Μέθοδοι και Τεχνικές Έρευνας στον Κυβερνοχώρο

Η Επιστημολογία της Συμπλοκότητας An Epistemology of Complexity

2016 – Μπράιλας, Α. http://abrailas.github.io 1 https://cybermethods.wordpress.com/

2016 – Μπράιλας, Α. 2 https://cybermethods.wordpress.com/

Σκοπός του μαθήματος

• Σκοπός του μαθήματος ΔΕΝ είναι να μάθουν οι φοιτητές για τη μεθοδολογία έρευνας

• Σκοπός του μαθήματος είναι να γίνουν οι φοιτητές ερευνητές, να αποκτήσουν ερευνητική σκέψη

• Δεν υπάρχει τίποτα πιο πρακτικό όσο μια καλή θεωρία

2016 – Μπράιλας, Α. 3 https://cybermethods.wordpress.com/

‘In most countries, however, the school turns out linguists, grammarians, historians and mathematicians but fails to educate the inquiring mind. It is important to remember that it is much more difficult to train an experimental mind than a mathematical mind at primary and secondary school [...]. It is much easier to reason than to experiment’

-- Jean Piaget

2016 – Μπράιλας, Α. 4 https://cybermethods.wordpress.com/

Τρόπος & Στόχος

• Στόχος ενός μαθήματος μεθοδολογίας έρευνας πρέπει να είναι “η εκπαίδευση του διερευνητικού πνεύματος” (to educate the inquiring mind), όπως θα έλεγε ο Piaget

• Η εκπαίδευση των ερευνητών ώστε να μην σκέφτονται inside the box αλλά outside the box

2014 Α.Β. ΜΠΡΑΪΛΑΣ 5 https://cybermethods.wordpress.com/

2016 – Μπράιλας, Α. 6 https://cybermethods.wordpress.com/

Σημείο αναφοράς του μαθήματος είναι ο ιστότοπος

ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

2016 – Μπράιλας, Α. 7 https://cybermethods.wordpress.com/

Τι είναι η Επιστήμη; • Επίσταμαι = γνωρίζω καλά • Επιστήμη είναι τόσο η διεργασία παραγωγής νέας

γνώσης, όσο και η οργάνωση και επικοινωνία της (ερευνητικές αναφορές – δημοσιεύσεις

• Δυναμικός χαρακτήρας • Διυποκειμενική ισχύ vs. Αντικειμενική ισχύ • “Επιστήμη είναι κάθε συστηματικό πεδίο μελέτης ή

σύστημα γνώσης που έχει ως σκοπό να παραγάγει εξηγήσεις και προβλέψεις οποιωνδήποτε φαινομένων (φυσικών, κοινωνικών, ψυχολογικών, βιολογικών κλπ.) διαμέσου παρατηρήσεων, πειραμάτων και λογικής παραγωγής”

2016 – Μπράιλας, Α. 8 https://cybermethods.wordpress.com/

Πηγή: Φύση, λειτουργία της επιστήμης και σύντομη ιστορική αναδρομή (Δρακόπουλος & Γκότσης, 2015, Εκδόσεις Κάλλιπος)

Διυποκειμενική ισχύς «Τα επιστημονικά συμπεράσματα ή οι θεωρίες έχουν διυποκειμενική ισχύ (ισχύουν, συνεπώς, πέρα από το υποκειμενικό επίπεδο του μεμονωμένου ερευνητή). Δεν χρησιμοποιούμε, ωστόσο, τον όρο ‘αντικειμενική ισχύς’, διότι εμφανίζεται κάπως βεβαρημένος και αποτελεί αντικείμενο εκτενούς κριτικής συζήτησης. Επομένως, όταν λέμε ότι η επιστήμη έχει διυποκειμενική ισχύ, εννοούμε ότι δεν στηρίζεται στην υποκειμενική γνώση.»

2016 – Μπράιλας, Α. 9 https://cybermethods.wordpress.com/

Πηγή: Φύση, λειτουργία της επιστήμης και σύντομη ιστορική αναδρομή (Δρακόπουλος & Γκότσης, 2015, Εκδόσεις Κάλλιπος)

Ο Παρατηρητής και το παρατηρούμενο

2016 – Μπράιλας, Α. 10 https://cybermethods.wordpress.com/

Ουδετερότητα του ερευνητή «Αξιολογική ουδετερότητα σημαίνει ότι ο επιστήμονας θα πρέπει, κατά το δυνατό, να είναι απαλλαγμένος από την επιρροή ή τυχόν επιρροή των προσωπικών του αξιών, αρχών και πεποιθήσεων κατά την παραγωγή επιστημονικής γνώσης. Αυτό, ωστόσο, είναι ένα δυσχερές ζήτημα, γιατί οι επιστήμονες λειτουργούν ως ενεργοί πολίτες και οπωσδήποτε διαθέτουν ανάλογες προτιμήσεις, αξίες, οράματα, τα οποία όμως δεν θα πρέπει να επηρεάζουν την επιστημονική διαδικασία ή να διαμορφώνουν την παραγωγή επιστημονικής γνώσης.»

2016 – Μπράιλας, Α. 11 https://cybermethods.wordpress.com/

Πηγή: Φύση, λειτουργία της επιστήμης και σύντομη ιστορική αναδρομή (Δρακόπουλος & Γκότσης, 2015, Εκδόσεις Κάλλιπος)

The double-slit experiment aka

Η επιστημολογική αυταπάτη της ουδετερότητας-αντικειμενικότητας

του παρατηρητή

2016 – Μπράιλας, Α. 12 https://cybermethods.wordpress.com/

2016 – Μπράιλας, Α. 13 https://cybermethods.wordpress.com/

2016 – Μπράιλας, Α. 14 https://cybermethods.wordpress.com/

2016 – Μπράιλας, Α. 15 https://cybermethods.wordpress.com/

Προβολή βίντεο

2016 – Μπράιλας, Α. 16 https://cybermethods.wordpress.com/

2016 – Μπράιλας, Α. 17 https://cybermethods.wordpress.com/

Πηγή: Annemarie Zand Scholten, Quantitative Methods University of Amsterdam https://www.coursera.org/learn/quantitative-methods

Το βίντεο υπάρχει στην ενότητα Εισαγωγή στο ιστολόγιο του μαθήματος http://cybermethods.wordpress.com

Η επιστημονική μέθοδος • Hypotheses Empirically testable (observations-data

that support/contradict hypotheses) • Replicable studies/research findings • Objective (allowing the others to repeat the

research without the presence of the original researcher – the research findings do not rely on who is doing the research – clear assumptions, concepts, procedures, leaving no room for subjective interpretation)

• Transparent (researchers should publicly share what is required for the research to be replicable by anyone else)

• Falsifiable (at least could be able to imagine finding contradictive observations)

• Logically consistent or coherent(internally consistent, logically sound)

2016 – Μπράιλας, Α. 18 https://cybermethods.wordpress.com/

Πηγή: Annemarie Zand Scholten, Quantitative Methods University of Amsterdam https://www.coursera.org/learn/quantitative-methods

Η επιστημονική μέθοδος απαιτεί την κατάλληλη στάση. Η επιστημονική μέθοδος απαιτεί ανοικτά μυαλά.

2016 – Μπράιλας, Α. 19 https://cybermethods.wordpress.com/

Πηγή: Annemarie Zand Scholten, Quantitative Methods University of Amsterdam https://www.coursera.org/learn/quantitative-methods

Επαγωγική μέθοδος

• Από το μερικό στο γενικό. Με βάση τις επιμέρους παρατηρήσεις, διατυπώνουμε προτάσεις καθολικών νόμων.

• Δεν υπάρχει ερμηνευτικό θεωρητικό πλαίσιο • Προβληματικό σημείο είναι η

υποκειμενικότητα των παρατηρήσεων

2016 – Μπράιλας, Α. 20 https://cybermethods.wordpress.com/

Με βάση της παρατηρήσεις μας, όλοι οι κύκνοι είναι άσπροι… μέχρι να βρεθεί ένας μαύρος. Οι γαλοπούλες που εκτρέφονται για την μέρα των ευχαριστιών και για 999 μέρες τις ταΐζουν με συνέπεια, ποια λογική πρόβλεψη θα κάνουν για την 1000η μέρα;

2016 – Μπράιλας, Α. 21 https://cybermethods.wordpress.com/

2016 – Μπράιλας, Α. 22 https://cybermethods.wordpress.com/

Κριτική στην επαγωγική μέθοδο “Πολλοί ερευνητές, ειδικά στις συμπεριφοριστικές επιστήμες, φαίνεται να πιστεύουν ότι η επιστημονική πρόοδος επιτυγχάνεται κυρίως επαγωγικά και ότι έτσι πρέπει να γίνεται. Με τους όρους του διαγράμματος που έχω προτείνει, αυτοί οι ερευνητές πιστεύουν ότι η πρόοδος επιτυγχάνεται με τη μελέτη των “ακατέργαστων” εμπειρικών δεδομένων, οδηγούμενοι σε νέες προτάσεις θεωριών-εννοιών. Αυτές οι νέες προτεινόμενες θεωρίες στη συνέχεια θεωρούνται “υποθέσεις εργασίας” και ελέγχονται βάση ακόμα περισσότερων εμπειρικών δεδομένων. Σταδιακά, υπάρχει η ελπίδα, ότι αυτές οι θεωρίες θα διορθωθούν και θα βελτιωθούν μέχρι που τελικά θα αξίζουν μια θέση στη λίστα των θεμελιωδών εννοιών της επιστήμης. Περίπου πενήντα χρόνια εργασιών από χιλιάδες ευφυείς επιστήμονες, στην πραγματικότητα παρήγαγαν ένα τεράστιο σώμα πολλών χιλιάδων προτεινόμενων θεωριών-εννοιών, αλλά, δυστυχώς, μετά βίας έστω και μια θεωρία που να αξίζει μια θέση ανάμεσα στις θεμελιώδεις της επιστήμης” (Bateson, Steps to an ecology of mind, 1972, p. xxvii).

2016 – Μπράιλας, Α. 23 https://cybermethods.wordpress.com/

Απαγωγική μέθοδος

• Από το γενικό στο μερικό. Με βάση καθολικές προτάσεις κάνουμε επιμέρους υποθέσεις που επιβεβαιώνουμε ή απορρίπτουμε

• Αδυναμία διατύπωσης και ελέγχου πραγματικά νέων υποθέσεων

• Μπορούμε να ελέγξουμε μόνο ότι οι εννοιολογικοί μας φακοί μας επιτρέπουν να δούμε

2016 – Μπράιλας, Α. 24 https://cybermethods.wordpress.com/

Επαγωγικός – Απαγωγικός κύκλος

• Με βάση κάποια εμπειρικά δεδομένα, διατυπώνουμε μια θεωρία (induction) που να ερμηνεύει καλύτερα αυτά τα δεδομένα (abduction)

• Στη συνέχεια με βάση αυτή τη θεωρία διατυπώνουμε λογικές υποθέσεις την ισχύ των οποίων ελέγχουμε εμπειρικά (deduction)

2016 – Μπράιλας, Α. 25 https://cybermethods.wordpress.com/

Η κριτική της επαγωγικής προσέγγισης στην επιστήμη

• Οι θεωρίες των κοινωνικών επιστημών και των επιστημών του ανθρώπινου ψυχολογικού υποκειμένου, δεν μπορεί παρά να ξεκινούν επαγωγικά και να επαληθεύονται απαγωγικά. Ο Bateson διαφωνεί στο συγκεκριμένο σημείο (Μπράιλας, Πολύπλοκα Συστήματα και Χάος, 2015).

• Υπάρχει και ένας ‘τρίτος’ δρόμος, η μεθοδολογία των κοινωνικών προσομοιώσεων σε υπολογιστικά συστήματα (Κατερέλος, 2013, Χάος και Τάξη στα Κοινωνικά Συστήματα).

2016 – Μπράιλας, Α. 26 https://cybermethods.wordpress.com/

Βαρύτητα και επεξηγηματικές αρχές

Ο μετάλογος “Τι είναι το ένστικτο;” του Gregory Bateson

2016 – Μπράιλας, Α. 27 https://cybermethods.wordpress.com/

2016 – Μπράιλας, Α. 28 https://cybermethods.wordpress.com/

Ο τέλειος ερευνητής

2016 – Μπράιλας, Α. 29 https://cybermethods.wordpress.com/

By J.J. at the English language Wikipedia, CC BY-SA 3.0, via wikimedia commons

Ο τέλειος ερευνητής

• Ο τέλειος ερευνητής σχεδιάζει με αριστουργηματικό τρόπο μια έρευνα, συνυπολογίζει προσεκτικά όλες τις εμπλεκόμενες παραμέτρους, έχει προβλέψει οτιδήποτε απρόσμενο μπορεί να συμβεί.

• Στη συνέχεια υλοποιεί με άψογο τρόπο τον αρχικό σχεδιασμό και συλλέγει με απόλυτη επιστημονική ακρίβεια τα ερευνητικά του δεδομένα

• Στη συνέχεια παρουσιάζει υποδειγματικά τα αποτελέσματα της έρευνάς του σε διεθνή συνέδρια και τα δημοσιεύει σε έγκριτα περιοδικά.

2016 – Μπράιλας, Α. 30 https://cybermethods.wordpress.com/

Η Υποκρισία της τέλειας έρευνας “Έχουμε τη συνήθεια, όταν γράφουμε άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά, η εργασία μας να είναι όσο περισσότερο ολοκληρωμένη γίνεται, να καλύπτουμε όλες τις περιπτώσεις, να μην ανησυχούμε για τα αδιέξοδα ή για να περιγράψουμε πως είχαμε μια λάθος ιδέα αρχικά και τι συνέβη. Τελικά, δεν υπάρχει ένα μέρος στο οποίο να μπορείς να δημοσιεύσεις, με έναν αξιοπρεπή τρόπο, τι ακριβώς έκανες προκειμένου να καταφέρεις να ολοκληρώσεις την τελική σου εργασία…” Ο Richard Feynman στην ομιλία του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Φυσικής, στις 11 Δεκεμβρίου 1965. Πηγή: http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1965/feynman-lecture.html

2016 – Μπράιλας, Α. 31 https://cybermethods.wordpress.com/

2016 – Μπράιλας, Α. 32 https://cybermethods.wordpress.com/

? Πως ερευνούμε

αυτό που δεν γνωρίζουμε ότι

υπάρχει

2016 – Μπράιλας, Α. 33 https://cybermethods.wordpress.com/

Popper, Kuhn και Fayerabend και η απόρριψη της θεώρησης της επιστήμης ως βέβαιη και απόλυτη γνώση. Αντίδραση στη θετικιστική επιστημολογία.

2016 – Μπράιλας, Α. 34 https://cybermethods.wordpress.com/

2014 Α.Β. ΜΠΡΑΪΛΑΣ Εργαστήριο Δυνητικής Πραγματικότητας, Διαδικτυακής Έρευνας και Εκπαίδευσης, Πάντειο Πανεπιστήμιο http://vrlab.panteion.gr 35

Λογικός θετικισμός και Popper

• Λογικός Θετικισμός Οι προτάσεις είναι επιστημονικές μόνο όταν μπορούν να επαληθευτούν με εμπειρικά δεδομένα ή λογικά

• Popper (Η Επιστημονική Ανακάλυψη) Οι προτάσεις είναι επιστημονικές μόνο όταν επιδέχονται διάψευσης (falsification criterion).

2016 – Μπράιλας, Α. 36 https://cybermethods.wordpress.com/

2014 Α.Β. ΜΠΡΑΪΛΑΣ 37

Thomas Kuhn

• “Η Δομή των Επιστημονικών Επαναστάσεων” • Η επιστήμη δεν είναι συσσωρευτική

διαδικασία γνώσης • Η επιστήμη δεν εξελίσσεται γραμμικά • Η επιστήμη στο πλαίσιο ενός Παραδείγματος • Επιστημονική κοινότητα και επιστήμονες στο

πλαίσιο ενός Παραδείγματος • Οι επιστημονικές επαναστάσεις • Παραδείγματα, προσηλυτισμός και επιβολή

2016 – Μπράιλας, Α. 38 https://cybermethods.wordpress.com/

2014 Α.Β. ΜΠΡΑΪΛΑΣ Εργαστήριο Δυνητικής Πραγματικότητας, Διαδικτυακής Έρευνας και Εκπαίδευσης, Πάντειο Πανεπιστήμιο http://vrlab.panteion.gr 39

Paul Feyerabend

• “Ενάντια στη μέθοδο” • Μεθοδολογικός Αναρχισμός vs. Ορθολογισμό • Ο Γαλιλαίος πορεύθηκε προπαγανδιστικά και

ανορθολογικά για να πείσει για τις θεωρίες του • Μοναδική επιστημονική μέθοδος vs. Proliferation

principle: ανοικτός σε όλες τις απόψεις • Anything goes, rules of thump • Η δυτική επιστήμη ως εξουσία

2016 – Μπράιλας, Α. 40 https://cybermethods.wordpress.com/

Γραμμική αιτιότητα vs. Συμπλοκότητα

2016 – Μπράιλας, Α. 41 https://cybermethods.wordpress.com/

Επιστήμη και προβλεψιμότητα

“Επιστήμη είναι κάθε συστηματικό πεδίο μελέτης ή σύστημα γνώσης που έχει ως σκοπό να παραγάγει εξηγήσεις και προβλέψεις οποιωνδήποτε φαινομένων (φυσικών, κοινωνικών, ψυχολογικών, βιολογικών κλπ.) διαμέσου παρατηρήσεων, πειραμάτων και λογικής παραγωγής.”

2016 – Μπράιλας, Α. 42 https://cybermethods.wordpress.com/

Πηγή: Φύση, λειτουργία της επιστήμης και σύντομη ιστορική αναδρομή (Δρακόπουλος & Γκότσης, 2015, Εκδόσεις Κάλλιπος)

2016 – Μπράιλας, Α. 43 https://cybermethods.wordpress.com/

Νευτώνεια προσέγγιση στην επιστήμη το σύμπαν ως ένα μηχανικό αυτόματο

2016 – Μπράιλας, Α. 44 https://cybermethods.wordpress.com/

Η μπομπίνα που επανατυλίγεται

“Σε αυτή την περίπτωση οφείλουμε να θεωρούμε την παρούσα κατάσταση του σύμπαντος ως το αποτέλεσμα της προγενέστερης κατάστασής του και ως την αιτία της μελλοντικής του. Μια διάνοια η οποία, μια δεδομένη στιγμή, θα μπορούσε να συλλάβει όλες τις δυνάμεις με τις οποίες κινείται η φύση και τις αντίστοιχες καταστάσεις όλων των όντων που τη συγκροτούν, και αν ακόμα αυτή η διάνοια ήταν τόσο τεράστια, ώστε να μπορούσε να υποβάλει όλα αυτά τα δεδομένα σε ανάλυση και να συνδυάσει στην ίδια φόρμουλα τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων του σύμπαντος και των ελαφρύτερων ατόμων ταυτόχρονα. Για μια τέτοια διάνοια, τίποτα δεν θα ήταν αβέβαιο, και το μέλλον, όπως και ο παρελθόν, θα απλώνονταν μπροστά στα μάτια της” (Laplace & Dale, 1995).

2016 – Μπράιλας, Α. 45 https://cybermethods.wordpress.com/

2016 – Μπράιλας, Α. 46 https://cybermethods.wordpress.com/

2016 – Μπράιλας, Α. 47 https://cybermethods.wordpress.com/

2016 – Μπράιλας, Α. 48 https://cybermethods.wordpress.com/

Η Επιστημολογία της Συμπλοκότητας

2016 – Μπράιλας, Α. 49 https://cybermethods.wordpress.com/

"Και για να μην με ρωτήσεις ποιον έχω ηγεμόνα και σε ποια φιλοσοφική οικογένεια αναζητώ προστασία, δεν έδωσα όρκο πίστης σε κανέναν αφέντη, αλλά έρχομαι σαν φιλοξενούμενος όπου με φέρνει η θύελλα." — Οράτιος, Επιστολές Ι.Ι.12-15

2016 – Μπράιλας, Α. 50 https://cybermethods.wordpress.com/

• Η θεωρία των πολύπλοκων συστημάτων ως μια απάντηση στην επιστημολογική θεώρηση του «μηχανικού αυτόματου»

• Ολιστική προσέγγιση • Παρατηρητής και παρατηρούμενο είναι συγκροτούν ένα σύμπλοκο συνεξελισσόμενο σύστημα

• Μη γραμμική αιτιότητα των φαινομένων • Εξαιρετική ευαισθησία των συστημάτων στις αρχικές συνθήκες

• Αδυναμία προβλεψιμότητας ακόμα και σε απόλυτα ντετερμινιστικά συστήματα μαθηματικών εξισώσεων

• Η επιστημολογία “μακράν της ισορροπίας”

Βασικές αρχές

2016 – Μπράιλας, Α. 51 https://cybermethods.wordpress.com/

"The physical reductionist who claims that there is nothing but matter and energy, and no truth but the truth of science, is making a metaphysical statement as clearly as someone who looks at the world from a theistic perspective. The reductionists have not derived their belief from science alone." — John Polkinghorne

2016 – Μπράιλας, Α. 52 https://cybermethods.wordpress.com/

"… the natural question for a scientist to ask about any proposed belief is not ‘Is it reasonable?’, as if we felt we knew beforehand the shape rationality had to take, but rather 'What makes you think that might be the case?’ This form of enquiry is open to surprise and it does not seek to lay down beforehand the character of an acceptable account of reality." — John Polkinghorne

2016 – Μπράιλας, Α. 53 https://cybermethods.wordpress.com/

"Replication is thus an impossibility, and the misguided desire to verify through repetition is anchored in a sensibility that is more Newtonian mechanics that Darwinian dynamics." — Davis & Sumara

2016 – Μπράιλας, Α. 54 https://cybermethods.wordpress.com/

"Knowledge is unknowable to all of us. It is a fabric we weave collectively. We all have a piece of it. So, it’s important if we understand that if we are in education that we don’t have to know everything. The job of a teacher is not to tell people everything they should know but to excite them in the process of understanding, to help them develop an appetite for knowing. [..] You don’t get your resume with your birth certificate, you create your life as you move forward in it. [..] For the most part, mass education promote conformity but the keynote of human life is the opposite, diversity." — Ken Robinson

2016 – Μπράιλας, Α. 55 https://cybermethods.wordpress.com/

"The experimental method of inquiry aims at establishing regular events which can be repeated. Consequently, unique or rare events are ruled out of account. Moreover, the experiment imposes limiting conditions on nature, for its aim is to force her to give answers to questions devised by man. Every answer of nature is therefore more or less influenced by the kind of questions asked, and the result is always a hybrid product. The so-called ‘scientific view of the world’ based on this can hardly be anything more than a psychologically biased partial view which misses out all those by no means unimportant aspects than cannot be grasped statistically." — C.G. Jung

2016 – Brailas, A. 56 https://cybermethods.wordpress.com/