2Ο Γυμνάσιο Μυτιλήνης« Η εκκλησιαστική τέχνη στην

Ανατολή και στη Δύση»

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣΕΤΟΥΣ 2015-2016ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΔΟΥΜΟΥΖΗΣ ΣΤΡΑΤΗΣΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΖΟΥΡΕΛΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, ΚΟΥΤΣΙΤΖΗ ΕΛΛΗ, ΜΟΛΥΒΙΑΤΟΥ ΚΛΕΙΩ

Η εκκλησιαστική τέχνη σε κάθε εποχή διαμορφώνει νέους τρόπους έκφρασης,

επηρεασμένη από τα γεγονότα της εκκλησιαστικής ιστορίας, από τα

δόγματα της Εκκλησίας και από τον πολιτισμό των λαών που

συμπεριλαμβάνει στους κόλπους της. Οι κυριότερες μορφές της εκκλησιαστικής

τέχνης είναι: α) η ναοδομία, β) η αγιογραφία και γ) η υμνολογία.

Α).ΝΑΟΔΟΜΙΑ

ΝΑΟΔΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ Οι χριστιανοί από τους πρώτους αιώνες επέδειξαν ιδιαίτερη μέριμνα για τους χώρους τελέσεως του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας . Κατά την περίοδο των διωγμών οι χριστιανοί συναθροίζονταν μυστικά επίσης σε υπόγειους ταφικούς χώρους (κατακόμβες) όπου και τελούσαν τις θρησκευτικές τους τελετές.

Μετά το διάταγμα των Μεδιολάνων, το 313 μ.Χ. και την αναγνώριση του Χριστιανισμού ως ισότιμου με τις άλλες θρησκείες της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, άρχισε η ανέγερση των πρώτων ναών, προκειμένου να στεγαστούν τα πολυάριθμα πλήθη των πιστών. Έτσι κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο, θα χρησιμοποιηθεί ο ο τύπος της βασιλικής με τις διάφορες παραλλαγές της π.χ. τρία κλίτη, πέντε κλίτη κ.α.

Η επιτυχία της βασιλικής έγκειται στο γεγονός της ευκολίας της διαπλατύνσεως των κλιτών της και της επιμηκύνσεως του κτιρίου για την κάλυψη των αναγκών του εκκλησιάσματος. Συνήθως τα κλίτη ήταν τρία ή πέντε, με υπερυψωμένο το μεσαίο για δημιουργία φωταγωγού, που φώτιζε επαρκώς το κτίριο.

Εν συνεχεία κατά την εποχή του Ιουστινιανού, εμφανίζεται η βασιλική με τρούλο, με κορυφαίο μνημείο της Χριστιανοσύνης, την Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη.

 Κατά τη Μεσοβυζαντινή Περίοδο εμφανίζονται δύο ακόμα τύποι ναών, οι σταυροειδείς εγγεγραμμένοι με τις πάμπολλες παραλλαγές τους και ο περίκεντρος ναός.

ΝΑΟΔΟΜΙΑ ΣΤΗ ΔΥΣΗΑπό τον 11ο αιώνα αποκρυσταλλώνονται διαδοχικά δύο τύποι ναών, ο ρομανικός και ο γοτθικός. Ο ρομανικός ρυθμός γεννήθηκε στη Γαλλία γύρω στο 1000 μ.Χ. και εξαπλώθηκε σε όλη τη Δυτική Ευρώπη. Είναι συνήθως μεγάλη τρίκλιτη βασιλική με μακρύ εγκάρσιο κλίτος στα ανατολικά. Ο τρούλος έχει κατάληξη πολυγωνική ή πυραμιδοειδή.

Χαρακτηριστικοί ναοί ρομανικού ρυθμού είναι ο Καθεδρικός του Ντάραμ (Αγγλία), ο Άγιος Ιάκωβος της Κομποστέλας (Ισπανία).

Το 12ο αιώνα οι τεχνίτες στη Γαλλία δημιούργησαν το

γοτθικό ρυθμό. Κράτησαν μόνο τον πέτρινο σκελετό από το ρομανικό ρυθμό και μετέτρεψαν τις στρογγυλές του αψίδες σε αιχμηρές. Στη θέση των τοίχων μπήκαν μεγάλα παράθυρα με υαλογραφήματα (βιτρώ). Χάρη σ' αυτά οι ναοί έγιναν εντυπωσιακοί εσωτερικά και εξωτερικά. Ο θόλος τώρα είναι ψηλότερος. Το βάρος εξαφανίζεται και το κτίριο δίνει την εντύπωση ότι υψώνεται με φορά προς τα επάνω.

Γνωστότεροι ναοί γοτθικού ρυθμού σήμερα είναι η Παναγία των Παρισίων, το Αβαείο του Ουέστμινστερ.

Την εποχή της Αναγεννήσεως δημιουργήθηκαν νέοι τύποι ναοδομίας στη Δύση επηρεασμένοι από την επιστροφή στα αρχαιοελληνικά και κλασσικά πρότυπα. Έτσι προήλθε ο ρυθμός της Αναγεννήσεως με αντιπροσωπευτικό παράδειγμα τον κολοσσιαίο ναό του αγίου Πέτρου στη Ρώμη.

B).ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΒΙΤΡΩ-ΓΛΥΠΤΙΚΗ

Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ Η ορθόδοξη αγιογραφία εκφράζει :• Η βυζαντινή ορθόδοξη αγιογραφία δεν είναι απλά μια

«τέχνη», είναι ιερή τέχνη.• Δεν είναι «ζωγραφική», είναι θεολογία.• Δεν είναι «καλλιτεχνική έκφραση», είναι προσδοκία

σωτηρίας. Δεν είναι «στολίδι», είναι συνάντηση με το θείο.• Δεν είναι «φωτογραφία», είναι «εις Χριστόν παιδαγωγία».• Δεν είναι «αντικείμενο», είναι ιερό σκεύος. Δεν είναι

«υλική αξία», είναι υπέρβαση.

Στην Ανατολή ο Χριστός δεν εικονίζεται ως φυσικός άνθρωπος, διότι είναι Θεάνθρωπος. Η Παναγία επίσης δεν παρουσιάζεται σαν μία απλή παρθένος, έστω και αγνή και αθώα, αλλά σαν Θεοτόκος. Το ίδιο και οι άγιοι, δεν μπορούμε να εικονίζουμε τις μορφές τους σαν να είναι απλοί άνθρωποι, που δεν επισκιάζονται από τη χάρη του Θεού.

ΨΗΦΙΔΩΤΑΣτη ζωγραφική των ναών θα μπορούσαμε να εντάξουμε και τη θαυμάσια εκκλησιαστική τέχνη των ψηφιδωτών, η οποία χαρακτηρίστηκε ως αυτοκρατορική τέχνη λόγω του υψηλού κόστους, που μόνο οι αυτοκράτορες μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν. Διασώθηκαν πάμπολλα υπέροχα δείγματα αυτής της θαυμάσιας τέχνης, Ραβέννα, Κωνσταντινούπολη, Χίος, Βοιωτία- Άγιος Λουκάς.

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΔΥΣΗΣΗ Δυτική θρησκευτική ζωγραφική είναι καθαρά ανθρωποκεντρική και νατουραλιστική. Κυριαρχείται από τη φυσικότητα. Παρουσιάζει τις φυσιογνωμίες στην πραγματική-φυσική τους διάσταση όπως και το περιβάλλον.

Η σύνοδος της Φρανκφούρτης (794) θεωρεί τη ζωγραφική ως απλό στοιχείο διακοσμήσεως των ναών. Δεν αποδίδει δογματική, θεολογική και λειτουργική σημασία στην τέχνη. Γι’ αυτό οι ζωγράφοι της αφέθηκαν εντελώς ελεύθεροι και ασύδοτοι να κάνουν ό,τι θέλουν.

ΒΙΤΡΟΒιτρό (Υαλογραφία) είναι γαλλική λέξη: «Χρωματισμένο γυαλί που χρησιμοποιείται για να κατασκευάσει κανείς διακοσμημένα παράθυρα ή άλλα αντικείμενα, τα οποία διαπερνά το φως». Επίσης, μια μορφή ζωγραφικής που επιτρέπει στο φως να το διαπερνά, αντίθετα με τη ζωγραφική σε μια επιφάνεια, που αντανακλά το φως. 

Η γενική μορφή του vitrail (βιτρώ) είναι η εξής. Μέσα σ’ ένα μεταλλικό πλαίσιο, τοποθετούνται σε σκελετούς από μολύβι, κομμάτια χρωματιστών γυαλιών – πολλές φορές σε δύο στρώματα – με των συνδυασμών των οποίων παριστάνονται και απεικονίζονται διάφορες σκηνές από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη ή διάφορα γεωμετρικά και διακοσμητικά σύμβολα.

Ο ναός του Aγίου Πέτρου στο ΒατικανόΤην αναγεννησιακή αρχιτεκτονική, ζωγραφική και γλυπτική μπορούμε να γνωρίσουμε σε μια επίσκεψή μας στην πεντάκλιτη βασιλική του Aγίου Πέτρου στο Βατικανό. Στο ίδιο μέρος υπήρχε ο πρώτος ναός του Μ. Κωνσταντίνου που κατεδαφίστηκε τον 16ο αιώνα με εντολή του Πάπα Ιουλίου Β' και ξαναχτίστηκε ως σταυροειδής με τρούλο.

Ο τρούλος είναι έργο του Μιχαήλ Άγγελου, έχει ύψος 131 μ. Πολλά γνωστά έργα τέχνης βρίσκονται στο ναό όπως ο θρόνος του αγίου Πέτρου. Η Piet'a του Μιχαήλ Άγγελου και έργα του Ραφαήλ βρίσκονται σε παρεκκλήσια, με γνωστότερο την Cappella Sixtina.

ΓΛΥΠΤΙΚΗΣε αντίθεση με τη Βυζαντινή γλυπτική των ναών που είναι καθαρά διακοσμητική, αφού αναπαριστά κλήματα με σταφύλια, κιονόκρανα με ανεμιζόμενα φύλλα, ακανθώδη φύλλα κ.λ.π., στους Δυτικούς ναούς η γλυπτική γίνεται μνημειακή, κατά παρόμοιο τρόπο που υπήρχε και στην αρχαία κλασσική εποχή. 

Γ). ΜΟΥΣΙΚΗ

Βυζαντινή μουσική είναι η εξέλιξη και καλλιέργεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής και πήρε το όνομα αυτό από την περιοχή του Βυζαντίου που είναι η πρώτη ονομασία της πρωτεύουσας της νέας αυτοκρατορίας. Η Βυζαντινή Μουσική είναι η μουσική της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που μεταφράζεται κι απαρτίζεται αποκλειστικά από ελληνικά κείμενα ως μελωδία. Μέρος της βυζαντινής μουσικής, αν και χρονικά μεταγενέστερο μπορεί να θεωρηθεί το δημοτικό τραγουδί.

Η αντιστοιχία ανάμεσα στις ευρωπαϊκές νότες και στις βυζαντινές νότες είναι:

• ΠA, BOY, ΓA, ΔI, KE, ZΩ, NH• RE, MI, FA, SOL, LA, SI, DO

Σημαντική έκφραση της εκκλησιαστικής μουσικής στη δυτική Ευρώπη αποτελεί το Γρηγοριανό Μέλος, δηλαδή η μουσική της Ρωμαϊκής Εκκλησίας έτσι όπως ορίστηκε από τον Πάπα Γρηγόριο τον Διάλογο (6ος αι. μ.Χ.), που χρησιμοποίησε υλικό και από τη βυζαντινή μουσική. Tο Εκκλησιαστικό όργανο στη Δυτική Εκκλησία είναι αερόφωνο πληκτροφόρο μουσικό όργανο που λειτουργεί με αέρα, ο οποίος διοχετεύεται σε αυλούς από φυσητήρες που κινούνται με ηλεκτροκινητήρα (παλαιότερα με χειροκίνητους ή ποδοκίνητους φυσητήρες). Κάθε αυλός παράγει μια μόνο νότα ενός συγκεκριμένου ηχοχρώματος.

1ος σταθμός στη Μητρόπολη Μυτιλήνης

2ος σταθμός στην Καθολική εκκλησία της Μυτιλήνης

3ος σταθμός στην Παναγιούδα

4ος σταθμός στο Βυζαντινό Μουσείο Μυτιλήνης

5ος σταθμός στην Παναγία της Πέτρας

6ος σταθμός στον Άγιο Συμεών

Εκδρομή : Αθήνα-Αράχωβα-Καλάβρυτα

Με εξαιρετική επιτυχία πραγματοποιήθηκε η εκπαιδευτική εκδρομή του σχολείου μας : Αθήνα → Αράχωβα → Καλάβρυτα, κατά το διάστημα 16/04- 19/04/2016. Η εκδρομή αυτή ήταν το επιστέγασμα και η κορύφωση της υλοποίησης του πολιτιστικού μας προγράμματος με θέμα «Η εκκλησιαστική τέχνη στην Ανατολή και στη Δύση».

μουσείο της Ακρόπολης

λόφος της Ακρόπολης

Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού

Θέατρο Αλίκη

Δίστομο

Μονή Οσίου Λουκά

Δελφοί

Δελφοί

Διακοπτό → Καλάβρυτα: Οδοντωτός Σιδηρόδρομος

Μονή της Αγίας Λαύρας

Μονή της Αγίας Λαύρας

Σπήλαιο των Λιμνών

Αττικό Ζωολογικό πάρκο

Αττικό Ζωολογικό πάρκο

ΕΠΙΛΟΓΟΣΤα προγράμματα είναι και θα είναι μια όαση μέσα στο σημερινό

σχολείο και αυτό φαίνεται από τον ενθουσιασμό στα μάτια των παιδιών όταν ξεκίνησαν και εργάσθηκαν συνεργατικά σε αυτό το

πολιτιστικό πρόγραμμα … Κυρίως μας βοήθησε να κατανοήσουμε τη σημασία της

προστασίας και της διάσωσης της πολιτιστικής κληρονομιάς μας και πόσο σημαντική είναι η ανάδειξη και η επαναχρησιμοποίηση

της…

Έτσι , με την καλλιέργεια πνεύματος συνεργασίας, κυρίως με τη βιωματική προσέγγιση, έφερε τους μαθητές σε επαφή με τον

κόσμο της γνώσης, της τέχνης και του πολιτισμού δημιουργώντας, ίσως, τις στέρεες βάσεις πάνω στις οποίες θα στηριχθεί η

μελλοντική τους εκπαίδευση.

και του χρόνου…