ΤΠΕ και Λογοτεχνία

Επιμορφωτική συνεδρία 7

Απορία…

Η διδασκαλία της θεωρίας της λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο ή στο Λύκειο έχει αποτελέσματα;

Εστίαση αφηγητή

Αφηγηματικές τεχνικές

Γλώσσα αφηγητή

Χρόνος αφήγησης vs πραγματικός χρόνος

Από τον 20ο αιώνα και μετά… Οι ρώσοι φορμαλιστές διαχωρίζουν τη γλώσσα

λογοτεχνίας από τον επικοινωνιακό λόγο. Διάκριση μύθου από πλοκή/υπόθεση.

Στη δεκαετία του 1960 οι δομιστές θεωρητικοί διακρίνουν «ιστορία» από «λόγο» υποστηρίζοντας ότι η ιστορία είναι το αντικείμενο του λόγου και ο λόγος είναι ο τρόπος δια του οποίου πραγματώνεται η ιστορία.

G. Genette: διάκριση μεταξύ αφήγησης (προφορική ή γραπτή) και αφηγηματική πράξης (ο τρόπος)

Από τη δεκαετία του 1970

Φεμινιστική αφηγηματολογία Ψυχαναλυτική αφηγηματολογία Μεταστρουκτουραλιστική αφηγηματολογία Γνωστική αφηγηματολογία

Στο επίκεντρο ο αναγνώστης

Εξέλιξη της θεωρίας της λογοτεχνίας

Συγγραφέας:

Πρόσδεση του έργου στην προσωπικότητα του συγγραφέα

Κείμενο:

Αυτονομία του κειμένου, ενδογενή κριτήρια, το κείμενο ως κλειστή δομή (Νέα Κριτική, φορμαλισμός, δομισμός)

Αναγνώστης:

Η στροφή προς τον αναγνώστη κυριαρχεί τα τελευταία χρόνια στη λογοτεχνική θεωρία και βρίσκεται στον πυρήνα της κριτικής της

αναγνωστικής ανταπόκρισης και της αισθητικής της πρόσληψης)

Νέα προγράμματα σπουδών για τη Γλώσσα και τη Λογοτεχνία Έμφαση στο μαθητή ως αναγνώστη και

συγγραφέα Έμφαση στην ανάγνωση ως δυναμική

διαδικασία

Προσεγγίσεις της Λογοτεχνίας στο σχολείο Ιστορική προσέγγισηπαραδοσιακά Σύγχρονο διδακτικό Σύγχρονο διδακτικό

πρότυποπρότυποΈμφαση στο γραμματολογικό κέλυφος, παράταξη συγγραφέων σε χρονολογική σειρά, ένταξη των έργων σε μια σειρά ομοειδούς παραγωγής, έμφαση στο λογοτεχνικό κανόνα, βιογραφισμός, γραμματολογική προσέγγιση.

Κέντρο βάρους: ο συγγραφέας

Νέος τρόπος αντίληψης της ιστορικότητας: η ιστορικότητα της λογοτεχνίας ως θεσμού, η ιστορικότητα του λογοτεχνικού έργου, η ιστορικότητα του συγγραφέα, η ιστορικότητα του εκάστοτε αναγνώστη.

Έμφαση στην ευρύτερη ιστορικότητα της στιγμής πρόσληψης αλλά και της στιγμής συγγραφής (εξέταση του γενικότερου κοινωνικού-ιδεολογικού πλαισίου μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε το κείμενο).

Κέντρο βάρους: το τρίπτυχο συγγραφέας, κείμενο, αναγνώστης στην πλήρη ιστορική του

διάσταση

Προσεγγίσεις της Λογοτεχνίας στο σχολείο (2): Ποιητολογική

παραδοσιακά Σύγχρονο διδακτικό πρότυποΣύγχρονο διδακτικό πρότυπο

Έμφαση στην αισθητική αξία

Κέντρο βάρους το κείμενο και ο αναγνώστης ως παθητικός δέκτης

Έμφαση στις δεξιότητες διευρυμένης ανάγνωσης με εργαλεία και της ποιητικής, και στην τάξη ως ενεργή αναγνωστική κοινότητα.

Στόχος: η φιλαναγνωσία και η ανάπτυξη της δημιουργικότητας και του αφηγηματικού γραμματισμού

Παιγνιώδεις δραστηριότητες αναγνώρισης και τροποποίησης των αφηγηματικών συμβάσεων (κειμενοκεντρική αντίληψη)-Δημιουργικές δραστηριότητες με έμφαση στην αυθεντικότητα και τη βιωματικότητα (επικοινωνιακή αντίληψη)

Κέντρο βάρους: ο αναγνώστης ως συν-αφηγητής και συν-συγγραφέας

Προσεγγίσεις της Λογοτεχνίας στο σχολείο (3): ερμηνευτικήπαραδοσιακά Σύγχρονο διδακτικό πρότυποΣύγχρονο διδακτικό πρότυπο

Η ερμηνευτική ως σύστημα κανόνων με στόχο την εξακρίβωση του ενός, σταθερού και μοναδικού νοήματος

Κέντρο βάρους: το κείμενο

Έμφαση στην ερμηνευτική πολλαπλότητα. Ο ρόλος του ερμηνευτή ως ενεργού υποκειμένου παραγωγής νοήματος.

Κέντρο βάρους το κείμενο όπως προσλαμβάνεται από τον αναγνώστη (επικοινωνιακή αντίληψη)

Κριτικός πολιτιστικός γραμματισμός με έμφαση στις συμβολικές πρακτικές οργάνωσης του νοήματος.

Κέντρο βάρους ο πολιτισμός ως σημειωτικό σύστημα (κοινωνικοπολιτισμική αντίληψη) και ως «πεδίο κατασκευής ταυτοτήτων»

Συνοπτικά

Δυο τάσεις

Ανάπτυξη φιλαναγνωσίας και δημιουργικότητας

Δημιουργία αναγνωστικών κοινοτήτων – παραγωγή προσωπικού λόγου (μονοτροπικού ή πολυτροπικού)

Κατανόηση, ανάλυση, ερμηνεία λογοτεχνικών κειμένων (συμπεριλαμβανομένου και του ιστορικού – κοινωνικού συγκειμένου)

Παιδαγωγικές διαδικασίες προσέγγισης κειμένων ΤΟΠΟΘΕΤΗΜΕΝΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ: αξιοποίηση διαθέσιμων ειδών

λόγου, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που ανήκουν στις ποικίλες οπτικές της ζωής των διδασκομένων.

  ΑΝΟΙΧΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ: συστηματική, αναλυτική και συνειδητή

κατανόηση: το νόημα ως σχεδιασμός - τα πολιτισμικά περιβάλλοντα που παράγουν διαφορετικά σχέδια νοήματος

ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ: κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον

συγκεκριμένων σχημάτων νοήματος. Ο διδάσκων στέκεται κριτικά σε σχέση με το πολιτισμικό του περιβάλλον. 

ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΕΝΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ: πρακτική της κατασκευής νοήματος, η οποία ενεργοποιεί το μετασχηματισμένο νόημα σε άλλα περιβάλλοντα ή πολιτισμικούς τόπους.

Πολιτιστικός γραμματισμός

Καλλιέργεια σύνθετων (πολυτροπικών) γραμματισμών και απομάκρυνση από τη διδασκαλία του λογοτεχνικού κανόνα με άνοιγμα του μαθήματος και σε άλλα είδη κειμένων όπως τα κόμικς, ο κινηματογράφος, το θέατρο κ.λπ.

Αξιοποίηση των παραπάνω κειμένων όχι μόνο για τη διεύρυνση των γνωστικών και πολιτισμικών οριζόντων αλλά και προκειμένου να αναπτυχθεί η κριτική και ταυτόχρονα δημιουργική σχέση με το σύγχρονο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον, που θα επιτρέπει τον αναστοχασμό.

Η συμβολική ενδυνάμωση και η περαιτέρω ανάπτυξη της υποκειμενικότητας των μαθητών.

Επίπεδα προσέγγισης κειμένου 1. ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ(εντοπισμός συγκείμενου, πεδίου, τόνου, τρόπου, αποδέκτη,

σκοπού)2. ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΩΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΔΟΜΗ(λεξιλογικές και γραμματικές επιλογές, μηχανισμοί συνοχής και

συνεκτικότητας κ.λπ.)3. ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΑΞΗ(οι κειμενικές επιλογές ως μηχανισμοί δόμησης

κοινωνικοπολιτισμικών ταυτοτήτων και σχέσεων εξουσίας)4. ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΩΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ(αποτίμηση της αποτελεσματικότητας του κειμένου αλλά και των

κειμενικών πρακτικών των παιδιών στο πλαίσιο του σχολικού εγγραμματισμού)

Ο ρόλος των ΤΠΕ

Συναίρεση ενδοκειμενικότητας (θέαση του λογοτεχνικού έργου από μέσα) με τη διακειμενικότητα (συνεξέταση του κειμένου με άλλα, παράλληλα)

Ένα παράδειγμα Ρευστότητα Δομική ευελιξία Ασυνέχεια

Υπερκείμενα και πολυτροπικά κείμενα

υπερκείμενα

Υπερκειμενική λογοτεχνία: διαδραστική Afternoon του Michael Joyce (1987): δεν αφηγείται

μια συγκεκριμένη ιστορία. Ο αναγνώστης πατώντας κουμπιά και απαντώντας σε ερωτήσεις διαμορφώνει την προσωπική του αναγνωστική διαδρομή. Η υπόθεση αναφέρεται σε έναν συγγραφέα, τον Peter, που ξεκινά το απόγευμά του με μια υποψία ότι το σαραβαλιασμένο αυτοκίνητο που συνάντησε ανήκει στην πρώην σύζυγό του.

υπερκείμενα

Διακλαδωτή αφήγηση Καταργεί τη μονοκρατορία του λόγου

ενσωματώνοντας εικόνες, γραφικά, ήχο, κίνηση, βίντεο.

Ο λόγος παραχωρεί τη θέση του στη συνομιλία των τεχνών.

Προϊόντα συνεργασίας: συχνά δημιουργούνται από περισσότερους από ένα συγγραφείς.

υπερκείμενα

Εσωτερικός μονόλογος Μετατόπιση αφηγηματικής γωνίας Παλίνδρομες κινήσεις στον αφηγηματικό

χρόνο Μοντέρνα και μεταμοντέρνα λογτεχνία αλλά

και Οδύσσεια!

Άλλοι τρόποι ενσωμάτωσης των ΤΠΕ στη διδασκαλία της Λογοτεχνίας Αξιοποίηση του επεξεργαστή κειμένου για τη

δημιουργική γραφή: ανάπλαση του λογοτεχνικού έργου ερασιτεχνικά.

Ένα παράδειγμα Οι μαθητές μεταφέρουν στον επεξεργαστή

την Ιθάκη του Καβάφη και αλλάζοντας τις λέξεις δημιουργούν ένα προσωπικό νόημα.

Αξιοποίηση επεξεργαστή κειμένου (2) Αντικαταστάσεις λέξεων στο συνταγματικό ή

παραδειγματικό άξονα Καταστροφή ή επανασυναρμολόγηση του

λογοτεχνικού κειμένου Χρωματισμός λέξεωνΤι μαθαίνουν οι μαθητές; Τον τρόπο κατασκευής ενός λογοτεχνικού

έργου και τη δραστικότητα της λογοτεχνικής γλώσσας

Αξιοποίηση πολυμέσων

Οφέλη Μεταφορά των γλωσσικών τρόπων του λογοτεχνι

κού έργου σε άλλους σημειωτικούς τρόπους Η δραστικότητα της λογοτεχνικής γλώσσας Ολιστικό μοντέλο πρόσληψης και παράστασης

του κόσμου που κατασκευάζει η λογοτεχνία Παιγνιώδης αλλά και διδακτικός χαρακτήρας Συνομιλία των τεχνών

υπερκείμενα

Ανάδειξη ιστορικοκοινωνικού πλαισίου Αλλά κυρίως: Κατάδειξη του μηχανισμού συγγραφής και

οργάνωσης του αφηγηματικού λόγου Αξιοποίηση γλωσσικών τεχνασμάτων και

αφηγηματικού δόλου

Τρόποι κατασκευής εικονικών αναγνωστικών κοινοτήτων μαθητών Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο

Forum, chat rooms

Ιστολόγιο: παρέχει δυνατότητες δημοσίευσης αναγνωστικής αντίδρασης των μαθητών και συγγραφικών πονημάτων

Μια εικονική μαθητική αναγνωστική κοινότητα που δημοσιεύει κείμενα στον παγκόσμιο ιστό.

Δυνατότητες επικοινωνίας μεταξύ μαθητών αλλά και με λογοτέχνες

προϋποθέσεις

Συχνά οι μαθητές/τριες αναπαράγουν τις καθιερωμένες ερμηνευτικές παραδόσεις.

Για να δουν κριτικά τη διαδικασία πρέπει να τους/τις μυήσουμε στο πλαϊνό σχήμα:

Τι σημαίνεισυλλογικήανάγνωση;

Γιατί διαβάζω;

Πώς διαβάζω; Τι διαβάζω;

Διαβάζω το ίδιομε το διπλανό μου;

Ο άνθρωπος ανά τους αιώνες διαβάζει το ίδιο;

Διαβάζω το ίδιο σήμερα και αύριο;

Δυνατότητες χάρη στις ΤΠΕ

Πρόσβαση σε: ψηφιακές βιβλιοθήκες Λογοτεχνικά αρχεία Σώματα κειμένων Συμφραστικούς πίνακες λέξεων Ιστοσελίδες συγγραφέων

Δυνατότητες χάρη στις ΤΠΕ

Βρίσκουμε: Αφίσες Φωτογραφίες Σχέδια Πίνακες ζωγραφικής Βίντεο Αναγνώσεις ή μελοποιήσεις κειμένων

Μερικά σενάρια

Καβάφης Αναγνωστάκης Δείτε δυο σενάρια στο επιμορφωτικό υλικό

και ένα από το slideshare στο philonlarissaios

Χρήσιμες ιστοσελίδες

www.snhell.gr www.komvos.edu.gr/

δραστηριότητα

Δείτε και σχολιάστε τους στόχους για το σενάριο σχετικά με τον Ύμνο των Ολυμπιακών Αγώνων. Δημιουργήστε μια σχετική παρουσίαση.