση αυτών των περιορισμών και η επίτευξη μεγάλων ανοιγμάτων

αυτό κατέστη δυνατό μόνο με ndashταυτόχρονηndash ραγδαία αύξηση του ύψους (τίμημα που όμως δεν ήταν

αντιοικονομικό καθrsquo ότι απολύτως εναρμονισμένο με την αντίστοιχη σκοπιμότητα ndashπρακτική ή συμβολικήndash

των ειδικών εκείνων κατασκευών)

Μιας και laquoολισθήσαμεraquo στο παρελθόν αξίζει να αναφέρουμε ότι χυτό δομικό υλικό -ένας πρόγονος του

σκυροδέματοςndash είχε εφευρεθεί και εφαρμοστεί ευρύτερα ήδη από τους Ρωμαίους η οικοδομική τέχνη των

οποίων σημάδεψε την ιστορία με σημαντικότατες προόδους

Οι Ρωμαίοι

bull Τελειοποίησαν την τεχνική μιας σύνθετης κατασκευής φερουσών λιθοδομών (εξωτερική και

εσωτερική παρειά του τοιχώματος από λιθοδομή σε απόσταση και πλήρωση του ενδιάμεσου

κενού με το χυτό συνδετικό υλικό ndash την pozzuolana)

bull Τελειοποιώντας επίσης την τεχνική των καλουπιών ικριωμάτων έγιναν οι κατrsquo εξοχήν

πρωτοπόροι των τρούλων τόξων αψίδων

bull Συνδυάζοντας τα παραπάνω δομικά εργαλεία πέτυχαν για πρώτη φορά στην ιστορία εξαιρετικά

φιλόδοξες κατασκευές (πολυώροφα κτίρια ndash insulae αρένες υδραγωγεία στεγάσεις μεγαχώρων

χωρίς ενδιάμεσες υποστηρίξεις ndash Πάνθεον) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 20

Αυτά λοιπόν τα οικοδομικά επιτεύγματα της Ρώμης (και οι απόγονοί τους ndash Βυζαντινή και Οθωμανική

αρχιτεκτονική) από τη μια μεριά υπόκεινται στις νομοτέλειες της απλής έδρασης και από την άλλη

συγκλίνουν αισθητά προς την ολόσωμη κατασκευή καθrsquo ότι

bull όπως και η τελευταία προαπαιτούν καλούπια για τη δόμησή τους

bull όπως και η τελευταία διατρέχονται στο σύνολο των δομικών τους οργανισμών από το ίδια

ενιαίο υλικό (λίθινοι δόμοι) που αναλαμβάνει εξίσου τις μεταβιβάσεις των φορτίων τόσον κατά

την οριζόντια όσο και κατά την κατακόρυφη έννοια

Άλλωστε

8

bull παρόμοιες μορφές και χωρικές οικοδομικές διατάξεις με αυτές της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής

κατέστησαν πραγματοποιήσιμες μόνο δύο χιλιετίες αργότερα χάρη στο beton armeacute (Pier Luigi

Nervi Oscar Niemayer) Και έτσι όπως ρέει laquoχυτάraquo αναπτυσσόμενο στο χώρο ελεύθερα και

αδέσμευτα το ίδιο συνεχές υλικό (πέτρα) στους τρούλους των Ρωμαίων και των Βυζαντινών

κατά τον ίδιο τρόπο ρέει χυτά προκαλώντας τη βαρύτητα ένα λεπτό κέλυφος από ΩΣ

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 21

(Σε μεταγενέστερο παράδειγμα θα δούμε πως αντίστοιχα αποτελέσματα επιτυγχάνονται και από το λεγόμενο

σύστημα της δικτυωτής κατασκευής θα δούμε δηλαδή άλλη μια έκφανση του υβριδισμού και της

αλληλοεπικάλυψης μεταξύ γνωρισμάτων και αποτελεσμάτων που χαρακτηρίζει τα 4 συστήματα δομής)

Μεικτή κατασκευή

Έχοντας κατά νου τα δυο προηγηθέντα συστήματα η συνοπτική παρουσίαση του συστήματος της μεικτής

κατασκευής είναι απλούστατη

Πρόκειται για εκδοχή του συστήματος απλής έδρασης προσαρμοσμένης σε σύγχρονα τεχνολογικά

δεδομένα δηλαδή

bull φέρουσες τοιχοδομές (από πέτρα τσιμεντόλιθο ή μπατικό τούβλο) και

bull κάλυψη από κατασκευή ΩΣ (πλάκα ή θόλος) αντί για την προαναφερθείσα σχαρωτή διάταξη

(Αν θυμηθούμε εδώ τους πυκνούς σιδηρούς οπλισμούς σκελετούς που διατρέχουν αφανώς μια πλάκα

ΩΣ θα αντιληφθούμε ότι και η πλάκα είναι ένα είδος εσχάρας φυλακισμένης μέσα στον συνεκτικό

στερεοποιημένο laquoχυλόraquo του σκυροδέματος)

Το σύστημα αυτό λοιπόν είναι υβρίδιο κατrsquo εξοχήν

Οι κατακόρυφες φορτίσεις αντιμετωπίζονται σε συνθήκες απλής έδρασηςmiddot οι οριζόντιες σε συνθήκες

ολόσωμης κατασκευής

Όπως και στο πρώτο σύστημα (αλλά αντιθέτως προς το δεύτερο) οι δυνατότητες εφαρμογής της μεικτής

κατασκευής σε σεισμογενείς περιοχές όπως ο τόπος μας συνήθως περιορίζονται σε χαμηλά κτίρια (ενός

μέχρι τριών ορόφων) Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της laquoράτσαςraquo αποτελούν οι τυποποιημένες

κατοικίες που σχεδίασε ο ΚΔεκαβάλλας στη Σαντορίνη (πιλοτικό πρόγραμμα ανοικοδόμησης μετά από

καταστρεπτικό σεισμό) και βεβαίως μια πλειάδα έξοχων κατοικιών του Άρη Κωνσταντινίδη με κορυφαία

αυτή της Αναβύσσου ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 22

(προσοχή μεικτό σύστημα ne σύμμικτη κατασκευή)

Αρθρωτές (Δικτυωτές) κατασκευές

Εδώ πρέπει να επισημάνουμε κατrsquo αρχήν ότι δικτυωτή κατασκευή ne δικτύωμα (θα εξηγηθεί παρακάτω

γιατί πάντως το δικτύωμα είναι απλώς μια περίπτωση δικτυωτής κατασκευής)

Στις τάξεις των δικτυωτών κατασκευών συγκεντρώνεται ίσως η μεγαλύτερη ποικιλία ndashσε

μορφή μέγεθος και είδοςndash κτιριακών διατάξεων και εφαρμογών και εν γένει τεχνημάτων από ότι

σε οποιοδήποτε άλλο σύστημα

Σε ένα επιπόλαιο απάνθισμα παραδειγμάτων δικτυωτών κατασκευών συναντάμε

bull Ένα ξύλινο σκαμνί

bull Το πλεκτό καλάθι από λυγαριά

bull Μια απλή πέργκολα στον κήπο

bull Τον παραδοσιακό χαρταετό της αποκριάς

bull Την κλασσική ψαρόβαρκα αλλά και τα περισσότερα είδη πλεούμενων

bull Την άτρακτο του αεροσκάφους

bull Τον πύργο του Eiffel

bull Το Crystal Palace

bull Πάσης φύσεως μεταλλικά κτίρια

bull Τις χαρακτηριστικές δικτυωματικές σιδερογέφυρες του τραίνου

bull Όλες τις ξύλινες στέγες

bull Τις σκαλωσιές των οικοδομών

bull Το θέατρο στο Λυκαβηττό του ΤΖενέτου

bull Τους πυλώνες τις ΔΕΗ

bull Τους γερανούς hellip ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 23

Γίνεται άμεσα αντιληπτό ότι αυτό το ευρύτατης εφαρμογής σύστημα δομής έλκει

ndash περισσότερο και αμεσότερα από οποιοδήποτε άλλο ndash τις καταβολές του από τη φύση (σκελετοί

σπονδυλωτών ιστοί αράχνης τα δέντρα του ΜΑLaugier κτλ που προαναφέρθηκαν)

Επιπροσθέτως εάν εποπτεύσουμε προς στιγμήν συνδυαστικά το laquoπανόραμαraquo όλων των

συστημάτων δομής θα διακρίνουμε εύκολα ότι

bull Η εσχάρα κάλυψης του συστήματος της απλής έδρασης δεν είναι παρά ένα είδος πέργκολας

χωρίς στύλους αλλά με λίθινους φέροντες τοίχους ή ακόμη ότι

bull Ο γενικά θεωρούμενος σκελετός του ΦΟ ενός κτιρίου από ΩΣ δεν είναι παρά ένα είδος

laquoβαριάς ndash μπετονένιας - πέργκολαςraquo

9

10

Τα γενικά χαρακτηριστικά των δικτυωτών κατασκευών που αξίζει να συγκρατήσουμε σε αυτή την

εισαγωγική αναφορά είναι

bull η ραβδωτή μορφή των επιμέρους στοιχείων που συμμετέχουν στην συνολική ύφανση

bull το υλικό τους (μέταλλο ή ξύλο χωρίς να αποκλείεται και το ΩΣ σε ειδικές

περιπτώσεις ndash Lloyds RRogers)

bull η σύνδεση των διαπλεκόμενων ράβδων μέσω αρθρώσεωνκόμβων

bull η επίτευξη οποιουδήποτε μεγέθους διάστασης και διάταξης μορφής μέσω

προσθέσεως και κατάλληλα συνδυασμένης χωρωθέτησης πολλών ράβδων σχετικά

μικρού μεγέθους

bull η πανταχού παρούσα αρχή του laquoτριγωνισμούraquo (η τριγωνική διάταξη ndashή ζεύξη εξ ου και

ζευκτό- ράβδων εξασφαλίζει ακαμψία και λειτουργεί ως laquoτροχονόμοςraquo που κατευθύνει

και διοχετεύει τις φορτίσεις σε παρακείμενες περιοχές πχ το φουρούσι του

μπαλκονιού οι διαγώνιες ράβδοι του δικτυώματος ο τένοντας της ανηρτημένης

κατασκευής τα χιαστί στοιχεία ακαμψίας σε βιομηχανικά μεταλλικά κτίρια κτλ)

bull η ελαφρότητα

bull η ευχέρεια που προσφέρουν για διαδικασία συναρμολόγησης και αποσυναρμολόγησης

bull η καταλληλότητά τους για υιοθέτηση διαδικασιών προκατασκευής

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

( Συνεχίζεται Με ζητήματα γενικού ενδιαφέροντος όπως

bull ο κάνναβος η ρύθμιση των μέτρων

bull η ανάγκη σύλληψης του φορέα σε κάθε σύστημα αφετηριακή συνθήκη αρχιτεκτονικής

σύλληψης

bull η διάρθρωση ιεράρχηση φερόντων και φερόμενων στοιχείων

bull η σχέση μερών και συνόλου ndash οι αναλογίες στη σχεδίαση

bull ο τρόπος σχεδίασης σκίτσο με laquoοικοδομικήraquo τεχνοτροπία

bull μακέτα για οικοδομική πληροφορία

bull ο τύπος κατασκευαστικός (σύστημα δομής)

ο τύπος ειδολογικός (λειτουργία)

ο τύπος ιδεατός

ο τύπος το laquoκοινό και το κύριοraquo και η έννοια της δομικής μορφής

ο τύπος το επαναλαμβανόμενο (μήτρα)

bull η τυποποίηση (standardisation)

bull ειδικότερα ζητήματα

- πως καλουπώνεται το beacuteton

- θερμομόνωση και beacuteton (οριζόντια κατακόρυφα στοιχεία)

- η όψη και το beacuteton (Villa Savoye Ondulatoires Ζώνη όψης κτλ)

- είδη λιθοδομών

- είδη οπτοπλινθοδομών

- τσιμεντόλιθοι-υαλότουβλαυαλόπλακες

- μονώσεις

- η πανταχού παρούσα έννοια της διαστρωμάτωσης

- βασικά βήματα για πρόσθετα στοιχεία πχ κουφώματα claustra περσίδες

- είδη στεγών ndash δώματα ndash ρύσεις

- είδη δαπέδων

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης σκάλας

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης στηθαίων ndash κιγκλιδωμάτων

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip )

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

1 ΜΚορρές laquoΑπό την Πεντέλη στον Παρθενώναraquo

2 Π Μιχελής laquoΗ Αγία Σοφίαraquo

3 Π Μιχελής laquoΗ Αισθητική της αρχιτεκτονικής του beton armeacuteraquo

4 Β Rudofski laquoArchitecture without Architectsraquo

5 Α Ζάννος laquoΣτατική Λειτουργία και Αρχιτεκτονική Μορφήraquo

6 Α Κωνσταντινίδης laquoΣτοιχεία αυτογνωσίαςraquo

7 Le Corbusier laquoVers Une Architectureraquo

8 Τσινίκας

Ξάνθη Οκτώβριος 2011

Πάνος Κόκκορης Αναπληρωτής Καθηγητής

• Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
• Εργαστήριο Οικοδομικής
• _______________________________________________________________________________
• ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ

Η τεράστια λοιπόν ποικιλία στην κατασκευή των αρχιτεκτονικών τεχνημάτων μπορεί για λόγους καλύτερης

εποπτείας και οργάνωσης να κατηγοριοποιηθεί σε 4 μεγάλα γένη Σε 4 βασικά συστήματα δομής όπως τα

ονομάζει ο καθηγητής κ ΧΑθανασόπουλος το βιβλίο του οποίου θα χρησιμοποιηθεί ως υποστηρικτική

βάση για το μάθημα

Σύμφωνα με αυτή την κατάταξη και την αντίστοιχη ορολογία τα συστήματα αυτά διακρίνονται ως εξής

bull Το σύστημα δομής των κατασκευών απλής έδρασης

bull Το σύστημα δομής της ολόσωμης κατασκευής

bull Το σύστημα δομής της μεικτής κατασκευής

bull Το σύστημα δομής των αρθρωτών (ή δικτυωτών) κατασκευών

Πρέπει να τονιστεί ότι αυτά διακρίνονται ως αυτόνομες επικράτειες ναι μεν λόγω των βασικών

γνωρισμάτων που χαρακτηρίζουν το καθένα και που ndashκατrsquo αρχήν ndash το καθιστούν laquoγενετικάraquo διάφορο από

τα άλλα αλλά παραλλήλως ότι αυτοί οι χαρακτηρισμοί έχουν κυρίως πρακτική χρησιμότητα σύνοψης

Πρέπει να τονιστεί επίσης ότι το καθένα από τα συστήματα αυτά παρουσιάζεται εξελισσόμενο και

τελειοποιούμενο στο διάβα της ιστορίας με τρόπους ndashας πούμεndash Δαρβίνειους Και ότι κατά την

εξελικτικότητα αυτή ndashπροϊούσης της τεχνικήςndash μπορεί να παρατηρούνται μεταλλάξεις και μερικές

μετατοπίσεις από μια γενετική γραμμή σε μιαν άλλη ή ακόμα και αδιέξοδα όπως άλλωστε συμβαίνει και

στους ζωντανούς οργανισμούς

Συνεπώς πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι τα όρια ανάμεσα στα 4 αυτά συστήματα κάθε άλλο παρά σαφή και

κρυστάλλινα είναι ευκίνητα Γιrsquo αυτό στην πράξη συχνά εμφανίζονται πολύ ενδιαφέρουσες ndash και κάποτε

απροσδόκητεςndash αλληλοσυμπληρώσεις μεταξύ τους αναμείξεις και υβριδικοί συνδυασμοί δύο ή

περισσότερων σταδιακές μεταμορφώσεις από το ένα στο άλλο

Η συχνότητα χρήσης των συστημάτων αυτών (χωριστά ή συνδυαζόμενα σύμφωνα με τα παραπάνω) και οι

συνθήκες που πυροδότησαν τη χρήση αυτή εξαρτήθηκαν και εξαρτώνται διαχρονικά από τις εξής

παραμέτρους

bull Διαθεσιμότητα κατάλληλων υλικών

bull Διαθεσιμότητα κατάλληλων τεχνολογικών δυνατοτήτων (για την απόκτηση μεταφορά και

επεξεργασία των υλικών αυτών)

bull Σκοπιμότητα δηλαδή τι επιχειρείται να κατασκευαστεί (με βάση τα διαθέσιμα υλικά

δυνατότητες) και για ποιους συμφωνηθέντες λόγους κοινά αποδεκτούς από μια κοινότητα

ενδιαφερομένων (ιδού ένας ακόμη δρόμος για την αποβολή αρχιτεκτονικών συνθετικών

εγωκεντρισμών)

bull Κλιματολογικές και περιβαλλοντικές συνθήκες γενικότερα (που ευνοούν ή αποθαρρύνουν κατά

περίπτωση την υιοθέτηση συγκεκριμένου συστήματος δομής σε συνδυασμό και με τα

παραπάνω)

bull Διαθεσιμότητα προγενέστερων αντίστοιχων παραδειγμάτων

(που λειτουργούν ως αναφορές πολλαπλώςmiddot τόσο για τη διδακτική συμμόρφωση με προτεραία

γνώση όσο και για την υπέρβασή της Πρόκειται για άλλον ένα αιώνιο οικουμενικό αγώνα αυτόν

ανάμεσα στην παράδοση και στην ανανέωση) και τέλος

bull Οικονομία (που σαφέστατα και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να τη θεωρεί κανείς

μονομερώς στατικά στενά ποσοτικά ndash μόνον ως προϋπολογισμό δαπάνης- αλλά οπωσδήποτε

δυναμικά ποιοτικά πολυδιάσταταmiddot δηλαδή συναρτημένη άμεσα και στρατηγικά με όλες τις

προηγούμενες παραμέτρους ndash μια βέλτιστη συνισταμένη τους)

Ύστερα από αυτές τις επισημάνσεις (και προειδοποιήσεις) που συγκροτούν ένα απλό ndash αλλά ευρύτατης

εφαρμογήςndash αλφαβητάρι αρχών δράσης αρχιτεκτονικού ολοκληρωμένου σχεδιασμού οικοδομικής

σύνθεσης θα προχωρήσουμε στη σκιαγράφηση των 4 συστημάτων δομής με τη βοήθεια απλών

παραδειγμάτων

Απλή έδραση

Σrsquo αυτή την κατηγορία μπορεί κανείς να συγκαταλέξει αρχιτεκτονικές εκφάνσεις τόσο διαφορετικές εκ

πρώτης όψεως όπως μεταξύ άλλων

bull Τους τύπους των αρχαιοελληνικών ναών

bull Απλά μονώροφα ή διώροφα πέτρινα χωριάτικα σπίτια με ξύλινες στεγάσεις όπως αυτά

που συνηθέστατα ενδημούν στις παραθαλάσσιες περιοχές της Μεσογειακής λεκάνης

bull Αυτοσχέδια αγροτικά κτίσματα πχ μαντριά με πέτρινους τοίχους και ελαφρές

στεγάσεις από κλαριά καλάμια χόρτα λαμαρίνες κλπ

bull Τις τυπικές διατάξεις της χριστιανικής ναοδομίας τις αποκαλούμενες βασιλικές

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 14

Τα κοινά φυλετικά γνωρίσματα των παραπάνω έχουν ως εξής

Πρώτον η ανάληψη του ρόλου της μεταβίβασης των φορτίων από ψηλά προς το έδαφος μέσω λίθινων

κατασκευών Περαιτέρω η αναγκαία προς τούτο διαμόρφωση των λίθινων αυτών κατακόρυφων φορέων

των λιθοδομών Πρόκειται κυρίως για τοίχους αλλά και στύλους (πχ πεσσοί) κατάλληλης διάταξης και

διατομής Το ζητούμενο στις λιθοδομές είναι να διαμορφωθεί και να συγκροτηθεί επαρκής συνεκτική και

ευσταθής φέρουσα μάζα Αυτό επιτυγχάνεται χάρη στην τοποθέτηση και πλοκή κατάλληλου μεγέθους και

σχήματος λίθινων μονάδων (δόμων) με τέτοιο τρόπο ώστε ndash κατά το δυνατόνndash κάθε μια να πατάει πάνω σε

τουλάχιστον δύο υποκείμενες καθώς επίσης και ώστε να προκύπτουν τα ελάχιστα ndashκατά το δυνατόνndash κενά

μεταξύ τους Με την επιλογή του κατάλληλου πάχους (σε σχέση και προς το ύψος) μια λιθοδομή

καταφέρνει να ίσταται μόνο χάρη στην δύναμη της τριβής βάρους που ακινητοποιεί τους δόμους καθώς

εδράζονται ο ένας πάνω στον άλλον (μόλις περιγράψαμε αδρά τις συνθήκες κατασκευής και ύπαρξης ενός

συγκεκριμένου τύπου λιθοδομής της ξερολιθιάς Οι συνθήκες αυτές κατ΄ ουσίαν δεν αλλοιώνονται

δραματικά στις πολλές άλλες εκδοχές λιθοδομών όπου χρησιμοποιείται και κονίαμα για την συγκόλληση

των δόμων και τη βελτίωση της έδρασής των του ενός επί του άλλου) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 15

6

Άμεση συνέπεια των παραπάνω και ταυτοχρόνως δεύτερο laquoφυλετικόraquo γνώρισμα των φερουσών

λιθοδομών κατασκευών απλής έδρασης είναι η δεσμευτικότητα ως προς τις δυνατότητες διαμόρφωσης

ανοιγμάτων στα τοιχώματα δεσμευτικότητα που απορρέει από τη δομική νομοτέλεια του λίθινου φορέα

Περιορισμένα ανοίγματα περιορισμός στο σχήμα (ορθογώνια) και τη διάταξή τους (όρθια και σχετικά

αραιά) κυριαρχία του πλήρους ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 16

Τρίτο κοινό χαρακτηριστικό η κάλυψη στέγαση των χώρων με χρήση ελαφρών υλικών ( laquoπαραδοσιακάraquo

του ξύλου πιο πρόσφατα μετάλλου ή και συνδυασμών τους) που να μπορούν να παραχθούν φυσικά ή

τεχνητά σε μορφή ράβδου

Με τις ράβδους αυτές συγκροτούνται ndash με διαδοχικές παραθέσεις τους σε επάλληλες στρώσεις

διατασσόμενες εναλλάξ κατά τις δύο διευθύνσεις ndash κατάλληλα διαμορφωμένες σχαρωτές καλύψεις Οι

χαμηλότερες στρώσεις τους απαρτίζονται από αραιά διατεταγμένες ισχυρές ράβδους και όσο ανεβαίνουμε

στρώσεις οι ράβδοι αδυνατίζουν ενώ πυκνώνουν τη διάταξή τους μέχρις ότου σταδιακά το αρχικό άνοιγμα

της απόστασης μεταξύ των έναντι κείμενων τοίχων να επιμεριστεί σε διαστάσεις τις οποίες κάποιο

ευκολομεταχείριστο υλικό τελικής επικάλυψης θα μπορέσει να γεφυρώσει με ευχέρεια

Και στις σχαρωτές αυτές στεγάσεις ndash των οποίων υπάρχουν ποικίλες εκδοχές ndash οι κύριες συνεκτικές

δυνάμεις είναι αυτές της βαρύτητας και της τριβής (και εδώ η μια στρώση ράβδων εδράζεται επάνω στην

άλλη)

Και ως προς τις στεγάσεις αυτές ισχύει νομοτελειακά κατrsquo αναλογία προς τα ανοίγματα των τοίχων

περιορισμός στα ανοίγματα δηλαδή στις διαστάσεις των χώρων (που εξαρτώνται από τα διατιθέμενα ndashκαι

επίσης περιοριστικάndash μήκη των ράβδων της εσχάρας) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 17

Σε κάθε περίπτωση οι κατασκευές απλής έδρασης πραγματοποιούνται αναλυτικά και προσθετικά από κάτω

προς τα πάνω Οι δομικές μονάδες τους (δόμοι-ράβδοι) εναποτίθενται η μια επί της άλλης προοδευτικά από

τον θεμέλιο λίθο μέχρι την ολοκλήρωση της κάλυψης

Οι αρχικές αυτές παρατηρήσεις μας επιτρέπουν ήδη να αγγίξουμε μια χαρακτηριστική περίπτωση

ιδιαιτερότητας που laquoαπειλείraquo κατά τα προλεχθέντα την τακτοποιημένη κατηγοριοποίηση των συστημάτων

Ερώτημα το παραδοσιακό πέτρινο γεφύρι κι ακόμη η κάθε είδους πέτρινη θολωτή κατασκευή σε ποιο

σύστημα δομής εμπίπτουν ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 18

Εκεί παραδόξως οι φέρουσες τα κατακόρυφα φορτία λίθινες τοιχοδομές αντί να διακόπτονται στο Α ή Β

ύψος και να αναμένουν να επικαθίσει επάνω τους η όποια ελαφρά στέγαση εξελίσσονται καθrsquo ύψος

αδιάκοπα και καμπυλώνοντας στον χώρο μετατρέπονται ομαλότατα

ndash αυτές οι ίδιεςndash σε στέγασηmiddot και παρά το γεγονός ότι αυτός ο τύπος κατασκευής (θόλος τόξο καμάρα)

σαφώς εμπίπτει στο δομικό σύστημα της απλής έδρασης ndashκαι όχι μόνο απλώς εμπίπτει αλλά και

στοιχειοθετεί την κατrsquo εξοχήν εφαρμογή του καθrsquo όσον το συνδετικό κονίαμα είναι παντελώς άχρηστο άρα

την κατrsquo εξοχήν εφαρμογή όπου το δίδυμο βάρος τριβή λειτουργούν στον απόλυτο βαθμό ως νομοτελειακοί

όροι του συστήματος- ωστόσο μοιράζεται εγγενώς στοιχεία με το λεγόμενο σύστημα ης ολόσωμης

κατασκευής και κατά μια έννοια το προαναγγέλλει ήδη από τη Ρωμαϊκή εποχή Λίγο αργότερα θα δούμε

γιατί και πώς

Ολόσωμη κατασκευή

Θα μπορούσαμε να περιγράψουμε επιγραμματικά το δομικό σύστημα της ολόσωμης κατασκευής ως εξής

κατασκευή με χυτό υλικό που προαπαιτεί την ύπαρξη καλουπιού

Άρα γύψινα ή πλαστικά κατασκευάσματα ή ακόμα κι ένα πήλινο αγγείο (με τα χέρια του αγγειοπλάστη να

παίζουν το ρόλο του καλουπιού καθώς γυρίζει ο τροχός) αλλά και ένα προϊόν υαλουργίας κατrsquo αρχήν

εμπίπτουν στην κατηγορία αυτή

Βεβαίως στα πλαίσια της συζήτησής μας με αντικείμενο τα οικοδομήματα ως τέτοιο χυτό υλικό εννοούμε

μονοσήμαντα το ωπλισμένο σκυρόδεμα (ΩΣ)

Έτσι ως εκπροσώπους αυτού του δομικού συστήματος εννοούμε όλες τις ευρύτατα διαδεδομένες

κατασκευές των οποίων τα βασικά μέλη δηλαδή ο φέρων οργανισμός τους (ΦΟ) υλοποιείται από ΩΣ

χυτό μέσα σε κατάλληλα διαμορφωμένα καλούπια (τους ξυλότυπους ή σιδηρότυπους ή πλαστικότυπους

αναλόγως του υλικού κατασκευής των καλουπιών αυτών)

Είτε πρόκειται για απλά μικρά οικοδομήματα είτε για μεγάλης κλίμακας σύνθετα κτίρια τα laquoφυλετικάraquo

γνωρίσματα του συστήματος ndash κοινά σε κάθε περίπτωση ndash είναι

bull Το καλούπι (μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ακόμη και από αισθητικής άποψης και

πολύπλοκη κατασκευή που υπάρχει και λειτουργεί μόνον εφήμερα και αποξηλώνεται

μετά την στερεοποίηση του ΩΣ)

bull Το χυτό υλικό

bull Η ύπαρξη συγκροτημένου ΦΟ που σχηματικά διαρθρώνεται στα εξής μέλη

α Στα φέροντα στοιχεία που μεταβιβάζουν φορτία κατά την κατακόρυφη έννοια

- υποστυλώματα και τοιχεία

β Στα φέροντα στοιχεία που μεταβιβάζουν φορτία κατά την οριζόντια έννοια

κατευθύνοντάς τα προς τα προηγούμενα Αυτά είναι οι δοκοί και

-δευτερευόντως ndash οι πλάκες

Με την κατάλληλη σύνθεση και διάταξη των μελών αυτών διαμορφώνεται ένας τριδιάστατος

σκελετός κατά τις διευθύνσεις χψζ Τα οριζόντια διάκενά του πληρούνται από τις πλάκες

Όσο για τα κατακόρυφα διάκενά του αντιμετωπίζονται κατά περίπτωση είτε συμπληρούμενα

από φερόμενα στοιχεία πλήρωσης (οπτοπλινθοδομές τοιχώματα από ελαφρά υλικά

υαλοστάσια κλπ) είτε παραμένοντας κενά

bull Μέσα στα μέλη του σκελετού του ΦΟ δηλαδή μέσα στα υποστυλώματα τοιχεία στις

δοκούς και τις πλάκες κατοικεί και διαπλέκεται χωρίς να φαίνεται (παρά μόνο προς στιγμήν

σε αρχικό στάδιο πριν τη σκυροδέτηση) μεγάλο πλήθος πυκνά διατεταγμένων μικρότερων

σκελετών Πρόκειται για τον σιδερένιο οπλισμό Αυτός προικίζει το σκυρόδεμα ndashπου από μόνο

7

του αντιδρά φιλότιμα μόνο όταν θλίβεταιndash με πρόσθετες και επαρκείς ικανότητες αντίδρασης

σε πλειάδα άλλων καταπονήσεων (εφελκυσμός στρέψη διάτμηση λυγισμός)

Έτσι ώστε τελικά το ΩΣ ως σύνθετο υλικό αποτελούμενο από συνδυασμό λιθώδους ιστού

και σιδερένιου οπλισμού θα μπορούσε ndashμεταφορικάndash να παραλληλιστεί με την επίσης σύνθετη

οργανική ολότητα που συνδιαμορφώνεται στο σώμα μας από την συνεργασία των οστών και

των μυώνων

Καλούπι χυτό υλικό διαμόρφωση σκελετού (υποστυλώματα δοκάρια πλάκες) οπλισμοί

Αυτά μέχρι στιγμής είναι τα αντιπροσωπευτικά χαρακτηριστικά της ολόσωμης κατασκευής

Ολόσωμη ακριβώς επειδή το σύνολο των μελών του κατασκευασμένου οικοδομικού σώματος

είναι ενιαίο ως προς το υλικό και τη μέθοδο κατασκευής

Η κομβικής και ιστορικής σημασίας διαφορά ανάμεσα στο δομικό σύστημα της ολόσωμης κατασκευής και

εκείνο της απλής έδρασης μια διαφορά που άλλαξε ριζικά την εξελικτική τροχιά της αρχιτεκτονικής στα

τέλη του 19ου αιώνα ndashμε την επινόηση και εφαρμογή του beton armeacutendash συμπυκνώνεται στα περίφημα

laquo5 σημεία για μια νέα αρχιτεκτονικήraquo όπως τα διατύπωσε εμβληματικά ο Le Corbusier (ελεύθερη κάτοψη

ελεύθερη όψη το παράθυρο ndash ταινία το pilotis ο κήπος στο δώμα)

Η ανατομία αυτής της κοσμοϊστορικής laquoμετάλλαξηςraquo εξηγείται συνοπτικά ως εξής

Με την έλευση του σκελετόμορφου ΦΟ από ΩΣ την ανάληψη των φορτίσεων ανέλαβαν τα

υποστυλώματα και οι δοκοί Αυτομάτως οι τοίχοι ndash εξωτερικοί της όψης και εσωτερικοί ndash που μέχρι τότε

ανά τους αιώνες ήταν κατrsquo εξοχήν χρεωμένοι με καθήκοντα φορέων αποδεσμεύτηκαν από οποιαδήποτε

φέρουσα αποστολή

Τούτο είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την μετατροπή των τοιχωμάτων από φέροντα σε φερόμενα στοιχεία (άρα

την σύνθεση και κατασκευή τους από ποικιλία υλικών εκτός της πέτρας και πάντως ελαφρότερων απrsquo

αυτήν) και την δυνατότητα καινοφανών χωροθετήσεών τους στο κτίριο ανεξάρτητα από τη γεωμετρία και

τη διάταξη των στοιχείων του ΦΟ από ΩΣ

Περαιτέρω αυτό σήμαινε την πλήρη απελευθέρωση ndashγια τον αρχιτέκτοναndash

ως προς τον χειρισμό των διαφραγμάτων οργάνωσης του χώρου (ελεύθερη κάτοψη ελεύθερη όψη)middot

ως προς την οργάνωση των ανοιγμάτων της όψης (το παράθυρο ndash ταινία της Villa Savoye αδιανόητο υπό

όρους απλής έδρασης)middot

ως προς τη σχέση κτιρίου ndash εδάφους (ολική αναθεώρηση της laquoπαραδοσιακήςraquo αλληλουχίας βάση κορμός

στέψη και αντικατάσταση της αίσθησης της βαρύνουσας κτιριακής μάζας από αυτήν της αιώρησης) και

τέλος

ως προς την συνολική ευεργετική αξιοποίηση κάθε διατιθέμενης επιφάνειας του κτιρίου ακόμη και αυτής

του δώματος

(το οριζόντιο δώμα διαδέχεται την laquoπαραδοσιακήraquo στέγη και προσφέρει ndashμαζί και με το pilotisndash

διπλασιασμό του εδάφους Ως εκ θαύματος το κτίριο πλέον δεν laquoκαταπατάraquo δεν δεσμεύει γήινη επιφάνεια

και ελεύθερο χώρο αναψυχής και κοινωνικής ανάπτυξης αλλά την διπλασιάζει ndash μια φορά στο ισόγειο

pilotis και άλλη μια στο δώμα ndash κήπο) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 19

Όλα τα παραπάνω τελικά οφείλονται στη δυνατότητα που χαρίζει το ΩΣ ndash οι δοκοί και οι πλάκες ndash για

γεφύρωση ανοιγμάτων που το μέγεθός τους είχε υπάρξει αδύνατον για τα πρωτύτερα δεδομένα

(αναλογιστείτε τις αποστάσεις μεταξύ των κιόνων σrsquo ένα αρχαιοελληνικό ναό σε σχέση με τις αποστάσεις

των υποστυλωμάτων σε ένα σύγχρονο κτίριο από beton) Εκείνα τα πρωτύτερα δεδομένα όπου οι διαστάσεις

των ανοιγμάτων είχαν υπάρξει δέσμιες του υπέρθυρου του επιστυλίου του περιορισμένου μήκους της

ξύλινης δοκού κτλ

Και όπου σύμφωνα πάντα μrsquo εκείνα τα πρωτύτερα δεδομένα στις ειδικές εκείνες περιπτώσεις μεγάλης

κλίμακας τρουλόμορφων ή θολωτών κατασκευών (υδραγωγεία πέτρινα γεφύρια το Πάνθεον της Ρώμης η

Αγία Σοφία) όπου απαιτήθηκε η υπέρβαση αυτών των περιορισμών και η επίτευξη μεγάλων ανοιγμάτων

αυτό κατέστη δυνατό μόνο με ndashταυτόχρονηndash ραγδαία αύξηση του ύψους (τίμημα που όμως δεν ήταν

αντιοικονομικό καθrsquo ότι απολύτως εναρμονισμένο με την αντίστοιχη σκοπιμότητα ndashπρακτική ή συμβολικήndash

των ειδικών εκείνων κατασκευών)

Μιας και laquoολισθήσαμεraquo στο παρελθόν αξίζει να αναφέρουμε ότι χυτό δομικό υλικό -ένας πρόγονος του

σκυροδέματοςndash είχε εφευρεθεί και εφαρμοστεί ευρύτερα ήδη από τους Ρωμαίους η οικοδομική τέχνη των

οποίων σημάδεψε την ιστορία με σημαντικότατες προόδους

Οι Ρωμαίοι

bull Τελειοποίησαν την τεχνική μιας σύνθετης κατασκευής φερουσών λιθοδομών (εξωτερική και

εσωτερική παρειά του τοιχώματος από λιθοδομή σε απόσταση και πλήρωση του ενδιάμεσου

κενού με το χυτό συνδετικό υλικό ndash την pozzuolana)

bull Τελειοποιώντας επίσης την τεχνική των καλουπιών ικριωμάτων έγιναν οι κατrsquo εξοχήν

πρωτοπόροι των τρούλων τόξων αψίδων

bull Συνδυάζοντας τα παραπάνω δομικά εργαλεία πέτυχαν για πρώτη φορά στην ιστορία εξαιρετικά

φιλόδοξες κατασκευές (πολυώροφα κτίρια ndash insulae αρένες υδραγωγεία στεγάσεις μεγαχώρων

χωρίς ενδιάμεσες υποστηρίξεις ndash Πάνθεον) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 20

Αυτά λοιπόν τα οικοδομικά επιτεύγματα της Ρώμης (και οι απόγονοί τους ndash Βυζαντινή και Οθωμανική

αρχιτεκτονική) από τη μια μεριά υπόκεινται στις νομοτέλειες της απλής έδρασης και από την άλλη

συγκλίνουν αισθητά προς την ολόσωμη κατασκευή καθrsquo ότι

bull όπως και η τελευταία προαπαιτούν καλούπια για τη δόμησή τους

bull όπως και η τελευταία διατρέχονται στο σύνολο των δομικών τους οργανισμών από το ίδια

ενιαίο υλικό (λίθινοι δόμοι) που αναλαμβάνει εξίσου τις μεταβιβάσεις των φορτίων τόσον κατά

την οριζόντια όσο και κατά την κατακόρυφη έννοια

Άλλωστε

8

bull παρόμοιες μορφές και χωρικές οικοδομικές διατάξεις με αυτές της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής

κατέστησαν πραγματοποιήσιμες μόνο δύο χιλιετίες αργότερα χάρη στο beton armeacute (Pier Luigi

Nervi Oscar Niemayer) Και έτσι όπως ρέει laquoχυτάraquo αναπτυσσόμενο στο χώρο ελεύθερα και

αδέσμευτα το ίδιο συνεχές υλικό (πέτρα) στους τρούλους των Ρωμαίων και των Βυζαντινών

κατά τον ίδιο τρόπο ρέει χυτά προκαλώντας τη βαρύτητα ένα λεπτό κέλυφος από ΩΣ

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 21

(Σε μεταγενέστερο παράδειγμα θα δούμε πως αντίστοιχα αποτελέσματα επιτυγχάνονται και από το λεγόμενο

σύστημα της δικτυωτής κατασκευής θα δούμε δηλαδή άλλη μια έκφανση του υβριδισμού και της

αλληλοεπικάλυψης μεταξύ γνωρισμάτων και αποτελεσμάτων που χαρακτηρίζει τα 4 συστήματα δομής)

Μεικτή κατασκευή

Έχοντας κατά νου τα δυο προηγηθέντα συστήματα η συνοπτική παρουσίαση του συστήματος της μεικτής

κατασκευής είναι απλούστατη

Πρόκειται για εκδοχή του συστήματος απλής έδρασης προσαρμοσμένης σε σύγχρονα τεχνολογικά

δεδομένα δηλαδή

bull φέρουσες τοιχοδομές (από πέτρα τσιμεντόλιθο ή μπατικό τούβλο) και

bull κάλυψη από κατασκευή ΩΣ (πλάκα ή θόλος) αντί για την προαναφερθείσα σχαρωτή διάταξη

(Αν θυμηθούμε εδώ τους πυκνούς σιδηρούς οπλισμούς σκελετούς που διατρέχουν αφανώς μια πλάκα

ΩΣ θα αντιληφθούμε ότι και η πλάκα είναι ένα είδος εσχάρας φυλακισμένης μέσα στον συνεκτικό

στερεοποιημένο laquoχυλόraquo του σκυροδέματος)

Το σύστημα αυτό λοιπόν είναι υβρίδιο κατrsquo εξοχήν

Οι κατακόρυφες φορτίσεις αντιμετωπίζονται σε συνθήκες απλής έδρασηςmiddot οι οριζόντιες σε συνθήκες

ολόσωμης κατασκευής

Όπως και στο πρώτο σύστημα (αλλά αντιθέτως προς το δεύτερο) οι δυνατότητες εφαρμογής της μεικτής

κατασκευής σε σεισμογενείς περιοχές όπως ο τόπος μας συνήθως περιορίζονται σε χαμηλά κτίρια (ενός

μέχρι τριών ορόφων) Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της laquoράτσαςraquo αποτελούν οι τυποποιημένες

κατοικίες που σχεδίασε ο ΚΔεκαβάλλας στη Σαντορίνη (πιλοτικό πρόγραμμα ανοικοδόμησης μετά από

καταστρεπτικό σεισμό) και βεβαίως μια πλειάδα έξοχων κατοικιών του Άρη Κωνσταντινίδη με κορυφαία

αυτή της Αναβύσσου ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 22

(προσοχή μεικτό σύστημα ne σύμμικτη κατασκευή)

Αρθρωτές (Δικτυωτές) κατασκευές

Εδώ πρέπει να επισημάνουμε κατrsquo αρχήν ότι δικτυωτή κατασκευή ne δικτύωμα (θα εξηγηθεί παρακάτω

γιατί πάντως το δικτύωμα είναι απλώς μια περίπτωση δικτυωτής κατασκευής)

Στις τάξεις των δικτυωτών κατασκευών συγκεντρώνεται ίσως η μεγαλύτερη ποικιλία ndashσε

μορφή μέγεθος και είδοςndash κτιριακών διατάξεων και εφαρμογών και εν γένει τεχνημάτων από ότι

σε οποιοδήποτε άλλο σύστημα

Σε ένα επιπόλαιο απάνθισμα παραδειγμάτων δικτυωτών κατασκευών συναντάμε

bull Ένα ξύλινο σκαμνί

bull Το πλεκτό καλάθι από λυγαριά

bull Μια απλή πέργκολα στον κήπο

bull Τον παραδοσιακό χαρταετό της αποκριάς

bull Την κλασσική ψαρόβαρκα αλλά και τα περισσότερα είδη πλεούμενων

bull Την άτρακτο του αεροσκάφους

bull Τον πύργο του Eiffel

bull Το Crystal Palace

bull Πάσης φύσεως μεταλλικά κτίρια

bull Τις χαρακτηριστικές δικτυωματικές σιδερογέφυρες του τραίνου

bull Όλες τις ξύλινες στέγες

bull Τις σκαλωσιές των οικοδομών

bull Το θέατρο στο Λυκαβηττό του ΤΖενέτου

bull Τους πυλώνες τις ΔΕΗ

bull Τους γερανούς hellip ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 23

Γίνεται άμεσα αντιληπτό ότι αυτό το ευρύτατης εφαρμογής σύστημα δομής έλκει

ndash περισσότερο και αμεσότερα από οποιοδήποτε άλλο ndash τις καταβολές του από τη φύση (σκελετοί

σπονδυλωτών ιστοί αράχνης τα δέντρα του ΜΑLaugier κτλ που προαναφέρθηκαν)

Επιπροσθέτως εάν εποπτεύσουμε προς στιγμήν συνδυαστικά το laquoπανόραμαraquo όλων των

συστημάτων δομής θα διακρίνουμε εύκολα ότι

bull Η εσχάρα κάλυψης του συστήματος της απλής έδρασης δεν είναι παρά ένα είδος πέργκολας

χωρίς στύλους αλλά με λίθινους φέροντες τοίχους ή ακόμη ότι

bull Ο γενικά θεωρούμενος σκελετός του ΦΟ ενός κτιρίου από ΩΣ δεν είναι παρά ένα είδος

laquoβαριάς ndash μπετονένιας - πέργκολαςraquo

9

10

Τα γενικά χαρακτηριστικά των δικτυωτών κατασκευών που αξίζει να συγκρατήσουμε σε αυτή την

εισαγωγική αναφορά είναι

bull η ραβδωτή μορφή των επιμέρους στοιχείων που συμμετέχουν στην συνολική ύφανση

bull το υλικό τους (μέταλλο ή ξύλο χωρίς να αποκλείεται και το ΩΣ σε ειδικές

περιπτώσεις ndash Lloyds RRogers)

bull η σύνδεση των διαπλεκόμενων ράβδων μέσω αρθρώσεωνκόμβων

bull η επίτευξη οποιουδήποτε μεγέθους διάστασης και διάταξης μορφής μέσω

προσθέσεως και κατάλληλα συνδυασμένης χωρωθέτησης πολλών ράβδων σχετικά

μικρού μεγέθους

bull η πανταχού παρούσα αρχή του laquoτριγωνισμούraquo (η τριγωνική διάταξη ndashή ζεύξη εξ ου και

ζευκτό- ράβδων εξασφαλίζει ακαμψία και λειτουργεί ως laquoτροχονόμοςraquo που κατευθύνει

και διοχετεύει τις φορτίσεις σε παρακείμενες περιοχές πχ το φουρούσι του

μπαλκονιού οι διαγώνιες ράβδοι του δικτυώματος ο τένοντας της ανηρτημένης

κατασκευής τα χιαστί στοιχεία ακαμψίας σε βιομηχανικά μεταλλικά κτίρια κτλ)

bull η ελαφρότητα

bull η ευχέρεια που προσφέρουν για διαδικασία συναρμολόγησης και αποσυναρμολόγησης

bull η καταλληλότητά τους για υιοθέτηση διαδικασιών προκατασκευής

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

( Συνεχίζεται Με ζητήματα γενικού ενδιαφέροντος όπως

bull ο κάνναβος η ρύθμιση των μέτρων

bull η ανάγκη σύλληψης του φορέα σε κάθε σύστημα αφετηριακή συνθήκη αρχιτεκτονικής

σύλληψης

bull η διάρθρωση ιεράρχηση φερόντων και φερόμενων στοιχείων

bull η σχέση μερών και συνόλου ndash οι αναλογίες στη σχεδίαση

bull ο τρόπος σχεδίασης σκίτσο με laquoοικοδομικήraquo τεχνοτροπία

bull μακέτα για οικοδομική πληροφορία

bull ο τύπος κατασκευαστικός (σύστημα δομής)

ο τύπος ειδολογικός (λειτουργία)

ο τύπος ιδεατός

ο τύπος το laquoκοινό και το κύριοraquo και η έννοια της δομικής μορφής

ο τύπος το επαναλαμβανόμενο (μήτρα)

bull η τυποποίηση (standardisation)

bull ειδικότερα ζητήματα

- πως καλουπώνεται το beacuteton

- θερμομόνωση και beacuteton (οριζόντια κατακόρυφα στοιχεία)

- η όψη και το beacuteton (Villa Savoye Ondulatoires Ζώνη όψης κτλ)

- είδη λιθοδομών

- είδη οπτοπλινθοδομών

- τσιμεντόλιθοι-υαλότουβλαυαλόπλακες

- μονώσεις

- η πανταχού παρούσα έννοια της διαστρωμάτωσης

- βασικά βήματα για πρόσθετα στοιχεία πχ κουφώματα claustra περσίδες

- είδη στεγών ndash δώματα ndash ρύσεις

- είδη δαπέδων

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης σκάλας

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης στηθαίων ndash κιγκλιδωμάτων

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip )

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

1 ΜΚορρές laquoΑπό την Πεντέλη στον Παρθενώναraquo

2 Π Μιχελής laquoΗ Αγία Σοφίαraquo

3 Π Μιχελής laquoΗ Αισθητική της αρχιτεκτονικής του beton armeacuteraquo

4 Β Rudofski laquoArchitecture without Architectsraquo

5 Α Ζάννος laquoΣτατική Λειτουργία και Αρχιτεκτονική Μορφήraquo

6 Α Κωνσταντινίδης laquoΣτοιχεία αυτογνωσίαςraquo

7 Le Corbusier laquoVers Une Architectureraquo

8 Τσινίκας

Ξάνθη Οκτώβριος 2011

Πάνος Κόκκορης Αναπληρωτής Καθηγητής

• Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
• Εργαστήριο Οικοδομικής
• _______________________________________________________________________________
• ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ

Άμεση συνέπεια των παραπάνω και ταυτοχρόνως δεύτερο laquoφυλετικόraquo γνώρισμα των φερουσών

λιθοδομών κατασκευών απλής έδρασης είναι η δεσμευτικότητα ως προς τις δυνατότητες διαμόρφωσης

ανοιγμάτων στα τοιχώματα δεσμευτικότητα που απορρέει από τη δομική νομοτέλεια του λίθινου φορέα

Περιορισμένα ανοίγματα περιορισμός στο σχήμα (ορθογώνια) και τη διάταξή τους (όρθια και σχετικά

αραιά) κυριαρχία του πλήρους ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 16

Τρίτο κοινό χαρακτηριστικό η κάλυψη στέγαση των χώρων με χρήση ελαφρών υλικών ( laquoπαραδοσιακάraquo

του ξύλου πιο πρόσφατα μετάλλου ή και συνδυασμών τους) που να μπορούν να παραχθούν φυσικά ή

τεχνητά σε μορφή ράβδου

Με τις ράβδους αυτές συγκροτούνται ndash με διαδοχικές παραθέσεις τους σε επάλληλες στρώσεις

διατασσόμενες εναλλάξ κατά τις δύο διευθύνσεις ndash κατάλληλα διαμορφωμένες σχαρωτές καλύψεις Οι

χαμηλότερες στρώσεις τους απαρτίζονται από αραιά διατεταγμένες ισχυρές ράβδους και όσο ανεβαίνουμε

στρώσεις οι ράβδοι αδυνατίζουν ενώ πυκνώνουν τη διάταξή τους μέχρις ότου σταδιακά το αρχικό άνοιγμα

της απόστασης μεταξύ των έναντι κείμενων τοίχων να επιμεριστεί σε διαστάσεις τις οποίες κάποιο

ευκολομεταχείριστο υλικό τελικής επικάλυψης θα μπορέσει να γεφυρώσει με ευχέρεια

Και στις σχαρωτές αυτές στεγάσεις ndash των οποίων υπάρχουν ποικίλες εκδοχές ndash οι κύριες συνεκτικές

δυνάμεις είναι αυτές της βαρύτητας και της τριβής (και εδώ η μια στρώση ράβδων εδράζεται επάνω στην

άλλη)

Και ως προς τις στεγάσεις αυτές ισχύει νομοτελειακά κατrsquo αναλογία προς τα ανοίγματα των τοίχων

περιορισμός στα ανοίγματα δηλαδή στις διαστάσεις των χώρων (που εξαρτώνται από τα διατιθέμενα ndashκαι

επίσης περιοριστικάndash μήκη των ράβδων της εσχάρας) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 17

Σε κάθε περίπτωση οι κατασκευές απλής έδρασης πραγματοποιούνται αναλυτικά και προσθετικά από κάτω

προς τα πάνω Οι δομικές μονάδες τους (δόμοι-ράβδοι) εναποτίθενται η μια επί της άλλης προοδευτικά από

τον θεμέλιο λίθο μέχρι την ολοκλήρωση της κάλυψης

Οι αρχικές αυτές παρατηρήσεις μας επιτρέπουν ήδη να αγγίξουμε μια χαρακτηριστική περίπτωση

ιδιαιτερότητας που laquoαπειλείraquo κατά τα προλεχθέντα την τακτοποιημένη κατηγοριοποίηση των συστημάτων

Ερώτημα το παραδοσιακό πέτρινο γεφύρι κι ακόμη η κάθε είδους πέτρινη θολωτή κατασκευή σε ποιο

σύστημα δομής εμπίπτουν ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 18

Εκεί παραδόξως οι φέρουσες τα κατακόρυφα φορτία λίθινες τοιχοδομές αντί να διακόπτονται στο Α ή Β

ύψος και να αναμένουν να επικαθίσει επάνω τους η όποια ελαφρά στέγαση εξελίσσονται καθrsquo ύψος

αδιάκοπα και καμπυλώνοντας στον χώρο μετατρέπονται ομαλότατα

ndash αυτές οι ίδιεςndash σε στέγασηmiddot και παρά το γεγονός ότι αυτός ο τύπος κατασκευής (θόλος τόξο καμάρα)

σαφώς εμπίπτει στο δομικό σύστημα της απλής έδρασης ndashκαι όχι μόνο απλώς εμπίπτει αλλά και

στοιχειοθετεί την κατrsquo εξοχήν εφαρμογή του καθrsquo όσον το συνδετικό κονίαμα είναι παντελώς άχρηστο άρα

την κατrsquo εξοχήν εφαρμογή όπου το δίδυμο βάρος τριβή λειτουργούν στον απόλυτο βαθμό ως νομοτελειακοί

όροι του συστήματος- ωστόσο μοιράζεται εγγενώς στοιχεία με το λεγόμενο σύστημα ης ολόσωμης

κατασκευής και κατά μια έννοια το προαναγγέλλει ήδη από τη Ρωμαϊκή εποχή Λίγο αργότερα θα δούμε

γιατί και πώς

Ολόσωμη κατασκευή

Θα μπορούσαμε να περιγράψουμε επιγραμματικά το δομικό σύστημα της ολόσωμης κατασκευής ως εξής

κατασκευή με χυτό υλικό που προαπαιτεί την ύπαρξη καλουπιού

Άρα γύψινα ή πλαστικά κατασκευάσματα ή ακόμα κι ένα πήλινο αγγείο (με τα χέρια του αγγειοπλάστη να

παίζουν το ρόλο του καλουπιού καθώς γυρίζει ο τροχός) αλλά και ένα προϊόν υαλουργίας κατrsquo αρχήν

εμπίπτουν στην κατηγορία αυτή

Βεβαίως στα πλαίσια της συζήτησής μας με αντικείμενο τα οικοδομήματα ως τέτοιο χυτό υλικό εννοούμε

μονοσήμαντα το ωπλισμένο σκυρόδεμα (ΩΣ)

Έτσι ως εκπροσώπους αυτού του δομικού συστήματος εννοούμε όλες τις ευρύτατα διαδεδομένες

κατασκευές των οποίων τα βασικά μέλη δηλαδή ο φέρων οργανισμός τους (ΦΟ) υλοποιείται από ΩΣ

χυτό μέσα σε κατάλληλα διαμορφωμένα καλούπια (τους ξυλότυπους ή σιδηρότυπους ή πλαστικότυπους

αναλόγως του υλικού κατασκευής των καλουπιών αυτών)

Είτε πρόκειται για απλά μικρά οικοδομήματα είτε για μεγάλης κλίμακας σύνθετα κτίρια τα laquoφυλετικάraquo

γνωρίσματα του συστήματος ndash κοινά σε κάθε περίπτωση ndash είναι

bull Το καλούπι (μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ακόμη και από αισθητικής άποψης και

πολύπλοκη κατασκευή που υπάρχει και λειτουργεί μόνον εφήμερα και αποξηλώνεται

μετά την στερεοποίηση του ΩΣ)

bull Το χυτό υλικό

bull Η ύπαρξη συγκροτημένου ΦΟ που σχηματικά διαρθρώνεται στα εξής μέλη

α Στα φέροντα στοιχεία που μεταβιβάζουν φορτία κατά την κατακόρυφη έννοια

- υποστυλώματα και τοιχεία

β Στα φέροντα στοιχεία που μεταβιβάζουν φορτία κατά την οριζόντια έννοια

κατευθύνοντάς τα προς τα προηγούμενα Αυτά είναι οι δοκοί και

-δευτερευόντως ndash οι πλάκες

Με την κατάλληλη σύνθεση και διάταξη των μελών αυτών διαμορφώνεται ένας τριδιάστατος

σκελετός κατά τις διευθύνσεις χψζ Τα οριζόντια διάκενά του πληρούνται από τις πλάκες

Όσο για τα κατακόρυφα διάκενά του αντιμετωπίζονται κατά περίπτωση είτε συμπληρούμενα

από φερόμενα στοιχεία πλήρωσης (οπτοπλινθοδομές τοιχώματα από ελαφρά υλικά

υαλοστάσια κλπ) είτε παραμένοντας κενά

bull Μέσα στα μέλη του σκελετού του ΦΟ δηλαδή μέσα στα υποστυλώματα τοιχεία στις

δοκούς και τις πλάκες κατοικεί και διαπλέκεται χωρίς να φαίνεται (παρά μόνο προς στιγμήν

σε αρχικό στάδιο πριν τη σκυροδέτηση) μεγάλο πλήθος πυκνά διατεταγμένων μικρότερων

σκελετών Πρόκειται για τον σιδερένιο οπλισμό Αυτός προικίζει το σκυρόδεμα ndashπου από μόνο

7

του αντιδρά φιλότιμα μόνο όταν θλίβεταιndash με πρόσθετες και επαρκείς ικανότητες αντίδρασης

σε πλειάδα άλλων καταπονήσεων (εφελκυσμός στρέψη διάτμηση λυγισμός)

Έτσι ώστε τελικά το ΩΣ ως σύνθετο υλικό αποτελούμενο από συνδυασμό λιθώδους ιστού

και σιδερένιου οπλισμού θα μπορούσε ndashμεταφορικάndash να παραλληλιστεί με την επίσης σύνθετη

οργανική ολότητα που συνδιαμορφώνεται στο σώμα μας από την συνεργασία των οστών και

των μυώνων

Καλούπι χυτό υλικό διαμόρφωση σκελετού (υποστυλώματα δοκάρια πλάκες) οπλισμοί

Αυτά μέχρι στιγμής είναι τα αντιπροσωπευτικά χαρακτηριστικά της ολόσωμης κατασκευής

Ολόσωμη ακριβώς επειδή το σύνολο των μελών του κατασκευασμένου οικοδομικού σώματος

είναι ενιαίο ως προς το υλικό και τη μέθοδο κατασκευής

Η κομβικής και ιστορικής σημασίας διαφορά ανάμεσα στο δομικό σύστημα της ολόσωμης κατασκευής και

εκείνο της απλής έδρασης μια διαφορά που άλλαξε ριζικά την εξελικτική τροχιά της αρχιτεκτονικής στα

τέλη του 19ου αιώνα ndashμε την επινόηση και εφαρμογή του beton armeacutendash συμπυκνώνεται στα περίφημα

laquo5 σημεία για μια νέα αρχιτεκτονικήraquo όπως τα διατύπωσε εμβληματικά ο Le Corbusier (ελεύθερη κάτοψη

ελεύθερη όψη το παράθυρο ndash ταινία το pilotis ο κήπος στο δώμα)

Η ανατομία αυτής της κοσμοϊστορικής laquoμετάλλαξηςraquo εξηγείται συνοπτικά ως εξής

Με την έλευση του σκελετόμορφου ΦΟ από ΩΣ την ανάληψη των φορτίσεων ανέλαβαν τα

υποστυλώματα και οι δοκοί Αυτομάτως οι τοίχοι ndash εξωτερικοί της όψης και εσωτερικοί ndash που μέχρι τότε

ανά τους αιώνες ήταν κατrsquo εξοχήν χρεωμένοι με καθήκοντα φορέων αποδεσμεύτηκαν από οποιαδήποτε

φέρουσα αποστολή

Τούτο είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την μετατροπή των τοιχωμάτων από φέροντα σε φερόμενα στοιχεία (άρα

την σύνθεση και κατασκευή τους από ποικιλία υλικών εκτός της πέτρας και πάντως ελαφρότερων απrsquo

αυτήν) και την δυνατότητα καινοφανών χωροθετήσεών τους στο κτίριο ανεξάρτητα από τη γεωμετρία και

τη διάταξη των στοιχείων του ΦΟ από ΩΣ

Περαιτέρω αυτό σήμαινε την πλήρη απελευθέρωση ndashγια τον αρχιτέκτοναndash

ως προς τον χειρισμό των διαφραγμάτων οργάνωσης του χώρου (ελεύθερη κάτοψη ελεύθερη όψη)middot

ως προς την οργάνωση των ανοιγμάτων της όψης (το παράθυρο ndash ταινία της Villa Savoye αδιανόητο υπό

όρους απλής έδρασης)middot

ως προς τη σχέση κτιρίου ndash εδάφους (ολική αναθεώρηση της laquoπαραδοσιακήςraquo αλληλουχίας βάση κορμός

στέψη και αντικατάσταση της αίσθησης της βαρύνουσας κτιριακής μάζας από αυτήν της αιώρησης) και

τέλος

ως προς την συνολική ευεργετική αξιοποίηση κάθε διατιθέμενης επιφάνειας του κτιρίου ακόμη και αυτής

του δώματος

(το οριζόντιο δώμα διαδέχεται την laquoπαραδοσιακήraquo στέγη και προσφέρει ndashμαζί και με το pilotisndash

διπλασιασμό του εδάφους Ως εκ θαύματος το κτίριο πλέον δεν laquoκαταπατάraquo δεν δεσμεύει γήινη επιφάνεια

και ελεύθερο χώρο αναψυχής και κοινωνικής ανάπτυξης αλλά την διπλασιάζει ndash μια φορά στο ισόγειο

pilotis και άλλη μια στο δώμα ndash κήπο) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 19

Όλα τα παραπάνω τελικά οφείλονται στη δυνατότητα που χαρίζει το ΩΣ ndash οι δοκοί και οι πλάκες ndash για

γεφύρωση ανοιγμάτων που το μέγεθός τους είχε υπάρξει αδύνατον για τα πρωτύτερα δεδομένα

(αναλογιστείτε τις αποστάσεις μεταξύ των κιόνων σrsquo ένα αρχαιοελληνικό ναό σε σχέση με τις αποστάσεις

των υποστυλωμάτων σε ένα σύγχρονο κτίριο από beton) Εκείνα τα πρωτύτερα δεδομένα όπου οι διαστάσεις

των ανοιγμάτων είχαν υπάρξει δέσμιες του υπέρθυρου του επιστυλίου του περιορισμένου μήκους της

ξύλινης δοκού κτλ

Και όπου σύμφωνα πάντα μrsquo εκείνα τα πρωτύτερα δεδομένα στις ειδικές εκείνες περιπτώσεις μεγάλης

κλίμακας τρουλόμορφων ή θολωτών κατασκευών (υδραγωγεία πέτρινα γεφύρια το Πάνθεον της Ρώμης η

Αγία Σοφία) όπου απαιτήθηκε η υπέρβαση αυτών των περιορισμών και η επίτευξη μεγάλων ανοιγμάτων

αυτό κατέστη δυνατό μόνο με ndashταυτόχρονηndash ραγδαία αύξηση του ύψους (τίμημα που όμως δεν ήταν

αντιοικονομικό καθrsquo ότι απολύτως εναρμονισμένο με την αντίστοιχη σκοπιμότητα ndashπρακτική ή συμβολικήndash

των ειδικών εκείνων κατασκευών)

Μιας και laquoολισθήσαμεraquo στο παρελθόν αξίζει να αναφέρουμε ότι χυτό δομικό υλικό -ένας πρόγονος του

σκυροδέματοςndash είχε εφευρεθεί και εφαρμοστεί ευρύτερα ήδη από τους Ρωμαίους η οικοδομική τέχνη των

οποίων σημάδεψε την ιστορία με σημαντικότατες προόδους

Οι Ρωμαίοι

bull Τελειοποίησαν την τεχνική μιας σύνθετης κατασκευής φερουσών λιθοδομών (εξωτερική και

εσωτερική παρειά του τοιχώματος από λιθοδομή σε απόσταση και πλήρωση του ενδιάμεσου

κενού με το χυτό συνδετικό υλικό ndash την pozzuolana)

bull Τελειοποιώντας επίσης την τεχνική των καλουπιών ικριωμάτων έγιναν οι κατrsquo εξοχήν

πρωτοπόροι των τρούλων τόξων αψίδων

bull Συνδυάζοντας τα παραπάνω δομικά εργαλεία πέτυχαν για πρώτη φορά στην ιστορία εξαιρετικά

φιλόδοξες κατασκευές (πολυώροφα κτίρια ndash insulae αρένες υδραγωγεία στεγάσεις μεγαχώρων

χωρίς ενδιάμεσες υποστηρίξεις ndash Πάνθεον) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 20

Αυτά λοιπόν τα οικοδομικά επιτεύγματα της Ρώμης (και οι απόγονοί τους ndash Βυζαντινή και Οθωμανική

αρχιτεκτονική) από τη μια μεριά υπόκεινται στις νομοτέλειες της απλής έδρασης και από την άλλη

συγκλίνουν αισθητά προς την ολόσωμη κατασκευή καθrsquo ότι

bull όπως και η τελευταία προαπαιτούν καλούπια για τη δόμησή τους

bull όπως και η τελευταία διατρέχονται στο σύνολο των δομικών τους οργανισμών από το ίδια

ενιαίο υλικό (λίθινοι δόμοι) που αναλαμβάνει εξίσου τις μεταβιβάσεις των φορτίων τόσον κατά

την οριζόντια όσο και κατά την κατακόρυφη έννοια

Άλλωστε

8

bull παρόμοιες μορφές και χωρικές οικοδομικές διατάξεις με αυτές της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής

κατέστησαν πραγματοποιήσιμες μόνο δύο χιλιετίες αργότερα χάρη στο beton armeacute (Pier Luigi

Nervi Oscar Niemayer) Και έτσι όπως ρέει laquoχυτάraquo αναπτυσσόμενο στο χώρο ελεύθερα και

αδέσμευτα το ίδιο συνεχές υλικό (πέτρα) στους τρούλους των Ρωμαίων και των Βυζαντινών

κατά τον ίδιο τρόπο ρέει χυτά προκαλώντας τη βαρύτητα ένα λεπτό κέλυφος από ΩΣ

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 21

(Σε μεταγενέστερο παράδειγμα θα δούμε πως αντίστοιχα αποτελέσματα επιτυγχάνονται και από το λεγόμενο

σύστημα της δικτυωτής κατασκευής θα δούμε δηλαδή άλλη μια έκφανση του υβριδισμού και της

αλληλοεπικάλυψης μεταξύ γνωρισμάτων και αποτελεσμάτων που χαρακτηρίζει τα 4 συστήματα δομής)

Μεικτή κατασκευή

Έχοντας κατά νου τα δυο προηγηθέντα συστήματα η συνοπτική παρουσίαση του συστήματος της μεικτής

κατασκευής είναι απλούστατη

Πρόκειται για εκδοχή του συστήματος απλής έδρασης προσαρμοσμένης σε σύγχρονα τεχνολογικά

δεδομένα δηλαδή

bull φέρουσες τοιχοδομές (από πέτρα τσιμεντόλιθο ή μπατικό τούβλο) και

bull κάλυψη από κατασκευή ΩΣ (πλάκα ή θόλος) αντί για την προαναφερθείσα σχαρωτή διάταξη

(Αν θυμηθούμε εδώ τους πυκνούς σιδηρούς οπλισμούς σκελετούς που διατρέχουν αφανώς μια πλάκα

ΩΣ θα αντιληφθούμε ότι και η πλάκα είναι ένα είδος εσχάρας φυλακισμένης μέσα στον συνεκτικό

στερεοποιημένο laquoχυλόraquo του σκυροδέματος)

Το σύστημα αυτό λοιπόν είναι υβρίδιο κατrsquo εξοχήν

Οι κατακόρυφες φορτίσεις αντιμετωπίζονται σε συνθήκες απλής έδρασηςmiddot οι οριζόντιες σε συνθήκες

ολόσωμης κατασκευής

Όπως και στο πρώτο σύστημα (αλλά αντιθέτως προς το δεύτερο) οι δυνατότητες εφαρμογής της μεικτής

κατασκευής σε σεισμογενείς περιοχές όπως ο τόπος μας συνήθως περιορίζονται σε χαμηλά κτίρια (ενός

μέχρι τριών ορόφων) Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της laquoράτσαςraquo αποτελούν οι τυποποιημένες

κατοικίες που σχεδίασε ο ΚΔεκαβάλλας στη Σαντορίνη (πιλοτικό πρόγραμμα ανοικοδόμησης μετά από

καταστρεπτικό σεισμό) και βεβαίως μια πλειάδα έξοχων κατοικιών του Άρη Κωνσταντινίδη με κορυφαία

αυτή της Αναβύσσου ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 22

(προσοχή μεικτό σύστημα ne σύμμικτη κατασκευή)

Αρθρωτές (Δικτυωτές) κατασκευές

Εδώ πρέπει να επισημάνουμε κατrsquo αρχήν ότι δικτυωτή κατασκευή ne δικτύωμα (θα εξηγηθεί παρακάτω

γιατί πάντως το δικτύωμα είναι απλώς μια περίπτωση δικτυωτής κατασκευής)

Στις τάξεις των δικτυωτών κατασκευών συγκεντρώνεται ίσως η μεγαλύτερη ποικιλία ndashσε

μορφή μέγεθος και είδοςndash κτιριακών διατάξεων και εφαρμογών και εν γένει τεχνημάτων από ότι

σε οποιοδήποτε άλλο σύστημα

Σε ένα επιπόλαιο απάνθισμα παραδειγμάτων δικτυωτών κατασκευών συναντάμε

bull Ένα ξύλινο σκαμνί

bull Το πλεκτό καλάθι από λυγαριά

bull Μια απλή πέργκολα στον κήπο

bull Τον παραδοσιακό χαρταετό της αποκριάς

bull Την κλασσική ψαρόβαρκα αλλά και τα περισσότερα είδη πλεούμενων

bull Την άτρακτο του αεροσκάφους

bull Τον πύργο του Eiffel

bull Το Crystal Palace

bull Πάσης φύσεως μεταλλικά κτίρια

bull Τις χαρακτηριστικές δικτυωματικές σιδερογέφυρες του τραίνου

bull Όλες τις ξύλινες στέγες

bull Τις σκαλωσιές των οικοδομών

bull Το θέατρο στο Λυκαβηττό του ΤΖενέτου

bull Τους πυλώνες τις ΔΕΗ

bull Τους γερανούς hellip ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 23

Γίνεται άμεσα αντιληπτό ότι αυτό το ευρύτατης εφαρμογής σύστημα δομής έλκει

ndash περισσότερο και αμεσότερα από οποιοδήποτε άλλο ndash τις καταβολές του από τη φύση (σκελετοί

σπονδυλωτών ιστοί αράχνης τα δέντρα του ΜΑLaugier κτλ που προαναφέρθηκαν)

Επιπροσθέτως εάν εποπτεύσουμε προς στιγμήν συνδυαστικά το laquoπανόραμαraquo όλων των

συστημάτων δομής θα διακρίνουμε εύκολα ότι

bull Η εσχάρα κάλυψης του συστήματος της απλής έδρασης δεν είναι παρά ένα είδος πέργκολας

χωρίς στύλους αλλά με λίθινους φέροντες τοίχους ή ακόμη ότι

bull Ο γενικά θεωρούμενος σκελετός του ΦΟ ενός κτιρίου από ΩΣ δεν είναι παρά ένα είδος

laquoβαριάς ndash μπετονένιας - πέργκολαςraquo

9

10

Τα γενικά χαρακτηριστικά των δικτυωτών κατασκευών που αξίζει να συγκρατήσουμε σε αυτή την

εισαγωγική αναφορά είναι

bull η ραβδωτή μορφή των επιμέρους στοιχείων που συμμετέχουν στην συνολική ύφανση

bull το υλικό τους (μέταλλο ή ξύλο χωρίς να αποκλείεται και το ΩΣ σε ειδικές

περιπτώσεις ndash Lloyds RRogers)

bull η σύνδεση των διαπλεκόμενων ράβδων μέσω αρθρώσεωνκόμβων

bull η επίτευξη οποιουδήποτε μεγέθους διάστασης και διάταξης μορφής μέσω

προσθέσεως και κατάλληλα συνδυασμένης χωρωθέτησης πολλών ράβδων σχετικά

μικρού μεγέθους

bull η πανταχού παρούσα αρχή του laquoτριγωνισμούraquo (η τριγωνική διάταξη ndashή ζεύξη εξ ου και

ζευκτό- ράβδων εξασφαλίζει ακαμψία και λειτουργεί ως laquoτροχονόμοςraquo που κατευθύνει

και διοχετεύει τις φορτίσεις σε παρακείμενες περιοχές πχ το φουρούσι του

μπαλκονιού οι διαγώνιες ράβδοι του δικτυώματος ο τένοντας της ανηρτημένης

κατασκευής τα χιαστί στοιχεία ακαμψίας σε βιομηχανικά μεταλλικά κτίρια κτλ)

bull η ελαφρότητα

bull η ευχέρεια που προσφέρουν για διαδικασία συναρμολόγησης και αποσυναρμολόγησης

bull η καταλληλότητά τους για υιοθέτηση διαδικασιών προκατασκευής

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

( Συνεχίζεται Με ζητήματα γενικού ενδιαφέροντος όπως

bull ο κάνναβος η ρύθμιση των μέτρων

bull η ανάγκη σύλληψης του φορέα σε κάθε σύστημα αφετηριακή συνθήκη αρχιτεκτονικής

σύλληψης

bull η διάρθρωση ιεράρχηση φερόντων και φερόμενων στοιχείων

bull η σχέση μερών και συνόλου ndash οι αναλογίες στη σχεδίαση

bull ο τρόπος σχεδίασης σκίτσο με laquoοικοδομικήraquo τεχνοτροπία

bull μακέτα για οικοδομική πληροφορία

bull ο τύπος κατασκευαστικός (σύστημα δομής)

ο τύπος ειδολογικός (λειτουργία)

ο τύπος ιδεατός

ο τύπος το laquoκοινό και το κύριοraquo και η έννοια της δομικής μορφής

ο τύπος το επαναλαμβανόμενο (μήτρα)

bull η τυποποίηση (standardisation)

bull ειδικότερα ζητήματα

- πως καλουπώνεται το beacuteton

- θερμομόνωση και beacuteton (οριζόντια κατακόρυφα στοιχεία)

- η όψη και το beacuteton (Villa Savoye Ondulatoires Ζώνη όψης κτλ)

- είδη λιθοδομών

- είδη οπτοπλινθοδομών

- τσιμεντόλιθοι-υαλότουβλαυαλόπλακες

- μονώσεις

- η πανταχού παρούσα έννοια της διαστρωμάτωσης

- βασικά βήματα για πρόσθετα στοιχεία πχ κουφώματα claustra περσίδες

- είδη στεγών ndash δώματα ndash ρύσεις

- είδη δαπέδων

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης σκάλας

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης στηθαίων ndash κιγκλιδωμάτων

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip )

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

1 ΜΚορρές laquoΑπό την Πεντέλη στον Παρθενώναraquo

2 Π Μιχελής laquoΗ Αγία Σοφίαraquo

3 Π Μιχελής laquoΗ Αισθητική της αρχιτεκτονικής του beton armeacuteraquo

4 Β Rudofski laquoArchitecture without Architectsraquo

5 Α Ζάννος laquoΣτατική Λειτουργία και Αρχιτεκτονική Μορφήraquo

6 Α Κωνσταντινίδης laquoΣτοιχεία αυτογνωσίαςraquo

7 Le Corbusier laquoVers Une Architectureraquo

8 Τσινίκας

Ξάνθη Οκτώβριος 2011

Πάνος Κόκκορης Αναπληρωτής Καθηγητής

• Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
• Εργαστήριο Οικοδομικής
• _______________________________________________________________________________
• ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ

του αντιδρά φιλότιμα μόνο όταν θλίβεταιndash με πρόσθετες και επαρκείς ικανότητες αντίδρασης

σε πλειάδα άλλων καταπονήσεων (εφελκυσμός στρέψη διάτμηση λυγισμός)

Έτσι ώστε τελικά το ΩΣ ως σύνθετο υλικό αποτελούμενο από συνδυασμό λιθώδους ιστού

και σιδερένιου οπλισμού θα μπορούσε ndashμεταφορικάndash να παραλληλιστεί με την επίσης σύνθετη

οργανική ολότητα που συνδιαμορφώνεται στο σώμα μας από την συνεργασία των οστών και

των μυώνων

Καλούπι χυτό υλικό διαμόρφωση σκελετού (υποστυλώματα δοκάρια πλάκες) οπλισμοί

Αυτά μέχρι στιγμής είναι τα αντιπροσωπευτικά χαρακτηριστικά της ολόσωμης κατασκευής

Ολόσωμη ακριβώς επειδή το σύνολο των μελών του κατασκευασμένου οικοδομικού σώματος

είναι ενιαίο ως προς το υλικό και τη μέθοδο κατασκευής

Η κομβικής και ιστορικής σημασίας διαφορά ανάμεσα στο δομικό σύστημα της ολόσωμης κατασκευής και

εκείνο της απλής έδρασης μια διαφορά που άλλαξε ριζικά την εξελικτική τροχιά της αρχιτεκτονικής στα

τέλη του 19ου αιώνα ndashμε την επινόηση και εφαρμογή του beton armeacutendash συμπυκνώνεται στα περίφημα

laquo5 σημεία για μια νέα αρχιτεκτονικήraquo όπως τα διατύπωσε εμβληματικά ο Le Corbusier (ελεύθερη κάτοψη

ελεύθερη όψη το παράθυρο ndash ταινία το pilotis ο κήπος στο δώμα)

Η ανατομία αυτής της κοσμοϊστορικής laquoμετάλλαξηςraquo εξηγείται συνοπτικά ως εξής

Με την έλευση του σκελετόμορφου ΦΟ από ΩΣ την ανάληψη των φορτίσεων ανέλαβαν τα

υποστυλώματα και οι δοκοί Αυτομάτως οι τοίχοι ndash εξωτερικοί της όψης και εσωτερικοί ndash που μέχρι τότε

ανά τους αιώνες ήταν κατrsquo εξοχήν χρεωμένοι με καθήκοντα φορέων αποδεσμεύτηκαν από οποιαδήποτε

φέρουσα αποστολή

Τούτο είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την μετατροπή των τοιχωμάτων από φέροντα σε φερόμενα στοιχεία (άρα

την σύνθεση και κατασκευή τους από ποικιλία υλικών εκτός της πέτρας και πάντως ελαφρότερων απrsquo

αυτήν) και την δυνατότητα καινοφανών χωροθετήσεών τους στο κτίριο ανεξάρτητα από τη γεωμετρία και

τη διάταξη των στοιχείων του ΦΟ από ΩΣ

Περαιτέρω αυτό σήμαινε την πλήρη απελευθέρωση ndashγια τον αρχιτέκτοναndash

ως προς τον χειρισμό των διαφραγμάτων οργάνωσης του χώρου (ελεύθερη κάτοψη ελεύθερη όψη)middot

ως προς την οργάνωση των ανοιγμάτων της όψης (το παράθυρο ndash ταινία της Villa Savoye αδιανόητο υπό

όρους απλής έδρασης)middot

ως προς τη σχέση κτιρίου ndash εδάφους (ολική αναθεώρηση της laquoπαραδοσιακήςraquo αλληλουχίας βάση κορμός

στέψη και αντικατάσταση της αίσθησης της βαρύνουσας κτιριακής μάζας από αυτήν της αιώρησης) και

τέλος

ως προς την συνολική ευεργετική αξιοποίηση κάθε διατιθέμενης επιφάνειας του κτιρίου ακόμη και αυτής

του δώματος

(το οριζόντιο δώμα διαδέχεται την laquoπαραδοσιακήraquo στέγη και προσφέρει ndashμαζί και με το pilotisndash

διπλασιασμό του εδάφους Ως εκ θαύματος το κτίριο πλέον δεν laquoκαταπατάraquo δεν δεσμεύει γήινη επιφάνεια

και ελεύθερο χώρο αναψυχής και κοινωνικής ανάπτυξης αλλά την διπλασιάζει ndash μια φορά στο ισόγειο

pilotis και άλλη μια στο δώμα ndash κήπο) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 19

Όλα τα παραπάνω τελικά οφείλονται στη δυνατότητα που χαρίζει το ΩΣ ndash οι δοκοί και οι πλάκες ndash για

γεφύρωση ανοιγμάτων που το μέγεθός τους είχε υπάρξει αδύνατον για τα πρωτύτερα δεδομένα

(αναλογιστείτε τις αποστάσεις μεταξύ των κιόνων σrsquo ένα αρχαιοελληνικό ναό σε σχέση με τις αποστάσεις

των υποστυλωμάτων σε ένα σύγχρονο κτίριο από beton) Εκείνα τα πρωτύτερα δεδομένα όπου οι διαστάσεις

των ανοιγμάτων είχαν υπάρξει δέσμιες του υπέρθυρου του επιστυλίου του περιορισμένου μήκους της

ξύλινης δοκού κτλ

Και όπου σύμφωνα πάντα μrsquo εκείνα τα πρωτύτερα δεδομένα στις ειδικές εκείνες περιπτώσεις μεγάλης

κλίμακας τρουλόμορφων ή θολωτών κατασκευών (υδραγωγεία πέτρινα γεφύρια το Πάνθεον της Ρώμης η

Αγία Σοφία) όπου απαιτήθηκε η υπέρβαση αυτών των περιορισμών και η επίτευξη μεγάλων ανοιγμάτων

αυτό κατέστη δυνατό μόνο με ndashταυτόχρονηndash ραγδαία αύξηση του ύψους (τίμημα που όμως δεν ήταν

αντιοικονομικό καθrsquo ότι απολύτως εναρμονισμένο με την αντίστοιχη σκοπιμότητα ndashπρακτική ή συμβολικήndash

των ειδικών εκείνων κατασκευών)

Μιας και laquoολισθήσαμεraquo στο παρελθόν αξίζει να αναφέρουμε ότι χυτό δομικό υλικό -ένας πρόγονος του

σκυροδέματοςndash είχε εφευρεθεί και εφαρμοστεί ευρύτερα ήδη από τους Ρωμαίους η οικοδομική τέχνη των

οποίων σημάδεψε την ιστορία με σημαντικότατες προόδους

Οι Ρωμαίοι

bull Τελειοποίησαν την τεχνική μιας σύνθετης κατασκευής φερουσών λιθοδομών (εξωτερική και

εσωτερική παρειά του τοιχώματος από λιθοδομή σε απόσταση και πλήρωση του ενδιάμεσου

κενού με το χυτό συνδετικό υλικό ndash την pozzuolana)

bull Τελειοποιώντας επίσης την τεχνική των καλουπιών ικριωμάτων έγιναν οι κατrsquo εξοχήν

πρωτοπόροι των τρούλων τόξων αψίδων

bull Συνδυάζοντας τα παραπάνω δομικά εργαλεία πέτυχαν για πρώτη φορά στην ιστορία εξαιρετικά

φιλόδοξες κατασκευές (πολυώροφα κτίρια ndash insulae αρένες υδραγωγεία στεγάσεις μεγαχώρων

χωρίς ενδιάμεσες υποστηρίξεις ndash Πάνθεον) ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 20

Αυτά λοιπόν τα οικοδομικά επιτεύγματα της Ρώμης (και οι απόγονοί τους ndash Βυζαντινή και Οθωμανική

αρχιτεκτονική) από τη μια μεριά υπόκεινται στις νομοτέλειες της απλής έδρασης και από την άλλη

συγκλίνουν αισθητά προς την ολόσωμη κατασκευή καθrsquo ότι

bull όπως και η τελευταία προαπαιτούν καλούπια για τη δόμησή τους

bull όπως και η τελευταία διατρέχονται στο σύνολο των δομικών τους οργανισμών από το ίδια

ενιαίο υλικό (λίθινοι δόμοι) που αναλαμβάνει εξίσου τις μεταβιβάσεις των φορτίων τόσον κατά

την οριζόντια όσο και κατά την κατακόρυφη έννοια

Άλλωστε

8

bull παρόμοιες μορφές και χωρικές οικοδομικές διατάξεις με αυτές της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής

κατέστησαν πραγματοποιήσιμες μόνο δύο χιλιετίες αργότερα χάρη στο beton armeacute (Pier Luigi

Nervi Oscar Niemayer) Και έτσι όπως ρέει laquoχυτάraquo αναπτυσσόμενο στο χώρο ελεύθερα και

αδέσμευτα το ίδιο συνεχές υλικό (πέτρα) στους τρούλους των Ρωμαίων και των Βυζαντινών

κατά τον ίδιο τρόπο ρέει χυτά προκαλώντας τη βαρύτητα ένα λεπτό κέλυφος από ΩΣ

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 21

(Σε μεταγενέστερο παράδειγμα θα δούμε πως αντίστοιχα αποτελέσματα επιτυγχάνονται και από το λεγόμενο

σύστημα της δικτυωτής κατασκευής θα δούμε δηλαδή άλλη μια έκφανση του υβριδισμού και της

αλληλοεπικάλυψης μεταξύ γνωρισμάτων και αποτελεσμάτων που χαρακτηρίζει τα 4 συστήματα δομής)

Μεικτή κατασκευή

Έχοντας κατά νου τα δυο προηγηθέντα συστήματα η συνοπτική παρουσίαση του συστήματος της μεικτής

κατασκευής είναι απλούστατη

Πρόκειται για εκδοχή του συστήματος απλής έδρασης προσαρμοσμένης σε σύγχρονα τεχνολογικά

δεδομένα δηλαδή

bull φέρουσες τοιχοδομές (από πέτρα τσιμεντόλιθο ή μπατικό τούβλο) και

bull κάλυψη από κατασκευή ΩΣ (πλάκα ή θόλος) αντί για την προαναφερθείσα σχαρωτή διάταξη

(Αν θυμηθούμε εδώ τους πυκνούς σιδηρούς οπλισμούς σκελετούς που διατρέχουν αφανώς μια πλάκα

ΩΣ θα αντιληφθούμε ότι και η πλάκα είναι ένα είδος εσχάρας φυλακισμένης μέσα στον συνεκτικό

στερεοποιημένο laquoχυλόraquo του σκυροδέματος)

Το σύστημα αυτό λοιπόν είναι υβρίδιο κατrsquo εξοχήν

Οι κατακόρυφες φορτίσεις αντιμετωπίζονται σε συνθήκες απλής έδρασηςmiddot οι οριζόντιες σε συνθήκες

ολόσωμης κατασκευής

Όπως και στο πρώτο σύστημα (αλλά αντιθέτως προς το δεύτερο) οι δυνατότητες εφαρμογής της μεικτής

κατασκευής σε σεισμογενείς περιοχές όπως ο τόπος μας συνήθως περιορίζονται σε χαμηλά κτίρια (ενός

μέχρι τριών ορόφων) Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της laquoράτσαςraquo αποτελούν οι τυποποιημένες

κατοικίες που σχεδίασε ο ΚΔεκαβάλλας στη Σαντορίνη (πιλοτικό πρόγραμμα ανοικοδόμησης μετά από

καταστρεπτικό σεισμό) και βεβαίως μια πλειάδα έξοχων κατοικιών του Άρη Κωνσταντινίδη με κορυφαία

αυτή της Αναβύσσου ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 22

(προσοχή μεικτό σύστημα ne σύμμικτη κατασκευή)

Αρθρωτές (Δικτυωτές) κατασκευές

Εδώ πρέπει να επισημάνουμε κατrsquo αρχήν ότι δικτυωτή κατασκευή ne δικτύωμα (θα εξηγηθεί παρακάτω

γιατί πάντως το δικτύωμα είναι απλώς μια περίπτωση δικτυωτής κατασκευής)

Στις τάξεις των δικτυωτών κατασκευών συγκεντρώνεται ίσως η μεγαλύτερη ποικιλία ndashσε

μορφή μέγεθος και είδοςndash κτιριακών διατάξεων και εφαρμογών και εν γένει τεχνημάτων από ότι

σε οποιοδήποτε άλλο σύστημα

Σε ένα επιπόλαιο απάνθισμα παραδειγμάτων δικτυωτών κατασκευών συναντάμε

bull Ένα ξύλινο σκαμνί

bull Το πλεκτό καλάθι από λυγαριά

bull Μια απλή πέργκολα στον κήπο

bull Τον παραδοσιακό χαρταετό της αποκριάς

bull Την κλασσική ψαρόβαρκα αλλά και τα περισσότερα είδη πλεούμενων

bull Την άτρακτο του αεροσκάφους

bull Τον πύργο του Eiffel

bull Το Crystal Palace

bull Πάσης φύσεως μεταλλικά κτίρια

bull Τις χαρακτηριστικές δικτυωματικές σιδερογέφυρες του τραίνου

bull Όλες τις ξύλινες στέγες

bull Τις σκαλωσιές των οικοδομών

bull Το θέατρο στο Λυκαβηττό του ΤΖενέτου

bull Τους πυλώνες τις ΔΕΗ

bull Τους γερανούς hellip ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 23

Γίνεται άμεσα αντιληπτό ότι αυτό το ευρύτατης εφαρμογής σύστημα δομής έλκει

ndash περισσότερο και αμεσότερα από οποιοδήποτε άλλο ndash τις καταβολές του από τη φύση (σκελετοί

σπονδυλωτών ιστοί αράχνης τα δέντρα του ΜΑLaugier κτλ που προαναφέρθηκαν)

Επιπροσθέτως εάν εποπτεύσουμε προς στιγμήν συνδυαστικά το laquoπανόραμαraquo όλων των

συστημάτων δομής θα διακρίνουμε εύκολα ότι

bull Η εσχάρα κάλυψης του συστήματος της απλής έδρασης δεν είναι παρά ένα είδος πέργκολας

χωρίς στύλους αλλά με λίθινους φέροντες τοίχους ή ακόμη ότι

bull Ο γενικά θεωρούμενος σκελετός του ΦΟ ενός κτιρίου από ΩΣ δεν είναι παρά ένα είδος

laquoβαριάς ndash μπετονένιας - πέργκολαςraquo

9

10

Τα γενικά χαρακτηριστικά των δικτυωτών κατασκευών που αξίζει να συγκρατήσουμε σε αυτή την

εισαγωγική αναφορά είναι

bull η ραβδωτή μορφή των επιμέρους στοιχείων που συμμετέχουν στην συνολική ύφανση

bull το υλικό τους (μέταλλο ή ξύλο χωρίς να αποκλείεται και το ΩΣ σε ειδικές

περιπτώσεις ndash Lloyds RRogers)

bull η σύνδεση των διαπλεκόμενων ράβδων μέσω αρθρώσεωνκόμβων

bull η επίτευξη οποιουδήποτε μεγέθους διάστασης και διάταξης μορφής μέσω

προσθέσεως και κατάλληλα συνδυασμένης χωρωθέτησης πολλών ράβδων σχετικά

μικρού μεγέθους

bull η πανταχού παρούσα αρχή του laquoτριγωνισμούraquo (η τριγωνική διάταξη ndashή ζεύξη εξ ου και

ζευκτό- ράβδων εξασφαλίζει ακαμψία και λειτουργεί ως laquoτροχονόμοςraquo που κατευθύνει

και διοχετεύει τις φορτίσεις σε παρακείμενες περιοχές πχ το φουρούσι του

μπαλκονιού οι διαγώνιες ράβδοι του δικτυώματος ο τένοντας της ανηρτημένης

κατασκευής τα χιαστί στοιχεία ακαμψίας σε βιομηχανικά μεταλλικά κτίρια κτλ)

bull η ελαφρότητα

bull η ευχέρεια που προσφέρουν για διαδικασία συναρμολόγησης και αποσυναρμολόγησης

bull η καταλληλότητά τους για υιοθέτηση διαδικασιών προκατασκευής

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

( Συνεχίζεται Με ζητήματα γενικού ενδιαφέροντος όπως

bull ο κάνναβος η ρύθμιση των μέτρων

bull η ανάγκη σύλληψης του φορέα σε κάθε σύστημα αφετηριακή συνθήκη αρχιτεκτονικής

σύλληψης

bull η διάρθρωση ιεράρχηση φερόντων και φερόμενων στοιχείων

bull η σχέση μερών και συνόλου ndash οι αναλογίες στη σχεδίαση

bull ο τρόπος σχεδίασης σκίτσο με laquoοικοδομικήraquo τεχνοτροπία

bull μακέτα για οικοδομική πληροφορία

bull ο τύπος κατασκευαστικός (σύστημα δομής)

ο τύπος ειδολογικός (λειτουργία)

ο τύπος ιδεατός

ο τύπος το laquoκοινό και το κύριοraquo και η έννοια της δομικής μορφής

ο τύπος το επαναλαμβανόμενο (μήτρα)

bull η τυποποίηση (standardisation)

bull ειδικότερα ζητήματα

- πως καλουπώνεται το beacuteton

- θερμομόνωση και beacuteton (οριζόντια κατακόρυφα στοιχεία)

- η όψη και το beacuteton (Villa Savoye Ondulatoires Ζώνη όψης κτλ)

- είδη λιθοδομών

- είδη οπτοπλινθοδομών

- τσιμεντόλιθοι-υαλότουβλαυαλόπλακες

- μονώσεις

- η πανταχού παρούσα έννοια της διαστρωμάτωσης

- βασικά βήματα για πρόσθετα στοιχεία πχ κουφώματα claustra περσίδες

- είδη στεγών ndash δώματα ndash ρύσεις

- είδη δαπέδων

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης σκάλας

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης στηθαίων ndash κιγκλιδωμάτων

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip )

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

1 ΜΚορρές laquoΑπό την Πεντέλη στον Παρθενώναraquo

2 Π Μιχελής laquoΗ Αγία Σοφίαraquo

3 Π Μιχελής laquoΗ Αισθητική της αρχιτεκτονικής του beton armeacuteraquo

4 Β Rudofski laquoArchitecture without Architectsraquo

5 Α Ζάννος laquoΣτατική Λειτουργία και Αρχιτεκτονική Μορφήraquo

6 Α Κωνσταντινίδης laquoΣτοιχεία αυτογνωσίαςraquo

7 Le Corbusier laquoVers Une Architectureraquo

8 Τσινίκας

Ξάνθη Οκτώβριος 2011

Πάνος Κόκκορης Αναπληρωτής Καθηγητής

• Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
• Εργαστήριο Οικοδομικής
• _______________________________________________________________________________
• ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ

bull παρόμοιες μορφές και χωρικές οικοδομικές διατάξεις με αυτές της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής

κατέστησαν πραγματοποιήσιμες μόνο δύο χιλιετίες αργότερα χάρη στο beton armeacute (Pier Luigi

Nervi Oscar Niemayer) Και έτσι όπως ρέει laquoχυτάraquo αναπτυσσόμενο στο χώρο ελεύθερα και

αδέσμευτα το ίδιο συνεχές υλικό (πέτρα) στους τρούλους των Ρωμαίων και των Βυζαντινών

κατά τον ίδιο τρόπο ρέει χυτά προκαλώντας τη βαρύτητα ένα λεπτό κέλυφος από ΩΣ

ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 21

(Σε μεταγενέστερο παράδειγμα θα δούμε πως αντίστοιχα αποτελέσματα επιτυγχάνονται και από το λεγόμενο

σύστημα της δικτυωτής κατασκευής θα δούμε δηλαδή άλλη μια έκφανση του υβριδισμού και της

αλληλοεπικάλυψης μεταξύ γνωρισμάτων και αποτελεσμάτων που χαρακτηρίζει τα 4 συστήματα δομής)

Μεικτή κατασκευή

Έχοντας κατά νου τα δυο προηγηθέντα συστήματα η συνοπτική παρουσίαση του συστήματος της μεικτής

κατασκευής είναι απλούστατη

Πρόκειται για εκδοχή του συστήματος απλής έδρασης προσαρμοσμένης σε σύγχρονα τεχνολογικά

δεδομένα δηλαδή

bull φέρουσες τοιχοδομές (από πέτρα τσιμεντόλιθο ή μπατικό τούβλο) και

bull κάλυψη από κατασκευή ΩΣ (πλάκα ή θόλος) αντί για την προαναφερθείσα σχαρωτή διάταξη

(Αν θυμηθούμε εδώ τους πυκνούς σιδηρούς οπλισμούς σκελετούς που διατρέχουν αφανώς μια πλάκα

ΩΣ θα αντιληφθούμε ότι και η πλάκα είναι ένα είδος εσχάρας φυλακισμένης μέσα στον συνεκτικό

στερεοποιημένο laquoχυλόraquo του σκυροδέματος)

Το σύστημα αυτό λοιπόν είναι υβρίδιο κατrsquo εξοχήν

Οι κατακόρυφες φορτίσεις αντιμετωπίζονται σε συνθήκες απλής έδρασηςmiddot οι οριζόντιες σε συνθήκες

ολόσωμης κατασκευής

Όπως και στο πρώτο σύστημα (αλλά αντιθέτως προς το δεύτερο) οι δυνατότητες εφαρμογής της μεικτής

κατασκευής σε σεισμογενείς περιοχές όπως ο τόπος μας συνήθως περιορίζονται σε χαμηλά κτίρια (ενός

μέχρι τριών ορόφων) Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της laquoράτσαςraquo αποτελούν οι τυποποιημένες

κατοικίες που σχεδίασε ο ΚΔεκαβάλλας στη Σαντορίνη (πιλοτικό πρόγραμμα ανοικοδόμησης μετά από

καταστρεπτικό σεισμό) και βεβαίως μια πλειάδα έξοχων κατοικιών του Άρη Κωνσταντινίδη με κορυφαία

αυτή της Αναβύσσου ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 22

(προσοχή μεικτό σύστημα ne σύμμικτη κατασκευή)

Αρθρωτές (Δικτυωτές) κατασκευές

Εδώ πρέπει να επισημάνουμε κατrsquo αρχήν ότι δικτυωτή κατασκευή ne δικτύωμα (θα εξηγηθεί παρακάτω

γιατί πάντως το δικτύωμα είναι απλώς μια περίπτωση δικτυωτής κατασκευής)

Στις τάξεις των δικτυωτών κατασκευών συγκεντρώνεται ίσως η μεγαλύτερη ποικιλία ndashσε

μορφή μέγεθος και είδοςndash κτιριακών διατάξεων και εφαρμογών και εν γένει τεχνημάτων από ότι

σε οποιοδήποτε άλλο σύστημα

Σε ένα επιπόλαιο απάνθισμα παραδειγμάτων δικτυωτών κατασκευών συναντάμε

bull Ένα ξύλινο σκαμνί

bull Το πλεκτό καλάθι από λυγαριά

bull Μια απλή πέργκολα στον κήπο

bull Τον παραδοσιακό χαρταετό της αποκριάς

bull Την κλασσική ψαρόβαρκα αλλά και τα περισσότερα είδη πλεούμενων

bull Την άτρακτο του αεροσκάφους

bull Τον πύργο του Eiffel

bull Το Crystal Palace

bull Πάσης φύσεως μεταλλικά κτίρια

bull Τις χαρακτηριστικές δικτυωματικές σιδερογέφυρες του τραίνου

bull Όλες τις ξύλινες στέγες

bull Τις σκαλωσιές των οικοδομών

bull Το θέατρο στο Λυκαβηττό του ΤΖενέτου

bull Τους πυλώνες τις ΔΕΗ

bull Τους γερανούς hellip ΕΙΚΟΝΕΣσχόλια 23

Γίνεται άμεσα αντιληπτό ότι αυτό το ευρύτατης εφαρμογής σύστημα δομής έλκει

ndash περισσότερο και αμεσότερα από οποιοδήποτε άλλο ndash τις καταβολές του από τη φύση (σκελετοί

σπονδυλωτών ιστοί αράχνης τα δέντρα του ΜΑLaugier κτλ που προαναφέρθηκαν)

Επιπροσθέτως εάν εποπτεύσουμε προς στιγμήν συνδυαστικά το laquoπανόραμαraquo όλων των

συστημάτων δομής θα διακρίνουμε εύκολα ότι

bull Η εσχάρα κάλυψης του συστήματος της απλής έδρασης δεν είναι παρά ένα είδος πέργκολας

χωρίς στύλους αλλά με λίθινους φέροντες τοίχους ή ακόμη ότι

bull Ο γενικά θεωρούμενος σκελετός του ΦΟ ενός κτιρίου από ΩΣ δεν είναι παρά ένα είδος

laquoβαριάς ndash μπετονένιας - πέργκολαςraquo

9

10

Τα γενικά χαρακτηριστικά των δικτυωτών κατασκευών που αξίζει να συγκρατήσουμε σε αυτή την

εισαγωγική αναφορά είναι

bull η ραβδωτή μορφή των επιμέρους στοιχείων που συμμετέχουν στην συνολική ύφανση

bull το υλικό τους (μέταλλο ή ξύλο χωρίς να αποκλείεται και το ΩΣ σε ειδικές

περιπτώσεις ndash Lloyds RRogers)

bull η σύνδεση των διαπλεκόμενων ράβδων μέσω αρθρώσεωνκόμβων

bull η επίτευξη οποιουδήποτε μεγέθους διάστασης και διάταξης μορφής μέσω

προσθέσεως και κατάλληλα συνδυασμένης χωρωθέτησης πολλών ράβδων σχετικά

μικρού μεγέθους

bull η πανταχού παρούσα αρχή του laquoτριγωνισμούraquo (η τριγωνική διάταξη ndashή ζεύξη εξ ου και

ζευκτό- ράβδων εξασφαλίζει ακαμψία και λειτουργεί ως laquoτροχονόμοςraquo που κατευθύνει

και διοχετεύει τις φορτίσεις σε παρακείμενες περιοχές πχ το φουρούσι του

μπαλκονιού οι διαγώνιες ράβδοι του δικτυώματος ο τένοντας της ανηρτημένης

κατασκευής τα χιαστί στοιχεία ακαμψίας σε βιομηχανικά μεταλλικά κτίρια κτλ)

bull η ελαφρότητα

bull η ευχέρεια που προσφέρουν για διαδικασία συναρμολόγησης και αποσυναρμολόγησης

bull η καταλληλότητά τους για υιοθέτηση διαδικασιών προκατασκευής

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

( Συνεχίζεται Με ζητήματα γενικού ενδιαφέροντος όπως

bull ο κάνναβος η ρύθμιση των μέτρων

bull η ανάγκη σύλληψης του φορέα σε κάθε σύστημα αφετηριακή συνθήκη αρχιτεκτονικής

σύλληψης

bull η διάρθρωση ιεράρχηση φερόντων και φερόμενων στοιχείων

bull η σχέση μερών και συνόλου ndash οι αναλογίες στη σχεδίαση

bull ο τρόπος σχεδίασης σκίτσο με laquoοικοδομικήraquo τεχνοτροπία

bull μακέτα για οικοδομική πληροφορία

bull ο τύπος κατασκευαστικός (σύστημα δομής)

ο τύπος ειδολογικός (λειτουργία)

ο τύπος ιδεατός

ο τύπος το laquoκοινό και το κύριοraquo και η έννοια της δομικής μορφής

ο τύπος το επαναλαμβανόμενο (μήτρα)

bull η τυποποίηση (standardisation)

bull ειδικότερα ζητήματα

- πως καλουπώνεται το beacuteton

- θερμομόνωση και beacuteton (οριζόντια κατακόρυφα στοιχεία)

- η όψη και το beacuteton (Villa Savoye Ondulatoires Ζώνη όψης κτλ)

- είδη λιθοδομών

- είδη οπτοπλινθοδομών

- τσιμεντόλιθοι-υαλότουβλαυαλόπλακες

- μονώσεις

- η πανταχού παρούσα έννοια της διαστρωμάτωσης

- βασικά βήματα για πρόσθετα στοιχεία πχ κουφώματα claustra περσίδες

- είδη στεγών ndash δώματα ndash ρύσεις

- είδη δαπέδων

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης σκάλας

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης στηθαίων ndash κιγκλιδωμάτων

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip )

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

1 ΜΚορρές laquoΑπό την Πεντέλη στον Παρθενώναraquo

2 Π Μιχελής laquoΗ Αγία Σοφίαraquo

3 Π Μιχελής laquoΗ Αισθητική της αρχιτεκτονικής του beton armeacuteraquo

4 Β Rudofski laquoArchitecture without Architectsraquo

5 Α Ζάννος laquoΣτατική Λειτουργία και Αρχιτεκτονική Μορφήraquo

6 Α Κωνσταντινίδης laquoΣτοιχεία αυτογνωσίαςraquo

7 Le Corbusier laquoVers Une Architectureraquo

8 Τσινίκας

Ξάνθη Οκτώβριος 2011

Πάνος Κόκκορης Αναπληρωτής Καθηγητής

• Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
• Εργαστήριο Οικοδομικής
• _______________________________________________________________________________
• ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ

10

Τα γενικά χαρακτηριστικά των δικτυωτών κατασκευών που αξίζει να συγκρατήσουμε σε αυτή την

εισαγωγική αναφορά είναι

bull η ραβδωτή μορφή των επιμέρους στοιχείων που συμμετέχουν στην συνολική ύφανση

bull το υλικό τους (μέταλλο ή ξύλο χωρίς να αποκλείεται και το ΩΣ σε ειδικές

περιπτώσεις ndash Lloyds RRogers)

bull η σύνδεση των διαπλεκόμενων ράβδων μέσω αρθρώσεωνκόμβων

bull η επίτευξη οποιουδήποτε μεγέθους διάστασης και διάταξης μορφής μέσω

προσθέσεως και κατάλληλα συνδυασμένης χωρωθέτησης πολλών ράβδων σχετικά

μικρού μεγέθους

bull η πανταχού παρούσα αρχή του laquoτριγωνισμούraquo (η τριγωνική διάταξη ndashή ζεύξη εξ ου και

ζευκτό- ράβδων εξασφαλίζει ακαμψία και λειτουργεί ως laquoτροχονόμοςraquo που κατευθύνει

και διοχετεύει τις φορτίσεις σε παρακείμενες περιοχές πχ το φουρούσι του

μπαλκονιού οι διαγώνιες ράβδοι του δικτυώματος ο τένοντας της ανηρτημένης

κατασκευής τα χιαστί στοιχεία ακαμψίας σε βιομηχανικά μεταλλικά κτίρια κτλ)

bull η ελαφρότητα

bull η ευχέρεια που προσφέρουν για διαδικασία συναρμολόγησης και αποσυναρμολόγησης

bull η καταλληλότητά τους για υιοθέτηση διαδικασιών προκατασκευής

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

( Συνεχίζεται Με ζητήματα γενικού ενδιαφέροντος όπως

bull ο κάνναβος η ρύθμιση των μέτρων

bull η ανάγκη σύλληψης του φορέα σε κάθε σύστημα αφετηριακή συνθήκη αρχιτεκτονικής

σύλληψης

bull η διάρθρωση ιεράρχηση φερόντων και φερόμενων στοιχείων

bull η σχέση μερών και συνόλου ndash οι αναλογίες στη σχεδίαση

bull ο τρόπος σχεδίασης σκίτσο με laquoοικοδομικήraquo τεχνοτροπία

bull μακέτα για οικοδομική πληροφορία

bull ο τύπος κατασκευαστικός (σύστημα δομής)

ο τύπος ειδολογικός (λειτουργία)

ο τύπος ιδεατός

ο τύπος το laquoκοινό και το κύριοraquo και η έννοια της δομικής μορφής

ο τύπος το επαναλαμβανόμενο (μήτρα)

bull η τυποποίηση (standardisation)

bull ειδικότερα ζητήματα

- πως καλουπώνεται το beacuteton

- θερμομόνωση και beacuteton (οριζόντια κατακόρυφα στοιχεία)

- η όψη και το beacuteton (Villa Savoye Ondulatoires Ζώνη όψης κτλ)

- είδη λιθοδομών

- είδη οπτοπλινθοδομών

- τσιμεντόλιθοι-υαλότουβλαυαλόπλακες

- μονώσεις

- η πανταχού παρούσα έννοια της διαστρωμάτωσης

- βασικά βήματα για πρόσθετα στοιχεία πχ κουφώματα claustra περσίδες

- είδη στεγών ndash δώματα ndash ρύσεις

- είδη δαπέδων

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης σκάλας

- βασικοί τρόποι αντιμετώπισης στηθαίων ndash κιγκλιδωμάτων

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip )

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

1 ΜΚορρές laquoΑπό την Πεντέλη στον Παρθενώναraquo

2 Π Μιχελής laquoΗ Αγία Σοφίαraquo

3 Π Μιχελής laquoΗ Αισθητική της αρχιτεκτονικής του beton armeacuteraquo

4 Β Rudofski laquoArchitecture without Architectsraquo

5 Α Ζάννος laquoΣτατική Λειτουργία και Αρχιτεκτονική Μορφήraquo

6 Α Κωνσταντινίδης laquoΣτοιχεία αυτογνωσίαςraquo

7 Le Corbusier laquoVers Une Architectureraquo

8 Τσινίκας

Ξάνθη Οκτώβριος 2011

Πάνος Κόκκορης Αναπληρωτής Καθηγητής

• Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
• Εργαστήριο Οικοδομικής
• _______________________________________________________________________________
• ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ