Цэвэр монополь зах зээлийн үнэ бүрдэлт

лекц

Монополь өрсөлдөөнт зах зээлд Тонополь пүүсийн ашгаа максимум болгох гол зарчим бол

maxY r(q)-c(q)• r(q)- нийт эрэлтийн урвуу функц• c(q)- нийт зардлын урвуу функц

MR=MC(Δr/ Δq)= ΔC/ Δq

Орлого өөрчлөгдснөөр бүтээгдэхүүний хэмжээ хэрхэн өөрчдөгдөхийг тодорхойлбол:

Δr=p Δq=q Δq /: Δq

Δr/ Δq=P+ (Δp/ Δq)q

• Δr/ Δq=MR бол• MR=P+ (Δp/ Δq)q болно. Эндээс

мэдрэмжээр дамжуулан MR ийг тодорхойлбол

MR(q)=P(q)[1+1/Ed] тэгвэл ашиг максимум байх нөхцөл P(q)[1+1/Ed] = MC(q) мэдрэмжийн коэффициент сөрөг байна гэдгийг үндэслэвэл P(q)[1-1/Ed] = MC(q)

Төгс өрсөлдөөнт зах зээлийн үед эрэлт туйлын мэдрэмжтэй ба 1/Ed=1/∞=0

• Иймээс P=MC тэнцдэг. • Монополистууд хэзээ ч эрэлтийн муруйнхаа

мэдрэмжгүй хэсэгт үйлдвэрлэл явуулдаггүй. • Хэрэв |Е|<1 бол 1/|Е|>1 ба MR сөрөг утгатай

байдаг. Иймээс энэ нь хэзээ ч MR-тай тэнцдэггүй. • Хэрэв |Е|<1 бол үйлдвэрлэлийн хэмжээг

багасгахад нийт орлого өсдөг. Өөрөөр хэлбэл, нийт орлогыг нэмэгдүүлэхийн тулд нийт зардлыг бууруулах хэрэгтэй болдог.

Харин |Е|≥1 үед ашгийг максимум болгож болно.

• Монополийн эрэлтийн урвуу функц P(q)=a-bq=a0-a1q

• Харин нийт орлогын функц нь r(q)=p(q)q=aq-bq2=a0q-a1q2

• Ахиу орлогын функц нь MR(q)=a-2bq=a0-2a1q байна.

q*- ашиг хамгийн их байх тоо хэмжээp*- тэнцвэрийн үнэ

.р

а0

Р*

q* MR

D

Налалт нь -2b

Налалт нь -b

ашигМС

АС

q

P(q)[1-1/Ed]=MC

• Эндээс зах зээлийн үнийг тодорхойлбол: P(q)=MC/[1-1/Ed]

• Энэ үнэ нь ахиу зардал дээр нэмэгдэл тооцож олгосон байна. Энэхүү нэмэгдэл нь эрэлтийн нэмэгдлээс хамаарсан байна.

• Нэмэгдэл нь 1/[1-1/Ed]• Учир нь монополь нь ямагт эрэлтийн

муруйнхаа мэдрэмжтэй хэсэгт үйлдвэрлэлээ явуулдаг ба |Е|>1 байх учир нэмэгдэл нь 1 ээс их байна.

Хэрэв эрэлтийн муруй тогтмол мэдрэмжтэй байна гэвэл Ed=const буюу ахиу зардал дээрх нэмэгдэл тогтмол байна гэсэн үг.

P=MC/[1-1/|E|]

P*

q*

D

MC

MC/[1-1/E]P

q

Ашиг максимум байх q* нь эрэлт MC/[1-1/|E|] огтлолцсон цэг дээр байна.

• Тогтмол ахиу зардалтай пүүст бүтээгдэхүүний татвар ноогдуулбал MC+t болох ба МС ийн муруй дээш шилжинэ.

.

ΔPpt

P*

Татварын дараах үнэ

Татварын өмнөх үнэ

р

qqt q* MR

D

MC

MC+t

a0-2a1q=c+t эндээс q=(a0-c-t)/2a1

• Бүтээгдэхүүний тоо хэмжээний өөрчлөлт нь ΔP/Δt=1/2a1 болно.

• Эрэлтийн муруй P(q)=a0-a1q. Иймээс үнийн өөрчлөлт –a1-ийг үржих нь бүтээдэхүүний тооны өөрчлөлт байна гэвэл ΔP/Δt=(-a1) (-1/2a1) =1/2

• Ашгийн татвар ноогдуулахад maxq(1-t)[p(q)q-c(q)] болно.П=TR-TC

Энд ашиг максимум байх бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ нь (1-t)π байна. Парето үр ашиг.

pm

pc

qm qc MRD

MC

qc Pc – төгс өрсөлдөөнт зах зээлийн үеийн үнэ, тоо хэмжээ

• Пүүс үнэд нөлөөлөх болсноор монополь үнэ Pm, бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ qm болно.

• Паретогийнхоор бол пүүс өрсөлдөөнд оролцож үнэд нөлөөлөх болсноор үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүний хэмжээ нь багасан ашиг нь буурч буй тул ашиггүй болно.

Хэрэглэгч qm qc хүртэл нэмэх бүтээгдэхүүнийг худалдан авахад бэлэн байгаа ба qm qc хүртэл Р нь МС ээс өндөр байна.

• Иймд Парето qm→qc хүртэл бүтээгдэхүүний хэмжээг нэмэгдүүлэхэд ашиг өсөх боломж байна гэж үзэж байна. Өөрөөр хэлбэл, qm-ийн түвшинд p(qm)>MC(qm) байна.

• Хэрэглэгч нэмэлт нэгж бүтээгдэхүүний зардлаас илүү өндөр үнээр нэмэлт нэгж бүтээгдэхүүнийг авахад бэлэн байна.

P(qm)>P>MC(qm) хэдийгээр нэмэлт нэгжийн үнэ P(qm)-ээс бага ч гэсэн P>MC(qm)-ээс их байна.

Ингэхэд хэрэглэгчийн сайн сайхан байдал өснө.

Монополист нэг ч бүтээгдэхүүнийг Pm үнээс доогуур зарах хүсэлгүй байдаг. Энэ нь түүний олж болох ашгаа алдаж байгааг харуулж байна гэж Парето үзсэнээр монополийн үр ашиггүй байдлыг тодорхойлохыг оролдсон.

.

P*

PB

C

q*MR

q

D

MC

B+C - монополь үүсэж, монополь үнэ тогтсоноор алдах монополийн алдагдал

P* - монопрль үнэР – төгс өрс.ний үнэ

Аргагүй монополийн алдагдал:

.p

PAC

Pmc

qAC qmc

D

q

AC

MC

MC-ын түвшинд үнэ тогтоосноос пүүсэд үүсэх алдагдал

Зардлаа нөхөх түвшинд үйлдвэрлэлээ явуулах гэхэд бүтээгдэхүүний хэмжээ нь хэт бага байна.

• Иймд пүүс ахиу зардалтай үнэ тэнцүү байх хэмжээг сонгоно.

• Харин монополиуд үнээ буулгахын оронд янз бүрийн үнэ тогтоох байдлаар орлогоо нэмэгдүүлэхийг эрмэлздэг.

• Энэхүү янз бүрийн үнийг үнийн ялгаварлал гэж нэрлэдэг.

Эдийн засагчид дараах 3 янзын үнийн ялгаварлалыг авч үздэг.

1. Монополиуд бүтээгдэхүүнээ янз бүрийн үнээр борлуулдаг. Энэ үнүүд нь хувь хүн бүрт ялгаатай байдаг. Үүнийг үнийн ялгаварлалын 1р түвшин гэдэг.

Үнийн ялгаварлалын 1р түвшинд монополи тухайн барааг хамгийн өндөр үнээр худалдан авахад бэлэн буй хүмүүст зориулан үнээ тогтоодог.

Хэрэглэгчийн бараанд төлөхөд бэлэн буй чадвар бүрт тохирсон үнээр бүтээгдэхүүнийг борлуулах боломжийг бүрдүүлнэ.

2. Монополиуд ижил тоо хэмжээний бүтээгдэхүүн худалдан авч буй хүмүүст ижил үнээр бараагаа борлуулдаг.Энэхүү үнэ нь худалдан авч буй барааны тооноос хамаарч ялгаатай байна. Үүнийг үнийн ялгаварлалын 2р түвшин гэдэг.

3. Монополиуд янз бүрийн бүлэгт, хүмүүст бүтээгдэхүүнээ янз бүрийн үнээр борлуулдаг.

• Жишээ нь, оюутнуудад, өндөр настан, тахир дутуу, эмзэг бүлэгт хөнгөлөлт үзүүлдэг. Үүнийг үнийн ялгаварлалын 3р түвшин гэж үздэг.

Эдгээр хүмүүс барааг цааш нь дахин худалдахгүй. Иймд эдгээр бүлгүүдийн эрэлтийн урвуу функц P1(q1); P2(q2) байх ба зардал нь C(q1+q2) байна.

Монополийн ашиг максимум байх нөхцөл нь:

maxq1q2P1(q1)q1+P2(q2)-C(q1+q2)

Монополь зах зээл дээр MR=MC байх үеийн ашгийг максимум болгоно гэвэл MR1(q1)=MC(q1+q2)

MR2(q2)=MC(q1+q2)

Энд мэдрэмжээс хамаарсан MR-ийг илэрхийлэх аргыг ашиглавал:

P1(q1)[1-(1/Ed1(q1)]=MC(q1+q2) болно.

P2(q2)[1-(1/Ed2(q2)]=MC(q1+q2) байна.

• Ed1(q1), Ed2(q2) нь зах зээл тус бүрийн эрэлтийн мэдрэмжийн коэффициент.

• Хэрэв Р1>P2 байвал

[1-(1/Ed1(q1)]<[1-(1/Ed2(q2)] болох ба

1/Ed1(q1)>(1/Ed2(q2) болох ба Ed1(q1)>Ed2(q2) болно.

Эндээс харахад үнэ өндөр байх тусам эрэлтийн мэдрэмж бага байна.

• Иймээс монополиуд үнэд мэдрэмжтэй ханддаг хэрэглэгчдэд бага үнэ санал болгоод үнэд мэдрэмж багатай хэсэгт өндөр үнэ санал болгох байдлаар ашгаа нэмэгдүүлдэг.