2

3

Το µήνυµά µας

"Στ’ουρανού τα πανηγύρια στήνει ο Μόλυβος χορό."

Το ελληνικό πανηγύρι, «παν+ άγυρις (αιολικός

τύπος του αγορά)», παρά τις αλλαγές που έχει

υποστεί στη µορφή και το ύφος του συνεχίζει το

αέναο ταξίδι του στο χρόνο. Οι γλεντιστάδες του

σηµερινού πανηγυριού ό,τι και όπου και αν

χορεύουν, συνδέονται µε ένα µοναδικό τρόπο µε

εκείνους τους χορευτές που έβαλε ο Ήφαιστος στην

ασπίδα του Αχιλλέα. Από τον αυλητή στον κλαριτζή,

από τον κιθαρωδό στον λαουτέρη, από τον

τυµπανιστή στον νταουλιέρη, οι κοµπανίες λογιών

λογιών πρωτοστατούν στα γλέντια. Οι κάτοικοι της

κάθε περιοχής, του κάθε χωριού συνεχίζουν να

ανταµώνουν, να συνευρίσκονται µε κυκλωτικούς ή

αντικριστούς χορούς, να γλεντούν, να τραγουδούν

και να χορεύουν, όπως και οι πρόγονοί τους χίλια,

δύο χιλιάδες και τρεις χιλιάδες χρόνια πριν.

Έτσι και εµείς στο Σύλλογο του Μολύβου στήνουµε

χορούς, αρχινάµε τραγούδια, µελετάµε τη

παράδοση, γνωρίζουµε το τόπο µας µέσα από τη

κίνηση, τον ρυθµό, τη µελωδία και τον λόγο και

ρίχνουµε γέφυρες που συνδέουν το παρελθόν µε το

παρόν και το µέλλον. Μα πάνω από όλα γινόµαστε

µια παρέα που γράφει τη δική της ιστορία.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑΣελίδα

• Το µήνυµά µας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3

• Στο Μόλυβο και απέ στην Αθήνα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

• Κι ο ένας του άλλου κρατούσαν πα στον αρµό

τα χέρια της Λίτσας Σουλελέ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

• Παραδοσιακοί χοροί στη Μέση Ανατολή

του Σοφοκλή Θεοδότου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8

• Τα παραδοσιακά µουσικά όργανα -

"Το σαντούρι" της Μαρίας Σπανουδάκη. . . . . . . . . . . . . . . . 1 2

• Μουσική δισκογραφία Λέσβου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 4

• Από καρδιάς της Γιώτας Αθανασίου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 5

• Η λογοτεχνία της Λέσβου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 8

• Βιβλία - ∆ίσκοι. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 9

• Τριανταεννέα καφενεία κι ένα κουρείο. . . . . . . . . . . . . . . . . .20

• Το Κάστρο του Σιγρίου

του Παναγιώτη Αγιακάτσικα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

• Η σελίδα της «Σελίδας». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

• Εκδηλώσεις, συνέβησαν. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

• ∆ραστηριότητες από το Μόλυβο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27

• Παραδοσιακές γεύσεις της Βασιλικής Άνθης. . . . . . . .28

• Οικολογικά της Γιούλης Γενιτσαρίδου. . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

• Παλιές εικόνες της Λέσβου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

• Φωτοπατήµατα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

ΤΟ ΠΕΡΙΟ∆ΙΚΟ ΜΑΣ

Εκδότης: Λίτσα Σουλελέ

Τηλ.: 6977820998

e-mail: l i tsasoulele@yahoo.gr

Ιδιοκτήτης: Πολιτιστικός Σύλλογος Παραδοσιακών

Χορών «Ο Μόλυβος»

Παράρτηµα Αθηνών

Περιοδική Ηλεκτρονική Έκδοση

https://sites.google.com/site/molyvosdances/

ΕΤΟΣ Α' • ΤΕΥΧΟΣ 2ο • ∆ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 201 3

Συντακτική: Λίτσα Σουλελέ, Μαρία Σπανουδάκη,

Παναγιώτης Αγιακάτσικας

Επιµέλεια και δηµιουργία ηλεκτρονικής έκδοσης:

Παν.Αγιακάτσικας

Σχεδίαση εξώφυλλου: Μαρία Σιδερή

Φωτογραφία εξώφυλλου: Ιγνάτιος Λίτσας,Φεστιβάλ Μολύβου 201 3

• Το περιοδικό εκδίδεται δωρεάν

• ∆εν είναι απαραίτητο οι απόψεις των αρθρογράφων

να εκφράζουν και τις θέσεις του περιοδικού µας

• Άρθρα ανυπόγραφα δεν δηµοσιεύονται

Συντακτική επιτροπή (αντί Editorial)

Tο πρώτο βήµα φέρνει δεύτερο και το πάτηµα µοιάζει

σταθερότερο. Η ιδέα του περιοδικού,µια σπίθα στην

αρχή, έχει φουντώσει για τα καλά µέσα µας. Ο λόγος και

η εικόνα έχουν τη µαγική δύναµη να ζωντανεύουν και να

ζεσταίνουν την επικοινωνία και τη συνεργασία των

ανθρώπων. Το πιστεύουµε σταθερά, το υποστηρίζουµε

έµπρακτα, το νοιώθουµε έντονα µέσα από τα µηνύµατα

και τα σχόλιά σας. Και ενθουσιαζόµαστε ακόµη

περισσότερο και συνεχίζουµε! Σας ευχαριστούµε πολύ!

Γεωργία Γδοντέλη: µπράβο!!. . .καλή αρχή, και καλή δύ-

ναµη σ' όσους συµβάλουν σ' αυτήν την προσπάθεια!!!

Eleftheria Mylona: Καλή αρχή, καλορίζικο και αναµένου-

µε και τα επόµενα τεύχη!

Duke Doukas: Πολύ καλή δουλειά! Συγχαρητήρια και κα-

λή συνέχεια! Claudia Mieth: Περιµένω µε χαρά το επόµε-

νο τεύχος! Όµορφη επιλογή θεµάτων, ωραία κείµενα µε

ζωντανή γραφή! Μας ταξίδεψαν, µας µάγεψαν!

Passadellis Kostas: Μπράβο παιδιά, πολύ όµορφο!

∆ηµητρης Ευσταθιου: Συγχαρητήρια. Καλή επιτυχία

Γιώτα Αθανασίου: . . .καλοκαµωµένο. . . .υπέροχο. . . . τα

λόγια είναι περιττά. . .είµαστε τυχεροί, πολύ τυχεροί γι' αυ-

τή την αγκαλιά. . . . :))))

4

Στο Μόλυβο και απέ στηνΑθήνα

Το ταξίδι που ξεκίνησε πέρσι απ’ το Μόλυβο

και απέ στην Αθήνα συνεχίζεται και φέτος µε

καπετάνιο το δάσκαλό µας τον Γρηγόρη και

µε επιβάτες όλους εµάς που αγαπάµε να

γιορτάζουµε τη παράδοση. Με ορµητήριο το

λιµάνι µας στο Ηράκλειο Αττικής ζωντανεύου-

µε τα συναισθήµατά µας µε τραγούδι και χο-

ρό, γνωρίζουµε τις οµορφιές του τόπου µας

µε εκδροµές, διδασκόµαστε µέσα από σεµι-

νάρια, διοργανώνουµε παραστάσεις και φυ-

σικά γλεντάµε.

Το καλοκαίρι

γλεντάµε µε ού-

ζο, στα σοκάκια

της Λέσβου και

το φθινόπωρο

γλεντάµε µε

µπύρα στη γει-

τονιά του Ηρα-

κλείου. Ένα τα-

ξίδι στον πολιτι-

σµό οργάνωσε

τον Σεπτέµβρη,

ο ∆ήµος Ηρα-

κλείου, στο κτή-

µα ΦΙΞ µε συν-

ταξιδιώτες

όλους τους τοπικούς φορείς. Εµείς φέραµε

την αύρα της θάλασσας, το γαλάζιο του Αι-

γαίου, τους καρσιλαµάδες και τα ζεϊµπέκικα

του νησιού µας, το Ναξιώτικο µπάλο, τα τρα-

γούδια τα Μικρασιάτικα και κάναµε να µοιάζει

η νύχτα µαγική, ονειρική.

Τέτοιες νύχτες µαγικές µε άφθονη µπυροκα-

τάνυξη µπορεί να είχε ζήσει και ο Όθωνας, ο

οποίος όταν εγκαταστάθηκε στη χώρα µας,

έφερε µαζί του από την ιδιαίτερη πατρίδα του

διάφορους επιστήµονες και ειδικούς τεχνίτες,

προκειµένου να τονώσει την εγχώρια βιοµη-

χανία. Ένας από αυτούς ήταν και ο Ιωάννης

Φιξ, που είχε σπουδάσει ζυθοποιός στο

Μόναχο, και ο οποίος καταφθάνει µε την οι-

κογένειά του το 1 833.

Η οικογένεια Φιξ θα εγκατασταθεί αρχικά

στο Ηράκλειο Αττικής, πριν αγοράσει δύο

κτήµατα στο κέντρο της Αθήνας, όπου δη-

µιουργεί δύο µικρές ζυθοποιίες. Μία πυρκα-

γιά, όµως, που κατέκαψε τη µία ζυθοποιία

τον ανάγκασε το 1 863 να εγκαταστήσει την

παραγωγή αλλά και τις κατοικίες της οικο-

γένειας στο «εξοχικό» τότε Κολωνάκι.

Φαίνεται πως η ιδέα του Ιωάννη Φιξ να πα-

ρασκευάσει µπύρα ενέπνευσε και άλλους

συµπατριώτες του, οι οποίοι κατέφθασαν στη

χώρα µας όπου άνοιξαν διάφορες ζυθοποιίες.

Η οικογένεια Φιξ, όµως, που είχε την εύνοια

του βασιλιά και είχε αναπτύξει ένα εκτεταµένο

δίκτυο διανοµής των προϊόντων της, σύντοµα

κατατρόπωσε τους αντιπάλους της και πρω-

τοστάτησε µέχρι

το 1 950.

Στην Ελλάδα ό-

µως του τότε και

του τώρα, όταν

στήνονται τα γλέ-

ντια στα καφε-

νεία και στα κα-

πηλειά, οι κού-

πες δεν γεµίζουν

µόνο µε µπύρα

αλλά και µε κρα-

σί µπρούσκο, και

µε ρετσίνα, και

µε ρακί, και µε

ούζο.

«Πιες τη γιέ µου πιες τη

Και ξαναγέµισέ τη

Και βρες το γείτονα σου

Που κάθεται κοντά σου.

Ας την ανεβάσουµε στα επουράνια

Ας τη κατεβάσουµε στα καταχθόνια

∆ως τη µια να πάει κάτω

για να βρει η κορφή το πάτο»

Και τότε είναι που µετουσιώνεται ο χορός.

Ο χορός ως έκφραση, ως επικοινωνία, ως

λόγος του σώµατος.

Ο χορός που µιλάει στην γη και τον ουρανό,

που µιλάει για τη χαρά µας, τους φόβους και

τις επιθυµίες µας, που µιλάει για το άπιαστο,

που αποκαλύπτει την σκέψη µας, που δη-

λώνει το χαρακτήρα ενός λαού, που είναι η

µεταφορά της ίδιας µας της ζωής.

Ας κρατήσουν οι χοροί για να είναι η κάθε

µέρα µας γιορτή! ! ! !

5

Γράφει η

Λίτσα Σουλελέ

O χορός έχει

θεωρηθεί ως

παγκόσµια

γλώσσα και ως

αρχαιότερη α-

πό τις τέχνες

του ανθρώπου,

επειδή χρησι-

µοποιεί, ως εργαλείο, την κίνηση του ανθρώπινου

σώµατος. ∆εν είναι µόνο ένα δηµιουργικό παιχνί-

δι κίνησης, ήχου και λόγου ή θέαµα αλλά είναι

συµµετοχή, τελετουργία, µίµηση και µύηση.

Ο Όµηρος στην Ιλιάδα περιγράφοντας την κατα-

σκευή της ασπίδας του Αχιλλέα από τον Ήφαιστο,

λέει τα ακόλουθα: (Σ.590)

«Ξόµπλιαζ’ ακόµ’ ο κουτσοπόδαρος θεός και χορο-

στάσι, όµοιο µ’ εκείνο που’ χε ο ∆αίδαλος της οµορφο-

µαλλούσας της Αριάδνης στην απλόχωρη Κνωσό παλιά

φτιαγµένο.Άγουροι εκεί κι ακριβογόραστες παρθένες

είχαν στήσει χορό, κι ο ένας του άλλου κρατούσαν πα

στον αρµό τα χέρια… . . »

Η µετάφραση είναι των Ν. Καζαντζάκη και Ι . Κα-

κριδή.

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, µπορούµε

να δούµε την Οινοχόη του ∆ιπύλου (έκθεµα 1 92).

Ένα αγγείο που έχει ανεκτίµητη αρχαιολογική ση-

µασία µια που πρόκειται για το αρχαιότερο αγ-

γείο, µετά τις µυκηναϊκές πινακίδες, µε επιγραφή

στο νέο ελληνικό αλφάβητο και εποχή κατασκευ-

ής γύρω στα 740 π.Χ. Στην οινοχόη αναγράφεται

(µε σηµερινή ελληνική γραφή):

ΗΟΣΝΥΝΟΡΧΕΣΤΟΝΠΑΝΤΟΝΑΤΑΛΟΤΑΤΑΠΑΙΖΕΙ-

ΤΟΤΟ∆ΕΚΛΜΙΝ

ὃς νῦν | ὀρχη|στῶν πάν| των ἀτα| λώτατα | παίζει τῶ

τόδε . . .

«την κανάτα αυτή θα την πάρει ο χορευτής που θα χο-

ρέψει πιο χαριτωµένα»

Ήταν δηλαδή έπαθλο χορευτικών αγώνων. Η

εξέλιξη του χορού «Γέρανου» που µεταφέρθηκε

από τους Μινωΐτες στην περιοχή της Λακωνίας

είναι ο Τσακώνικος, που θεωρείται ο αρχαιότερος

λατρευτικός χορός που έχει διασωθεί ως σήµερα.

Στον Κρατήρα του Κλειτία, το γνωστό «Αγγείο

François» παριστάνε-

ται η επιστροφή του

Θησέα και ο χορός

των «ορχούµενων» 7

νέων και 7 νεανίδων,

που τοποθετηµένοι ε-

ναλλάξ και πιασµένοι

απ’ τα χέρια, φορώ-

ντας εορταστικά ενδύ-

µατα, χόρευαν τον Γέ-

ρανο.

Την εποχή της Πατρώας Θρησκείας ο χορός αυ-

τός ήταν αφιερωµένος στον Απόλλωνα, η λατρεία

του οποίου επικρατεί σε όλη την Κυνουρία.

Ο χορός είναι δεµένος µε τον άνθρωπο και τη

ζωή του και γι ' αυτό η προέλευσή του χάνεται στα

βάθη των αιώνων.

Κατά την ελληνική µυθολογία η γένεση του χο-

ρού αποδίδεται στην Ρέα, γυναίκα του Κρόνου, η

οποία δίδαξε την τέχνη του χορού στους Κουρή-

τες, γιους της Γης που κατοικούσαν στην Κρήτη

«T.κι ο ένας του άλλου κρατούσαν πα στον αρµό τα χέριαT..»

6

και στους Κορύβαντες που κατοικούσαν στην

Φρυγία της Μ. Ασίας. Σύµφωνα µε τον µύθο, τον

Κρόνο θα τον σκότωνε ένα από τα παιδιά του για

να πάρει την θέση του. Γι ' αυτό ο Κρόνος έτρωγε

τα νεογέννητα παιδιά του. Όµως η Ρέα όταν ήταν

έγκυος στον ∆ία, έφυγε και πήγε στην Κρήτη,

όπου τον γέννησε και έδωσε στον Κρόνο να κα-

ταπιεί µία πέτρα τυλιγµένη µέσα σε φασκιές αντί

για το νεογέννητο. Ανέθεσε τη φροντίδα του

βρέφους στους Κουρήτες, οι οποίοι για να σκε-

πάσουν τα κλάµατά του, χόρευαν ένα ζωηρό, πη-

δηχτό χορό, µε πολύ θόρυβο, χτυπώντας τα

σπαθιά και τις ασπίδες τους και βγάζοντας δυνα-

τές κραυγές. Έτσι λοιπόν ο χορός των Κουρητών

βοήθησε το θεό ∆ία να ζήσει.

Για τους Αρχαίους Έλληνες, ο χορός δεν ήταν

αυτοτελής τέχνη αλλά συνδυάζονταν απαραίτητα

µε την µουσική και την ποίηση. Αυτά τα στοιχεία

αποτελούσαν τις τρεις όψεις της τέχνης που ονο-

µαζόταν ''Μουσική'', της Τέχνης των Μουσών.

Τη χάρη πάνω στην τέχνη του χορού την είχε η

Μούσα Τερψιχόρη, που το όνοµα της σηµαίνει

''τέρψη του χορού''.

Οι Αρχαίοι Έλληνες ασκούσαν τη τέχνη του χο-

ρού σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής τους. Στην

λατρεία των Θεών, πριν πάνε στον πόλεµο, στα

συµπόσια, στη τελετή του γάµου, ακόµα και στο

θάνατο. Με την επικράτηση της Ρωµαϊκής Αυτο-

κρατορίας ο χορός αναπόφευκτα επηρεάστηκε.

Οι χορευτές αναγκάζονται να προσαρµοστούν

στις νέες συνθήκες, έχοντας διαφορετικά ακροα-

τήρια µε ανόµοια Παιδεία και χωρίς κοινή πλέον

γλώσσα την ελληνική. Οι χοροί έγιναν µέσο εύκο-

λης διασκέδασης των θεατών, στράφηκαν στη

διακωµώδηση, στον ακροβατισµό, στην πρόκλη-

ση γέλιου. Ο χορός αποσυνδέθηκε από το λόγο

και τη µελωδία και έγινε παντοµίµα. Ο µίµος προ-

σπαθούσε να εντυπωσιάσει µε τα φανταχτερά

ρούχα, τα κοσµήµατα, τις µάσκες, τις χειρονοµίες.

Στην εποχή του Βυζαντίου, οι συγγραφείς ανα-

φέρονται στο χορό και στην ανοχή της εκκλησίας

σε όσες χορευτικές µορφές ήταν απαλλαγµένες

από την ειδωλολατρική λατρεία. Ο χορός ήταν

µέρος της τελετουργίας του γάµου και συνόδευε

όλα όσα συνέβαιναν πριν και µετά την στέψη.

Ήταν µέρος των πανηγυριών και όλων γενικά των

εορτών.

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ο χορός,

σε συνδυασµό µε το αναπόσπαστο κοµµάτι του,

το τραγούδι, δεν ήταν µόνο διασκέδαση, αλλά

αποτέλεσε ένα ισχυρό όπλο ενάντια στην αλλο-

τρίωση και την απώλεια της Εθνικής συνείδησης.

Είναι σηµαντικό να επισηµανθεί ότι στη περίοδο

αυτή γεννιούνται και νέα είδη χορών που περι-

γράφουν ηρωικά κατορθώµατα και µεγάλες στιγ-

µές της Ελλάδας, πράγµα που ενίσχυε ακόµη

περισσότερο την ηθική αντίσταση των υπόδου-

λων Ελλήνων. Τέτοιοι χοροί είναι ο «Καγκελευ-

τός» στην Χαλκιδική, η «Μακρυνίτσα» στην

Νάουσα και ο «Χορός του Ζαλόγγου» στην Ήπει-

7

ρο. Οι κλέφτικοι χοροί, εξ άλλου, ήταν στενά συν-

δεδεµένοι µε την στρατιωτική προετοιµασία και

την ψυχαγωγία των άτακτων στρατιωτικών σω-

µάτων των κλεφταρµατολών.

Ο χορός είναι ο κύκλος της ζωής, είναι η γέννη-

ση και ο θάνατος, είναι το πέταγµα των πουλιών,

τα κύµατα της θάλασσας. Είναι ποίηση, είναι

µουσική, είναι αρµονία, είναι ρυθµός.

Ο χορός είναι δεµένος στενά µε τη θρησκεία ει-

δικότερα στους Έλληνες της Καππαδοκίας. Το

τραγούδι «Ες Βασίλη» συνόδευε την ολονύκτια

ποµπή από το χωριό του Βαράσου (τα σηµερινά

Φάρασα) προς τη σπηλιά του Αγίου Βασιλείου,

όπου σύµφωνα µε την τοπική παράδοση ο Άγιος

Βασίλης είχε ασκητέψει ή κατ’ άλλους είχε κρυ-

φτεί, διωκόµενος από τον τότε αυτοκράτορα Ιου-

λιανό τον Παραβάτη και τους αιρετικούς του

Αρείου.

Ο χορός είναι δεµένος στενά και µε την εργασία

και την επιβίωση. Οι Καλύµνιοι σφουγγαράδες

µας κοινωνούν µε µοναδικό τρόπο τη δύσκολη

πλευρά της ζωής τους, µε το χορό του «Μηχανι-

κού».

Ο χορός αναπαριστά τις ανθρώπινες σχέσεις

όπως έχουν διαµορφωθεί στη πορεία του χρό-

νου, επηρεασµένες από ιστορικές, οικονοµικές

και κοινωνικές συγκυρίες. Στο Μιστί και στο Σε-

µέντερε της Καππαδοκίας, οι Έλληνες στις µε-

γάλες γιορτές του χρόνου, τα κορίτσια της

παντρειάς "πιάνισκαν ένα Σουρουντίνα".

Οι λαογράφοι τον θεωρούν είτε ως αναπαράστα-

ση αρπαγής µιας Χριστιανής κοπέλας από τους

Τούρκους είτε ως αρπαγή της Περσεφόνης.

Ο κόσµος της φύσης αποτελεί την κύρια πηγή

της µεταφορικής και συµβολικής γλώσσας του

χορευτή. Τα έµψυχα και τα άψυχα φαινόµενα

χρησιµεύουν ως µοντέλα, µεταφέροντας µέσα

από τη φυσική ανθρώπινη σωµατική εικόνα όλη

τη δύναµη και τη λάµψη της πραγµατικότητας.

Κατά τον Λαογράφο Alan Lomax, η επικοινω-

νιακή δραστικότητα του χορού βρίσκεται στην

ικανότητά του να ενεργοποιεί όλο το σώµα, υπό

τους όρους µιας πολλαπλής εντύπωσης που κα-

τα- γράφεται µέσω της συνέργειας όλων των αι-

σθήσεων (της όρασης, της ακοής, της αφής, της

οσµής και κυρίως

της κιναίσθησης).

Ο άνθρωπος δεν

γεννήθηκε γνωρί-

ζοντας να µιλάει,

το µόνο µέσο επι-

κοινωνίας του ήταν

οι κινήσεις του σώ-

µατός του. Μέσα

στο χρόνο, µέσα

στους αιώνες, αυτό που διαρκεί είναι κυρίως «το

κοινωνείν» µέσα από την ανθρώπινη σχέση και

επαφή. Κινούµενοι όπως οι άλλοι άνθρωποι, κι-

νούµενοι µε τους άλλους ανθρώπους και βλέπο-

ντάς τους να κινούνται, µπορούµε να νιώσουµε

καλύτερα τα συναισθήµατα τους, να σκεφτούµε

τις σκέψεις τους και να συνδεθούµε µε την ενέρ-

γεια τους.

Είναι ίσως τότε η στιγµή που µπορούµε να

τους γνωρίσουµε και να τους κατανοήσουµε πιο

καθαρά. Η βασική οµορφιά της ζωής είναι η σύ-

γκλιση των ανθρώπων που συνυπάρχουν αρµο-

νικά, που βρίσκονται ο ένας δίπλα στον άλλο,

που κρατούν «πα στον αρµό τα χέρια» όπως λέει

και ο Καζαντζάκης, και που όλοι µοιράζονται την

ίδια στιγµή. ∆εν υπάρχει τίποτα ιδιωτικό σ’ αυτό,

είναι µια εξαιρετικά κοινωνική εµπειρία.

8

Παραδοσιακοί Χοροί στη Μέση Ανατολή

Η γεωγραφική περιοχή που ονοµάζουµε µε

δυο λόγια Μέση Ανατολή είναι ουσιαστικά µια

τεράστια έκταση που καταλαµβάνει περιοχές

δύο διαφορετικών ηπείρων: της Αφρικής και

της Ασίας. Ανάµεσα στις περιοχές που

αποτελούν τη Μέση Ανατολή έχουν

αναπτυχθεί από αρχαιοτάτων χρόνων δεσµοί

γεωγραφικοί, ιστορικοί, θρησκευτικοί και

µουσικοί, παράλληλα όµως υπάρχουν και

διακριτές διαφορές, προερχόµενες από

κοινωνικο-πολιτικές διαµάχες και

γεωγραφικές διχοτοµήσεις.

Όσον αφορά στη µουσική παράδοση, ο

βασικός ιστός που συνδέει όλες αυτές τις

περιοχές είναι οι οµοιότητες στα θεωρητικά

τους συστήµατα.

Η µουσική της Μέσης Ανατολής πηγάζει από

πέντε (5) διαφορετικά, αλλά µεταξύ τους ιστορικά

συνδεδεµένα µουσικά συστήµατα:

• το Αραβικό

• το Περσικό

• το Τουρκικό

• της Βόρειας Αφρικής (Maghribi)

• της Νότιας Αφρικής

Μιλώντας για τη µουσική διαµόρφωση της Μέσης

Ανατολής, δεν θα πρέπει να υποτιµήσουµε και

την επιρροή που δέχθηκαν ορισµένες περιοχές

της που βρίσκονται στα σύνορα µε τις γύρω

ηπείρους: την Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία.

Παραδοσιακή απεικόνιση

µουσικών του Ιράν During,

Jean. The art of Persian

Music. Mage

Publishers,Washington

D.C, 1 991 , p. 64.

«Ο χορός στη Μέση Ανατολή ενώνει το πνεύµα µε την καρδιά, την καρδιά µε την σωµατική συνείδηση, και

την συνείδηση µε την ελευθερία». Nelly Mazloum

«Ο χορός είναι ένας εφήµερος τρόπος έκφρασης, που ερµηνεύεται µε µια δεδοµένη µορφή και ένα ύφος

έκφρασης από το ανθρώπινο σώµα που κινείται. Οι συντονισµένες κινήσεις µέσα στον χώρο είναι ο

καθορισµός του χορού· εποµένως είναι παλαιότερος και από την ανθρωπότητα. Με το να αποδεχθούµε

αυτή την αντίληψη, οι ανθρώπινοι θεσµοί ενώνονται σε µια περίοδο και έτσι ακόµα και το χάσµα χιλίων

και πλέον ετών γεφυρώνεται». Joann Kealiinohomoku

Τα Μουσικά ΌργαναΈγχορδα

Τα πιο γνωστό έγχορδο όργανο της Μέσης

Ανατολής είναι το ούτι (ud), το οποίο έχει

παρεισφρήσει και στην ελληνική παραδοσιακή

µουσική, λόγω της γειτνίασης της χώρας µας µε

την Τουρκία. 'Αλλα έγχορδα όργανα είναι το

κανονάκι (qanum), το kemamja (που µοιάζει µε

τον ποντιακό κεµεντζέ) και το σάζι (saz).

ΣάζιΟύτι

Σύνταξη Κειµένου: Σοφοκλής Θεόδοτος

Μόνιµος Ανταποκριτής του Συλλόγου στα

Ηνωµένα Αραβικά Εµιράτα.

9

Κρουστά

Τα πιο σηµαντικά κρουστά όργανα της Μέσης

Ανατολής είναι το νταρφ (darff) που µοιάζει

µε το δικό µας ντέφι, το τάµπλα (tabla) που

µοιάζει µε το τουµπερλέκι και το µιτζχάρ

(mizhar).

Πνευστά

Το πιο χαρακτηριστικό πνευστό της περιοχής

αυτής είναι το νέι (nay). 'Αλλα γνωστά

πνευστά είναι το ζόκρα (zokra) που µοιάζει µε

τον δικό µας ζουρνά, και η κούρµπα (qurba)

µου µοιάζει µε την γκάιντα.

Ντάφ (daff) Τάµπλα (tabla) Μιτζχάρ (mizhar)

Νέι (νay) Ζόκρα (zokra) Κούρµπα (qurba)

Οι Παραδοσιακοί ΧοροίΟι περισσότερες επικρατούσες κοινότητες στη

Μέση Ανατολή αποδίδουν ιδιαίτερη σηµασία στο

χορό ως απαραίτητο στοιχείο στον εορτασµό

οποιουδήποτε σηµαντικού γεγονότος. Αν και οι

παραδόσεις και οι µορφές ποικίλλουν από πε-

ριοχή σε περιοχή, ο χορός µπορεί να είναι παρών

σε τελετές όπως ο γάµος, η γέννηση, εθνικές και

θρησκευτικές γιορτές, φεστιβάλ, για να µην ανα-

φέρουµε και τις καθηµερινές επισκέψεις µεταξύ

των στενών φίλων και της οικογένειας, όπου οι

γυναίκες συνηθίζουν να χορεύουν για να «φιγου-

ράρουν» την οµορφιά τους και τα πλούτη τους.

Βόρεια ΑφρικήΜαρόκο, Αλγερία, Τυνησία, Λιβύη

Η περιοχή αυτή στα αραβικά ονοµάζεται Maghrib,

που σηµαίνει "εκεί όπου δύει ο ήλιος". Η Βόρεια

Αφρική θεωρείται εδώ και χρόνια ως ο συνδετικός

κρίκος ανάµεσα στην Ευρώπη, την Αφρική και

την Ασία, όσον αφορά στην πολιτιστική δηµιουρ-

γία. Οι τέσσερις χώρες που την αποτελούν µοι-

ράζονται µια µουσική παράδοση που µε µία λέξη

λέγεται ανδαλουσιανή, και όπως είναι φυσικό έχει

τις καταβολές της στην παράδοση της ισλαµικής

Ισπανίας.

Υπαίθρια µουσική και

χορός από το Μαρόκο

Maroc-Moyen Atlas:

Musique sacree et

profane,Ocora, Paris,

p1 989

Ανατολική ΑραβίαΑίγυπτος, Ιορδανία, Σαουδική Αραβία, Λίβα-

νος, Ιράκ, Συρία

(Η περιοχή αυτή στα αραβικά ονοµάζεται

Μashriq, που, σε αντίθεση µε τη Βόρεια Αφρική,

σηµαίνει "εκεί όπου ανατέλλει ο ήλιος"). Η Ανατο-

λική Αραβία, λόγω των κοσµοπολίτικων πόλεών

της (Κάιρο, Βηρυτός, Ιερουσαλήµ), των ιστορικών

ιδρυµάτων της (όπως το Πανεπιστήµιο Azhar µε

1 000 χρόνια ιστορίας) και της δραµατικής

ανάπτυξης των µέσων µαζικής ενηµέρωσης κατά

τον 20ό αιώνα, δικαίως θεωρείται πολιτιστικά η

«καρδιά του Αραβικού κόσµου». Τόσο η µουσική

παράδοση, όσο και η µουσική παραγωγή είναι

ιδιαίτερα αυξηµένες σε αυτήν την περιοχή, ενώ το

µουσικό ιδίωµά της έχει επηρεαστεί τόσο από την

Ευρώπη όσο και από την Τουρκία και την Αραβία.

Μουσικοί στην έρηµο

της Αιγύπτου

Musikgeschichte in

Bildern, Nordafrika,

Bd. 1 .8, p. 53

1 0

Αραβική ΧερσόνησοςΚουβέιτ, Αραβικά Εµιράτα, Υεµένη, Οµάν

Στην περιοχή αυτή η µελοποίηση γνωστών

ποιητικών κειµένων, έχει αποτελέσει τη βάση της

µουσικής δηµιουργίας, αφού η επιρροή που

ασκούν τόσο οι λέξεις όσο και οι καλές φωνές

θεωρούνται ως οι υψηλότερες αισθητικές αξίες.Τα

σηµαντικότερα µουσικά είδη που αναπτυχθεί

στην Αραβική χερσόνησο είναι τα αντιφωνικά

τραγούδια και διάφορες φόρµες τραγουδιών και

χορών που συνοδεύουν την εργασία, µε

κυριότερη αυτή της αλιείας µαργαριταριών στην

ανατολική ακτή της χερσονήσου.Ο ερµηνευτής

συνοδεύει το τραγούδι του µε ένα αυτοσχέδιο,

αλλά ευρέως διαδεδοµένο κρουστό µουσικό

όργανο, τον χάλκινο δίσκο.

Τραγουδιστής µε κρουστό

χάλκινο δίσκο. The

Garland Encyclopedia of

World Music, New York,

Garland Pub. , 1 998-, The

Middle East, vol. 6, p.

687.

Αρµενία

Η Αρµενία είναι συγχρόνως η χώρα που

βρίσκεται δίπλα στην Τουρκία, αλλά και η

πολυεθνική κοινότητα µε τη σηµαντική παρουσία

σε διάφορες χώρες (διασπορά). Μουσικά έχει

δεχθεί επιρροές τόσο από την Ευρώπη όσο και

από τη Μέση Ανατολή, ενώ το µουσικό της ιδίωµα

γίνεται εύκολα διακριτό. Ξεχωριστή θέση στο

µουσικό κόσµο της Αρµενίας καταλαµβάνει η

θρησκευτική της µουσικής, η οποία βασίζεται σε

ένα θεωρητικό σύστηµα παρόµοιο µε εκείνο της

παραδοσιακής µουσικής.

Μουσικοί από την Αρµενία Kalaschan: Rural and

traditional music from Armenia, Wergo, Germany, p1 992

Κουρδιστάν

Στη σύγχρονη ιστορία, οι Κούρδοι ουσιαστικά δεν

έχουν τη δική τους πατρίδα, τη δική τους γη, αλλά

ζουν σε µειονότητες στην Τουρκία, τη Συρία, τον

Ιράκ και το Ιράκ, καθώς και σε κοινωνίες της

διασποράς στην Ευρώπη και την Νότια Αµερική.

Κατά συνέπεια, η µουσική παράδοση του λαού

αυτού, παίζει τον διττό ρόλο να ξεχωρίζει τους

Κούρδους από τους πολίτες της χώρας που τους

φιλοξενεί και συνάµα να τους ενώνει µεταξύ τους.

Γι ’ αυτό και η µουσική αυτή είναι πολύ

χαρακτηριστική.

Παραδοσιακή ορχήστρα του Κουρδιστάν Kurdistan: Zikr et

chants soufis, Ocora, Paris, p1 994

11

Τουρκία

Η µουσική παράδοση της Τουρκίας µας είναι

έµµεσα γνωστή, αφού, λόγω της γειτνίασής µας,

οι µουσικές µας παραδόσεις έχουν δεχθεί

αλληλεπιδράσεις. Σηµαντικός σταθµός στη

δηµιουργία της σύγχρονης µουσικής παράδοσης

της χώρας, υπήρξε η πτώση της Οθωµανικής

Αυτοκρατορίας, και η γένεση της Τουρκικής

∆ηµοκρατίας.

Περιστρεφόµενοι

∆ερβίσιδες The Garland

Encyclopedia of World

Music New York, Garland

Pub. , 1 998 The Middle

East, vol. 6, p. 754.

Ιράν

Σε καµία άλλη χώρα η ποίηση δεν έχει τόσο

µεγάλη σηµασία για τη µουσική δηµιουργία όπως

στο Ιράν. Τα ποιήµατα των µεγάλων ποιητών του

Ιράν µελοποιούνται και τραγουδιόνται µε ή χωρίς

τη συνοδεία οργάνων, συνοδεύοντας δηµόσιες ή

προσωπικές στιγµές των Περσών. Χαρακτηριστι-

κό της µουσικής εκτέλεσης στο Ιράν είναι ότι οι

µουσικοί πρέπει συνεχώς να µετακινούνται όταν

εκτελούν κάποιο όργανο και, πολύ συχνά, το ίδιο

κάνουν και οι ακροατές.

Παραδοσιακά όργανα του

Ιράν During, Jean. The

art of Persian Music.

Mage Publishers,

Washington D.C, 1 991 , p.

93.

Κεντρική ΑσίαΑζερµπαϊτζάν, Τουρκµενιστάν,

Ουζµπεκιστάν, Τατζικιστάν, Καζακστάν,

Γεωργία, Κιρτζιστάν

Σε καµία άλλη χώρα η ποίηση δεν έχει τόσο

µεγάλη σηµασία για τη µουσική δηµιουργία όπως

στο Ιράν. Τα ποιήµατα των µεγάλων ποιητών του

Ιράν µελοποιούνται και τραγουδιόνται µε ή χωρίς

τη συνοδεία οργάνων, συνοδεύοντας δηµόσιες ή

προσωπικές στιγµές των Περσών. Χαρακτηριστι-

κό της µουσικής εκτέλεσης στο Ιράν είναι ότι οι

µουσικοί πρέπει συνεχώς να µετακινούνται όταν

εκτελούν κάποιο όργανο και, πολύ συχνά, το ίδιο

κάνουν και οι ακροατές.

Παραδοσιακή ορχήστρα

του Ουζµπεκιστάν

Ouzbekistan: Les

grandes voix du Passe,

Ocora, Paris, p1 999

Ισραήλ

Καθώς ο πληθυσµός του Ισραήλ συστάθηκε από

κύµατα µεταναστών από τις 5 ηπείρους, η

µουσική του παράδοση αποτελεί ένα αµάλγαµα

των στοιχείων (µουσικές ιδέες, όργανα κ.λ.π.)

που επαγγελµατίες και ερασιτέχνες µουσικοί

έφεραν µαζί τους από τις πατρίδες τους. Αυτό

εξηγεί την έντονη µουσική δραστηριότητα που

χαρακτηρίζει την περιοχή και τα πολυπολιτισµικά

της στοιχεία.

Μουσικοί και

τραγουδιστές από το

Ισραήλ The Garland

Encyclopedia of World

Music, New York, Garland

Pub. , 1 998- , The Middle

East, vol. 6, p. 1 01 8.

Τα στοιχεία που θα αναφέρουµε προέρχονται από τη

συλλογή της Μεγάλης Μουσικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας

Λίλιαν Βουδούρη.

1 2

ΤηςΜαρίας Σπανουδάκη

Εκφραστικό, µελωδικό, πλούσιο σε αρµονίες και

εξαιρετικά γλυκόηχο, το σαντούρι ανήκει στην κα-

τηγορία: «έγχορδα µε κουτί χωρίς βραχίονα»

µουσικά όργανα, γνωστά και ως «ψαλτήρια» τα

αρχαία χρόνια. Η (µετ)ονοµασία του οργάνου εί-

ναι µάλλον περσική (ψαλτήρι> σαντίρ> σαντούρι)

ή, κατά µια άλλη εκδοχή, προέρχεται από τις

περσικές λέξεις «σαν ταρ» = εκατό χορδές.

Πάντως τέτοιος τύπος οργάνου που παίζεται µε

µπαγκέτες, απεικονίζεται και σε ανάγλυφο του

7ου π.Χ. αιώνα στη Μεσοποταµία µε το όνοµα

santur ή santir.

Έχει σχήµα ισοσκελούς τραπεζίου και µεταλλι-

κές χορδές που τεντώνονται κατά µήκος των δύο

παράλληλων πλευρών του, προσαρµοσµένες σε

ρυθµιζόµενα «κλειδιά» τοποθετηµένα στο δεξί

µέρος (µπαλκόνι) του ηχείου και στερεωµένες µε

µικρά καρφιά στο αριστερό (κούτσουρο). Οι χορ-

δές είναι χορδισµένες συνήθως ανά τρεις (3) στην

ίδια νότα. Έχει 1 00-1 40 χορδές και παράγει 30-32

φθόγγους (νότες).

Η παραγωγή του ήχου γίνεται από το χτύπηµα

των χορδών µε δύο ειδικά ραβδάκια, τις µπα-

γκέτες. Γύρω από το κυρτό µέρος της µπαγκέτας

τυλίγεται ή δένεται βαµβάκι, κλωστή, λάστιχο κ.ά. ,

ανάλογα µε τον ήχο που θέλει να πετύχει ο µου-

σικός (σκληρός, µαλακός). Οι µπαγκέτες κρα-

τιόνται ανάµεσα στο δείκτη και το µεσαίο δάκτυλο

µε τη βοήθεια του αντίχειρα, ενώ για το παίξιµο

χρησιµοποιείται κυρίως ο καρπός του χεριού και

λιγότερο τα δάκτυλα.

Το σαντούρι παίζεται τοποθετηµένο πάνω σε

βάση ή πάνω στα γόνατα του οργανοπαίκτη.

Πολλές φορές όµως είναι και κρεµασµένο στο

λαιµό του, για περιπτώσεις όπως τη συνοδεία της

νύφης στην εκκλησία ή για τις πατινάδες.

Το σαντούρι είναι πολύ διαδεδοµένο στα Βαλ-

κάνια καθώς και στις χώρες της Μέσης Ανατολής

(Αραβία, Ιράν κ.λπ), µε αρκετές διαφορές όµως

από το ελληνικό σαντούρι. Πάντως θα µπορού-

σαµε να πούµε πως ένας εξελιγµένος τύπος σα-

ντουριού είναι το τσέµπαλο (harpsichord ή

clavecin): το µεγαλύτερο και σηµαντικότερο νυκτό

έγχορδο µε πληκτρολόγιο της µουσικής µπαρόκ

(1 500-1 800) ενώ µετά από πολλές αλλαγές και

τελειοποιήσεις, από τα όργανα αυτά προήλθε το

πιάνο.

Στον ελλαδικό χώρο πάντως, πρώτη επίσηµη

αναφορά για το όργανο έχουµε από τον περιηγη-

τή Edward Daniel Clarke, ο οποίος το βρήκε να

παίζεται στην Αθήνα το 1 802 ενώ υπάρχει και άλ-

λη αναφορά για σαντούρι στη Σµύρνη το 1 850 µε

το χαρακτηρισµό «φράγκικο σαντούρι».

Αν και το σαντούρι παιζόταν σε περιορισµένη

κλίµακα στην ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα

και πριν το 1 922, η πλατιά διάδοσή του στον ελ-

λαδικό χώρο οφείλεται στους έλληνες της Μ.Ασί-

ας που ήρθαν µε τη µικρασιατική καταστροφή.

Με τα σαντουρόβιολα οι Σµυρνιοί ερµήνευαν τα

τραγούδια της εποχής στα πανηγύρια, στα καφέ

αµάν και σε κάθε κοινωνική εκδήλωση. Φτάνο-

ντας στην Ελλάδα µετά τη µικρασιατική κατα-

στροφή δεν αποχωρίστηκαν τη µουσική τους

παράδοση και εξακολούθησαν να γλεντούν µε τα

σαντουρόβιολα.

Πολύ γρήγορα λοιπόν και χάρη στις τεχνικές και

εκφραστικές του δυνατότητες ως πολυφωνικό

όργανο, το σαντούρι έγινε απαραίτητο όργανο

της «κοµπανίας» (κλαρίνο, βιολί, σαντούρι, λαού-

το) σε όλη την Ελλάδα. Στα νησιά του Αιγαίου

παίζει ρόλο σολιστικό ενώ στη στεριανή και ηπει-

ρωτική Ελλάδα (στην Ήπειρο το λένε «σαµπ-

ντούρ») ο ρόλος του είναι κυρίως συνοδευτικός.

Τα παραδοσιακά µουσικά όργανα"Το σαντούρι"

Σύγχρονο Ελληνικό σαντούρι

1 3

Το σαντούρι στη Λέσβο

Στη Λέσβο, χάρη στη γεωγραφική της θέση η

ανταλλαγή ιδεών και προϊόντων µε τις πόλεις –

εµπορικά κέντρα της Μικράς Ασίας ήταν ιδιαίτερα

διαδεδοµένη και πριν τη µικρασιατική καταστρο-

φή. Πρώτη γραπτή αναφορά για το σαντούρι στη

Λέσβο εντοπίζεται στο βιβλίο του γάλλου µηχανι-

κού De Launay «Κοντά στους Έλληνες της Τουρ-

κίας» (Παρίσι 1 897). Στην περιγραφή των χορών

της Κυριακής στο χωριό Αγία Παρασκευή, ζωντα-

νεύει το γλέντι όπου «τρεις µουσικοί φτάνουν στη

σειρά παίζοντας. Ο πρώτος ένα µαντολίνο που

λέγεται λαγούτο, ο δεύτερος ένα όργανο µε τε-

ντωµένες χορδές που το χτυπούν µε δυο σφυ-

ράκια, το σαντούρι και ο τρίτος ένα βιολί».

Επίσης, σε νεότερες έρευνες του µουσικού Π.

Αγιακάτσικα, βρέθηκε και µια φωτογραφία του

1 880, από το γάµο του Γεωργίου Κουντουρά στο

Σκόπελο της Γέρας. Εκεί απεικονίζεται το συ-

γκρότηµα των «Νείρων ή και Καµπάδων» (αδερ-

φών από το Παπάδο το οποίο συµπληρώνεται µε

τον Αγιασώτη Γιώργο Καµπά), στο οποίο ο Πα-

ναγιώτης Νείρος διακρίνεται να κρατάει σαντούρι.

Το σαντούρι, από τα πιο αγαπηµένα όργανα των

κατοίκων της Λέσβου, πλούτιζε και «ξεκούραζε»

µαζί µε το βιολί την κοµπανία των «φυσερών».

Επίσης, έδινε τη δυνατότητα στους οργανοπαί-

κτες να προχωρή-

σουν σε αυτο-

σχεδιασµούς "της

στιγµής" που πά-

ντα σχετίζονταν µε

τις προσωπικές

εµπειρίες και γνώ-

σεις αλλά και την

ψυχική διάθεση

των µουσικών.

Πάρα πολλοί οι

σαντουριέρηδες

της Λέσβου.

Ξεχωριστή θέση

όµως κατέχουν οι

παρακάτω δεξιο-

τέχνες:

Ο Γιώργος Χατζέλλης ή «Χαχίνα» ή «Βέβα»

(1 895-1 973) γεννηµένος στο Ακράσι, ήταν ο πιο

γνωστός και µάλιστα µανιώδης σαντουριέρης του

νησιού µε µουσικές σπουδές αρχικά στη Λέσβο

και στη συνέχεια στα Μοσχονήσια και την Αµερι-

κή.

Ο Γιάννης Σουσαµλής ή «Κακούργος» (1 928-

1 996) γεννηµένος στην Αγιάσο, µαθητής του

Γιώργου Χατζέλλη. Χαρισµατικός, µε γρήγορο και

χαρακτηριστικό παίξιµο που οφείλεται και σε

κάποιες προσωπικές του παρεµβάσεις στο όργα-

Το Λεσβιακό παραδοσιακό συγκρότηµα. Από αριστερά Τάσος

Κουλούρης βιολί, Νίκος Καλαϊτζης σαντούρι, Χρήστος

Παπανικολάου κιθάρα

Από την Αγιάσο ο Γιάννης Σουσαµλής ή "Κακούργος"Η κοµπανία της Γέρας των "Νείρων" ή Καµπάδων σε γάµο

στο Σκόπελο Λέσβου εν έτη 1880. Από αριστερά (3ος)

διακρίνεται µε το σαντούρι ο Παναγιώτης Νείρος.

1 4

νο (παίζει µε «γυ-

µνές» µπαγκέτες

για πιο σκληρό

ήχο, αντικατέστησε

τις µπάσες χορδές

µε χάλκινες για ο-

µοιοµορφία του ή-

χου κ.ά.)

Ο Νίκος Καλαϊτζής

ή «Μπινταγιάλας»

που γεννήθηκε στο

Μεσότοπο (1 925-

201 2). Παίζει σα-

ντούρι, βιολί,

µπουζούκι και πα-

λαιότερα τροµπόνι.

∆εξιοτέχνης στο σαντούρι µε επίσης χαρακτηρι-

στικό προσωπικό παίξιµο επηρεασµένο τόσο

από τον δάσκαλό του Γιώργο Χατζέλλη όσο και

από τους ρουµάνους βιρτουόζους του «συγγενι-

κού» τσέµπαλου. Πολύ σηµαντικός σαντουριέρης

της Λέσβου είναι και ο νεότερος ∆ηµήτρης Κο-

φτερός που γεννήθηκε το 1 951 στο Νεοχώρι και

µέχρι σήµερα συµµετέχει σε εκδηλώσεις και

ασχολείται µε τη διδασκαλία και τη διάδοση του

οργάνου. Μάλιστα, έχει γράψει δύο βιβλία αφιε-

ρωµένα στο ελληνικό και το µυτιληνιό σαντούρι

αντίστοιχα, καθώς και τη µοναδική (έως τώρα)

"µέθοδο" διδασκαλίας του οργάνου.

Άλλοι δεξιοτέχνες του οργάνου στον ελλαδικό

χώρο γενικότερα είναι οι: Αριστείδης Μόσχος (µε-

γάλος δάσκαλος που πέθανε το 2001 ), Τάσος

∆ιακογιώργης, Νίκος Καρατάσος καθώς και οι νε-

ότεροι Ανδρέας Κατσιγιάννης και Μάριος Παπα-

δέας.

Βιβλιογραφία- Πηγές:

* «Μυτιληνιό Σαντούρι» -∆ηµ. Β.Κοφτερός -Εκδ.Αιολίδα

* «Ελληνικά µουσικά όργανα» -Στ. Καρακάση –Εκδ.∆ίφρος

* «Εγκυκλοπαίδεια του Φοίβου Ανωγειανάκη: Ελληνικά λαϊκά

µουσικά όργανα»

* «Γνωριµία µε τα µουσικά όργανα» - Εκδ.Φ.Νάκας

* http: //www.mousikoergastiri .gr

1 .Τραγούδια Μυτιλήνης και Μ. Ασίας

2.Τραγούδια Βορείου & Ανατολικού Αιγαίου

Πέρασαν αρκετά χρόνια από τότε που είχαν κυκλοφο-

ρήσει σε δίσκους βινυλίου, οι ηχογραφήσεις του Σίµω-

να Καρά: "Τρα-

γούδια Μυτιλήνης

και Χίου" και

"Τραγούδια Μυτι-

λήνης και Μ. Ασί-

ας". Ευτυχώς,

επανακυκλοφό-

πρησαν σε CD

και µάλιστα µε

περισσότερα

τραγούδια και από άλλα µέρη. Οι ηχογραφήσεις έγιναν

το 1 974, όταν ο Σίµωνας Καράς πήγε στη Μυτιλήνη

και ηχογράφησε στην Αγιάσο την Πλαγιά και το Σκου-

τάρο. Μπορεί να µην είναι οι πιο αντιπροσωπευτικές,

αλλά είναι οι πρώτες ηχογραφήσεις αυθεντικών µυτι-

ληνιών σκοπών και τραγουδιών. Οι οργανοπαίχτες

αρκετά ακµαίοι, ιδιαίτερα οι Αγιασώτες, προσφέρουν

πολύ όµορφες µουσικές στιγµές. To πρώτο CD περι-

λαµβάνει 8 τραγούδια και σκοπούς από Λέσβο: 1 )Μω-

ρό µου, 2)Αζιζιές ή Τενεδιός, 3)Ζεϊµπέκικο Πιγκί,

4)Από την Αθήνα ως το Πειραιά, 5)Συρτός της Νύφης

και Μπάλλος, 6)Παληός Καρσιλαµάς, 7)Βαρύ

Ζεϊµπέκικο, 8)Καρσιλαµάς. Στα 1 , 2, 3, 5, 6, 7 παίζουν

οι Αγιασώτες του

«Ανα- γνωστη-

ρίου» ενώ στα 4

και 8 παίζουν

Πλαγιώτες µουσι-

κοί. Το δεύτερο

CD περιλαµβάνει

τα εξής: 1 )Συρτός,

2) Ανάθεµα τον

αίτιο, 3) Σαν τα

Μάρµαρα της Πόλης, 4)Σκοπός των Ιπποδροµιών,

5)Κασάπικο «Βουλγάρα». Στα 1 και 3 παίζουν οι Πλα-

γιώτες, στα 2 και 5 οι Αγιασώτες ενώ στο 4 οι Σκουτα-

ριώτες µουσικοί. Στο συνοδευτικό βιβλιαράκι δίνονται

αναλυτικές πληροφορίες σχετικές µε τους µουσικούς

και τον τόπο των ηχογραφήσεων καθώς και οι στίχοι

των τραγουδιών. Επίσης υπάρχει κι απόδοση των κει-

µένων στα αγγλικά. Την πολύ καλή επιµέλεια των CD

έκανε ο Νίκος ∆ιονυσόπουλος. ∆ίσκοι αναφοράς.

Ο ∆ηµήτρης Κοφτερός

1 5

Στον δάσκαλό µας, Γρηγόρη Γρηγορίου!

Πώς ψηλαφίζεις το ανείπωτο; Πώς περι-

γράφεις αυτό που µόνο νιώθεται; Πώς δίνεις

χρώµα σε αυτό που δανείζεται ολάκερη την

παλέτα του Θεού;

Απέναντί µου ο δάσκαλος. Βράχος που

πάνω του γέρνουν τα κύµατα του Μολύβου.

Οι κουβέντες του πάντα λιγοστές. Ανταγωνί-

ζονται το βλέµµα του πουTγρηγορεί. Στην

παλάµη του ένας µικρός ∆ιόνυσος. Που

µπλέκεται ανάµεσά µας και γελά. Μας ξυπνά,

µας µεθά, οδηγεί τα βήµατά µας.

Είναι φορές το απόβραδο

που ακούγεται θαρρείς

ρυθµός βαρύς

από πολύβουο µελίσσι…

Ειν΄ του Γρηγόρη ο χορός

ένας ανείπωτος καηµός

το γλυκό το µεθύσι.

«Οι άνδρες χορεύουν παλικαρίτικα» θα µου

πει. «Έτσι λένε στο νησί. Και µόνο κάποιες

στιγµές ο ένας δίνει χώρο και χρόνο στον άλ-

λο για να εκφραστεί. Και ο χορός τους είναι

άλλοτε χαλαρός, άλλοτε εκρηκτικός και κάπο-

τε επιθετικός».

Γεννήθηκε και ανδρώθηκε στον Μόλυβο

της Λέσβου. Ο χορός ως συνείδηση ήρθε

όψιµα στην ζωή του. Στην πρώτη του πα-

ράσταση συµµετείχε όταν κάποιος άλλος χο-

ρευτής είχε αρρωστήσει. «Είχα µάθει να

χορεύω χωρίς να έχω σηκωθεί από την κα-

ρέκλα. Στην εποχή µου άλλοι χοροί και άλλα

ακούσµατα έθελγαν τους νέους». Τον ρωτώ

για τους γονείς του, τις πρώτες εικόνες που

εντυπώθηκαν µέσα του από παιδί. Εικόνες

χορευτικές. «Με τον πατέρα µου χόρεψα πο-

λύ µεγάλος, µετά τα 30». Ξεκρίνει την φορά

που, παλικάρι, χόρεψε σε ένα µαγαζί και τον

πλησίασε ένας φίλος του παππού του, του

παππού Γρηγόρη που έφυγε από την ζωή,

όταν εκείνος ήταν πολύ µικρός. Ο χορός, ο

τρόπος, το βλέµµα, το στήσιµο, «καθρέ-

φτης» του παππού, είχε φέρει δάκρυα στα

µάτια του αγαπηµένου φίλου.

«Προσπαθούσα να πείσω την παρέα να

πηγαίνουµε αργά στα πανηγύρια, όταν ξε-

διάλυνε ο κόσµος. Τότε που έρχονταν τα

T.αληθινά βήµατα. Πολύ µετά τα πρώτα

νούµερα και τις παραγγελιές στην ορχήστρα,

στο τέλος τέλος, έµεναν οι µερακλήδες. Όταν

ακόµη ίσως είχαν φύγει και οι γυναίκες. Και

έµεναν µόνοι. Στα πανηγύρια έλεγαν "Να φυ-

λάξουµε να φύγουν τα µουρολάσα", εννο-

ώντας τις παρέες ανδρών µικρής ηλικίας,

αυτούς που χόρευαν προς επίδειξη. Τα δε

πανηγύρια άνοιγαν µε χορούς µεικτούς για να

καταλήξουν µε λυπητερά, µακρόσυρτα τρα-

γούδια».

Και ο χορός έγινε συνείδηση. Και η συνεί-

δηση αγάπη. Αγάπη για το αυθεντικό. Αγάπη

και νοσταλγία για κάτι που ο χρόνος έµοιαζε

να είχε ξεθωριάσει. «Έβλεπα ότι δεν µπο-

ρούσαν να χορέψουν, να ταιριάξουν, ο πα-

τέρας µε τον γιο». Τα χρόνια που τους χώ-

ριζαν, είχαν δηµιουργήσει ένα µεγάλο χάσµα.

Οι χορογραφίες, τα συγκεκριµένα κινητικά

µοτίβα, ο κανόνας των συγκεκριµένων απο-

δεκτών ηλικιακών οµάδων για τα χορευτικά

"Από καρδιάς"

"Γρηγόρης και Ρένα Γρηγορίου, 1 4ο Φεστιβάλ

Παραδοσιακών Χορών Μήθυµνας"

1 6

συγκροτήµατα και η τυποποίηση για τις

ανάγκες µιας παράστασης, είχαν αλλοιώσει

στα µάτια του την παράδοση. «Άρχισα να

πηγαίνω πίσω». Αναζητώντας την καθαρή

οµορφιά της ετερότητας, ο χρόνος κύλησε

µακρόθυµα και ναι, «Τώρα µε τον πατέρα

µου πια χορεύουµε το ίδιο». Η κατάκτηση.

Τον ρωτώ για τα γλέντια. «Τα καλύτερα

γλέντια, οι πιο δυνατές εικόνες που έρχονται

στην θύµηση, είναι από σκηνές καφενείου.

Και τα καλύτερα γλέντια στα καφενεία είναι

αυτά που γίνονται χωρίς όργανα. Με τραγού-

δι µεικτό - ελληνικό και τούρκικο – ».

Και ο χορός ανάµεσα στο ζευγάρι; «Πρώτα

έδινες λόγο µε την κοπέλα και µετά µπορού-

σες να την χορέψεις», µου διευκρινίζει. «Στον

χορό του αρραβώνα, στα επίσηµα, η νυφ’

έκανε δώρο στον γαµπρό µαντήλι µεταξωτό

µε µονόγραµµα. Με αυτό έκαναν τον πρώτο

χορό σε κλειστό οικογενειακό κύκλο».

Και τα συναισθήµατα; «Ο άνδρας στην

Λέσβο δεν χορεύει για να τον δει η γυναίκα. Η

εικόνα της, το σεκλέτι, υπάρχει πίσω, καρ-

φωµένο στον νου». Και ανταγωνίζεται την ει-

κόνα της καθώς η µια κίνηση δίνει την θέση

της στην επόµενη. Και το ένα ούζο, φέρνει το

επόµενο. Και το ούζο, τελετουργία. «Αυτή η

ροή δεν έχει εντάσεις, ούτε καβγάδες. Οι κα-

βγάδες είναι στα βιαστικά», θα διευκρινίσει .

Πες µου για τα συναισθήµαταT. «Κου-

µάντο είναι ο άντρας. Ο άντρας πληρώνει,

ο άντρας δίνει το µαντήλι, ο άντρας προσκα-

λεί. Την γυναίκα θέλει να δείξει, δεν κάνει κα-

µιά περιττή κίνηση όµως για να την καπε-

λώσει. Καµαρώνει δίπλα της, δεν φλερτάρει.

Και εκείνη κοιτάζει χαµηλά, έχοντας όµως

συναίσθηση πού βρίσκεται ο άντρας ανά

πάσα στιγµή. Ο µπάλος στην Λέσβο είναι χο-

ρός εσωτερικός ερωτικός. Το ζευγάρι δεν

αφήνεται, δεν είναι διαχυτικοί µεταξύ τους.

∆εν υπάρχει το παιχνίδι µε τα µάτια».

Τον ακούω σιωπηλά και πρόχειρα στήνω

µε τον νου τις εικόνες που αφηγείται. Τώρα

το νιώθω. Πως ο χορός, ο χορός στην Λέσβο

είναι τραγούδι, είναι τελετουργία, είναι τυπικό.

Άρρηκτα δεµένα µε τον τόπο και το χρώµα

της γης του ευλογηµένου τούτου νησιού. Αλ-

λά και ιεραρχία. «Στον χορό υπάρχει µια σει-

Μάνος-Μέλπα στη Λέσχη (Φωτ. Γαβριέλλα Μαυριδή)

Μόλυβος καφενείο και γλέντι στο δρόµο. Από αριστερά Τζώρτζης,

Τριαντάφυλλος Βατής, Γ.Κουνιάρης (Χατζήκιογλου), Χαρίλαος

Τσαϊρης, Αντώνης Μύγιας, Παναγιώτης Βαξεβάνης, Πέτρος

Φραγκούλης, Ουνίκ (µε αρµόνικα), Μουστάκας, Γ.Μουτάφης

(όρθιος), Βασίλης Φραγκούλης, Τενεδιός Στέφανος (µε ούτι)

(Φωτογραφία από Φωτ. Φραγκούλη)

Μόλυβος αποκριάτικη χοροεσπερτίδα.

Αχιλλέας Φραγκούλης και Αχιλλέας Βαµβούκος

(Φωτογραφία από Φωτ. Φραγκούλη)

1 7

ρά. Σε ένα µαγαζί που θα πάµε δεν µπορώ

να χορέψω καλά αν δεν υπάρχει η σωστή

σειρά: συρτά, καλαµατιανά, ζεϊµπέκικα. Και

παίζει ρόλο και το τι φοράς. Τα ρούχα, τα πα-

πούτσια. Τον χορό θέλω να τον ακούωT».

Αλλά η Λέσβος είναι και αυτοσχεδιασµός:

«Την Λέσβο δεν µπορείς να την στήσεις.

Πρέπει να αφήσεις τον άλλο να εκφραστεί, να

απογειωθεί µέσα από την παρέα και την

στιγµή». Ένας κόσµος ολοκληρωµένος, µια

µυητική διαδικασία στο «ολόκληρο», µακριά

πολύ από την αταξία του κόσµου και την επι-

δεικτική διάθεση.

Τελευταία ερώτηση. Τον ρωτώ αν λυτρώνε-

ται κανείς όταν χορεύει από εκείνο που τον

«πνίγει» στην ζωή. «∆εν είναι πάντα λύτρω-

ση», µου απαντά. «Άλλες φορές είναι

εκτόνωση, άλλες πάλι είναι κραυγές του

σώµατος, λύπης ή και χαράς. Ποτέ δεν αι-

σθάνεσαι το ίδιο όταν χορεύεις».

Και τα καλύτερα ζεϊµπέκικα; «Είναι αυτά

που δεν τα θυµάσαι. Όταν περνάς σε άλλη

διάσταση. Ζεϊµπέκικο θα χορέψεις ένα και

θα το νιώθεις».

Κάπου εδώ σταµατώ τις ερωτήσεις. Στο

πρόσωπό του ψηλαφίζω το µέτρο. Καθαρό.

Και έρχεται στον νου µου η προτροπή του

στα µαθήµατα: «Να µετράς, µην ξεχνάς το

µέτρο. Πάντα να µετράς». Χαµογελά µε εκεί-

νον τον τρόπο τον λίγο µελαγχολικό, λίγο ζα-

λισµένο και ανεβαίνει στην µηχανή για να

φύγει.

[T]

Μες στην αιώνια τάξη του κόσµου λένε ότι

οι πλανήτες στήνουν τον δικό τους µυστικό

χορό, την αρµονία και τον ήχο. Ο Έρως είναι

εκείνος που επιδέξια συνταιριάζει τα αντίθετα,

το «άρρεν» και το «θήλυ», τις απαρχές του

κόσµου τούτου. Ο Απόλλων και ο ∆ιόνυσος,

άρχοντες της έκστασης κάµουν την ψυχή για

µια στιγµή µονάχα να είναι εκείνη που διαφε-

ντεύει το σώµα. Και το κορµί να πει ψέµατα,

δεν µπορεί. Και όπως κινούνται οι πλανήτες,

έτσι δονούµαστε γύρω από τον εαυτό µας.

Έναν κύκλο όλοι µαζί και έναν κύκλο γύρω

από τον εαυτό µας. Καρσιλαµάς και

ζεϊµπέκικο. Μαζί και µόνος. Τα πόδια διη-

γούνται την χαρά, την οδύνη, την λύτρωση.

Και η ψυχή ορέγεται το αληθινό.

Το κορµί τινάζεται, πατά και υψώνεται,

λυγίζει, δυναµικά, χαρούµενα, µε λύπη

σφραγισµένη. Μεθά και αποξεχνά. Τα

µάτια χαµηλώνουν. Σεµνά το κορµί στέκει

αντίκρυ. Θαρρετά διαφεντεύει το όµορφο.

Γλαρόπουλα λευκά τα χέρια θραύουν το

κύµα της σιωπής και µιλούν την αγάπη.

Το σώµα ενθυµείται. Τα πόδια όµορφα

µαλώνουν µεταξύ τους και φιλιώνονται

µέσα στον χορό. Αποκόπτονται και σµί-

γουν ξανά. Και ξανά.

Με το άλικο της παπαρούνας βάφω

τώρα τους αρµούς. Μιλά το κόκκινο στις

φλέβες µου, ποτίζει το δέρµα, θερµαίνει

τον νου και ησυχάζει µέσα µου ο νέος

κόσµος που ξυπνά. Και απορρέει η οµορ-

φιά, αναδύεται το «καρυδάκι» της ψυχής,

ο κρυµµένος θησαυρός. Και παραδίνοµαι.

Ξύνω µε την άκρη των δακτύλων ένα πα-

ράθυρο που βλέπει στον αιθέρα, στην κα-

θαρή ατµόσφαιρα. Εκεί όπου κατοικούν οι

Θεοί. Ισορροπώ, τέρποµαι και θεραπεύο-

µαι. Για να αποσυντεθεί ο κόσµος από την

αρχή. Και να επιστρέψει η ύλη στις γω-

νιές. Να κατακάτσει η σκόνη που µόλις

πριν µαγικά στροβιλιζόταν.

Γιώτα Αθανασίου

Υ.Γ. Οι συνοδευτικές φωτογραφίες προέρχονται από την

ιστοσελίδα του Facebook "Η ΠΑΛΙΑ ΜΑΣ ΜΗΘΥΜΝΑ"

1 8

Η λογοτεχνία της Λέσβου – Στρατής Αναστασέλλης

Γαϊδουρινά γεράµατα

Απόσπασµα από το βιβλίο “Κερατοζωή”

εκδόσεις Κέδρος

[. . . ] Σε µια πλαγιά της Κα-

λαθούς βοσκούσε ένας

γέρο-γάιδαρος κοκαλιά-

ρης, καταπληγωµένος.

Κάθε τόσο φρούµαζε µ'

ένα ρουθούνισµα, κι ύ-

στερα έσβυβε πάλι να

τσιµπολογήσει. Οι ρίγανες

του φραίναν την καρδιά κι

όπου τις λάχαινε τις µα-

σούσε δεµατιαστές. Έκανε

γούστο την αψιά µυρουδιά

τους κι όσο να το καλοκαταλάβει τούρθε µια γλυκιά ζα-

λάδα σα µεθύσι.

[. . . ] Περάσανε απ' το µυαλό του καποτεσινές δουλειές

που σκάρωνε κάθε άνοιξη. Θυµήθηκε την αξιοσύνη, τη

λεβεντιά του και καταστάλαξε στα χάλια που κατάντη-

σε στα γερατειά. Ανασήκωσε τα χείλια του και χαµο-

γέλασε πικραµένα. Ένα παράπονο τον έπνιγε και

ξεροκατάπινε τη λαχτάρα του να κρατήσει τούτη τη

δύναµη, το σφρίγος που τρύπωσαν µες το σκαρί του

αναπάντεχα. Ήξερε πως ο αγκρισµός τούτος θα χαθεί

σαν τ'όνειρο σε κι η καρδιά του ράγισε.

Μη παίρνεις Μάη γάιδαρο

και τη Λαµπρή γυναίκα

Μιά µεσοκαιρίτισα γαϊδουρα, σα µουλωχτή πρέπει κυ-

ρία, τσιµπολογούσε, τάχα αδιάφορα τα όσα τρέχοντα

γύρω της, καλοδέχτηκε το µύρισµα του γαϊδάρου.

Πάνω που κουβέντιαζαν µε λιγωµένα γαϊδουρόλογα,

ένας γεροδεµένος γάϊδαρος κατέβαινε τρεχάτος σαν το

σίφουνα. Πάνου στα ζαλοπατήµατα του γέρου ταίριασε

να περνά δίπλα ο αγκρισµένος, κι ως µπήκε µπόδιο το

γέρικο σκαρί, µε µια φορτσαριστή σκουντιά, έριξε το

γέρο στο γκρεµό. Η γαϊδούρα θλίφτηκε για το κακό

που τον βρήκε, µα ο πουλαράς, σε λίγο, τόβγαλε απ'

το µυαλό της.

Μές τα βράχια απόµεινε σφηνωµένος ο γέρο-γάϊδα-

ρος, και, την ώρα που γινόταν το µάλε βράσε απ' τα

γκαρίσµατα και τον παλαβάτον οργασµό, άφησε τη

στερνή πνοή του µ' ένα παραπονιάρικο στεναγµό. Ο

νταβουλτζής ο Αντρέας ο Χατζηγιαννάκης τον πήρε

χαµπάρι κι τον έγδαρε µε την αύριο. Χρόνια και ζα-

µάνια η προβιά του γέρου κουρδισµένη στο νταούλι

βροντολογούσε απ' τα χτυπήµατα και γλεντούσε τα

παλικάρια της Αγιάσσου. . . . [. . . ]

Βιογραφικό Σηµείωµα

ΣΤΡΑΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΛΛΗΣ

(1 908 - 1 997)

Ο Στρατής Αναστασέλλης

γεννήθηκε στην Αγιάσο της

Λέσβου. Αναγκάστηκε να

δουλέψει από τα παιδικά του

χρόνια και από τα δεκαέξι

χρόνια του ως τη συνταξιο-

δότησή του ήταν οδηγός ταξί.

Παντρεύτηκε και απέκτησε

δύο γιους. Πέθανε στην Αθήνα. Στη λογοτεχνία πρω-

τοεµφανίστηκε το 1 932 µε τη δηµοσίευση ενός ευθυ-

µογραφήµατος στο περιοδικό του Στρατή Παπανικόλα

Τρίβολος, µε το ψευδώνυµο ΚΟΠΣ. Με τον Τρίβολο

διατήρησε σταθερή συνεργασία. Το 1 975 πραγµατο-

ποίησε την πρώτη του έκδοση µε τη συλλογή πεζο-

γραφηµάτων Βλουτίνα Γιαπρακάνδινα. Το συγγραφικό

έργο του περιλαµβάνει επίσης τέσσερις ακόµη συλλο-

γές πεζών και µια µελέτη για το έργο του ζωγράφου

Θεόφιλου. Χαρακτηριστικό στοιχείο της γραφής του εί-

ναι η χρήση της διαλέκτου της γενέτειράς του. 1 . Για

περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Στρατή Αναστα-

σέλλη βλ. Παπαδόπουλος Λευτέρης, «Στρατής Ανα-

στασέλλης», Η λέξη1 37, 1 -2/1 997, σ.77-80.

O συγγραφέας µπροστά στο αυτοκίνητο του πατέρα του το '30

1 9

ΛΕΣΒΙΑΚΟΙ Ι∆ΙΩΜΑΤΙΣΜΟΙ

Χαρακτηρισµοί-ξοµπλάσµατα ανδρών και γυναικών

Μαρία Αχ. Αναγνωστοπούλου

Πρόκειται για το πιο

πρόσφατο βιβλίο της

κ. Μαρίας Αναγνω-

στοπούλου το οποίο

καταπιάνεται µε τη

γλώσσα των Μυτιλη-

νιών. Όπως πολύ

εύστοχα η ίδια επι-

σηµαίνει, «µε σκω-

πτικό, ειρωνικό ή υ-

βριστικό, κάποτε µε

επαινετικό λόγο, ανά-

λογα µε την ψυχική

και θυµική διάθεση της στιγµής, ο Λέσβιος χαρα-

κτηρίζει συµπεριφορές ήθους, σωµατικά και ψυ-

χικά χαρίσµατα ή ψεγάδια µε αξιοθαύµαστη

ακρίβεια». Το γλωσσάρι αυτό αποτελεί έναν θη-

σαυρό καθηµερινών εκφράσεων που εκστοµίζουν

οι Λέσβιοι περισσότερο για να «στολίσουν» και

λιγότερο για να επαινέσουν κάποιον ή κάποια.

Μέσα από αυτούς τους χαρακτηρισµούς και τα

ξοµπλιάσµατα ο Λέσβιος τη κατάλληλη στιγµή θα

εκφραστεί λιτά και µε περισσή ακρίβεια. Πολλές

φορές και ο ίδιος χαρακτηρίζεται επαινετικά για

την ικανότητά του αυτή να εκστοµίζει τις εκ-

φράσεις εκεί που πρέπει και όταν χρειάζεται.

Παραδείγµατα για τους άνδρες:

Κλιφταλµπούτζα - κλέφτης για φτηνοπράγµατα

(Αγιάσος)

Κνώδαλου - τιποτένιος, ζώων [<αρχ.ελλ. κνώδα-

λο «άγριο ζώων»]

Κουλουσφούγκ’ς - τιποτένιος

Κριµανταλάς - ψηλός, άχαρος

Παραδείγµατα για τις γυναίκες:

Καλτάκα - ψηλή, άχαρη

Καπουσούζα - άστατη, από άρπαγο σόι [<kapış

«αρπαγή»+soy «γενιά»

Κουλουκουµέν’ - κοψοµεσιασµένη

Κρυγιόµπλαστρου - άνοστη, ενοχλητική, κρύα

ΣάµοςΗ µουσική µας παράδοση

∆ηµήτρης Ζαχαρίου

Λένε «ένα

βιβλίο δεν

κρίνεται από

το εξώφυλ-

λο». . το ίδιο

νόµισα βλέ-

ποντας το ε-

ξώφυλλο του

δίσκου.

Πρόκειται ό-

µως για µια

ολοκαίνουρ-

για παραγωγή, που όπως διαβάζω θέλησε να

κάνει χρήση των παλαιών οργάνων όπως αρ-

µόνικα και τσαµπούνα και να προσπαθήσει να

αποτυπώσει ξανά την παράδοση. Νέοι άνθρω-

ποι καταπιάνονται ξανά µε τα παλιά κοµµάτια της

Σάµου και δίνουν µια νέα πνοή στα τραγούδια.

Εκτός από τους τοπικούς οργανοπαίκτες, τα τρα-

γούδια αποδίδουν εξαιρετικά και άλλοι τραγουδι-

στές εκτός Σάµου όπως: ο Παναγιώτης Λάλεζας,

ο Γιάννης Νιάρχος, ο Μιχάλης Ζάµπας.

Στους σκοπούς θα αναγνωρίσουµε και κά-

ποιους ίδιους µε της Μυτιλήνης όπως: ο Συρτός

Σµυρνέικος» και το τραγούδι «Αλφαβητάρι της

αγάπης» και γενικά οι συρτοί που κυριαρχούν στο

cd, έχουν ύφος ανάλογο µε της Μυτιλήνης και όχι

των Κυκλάδων. Υπάρχουν πολλοί σκοποί του

γάµου, µερικοί απτάλικοι, ενώ το τοπικό χρώµα

προσδιορίζεται από την τσαµπούνα.

Το cd περιλαµβάνει συνολικά 26 κοµµάτια. Ανα-

φέρω µερικά όπως: το γνωστό στο πανελλήνιο

«Σαµιώτισσα», το επίσης γνωστό «Το πλατα-

νιώτικο νερό», «Ο µπαρµπα-Μαθιός», «Συρτός

νησιώτικος, Μαραθοκαµπίτικος», όπως και τα

διαδεδοµένα σε όλο το αιγαίο «Η κλώσα», «Συρ-

τός Σαµιώτικος», «Τα βάσανα»T Η µουσική από

κάθε άκρη της Ελλάδας πάντα κρύβει ένα µικρό

θησαυρό, ανακαλύψτε τον!

Παναγιώτης Αγιακάτσικας.

Βιβλία - ∆ίσκοι

20

ΤηςΦωτεινής Φραγκούλη

Η πολύτιµη σχέση µε τον παππού µού µου άνοιξε το

δρόµο µιας ιδιαίτερης αγάπης για τα καφενεία. Το χω-

ριό µου τότε είχε πολλά και ωραία καφενεία. «Άντε να

πάµε στον καφενέ» έλεγε ο παππούς και µου έκλεινε

πονηρά το µάτι. Συχνά µε έπαιρνε µαζί του και µου

έδινε τα λουκούµια όταν κέρδιζε τους φίλους του στην

πρέφα. «Πάµε στον λουκουµέ» έλεγα εγώ από µέσα

µου και γελούσα και χαιρόµουνα µε το αστείο µου, σαν

την παροιµία που λέει «Γιάννης κερνά, Γιάννης πίνει».

Για µένα λοιπόν τα καφενεία του χωριού µου ήταν µε-

γάλα λουκούµια µε παράθυρα που είχαν θέα προς τη

θάλασσα και ωραία µαρµάρινα τραπέζια. Άλλα καφε-

νεία είχαν χρώµα και γεύση τριαντάφυλλου, άλλα

πράσινης µέντας και άλλα ήταν κεχριµπαρένια και µο-

σχοβολούσαν µέλι και κερί. Όµως όλα τα λουκούµια -

καφενεία µύριζαν στο βάθος τους καφέ και ούζο και

γαρίδες µε ντοµάτα.

Στο Μόλυβο δεν έχει πια ούτε ένα καφενείο. Όταν τα

βράδια του καλοκαιριού µαζεύουν την τουριστική πρα-

µάτεια και κλείνει η αγορά, βγαίνω απ’ το παραθυράκι

του µυαλού µου και φέρνω ένα χειµώνα όλο γούστο.

Η µάνα µου µόλις σιδέρωσε τις πετσέτες του µαγα-

ζιού µας κι εγώ τις παίρνω ζεστές-ζεστές και τις πη-

γαίνω στο κουρείο του πατέρα µου.

Τα χέρια του µυρίζουν κολόνια, τα µάτια του στολί-

ζουν την αγορά. Το κουρείο µας καθαρό, µυρωδάτο,

αρχοντικό, µε τα παλιά καρυδένια έπιπλα και τους µε-

γάλους καθρέφτες. Μέσα τους βλέπω το λιµάνι, τις

τράτες, το ηλιοβασίλεµα. Τότε µε κατακλύζει µια µυ-

ρωδιά από κολόνια, καφέ και αθερίνα τηγανητή. Τα

κουκουλώνει όλα γλυκά, αθόρυβα.

Μέσα στη νύχτα και στη µυρωδιά ξεφυτρώνουν και

πάλι τα λουκούµια - καφενεία µου. Καθαρίζω την άχνη

τους και αναγνωρίζω τα µαρµάρινα τραπέζια, τα ποτη-

ράκια του ούζου, τα µικρά κανονάκια του κονιάκ, τα

πιατέλια µε τους µεζέδες και τα ψωµάκια αντίδωρα.

Ακούω τους χτύπους των χεριών στο χαρτοπαίγνιο, τις

ζαριές και τις µουσικές παρηγοριές απ’ το τζουκµπόξT

Εξαίρεση οι Κυριακές µε τις γυναίκες, περιποιηµένες,

αρωµατισµένες, µε κόκκινα κραγιόν και άσπρα κολιε-

δάκια, σε οικογενειακές εξόδους, υποβρύχιες γλυκές

κοινωνίες βανίλιας µέσα στα λουκούµια - καφενεία

µου.

Γλείφω την άχνη απ’ τα χείλη µου. Σκουπίζω και τα

υπολείµµατα που έπεσαν στο γαλάζιο φουστανάκι

µου. Τα φώτα στους δρόµους χαµηλώνουν. ∆ώδεκα,

µεσάνυχτα. Πρέπει να γυρίσω στο σπίτι. Είναι αργά.

Παίρνω βιαστικά άχνη από το χάρτινο κουτί των λου-

κουµιών, ρίχνω µπόλικη στα τζάµια, στις πόρτες, στα

παράθυρα, στα κεραµίδια, στους πέτρινους τοίχους,

να τα κρύψω, να τα κρύψω τα λουκούµια- καφενεία

µου. Να µην τα δει κανείς. Κανείς να µη µου τα πάρει.

Η Φωτεινή Φραγκούλη γεννήθηκε και µεγάλωσε στο

Μόλυβο της Λέσβου. Είναι δασκάλα και συγγραφέας

παιδικών βιβλίων. Το νοσταλγικό αυτό κείµενό της

πρωτοδηµοσιεύτηκε στο λεύκωµα της Αγγελικής Χα-

τζηδηµητρίου «39 καφενεία και ένα κουρείο», (Πανεπι-

στηµιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1999 & 2001) µε εικόνες

από τα εναποµείναντα έως τις αρχές του 21ου αιώνα

καφενεία της Λέσβου), ενώ στη συνέχεια περιλήφθηκε

στο αναγνωστικό της ΣΤ’ ∆ηµοτικού. Η συγγραφέας

λέει ότι στον Μόλυβο δεν έχει πια ούτε ένα καφενείο.

Και ίσως να έχει δίκιο, τουλάχιστον µε την έννοια που

είχαν οι καφενέδες τα χρόνια τα παλιά. Όµως τελευ-

ταία, κάποια παλιά καφενεδάκια ξαναζωντανεύουν. Το

∆ηµοτικό Παραδοσιακό Καφενείο Μήθυµνας, κρεµα-

σµένο στο µπαλκόνι πάνω από τη θάλασσα, το µικρο-

σκοπικό «Χαµάµ» µε τα τραπεζάκια κάτω από το

σαλκίµι της αγοράς, η «Γειτονιά» στα πιο ψηλά σο-

κάκια του χωριού είναι µερικά από αυτά. Όταν βρεθείτε

στον Μόλυβο, αξίζει να τα επισκεφθείτε. Για δυο ρου-

φηξιές καφέ. Γ.Β.

Τριανταεννέα καφενείακαι ένα κουρείο

21

Του Παναγιώτη Αγιακάτσικα

Όπως και άλλα κτίσµατα (τζαµί, σχολείο, λουτρό,

υδραγωγείο και κρήνες), κατασκευάστηκαν µε

εντολή του Καπουδάν Πασά, αρχιναύαρχου του

οθωµανικού στόλου Karabağlı Süleyman Pasa, ο

οποίος κάλυψε και τις δαπάνες.

Το κάστρο κτίσθηκε το 1 757 µε σκοπό να προ-

στατευθεί η περιοχή από την µάστιγα των πειρα-

τών, αλλά και προκειµένου να ελέγχει τους

θαλάσσιους ναυτικούς διαύλους. Κατασκευαστικά

είναι µικρών διαστάσεων, σε πολυγωνική µορφή

και τετράγωνους πύργους. Η πύλη εισόδου φέρει

τόξο µε εναλλασσόµενους λευκούς και κόκκινους

λίθους. Η επιγραφή της κεντρικής πύλης εισόδου

είχε µεταφρασθεί από τον άγγλο Roy Lawrance

το 1 997 στο βιβλίο του για το Σίγρι και γράφει:

"Εµείς κτίσαµε ασφαλές κάστρο µε διαταγή του

βασιλιά Οsman (I I I ), Σουλτάνου. Είθε ο Θεός να

αυξήσει την επικράτειά του και να του χαρίσει αυ-

τοκρατορική ηρεµία. Ο υπερέτης του, Σουλεϊµάν

πασάς, ναύαρχος των µεγάλων θαλασσών 11 80

(Εγείρα) 1 766/67". Στο υπόγειο κελάρι της εκκλη-

σίας της Αγία Τριάδας το οποίο ήταν παλαιότερα

τζαµί βρίσκεται µια ακόµη επιγραφή η οποία ανα-

φέρει για τη κατασκευή υδραγωγείου και κρηνών

επί του σουλτάνου Mustafa I I I (1 757-1 774).

Στο κάστρο υπήρχε στρατός µέχρι το 1 91 2,

ενώ ο οικισµός του Σιγρίου αποτελούνταν εξ ολο-

κλήρου από οθωµανικό πληθυσµό. Στις 1 7 ∆ε-

κεµβρίου 1 91 2 το κάστρο καταλαµβάνεται από

Έλληνες πεζοναύτες και στο νησί της Λέσβου

σταµατάει η κυριαρχία των οθωµανών. Το 1 923

µε την ανταλλαγή των πληθυσµών που επέβαλε

η Συνθήκη της Λοζάννης, οι Τούρκοι κάτοικοι

εγκατέλειψαν το Σίγρι και στη θέση τους ήρθαν

πρόσφυγες από τη Τένεδο και τα νησιά της Προ-

ποντίδας. Το κάστρο λειτούργησε και ως χώρος

φυλακών όπως άλλωστε και πολλά άλλα κάστρα.

Σήµερα διατηρείται σε µέτρια κατάσταση.

Το Κάστρο του Σιγρίου

Το κάστρο από το The London Illustrated News 1889

Το κάστρο το 1 900

Σήµερα το κάστρο

22

Η σελίδα της «Σελίδας»

Εδώ και -περίπου- ένα χρόνο, «Ο Μόλυβος»: Πολιτι-

στικός Σύλλογος Παραδοσιακών Χορών - Παράρτηµα

Αθήνας έχει το δικό του "χώρο" και στον ιστότοπο κοι-

νωνικής δικτύωσης του facebook. Πρόκειται για την

οµώνυµη "Σελίδα" µας!

Με πολύ κέφι και µεράκι, άνεση και αγάπη για

έρευνα και πάντα µε τη δική του προσωπική "πένα", ο

διαχειριστής της Σελίδας, Γιάννης Βασαλάκης, ανανε-

ώνει σχεδόν καθηµερινά τη Σελίδα µε αναρτήσεις που

σχετίζονται µε την παράδοση και τον πολιτισµό, µε ήθη

και έθιµα της πατρίδας, µε εκδηλώσεις και δράσεις, µε

γεύσεις, ήχους, εικόνες από αγαπηµένους τόπους και

ανθρώπους και πολλά πολλά άλλα. Εκεί λοιπόν, µας

δίνεται η ευκαιρία να µαθαίνουµε, να µοιραζόµαστε

απόψεις και να επικοινωνούµε!

Αναζητήστε την στο facebook, εξερευνήστε την και

κάντε «like/µου αρέσει» για να µπορείτε να την παρα-

κολουθείτε και να την. . .ξεφυλλίζετε!

Ένα µικρό δείγµα της, βλέπετε παρακάτω:

Ανάρτηση 30/5/201 3

Τσακώνικος χορός Οι χορευτές κρατιούνται σφιχτά,

σαν να προσπαθούν να µη χάσει ο ένας τον άλλο. Η

πρωτοχορεύτρια κρατά ένα µαντήλι στο χέρι. Ο τσα-

κώνικος χορός είναι ανοιχτός κυκλικός. Άλλοτε, πάλι,

σχηµατίζει ένα σαλίγκαρο (σπείρα) σε αργό ρυθµό και

ξεδιπλώνεται σε γρήγορο. . .Μία παράδοση λέει πως ο

Τσακώνικος χορός σχετίζεται µε ένα επεισόδιο της µυ-

θολογίας, την έξοδο του Θησέα από τον Λαβύρινθο. Οι

ρίζες του φέρονται να είναι αρχαίες και έχει µάλιστα

διατυπωθεί η άποψη ότι πρέπει να αναζητηθούν στην

Κρήτη. Για την προέλευσή του οι µελετητές δεν έχουν

καταλήξει http: //bit. ly/1 362Moy. Σίγουρα πάντως είναι

πανάρχαιος χορός που χορεύεται σε όλα τα τσακωνο-

χώρια. Οι Τσάκωνες ζουν στα όρη του Πάρνωνα, σε

µία δυσπρόσιτη περιοχή. Στα χωριά τους οι κάτοικοι

ακόµη µιλούν µία αρχαία διάλεκτο, το µοναδικό δείγµα

της δωρικής γλώσσας που σώζεται σήµερα

http: //bit. ly/1 7zu4bY Παρακολουθήστε εδώ

http://bit. ly/1 2RKp5d ένα πολύ ενδιαφέρον αφιέρωµα

της εκποµπής της ΕΤ3 «Ελλήνων ∆ρώµενα», που τα-

ξίδεψε στην Αρκαδία και συνάντησε τους ανθρώπους

που µιλούν αυτή τη αρχαία γλώσσα και χορεύουν τον

αρχαίο τους χορόT Η εικόνα µε τις χορεύτριες, από το

ντοκιµαντέρ του Αντώνη Τσάβαλου.

Ανάρτηση 2/6/201 3

«Καλέ συ Παναγιά µου κι Αγιά µου Φωτεινή,

βοήθα µε κι εµένα, που είµαι ορφανήT»

To ορθόδοξο εορτολόγιο σήµερα γράφει «Της Σαµα-

ρείτιδος». Σχετικά άγνωστη γιορτή για πολλούς, όχι

όµως για τους Σµυρνιούς, αφού γιόρταζε η µεγάλη

τους εκκλησία, η Αγία Φωτεινή. Ο ναός της Αγίας Φω-

τεινής της Σµύρνης ήταν ένας από τους παλαιότερους

και ο σηµαντικότερος ναός της πόλης, στον Κάτω Μα-

χαλά.

Το γνωστότερο χαρακτηριστικό του; Το καµπαναριό

23

του (το βλέπετε στην καρτποστάλ), που κατασκευ-

άστηκε το 1 856 από τον αρχιτέκτονα Ξενοφώντα

Λάτρη. Επρόκειτο για το πιο υψηλό, σε πέντε επίπεδα,

οικοδόµηµα της πόλης, ενώ στο χαµηλότερο επίπεδο

σχηµατιζόταν καµάρα, από όπου περνούσε ο δρόµος.

http: //bit. ly/1 3cUY4l. Η κύρια καµπάνα ζύγιζε πάνω

από τέσσερις τόνους και ήταν δώρο του πρίγκιπα Νι-

κολάου της Ρωσίας.

Ο ναός κάηκε ολοκληρωτικά και ισοπεδώθηκε στην

Καταστροφή τον Σεπτέµβριο του 1 922. Οι πρόσφυγες

Σµυρνιοί όµως ποτέ δεν λησµόνησαν την εκκλησία

τους. Έφτιαξαν µια πανοµοιότυπη στη νέα τους πόλη,

τη Νέα Σµύρνη. http: //bit. ly/1 1 wOTLW Το καµπαναριό

της, επίσης πανοµοιότυπο µε το αρχικό, ολοκληρώθη-

κε πριν από µερικά χρόνια.

Ακόµη και σήµερα κάποιοι δακρύζουν όταν ακούν την

«Αγιά µου Φωτεινή» στον σµυρνέικο µπάλλο «Καλέ

συ Παναγιά µου»: http: //youtu.be/Kj_-nw_RtuM

Ανάρτηση 1 5/11 /201 3

Η πιο συνηθισµένη χορευτική εκδήλωση στα χωριά

της Λέσβου ήταν η «πατινάδα» της Κυριακής, συνδε-

δεµένη µε το παιχνίδι του έρωτα και του γάµου. Πως

γινόταν: Οι άνδρες ξεκινούσαν παρέες - παρέες απ’ τα

καφενεία της αγοράς, τα κέντρα της δηµόσιας ζωής

στη Λέσβο, και µαζί µε την κοµπανία των µουσικών

περνούσαν απ’ τα σοκάκια του χωριού, για να καταλή-

ξουν στα λεγόµενα «κουϊτούκια». Αυτά ήταν συνοικια-

κά υπαίθρια καφενεδάκια που άνοιγαν µόνο Κυριακές

και γιορτές και σερβίριζαν ρακί, κονιάκ και στραγάλια

http: //bit. ly/1 bykciw

Στα σοκάκια, οι άνδρες µπορούσαν να έρθουν σε

επαφή µε τις κοπελιές που περίµεναν µπροστά στα

σπίτια τους να φτάσει η µουσική, καθισµένες στα «κα-

ριγλιά» τους, φορώντας την καλή τους βράκα. Οι γυ-

ναίκες, ειδικότερα οι νεότερες, σπάνια κατέβαιναν στα

καφενεία της αγοράς. Κεντώντας και κουβεντιάζοντας

παρέµεναν, καθισµένες στο «γειτονιό», µακριά απ’ τα

ανδρικά βλέµµατα. Έτσι, λοιπόν, οι πατινάδες έδιναν

την ευκαιρία στους άνδρες να κάνουν το κοµµάτι τους

χορεύοντας στα κουϊτούκια, ενώ οι κοπελιές παρακο-

λουθούσαν από απόσταση µήπως πιάσουν ένα βλέµ-

µα ή ένα γνέψιµο.

Χόρευαν µόνο οι άντρες µεταξύ τους. Τις σπάνιες φο-

ρές που ο σύζυγος καλούσε τη γυναίκα του για χορό ή

ο πατέρας την κόρη του, της έδινε την πρώτη θέση.

Αυτό, βέβαια, δεν σηµαίνει ότι οι γυναίκες δε χόρευαν.

Στις πατινάδες συνήθως χόρευαν την ίδια ώρα µε τους

άνδρες, υπό τους ήχους της µουσικής που έπαιζε για

εκείνους. Όµως µεταξύ τους, µισοκρυµµένες πίσω

από τις γωνίες των σπιτιών.

Και, για να µπείτε και λίγο στο κλίµα, ορίστε ένας από

τους πιο όµορφους καρσιλαµάδες, «Το Σι» από τον

Μπινταγιάλα και την κοµπανία του:

http: //youtu.be/wSN-m_jgjz4 Η ηχογράφηση υπήρχε

έως πριν λίγο καιρό µόνο σε κασέτα, αλλά ο φίλος µας

ο Πάνος έβαλε το χεράκι του.

Στη φωτογραφία, µουσικοί διασκεδάζουν τους άνδρες

στο καφενείο του Ιωάννη Λαλαδέλλη στην Αγιάσο, γύ-

ρω στα 1 91 0 (Αρχείο Αναγνωστηρίου Αγιάσου).

Ανάρτηση 30/7/201 3

Τα προσέφεραν ως κεράσµατα σε όλες τις περιστάσεις

ή τα απολάµβαναν µαζί µε τον καφέ τους τα βραδάκια

στις γειτονιές. Τα γλυκά του κουταλιού είναι στενά

συνδεδεµένα µε την παράδοση σε ολόκληρη την Ελ-

λάδα. Βασιλιάς τους για πολλούς, το βύσσινο. Όµως

το πιο διαδεδοµένο είναι το σταφύλι. Γιατί; ∆ιότι είναι

πολύ εύκολο στην παρασκευή του, ενώ, σε αντίθεση

24

µε τις βυσσινιές, κλήµατα υπάρχουν παντού: φιγου-

ράρουν σε µποστάνια, κήπους, µπαλκόνια, περιβόλια

σε νησιά και σε βουνά. Έτσι, όλες οι παλιές νοικοκυ-

ρές τιµούσαν το γλυκό σταφύλι.

Τώρα λοιπόν, που µπαίνει ο Αύγουστος, και ξεκινά η

εποχή των σταφυλιών, πεθυµήσαµε κι εµείς, έτσι, ένα

ωραίο απογευµατινό πιατάκι στη βεράντα ή στην αυλή

του σπιτιού στο χωριό αφότου ο θείος ή η θεία έχουν

πρώτα καταβρέξει το τσιµέντο για να δροσίσει.

Ο χρόνος σταµατά σε κάθε κουταλιά, όπως λέει η

Αφροδίτη Σταυράκη που περιγράφει εδώ

http://bit. ly/1 bGEU22 το γλυκό σταφύλι στον καφενέ

της κυρά Ρήνης στη Λέσβο.

Και αν θέλετε να το διαφηµίσετε στους ξένους φίλους

σας, δώστε τους αυτό το λινκ µε το Grape Spoon

Sweet http: //bit. ly/1 7fqzSi της food blogger Ιωάννας

∆ηµοπούλου (Jo Dimopoulos), στην οποία ανήκει και

η λαχταριστή φωτογραφία.

Εσάς πιο είναι το αγαπηµένο σας γλυκό καλοκαιρινό;

Τι κάθεστε, φτιάξτε το! Και µην ξεχνάτε, η σελίδα δέχε-

ται κέρασµα έέέέέ;

Aνάρτηση 6/3/201 3

Οι εβδοµάδες της Αποκριάς είναι για τους Σκυριανούς

η µεγαλύτερη κινητοποίηση του χρόνου. Γέροι, Κο-

ρέλες, Φράγκοι γεµίζουν τα καλντερίµια του χωριού και

τις καρδιές των κατοίκων µε τον διονυσιακό χορό τους.

Οι ήχοι από τα κουδούνια που συνταράσσουν τη

Χώρα διώχνουν το κακό και το χειµώνα. Τις εβδοµάδες

αυτές, όλοι βρίσκουν ευκαιρίες να γλεντούν. Τραγου-

δούν σεµνά και άσεµνα τραγούδια στους καφενέδες,

βροντούν τα τροκάνια τους, χορεύουν στους δρόµους

και την πλατεία, σατιρίζουν τη ζωή και την εξουσία, και

φορούν τα παραδοσιακά τους κάνοντας την Καθαρή

∆ευτέρα την πιο πολύχρωµη µέρα του χειµώνα που

φεύγει

Ο Γιώργος Πίττας περιγράφει εδώ

http://bit. ly/YM0CEU τις φορεσιές και τα έθιµα που

παρακολούθησε στη Σκύρο. ∆είτε εδώ

http://bit. ly/YM1 HwI µία από τις πρώτες απεικονίσεις

της στολής του Γέρου που περιέλαβε ο βρετανός Ρί-

τσαρντ Ντόκινς το 1 905 στις εντυπώσεις από την πε-

ριήγησή του στο νησί και εδώ http://bit. ly/XUCsJl την

εκποµπή «Μουσικό Οδοιπορικό» της ΕΡΤ που κα-

τέγραψε το έθιµο το 1 997 (σκηνοθεσία: Μάχη Λιδωρι-

κιώτη)

Στη φωτογραφία ένας σύγχρονος ζωόµορφος Γέρος

σε στιγµή ξεκούρασης από το γλέντι

— with Σκύρος Ελλάς in Skýros.

Aνάρτηση 22/5/201 3

Ο «Μόλυβος» Αθήνας τιµά τις παραδόσεις τις Λέσβου

Εκδήλωση µε διαλέξεις σε συνεργασία µε το Μουσείο

της Πόλεως των Αθηνών (Ι . Παπαρρηγοπούλου 5-7,

Πλατεία Κλαυθµώνος www.athenscitymuseum.gr)

• Βράκα, η πιστή σύντροφος της αγρότισσας της

Λέσβου. Μιλά η συγγραφέας - λαογράφος Μαρία Ανα-

γνωστοπούλου

• Μουσικοί της Γέρας: Φωτογραφική διαδροµή 1 33

χρόνων. Μιλά ο εκπαιδευτικός Παναγιώτης Αγιακάτσι-

κας. Την εκδήλωση θα πλαισιώσουν µουσικές και χο-

ροί από τη Λέσβο. Είσοδος δωρεάν µε δελτία

προτεραιότητας που θα διανέµονται την ίδια µέρα από

τις 1 8.30.

25

ΣΣυυννέέββηησσαανν Εκδηλώσεις

Πολλά και διάφορα συνέβησαν από τον Μάρτη

µέχρι το τέλος της φετινής χρονιάς του αίσιου

έτους 201 3. Και θα µου πείτε σιγά µη κάτσεις και

µας τα αραδιάσεις όλα τώρα µε διευθύνσεις και

ονόµαταT.∆εν χρειάζεταιTείναι χαραγµένα στη

καρδιά και στο νου, φαίνονται στο χαµόγελο και

στο βλέµµα όλων όσων τα ζήσαµε. Στιγµές δρο-

µικής χαράς όταν πήραµε µέρος πρώτη φορά

στον «8ο Λαϊκό Ηράκλειο ∆ρόµο» που οργάνωσε

ο ∆ήµος Ηρακλείου. Βάλαµε τα καινούργια µας

µπλουζάκια, καµαρώσαµε τα παιδιά µας που έ-

τρεξαν και διέπρεψαν µάλιστα µε τον Κωνσταντή

να παίρνει µετάλλιο και καταφέραµε όλοι και όλες

να τερµατίσουµε µε επιτυχία και πολύ χειρο-

κρότηµα! Και σαν δεν µας έφτανε αυτό πήραµε

µέρος και στο 2o Energizer Night Run στο τέλος

Απρίλη στο κέντρο της Αθήνας. Και σαν δεν µας

έφτανε ούτε αυτό πήραµε µέρος και στον 31 ο

Μαραθώνιο της Αθήνας. Άλλοι ως εθελοντές, άλ-

λοι ως θεατές, άλλοι έτρεξαν 5 και 1 0 χιλιόµετρα

και τα αστέρια µας Γιάννης, Στέλιος και Πόπη

έτρεξαν τον Κλασσικό Μαραθώνιο. Πολύ τρέξιµο

βρε παιδιά. . .πλαλούµε και δε φτάνουµεT. Ως

Σύλλογος αξιοπρεπής µόλις πέρασε το Πάσχα

κάναµε και τη πρώτη µας εκδροµή στο Ναύπλιο.

Ανεβήκαµε στο Μπούρτζι, σεργιανήσαµε στα σο-

κάκια του Ναυπλίου, τσακίσαµεTτο φηµισµένο

ιταλικό παγωτό, χορέψαµε, τραγουδήσαµε και

«περάσαµε όµορφα, όµορφα, όµορφα». Και

νάσου έρχεται το καλοκαίρι µε τις εκδηλώσεις

µας. Ξεκινήσαµε µε ένα πρωτότυπο εγχείρηµα

«Αφιέρωµα στη Λέσβο», που συνδύασε χορό και

λόγο στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών. Μετά

τη παρουσίαση της λαογράφου Μαρίας Αναγνω-

στοπούλου για τη βρακούσα της Λέσβου και του

Πάνου Αγιακάτσικα για τους µουσικούς της

Γέρας, η πλατεία Κλαυθµώνος γέµισε µε βρα-

κάδες και βρακούσες που ξεσήκωσαν το κέντρο

της Αθήνας µε µουσική, τραγούδι, χορό και πολύ

ούζο. Και έπεται συνέχειαT..Κάναµε «Ντουγού-

νι» µαζί µε τον Άσκαυλο στο Αττικό Άλσος, πήγα-

µε στο «Μαλεγκάβι» στο Λουτράκι, µία µοναδική

εµπειρία, χορέψαµε µε της «Γειτονιάς τις Μουσι-

κές» στο Κρυονέρι. Κλείσαµε πανηγυρικά τη σχο-

λική µας χρονιά µε. . .Beach Party στο Σχινιά.

Θυµάστε τις φωτιές που ανάψαµε, τα σουβλάκια

που φάγαµε, τις βραδινές βουτιές, τα ακροβατικά

26

ντας στους ρυθµούς της Λέσβου τους Ηρα-

κλειώτες που είχαν τη τύχηTή την ατυχίαTνα

βρεθούν κοντά µας. Και όπως ο χρόνος κυλά και

οι µήνες περνούν γρήγορα, κλείνοντας το πρώτο

χρόνο δράσης του ο Σύλλογός µας, το γιορτάσα-

µε µε ένα πάρτιTµα τι πάρτι! Νάµαστε καλά ν’

ανταµώνουµε και να ξεφαντώνουµε µε χορούς, µε

τραγούδια και µε ότι ποθεί η καρδιά µας!

ΣΣυυννέέββηησσαανν Εκδηλώσεις

στην άµµο, το χορό που στήσαµε; Όµως καλο-

καιρινές διακοπές για το Σύλλογό µας σηµαίνει

Μόλυβος και πάλι Μόλυβος. Ένα µέρος ευλογη-

µένο από το θεό, που έχει µία αύρα που έτσι και

τη νοιώσεις, πάει τέλειωσεT σε σηµαδεύει για

όλη σου τη ζωή. Η πατροπαράδοτη πλέον συµ-

µετοχή µας στο Φεστιβάλ του Μολύβου δεν είναι

µία απλή χορευτική εκδήλωση. Είναι µία βιωµατι-

κή εµπειρία µοναδική, ξεχωριστή κάθε χρονιά,

αξέχαστη για όλους. Μετά τα ούζα και τα χταπο-

δοκαλάµαρα του Αυγούστου, σειρά έχει η «Μπύ-

ρα». Είναι ότι πρέπει για τα ζεστά Σεπτεµβριάτικα

βράδια στο Κτήµα Φιξ. Τη γιορτάσαµε, την απο-

λαύσαµε και φυσικά όταν ήρθαµε στο τσακίρ κέφι

το ρίξαµε στο χορό και στο τραγούδι παρασέρνο-

27

ΣΣυυννέέββηησσαανν ΕκδηλώσειςΝέα και ∆ραστηριότητες από το Μόλυβο

1 4ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΩΝ ΧΟΡΩΝ

Στις 1 0 Αυγούστου 201 3 και ώρα 20,30 πραγµατοποιήθηκε

στο Κάστρο της Μήθυµνας το 1 4ο Φεστιβάλ Παραδοσιακών

Χορών που διοργάνωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Παραδο-

σιακών Χορών Μήθυµνας "Ο ΜΟΛΥΒΟΣ" σε συνεργασία µε

τον Φορέα Τουρισµού Μήθυµνας και τον ∆ήµο Λέσβου. Συµ-

µετείχαν τα χορευτικά συγκροτήµατα του Συλλόγου µας, του

Παραρτήµατος του Συλλόγου της Αθήνας, του Συλλόγου

Ανεµωτισσίων Αθήνας, του Ε.Θ.Ο. Καλλονής και του Συλ-

λόγου Γυναικών Συκαµινέας "Η Αγία Φωτεινή". Μπροστά σε

2000 περίπου θεατές, όλοι οι συµµετέχοντες έδωσαν την

ψυχή τους και παρουσίασαν ένα καταπληκτικό θέαµα που

άφησε καθηλωµένο όλο τον κόσµο µέχρι το τέλος της πα-

ράστασης περίπου τα µεσάνυχτα, µε παραδοσιακούς χο-

ρούς από διάφορα µέρη της Ελλάδας και δρώµενα του

τόπου µας. Το µουσικό συγκρότηµα ΕΠΤΑΣΗΜΟ αποτελού-

µενο από τους Σαραντίδη, Ακριβόπουλο, Ιλιάδη, Παπανα-

στασίου, Αγιακάτσικα και Λιουδάκη ανέβαζε ακόµα

περισσότερο την διάθεση των χορευτών. Η µαγευτική φωνή

της παρουσιάστριας του προγράµµατος Γιώτας Αθανασίου,

καθήλωνε το κοινό στο µαγευτικό αυτό τόπο.Θα ήθελα ως

Πρόεδρος του Συλλόγου, να ευχαριστήσσω τους Προέδρους

των Συλλόγων που συµµετείχαν, κ. : Λίτσα Σουλελέ, Χάρη

Πελέκο, Ειρήνη Κουτρούπη και Μαριάνθη Τσάκου που

δέχθηκαν την πρόσκλησή µας για την συµµετοχή τους κα-

θώς και όλα τα µέλη των Συλλόγων. Θα ήθελα να ευχαριστή-

σω ιδιαίτερα τον Φορέα Τουρισµού Μήθυµνας για την όλη

συνεργασία τα δύο αυτά χρόνια καθώς επίσης και όλους αυ-

τούς που µας βοήθησαν για την διοργάνωση αυτής της εκ-

δήλωσης και συγκεκριµένα: Το ξενοδοχείο Ερµής ιδιοκτησίας

Ευανθίας Τριανταφύλλου, τα εστιατόρια Τρίαινα και Απέρα-

ντο Γαλάζιο ιδιοκτησίας Παναγιώτη Σαµιώτη και Ευστρατίου

Καλπάκη, Χταπόδι ιδοκτησίας Τζανέτου Βαµβούκου και

Μπέτυς ιδιοκτησίας Σταύρου Κατσάρα για την όλη βοήθεια

και για τις παροχές τους. Επίσης το κατάστηµα Κόγκας ιδιο-

κτησίας Ε. Παπαγεωργίου - Γ. Καρακωσταντή για την βοή-

θειά τους.Άφησα τελευταίους τους δασκάλους των

χορευτικών συγκροτηµάτων Γρηγόρη και Ρένα Γρηγορίου

που µε την επιµονή και υποµονή τους δίνουν στους µαθητές

τους να καταλάβουν το τι θα πρέπει να παρουσιάσουν. Τους

ευχαριστούµε από βάθους ψυχής και τους ευχόµαστε κάθε

επιτυχία στη ζωή τους και στο δύσκολο αυτό έργο που επιτε-

λούν για το καλό και τη προβολή του ευλογηµένου αυτού

τόπου και της παράδοσής του. Τιµή για τον Σύλλογο αλλά

και για όλη την παράσταση ήταν η συµµετοχή στην εκδήλω-

ση του δασκάλου παραδοσιακών χορών Κώστα Πασαδέλλη.

Τον ευχαριστούµε και του ευχόµαστε το καλύτερο. Να ξέρει

ότι τον αγαπάµε και ότι τον θέλουµε πάντα κοντά µας.Τέλος

θα ήθελα να ευχαριστήσω τα µέλη του ∆ιοικητικού Συµβουλί-

ου του Συλλόγου για την όλη διοργάνωση αυτής της εκδή-

λωσης αλλά και όλα τα µέλη του χορευτικού µας (µικρούς και

µεγάλους) που τον πολύτιµο χρόνο της ξεκούρασής τους τον

διαθέτουν στα µαθήµατα του Συλλόγου για την ανάδειξη και

προβολή της παράδοσης και του τόπου µας. Ας τους έχει ο

Θεός όλους καλά. Σας ευχαριστούµε όλους και σας περι-

µένουµε και του χρόνου για µια νέα εκδήλωση στον

πανέµορφο αυτό τόπο.

Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Παραδοσιακών Χορών Μήθυ-

µνας «Ο ΜΟΛΥΒΟΣ» συµµετέχει την Πέµπτη 1 9 Σεπτεµβρί-

ου και ώρα 1 8,00 στις εκδηλώσεις που διοργανώνονται στο

Λιµάνι της Μήθυµνας από το Τουριστικό Γραφείο ΑΛΩΝΙΑ

Μήθυµνας, για την άφιξη στη Μήθυµνα τριακοσίων (300)

Ολλανδών τουριστικών πρακτόρων και δηµοσιογράφων. Θα

παρουσιαστούν χοροί και τραγούδια της Λέσβου. Επίσης

στις 23 Σεπτεµβρίου και ώρα 20,30, ο Σύλλογός µας συµµε-

τέχει στις ΙΩΝΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ που διοργανώνονται στο Άλ-

σος της Νέας Σµύρνης στην Αθήνα από τον ∆ήµο Νέας

Σµύρνης και από τον Μορφωτικό Σύλλογο Ανεµωτισσίων

Αθήνας, µε παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια καθώς και

µε δρώµενα του τόπου µας.

Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Παραδοσιακών Χορών Μήθυ-

µνας "Ο ΜΟΛΥΒΟΣ" στις 20/1 0/201 3 πραγµατοποίησε ηµε-

ρήσια εκδροµή στη Σκάλα Ερεσσού, Μονή Πυθαρίου,

Μεσότοπο και Σκάλα Καλλονής. Ευχαριστούµε όλους όσους

συµµετείχαν στην εκδροµή αυτή και στήριξαν το Σύλλογό

µας. Πιστεύουµε ότι όλοι περάσαµε αρκετά καλά. Πιστεύου-

µε επίσης ότι όλα τα µέλη του ∆.Σ. του Συλλόγου µερίµνησαν

ώστε να είναι αρκετά οργανωµένη η εκδροµή αυτή. Θέλουµε

τις απόψεις όλων όσων συµµετείχαν στην εκδροµή µας αυτή

για να είµαστε καλύτεροι στην επόµενη. ∆ιασκεδάσαµε, χο-

ρέψαµε, τραγουδήσαµε, µια παρέα όλοι µαζί. Σας περι-

µένουµε και στο χορευτικό µας για να προσφέρουµε ακόµα

περισσότερα πολιτιστικά στον τόπο µας. Όλοι αγαπάµε τον

τόπο αυτό και αξίζει να συµβάλλουµε για την προβολή του.

Η παράδοση είναι πολιτισµός και µέσα από τον σύλλογό µας

πιστεύουµε ότι συµβάλουµε κι εµείς στην ανάπτυξη και προ-

βολή του. Σας περιµένουµε όλους. . .

Ο Πρόεδρος του Συλλόγου

Βασίλης Τιτιρέκης

28

Σήµερα γιορτάζει η ψυχή µου

κι όλα θα τα δω χρωµατιστά! ! !

Η γιαγιά Ελευθερία είναι όλο χαρά. Θα έρθουν τα παι-

διά και τα εγγόνια της να φάνε όλοι µαζί, γιορτινή µέρα

πού ΄ναι σήµερα. Θα τους ετοιµάσει κάτι εξαιρετικό,

έχει τη συνταγή από τη µάνα της. Οι Σαµιώτισσες

ξέρετε, δεν φείδονται κόπου και χρόνου όταν είναι να

περιποιηθούν τους αγαπηµένους τους. Φρόντισε από

χθες να προµηθευτεί τα απαραίτητα. Είχε ήδη παραγ-

γείλει το κατσικάκι, 4-5 κιλά, όχι µεγάλο, για να το γε-

µίσει και να το ψήσει στο φούρνο. Ετοιµάζει λοιπόν τη

γέµιση. Τσιγαρίζει τα ψιλοκοµµένα εντόσθια από το

κατσικάκι µαζί µε ψιλοκοµµένο κρεµµύδι, άνηθο,

µάραθο και όλα τα αρωµατικά της αυλής της.

Σβήνει µε Σαµιώτικο κρασί και προσθέτει νερό, 2

φλιτζάνια περίπου και λάδι, και αυτό Σαµιώτικο, αλάτι,

πιπέρι και αφήνει τα υλικά να πάρουν µία βράση. Κα-

τεβάζει τη γέµιση από τη φωτιά και την αφήνει να

κρυώσει για να προσθέσει κεφαλοτύρι, κοµµένο σε

κυβάκια.

Στο µεταξύ, έχει ετοιµάσει το κατσικάκι, το έχει πλύνει

και το έχει αλατοπιπερώσει καλά καλά µέσα και έξω.

Το γέµισµα είναι εύκολη δουλειά. Προσοχή θέλει το

ράψιµο µε µεγάλη σακοράφα και χοντρή κλωστή. Έχει

και ένα µυστικό, πριν το ράψει, ρίχνει µέσα στη γέµιση

ένα φλιτζάνι νερό, για να ψηθεί όµορφα το ρύζι και να

µελώσει.

Το βάζει στο µεγάλο ταψί, µε πολλές πατάτες γύρω

γύρω. Ρίχνει µπόλικο νερό, αλάτι, πιπέρι, ρίγανη, το

χυµό από 2 φρέσκα λεµόνια και λαδάκι ευλογηµένο.

Το βάζει στο φούρνο. Θα αργήσει να ψηθεί 4-5 ώρες.

Αλλά αυτό έχει τη χάρη. Να µοσχοµυρίζει όλο το σπι-

τικό, να στριφογυρίζουν τα µικρά γύρω από το φούρνο

να ρωτάνε αν είναι έτοιµο το φαγητό και να φωνάζουν

«πεινάωω». Και µετά στο τραπέζι όλοι να εύχονται

χρόνια πολλά, ευτυχισµένα και του χρόνου µε καλό και

να την επαινούν για το γευστικό αριστούργηµα!

Βασιλική Άνθη

Κόρη της γιαγιάς Ελευθερίας

Παραδοσιακές Γεύσεις. . .

Ο Μόλυβος αρχές του 20ού αι.

29

ΚΑΘΑΡΙΖΩ ΦΥΣΙΚΑ!!

Η καθαριότητα του χώρου µας είναι κάτι που απα-

σχολεί όλους µας. Τι προϊόντα όµως χρησιµοποιούµε;

Η αγορά έχει κατακλυστεί µε χηµικά προϊόντα καθαρι-

σµού τα οποία είναι επιβλαβή τόσο για το περιβάλλον

όσο και για την ίδια την υγεία µας. Ο σύγχρονος τρό-

πος ζωής και η έλλειψη χρόνου, έχουν οδηγήσει όλους

µας στη χρήση χηµικών καθαριστικών, καθώς κάνουν

τη ζωή µας πιο εύκολη. Μπορούµε όµως να απαλλα-

γούµε από αυτά, αν όχι εντελώς, τουλάχιστον έως

έναν βαθµό; Η απάντηση είναι ναι, και µάλιστα µε εύ-

κολους, οικονοµικούς και προπάντων ασφαλείς τρό-

πους και υλικά που όλοι έχουµε σπίτι µας. Ας δούµε

λοιπόν µερικά εύκολα tips. Λίγο ξύδι, λίγο λεµόνι και T

άφθονη µαγειρική σόδα και πάµε! ! !

Τα ξύλινα έπιπλά σας έχουν χάσει τη λάµψη τους;

Φτιάξτε ένα διάλυµα από ένα φλιτζάνι ελαιόλαδο και

µία κουταλιά λεµόνι και τρίψτε ελαφρά µε µαλακό πανί.

Για να καθαρίσετε τους λεκέδες νερού στις ξύλινες

επιφάνειες, τρίψτε τους ελαφρά µε λίγη οδοντόκρεµα.

Οµοίως, για τα ξύλινα πατώµατα, αναµείξτε ένα µέρος

λάδι και ένα µέρος ξίδι και τρίψτε µε µαλακό πανί.

Εναλλακτικά προσθέστε 1 /4 του φλιτζανιού λευκό ξύδι

σε 4 λίτρα ζεστό νερό και σφουγγαρίστε.

Να και ένα εύκολο καθαριστικό µε βότανα για όλα τα

πατώµατα, το οποίο διώχνει αποτελεσµατικά και τις

δυσάρεστες οσµές.

• 1 /8 του φλιτζανιού υγρό σαπούνι

• 1 /4 του φλιτζανιού λευκό ξίδι ή χυµό λεµονιού

• 1 /2 φλιτζάνι αρωµατικό τσάι βοτάνων, όπως µέντα

Ανακατεύετε τα υλικά, προσθέτετε νερό και σφουγγα-

ρίζετε.

Για να διώξετε τις µυρωδιές του τζακιού, ρίξτε µαγει-

ρική σόδα σε ένα ρηχό σκεύος, βάλτε το µέσα στην

εστία και αφήστε το όλη τη νύχτα. Την ίδια δουλειά

κάνει η σόδα και στο ψυγείο να ξέρετε! Βάλτε την σ’

ένα σκεύος µε τρύπες ή σ’ ένα ποτήρι που θα καλύ-

ψετε µε τούλι, προσθέστε όποιο αρωµατικό σας αρέσει

(κανέλα, βανίλια, λεβάντα) και αφήστε το στο ψυγείο

σας όσο θέλετε. Απορροφάει τις οσµές και αρωµατίζει

φυσικά!

Αυτή η σόδα να δούµε τι άλλο θα κάνει! Πασπαλί-

ζουµε µε µαγειρική σόδα το χαλί και αφήνουµε όλο το

βράδυ. Το πρωί καθαρίζουµε µε ηλεκτρική σκούπα.

Μετά περνάµε το χαλί µε µαλακή βούρτσα νοτισµένη

µε ξύδι. Η σόδα σκοτώνει τα ακάρεα της οικιακής

σκόνης, ενώ το ξύδι ζωντανεύει τα χρώµατα. Όταν

στεγνώσει και πριν το τυλίξουµε, µπορούµε να βάλου-

µε σε ένα πουγκί από τούλι βότανα, όπως λεβάντα ή

βασιλικό για την αποµάκρυνση του σκόρου. Εννοείται

ότι τα βότανα είναι από το µπαλκόνι µας ε;Aν τα πλακάκια σας έχουν λίπη, τρίψτε τα µε ξίδι ή

λεµόνι. Εναλλακτικά, βρέξτε και στύψτε ένα σφουγ-

γάρι, ρίξτε του µαγειρική σόδα (πάλι) και τρίψτε. Για

τους αρµούς, φτιάξτε ένα πηχτό µείγµα ξιδιού και

µπέικιν πάουντερ ή ένα µείγµα µαγειρικής σόδας και

λεµονιού. Τρίψτε µε µια οδοντόβουρτσα, αφήστε για

δύο ώρες και ξεπλύνετε.

Για τζάµιαT αόρατα, φτιάξτε ένα διάλυµα µε 1 µέρος

λευκό ξύδι και 3 µέρη νερό και ψεκάστε. Σκουπίστε µε

στεγνές εφηµερίδες τις οποίες έχετε τσαλακώσει σχη-

µατίζοντας µια χάρτινη µπάλα (δοκιµασµένο και σί-

γουρο για τα πιο αστραφτερά τζάµια χωρίς αµµωνία! !)

Αν θέλουµε να διατηρήσουµε σε καλή κατάσταση τις

σωληνώσεις µας, µπορούµε να χρησιµοποιούµε ξύδι

και σόδα σε ίση αναλογία και να ρίχνουµε στην συ-

νέχεια άφθονο ζεστό νερό. Τα αποτελέσµατα είναι εξ

ίσου ικανοποιητικά µε τα γνωστά χηµικά καθαριστικά

και αν κάνετε τακτική χρήση κάνετε ταυτόχρονα και

συντήρηση του δικτύου σας.

Αναψυκτικά τύπου κόλα πίνετε; Αν ναι µην τα πετάτε

αν ξεθυµάνουν. Γεµίστε µε αυτά το νιπτήρα και αφήστε

τα για µία ώρα. Οι επίµονοι λεκέδες από άλατα θα

διαλυθούν. Για να γυαλίσετε τις βρύσες, τρίψτε τις µε

µία λεµονόκουπα. Tο βράδυ τυλίξτε τις βρύσες µε πα-

νιά που έχουν µουλιάσει σε ξίδι. Tο πρωί οι λεκέδες

από τα άλατα θα έχουν αποµακρυνθεί.Για να διατηρήσουµε σε καλή κατάσταση τον κάδο

του πλυντηρίου ρούχων, πρέπει µια φορά το εξάµηνο

τουλάχιστον να κάνουµε µια γενική πλύση µε άδειο

κάδο χωρίς ρούχα, και αντί για απορρυπαντικό να

βάλουµε 2 φλιτζάνια ξύδι ή χυµό λεµονιού. Αν θέλουµε

να αποφύγουµε την συσσώρευση αλάτων στον κάδο

µας, µπορούµε σε κάθε πλύση να προσθέτουµε µια

κουταλιά της σούπας κρυσταλλική σόδα, αντί για άλλα

χηµικά σκευάσµατα. Η σόδα λειτουργεί ως λευκαντικό

ρούχων και µαλακτικό νερού ταυτόχρονα.

Aερίστε τα στρώµατα των κρεβατιών, πασπαλίστε τα

µε µαγειρική σόδα για να απορροφηθεί η υγρασία και

να σκοτωθούν τα ακάρεα και µετά περάστε τα µε την

ηλεκτρική σκούπα. Και αφού κάνατε όλα αυτά, να µην

αρωµατίσουµε το χώρο µας για να χαλαρώσουµε και

λίγο; Pίξτε λίγες σταγόνες αιθέριου ελαίου της αρε-

σκείας σε ένα πανάκι και περάστε µε αυτό κάποιες

λάµπες στο σπίτι (όταν είναι σβησµένες). Με το που

τις ανάψετε η µυρωδιά του ελαίου θα διαχυθεί παντού,

θα εξαφανιστούν οι οσµές και ο χώρος θα αρωµατιστεί

φυσικά!

Συνεχίζεται. .µε συνταγές για φυσικά απορρυπαντικά. . .

Γιούλη Γενιτσαρίδου

Πηγή: http: //enal laktikidrasi.com

Οικολογικά!. . .

30

Μανταµαδιώτες

αρχές του 20ου αι.

Παλιές εικόνες της Λέσβου.. .

Το λιοµάζεµα στη Λέσβο

Παγωτατζής στο Μόλυβο.

Από τη σελίδα Fb

"Η παλιά µας Μήθυµνα"

31

Φωτοπατήµατα

Λουτράκι

Ιούνιος 2013

Θέατρο Αττικού Άλσους

Ιούνιος 2013

Κτήµα Fix

Σεπτέµβριος 2013

32

Ο Μόλυβος ακουµπά σε ένα κοµµάτι από µετάξι. Πορφυρό και ακύµαντο.

Τρέφει τα µάτια, το δέρµα, τις ανάσες.

Και πιότερο τον έρωτα. Στον έρωτα αυτόν θα πιω.

Στο χρώµα της ελιάς. Στις απελέκητες πλάκες στα σοκάκια.

Στο «λ» και το «ν» της όµορφης γλώσσας των ανθρώπων του.

Στο γέλιο του Βασίλη. Στο «λα» του κύριου Γιάννη.

Στο µεράκι του Γρηγόρη µας. Και στις σιωπές που έκρυψε βαθιά µαζί µε τον

«Βαρκάκη». Στα µεθυσµένα λόγια που έγραψαν στο πεζούλι εκείνο το όµορφο

ξηµέρωµα στο µαγαζάκι της Ραµόνα.

∆ύο σκιές πάνω από την θάλασσα, πίσω από τον ήλιο που κοιµόταν. «Ένα

τραγούδι καλό και να παγαίνει». Tα λόγια του δασκάλου. Μέχρι που όλα τα

καλά σιώπησαν. Μέχρι που έµεινε µόνο η θάλασσα να τραγουδά.

Και να καλωσορίζει τον ήλιο.

Μα, εκεί, σε εκείνο το λυκόφως είναι που ενώθηκαν όλες οι σιωπές µας.

Η µοναξιά η απέραντη, το φως που λιγοστεύει λίγο πριν διαφεντέψει,

ο χρόνος που κυλά ανελέητα και γδέρνει.

Και έγιναν χάδι και έγιναν φιλί και έγιναν ανάσα.

(ξηµέρωµα στον Μόλυβο Αύγουστος 2013)

Τον Αύγουστο που μας πέρασε το Παράρτημά μας είχε την χαρά να λάβει μέρος στο 14οΦεστιβάλ Παραδοσιακών Χορών «Του χορού πατήματα και του ρυθμού γυρίσματα» πουδιοργάνωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Παραδοσιακών Χορών «Ο Μόλυβος». Η όμορφηπαρέα μας ωστόσο δεν χόρεψε μόνο, αλλά και απόλαυσε για ένα ακόμη καλοκαίρι τιςομορφιές του Μολύβου και των γύρω περιοχών. «Γέννημα» αυτών των ξέγνοιαστων στιγμώναποτελεί και το απόσπασμα. Το πρωτότυπο κείμενο με τίτλο «Σαν μολυβιά» αναρτήθηκεστις 8. 9. 2013 στην ιστοσελίδα http://www.lesvosnews.gr.

Γιώτα Αθανασίου

Όταν ο Μόλυβος μάς εμπνέει…!